| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
६. सम्मससुत्तवण्णना
6. Sammasasuttavaṇṇanā
६६. छट्ठे आमन्तेसीति कस्मा आमन्तेसि? यस्मास्स सुखुमा तिलक्खणाहता धम्मदेसना उपट्ठासि। तस्मिं किर जनपदे मनुस्सा सहेतुका पञ्ञवन्तो। सिनिद्धानि किरेत्थ भोजनानि, तानिसेवतो जनस्स पञ्ञा वड्ढति, ते गम्भीरं तिलक्खणाहतं धम्मकथं पटिविज्झितुं समत्था होन्ति। तेनेव भगवा दीघमज्झिमेसु महासतिपट्ठानानि (दी॰ नि॰ २.३७२ आदयो) महानिदानं (दी॰ नि॰ २.९५ आदयो), आनेञ्जसप्पायं (म॰ नि॰ ३.६६ आदयो), संयुत्तके चूळनिदानादिसुत्तन्ति एवमादीनि अञ्ञानि गम्भीरानि सुत्तानि तत्थेव कथेसि। सम्मसथ नोति सम्मसथ नु। अन्तरं सम्मसन्ति अब्भन्तरं पच्चयसम्मसनं। न सो भिक्खु भगवतो चित्तं आराधेसीति पच्चयाकारवसेन ब्याकारापेतुकामस्स भगवतो तथा अब्याकरित्वा द्वत्तिंसाकारवसेन ब्याकरोन्तो अज्झासयं गहेतुं नासक्खि।
66. Chaṭṭhe āmantesīti kasmā āmantesi? Yasmāssa sukhumā tilakkhaṇāhatā dhammadesanā upaṭṭhāsi. Tasmiṃ kira janapade manussā sahetukā paññavanto. Siniddhāni kirettha bhojanāni, tānisevato janassa paññā vaḍḍhati, te gambhīraṃ tilakkhaṇāhataṃ dhammakathaṃ paṭivijjhituṃ samatthā honti. Teneva bhagavā dīghamajjhimesu mahāsatipaṭṭhānāni (dī. ni. 2.372 ādayo) mahānidānaṃ (dī. ni. 2.95 ādayo), āneñjasappāyaṃ (ma. ni. 3.66 ādayo), saṃyuttake cūḷanidānādisuttanti evamādīni aññāni gambhīrāni suttāni tattheva kathesi. Sammasatha noti sammasatha nu. Antaraṃ sammasanti abbhantaraṃ paccayasammasanaṃ. Na so bhikkhu bhagavato cittaṃ ārādhesīti paccayākāravasena byākārāpetukāmassa bhagavato tathā abyākaritvā dvattiṃsākāravasena byākaronto ajjhāsayaṃ gahetuṃ nāsakkhi.
एतदवोचाति देसना यथानुसन्धिं न गता, देसनाय यथानुसन्धिगमनत्थं एतदवोच। तेनहानन्द, सुणाथाति इदं तेपिटके बुद्धवचने असम्भिन्नपदं। अञ्ञत्थ हि एवं वुत्तं नाम नत्थि। उपधिनिदानन्ति खन्धुपधिनिदानं। खन्धपञ्चकञ्हेत्थ उपधीति अधिप्पेतं। उप्पज्जतीति जायति। निविसतीति पुनप्पुनं पवत्तिवसेन पतिट्ठहति।
Etadavocāti desanā yathānusandhiṃ na gatā, desanāya yathānusandhigamanatthaṃ etadavoca. Tenahānanda, suṇāthāti idaṃ tepiṭake buddhavacane asambhinnapadaṃ. Aññattha hi evaṃ vuttaṃ nāma natthi. Upadhinidānanti khandhupadhinidānaṃ. Khandhapañcakañhettha upadhīti adhippetaṃ. Uppajjatīti jāyati. Nivisatīti punappunaṃ pavattivasena patiṭṭhahati.
यं खो लोके पियरूपं सातरूपन्ति यं लोकस्मिं पियसभावञ्चेव मधुरसभावञ्च। चक्खुं लोकेतिआदीसु लोकस्मिञ्हि चक्खादीसु ममत्तेन अभिनिविट्ठा सत्ता सम्पत्तियं पतिट्ठिता अत्तनो चक्खुं आदासादीसु निमित्तग्गहणानुसारेन विप्पसन्नपञ्चपसादं सुवण्णविमाने उग्घाटितमणिसीहपञ्जरं विय मञ्ञन्ति, सोतं रजतपनाळिकं विय पामङ्गसुत्तं विय च मञ्ञन्ति, तुङ्गनासाति लद्धवोहारं घानं वट्टेत्वा ठपितहरितालवट्टिं विय मञ्ञन्ति, जिव्हं रत्तकम्बलपटलं विय मुदुसिनिद्धमधुररसदं मञ्ञन्ति, कायं साललट्ठिं विय सुवण्णतोरणं विय च मञ्ञन्ति, मनं अञ्ञेसं मनेन असदिसं उळारं मञ्ञन्ति।
Yaṃ kho loke piyarūpaṃ sātarūpanti yaṃ lokasmiṃ piyasabhāvañceva madhurasabhāvañca. Cakkhuṃ loketiādīsu lokasmiñhi cakkhādīsu mamattena abhiniviṭṭhā sattā sampattiyaṃ patiṭṭhitā attano cakkhuṃ ādāsādīsu nimittaggahaṇānusārena vippasannapañcapasādaṃ suvaṇṇavimāne ugghāṭitamaṇisīhapañjaraṃ viya maññanti, sotaṃ rajatapanāḷikaṃ viya pāmaṅgasuttaṃ viya ca maññanti, tuṅganāsāti laddhavohāraṃ ghānaṃ vaṭṭetvā ṭhapitaharitālavaṭṭiṃ viya maññanti, jivhaṃ rattakambalapaṭalaṃ viya mudusiniddhamadhurarasadaṃ maññanti, kāyaṃ sālalaṭṭhiṃ viya suvaṇṇatoraṇaṃ viya ca maññanti, manaṃ aññesaṃ manena asadisaṃ uḷāraṃ maññanti.
निच्चतो अद्दक्खुन्ति निच्चन्ति अद्दसंसु। सेसपदेसुपि एसेव नयो। न परिमुच्चिंसु दुक्खस्माति सकलस्मापि वट्टदुक्खा न परिमुच्चिंसु। दक्खिस्सन्तीति पस्सिस्सन्ति। आपानीयकंसोति सरकस्स नामं। यस्मा पनेत्थ आपं पिवन्ति, तस्मा ‘‘आपानीयो’’ति वुच्चति। आपानीयो च सो कंसो चाति आपानीयकंसो। सुरामण्डसरकस्सेतं नामं। ‘‘वण्णसम्पन्नो’’तिआदिवचनतो पन कंसे ठितपानमेव एवं वुत्तं। घम्माभितत्तोति घम्मेन अभितत्तो। घम्मपरेतोति घम्मेन फुट्ठो, अनुगतोति अत्थो। पिवतो हि खो तं छादेस्सतीति पिवन्तस्स तं पानीयं वण्णादिसम्पत्तिया रुच्चिस्सति, सकलसरीरं वा फरित्वा तुट्ठिं उप्पादयमानं ठस्सति। अप्पटिसङ्खाति अपच्चवेक्खित्वा।
Niccato addakkhunti niccanti addasaṃsu. Sesapadesupi eseva nayo. Na parimucciṃsu dukkhasmāti sakalasmāpi vaṭṭadukkhā na parimucciṃsu. Dakkhissantīti passissanti. Āpānīyakaṃsoti sarakassa nāmaṃ. Yasmā panettha āpaṃ pivanti, tasmā ‘‘āpānīyo’’ti vuccati. Āpānīyo ca so kaṃso cāti āpānīyakaṃso. Surāmaṇḍasarakassetaṃ nāmaṃ. ‘‘Vaṇṇasampanno’’tiādivacanato pana kaṃse ṭhitapānameva evaṃ vuttaṃ. Ghammābhitattoti ghammena abhitatto. Ghammaparetoti ghammena phuṭṭho, anugatoti attho. Pivato hi kho taṃ chādessatīti pivantassa taṃ pānīyaṃ vaṇṇādisampattiyā ruccissati, sakalasarīraṃ vā pharitvā tuṭṭhiṃ uppādayamānaṃ ṭhassati. Appaṭisaṅkhāti apaccavekkhitvā.
एवमेव खोति एत्थ इदं ओपम्मसंसन्दनं – आपानीयकंसो विय हि लोके पियरूपं सातरूपं आरम्मणं दट्ठब्बं, घम्माभितत्तपुरिसो विय वट्टनिस्सितो पुथुज्जनो, आपानीयकंसेन निमन्तनपुरिसो विय लोके पियरूपेन सातरूपेन आरम्मणेन निमन्तकजनो, आपानीयकंसे सम्पत्तिञ्च आदीनवञ्च आरोचेन्तो आपानकमनुस्सो विय आचरियुपज्झायादिको कल्याणमित्तो। यथेव हि तस्स पुरिसस्स अपलोकितमनुस्सो आपानीयकंसे गुणञ्च आदीनवञ्च आरोचेति, एवमेव आचरियो वा उपज्झायो वा भिक्खुनो पञ्चसु कामगुणेसु अस्सादञ्च निस्सरणञ्च कथेति।
Evameva khoti ettha idaṃ opammasaṃsandanaṃ – āpānīyakaṃso viya hi loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ ārammaṇaṃ daṭṭhabbaṃ, ghammābhitattapuriso viya vaṭṭanissito puthujjano, āpānīyakaṃsena nimantanapuriso viya loke piyarūpena sātarūpena ārammaṇena nimantakajano, āpānīyakaṃse sampattiñca ādīnavañca ārocento āpānakamanusso viya ācariyupajjhāyādiko kalyāṇamitto. Yatheva hi tassa purisassa apalokitamanusso āpānīyakaṃse guṇañca ādīnavañca āroceti, evameva ācariyo vā upajjhāyo vā bhikkhuno pañcasu kāmaguṇesu assādañca nissaraṇañca katheti.
तत्थ यथा आपानीयकंसम्हि गुणे च आदीनवे च आरोचिते सो पुरिसो पियवण्णादिसम्पदायमेव सञ्जातवेगो ‘‘सचे मरणं भविस्सति, पच्छा जानिस्सामी’’ति सहसा अप्पटिसङ्खाय तं पिवित्वा मरणं वा मरणमत्तं वा दुक्खं निगच्छति, एवमेव, भिक्खु, ‘‘पञ्चसु कामगुणेसु दस्सनादिवसेन उप्पन्नसोमनस्समत्तमेव अस्सादो, आदीनवो पन दिट्ठधम्मिकसम्परायिको बहु नानप्पकारो, अप्पस्सादा कामा बहुदुक्खा बहुपायासा’’ति एवं आचरियुपज्झायेहि आनिसंसञ्च आदीनवञ्च कथेत्वा – ‘‘समणपटिपदं पटिपज्ज, इन्द्रियेसु गुत्तद्वारो भव भोजने मत्तञ्ञू जागरियं अनुयुत्तो’’ति एवं ओवदितोपि अस्सादबद्धचित्तताय ‘‘सचे वुत्तप्पकारो आदीनवो भविस्सति, पच्छा जानिस्सामी’’ति आचरियुपज्झाये अपसादेत्वा उद्देसपरिपुच्छादीनि चेव वत्तपटिपत्तिञ्च पहाय लोकामिसकथं कथेन्तो कामे परिभुञ्जितुकामताय सिक्खं पच्चक्खाय हीनायावत्तति। ततो दुच्चरितानि पूरेन्तो सन्धिच्छेदनादिकाले ‘‘चोरो अय’’न्ति गहेत्वा रञ्ञो दस्सितो इधेव हत्थपादादिछेदनं पत्वा सम्पराये चतूसु अपायेसु महादुक्खं अनुभोति।
Tattha yathā āpānīyakaṃsamhi guṇe ca ādīnave ca ārocite so puriso piyavaṇṇādisampadāyameva sañjātavego ‘‘sace maraṇaṃ bhavissati, pacchā jānissāmī’’ti sahasā appaṭisaṅkhāya taṃ pivitvā maraṇaṃ vā maraṇamattaṃ vā dukkhaṃ nigacchati, evameva, bhikkhu, ‘‘pañcasu kāmaguṇesu dassanādivasena uppannasomanassamattameva assādo, ādīnavo pana diṭṭhadhammikasamparāyiko bahu nānappakāro, appassādā kāmā bahudukkhā bahupāyāsā’’ti evaṃ ācariyupajjhāyehi ānisaṃsañca ādīnavañca kathetvā – ‘‘samaṇapaṭipadaṃ paṭipajja, indriyesu guttadvāro bhava bhojane mattaññū jāgariyaṃ anuyutto’’ti evaṃ ovaditopi assādabaddhacittatāya ‘‘sace vuttappakāro ādīnavo bhavissati, pacchā jānissāmī’’ti ācariyupajjhāye apasādetvā uddesaparipucchādīni ceva vattapaṭipattiñca pahāya lokāmisakathaṃ kathento kāme paribhuñjitukāmatāya sikkhaṃ paccakkhāya hīnāyāvattati. Tato duccaritāni pūrento sandhicchedanādikāle ‘‘coro aya’’nti gahetvā rañño dassito idheva hatthapādādichedanaṃ patvā samparāye catūsu apāyesu mahādukkhaṃ anubhoti.
पानीयेन वा विनेतुन्ति सीतेन वारिना हरितुं। दधिमण्डकेनाति दधिमण्डनमत्तेन। भट्ठलोणिकायाति सलोणेन सत्तुपानीयेन। लोणसोवीरकेनाति सब्बधञ्ञफलकळीरादीनि पक्खिपित्वा लोणसोवीरकं नाम करोन्ति, तेन।
Pānīyena vā vinetunti sītena vārinā harituṃ. Dadhimaṇḍakenāti dadhimaṇḍanamattena. Bhaṭṭhaloṇikāyāti saloṇena sattupānīyena. Loṇasovīrakenāti sabbadhaññaphalakaḷīrādīni pakkhipitvā loṇasovīrakaṃ nāma karonti, tena.
ओपम्मसंसन्दनं पनेत्थ – घम्माभितत्तपुरिसो विय वट्टसन्निस्सितकाले योगावचरो दट्ठब्बो, तस्स पुरिसस्स पटिसङ्खा आपानीयकंसं पहाय पानीयादीहि पिपासस्स विनोदनं विय भिक्खुनो आचरियुपज्झायानं ओवादे ठत्वा छद्वारादीनि परिग्गहेत्वा अनुक्कमेन विपस्सनं वड्ढेन्तस्स अरहत्तफलाधिगमो, पानीयादीनि चत्तारि पानानि विय हि चत्तारो मग्गा, तेसु अञ्ञतरं पिवित्वा सुरापिपासितं विनोदेत्वा सुखिनो येन कामं गमनं विय खीणासवस्स चतुमग्गपानं पिवित्वा तण्हं विनोदेत्वा अगतपुब्बं निब्बानदिसं गमनकालो वेदितब्बो। छट्ठं।
Opammasaṃsandanaṃ panettha – ghammābhitattapuriso viya vaṭṭasannissitakāle yogāvacaro daṭṭhabbo, tassa purisassa paṭisaṅkhā āpānīyakaṃsaṃ pahāya pānīyādīhi pipāsassa vinodanaṃ viya bhikkhuno ācariyupajjhāyānaṃ ovāde ṭhatvā chadvārādīni pariggahetvā anukkamena vipassanaṃ vaḍḍhentassa arahattaphalādhigamo, pānīyādīni cattāri pānāni viya hi cattāro maggā, tesu aññataraṃ pivitvā surāpipāsitaṃ vinodetvā sukhino yena kāmaṃ gamanaṃ viya khīṇāsavassa catumaggapānaṃ pivitvā taṇhaṃ vinodetvā agatapubbaṃ nibbānadisaṃ gamanakālo veditabbo. Chaṭṭhaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / ६. सम्मससुत्तं • 6. Sammasasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ६. सम्मससुत्तवण्णना • 6. Sammasasuttavaṇṇanā
