Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / దీఘ నికాయ (అట్ఠకథా) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā)

    ౫. సమ్పసాదనీయసుత్తవణ్ణనా

    5. Sampasādanīyasuttavaṇṇanā

    సారిపుత్తసీహనాదవణ్ణనా

    Sāriputtasīhanādavaṇṇanā

    ౧౪౧. ఏవం మే సుతన్తి సమ్పసాదనీయసుత్తం. తత్రాయమనుత్తానపదవణ్ణనా – నాళన్దాయన్తి నాళన్దాతి ఏవంనామకే నగరే, తం నగరం గోచరగామం కత్వా. పావారికమ్బవనేతి దుస్సపావారికసేట్ఠినో అమ్బవనే. తం కిర తస్స ఉయ్యానం అహోసి. సో భగవతో ధమ్మదేసనం సుత్వా భగవతి పసన్నో తస్మిం ఉయ్యానే కుటిలేణమణ్డపాదిపటిమణ్డితం భగవతో విహారం కత్వా నియ్యాతేసి. సో విహారో జీవకమ్బవనం వియ ‘‘పావారికమ్బవన’’న్త్వేవ సఙ్ఖ్యం గతో, తస్మిం పావారికమ్బవనే విహరతీతి అత్థో. భగవన్తం ఏతదవోచ – ‘‘ఏవంపసన్నో అహం, భన్తే, భగవతీ’’తి. కస్మా ఏవం అవోచ? అత్తనో ఉప్పన్నసోమనస్సపవేదనత్థం.

    141.Evaṃme sutanti sampasādanīyasuttaṃ. Tatrāyamanuttānapadavaṇṇanā – nāḷandāyanti nāḷandāti evaṃnāmake nagare, taṃ nagaraṃ gocaragāmaṃ katvā. Pāvārikambavaneti dussapāvārikaseṭṭhino ambavane. Taṃ kira tassa uyyānaṃ ahosi. So bhagavato dhammadesanaṃ sutvā bhagavati pasanno tasmiṃ uyyāne kuṭileṇamaṇḍapādipaṭimaṇḍitaṃ bhagavato vihāraṃ katvā niyyātesi. So vihāro jīvakambavanaṃ viya ‘‘pāvārikambavana’’ntveva saṅkhyaṃ gato, tasmiṃ pāvārikambavane viharatīti attho. Bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘evaṃpasanno ahaṃ, bhante, bhagavatī’’ti. Kasmā evaṃ avoca? Attano uppannasomanassapavedanatthaṃ.

    తత్రాయమనుపుబ్బికథా – థేరో కిర తందివసం కాలస్సేవ సరీరప్పటిజగ్గనం కత్వా సునివత్థనివాసనో పత్తచీవరమాదాయ పాసాదికేహి అభిక్కన్తాదీహి దేవమనుస్సానం పసాదం ఆవహన్తో నాళన్దవాసీనం హితసుఖమనుబ్రూహయన్తో పిణ్డాయ పవిసిత్వా పచ్ఛాభత్తం పిణ్డపాతపటిక్కన్తో విహారం గన్త్వా సత్థు వత్తం దస్సేత్వా సత్థరి గన్ధకుటిం పవిట్ఠే సత్థారం వన్దిత్వా అత్తనో దివాట్ఠానం అగమాసి. తత్థ సద్ధివిహారికన్తేవాసికేసు వత్తం దస్సేత్వా పటిక్కన్తేసు దివాట్ఠానం సమ్మజ్జిత్వా చమ్మక్ఖణ్డం పఞ్ఞపేత్వా ఉదకతుమ్బతో ఉదకేన హత్థపాదే సీతలే కత్వా తిసన్ధిపల్లఙ్కం ఆభుజిత్వా కాలపరిచ్ఛేదం కత్వా ఫలసమాపత్తిం సమాపజ్జి.

    Tatrāyamanupubbikathā – thero kira taṃdivasaṃ kālasseva sarīrappaṭijagganaṃ katvā sunivatthanivāsano pattacīvaramādāya pāsādikehi abhikkantādīhi devamanussānaṃ pasādaṃ āvahanto nāḷandavāsīnaṃ hitasukhamanubrūhayanto piṇḍāya pavisitvā pacchābhattaṃ piṇḍapātapaṭikkanto vihāraṃ gantvā satthu vattaṃ dassetvā satthari gandhakuṭiṃ paviṭṭhe satthāraṃ vanditvā attano divāṭṭhānaṃ agamāsi. Tattha saddhivihārikantevāsikesu vattaṃ dassetvā paṭikkantesu divāṭṭhānaṃ sammajjitvā cammakkhaṇḍaṃ paññapetvā udakatumbato udakena hatthapāde sītale katvā tisandhipallaṅkaṃ ābhujitvā kālaparicchedaṃ katvā phalasamāpattiṃ samāpajji.

    సో యథాపరిచ్ఛిన్నకాలవసేన సమాపత్తితో వుట్ఠాయ అత్తనో గుణే అనుస్సరితుమారద్ధో. అథస్స గుణే అనుస్సరతో సీలం ఆపాథమాగతం. తతో పటిపాటియావ సమాధి పఞ్ఞా విముత్తి విముత్తిఞాణదస్సనం పఠమం ఝానం దుతియం ఝానం తతియం ఝానం చతుత్థం ఝానం ఆకాసానఞ్చాయతనసమాపత్తి విఞ్ఞానఞ్చాయతనసమాపత్తి ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనసమాపత్తి నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనసమాపత్తి విపస్సనాఞాణం మనోమయిద్ధిఞాణం ఇద్ధివిధఞాణం దిబ్బసోతఞాణం చేతోపరియఞాణం పుబ్బేనివాసానుస్సతిఞాణం దిబ్బచక్ఖుఞాణం…పే॰… సోతాపత్తిమగ్గో సోతాపత్తిఫలం…పే॰… అరహత్తమగ్గో అరహత్తఫలం అత్థపటిసమ్భిదా ధమ్మపటిసమ్భిదా నిరుత్తిపటిసమ్భిదా పటిభానపటిసమ్భిదా సావకపారమీఞాణం. ఇతో పట్ఠాయ కప్పసతసహస్సాధికస్స అసఙ్ఖ్యేయ్యస్స ఉపరి అనోమదస్సీబుద్ధస్స పాదమూలే కతం అభినీహారం ఆదిం కత్వా అత్తనో గుణే అనుస్సరతో యావ నిసిన్నపల్లఙ్కా గుణా ఉపట్ఠహింసు.

    So yathāparicchinnakālavasena samāpattito vuṭṭhāya attano guṇe anussaritumāraddho. Athassa guṇe anussarato sīlaṃ āpāthamāgataṃ. Tato paṭipāṭiyāva samādhi paññā vimutti vimuttiñāṇadassanaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ dutiyaṃ jhānaṃ tatiyaṃ jhānaṃ catutthaṃ jhānaṃ ākāsānañcāyatanasamāpatti viññānañcāyatanasamāpatti ākiñcaññāyatanasamāpatti nevasaññānāsaññāyatanasamāpatti vipassanāñāṇaṃ manomayiddhiñāṇaṃ iddhividhañāṇaṃ dibbasotañāṇaṃ cetopariyañāṇaṃ pubbenivāsānussatiñāṇaṃ dibbacakkhuñāṇaṃ…pe… sotāpattimaggo sotāpattiphalaṃ…pe… arahattamaggo arahattaphalaṃ atthapaṭisambhidā dhammapaṭisambhidā niruttipaṭisambhidā paṭibhānapaṭisambhidā sāvakapāramīñāṇaṃ. Ito paṭṭhāya kappasatasahassādhikassa asaṅkhyeyyassa upari anomadassībuddhassa pādamūle kataṃ abhinīhāraṃ ādiṃ katvā attano guṇe anussarato yāva nisinnapallaṅkā guṇā upaṭṭhahiṃsu.

    ఏవం థేరో అత్తనో గుణే అనుస్సరమానో గుణానం పమాణం వా పరిచ్ఛేదం వా దట్ఠుం నాసక్ఖి. సో చిన్తేసి – ‘‘మయ్హం తావ పదేసఞాణే ఠితస్స సావకస్స గుణానం పమాణం వా పరిచ్ఛేదో వా నత్థి. అహం పన యం సత్థారం ఉద్దిస్స పబ్బజితో, కీదిసా ను ఖో తస్స గుణా’’తి దసబలస్స గుణే అనుస్సరితుం ఆరద్ధో. సో భగవతో సీలం నిస్సాయ, సమాధిం పఞ్ఞం విముత్తిం విముత్తిఞాణదస్సనం నిస్సాయ, చత్తారో సతిపట్ఠానే నిస్సాయ, చత్తారో సమ్మప్పధానే చత్తారో ఇద్ధిపాదే చత్తారో మగ్గే చత్తారి ఫలాని చతస్సో పటిసమ్భిదా చతుయోనిపరిచ్ఛేదకఞాణం చత్తారో అరియవంసే నిస్సాయ దసబలస్స గుణే అనుస్సరితుమారద్ధో.

    Evaṃ thero attano guṇe anussaramāno guṇānaṃ pamāṇaṃ vā paricchedaṃ vā daṭṭhuṃ nāsakkhi. So cintesi – ‘‘mayhaṃ tāva padesañāṇe ṭhitassa sāvakassa guṇānaṃ pamāṇaṃ vā paricchedo vā natthi. Ahaṃ pana yaṃ satthāraṃ uddissa pabbajito, kīdisā nu kho tassa guṇā’’ti dasabalassa guṇe anussarituṃ āraddho. So bhagavato sīlaṃ nissāya, samādhiṃ paññaṃ vimuttiṃ vimuttiñāṇadassanaṃ nissāya, cattāro satipaṭṭhāne nissāya, cattāro sammappadhāne cattāro iddhipāde cattāro magge cattāri phalāni catasso paṭisambhidā catuyoniparicchedakañāṇaṃ cattāro ariyavaṃse nissāya dasabalassa guṇe anussaritumāraddho.

    తథా పఞ్చ పధానియఙ్గాని, పఞ్చఙ్గికంసమ్మాసమాధిం, పఞ్చిన్ద్రియాని, పఞ్చ బలాని, పఞ్చ నిస్సరణియా ధాతుయో, పఞ్చ విముత్తాయతనాని, పఞ్చ విముత్తిపరిపాచనియా పఞ్ఞా, ఛ సారణీయే ధమ్మే, ఛ అనుస్సతిట్ఠానాని, ఛ గారవే, ఛ నిస్సరణియా ధాతుయో, ఛ సతతవిహారే, ఛ అనుత్తరియాని, ఛ నిబ్బేధభాగియా పఞ్ఞా, ఛ అభిఞ్ఞా, ఛ అసాధారణఞాణాని, సత్త అపరిహానియే ధమ్మే, సత్త అరియధనాని, సత్త బోజ్ఝఙ్గే, సత్త సప్పురిసధమ్మే, సత్త నిజ్జరవత్థూని, సత్త పఞ్ఞా, సత్త దక్ఖిణేయ్యపుగ్గలే, సత్త ఖీణాసవబలాని, అట్ఠ పఞ్ఞాపటిలాభహేతూ, అట్ఠ సమ్మత్తాని, అట్ఠ లోకధమ్మాతిక్కమే, అట్ఠ ఆరమ్భవత్థూని, అట్ఠ అక్ఖణదేసనా, అట్ఠ మహాపురిసవితక్కే, అట్ఠ అభిభాయతనాని, అట్ఠ విమోక్ఖే, నవ యోనిసోమనసికారమూలకే ధమ్మే, నవ పారిసుద్ధిపధానియఙ్గాని, నవ సత్తావాసదేసనా, నవ ఆఘాతప్పటివినయే, నవ పఞ్ఞా, నవ నానత్తాని, నవ అనుపుబ్బవిహారే, దస నాథకరణే ధమ్మే, దస కసిణాయతనాని, దస కుసలకమ్మపథే, దస తథాగతబలాని, దస సమ్మత్తాని, దస అరియవాసే, దస అసేక్ఖధమ్మే, ఏకాదస మేత్తానిసంసే, ద్వాదస ధమ్మచక్కాకారే, తేరస ధుతఙ్గగుణే , చుద్దస బుద్ధఞాణాని, పఞ్చదస విముత్తిపరిపాచనియే ధమ్మే, సోళసవిధం ఆనాపానస్సతిం, అట్ఠారస బుద్ధధమ్మే, ఏకూనవీసతి పచ్చవేక్ఖణఞాణాని, చతుచత్తాలీస ఞాణవత్థూని, పరోపణ్ణాస కుసలధమ్మే, సత్తసత్తతి ఞాణవత్థూని, చతువీసతికోటిసతసహస్ససమాపత్తిసఞ్చరమహావజిరఞాణం నిస్సాయ దసబలస్స గుణే అనుస్సరితుం ఆరభి.

    Tathā pañca padhāniyaṅgāni, pañcaṅgikaṃsammāsamādhiṃ, pañcindriyāni, pañca balāni, pañca nissaraṇiyā dhātuyo, pañca vimuttāyatanāni, pañca vimuttiparipācaniyā paññā, cha sāraṇīye dhamme, cha anussatiṭṭhānāni, cha gārave, cha nissaraṇiyā dhātuyo, cha satatavihāre, cha anuttariyāni, cha nibbedhabhāgiyā paññā, cha abhiññā, cha asādhāraṇañāṇāni, satta aparihāniye dhamme, satta ariyadhanāni, satta bojjhaṅge, satta sappurisadhamme, satta nijjaravatthūni, satta paññā, satta dakkhiṇeyyapuggale, satta khīṇāsavabalāni, aṭṭha paññāpaṭilābhahetū, aṭṭha sammattāni, aṭṭha lokadhammātikkame, aṭṭha ārambhavatthūni, aṭṭha akkhaṇadesanā, aṭṭha mahāpurisavitakke, aṭṭha abhibhāyatanāni, aṭṭha vimokkhe, nava yonisomanasikāramūlake dhamme, nava pārisuddhipadhāniyaṅgāni, nava sattāvāsadesanā, nava āghātappaṭivinaye, nava paññā, nava nānattāni, nava anupubbavihāre, dasa nāthakaraṇe dhamme, dasa kasiṇāyatanāni, dasa kusalakammapathe, dasa tathāgatabalāni, dasa sammattāni, dasa ariyavāse, dasa asekkhadhamme, ekādasa mettānisaṃse, dvādasa dhammacakkākāre, terasa dhutaṅgaguṇe , cuddasa buddhañāṇāni, pañcadasa vimuttiparipācaniye dhamme, soḷasavidhaṃ ānāpānassatiṃ, aṭṭhārasa buddhadhamme, ekūnavīsati paccavekkhaṇañāṇāni, catucattālīsa ñāṇavatthūni, paropaṇṇāsa kusaladhamme, sattasattati ñāṇavatthūni, catuvīsatikoṭisatasahassasamāpattisañcaramahāvajirañāṇaṃ nissāya dasabalassa guṇe anussarituṃ ārabhi.

    తస్మింయేవ చ దివాట్ఠానే నిసిన్నోయేవ ఉపరి ‘‘అపరం పన, భన్తే, ఏతదానుత్తరియ’’న్తి ఆగమిస్సన్తి సోళస అపరమ్పరియధమ్మా, తేపి నిస్సాయ అనుస్సరితుం ఆరభి. సో ‘‘కుసలపఞ్ఞత్తియం అనుత్తరో మయ్హం సత్థా, ఆయతనపఞ్ఞత్తియం అనుత్తరో, గబ్భావక్కన్తియం అనుత్తరో, ఆదేసనావిధాసు అనుత్తరో, దస్సనసమాపత్తియం అనుత్తరో, పుగ్గలపఞ్ఞత్తియం అనుత్తరో, పధానే అనుత్తరో, పటిపదాసు అనుత్తరో, భస్ససమాచారే అనుత్తరో, పురిససీలసమాచారే అనుత్తరో, అనుసాసనీవిధాసు అనుత్తరో, పరపుగ్గలవిముత్తిఞాణే అనుత్తరో, సస్సతవాదేసు అనుత్తరో, పుబ్బేనివాసఞాణే అనుత్తరో, దిబ్బచక్ఖుఞాణే అనుత్తరో, ఇద్ధివిధే అనుత్తరో, ఇమినా చ ఇమినా చ అనుత్తరో’’తి ఏవం దసబలస్స గుణే అనుస్సరన్తో భగవతో గుణానం నేవ అన్తం, న పమాణం పస్సి. థేరో అత్తనోపి తావ గుణానం అన్తం వా పమాణం వా నాద్దస, భగవతో గుణానం కిం పస్సిస్సతి? యస్స యస్స హి పఞ్ఞా మహతీ ఞాణం విసదం, సో సో బుద్ధగుణే మహన్తతో సద్దహతి. లోకియమహాజనో ఉక్కాసిత్వాపి ఖిపిత్వాపి ‘‘నమో బుద్ధాన’’న్తి అత్తనో అత్తనో ఉపనిస్సయే ఠత్వా బుద్ధానం గుణే అనుస్సరతి. సబ్బలోకియమహాజనతో ఏకో సోతాపన్నో బుద్ధగుణే మహన్తతో సద్దహతి. సోతాపన్నానం సతతోపి సహస్సతోపి ఏకో సకదాగామీ. సకదాగామీనం సతతోపి సహస్సతోపి ఏకో అనాగామీ. అనాగామీనం సతతోపి సహస్సతోపి ఏకో అరహా బుద్ధగుణే మహన్తతో సద్దహతి. అవసేసఅరహన్తేహి అసీతి మహాథేరా బుద్ధగుణే మహన్తతో సద్దహన్తి. అసీతిమహాథేరేహి చత్తారో మహాథేరా. చతూహి మహాథేరేహి ద్వే అగ్గసావకా. తేసుపి సారిపుత్తత్థేరో, సారిపుత్తత్థేరతోపి ఏకో పచ్చేకబుద్ధో బుద్ధగుణే మహన్తతో సద్దహతి. సచే పన సకలచక్కవాళగబ్భే సఙ్ఘాటికణ్ణేన సఙ్ఘాటికణ్ణం పహరియమానా నిసిన్నా పచ్చేకబుద్ధా బుద్ధగుణే అనుస్సరేయ్యుం, తేహి సబ్బేహిపి ఏకో సబ్బఞ్ఞుబుద్ధోవ బుద్ధగుణే మహన్తతో సద్దహతి.

    Tasmiṃyeva ca divāṭṭhāne nisinnoyeva upari ‘‘aparaṃ pana, bhante, etadānuttariya’’nti āgamissanti soḷasa aparampariyadhammā, tepi nissāya anussarituṃ ārabhi. So ‘‘kusalapaññattiyaṃ anuttaro mayhaṃ satthā, āyatanapaññattiyaṃ anuttaro, gabbhāvakkantiyaṃ anuttaro, ādesanāvidhāsu anuttaro, dassanasamāpattiyaṃ anuttaro, puggalapaññattiyaṃ anuttaro, padhāne anuttaro, paṭipadāsu anuttaro, bhassasamācāre anuttaro, purisasīlasamācāre anuttaro, anusāsanīvidhāsu anuttaro, parapuggalavimuttiñāṇe anuttaro, sassatavādesu anuttaro, pubbenivāsañāṇe anuttaro, dibbacakkhuñāṇe anuttaro, iddhividhe anuttaro, iminā ca iminā ca anuttaro’’ti evaṃ dasabalassa guṇe anussaranto bhagavato guṇānaṃ neva antaṃ, na pamāṇaṃ passi. Thero attanopi tāva guṇānaṃ antaṃ vā pamāṇaṃ vā nāddasa, bhagavato guṇānaṃ kiṃ passissati? Yassa yassa hi paññā mahatī ñāṇaṃ visadaṃ, so so buddhaguṇe mahantato saddahati. Lokiyamahājano ukkāsitvāpi khipitvāpi ‘‘namo buddhāna’’nti attano attano upanissaye ṭhatvā buddhānaṃ guṇe anussarati. Sabbalokiyamahājanato eko sotāpanno buddhaguṇe mahantato saddahati. Sotāpannānaṃ satatopi sahassatopi eko sakadāgāmī. Sakadāgāmīnaṃ satatopi sahassatopi eko anāgāmī. Anāgāmīnaṃ satatopi sahassatopi eko arahā buddhaguṇe mahantato saddahati. Avasesaarahantehi asīti mahātherā buddhaguṇe mahantato saddahanti. Asītimahātherehi cattāro mahātherā. Catūhi mahātherehi dve aggasāvakā. Tesupi sāriputtatthero, sāriputtattheratopi eko paccekabuddho buddhaguṇe mahantato saddahati. Sace pana sakalacakkavāḷagabbhe saṅghāṭikaṇṇena saṅghāṭikaṇṇaṃ pahariyamānā nisinnā paccekabuddhā buddhaguṇe anussareyyuṃ, tehi sabbehipi eko sabbaññubuddhova buddhaguṇe mahantato saddahati.

    సేయ్యథాపి నామ మహాజనో ‘‘మహాసముద్దో గమ్భీరో ఉత్తానో’’తి జాననత్థం యోత్తాని వట్టేయ్య, తత్థ కోచి బ్యామప్పమాణం యోత్తం వట్టేయ్య, కోచి ద్వే బ్యామం, కోచి దసబ్యామం, కోచి వీసతిబ్యామం, కోచి తింసబ్యామం, కోచి చత్తాలీసబ్యామం, కోచి పఞ్ఞాసబ్యామం, కోచి సతబ్యామం, కోచి సహస్సబ్యామం , కోచి చతురాసీతిబ్యామసహస్సం. తే నావం ఆరుయ్హ, సముద్దమజ్ఝే ఉగ్గతపబ్బతాదిమ్హి వా ఠత్వా అత్తనో అత్తనో యోత్తం ఓతారేయ్యుం, తేసు యస్స యోత్తం బ్యామమత్తం, సో బ్యామమత్తట్ఠానేయేవ ఉదకం జానాతి…పే॰… యస్స చతురాసీతిబ్యామసహస్సం, సో చతురాసీతిబ్యామసహస్సట్ఠానేయేవ ఉదకం జానాతి. పరతో ఉదకం ఏత్తకన్తి న జానాతి. మహాసముద్దే పన న తత్తకంయేవ ఉదకం, అథ ఖో అనన్తమపరిమాణం. చతురాసీతియోజనసహస్సం గమ్భీరో హి మహాసముద్దో, ఏవమేవ ఏకబ్యామయోత్తతో పట్ఠాయ నవబ్యామయోత్తేన ఞాతఉదకం వియ లోకియమహాజనేన దిట్ఠబుద్ధగుణా వేదితబ్బా. దసబ్యామయోత్తేన దసబ్యామట్ఠానే ఞాతఉదకం వియ సోతాపన్నేన దిట్ఠబుద్ధగుణా. వీసతిబ్యామయోత్తేన వీసతిబ్యామట్ఠానే ఞాతఉదకం వియ సకదాగామినా దిట్ఠబుద్ధగుణా. తింసబ్యామయోత్తేన తింసబ్యామట్ఠానే ఞాతఉదకం వియ అనాగామినా దిట్ఠబుద్ధగుణా. చత్తాలీసబ్యామయోత్తేన చత్తాలీసబ్యామట్ఠానే ఞాతఉదకం వియ అరహతా దిట్ఠబుద్ధగుణా. పఞ్ఞాసబ్యామయోత్తేన పఞ్ఞాసబ్యామట్ఠానే ఞాతఉదకం వియ అసీతిమహాథేరేహి దిట్ఠబుద్ధగుణా. సతబ్యామయోత్తేన సతబ్యామట్ఠానే ఞాతఉదకం వియ చతూహి మహాథేరేహి దిట్ఠబుద్ధగుణా. సహస్సబ్యామయోత్తేన సహస్సబ్యామట్ఠానే ఞాతఉదకం వియ మహామోగ్గల్లానత్థేరేన దిట్ఠబుద్ధగుణా. చతురాసీతిబ్యామసహస్సయోత్తేన చతురాసీతిబ్యామసహస్సట్ఠానే ఞాతఉదకం వియ ధమ్మసేనాపతినా సారిపుత్తత్థేరేన దిట్ఠబుద్ధగుణా. తత్థ యథా సో పురిసో మహాసముద్దే ఉదకం నామ న ఏత్తకంయేవ, అనన్తమపరిమాణన్తి గణ్హాతి, ఏవమేవ ఆయస్మా సారిపుత్తో ధమ్మన్వయేన అన్వయబుద్ధియా అనుమానేన నయగ్గాహేన సావకపారమీఞాణే ఠత్వా దసబలస్స గుణే అనుస్సరన్తో ‘‘బుద్ధగుణా అనన్తా అపరిమాణా’’తి సద్దహి.

    Seyyathāpi nāma mahājano ‘‘mahāsamuddo gambhīro uttāno’’ti jānanatthaṃ yottāni vaṭṭeyya, tattha koci byāmappamāṇaṃ yottaṃ vaṭṭeyya, koci dve byāmaṃ, koci dasabyāmaṃ, koci vīsatibyāmaṃ, koci tiṃsabyāmaṃ, koci cattālīsabyāmaṃ, koci paññāsabyāmaṃ, koci satabyāmaṃ, koci sahassabyāmaṃ , koci caturāsītibyāmasahassaṃ. Te nāvaṃ āruyha, samuddamajjhe uggatapabbatādimhi vā ṭhatvā attano attano yottaṃ otāreyyuṃ, tesu yassa yottaṃ byāmamattaṃ, so byāmamattaṭṭhāneyeva udakaṃ jānāti…pe… yassa caturāsītibyāmasahassaṃ, so caturāsītibyāmasahassaṭṭhāneyeva udakaṃ jānāti. Parato udakaṃ ettakanti na jānāti. Mahāsamudde pana na tattakaṃyeva udakaṃ, atha kho anantamaparimāṇaṃ. Caturāsītiyojanasahassaṃ gambhīro hi mahāsamuddo, evameva ekabyāmayottato paṭṭhāya navabyāmayottena ñātaudakaṃ viya lokiyamahājanena diṭṭhabuddhaguṇā veditabbā. Dasabyāmayottena dasabyāmaṭṭhāne ñātaudakaṃ viya sotāpannena diṭṭhabuddhaguṇā. Vīsatibyāmayottena vīsatibyāmaṭṭhāne ñātaudakaṃ viya sakadāgāminā diṭṭhabuddhaguṇā. Tiṃsabyāmayottena tiṃsabyāmaṭṭhāne ñātaudakaṃ viya anāgāminā diṭṭhabuddhaguṇā. Cattālīsabyāmayottena cattālīsabyāmaṭṭhāne ñātaudakaṃ viya arahatā diṭṭhabuddhaguṇā. Paññāsabyāmayottena paññāsabyāmaṭṭhāne ñātaudakaṃ viya asītimahātherehi diṭṭhabuddhaguṇā. Satabyāmayottena satabyāmaṭṭhāne ñātaudakaṃ viya catūhi mahātherehi diṭṭhabuddhaguṇā. Sahassabyāmayottena sahassabyāmaṭṭhāne ñātaudakaṃ viya mahāmoggallānattherena diṭṭhabuddhaguṇā. Caturāsītibyāmasahassayottena caturāsītibyāmasahassaṭṭhāne ñātaudakaṃ viya dhammasenāpatinā sāriputtattherena diṭṭhabuddhaguṇā. Tattha yathā so puriso mahāsamudde udakaṃ nāma na ettakaṃyeva, anantamaparimāṇanti gaṇhāti, evameva āyasmā sāriputto dhammanvayena anvayabuddhiyā anumānena nayaggāhena sāvakapāramīñāṇe ṭhatvā dasabalassa guṇe anussaranto ‘‘buddhaguṇā anantā aparimāṇā’’ti saddahi.

    థేరేన హి దిట్ఠబుద్ధగుణేహి ధమ్మన్వయేన గహేతబ్బబుద్ధగుణాయేవ బహుతరా. యథా కథం వియ? యథా ఇతో నవ ఇతో నవాతి అట్ఠారస యోజనాని అవత్థరిత్వా గచ్ఛన్తియా చన్దభాగాయ మహానదియా పురిసో సూచిపాసేన ఉదకం గణ్హేయ్య, సూచిపాసేన గహితఉదకతో అగ్గహితమేవ బహు హోతి. యథా వా పన పురిసో మహాపథవితో అఙ్గులియా పంసుం గణ్హేయ్య, అఙ్గులియా గహితపంసుతో అవసేసపంసుయేవ బహు హోతి. యథా వా పన పురిసో మహాసముద్దాభిముఖిం అఙ్గులిం కరేయ్య, అఙ్గులిఅభిముఖఉదకతో అవసేసం ఉదకంయేవ బహు హోతి. యథా చ పురిసో ఆకాసాభిముఖిం అఙ్గులిం కరేయ్య, అఙ్గులిఅభిముఖఆకాసతో సేసఆకాసప్పదేసోవ బహు హోతి. ఏవం థేరేన దిట్ఠబుద్ధగుణేహి అదిట్ఠా గుణావ బహూతి వేదితబ్బా. వుత్తమ్పి చేతం –

    Therena hi diṭṭhabuddhaguṇehi dhammanvayena gahetabbabuddhaguṇāyeva bahutarā. Yathā kathaṃ viya? Yathā ito nava ito navāti aṭṭhārasa yojanāni avattharitvā gacchantiyā candabhāgāya mahānadiyā puriso sūcipāsena udakaṃ gaṇheyya, sūcipāsena gahitaudakato aggahitameva bahu hoti. Yathā vā pana puriso mahāpathavito aṅguliyā paṃsuṃ gaṇheyya, aṅguliyā gahitapaṃsuto avasesapaṃsuyeva bahu hoti. Yathā vā pana puriso mahāsamuddābhimukhiṃ aṅguliṃ kareyya, aṅguliabhimukhaudakato avasesaṃ udakaṃyeva bahu hoti. Yathā ca puriso ākāsābhimukhiṃ aṅguliṃ kareyya, aṅguliabhimukhaākāsato sesaākāsappadesova bahu hoti. Evaṃ therena diṭṭhabuddhaguṇehi adiṭṭhā guṇāva bahūti veditabbā. Vuttampi cetaṃ –

    ‘‘బుద్ధోపి బుద్ధస్స భణేయ్య వణ్ణం,

    ‘‘Buddhopi buddhassa bhaṇeyya vaṇṇaṃ,

    కప్పమ్పి చే అఞ్ఞమభాసమానో;

    Kappampi ce aññamabhāsamāno;

    ఖీయేథ కప్పో చిరదీఘమన్తరే,

    Khīyetha kappo ciradīghamantare,

    వణ్ణో న ఖీయేథ తథాగతస్సా’’తి.

    Vaṇṇo na khīyetha tathāgatassā’’ti.

    ఏవం థేరస్స అత్తనో చ సత్థు చ గుణే అనుస్సరతో యమకమహానదీమహోఘో వియ అబ్భన్తరే పీతిసోమనస్సం అవత్థరమానం వాతో వియ భస్తం, ఉబ్భిజ్జిత్వా ఉగ్గతఉదకం వియ మహారహదం సకలసరీరం పూరేతి. తతో థేరస్స ‘‘సుపత్థితా వత మే పత్థనా, సులద్ధా మే పబ్బజ్జా, య్వాహం ఏవంవిధస్స సత్థు సన్తికే పబ్బజితో’’తి ఆవజ్జన్తస్స బలవతరం పీతిసోమనస్సం ఉప్పజ్జి.

    Evaṃ therassa attano ca satthu ca guṇe anussarato yamakamahānadīmahogho viya abbhantare pītisomanassaṃ avattharamānaṃ vāto viya bhastaṃ, ubbhijjitvā uggataudakaṃ viya mahārahadaṃ sakalasarīraṃ pūreti. Tato therassa ‘‘supatthitā vata me patthanā, suladdhā me pabbajjā, yvāhaṃ evaṃvidhassa satthu santike pabbajito’’ti āvajjantassa balavataraṃ pītisomanassaṃ uppajji.

    అథ థేరో ‘‘కస్సాహం ఇమం పీతిసోమనస్సం ఆరోచేయ్య’’న్తి చిన్తేన్తో అఞ్ఞో కోచి సమణో వా బ్రాహ్మణో వా దేవో వా మారో వా బ్రహ్మా వా మమ ఇమం పసాదం అనుచ్ఛవికం కత్వా పటిగ్గహేతుం న సక్ఖిస్సతి, అహం ఇమం సోమనస్సం సత్థునోయేవ పవేదేయ్యామి, సత్థావ మే పటిగ్గణ్హితుం సక్ఖిస్సతి, సో హి తిట్ఠతు మమ పీతిసోమనస్సం, మాదిసస్స సమణసతస్స వా సమణసహస్సస్స వా సమణసతసహస్సస్స వా సోమనస్సం పవేదేన్తస్స సబ్బేసం మనం గణ్హన్తో పటిగ్గహేతుం సక్కోతి. సేయ్యథాపి నామ అట్ఠారస యోజనాని అవత్థరమానం గచ్ఛన్తిం చన్దభాగమహానదిం కుసుమ్భా వా కన్దరా వా సమ్పటిచ్ఛితుం న సక్కోన్తి, మహాసముద్దోవ తం సమ్పటిచ్ఛతి. మహాసముద్దో హి తిట్ఠతు చన్దభాగా, ఏవరూపానం నదీనం సతమ్పి సహస్సమ్పి సతసహస్సమ్పి సమ్పటిచ్ఛతి, న చస్స తేన ఊనత్తం వా పూరత్తం వా పఞ్ఞాయతి, ఏవమేవ సత్థా మాదిసస్స సమణసతస్స సమణసహస్సస్స సమణసతసహస్సస్స వా పీతిసోమనస్సం పవేదేన్తస్స సబ్బేసం మనం గణ్హన్తో పటిగ్గహేతుం సక్కోతి. సేసా సమణబ్రాహ్మణాదయో చన్దభాగం కుసుమ్భకన్దరా వియ మమ సోమనస్సం సమ్పటిచ్ఛితుం న సక్కోన్తి . హన్దాహం మమ పీతిసోమనస్సం సత్థునోవ ఆరోచేమీతి పల్లఙ్కం వినిబ్భుజిత్వా చమ్మక్ఖణ్డం పప్ఫోటేత్వా ఆదాయ సాయన్హసమయే పుప్ఫానం వణ్టతో ఛిజ్జిత్వా పగ్ఘరణకాలే సత్థారం ఉపసఙ్కమిత్వా అత్తనో సోమనస్సం పవేదేన్తో ఏవంపసన్నో అహం, భన్తేతిఆదిమాహ. తత్థ ఏవంపసన్నోతి ఏవం ఉప్పన్నసద్ధో, ఏవం సద్దహామీతి అత్థో. భియ్యోభిఞ్ఞతరోతి భియ్యతరో అభిఞ్ఞాతో, భియ్యతరాభిఞ్ఞో వా, ఉత్తరితరఞాణోతి అత్థో. సమ్బోధియన్తి సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణే అరహత్తమగ్గఞాణే వా, అరహత్తమగ్గేనేవ హి బుద్ధగుణా నిప్పదేసా గహితా హోన్తి. ద్వే హి అగ్గసావకా అరహత్తమగ్గేనేవ సావకపారమీఞాణం పటిలభన్తి. పచ్చేకబుద్ధా పచ్చేకబోధిఞాణం. బుద్ధా సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణఞ్చేవ సకలే చ బుద్ధగుణే. సబ్బఞ్హి నేసం అరహత్తమగ్గేనేవ ఇజ్ఝతి. తస్మా అరహత్తమగ్గఞాణం సమ్బోధి నామ హోతి. తేన ఉత్తరితరో భగవతా నత్థి. తేనాహ ‘‘భగవతా భియ్యోభిఞ్ఞతరో యదిదం సమ్బోధియ’’న్తి.

    Atha thero ‘‘kassāhaṃ imaṃ pītisomanassaṃ āroceyya’’nti cintento añño koci samaṇo vā brāhmaṇo vā devo vā māro vā brahmā vā mama imaṃ pasādaṃ anucchavikaṃ katvā paṭiggahetuṃ na sakkhissati, ahaṃ imaṃ somanassaṃ satthunoyeva pavedeyyāmi, satthāva me paṭiggaṇhituṃ sakkhissati, so hi tiṭṭhatu mama pītisomanassaṃ, mādisassa samaṇasatassa vā samaṇasahassassa vā samaṇasatasahassassa vā somanassaṃ pavedentassa sabbesaṃ manaṃ gaṇhanto paṭiggahetuṃ sakkoti. Seyyathāpi nāma aṭṭhārasa yojanāni avattharamānaṃ gacchantiṃ candabhāgamahānadiṃ kusumbhā vā kandarā vā sampaṭicchituṃ na sakkonti, mahāsamuddova taṃ sampaṭicchati. Mahāsamuddo hi tiṭṭhatu candabhāgā, evarūpānaṃ nadīnaṃ satampi sahassampi satasahassampi sampaṭicchati, na cassa tena ūnattaṃ vā pūrattaṃ vā paññāyati, evameva satthā mādisassa samaṇasatassa samaṇasahassassa samaṇasatasahassassa vā pītisomanassaṃ pavedentassa sabbesaṃ manaṃ gaṇhanto paṭiggahetuṃ sakkoti. Sesā samaṇabrāhmaṇādayo candabhāgaṃ kusumbhakandarā viya mama somanassaṃ sampaṭicchituṃ na sakkonti . Handāhaṃ mama pītisomanassaṃ satthunova ārocemīti pallaṅkaṃ vinibbhujitvā cammakkhaṇḍaṃ papphoṭetvā ādāya sāyanhasamaye pupphānaṃ vaṇṭato chijjitvā paggharaṇakāle satthāraṃ upasaṅkamitvā attano somanassaṃ pavedento evaṃpasanno ahaṃ, bhantetiādimāha. Tattha evaṃpasannoti evaṃ uppannasaddho, evaṃ saddahāmīti attho. Bhiyyobhiññataroti bhiyyataro abhiññāto, bhiyyatarābhiñño vā, uttaritarañāṇoti attho. Sambodhiyanti sabbaññutaññāṇe arahattamaggañāṇe vā, arahattamaggeneva hi buddhaguṇā nippadesā gahitā honti. Dve hi aggasāvakā arahattamaggeneva sāvakapāramīñāṇaṃ paṭilabhanti. Paccekabuddhā paccekabodhiñāṇaṃ. Buddhā sabbaññutaññāṇañceva sakale ca buddhaguṇe. Sabbañhi nesaṃ arahattamaggeneva ijjhati. Tasmā arahattamaggañāṇaṃ sambodhi nāma hoti. Tena uttaritaro bhagavatā natthi. Tenāha ‘‘bhagavatā bhiyyobhiññataro yadidaṃ sambodhiya’’nti.

    ౧౪౨. ఉళారాతి సేట్ఠా. అయఞ్హి ఉళారసద్దో ‘‘ఉళారాని ఖాదనీయాని ఖాదన్తీ’’తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౧.౩౬౬) మధురే ఆగచ్ఛతి. ‘‘ఉళారాయ ఖలు భవం, వచ్ఛాయనో , సమణం గోతమం పసంసాయ పసంసతీ’’తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౩.౨౮౦) సేట్ఠే. ‘‘అప్పమాణో ఉళారో ఓభాసో’’తిఆదీసు (దీ॰ ని॰ ౨.౩౨) విపులే. స్వాయమిధ సేట్ఠే ఆగతో. తేన వుత్తం – ‘‘ఉళారాతి సేట్ఠా’’తి. ఆసభీతి ఉసభస్స వాచాసదిసీ అచలా అసమ్పవేధీ. ఏకంసో గహితోతి అనుస్సవేన వా ఆచరియపరమ్పరాయ వా ఇతికిరాయ వా పిటకసమ్పదానేన వా ఆకారపరివితక్కేన వా దిట్ఠినిజ్ఝానక్ఖన్తియా వా తక్కహేతు వా నయహేతు వా అకథేత్వా పచ్చక్ఖతో ఞాణేన పటివిజ్ఝిత్వా వియ ఏకంసో గహితో, సన్నిట్ఠానకథావ కథితాతి అత్థో.

    142.Uḷārāti seṭṭhā. Ayañhi uḷārasaddo ‘‘uḷārāni khādanīyāni khādantī’’tiādīsu (ma. ni. 1.366) madhure āgacchati. ‘‘Uḷārāya khalu bhavaṃ, vacchāyano , samaṇaṃ gotamaṃ pasaṃsāya pasaṃsatī’’tiādīsu (ma. ni. 3.280) seṭṭhe. ‘‘Appamāṇo uḷāro obhāso’’tiādīsu (dī. ni. 2.32) vipule. Svāyamidha seṭṭhe āgato. Tena vuttaṃ – ‘‘uḷārāti seṭṭhā’’ti. Āsabhīti usabhassa vācāsadisī acalā asampavedhī. Ekaṃso gahitoti anussavena vā ācariyaparamparāya vā itikirāya vā piṭakasampadānena vā ākāraparivitakkena vā diṭṭhinijjhānakkhantiyā vā takkahetu vā nayahetu vā akathetvā paccakkhato ñāṇena paṭivijjhitvā viya ekaṃso gahito, sanniṭṭhānakathāva kathitāti attho.

    సీహనాదోతి సేట్ఠనాదో, నేవ దన్ధాయన్తేన న గగ్గరాయన్తేన సీహేన వియ ఉత్తమనాదో నదితోతి అత్థో. కిం తే సారిపుత్తాతి ఇమం దేసనం కస్మా ఆరభీతి? అనుయోగదాపనత్థం. ఏకచ్చో హి సీహనాదం నదిత్వా అత్తనో సీహనాదే అనుయోగం దాతుం న సక్కోతి, నిఘంసనం నక్ఖమతి, లేపే పతితమక్కటో వియ హోతి. యథా ధమమానం అపరిసుద్ధలోహం ఝాయిత్వా ఝామఅఙ్గారో హోతి, ఏవం ఝామఙ్గారో వియ హోతి . ఏకో సీహనాదే అనుయోగం దాపియమానో దాతుం సక్కోతి, నిఘంసనం ఖమతి, ధమమానం నిద్దోసజాతరూపం వియ అధికతరం సోభతి, తాదిసో థేరో. తేన నం భగవా ‘‘అనుయోగక్ఖమో అయ’’న్తి ఞత్వా సీహనాదే అనుయోగదాపనత్థం ఇమమ్పి దేసనం ఆరభి.

    Sīhanādoti seṭṭhanādo, neva dandhāyantena na gaggarāyantena sīhena viya uttamanādo naditoti attho. Kiṃ te sāriputtāti imaṃ desanaṃ kasmā ārabhīti? Anuyogadāpanatthaṃ. Ekacco hi sīhanādaṃ naditvā attano sīhanāde anuyogaṃ dātuṃ na sakkoti, nighaṃsanaṃ nakkhamati, lepe patitamakkaṭo viya hoti. Yathā dhamamānaṃ aparisuddhalohaṃ jhāyitvā jhāmaaṅgāro hoti, evaṃ jhāmaṅgāro viya hoti . Eko sīhanāde anuyogaṃ dāpiyamāno dātuṃ sakkoti, nighaṃsanaṃ khamati, dhamamānaṃ niddosajātarūpaṃ viya adhikataraṃ sobhati, tādiso thero. Tena naṃ bhagavā ‘‘anuyogakkhamo aya’’nti ñatvā sīhanāde anuyogadāpanatthaṃ imampi desanaṃ ārabhi.

    తత్థ సబ్బే తేతి సబ్బే తే తయా. ఏవంసీలాతిఆదీసు లోకియలోకుత్తరవసేన సీలాదీని పుచ్ఛతి. తేసం విత్థారకథా మహాపదానే కథితావ.

    Tattha sabbe teti sabbe te tayā. Evaṃsīlātiādīsu lokiyalokuttaravasena sīlādīni pucchati. Tesaṃ vitthārakathā mahāpadāne kathitāva.

    కిం పన తే, సారిపుత్త, యే తే భవిస్సన్తీతి అతీతా చ తావ నిరుద్ధా, అపణ్ణత్తికభావం గతా దీపసిఖా వియ నిబ్బుతా, ఏవం నిరుద్ధే అపణ్ణత్తికభావం గతే త్వం కథం జానిస్ససి, అనాగతబుద్ధానం పన గుణా కిన్తి తయా అత్తనో చిత్తేన పరిచ్ఛిన్దిత్వా విదితాతి పుచ్ఛన్తో ఏవమాహ. కిం పన తే, సారిపుత్త, అహం ఏతరహీతి అనాగతాపి బుద్ధా అజాతా అనిబ్బత్తా అనుప్పన్నా, తేపి కథం త్వం జానిస్ససి? తేసఞ్హి జాననం అపదే ఆకాసే పదదస్సనం వియ హోతి. ఇదాని మయా సద్ధిం ఏకవిహారే వససి, ఏకతో భిక్ఖాయ చరసి, ధమ్మదేసనాకాలే దక్ఖిణపస్సే నిసీదసి, కిం పన మయ్హం గుణా అత్తనో చేతసా పరిచ్ఛిన్దిత్వా విదితా తయాతి అనుయుఞ్జన్తో ఏవమాహ.

    Kiṃ pana te, sāriputta, ye te bhavissantīti atītā ca tāva niruddhā, apaṇṇattikabhāvaṃ gatā dīpasikhā viya nibbutā, evaṃ niruddhe apaṇṇattikabhāvaṃ gate tvaṃ kathaṃ jānissasi, anāgatabuddhānaṃ pana guṇā kinti tayā attano cittena paricchinditvā viditāti pucchanto evamāha. Kiṃ pana te, sāriputta, ahaṃ etarahīti anāgatāpi buddhā ajātā anibbattā anuppannā, tepi kathaṃ tvaṃ jānissasi? Tesañhi jānanaṃ apade ākāse padadassanaṃ viya hoti. Idāni mayā saddhiṃ ekavihāre vasasi, ekato bhikkhāya carasi, dhammadesanākāle dakkhiṇapasse nisīdasi, kiṃ pana mayhaṃ guṇā attano cetasā paricchinditvā viditā tayāti anuyuñjanto evamāha.

    థేరో పన పుచ్ఛితే పుచ్ఛితే ‘‘నో హేతం, భన్తే’’తి పటిక్ఖిపతి. థేరస్స చ విదితమ్పి అత్థి అవిదితమ్పి అత్థి, కిం సో అత్తనో విదితట్ఠానే పటిక్ఖేపం కరోతి, అవిదితట్ఠానేతి? విదితట్ఠానే న కరోతి, అవిదితట్ఠానేయేవ కరోతీతి. థేరో కిర అనుయోగే ఆరద్ధేయేవ అఞ్ఞాసి. న అయం అనుయోగో సావకపారమీఞాణే, సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణే అయం అనుయోగోతి అత్తనో సావకపారమీఞాణే పటిక్ఖేపం అకత్వా అవిదితట్ఠానే సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణే పటిక్ఖేపం కరోతి. తేన ఇదమ్పి దీపేతి ‘‘భగవా మయ్హం అతీతానాగతపచ్చుప్పన్నానం బుద్ధానం సీలసమాధిపఞ్ఞావిముత్తికారణజాననసమత్థం సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణం నత్థీ’’తి.

    Thero pana pucchite pucchite ‘‘no hetaṃ, bhante’’ti paṭikkhipati. Therassa ca viditampi atthi aviditampi atthi, kiṃ so attano viditaṭṭhāne paṭikkhepaṃ karoti, aviditaṭṭhāneti? Viditaṭṭhāne na karoti, aviditaṭṭhāneyeva karotīti. Thero kira anuyoge āraddheyeva aññāsi. Na ayaṃ anuyogo sāvakapāramīñāṇe, sabbaññutaññāṇe ayaṃ anuyogoti attano sāvakapāramīñāṇe paṭikkhepaṃ akatvā aviditaṭṭhāne sabbaññutaññāṇe paṭikkhepaṃ karoti. Tena idampi dīpeti ‘‘bhagavā mayhaṃ atītānāgatapaccuppannānaṃ buddhānaṃ sīlasamādhipaññāvimuttikāraṇajānanasamatthaṃ sabbaññutaññāṇaṃ natthī’’ti.

    ఏత్థాతి ఏతేసు అతీతాదిభేదేసు బుద్ధేసు. అథ కిఞ్చరహీతి అథ కస్మా ఏవం ఞాణే అసతి తయా ఏవం కథితన్తి వదతి.

    Etthāti etesu atītādibhedesu buddhesu. Atha kiñcarahīti atha kasmā evaṃ ñāṇe asati tayā evaṃ kathitanti vadati.

    ౧౪౩. ధమ్మన్వయోతి ధమ్మస్స పచ్చక్ఖతో ఞాణస్స అనుయోగం అనుగన్త్వా ఉప్పన్నం అనుమానఞాణం నయగ్గాహో విదితో. సావకపారమీఞాణే ఠత్వావ ఇమినావ ఆకారేన జానామి భగవాతి వదతి. థేరస్స హి నయగ్గాహో అప్పమాణో అపరియన్తో. యథా సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణస్స పమాణం వా పరియన్తో వా నత్థి, ఏవం ధమ్మసేనాపతినో నయగ్గాహస్స. తేన సో ‘‘ఇమినా ఏవంవిధో, ఇమినా అనుత్తరో సత్థా’’తి జానాతి. థేరస్స హి నయగ్గాహో సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణగతికో ఏవ. ఇదాని తం నయగ్గాహం పాకటం కాతుం ఉపమాయ దస్సేన్తో సేయ్యథాపి, భన్తేతిఆదిమాహ. తత్థ యస్మా మజ్ఝిమపదేసే నగరస్స ఉద్ధాపపాకారాదీని థిరాని వా హోన్తు, దుబ్బలాని వా, సబ్బసో వా పన మా హోన్తు, చోరాసఙ్కా న హోతి, తస్మా తం అగ్గహేత్వా పచ్చన్తిమనగరన్తి ఆహ. దళ్హుద్ధాపన్తి థిరపాకారపాదం. దళ్హపాకారతోరణన్తి థిరపాకారఞ్చేవ థిరపిట్ఠసఙ్ఘాటఞ్చ. ఏకద్వారన్తి కస్మా ఆహ? బహుద్వారే హి నగరే బహూహి పణ్డితదోవారికేహి భవితబ్బం. ఏకద్వారే ఏకోవ వట్టతి. థేరస్స చ పఞ్ఞాయ సదిసో అఞ్ఞో నత్థి. తస్మా అత్తనో పణ్డితభావస్స ఓపమ్మత్థం ఏకంయేవ దోవారికం దస్సేతుం ఏకద్వార’’న్తి ఆహ. పణ్డితోతి పణ్డిచ్చేన సమన్నాగతో. బ్యత్తోతి వేయ్యత్తియేన సమన్నాగతో విసదఞాణో. మేధావీతి ఠానుప్పత్తికపఞ్ఞాసఙ్ఖాతాయ మేధాయ సమన్నాగతో. అనుపరియాయపథన్తి అనుపరియాయనామకం పాకారమగ్గం. పాకారసన్ధిన్తి ద్విన్నం ఇట్ఠకానం అపగతట్ఠానం. పాకారవివరన్తి పాకారస్స ఛిన్నట్ఠానం.

    143.Dhammanvayoti dhammassa paccakkhato ñāṇassa anuyogaṃ anugantvā uppannaṃ anumānañāṇaṃ nayaggāho vidito. Sāvakapāramīñāṇe ṭhatvāva imināva ākārena jānāmi bhagavāti vadati. Therassa hi nayaggāho appamāṇo apariyanto. Yathā sabbaññutaññāṇassa pamāṇaṃ vā pariyanto vā natthi, evaṃ dhammasenāpatino nayaggāhassa. Tena so ‘‘iminā evaṃvidho, iminā anuttaro satthā’’ti jānāti. Therassa hi nayaggāho sabbaññutaññāṇagatiko eva. Idāni taṃ nayaggāhaṃ pākaṭaṃ kātuṃ upamāya dassento seyyathāpi, bhantetiādimāha. Tattha yasmā majjhimapadese nagarassa uddhāpapākārādīni thirāni vā hontu, dubbalāni vā, sabbaso vā pana mā hontu, corāsaṅkā na hoti, tasmā taṃ aggahetvā paccantimanagaranti āha. Daḷhuddhāpanti thirapākārapādaṃ. Daḷhapākāratoraṇanti thirapākārañceva thirapiṭṭhasaṅghāṭañca. Ekadvāranti kasmā āha? Bahudvāre hi nagare bahūhi paṇḍitadovārikehi bhavitabbaṃ. Ekadvāre ekova vaṭṭati. Therassa ca paññāya sadiso añño natthi. Tasmā attano paṇḍitabhāvassa opammatthaṃ ekaṃyeva dovārikaṃ dassetuṃ ekadvāra’’nti āha. Paṇḍitoti paṇḍiccena samannāgato. Byattoti veyyattiyena samannāgato visadañāṇo. Medhāvīti ṭhānuppattikapaññāsaṅkhātāya medhāya samannāgato. Anupariyāyapathanti anupariyāyanāmakaṃ pākāramaggaṃ. Pākārasandhinti dvinnaṃ iṭṭhakānaṃ apagataṭṭhānaṃ. Pākāravivaranti pākārassa chinnaṭṭhānaṃ.

    చేతసో ఉపక్కిలేసేతి పఞ్చ నీవరణాని చిత్తం ఉపక్కిలేసేన్తి కిలిట్ఠం కరోన్తి ఉపతాపేన్తి విబాధేన్తి, తస్మా ‘‘చేతసో ఉపక్కిలేసా’’తి వుచ్చన్తి. పఞ్ఞాయ దుబ్బలీకరణేతి నీవరణా ఉప్పజ్జమానా అనుప్పన్నాయ పఞ్ఞాయ ఉప్పజ్జితుం న దేన్తి, ఉప్పన్నాయ పఞ్ఞాయ వడ్ఢితుం న దేన్తి, తస్మా ‘‘పఞ్ఞాయ దుబ్బలీకరణా’’తి వుచ్చన్తి. సుప్పతిట్ఠితచిత్తాతి చతూసు సతిపట్ఠానేసు సుట్ఠు ఠపితచిత్తా హుత్వా. సత్త బోజ్ఝఙ్గే యథాభూతన్తి సత్త బోజ్ఝఙ్గే యథాసభావేన భావేత్వా. అనుత్తరం సమ్మాసమ్బోధిన్తి అరహత్తం సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణం వా పటివిజ్ఝింసూతి దస్సేతి.

    Cetaso upakkileseti pañca nīvaraṇāni cittaṃ upakkilesenti kiliṭṭhaṃ karonti upatāpenti vibādhenti, tasmā ‘‘cetaso upakkilesā’’ti vuccanti. Paññāya dubbalīkaraṇeti nīvaraṇā uppajjamānā anuppannāya paññāya uppajjituṃ na denti, uppannāya paññāya vaḍḍhituṃ na denti, tasmā ‘‘paññāya dubbalīkaraṇā’’ti vuccanti. Suppatiṭṭhitacittāti catūsu satipaṭṭhānesu suṭṭhu ṭhapitacittā hutvā. Satta bojjhaṅge yathābhūtanti satta bojjhaṅge yathāsabhāvena bhāvetvā. Anuttaraṃ sammāsambodhinti arahattaṃ sabbaññutaññāṇaṃ vā paṭivijjhiṃsūti dasseti.

    అపిచేత్థ సతిపట్ఠానాతి విపస్సనా. సమ్బోజ్ఝఙ్గా మగ్గో. అనుత్తరాసమ్మాసమ్బోధి అరహత్తం. సతిపట్ఠానాతి వా మగ్గాతి వా బోజ్ఝఙ్గమిస్సకా. సమ్మాసమ్బోధి అరహత్తమేవ. దీఘభాణకమహాసీవత్థేరో పనాహ ‘‘సతిపట్ఠానే విపస్సనాతి గహేత్వా బోజ్ఝఙ్గే మగ్గో చ సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణఞ్చాతి గహితే సున్దరో పఞ్హో భవేయ్య, న పనేవం గహిత’’న్తి. ఇతి థేరో సబ్బఞ్ఞుబుద్ధానం నీవరణప్పహానే సతిపట్ఠానభావనాయ సమ్బోధియఞ్చ మజ్ఝే భిన్నసువణ్ణరజతానం వియ నానత్తాభావం దస్సేతి.

    Apicettha satipaṭṭhānāti vipassanā. Sambojjhaṅgā maggo. Anuttarāsammāsambodhi arahattaṃ. Satipaṭṭhānāti vā maggāti vā bojjhaṅgamissakā. Sammāsambodhi arahattameva. Dīghabhāṇakamahāsīvatthero panāha ‘‘satipaṭṭhāne vipassanāti gahetvā bojjhaṅge maggo ca sabbaññutaññāṇañcāti gahite sundaro pañho bhaveyya, na panevaṃ gahita’’nti. Iti thero sabbaññubuddhānaṃ nīvaraṇappahāne satipaṭṭhānabhāvanāya sambodhiyañca majjhe bhinnasuvaṇṇarajatānaṃ viya nānattābhāvaṃ dasseti.

    ఇధ ఠత్వా ఉపమా సంసన్దేతబ్బా – ఆయస్మా హి సారిపుత్తో పచ్చన్తనగరం దస్సేసి, పాకారం దస్సేసి, పరియాయపథం దస్సేసి, ద్వారం దస్సేసి, పణ్డితదోవారికం దస్సేసి, నగరం పవేసనకనిక్ఖమనకే ఓళారికే పాణే దస్సేసి, పణ్డితదోవారికస్స తేసం పాణానం పాకటభావఞ్చ దస్సేసి. తత్థ కిం కేన సదిసన్తి చే. నగరం వియ హి నిబ్బానం, పాకారో వియ సీలం, పరియాయపథో వియ హిరీ, ద్వారం వియ అరియమగ్గో, పణ్డితదోవారికో వియ ధమ్మసేనాపతి, నగరప్పవిసనకనిక్ఖమనకఓళారికపాణా వియ అతీతానాగతపచ్చుప్పన్నా బుద్ధా, దోవారికస్స తేసం పాణానం పాకటభావో వియ ఆయస్మతో సారిపుత్తస్స అతీతానాగతపచ్చుప్పన్నబుద్ధానం సీలసమథాదీహి పాకటభావో. ఏత్తావతా థేరేన భగవా ఏవమహం సావకపారమీఞాణే ఠత్వా ధమ్మన్వయేన నయగ్గాహేన జానామీతి అత్తనో సీహనాదస్స అనుయోగో దిన్నో హోతి.

    Idha ṭhatvā upamā saṃsandetabbā – āyasmā hi sāriputto paccantanagaraṃ dassesi, pākāraṃ dassesi, pariyāyapathaṃ dassesi, dvāraṃ dassesi, paṇḍitadovārikaṃ dassesi, nagaraṃ pavesanakanikkhamanake oḷārike pāṇe dassesi, paṇḍitadovārikassa tesaṃ pāṇānaṃ pākaṭabhāvañca dassesi. Tattha kiṃ kena sadisanti ce. Nagaraṃ viya hi nibbānaṃ, pākāro viya sīlaṃ, pariyāyapatho viya hirī, dvāraṃ viya ariyamaggo, paṇḍitadovāriko viya dhammasenāpati, nagarappavisanakanikkhamanakaoḷārikapāṇā viya atītānāgatapaccuppannā buddhā, dovārikassa tesaṃ pāṇānaṃ pākaṭabhāvo viya āyasmato sāriputtassa atītānāgatapaccuppannabuddhānaṃ sīlasamathādīhi pākaṭabhāvo. Ettāvatā therena bhagavā evamahaṃ sāvakapāramīñāṇe ṭhatvā dhammanvayena nayaggāhena jānāmīti attano sīhanādassa anuyogo dinno hoti.

    ౧౪౪. ఇధాహం, భన్తే, యేన భగవాతి ఇమం దేసనం కస్మా ఆరభి ? సావకపారమీఞాణస్స నిప్ఫత్తిదస్సనత్థం. అయఞ్హేత్థ అధిప్పాయో, భగవా అహం సావకపారమీఞాణం పటిలభన్తో పఞ్చనవుతిపాసణ్డే న అఞ్ఞం ఏకమ్పి సమణం వా బ్రాహ్మణం వా ఉపసఙ్కమిత్వా సావకపారమీఞాణమ్పి పటిలభిం, తుమ్హేయేవ ఉపసఙ్కమిత్వా తుమ్హే పయిరుపాసన్తో పటిలభిన్తి. తత్థ ఇధాతి నిపాతమత్తం. ఉపసఙ్కమిం ధమ్మసవనాయాతి తుమ్హే ఉపసఙ్కమన్తో పనాహం న చీవరాదిహేతు ఉపసఙ్కమన్తో, ధమ్మసవనత్థాయ ఉపసఙ్కమన్తో. ఏవం ఉపసఙ్కమిత్వా సావకపారమీఞాణం పటిలభిం. కదా పన థేరో ధమ్మసవనత్థాయ ఉపసఙ్కమన్తోతి. సూకరఖతలేణే భాగినేయ్యదీఘనఖపరిబ్బాజకస్స వేదనాపరిగ్గహసుత్తన్తకథనదివసే (మ॰ ని॰ ౨.౨౦౫) ఉపసఙ్కమన్తో, తదాయేవ సావకపారమీఞాణం పటిలభీతి. తందివసఞ్హి థేరో తాలవణ్టం గహేత్వా భగవన్తం బీజమానో ఠితో తం దేసనం సుత్వా తత్థేవ సావకపారమీఞాణం హత్థగతం అకాసి. ఉత్తరుత్తరం పణీతపణీతన్తి ఉత్తరుత్తరఞ్చేవ పణీతపణీతఞ్చ కత్వా దేసేసి. కణ్హసుక్కసప్పటిభాగన్తి కణ్హఞ్చేవ సుక్కఞ్చ. తఞ్చ ఖో సప్పటిభాగం సవిపక్ఖం కత్వా. కణ్హం పటిబాహిత్వా సుక్కం, సుక్కం పటిబాహిత్వా కణ్హన్తి ఏవం సప్పటిభాగం కత్వా కణ్హసుక్కం దేసేసి, కణ్హం దేసేన్తోపి చ సఉస్సాహం సవిపాకం దేసేసి, సుక్కం దేసేన్తోపి సఉస్సాహం సవిపాకం దేసేసి.

    144.Idhāhaṃ, bhante, yena bhagavāti imaṃ desanaṃ kasmā ārabhi ? Sāvakapāramīñāṇassa nipphattidassanatthaṃ. Ayañhettha adhippāyo, bhagavā ahaṃ sāvakapāramīñāṇaṃ paṭilabhanto pañcanavutipāsaṇḍe na aññaṃ ekampi samaṇaṃ vā brāhmaṇaṃ vā upasaṅkamitvā sāvakapāramīñāṇampi paṭilabhiṃ, tumheyeva upasaṅkamitvā tumhe payirupāsanto paṭilabhinti. Tattha idhāti nipātamattaṃ. Upasaṅkamiṃ dhammasavanāyāti tumhe upasaṅkamanto panāhaṃ na cīvarādihetu upasaṅkamanto, dhammasavanatthāya upasaṅkamanto. Evaṃ upasaṅkamitvā sāvakapāramīñāṇaṃ paṭilabhiṃ. Kadā pana thero dhammasavanatthāya upasaṅkamantoti. Sūkarakhataleṇe bhāgineyyadīghanakhaparibbājakassa vedanāpariggahasuttantakathanadivase (ma. ni. 2.205) upasaṅkamanto, tadāyeva sāvakapāramīñāṇaṃ paṭilabhīti. Taṃdivasañhi thero tālavaṇṭaṃ gahetvā bhagavantaṃ bījamāno ṭhito taṃ desanaṃ sutvā tattheva sāvakapāramīñāṇaṃ hatthagataṃ akāsi. Uttaruttaraṃ paṇītapaṇītanti uttaruttarañceva paṇītapaṇītañca katvā desesi. Kaṇhasukkasappaṭibhāganti kaṇhañceva sukkañca. Tañca kho sappaṭibhāgaṃ savipakkhaṃ katvā. Kaṇhaṃ paṭibāhitvā sukkaṃ, sukkaṃ paṭibāhitvā kaṇhanti evaṃ sappaṭibhāgaṃ katvā kaṇhasukkaṃ desesi, kaṇhaṃ desentopi ca saussāhaṃ savipākaṃ desesi, sukkaṃ desentopi saussāhaṃ savipākaṃ desesi.

    తస్మిం ధమ్మే అభిఞ్ఞా ఇధేకచ్చం ధమ్మం ధమ్మేసు నిట్ఠమగమన్తి తస్మిం దేసితే ధమ్మే ఏకచ్చం ధమ్మం నామ సావకపారమీఞాణం సఞ్జానిత్వా ధమ్మేసు నిట్ఠమగమం. కతమేసు ధమ్మేసూతి? చతుసచ్చధమ్మేసు. ఏత్థాయం థేరసల్లాపో, కాళవల్లవాసీ సుమత్థేరో తావ వదతి ‘‘చతుసచ్చధమ్మేసు ఇదాని నిట్ఠగమనకారణం నత్థి. అస్సజిమహాసావకస్స హి దిట్ఠదివసేయేవ సో పఠమమగ్గేన చతుసచ్చధమ్మేసు నిట్ఠం గతో, అపరభాగే సూకరఖతలేణద్వారే ఉపరి తీహి మగ్గేహి చతుసచ్చధమ్మేసు నిట్ఠం గతో, ఇమస్మిం పన ఠానే ‘ధమ్మేసూ’తి బుద్ధగుణేసు నిట్ఠం గతో’’తి. లోకన్తరవాసీ చూళసీవత్థేరో పన ‘‘సబ్బం తథేవ వత్వా ఇమస్మిం పన ఠానే ‘ధమ్మేసూ’తి అరహత్తే నిట్ఠం గతో’’తి ఆహ. దీఘభాణకతిపిటకమహాసీవత్థేరో పన ‘‘తథేవ పురిమవాదం వత్వా ఇమస్మిం పన ఠానే ‘ధమ్మేసూ’తి సావకపారమీఞాణే నిట్ఠం గతో’’తి వత్వా ‘‘బుద్ధగుణా పన నయతో ఆగతా’’తి ఆహ.

    Tasmiṃ dhamme abhiññā idhekaccaṃ dhammaṃ dhammesu niṭṭhamagamanti tasmiṃ desite dhamme ekaccaṃ dhammaṃ nāma sāvakapāramīñāṇaṃ sañjānitvā dhammesu niṭṭhamagamaṃ. Katamesu dhammesūti? Catusaccadhammesu. Etthāyaṃ therasallāpo, kāḷavallavāsī sumatthero tāva vadati ‘‘catusaccadhammesu idāni niṭṭhagamanakāraṇaṃ natthi. Assajimahāsāvakassa hi diṭṭhadivaseyeva so paṭhamamaggena catusaccadhammesu niṭṭhaṃ gato, aparabhāge sūkarakhataleṇadvāre upari tīhi maggehi catusaccadhammesu niṭṭhaṃ gato, imasmiṃ pana ṭhāne ‘dhammesū’ti buddhaguṇesu niṭṭhaṃ gato’’ti. Lokantaravāsī cūḷasīvatthero pana ‘‘sabbaṃ tatheva vatvā imasmiṃ pana ṭhāne ‘dhammesū’ti arahatte niṭṭhaṃ gato’’ti āha. Dīghabhāṇakatipiṭakamahāsīvatthero pana ‘‘tatheva purimavādaṃ vatvā imasmiṃ pana ṭhāne ‘dhammesū’ti sāvakapāramīñāṇe niṭṭhaṃ gato’’ti vatvā ‘‘buddhaguṇā pana nayato āgatā’’ti āha.

    సత్థరి పసీదిన్తి ఏవం సావకపారమీఞాణధమ్మేసు నిట్ఠం గన్త్వా భియ్యోసోమత్తాయ ‘‘సమ్మాసమ్బుద్ధో వత సో భగవా’’తి సత్థరి పసీదిం. స్వాక్ఖాతో భగవతా ధమ్మోతి సుట్ఠు అక్ఖాతో సుకథితో నియ్యానికో మగ్గో ఫలత్థాయ నియ్యాతి రాగదోసమోహనిమ్మదనసమత్థో.

    Satthari pasīdinti evaṃ sāvakapāramīñāṇadhammesu niṭṭhaṃ gantvā bhiyyosomattāya ‘‘sammāsambuddho vata so bhagavā’’ti satthari pasīdiṃ. Svākkhāto bhagavatā dhammoti suṭṭhu akkhāto sukathito niyyāniko maggo phalatthāya niyyāti rāgadosamohanimmadanasamattho.

    సుప్పటిపన్నో సఙ్ఘోతి బుద్ధస్స భగవతో సావకసఙ్ఘోపి వఙ్కాదిదోసవిరహితం సమ్మాపటిపదం పటిపన్నత్తా సుప్పటిపన్నోతి పసన్నోమ్హి భగవతీతి దస్సేతి.

    Suppaṭipanno saṅghoti buddhassa bhagavato sāvakasaṅghopi vaṅkādidosavirahitaṃ sammāpaṭipadaṃ paṭipannattā suppaṭipannoti pasannomhi bhagavatīti dasseti.

    కుసలధమ్మదేసనావణ్ణనా

    Kusaladhammadesanāvaṇṇanā

    ౧౪౫. ఇదాని దివాట్ఠానే నిసీదిత్వా సమాపజ్జితే సోళస అపరాపరియధమ్మే దస్సేతుం అపరం పన భన్తే ఏతదానుత్తరియన్తి దేసనం ఆరభి. తత్థ అనుత్తరియన్తి అనుత్తరభావో. యథా భగవా ధమ్మం దేసేతీతి యథా యేనాకారేన యాయ దేసనాయ భగవా ధమ్మం దేసేతి, సా తుమ్హాకం దేసనా అనుత్తరాతి వదతి. కుసలేసు ధమ్మేసూతి తాయ దేసనాయ దేసితేసు కుసలేసు ధమ్మేసుపి భగవావ అనుత్తరోతి దీపేతి. యా వా సా దేసనా, తస్సా భూమిం దస్సేన్తోపి ‘‘కుసలేసు ధమ్మేసూ’’తి ఆహ. తత్రిమే కుసలా ధమ్మాతి తత్ర కుసలేసు ధమ్మేసూతి వుత్తపదే ఇమే కుసలా ధమ్మా నామాతి వేదితబ్బా. తత్థ ఆరోగ్యట్ఠేన, అనవజ్జట్ఠేన, కోసల్లసమ్భూతట్ఠేన, నిద్దరథట్ఠేన, సుఖవిపాకట్ఠేనాతి పఞ్చధా కుసలం వేదితబ్బం. తేసు జాతకపరియాయం పత్వా ఆరోగ్యట్ఠేన కుసలం వట్టతి. సుత్తన్తపరియాయం పత్వా అనవజ్జట్ఠేన. అభిధమ్మపరియాయం పత్వా కోసల్లసమ్భూతనిద్దరథసుఖవిపాకట్ఠేన. ఇమస్మిం పన ఠానే బాహితికసుత్తన్తపరియాయేన (మ॰ ని॰ ౨.౩౫౮) అనవజ్జట్ఠేన కుసలం దట్ఠబ్బం.

    145. Idāni divāṭṭhāne nisīditvā samāpajjite soḷasa aparāpariyadhamme dassetuṃ aparaṃ pana bhante etadānuttariyanti desanaṃ ārabhi. Tattha anuttariyanti anuttarabhāvo. Yathā bhagavādhammaṃ desetīti yathā yenākārena yāya desanāya bhagavā dhammaṃ deseti, sā tumhākaṃ desanā anuttarāti vadati. Kusalesu dhammesūti tāya desanāya desitesu kusalesu dhammesupi bhagavāva anuttaroti dīpeti. Yā vā sā desanā, tassā bhūmiṃ dassentopi ‘‘kusalesu dhammesū’’ti āha. Tatrime kusalā dhammāti tatra kusalesu dhammesūti vuttapade ime kusalā dhammā nāmāti veditabbā. Tattha ārogyaṭṭhena, anavajjaṭṭhena, kosallasambhūtaṭṭhena, niddarathaṭṭhena, sukhavipākaṭṭhenāti pañcadhā kusalaṃ veditabbaṃ. Tesu jātakapariyāyaṃ patvā ārogyaṭṭhena kusalaṃ vaṭṭati. Suttantapariyāyaṃ patvā anavajjaṭṭhena. Abhidhammapariyāyaṃ patvā kosallasambhūtaniddarathasukhavipākaṭṭhena. Imasmiṃ pana ṭhāne bāhitikasuttantapariyāyena (ma. ni. 2.358) anavajjaṭṭhena kusalaṃ daṭṭhabbaṃ.

    చత్తారో సతిపట్ఠానాతి చుద్దసవిధేన కాయానుపస్సనాసతిపట్ఠానం, నవవిధేన వేదనానుపస్సనాసతిపట్ఠానం , సోళసవిధేన చిత్తానుపస్సనాసతిపట్ఠానం, పఞ్చవిధేన ధమ్మానుపస్సనాసతిపట్ఠానన్తి ఏవం నానానయేహి విభజిత్వా సమథవిపస్సనామగ్గవసేన లోకియలోకుత్తరమిస్సకా చత్తారో సతిపట్ఠానా దేసితా. ఫలసతిపట్ఠానం పన ఇధ అనధిప్పేతం. చత్తారో సమ్మప్పధానాతి పగ్గహట్ఠేన ఏకలక్ఖణా, కిచ్చవసేన నానాకిచ్చా. ‘‘ఇధ భిక్ఖు అనుప్పన్నానం పాపకానం అకుసలానం ధమ్మానం అనుప్పాదాయా’’తిఆదినా నయేన సమథవిపస్సనామగ్గవసేన లోకియలోకుత్తరమిస్సకావ చత్తారో సమ్మప్పధానా దేసితా. చత్తారో ఇద్ధిపాదాతి ఇజ్ఝనట్ఠేన ఏకసఙ్గహా, ఛన్దాదివసేన నానాసభావా. ‘‘ఇధ భిక్ఖు ఛన్దసమాధిపధానసఙ్ఖారసమన్నాగతం ఇద్ధిపాదం భావేతీ’’తిఆదినా నయేన సమథవిపస్సనామగ్గవసేన లోకియలోకుత్తరమిస్సకావ చత్తారో ఇద్ధిపాదా దేసితా.

    Cattāro satipaṭṭhānāti cuddasavidhena kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ, navavidhena vedanānupassanāsatipaṭṭhānaṃ , soḷasavidhena cittānupassanāsatipaṭṭhānaṃ, pañcavidhena dhammānupassanāsatipaṭṭhānanti evaṃ nānānayehi vibhajitvā samathavipassanāmaggavasena lokiyalokuttaramissakā cattāro satipaṭṭhānā desitā. Phalasatipaṭṭhānaṃ pana idha anadhippetaṃ. Cattāro sammappadhānāti paggahaṭṭhena ekalakkhaṇā, kiccavasena nānākiccā. ‘‘Idha bhikkhu anuppannānaṃ pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ anuppādāyā’’tiādinā nayena samathavipassanāmaggavasena lokiyalokuttaramissakāva cattāro sammappadhānā desitā. Cattāro iddhipādāti ijjhanaṭṭhena ekasaṅgahā, chandādivasena nānāsabhāvā. ‘‘Idha bhikkhu chandasamādhipadhānasaṅkhārasamannāgataṃ iddhipādaṃ bhāvetī’’tiādinā nayena samathavipassanāmaggavasena lokiyalokuttaramissakāva cattāro iddhipādā desitā.

    పఞ్చిన్ద్రియానీతి ఆధిపతేయ్యట్ఠేన ఏకలక్ఖణాని, అధిమోక్ఖాదిసభావవసేన నానాసభావాని. సమథవిపస్సనామగ్గవసేనేవ చ లోకియలోకుత్తరమిస్సకాని సద్ధాదీని పఞ్చిన్ద్రియాని దేసితాని. పఞ్చ బలానీతి ఉపత్థమ్భనట్ఠేన అకమ్పియట్ఠేన వా ఏకసఙ్గహాని, సలక్ఖణేన నానాసభావాని . సమథవిపస్సనామగ్గవసేనేవ లోకియలోకుత్తరమిస్సకాని సద్ధాదీని పఞ్చ బలాని దేసితాని. సత్త బోజ్ఝఙ్గాతి నియ్యానట్ఠేన ఏకసఙ్గహా, ఉపట్ఠానాదినా సలక్ఖణేన నానాసభావా. సమథవిపస్సనా మగ్గవసేనేవ లోకియలోకుత్తరమిస్సకా సత్త బోజ్ఝఙ్గా దేసితా.

    Pañcindriyānīti ādhipateyyaṭṭhena ekalakkhaṇāni, adhimokkhādisabhāvavasena nānāsabhāvāni. Samathavipassanāmaggavaseneva ca lokiyalokuttaramissakāni saddhādīni pañcindriyāni desitāni. Pañca balānīti upatthambhanaṭṭhena akampiyaṭṭhena vā ekasaṅgahāni, salakkhaṇena nānāsabhāvāni . Samathavipassanāmaggavaseneva lokiyalokuttaramissakāni saddhādīni pañca balāni desitāni. Satta bojjhaṅgāti niyyānaṭṭhena ekasaṅgahā, upaṭṭhānādinā salakkhaṇena nānāsabhāvā. Samathavipassanā maggavaseneva lokiyalokuttaramissakā satta bojjhaṅgā desitā.

    అరియో అట్ఠఙ్గికో మగ్గోతి హేతుట్ఠేన ఏకసఙ్గహో, దస్సనాదినా సలక్ఖణేన నానాసభావో. సమథవిపస్సనామగ్గవసేనేవ లోకియలోకుత్తరమిస్సకో అరియో అట్ఠఙ్గికో మగ్గో దేసితోతి అత్థో.

    Ariyo aṭṭhaṅgiko maggoti hetuṭṭhena ekasaṅgaho, dassanādinā salakkhaṇena nānāsabhāvo. Samathavipassanāmaggavaseneva lokiyalokuttaramissako ariyo aṭṭhaṅgiko maggo desitoti attho.

    ఇధ, భన్తే, భిక్ఖు ఆసవానం ఖయాతి ఇదం కిమత్థం ఆరద్ధం? సాసనస్స పరియోసానదస్సనత్థం. సాసనస్స హి న కేవలం మగ్గేనేవ పరియోసానం హోతి, అరహత్తఫలేన పన హోతి. తస్మా తం దస్సేతుం ఇదమారద్ధన్తి వేదితబ్బం. ఏతదానుత్తరియం, భన్తే, కుసలేసు ధమ్మేసూతి భన్తే యా అయం కుసలేసు ధమ్మేసు ఏవందేసనా, ఏతదానుత్తరియం. తం భగవాతి తం దేసనం భగవా అసేసం సకలం అభిజానాతి. తం భగవతోతి తం దేసనం భగవతో అసేసం అభిజానతో. ఉత్తరి అభిఞ్ఞేయ్యం నత్థీతి తదుత్తరి అభిజానితబ్బం నత్థి, అయం నామ ఇతో అఞ్ఞో ధమ్మో వా పుగ్గలో వా యం భగవా న జానాతీతి ఇదం నత్థి. యదభిజానం అఞ్ఞో సమణో వాతి యం తుమ్హేహి అనభిఞ్ఞాతం, తం అఞ్ఞో సమణో వా బ్రాహ్మణో వా అభిజానన్తో భగవతా భియ్యోభిఞ్ఞతరో అస్స, అధికతరపఞ్ఞో భవేయ్య. యదిదం కుసలేసు ధమ్మేసూతి ఏత్థ యదిదన్తి నిపాతమత్తం, కుసలేసు ధమ్మేసు భగవతా ఉత్తరితరో నత్థీతి అయమేత్థత్థో. ఇతి భగవావ కుసలేసు ధమ్మేసు అనుత్తరోతి దస్సేన్తో ‘‘ఇమినాపి కారణేన ఏవంపసన్నో అహం, భన్తే, భగవతీ’’తి దీపేతి. ఇతో పరేసు అపరం పనాతిఆదీసు విసేసమత్తమేవ వణ్ణయిస్సామ. పురిమవారసదిసం పన వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బం.

    Idha, bhante, bhikkhu āsavānaṃ khayāti idaṃ kimatthaṃ āraddhaṃ? Sāsanassa pariyosānadassanatthaṃ. Sāsanassa hi na kevalaṃ maggeneva pariyosānaṃ hoti, arahattaphalena pana hoti. Tasmā taṃ dassetuṃ idamāraddhanti veditabbaṃ. Etadānuttariyaṃ, bhante, kusalesu dhammesūti bhante yā ayaṃ kusalesu dhammesu evaṃdesanā, etadānuttariyaṃ. Taṃbhagavāti taṃ desanaṃ bhagavā asesaṃ sakalaṃ abhijānāti. Taṃ bhagavatoti taṃ desanaṃ bhagavato asesaṃ abhijānato. Uttari abhiññeyyaṃ natthīti taduttari abhijānitabbaṃ natthi, ayaṃ nāma ito añño dhammo vā puggalo vā yaṃ bhagavā na jānātīti idaṃ natthi. Yadabhijānaṃ añño samaṇo vāti yaṃ tumhehi anabhiññātaṃ, taṃ añño samaṇo vā brāhmaṇo vā abhijānanto bhagavatā bhiyyobhiññataro assa, adhikatarapañño bhaveyya. Yadidaṃ kusalesu dhammesūti ettha yadidanti nipātamattaṃ, kusalesu dhammesu bhagavatā uttaritaro natthīti ayametthattho. Iti bhagavāva kusalesu dhammesu anuttaroti dassento ‘‘imināpi kāraṇena evaṃpasanno ahaṃ, bhante, bhagavatī’’ti dīpeti. Ito paresu aparaṃ panātiādīsu visesamattameva vaṇṇayissāma. Purimavārasadisaṃ pana vuttanayeneva veditabbaṃ.

    ఆయతనపణ్ణత్తిదేసనావణ్ణనా

    Āyatanapaṇṇattidesanāvaṇṇanā

    ౧౪౬. ఆయతనపణ్ణత్తీసూతి ఆయతనపఞ్ఞాపనాసు. ఇదాని తా ఆయతనపఞ్ఞత్తియో దస్సేన్తో ఛయిమాని, భన్తేతిఆదిమాహ. ఆయతనకథా పనేసా విసుద్ధిమగ్గే విత్థారేన కథితా, తేన న తం విత్థారయిస్సామ, తస్మా తత్థ వుత్తనయేనేవ సా విత్థారతో వేదితబ్బా.

    146.Āyatanapaṇṇattīsūti āyatanapaññāpanāsu. Idāni tā āyatanapaññattiyo dassento chayimāni, bhantetiādimāha. Āyatanakathā panesā visuddhimagge vitthārena kathitā, tena na taṃ vitthārayissāma, tasmā tattha vuttanayeneva sā vitthārato veditabbā.

    ఏతదానుత్తరియం , భన్తే, ఆయతనపణ్ణత్తీసూతి యాయం ఆయతనపణ్ణత్తీసు అజ్ఝత్తికబాహిరవవత్థానాదివసేన ఏవం దేసనా, ఏతదానుత్తరియం. సేసం వుత్తనయమేవ.

    Etadānuttariyaṃ, bhante, āyatanapaṇṇattīsūti yāyaṃ āyatanapaṇṇattīsu ajjhattikabāhiravavatthānādivasena evaṃ desanā, etadānuttariyaṃ. Sesaṃ vuttanayameva.

    గబ్భావక్కన్తిదేసనావణ్ణనా

    Gabbhāvakkantidesanāvaṇṇanā

    ౧౪౭. గబ్భావక్కన్తీసూతి గబ్భోక్కమనేసు. తా గబ్భావక్కన్తియో దస్సేన్తో చతస్సో ఇమా, భన్తేతిఆదిమాహ. తత్థ అసమ్పజానోతి అజానన్తో సమ్మూళ్హో హుత్వా. మాతుకుచ్ఛిం ఓక్కమతీతి పటిసన్ధివసేన పవిసతి. ఠాతీతి వసతి. నిక్ఖమతీతి నిక్ఖమన్తోపి అసమ్పజానో సమ్మూళ్హోవ నిక్ఖమతి. అయం పఠమాతి అయం పకతిలోకియమనుస్సానం పఠమా గబ్భావక్కన్తి.

    147.Gabbhāvakkantīsūti gabbhokkamanesu. Tā gabbhāvakkantiyo dassento catasso imā, bhantetiādimāha. Tattha asampajānoti ajānanto sammūḷho hutvā. Mātukucchiṃ okkamatīti paṭisandhivasena pavisati. Ṭhātīti vasati. Nikkhamatīti nikkhamantopi asampajāno sammūḷhova nikkhamati. Ayaṃ paṭhamāti ayaṃ pakatilokiyamanussānaṃ paṭhamā gabbhāvakkanti.

    సమ్పజానో మాతుకుచ్ఛిం ఓక్కమతీతి ఓక్కమన్తో సమ్పజానో అసమ్మూళ్హో హుత్వా ఓక్కమతి.

    Sampajāno mātukucchiṃ okkamatīti okkamanto sampajāno asammūḷho hutvā okkamati.

    అయం దుతియాతి అయం అసీతిమహాథేరానం సావకానం దుతియా గబ్భావక్కన్తి. తే హి పవిసన్తావ జానన్తి, వసన్తా చ నిక్ఖమన్తా చ న జానన్తి.

    Ayaṃdutiyāti ayaṃ asītimahātherānaṃ sāvakānaṃ dutiyā gabbhāvakkanti. Te hi pavisantāva jānanti, vasantā ca nikkhamantā ca na jānanti.

    అయం తతియాతి అయం ద్విన్నఞ్చ అగ్గసావకానం పచ్చేకబోధిసత్తానఞ్చ తతియా గబ్భావక్కన్తి. తే కిర కమ్మజేహి వాతేహి అధోసిరా ఉద్ధంపాదా అనేకసతపోరిసే పపాతే వియ యోనిముఖే ఖిత్తా తాళచ్ఛిగ్గళేన హత్థీ వియ సమ్బాధేన యోనిముఖేన నిక్ఖమమానా అనన్తం దుక్ఖం పాపుణన్తి. తేన నేసం ‘‘మయం నిక్ఖమమ్హా’’తి సమ్పజానతా న హోతి. ఏవం పూరితపారమీనమ్పి చ సత్తానం ఏవరూపే ఠానే మహన్తం దుక్ఖం ఉప్పజ్జతీతి అలమేవ గబ్భావాసే నిబ్బిన్దితుం అలం విరజ్జితుం.

    Ayaṃ tatiyāti ayaṃ dvinnañca aggasāvakānaṃ paccekabodhisattānañca tatiyā gabbhāvakkanti. Te kira kammajehi vātehi adhosirā uddhaṃpādā anekasataporise papāte viya yonimukhe khittā tāḷacchiggaḷena hatthī viya sambādhena yonimukhena nikkhamamānā anantaṃ dukkhaṃ pāpuṇanti. Tena nesaṃ ‘‘mayaṃ nikkhamamhā’’ti sampajānatā na hoti. Evaṃ pūritapāramīnampi ca sattānaṃ evarūpe ṭhāne mahantaṃ dukkhaṃ uppajjatīti alameva gabbhāvāse nibbindituṃ alaṃ virajjituṃ.

    అయం చతుత్థాతి అయం సబ్బఞ్ఞుబోధిసత్తానం వసేన చతుత్థా గబ్భావక్కన్తి. సబ్బఞ్ఞుబోధిసత్తా హి మాతుకుచ్ఛిస్మిం పటిసన్ధిం గణ్హన్తాపి జానన్తి, తత్థ వసన్తాపి జానన్తి, నిక్ఖమన్తాపి జానన్తి, నిక్ఖమనకాలేపి చ తే కమ్మజవాతా ఉద్ధంపాదే అధోసిరే కత్వా ఖిపితుం న సక్కోన్తి, ద్వే హత్థే పసారేత్వా అక్ఖీని ఉమ్మీలేత్వా ఠితకావ నిక్ఖమన్తి. భవగ్గం ఉపాదాయ అవీచిఅన్తరే అఞ్ఞో తీసు కాలేసు సమ్పజానో నామ నత్థి ఠపేత్వా సబ్బఞ్ఞుబోధిసత్తే. తేనేవ నేసం మాతుకుచ్ఛిం ఓక్కమనకాలే చ నిక్ఖమనకాలే చ దససహస్సిలోకధాతు కమ్పతీతి. సేసమేత్థ వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బం.

    Ayaṃ catutthāti ayaṃ sabbaññubodhisattānaṃ vasena catutthā gabbhāvakkanti. Sabbaññubodhisattā hi mātukucchismiṃ paṭisandhiṃ gaṇhantāpi jānanti, tattha vasantāpi jānanti, nikkhamantāpi jānanti, nikkhamanakālepi ca te kammajavātā uddhaṃpāde adhosire katvā khipituṃ na sakkonti, dve hatthe pasāretvā akkhīni ummīletvā ṭhitakāva nikkhamanti. Bhavaggaṃ upādāya avīciantare añño tīsu kālesu sampajāno nāma natthi ṭhapetvā sabbaññubodhisatte. Teneva nesaṃ mātukucchiṃ okkamanakāle ca nikkhamanakāle ca dasasahassilokadhātu kampatīti. Sesamettha vuttanayeneva veditabbaṃ.

    ఆదేసనవిధాదేసనావణ్ణనా

    Ādesanavidhādesanāvaṇṇanā

    ౧౪౮. ఆదేసనవిధాసూతి ఆదేసనకోట్ఠాసేసు. ఇదాని తా ఆదేసనవిధా దస్సేన్తో చతస్సో ఇమాతిఆదిమాహ. నిమిత్తేన ఆదిసతీతి ఆగతనిమిత్తేన గతనిమిత్తేన ఠితనిమిత్తేన వా ఇదం నామ భవిస్సతీతి కథేతి.

    148.Ādesanavidhāsūti ādesanakoṭṭhāsesu. Idāni tā ādesanavidhā dassento catasso imātiādimāha. Nimittena ādisatīti āgatanimittena gatanimittena ṭhitanimittena vā idaṃ nāma bhavissatīti katheti.

    తత్రిదం వత్థు – ఏకో రాజా తిస్సో ముత్తా గహేత్వా పురోహితం పుచ్ఛి ‘‘కిం మే, ఆచరియ, హత్థే’’తి? సో ఇతో చితో చ ఓలోకేసి. తేన చ సమయేన ఏకా సరబూ ‘‘మక్ఖికం గహేస్సామీ’’తి పక్ఖన్ది, గహణకాలే మక్ఖికా పలాతా, సో మక్ఖికాయ ముత్తత్తా ‘‘ముత్తా మహారాజా’’తి ఆహ. ముత్తా తావ హోతు, కతి ముత్తాతి? సో పున నిమిత్తం ఓలోకేసి. అథ అవిదూరే కుక్కుటో తిక్ఖత్తుం సద్దం నిచ్ఛారేసి. బ్రాహ్మణో ‘‘తిస్సో మహారాజా’’తి ఆహ. ఏవం ఏకచ్చో ఆగతనిమిత్తేన కథేతి. ఏతేనుపాయేన గతఠితని మిత్తేహిపి కథనం వేదితబ్బం.

    Tatridaṃ vatthu – eko rājā tisso muttā gahetvā purohitaṃ pucchi ‘‘kiṃ me, ācariya, hatthe’’ti? So ito cito ca olokesi. Tena ca samayena ekā sarabū ‘‘makkhikaṃ gahessāmī’’ti pakkhandi, gahaṇakāle makkhikā palātā, so makkhikāya muttattā ‘‘muttā mahārājā’’ti āha. Muttā tāva hotu, kati muttāti? So puna nimittaṃ olokesi. Atha avidūre kukkuṭo tikkhattuṃ saddaṃ nicchāresi. Brāhmaṇo ‘‘tisso mahārājā’’ti āha. Evaṃ ekacco āgatanimittena katheti. Etenupāyena gataṭhitani mittehipi kathanaṃ veditabbaṃ.

    అమనుస్సానన్తి యక్ఖపిసాచాదీనం. దేవతానన్తి చాతుమహారాజికాదీనం. సద్దం సుత్వాతి అఞ్ఞస్స చిత్తం ఞత్వా కథేన్తానం సద్దం సుత్వా. వితక్కవిప్ఫారసద్దన్తి వితక్కవిప్ఫారవసేన ఉప్పన్నం విప్పలపన్తానం సుత్తపమత్తాదీనం సద్దం. సుత్వాతి తం సద్దం సుత్వా. యం వితక్కయతో తస్స సో సద్దో ఉప్పన్నో, తస్స వసేన ‘‘ఏవమ్పి తే మనో’’తి ఆదిసతి. మనోసఙ్ఖారా పణిహితాతి చిత్తసఙ్ఖారా సుట్ఠపితా. వితక్కేస్సతీతి వితక్కయిస్సతి పవత్తేస్సతీతి పజానాతి. జానన్తో చ ఆగమనేన జానాతి, పుబ్బభాగేన జానాతి, అన్తోసమాపత్తియం చిత్తం ఓలోకేత్వా జానాతి. ఆగమనేన జానాతి నామ కసిణపరికమ్మకాలేయేవ యేనాకారేన ఏస కసిణభావనం ఆరద్ధో పఠమజ్ఝానం వా…పే॰… చతుత్థజ్ఝానం వా అట్ఠసమాపత్తియో వా నిబ్బత్తేస్సతీతి జానాతి. పుబ్బభాగేన జానాతి నామ సమథవిపస్సనాయ ఆరద్ధాయేవ జానాతి, యేనాకారేన ఏస విపస్సనం ఆరద్ధో సోతాపత్తిమగ్గం వా నిబ్బత్తేస్సతి, సకదాగామిమగ్గం వా నిబ్బత్తేస్సతి, అనాగామిమగ్గం వా నిబ్బత్తేస్సతి, అరహత్తమగ్గం వా నిబ్బత్తేస్సతీతి జానాతి. అన్తోసమాపత్తియం చిత్తం ఓలోకేత్వా జానాతి నామ యేనాకారేన ఇమస్స మనోసఙ్ఖారా సుట్ఠపితా, ఇమస్స నామ చిత్తస్స అనన్తరా ఇమం నామ వితక్కం వితక్కేస్సతి. ఇతో వుట్ఠితస్స ఏతస్స హానభాగియో వా సమాధి భవిస్సతి, ఠితిభాగియో వా విసేసభాగియో వా నిబ్బేధభాగియో వా అభిఞ్ఞాయో వా నిబ్బత్తేస్సతీతి జానాతి.

    Amanussānanti yakkhapisācādīnaṃ. Devatānanti cātumahārājikādīnaṃ. Saddaṃ sutvāti aññassa cittaṃ ñatvā kathentānaṃ saddaṃ sutvā. Vitakkavipphārasaddanti vitakkavipphāravasena uppannaṃ vippalapantānaṃ suttapamattādīnaṃ saddaṃ. Sutvāti taṃ saddaṃ sutvā. Yaṃ vitakkayato tassa so saddo uppanno, tassa vasena ‘‘evampi te mano’’ti ādisati. Manosaṅkhārā paṇihitāti cittasaṅkhārā suṭṭhapitā. Vitakkessatīti vitakkayissati pavattessatīti pajānāti. Jānanto ca āgamanena jānāti, pubbabhāgena jānāti, antosamāpattiyaṃ cittaṃ oloketvā jānāti. Āgamanena jānāti nāma kasiṇaparikammakāleyeva yenākārena esa kasiṇabhāvanaṃ āraddho paṭhamajjhānaṃ vā…pe… catutthajjhānaṃ vā aṭṭhasamāpattiyo vā nibbattessatīti jānāti. Pubbabhāgena jānāti nāma samathavipassanāya āraddhāyeva jānāti, yenākārena esa vipassanaṃ āraddho sotāpattimaggaṃ vā nibbattessati, sakadāgāmimaggaṃ vā nibbattessati, anāgāmimaggaṃ vā nibbattessati, arahattamaggaṃ vā nibbattessatīti jānāti. Antosamāpattiyaṃ cittaṃ oloketvā jānāti nāma yenākārena imassa manosaṅkhārā suṭṭhapitā, imassa nāma cittassa anantarā imaṃ nāma vitakkaṃ vitakkessati. Ito vuṭṭhitassa etassa hānabhāgiyo vā samādhi bhavissati, ṭhitibhāgiyo vā visesabhāgiyo vā nibbedhabhāgiyo vā abhiññāyo vā nibbattessatīti jānāti.

    తత్థ పుథుజ్జనో చేతోపరియఞాణలాభీ పుథుజ్జనానంయేవ చిత్తం జానాతి, న అరియానం. అరియేసుపి హేట్ఠిమో హేట్ఠిమో ఉపరిమస్స ఉపరిమస్స చిత్తం న జానాతి, ఉపరిమో పన హేట్ఠిమస్స జానాతి. ఏతేసు చ సోతాపన్నో సోతాపత్తిఫలసమాపత్తిం సమాపజ్జతి. సకదాగామీ, అనాగామీ, అరహా, అరహత్తఫలసమాపత్తిం సమాపజ్జతి. ఉపరిమో హేట్ఠిమం న సమాపజ్జతి. తేసఞ్హి హేట్ఠిమా హేట్ఠిమా సమాపత్తి తత్రుపపత్తియేవ హోతి. తథేవ తం హోతీతి ఇదం ఏకంసేన తథేవ హోతి. చేతోపరియఞాణవసేన ఞాతఞ్హి అఞ్ఞథాభావీ నామ నత్థి. సేసం పురిమనయేనేవ యోజేతబ్బం.

    Tattha puthujjano cetopariyañāṇalābhī puthujjanānaṃyeva cittaṃ jānāti, na ariyānaṃ. Ariyesupi heṭṭhimo heṭṭhimo uparimassa uparimassa cittaṃ na jānāti, uparimo pana heṭṭhimassa jānāti. Etesu ca sotāpanno sotāpattiphalasamāpattiṃ samāpajjati. Sakadāgāmī, anāgāmī, arahā, arahattaphalasamāpattiṃ samāpajjati. Uparimo heṭṭhimaṃ na samāpajjati. Tesañhi heṭṭhimā heṭṭhimā samāpatti tatrupapattiyeva hoti. Tatheva taṃ hotīti idaṃ ekaṃsena tatheva hoti. Cetopariyañāṇavasena ñātañhi aññathābhāvī nāma natthi. Sesaṃ purimanayeneva yojetabbaṃ.

    దస్సనసమాపత్తిదేసనావణ్ణనా

    Dassanasamāpattidesanāvaṇṇanā

    ౧౪౯. ఆతప్పమన్వాయాతిఆది బ్రహ్మజాలే విత్థారితమేవ. అయం పనేత్థ సఙ్ఖేపో, ఆతప్పన్తి వీరియం. తదేవ పదహితబ్బతో పధానం. అనుయుఞ్జితబ్బతో అనుయోగో. అప్పమాదన్తి సతిఅవిప్పవాసం. సమ్మామనసికారన్తి అనిచ్చే అనిచ్చన్తిఆదివసేన పవత్తం ఉపాయమనసికారం. చేతోసమాధిన్తి పఠమజ్ఝానసమాధిం. అయం పఠమా దస్సనసమాపత్తీతి అయం ద్వత్తిం సాకారం పటికూలతో మనసికత్వా పటికూలదస్సనవసేన ఉప్పాదితా పఠమజ్ఝానసమాపత్తి పఠమా దస్సనసమాపత్తి నామ, సచే పన తం ఝానం పాదకం కత్వా సోతాపన్నో హోతి, అయం నిప్పరియాయేనేవ పఠమా దస్సనసమాపత్తి.

    149.Ātappamanvāyātiādi brahmajāle vitthāritameva. Ayaṃ panettha saṅkhepo, ātappanti vīriyaṃ. Tadeva padahitabbato padhānaṃ. Anuyuñjitabbato anuyogo.Appamādanti satiavippavāsaṃ. Sammāmanasikāranti anicce aniccantiādivasena pavattaṃ upāyamanasikāraṃ. Cetosamādhinti paṭhamajjhānasamādhiṃ. Ayaṃ paṭhamā dassanasamāpattīti ayaṃ dvattiṃ sākāraṃ paṭikūlato manasikatvā paṭikūladassanavasena uppāditā paṭhamajjhānasamāpatti paṭhamā dassanasamāpatti nāma, sace pana taṃ jhānaṃ pādakaṃ katvā sotāpanno hoti, ayaṃ nippariyāyeneva paṭhamā dassanasamāpatti.

    అతిక్కమ్మ చాతి అతిక్కమిత్వా చ. ఛవిమంసలోహితన్తి ఛవిఞ్చ మంసఞ్చ లోహితఞ్చ. అట్ఠిం పచ్చవేక్ఖతీతి అట్ఠి అట్ఠీతి పచ్చవేక్ఖతి. అట్ఠి అట్ఠీతి పచ్చవేక్ఖిత్వా ఉప్పాదితా అట్ఠిఆరమ్మణా దిబ్బచక్ఖుపాదకజ్ఝానసమాపత్తి దుతియా దస్సనసమాపత్తి నామ. సచే పన తం ఝానం పాదకం కత్వా సకదాగామిమగ్గం నిబ్బత్తేతి. అయం నిప్పరియాయేన దుతియా దస్సనసమాపత్తి. కాళవల్లవాసీ సుమత్థేరో పన ‘‘యావ తతియమగ్గా వట్టతీ’’తి ఆహ.

    Atikkamma cāti atikkamitvā ca. Chavimaṃsalohitanti chaviñca maṃsañca lohitañca. Aṭṭhiṃ paccavekkhatīti aṭṭhi aṭṭhīti paccavekkhati. Aṭṭhi aṭṭhīti paccavekkhitvā uppāditā aṭṭhiārammaṇā dibbacakkhupādakajjhānasamāpatti dutiyā dassanasamāpatti nāma. Sace pana taṃ jhānaṃ pādakaṃ katvā sakadāgāmimaggaṃ nibbatteti. Ayaṃ nippariyāyena dutiyā dassanasamāpatti. Kāḷavallavāsī sumatthero pana ‘‘yāva tatiyamaggā vaṭṭatī’’ti āha.

    విఞ్ఞాణసోతన్తి విఞ్ఞాణమేవ. ఉభయతో అబ్బోచ్ఛిన్నన్తి ద్వీహిపి భాగేహి అచ్ఛిన్నం. ఇధ లోకే పతిట్ఠితఞ్చాతి ఛన్దరాగవసేన ఇమస్మిఞ్చ లోకే పతిట్ఠితం. దుతియపదేపి ఏసేవ నయో. కమ్మం వా కమ్మతో ఉపగచ్ఛన్తం ఇధ లోకే పతిట్ఠితం నామ. కమ్మభవం ఆకడ్ఢన్తం పరలోకే పతిట్ఠితం నామ. ఇమినా కిం కథితం? సేక్ఖపుథుజ్జనానం చేతోపరియఞాణం కథితం. సేక్ఖపుథుజ్జనానఞ్హి చేతోపరియఞాణం తతియా దస్సనసమాపత్తి నామ.

    Viññāṇasotanti viññāṇameva. Ubhayato abbocchinnanti dvīhipi bhāgehi acchinnaṃ. Idha loke patiṭṭhitañcāti chandarāgavasena imasmiñca loke patiṭṭhitaṃ. Dutiyapadepi eseva nayo. Kammaṃ vā kammato upagacchantaṃ idha loke patiṭṭhitaṃ nāma. Kammabhavaṃ ākaḍḍhantaṃ paraloke patiṭṭhitaṃ nāma. Iminā kiṃ kathitaṃ? Sekkhaputhujjanānaṃ cetopariyañāṇaṃ kathitaṃ. Sekkhaputhujjanānañhi cetopariyañāṇaṃ tatiyā dassanasamāpatti nāma.

    ఇధ లోకే అప్పతిట్ఠితఞ్చాతి నిచ్ఛన్దరాగత్తా ఇధలోకే చ అప్పతిట్ఠితం. దుతియపదేపి ఏసేవ నయో. కమ్మం వా కమ్మతో న ఉపగచ్ఛన్తం ఇధ లోకే అప్పతిట్ఠితం నామ. కమ్మభవం అనాకడ్ఢన్తం పరలోకే అప్పతిట్ఠితం నామ. ఇమినా కిం కథితం? ఖీణాసవస్స చేతోపరియఞాణం కథితం. ఖీణాసవస్స హి చేతోపరియఞాణం చతుత్థా దస్సనసమాపత్తి నామ.

    Idha loke appatiṭṭhitañcāti nicchandarāgattā idhaloke ca appatiṭṭhitaṃ. Dutiyapadepi eseva nayo. Kammaṃ vā kammato na upagacchantaṃ idha loke appatiṭṭhitaṃ nāma. Kammabhavaṃ anākaḍḍhantaṃ paraloke appatiṭṭhitaṃ nāma. Iminā kiṃ kathitaṃ? Khīṇāsavassa cetopariyañāṇaṃ kathitaṃ. Khīṇāsavassa hi cetopariyañāṇaṃ catutthā dassanasamāpatti nāma.

    అపిచ ద్వత్తింసాకారే ఆరద్ధవిపస్సనాపి పఠమా దస్సనసమాపత్తి. అట్ఠిఆరమ్మణే ఆరద్ధవిపస్సనా దుతియా దస్సనసమాపత్తి. సేక్ఖపుథుజ్జనానం చేతోపరియఞాణం ఖీణాసవస్స చేతోపరియఞాణన్తి ఇదం పదద్వయం నిచ్చలమేవ. అపరో నయో పఠమజ్ఝానం పఠమా దస్సనసమాపత్తి . దుతియజ్ఝానం దుతియా. తతియజ్ఝానం తతియా. చతుత్థజ్ఝానం చతుత్థా దస్సనసమాపత్తి. తథా పఠమమగ్గో పఠమా దస్సనసమాపత్తి. దుతియమగ్గో దుతియా. తతియమగ్గో తతియా. చతుత్థమగ్గో చతుత్థా దస్సనసమాపత్తీతి. సేసమేత్థ పురిమనయేనేవ యోజేతబ్బం.

    Apica dvattiṃsākāre āraddhavipassanāpi paṭhamā dassanasamāpatti. Aṭṭhiārammaṇe āraddhavipassanā dutiyā dassanasamāpatti. Sekkhaputhujjanānaṃ cetopariyañāṇaṃ khīṇāsavassa cetopariyañāṇanti idaṃ padadvayaṃ niccalameva. Aparo nayo paṭhamajjhānaṃ paṭhamā dassanasamāpatti . Dutiyajjhānaṃ dutiyā. Tatiyajjhānaṃ tatiyā. Catutthajjhānaṃ catutthā dassanasamāpatti. Tathā paṭhamamaggo paṭhamā dassanasamāpatti. Dutiyamaggo dutiyā. Tatiyamaggo tatiyā. Catutthamaggo catutthā dassanasamāpattīti. Sesamettha purimanayeneva yojetabbaṃ.

    పుగ్గలపణ్ణత్తిదేసనావణ్ణనా

    Puggalapaṇṇattidesanāvaṇṇanā

    ౧౫౦. పుగ్గలపణ్ణత్తీసూతి లోకవోహారవసేన ‘‘సత్తో పుగ్గలో నరో పోసో’’తి ఏవం పఞ్ఞాపేతబ్బాసు లోకపఞ్ఞత్తీసు. బుద్ధానఞ్హి ద్వే కథా సమ్ముతికథా, పరమత్థకథాతి పోట్ఠపాదసుత్తే (దీ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౧.౪౩౯-౪౪౩) విత్థారితా.

    150.Puggalapaṇṇattīsūti lokavohāravasena ‘‘satto puggalo naro poso’’ti evaṃ paññāpetabbāsu lokapaññattīsu. Buddhānañhi dve kathā sammutikathā, paramatthakathāti poṭṭhapādasutte (dī. ni. aṭṭha. 1.439-443) vitthāritā.

    తత్థ పుగ్గలపణ్ణత్తీసూతి అయం సమ్ముతికథా. ఇదాని యే పుగ్గలే పఞ్ఞపేన్తో పుగ్గలపణ్ణత్తీసు భగవా అనుత్తరో హోతి, తే దస్సేన్తో సత్తిమే భన్తే పుగ్గలా. ఉభతోభాగవిముత్తోతిఆదిమాహ. తత్థ ఉభతోభాగవిముత్తోతి ద్వీహి భాగేహి విముత్తో, అరూపసమాపత్తియా రూపకాయతో విముత్తో, మగ్గేన నామకాయతో. సో చతున్నం అరూపసమాపత్తీనం ఏకేకతో వుట్ఠాయ సఙ్ఖారే సమ్మసిత్వా అరహత్తప్పత్తానం, చతున్నం, నిరోధా వుట్ఠాయ అరహత్తప్పత్తఅనాగామినో చ వసేన పఞ్చవిధో హోతి.

    Tattha puggalapaṇṇattīsūti ayaṃ sammutikathā. Idāni ye puggale paññapento puggalapaṇṇattīsu bhagavā anuttaro hoti, te dassento sattime bhante puggalā. Ubhatobhāgavimuttotiādimāha. Tattha ubhatobhāgavimuttoti dvīhi bhāgehi vimutto, arūpasamāpattiyā rūpakāyato vimutto, maggena nāmakāyato. So catunnaṃ arūpasamāpattīnaṃ ekekato vuṭṭhāya saṅkhāre sammasitvā arahattappattānaṃ, catunnaṃ, nirodhā vuṭṭhāya arahattappattaanāgāmino ca vasena pañcavidho hoti.

    పాళి పనేత్థ ‘‘కతమో చ పుగ్గలో ఉభతోభాగవిముత్తో? ఇధేకచ్చో పుగ్గలో అట్ఠవిమోక్ఖే కాయేన ఫుసిత్వా విహరతి, పఞ్ఞాయ చస్స దిస్వా ఆసవా పరిక్ఖీణా హోన్తీ’’తి (ధాతు॰ ౨౪) ఏవం అట్ఠవిమోక్ఖలాభినో వసేన ఆగతా. పఞ్ఞాయ విముత్తోతి పఞ్ఞావిముత్తో. సో సుక్ఖవిపస్సకో చ, చతూహి ఝానేహి వుట్ఠాయ అరహత్తం పత్తా చత్తారో చాతి ఇమేసం వసేన పఞ్చవిధోవ హోతి.

    Pāḷi panettha ‘‘katamo ca puggalo ubhatobhāgavimutto? Idhekacco puggalo aṭṭhavimokkhe kāyena phusitvā viharati, paññāya cassa disvā āsavā parikkhīṇā hontī’’ti (dhātu. 24) evaṃ aṭṭhavimokkhalābhino vasena āgatā. Paññāya vimuttoti paññāvimutto. So sukkhavipassako ca, catūhi jhānehi vuṭṭhāya arahattaṃ pattā cattāro cāti imesaṃ vasena pañcavidhova hoti.

    పాళి పనేత్థ అట్ఠవిమోక్ఖపటిక్ఖేపవసేనేవ ఆగతా. యథాహ ‘‘న హేవ ఖో అట్ఠ విమోక్ఖే కాయేన ఫుసిత్వా విహరతి. పఞ్ఞాయ చస్స దిస్వా ఆసవా పరిక్ఖీణా హోన్తి. అయం వుచ్చతి పుగ్గలో పఞ్ఞావిముత్తో’’తి (ధాతు॰ ౨౫).

    Pāḷi panettha aṭṭhavimokkhapaṭikkhepavaseneva āgatā. Yathāha ‘‘na heva kho aṭṭha vimokkhe kāyena phusitvā viharati. Paññāya cassa disvā āsavā parikkhīṇā honti. Ayaṃ vuccati puggalo paññāvimutto’’ti (dhātu. 25).

    ఫుట్ఠన్తం సచ్ఛి కరోతీతి కాయసక్ఖి. సో ఝానఫస్సం పఠమం ఫుసతి, పచ్ఛా నిరోధం నిబ్బానం సచ్ఛికరోతి, సో సోతాపత్తిఫలట్ఠం ఆదిం కత్వా యావ అరహత్తమగ్గట్ఠా ఛబ్బిధో హోతీతి వేదితబ్బో. తేనేవాహ ‘‘ఇధేకచ్చో పుగ్గలో అట్ఠ విమోక్ఖే కాయేన ఫుసిత్వా విహరతి, పఞ్ఞాయ చస్స దిస్వా ఏకచ్చే ఆసవా పరిక్ఖీణా హోన్తి. అయం వుచ్చతి పుగ్గలో కాయసక్ఖీ’’తి (ధాతు॰ ౨౬).

    Phuṭṭhantaṃ sacchi karotīti kāyasakkhi. So jhānaphassaṃ paṭhamaṃ phusati, pacchā nirodhaṃ nibbānaṃ sacchikaroti, so sotāpattiphalaṭṭhaṃ ādiṃ katvā yāva arahattamaggaṭṭhā chabbidho hotīti veditabbo. Tenevāha ‘‘idhekacco puggalo aṭṭha vimokkhe kāyena phusitvā viharati, paññāya cassa disvā ekacce āsavā parikkhīṇā honti. Ayaṃ vuccati puggalo kāyasakkhī’’ti (dhātu. 26).

    దిట్ఠన్తం పత్తోతి దిట్ఠిప్పత్తో. తత్రిదం సఙ్ఖేపలక్ఖణం, దుక్ఖా సఙ్ఖారా సుఖో నిరోధోతి ఞాతం హోతి దిట్ఠం విదితం సచ్ఛికతం పస్సితం పఞ్ఞాయాతి దిట్ఠిప్పత్తో. విత్థారతో పనేసోపి కాయసక్ఖి వియ ఛబ్బిధో హోతి. తేనేవాహ – ‘‘ఇధేకచ్చో పుగ్గలో ఇదం దుక్ఖన్తి యథాభూతం పజానాతి…పే॰… అయం దుక్ఖనిరోధగామినీ పటిపదాతి యథాభూతం పజానాతి, తథాగతప్పవేదితా చస్స ధమ్మా పఞ్ఞాయ వోదిట్ఠా హోన్తి వోచరితా, పఞ్ఞాయ చస్స దిస్వా ఏకచ్చే ఆసవా పరిక్ఖీణా హోన్తి. అయం వుచ్చతి పుగ్గలో దిట్ఠిప్పత్తో’’తి (ధాతు॰ ౨౭).

    Diṭṭhantaṃ pattoti diṭṭhippatto. Tatridaṃ saṅkhepalakkhaṇaṃ, dukkhā saṅkhārā sukho nirodhoti ñātaṃ hoti diṭṭhaṃ viditaṃ sacchikataṃ passitaṃ paññāyāti diṭṭhippatto. Vitthārato panesopi kāyasakkhi viya chabbidho hoti. Tenevāha – ‘‘idhekacco puggalo idaṃ dukkhanti yathābhūtaṃ pajānāti…pe… ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadāti yathābhūtaṃ pajānāti, tathāgatappaveditā cassa dhammā paññāya vodiṭṭhā honti vocaritā, paññāya cassa disvā ekacce āsavā parikkhīṇā honti. Ayaṃ vuccati puggalo diṭṭhippatto’’ti (dhātu. 27).

    సద్ధాయ విముత్తోతి సద్ధావిముత్తో. సోపి వుత్తనయేనేవ ఛబ్బిధో హోతి. తేనేవాహ – ‘‘ఇధేకచ్చో పుగ్గలో ఇదం దుక్ఖన్తి యథాభూతం పజానాతి, అయం దుక్ఖసముదయోతి యథాభూతం పజానాతి, అయం దుక్ఖనిరోధోతి యథాభూతం పజానాతి, అయం దుక్ఖనిరోధగామినీ పటిపదాతి యథాభూతం పజానాతి, తథాగతప్పవేదితా చస్స ధమ్మా పఞ్ఞాయ వోదిట్ఠా హోన్తి వోచరితా, పఞ్ఞాయ చస్స దిస్వా ఏకచ్చే ఆసవా పరిక్ఖీణా హోన్తి నో చ ఖో యథా దిట్ఠిప్పత్తస్స. అయం వుచ్చతి పుగ్గలో సద్ధావిముత్తో’’తి (ధాతు॰ ౨౮). ఏతేసు హి సద్ధావిముత్తస్స పుబ్బభాగమగ్గక్ఖణే సద్దహన్తస్స వియ, ఓకప్పేన్తస్స వియ, అధిముచ్చన్తస్స వియ చ కిలేసక్ఖయో హోతి. దిట్ఠిప్పత్తస్స పుబ్బభాగమగ్గక్ఖణే కిలేసచ్ఛేదకం ఞాణం అదన్ధం తిఖిణం సూరం హుత్వా వహతి. తస్మా యథా నామ నాతితిఖిణేన అసినా కదలిం ఛిన్దన్తస్స ఛిన్నట్ఠానం న మట్ఠం హోతి, అసి న సీఘం వహతి, సద్దో సుయ్యతి, బలవతరో వాయామో కాతబ్బో హోతి, ఏవరూపా సద్ధావిముత్తస్స పుబ్బభాగమగ్గభావనా. యథా పన అతినిసితేన అసినా కదలిం ఛిన్దన్తస్స ఛిన్నట్ఠానం మట్ఠం హోతి, అసి సీఘం వహతి, సద్దో న సుయ్యతి, బలవతరం వాయామకిచ్చం న హోతి, ఏవరూపా పఞ్ఞావిముత్తస్స పుబ్బభాగమగ్గభావనా వేదితబ్బా.

    Saddhāya vimuttoti saddhāvimutto. Sopi vuttanayeneva chabbidho hoti. Tenevāha – ‘‘idhekacco puggalo idaṃ dukkhanti yathābhūtaṃ pajānāti, ayaṃ dukkhasamudayoti yathābhūtaṃ pajānāti, ayaṃ dukkhanirodhoti yathābhūtaṃ pajānāti, ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadāti yathābhūtaṃ pajānāti, tathāgatappaveditā cassa dhammā paññāya vodiṭṭhā honti vocaritā, paññāya cassa disvā ekacce āsavā parikkhīṇā honti no ca kho yathā diṭṭhippattassa. Ayaṃ vuccati puggalo saddhāvimutto’’ti (dhātu. 28). Etesu hi saddhāvimuttassa pubbabhāgamaggakkhaṇe saddahantassa viya, okappentassa viya, adhimuccantassa viya ca kilesakkhayo hoti. Diṭṭhippattassa pubbabhāgamaggakkhaṇe kilesacchedakaṃ ñāṇaṃ adandhaṃ tikhiṇaṃ sūraṃ hutvā vahati. Tasmā yathā nāma nātitikhiṇena asinā kadaliṃ chindantassa chinnaṭṭhānaṃ na maṭṭhaṃ hoti, asi na sīghaṃ vahati, saddo suyyati, balavataro vāyāmo kātabbo hoti, evarūpā saddhāvimuttassa pubbabhāgamaggabhāvanā. Yathā pana atinisitena asinā kadaliṃ chindantassa chinnaṭṭhānaṃ maṭṭhaṃ hoti, asi sīghaṃ vahati, saddo na suyyati, balavataraṃ vāyāmakiccaṃ na hoti, evarūpā paññāvimuttassa pubbabhāgamaggabhāvanā veditabbā.

    ధమ్మం అనుస్సరతీతి ధమ్మానుసారీ. ధమ్మోతి పఞ్ఞా, పఞ్ఞాపుబ్బఙ్గమం మగ్గం భావేతీతి అత్థో. సద్ధానుసారిమ్హిపి ఏసేవ నయో, ఉభోపేతే సోతాపత్తిమగ్గట్ఠాయేవ. వుత్తమ్పి చేతం ‘‘యస్స పుగ్గలస్స సోతాపత్తిఫలసచ్ఛికిరియాయ పటిపన్నస్స పఞ్ఞిన్ద్రియం అధిమత్తం హోతి, పఞ్ఞావాహిం పఞ్ఞాపుబ్బఙ్గమం అరియమగ్గం భావేతి. అయం వుచ్చతి పుగ్గలో ధమ్మానుసారీ’’తి.

    Dhammaṃ anussaratīti dhammānusārī. Dhammoti paññā, paññāpubbaṅgamaṃ maggaṃ bhāvetīti attho. Saddhānusārimhipi eseva nayo, ubhopete sotāpattimaggaṭṭhāyeva. Vuttampi cetaṃ ‘‘yassa puggalassa sotāpattiphalasacchikiriyāya paṭipannassa paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti, paññāvāhiṃ paññāpubbaṅgamaṃ ariyamaggaṃ bhāveti. Ayaṃ vuccati puggalo dhammānusārī’’ti.

    తథా ‘‘యస్స పుగ్గలస్స సోతాపత్తిఫలసచ్ఛికిరియాయ పటిపన్నస్స సద్ధిన్ద్రియం అధిమత్తం హోతి , సద్ధావాహిం సద్ధాపుబ్బఙ్గమం అరియమగ్గం భావేతి. అయం వుచ్చతి పుగ్గలో సద్ధానుసారీ’’తి. అయమేత్థ సఙ్ఖేపో, విత్థారతో పనేసా ఉభతోభాగవిముత్తాదికథా విసుద్ధిమగ్గే పఞ్ఞాభావనాధికారే వుత్తా. తస్మా తత్థ వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బా. సేసమిధాపి పురిమనయేనేవ యోజేతబ్బం.

    Tathā ‘‘yassa puggalassa sotāpattiphalasacchikiriyāya paṭipannassa saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti , saddhāvāhiṃ saddhāpubbaṅgamaṃ ariyamaggaṃ bhāveti. Ayaṃ vuccati puggalo saddhānusārī’’ti. Ayamettha saṅkhepo, vitthārato panesā ubhatobhāgavimuttādikathā visuddhimagge paññābhāvanādhikāre vuttā. Tasmā tattha vuttanayeneva veditabbā. Sesamidhāpi purimanayeneva yojetabbaṃ.

    పధానదేసనావణ్ణనా

    Padhānadesanāvaṇṇanā

    ౧౫౧. పధానేసూతి ఇధ పదహనవసేన ‘‘సత్త బోజ్ఝఙ్గా పధానా’’తి వుత్తా. తేసం విత్థారకథా మహాసతిపట్ఠానే వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బా. సేసమిధాపి పురిమనయేనేవ యోజేతబ్బం.

    151.Padhānesūti idha padahanavasena ‘‘satta bojjhaṅgā padhānā’’ti vuttā. Tesaṃ vitthārakathā mahāsatipaṭṭhāne vuttanayeneva veditabbā. Sesamidhāpi purimanayeneva yojetabbaṃ.

    పటిపదాదేసనావణ్ణనా

    Paṭipadādesanāvaṇṇanā

    ౧౫౨. దుక్ఖపటిపదాదీసు అయం విత్థారనయో – ‘‘తత్థ కతమా దుక్ఖపటిపదా దన్ధాభిఞ్ఞా పఞ్ఞా? దుక్ఖేన కసిరేన సమాధిం ఉప్పాదేన్తస్స దన్ధం తం ఠానం అభిజానన్తస్స యా పఞ్ఞా పజాననా…పే॰… అమోహో ధమ్మవిచయో సమ్మాదిట్ఠి, అయం వుచ్చతి దుక్ఖపటిపదా దన్ధాభిఞ్ఞా పఞ్ఞా. తత్థ కతమా దుక్ఖపటిపదా ఖిప్పాభిఞ్ఞా పఞ్ఞా? దుక్ఖేన కసిరేన సమాధిం ఉప్పాదేన్తస్స ఖిప్పం తం ఠానం అభిజానన్తస్స యా పఞ్ఞా పజాననా…పే॰… సమ్మాదిట్ఠి, అయం వుచ్చతి దుక్ఖపటిపదా ఖిప్పాభిఞ్ఞా పఞ్ఞా. తత్థ కతమా సుఖపటిపదా దన్ధాభిఞ్ఞా పఞ్ఞా? అకిచ్ఛేన అకసిరేన సమాధిం ఉప్పాదేన్తస్స దన్ధం తం ఠానం అభిజానన్తస్స యా పఞ్ఞా పజాననా…పే॰… సమ్మాదిట్ఠి, అయం వుచ్చతి సుఖపటిపదా దన్ధాభిఞ్ఞా పఞ్ఞా. తత్థ కతమా సుఖపటిపదా ఖిప్పాభిఞ్ఞా పఞ్ఞా? అకిచ్ఛేన అకసిరేన సమాధిం ఉప్పాదేన్తస్స ఖిప్పం తం ఠానం అభిజానన్తస్స యా పఞ్ఞా పజాననా…పే॰… సమ్మాదిట్ఠి, అయం వుచ్చతి సుఖపటిపదా ఖిప్పాభిఞ్ఞా పఞ్ఞా’’తి (విభ॰ ౮౦౧). అయమేత్థ సఙ్ఖేపో, విత్థారో పన విసుద్ధిమగ్గే వుత్తో. సేసమిధాపి పురిమనయేనేవ యోజేతబ్బం.

    152.Dukkhapaṭipadādīsu ayaṃ vitthāranayo – ‘‘tattha katamā dukkhapaṭipadā dandhābhiññā paññā? Dukkhena kasirena samādhiṃ uppādentassa dandhaṃ taṃ ṭhānaṃ abhijānantassa yā paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi, ayaṃ vuccati dukkhapaṭipadā dandhābhiññā paññā. Tattha katamā dukkhapaṭipadā khippābhiññā paññā? Dukkhena kasirena samādhiṃ uppādentassa khippaṃ taṃ ṭhānaṃ abhijānantassa yā paññā pajānanā…pe… sammādiṭṭhi, ayaṃ vuccati dukkhapaṭipadā khippābhiññā paññā. Tattha katamā sukhapaṭipadā dandhābhiññā paññā? Akicchena akasirena samādhiṃ uppādentassa dandhaṃ taṃ ṭhānaṃ abhijānantassa yā paññā pajānanā…pe… sammādiṭṭhi, ayaṃ vuccati sukhapaṭipadā dandhābhiññā paññā. Tattha katamā sukhapaṭipadā khippābhiññā paññā? Akicchena akasirena samādhiṃ uppādentassa khippaṃ taṃ ṭhānaṃ abhijānantassa yā paññā pajānanā…pe… sammādiṭṭhi, ayaṃ vuccati sukhapaṭipadā khippābhiññā paññā’’ti (vibha. 801). Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana visuddhimagge vutto. Sesamidhāpi purimanayeneva yojetabbaṃ.

    భస్ససమాచారాదివణ్ణనా

    Bhassasamācārādivaṇṇanā

    ౧౫౩. న చేవ ముసావాదూపసఞ్హితన్తి భస్ససమాచారే ఠితోపి కథామగ్గం అనుపచ్ఛిన్దిత్వా కథేన్తోపి ఇధేకచ్చో భిక్ఖు న చేవ ముసావాదూపసఞ్హితం భాసతి. అట్ఠ అనరియవోహారే వజ్జేత్వా అట్ఠ అరియవోహారయుత్తమేవ భాసతి. చ వేభూతియన్తి భస్ససమాచారే ఠితోపి భేదకరవాచం న భాసతి. న చ పేసుణియన్తి తస్సాయేవేతం వేవచనం. వేభూతియవాచా హి పియభావస్స సుఞ్ఞకరణతో ‘‘పేసుణియ’’న్తి వుచ్చతి. నామమేవస్సా ఏతన్తి మహాసీవత్థేరో అవోచ. న చ సారమ్భజన్తి సారమ్భజా చ యా వాచా, తఞ్చ న భాసతి. ‘‘త్వం దుస్సీలో’’తి వుత్తే, ‘‘త్వం దుస్సీలో తవాచరియో దుస్సీలో’’తి వా, ‘‘తుయ్హం ఆపత్తీ’’తి వుత్తే, ‘‘అహం పిణ్డాయ చరిత్వా పాటలిపుత్తం గతో’’తిఆదినా నయేన బహిద్ధా విక్ఖేపకథాపవత్తం వా కరణుత్తరియవాచం న భాసతి. జయాపేక్ఖోతి జయపురేక్ఖారో హుత్వా, యథా హత్థకో సక్యపుత్తో తిత్థియా నామ ధమ్మేనపి అధమ్మేనపి జేతబ్బాతి సచ్చాలికం యంకిఞ్చి భాసతి, ఏవం జయాపేక్ఖో జయపురేక్ఖారో హుత్వా న భాసతీతి అత్థో. మన్తా మన్తా చ వాచం భాసతీతి ఏత్థ మన్తాతి వుచ్చతి పఞ్ఞా, మన్తాయ పఞ్ఞాయ. పున మన్తాతి ఉపపరిక్ఖిత్వా. ఇదం వుత్తం హోతి, భస్ససమాచారే ఠితో దివసభాగమ్పి కథేన్తో పఞ్ఞాయ ఉపపరిక్ఖిత్వా యుత్తకథమేవ కథేతీతి. నిధానవతిన్తి హదయేపి నిదహితబ్బయుత్తం. కాలేనాతి యుత్తపత్తకాలేన.

    153.Na ceva musāvādūpasañhitanti bhassasamācāre ṭhitopi kathāmaggaṃ anupacchinditvā kathentopi idhekacco bhikkhu na ceva musāvādūpasañhitaṃ bhāsati. Aṭṭha anariyavohāre vajjetvā aṭṭha ariyavohārayuttameva bhāsati. Naca vebhūtiyanti bhassasamācāre ṭhitopi bhedakaravācaṃ na bhāsati. Na ca pesuṇiyanti tassāyevetaṃ vevacanaṃ. Vebhūtiyavācā hi piyabhāvassa suññakaraṇato ‘‘pesuṇiya’’nti vuccati. Nāmamevassā etanti mahāsīvatthero avoca. Na ca sārambhajanti sārambhajā ca yā vācā, tañca na bhāsati. ‘‘Tvaṃ dussīlo’’ti vutte, ‘‘tvaṃ dussīlo tavācariyo dussīlo’’ti vā, ‘‘tuyhaṃ āpattī’’ti vutte, ‘‘ahaṃ piṇḍāya caritvā pāṭaliputtaṃ gato’’tiādinā nayena bahiddhā vikkhepakathāpavattaṃ vā karaṇuttariyavācaṃ na bhāsati. Jayāpekkhoti jayapurekkhāro hutvā, yathā hatthako sakyaputto titthiyā nāma dhammenapi adhammenapi jetabbāti saccālikaṃ yaṃkiñci bhāsati, evaṃ jayāpekkho jayapurekkhāro hutvā na bhāsatīti attho. Mantā mantā ca vācaṃ bhāsatīti ettha mantāti vuccati paññā, mantāya paññāya. Puna mantāti upaparikkhitvā. Idaṃ vuttaṃ hoti, bhassasamācāre ṭhito divasabhāgampi kathento paññāya upaparikkhitvā yuttakathameva kathetīti. Nidhānavatinti hadayepi nidahitabbayuttaṃ. Kālenāti yuttapattakālena.

    ఏవం భాసితా హి వాచా అముసా చేవ హోతి అపిసుణా చ అఫరుసా చ అసఠా చ అసమ్ఫప్పలాపా చ. ఏవరూపా చ అయం వాచా చతుసచ్చనిస్సితాతిపి సిక్ఖత్తయనిస్సితాతిపి దసకథావత్థునిస్సితాతిపి తేరసధుతఙ్గనిస్సితాతిపి సత్తత్తింసబోధిపక్ఖియధమ్మనిస్సితాతిపి మగ్గనిస్సితాతిపి వుచ్చతి. తేనాహ ఏతదానుత్తరియం, భన్తే, భస్ససమాచారేతి తం పురిమనయేనేవ యోజేతబ్బం.

    Evaṃ bhāsitā hi vācā amusā ceva hoti apisuṇā ca apharusā ca asaṭhā ca asamphappalāpā ca. Evarūpā ca ayaṃ vācā catusaccanissitātipi sikkhattayanissitātipi dasakathāvatthunissitātipi terasadhutaṅganissitātipi sattattiṃsabodhipakkhiyadhammanissitātipi magganissitātipi vuccati. Tenāha etadānuttariyaṃ, bhante, bhassasamācāreti taṃ purimanayeneva yojetabbaṃ.

    సచ్చో చస్స సద్ధో చాతి సీలాచారే ఠితో భిక్ఖు సచ్చో చ భవేయ్య సచ్చకథో సద్ధో చ సద్ధాసమ్పన్నో. నను హేట్ఠా సచ్చం కథితమేవ, ఇధ కస్మా పున వుత్తన్తి? హేట్ఠా వాచాసచ్చం కథితం. సీలాచారే ఠితో పన భిక్ఖు అన్తమసో హసనకథాయపి ముసావాదం న కరోతీతి దస్సేతుం ఇధ వుత్తం. ఇదాని సో ధమ్మేన సమేన జీవితం కప్పేతీతి దస్సనత్థం న చ కుహకోతిఆది వుత్తం. తత్థ ‘‘కుహకో’’తిఆదీని బ్రహ్మజాలే విత్థారితాని.

    Sacco cassa saddho cāti sīlācāre ṭhito bhikkhu sacco ca bhaveyya saccakatho saddho ca saddhāsampanno. Nanu heṭṭhā saccaṃ kathitameva, idha kasmā puna vuttanti? Heṭṭhā vācāsaccaṃ kathitaṃ. Sīlācāre ṭhito pana bhikkhu antamaso hasanakathāyapi musāvādaṃ na karotīti dassetuṃ idha vuttaṃ. Idāni so dhammena samena jīvitaṃ kappetīti dassanatthaṃ na ca kuhakotiādi vuttaṃ. Tattha ‘‘kuhako’’tiādīni brahmajāle vitthāritāni.

    ఇన్ద్రియేసు గుత్తద్వారో, భోజనే మత్తఞ్ఞూతి ఛసు ఇన్ద్రియేసు గుత్తద్వారో భోజనేపి పమాణఞ్ఞూ. సమకారీతి సమచారీ, కాయేన వాచాయ మనసా చ కాయవఙ్కాదీని పహాయ సమం చరతీతి అత్థో. జాగరియానుయోగమనుయుత్తోతి రత్తిన్దివం ఛ కోట్ఠాసే కత్వా ‘‘దివసం చఙ్కమేన నిసజ్జాయా’’తి వుత్తనయేనేవ జాగరియానుయోగం యుత్తప్పయుత్తో విహరతి. అతన్దితోతి నిత్తన్దీ కాయాలసియవిరహితో. ఆరద్ధవీరియోతి కాయికవీరియేనాపి ఆరద్ధవీరియో హోతి, గణసఙ్గణికం వినోదేత్వా చతూసు ఇరియాపథేసు అట్ఠఆరబ్భవత్థువసేన ఏకవిహారీ. చేతసికవీరియేనాపి ఆరద్ధవీరియో హోతి, కిలేససఙ్గణికం పహాయ వినోదేత్వా అట్ఠసమాపత్తివసేన ఏకవిహారీ. అపి చ యథా తథా కిలేసుప్పత్తిం నివారేన్తో చేతసికవీరియేన ఆరద్ధవీరియో హోతి. ఝాయీతి ఆరమ్మణలక్ఖణూపనిజ్ఝానవసేన ఝాయీ. సతిమాతి చిరకతాదిఅనుస్సరణసమత్థాయ సతియా సమన్నాగతో.

    Indriyesu guttadvāro, bhojane mattaññūti chasu indriyesu guttadvāro bhojanepi pamāṇaññū. Samakārīti samacārī, kāyena vācāya manasā ca kāyavaṅkādīni pahāya samaṃ caratīti attho. Jāgariyānuyogamanuyuttoti rattindivaṃ cha koṭṭhāse katvā ‘‘divasaṃ caṅkamena nisajjāyā’’ti vuttanayeneva jāgariyānuyogaṃ yuttappayutto viharati. Atanditoti nittandī kāyālasiyavirahito. Āraddhavīriyoti kāyikavīriyenāpi āraddhavīriyo hoti, gaṇasaṅgaṇikaṃ vinodetvā catūsu iriyāpathesu aṭṭhaārabbhavatthuvasena ekavihārī. Cetasikavīriyenāpi āraddhavīriyo hoti, kilesasaṅgaṇikaṃ pahāya vinodetvā aṭṭhasamāpattivasena ekavihārī. Api ca yathā tathā kilesuppattiṃ nivārento cetasikavīriyena āraddhavīriyo hoti. Jhāyīti ārammaṇalakkhaṇūpanijjhānavasena jhāyī. Satimāti cirakatādianussaraṇasamatthāya satiyā samannāgato.

    కల్యాణపటిభానోతి వాక్కరణసమ్పన్నో చేవ హోతి పటిభానసమ్పన్నో చ. యుత్తపటిభానో ఖో పన హోతి నో ముత్తపటిభానో. సీలసమాచారస్మిఞ్హి ఠితభిక్ఖు ముత్తపటిభానో న హోతి, యుత్తపటిభానో పన హోతి వఙ్గీసత్థేరో వియ. గతిమాతి గమనసమత్థాయ పఞ్ఞాయ సమన్నాగతో. ధితిమాతి ధారణసమత్థాయ పఞ్ఞాయ సమన్నాగతో. మతిమాతి ఏత్థ పన మతీతి పఞ్ఞాయ నామమేవ, తస్మా పఞ్ఞవాతి అత్థో. ఇతి తీహిపి ఇమేహి పదేహి పఞ్ఞావ కథితా. తత్థ హేట్ఠా సమణధమ్మకరణవీరియం కథితం, ఇధ బుద్ధవచనగణ్హనవీరియం. తథా హేట్ఠా విపస్సనాపఞ్ఞా కథితా, ఇధ బుద్ధవచనగణ్హనపఞ్ఞా. న చ కామేసు గిద్ధోతి వత్థుకామకిలేసకామేసు అగిద్ధో. సతో చ నిపకో చాతి అభిక్కన్తపటిక్కన్తాదీసు సత్తసు ఠానేసు సతియా చేవ ఞాణేన చ సమన్నాగతో చరతీతి అత్థో. నేపక్కన్తి పఞ్ఞా, తాయ సమన్నాగతత్తా నిపకోతి వుత్తో. సేసమిధాపి పురిమనయేనేవ యోజేతబ్బం.

    Kalyāṇapaṭibhānoti vākkaraṇasampanno ceva hoti paṭibhānasampanno ca. Yuttapaṭibhāno kho pana hoti no muttapaṭibhāno. Sīlasamācārasmiñhi ṭhitabhikkhu muttapaṭibhāno na hoti, yuttapaṭibhāno pana hoti vaṅgīsatthero viya. Gatimāti gamanasamatthāya paññāya samannāgato. Dhitimāti dhāraṇasamatthāya paññāya samannāgato. Matimāti ettha pana matīti paññāya nāmameva, tasmā paññavāti attho. Iti tīhipi imehi padehi paññāva kathitā. Tattha heṭṭhā samaṇadhammakaraṇavīriyaṃ kathitaṃ, idha buddhavacanagaṇhanavīriyaṃ. Tathā heṭṭhā vipassanāpaññā kathitā, idha buddhavacanagaṇhanapaññā. Na ca kāmesu giddhoti vatthukāmakilesakāmesu agiddho. Sato ca nipako cāti abhikkantapaṭikkantādīsu sattasu ṭhānesu satiyā ceva ñāṇena ca samannāgato caratīti attho. Nepakkanti paññā, tāya samannāgatattā nipakoti vutto. Sesamidhāpi purimanayeneva yojetabbaṃ.

    అనుసాసనవిధాదివణ్ణనా

    Anusāsanavidhādivaṇṇanā

    ౧౫౪. పచ్చత్తం యోనిసో మనసికారాతి అత్తనో ఉపాయమనసికారేన. యథానుసిట్ఠం తథా పటిపజ్జమానోతి యథా మయా అనుసిట్ఠం అనుసాసనీ దిన్నా, తథా పటిపజ్జమానో. తిణ్ణం సంయోజనానం పరిక్ఖయాతిఆది వుత్తత్థమేవ. సేసమిధాపి పురిమనయేనేవ యోజేతబ్బం.

    154.Paccattaṃ yoniso manasikārāti attano upāyamanasikārena. Yathānusiṭṭhaṃ tathā paṭipajjamānoti yathā mayā anusiṭṭhaṃ anusāsanī dinnā, tathā paṭipajjamāno. Tiṇṇaṃsaṃyojanānaṃ parikkhayātiādi vuttatthameva. Sesamidhāpi purimanayeneva yojetabbaṃ.

    ౧౫౫. పరపుగ్గలవిముత్తిఞాణేతి సోతాపన్నాదీనం పరపుగ్గలానం తేన తేన మగ్గేన కిలేసవిముత్తిఞాణే. సేసమిధాపి పురిమనయేనేవ యోజేతబ్బం.

    155.Parapuggalavimuttiñāṇeti sotāpannādīnaṃ parapuggalānaṃ tena tena maggena kilesavimuttiñāṇe. Sesamidhāpi purimanayeneva yojetabbaṃ.

    ౧౫౬. అముత్రాసిం ఏవంనామోతి ఏకో పుబ్బేనివాసం అనుస్సరన్తో నామగోత్తం పరియాదియమానో గచ్ఛతి. ఏకో సుద్ధఖన్ధేయేవ అనుస్సరతి, ఏకో హి సక్కోతి, ఏకో న సక్కోతి. తత్థ యో సక్కోతి, తస్స వసేన అగ్గహేత్వా అసక్కోన్తస్స వసేన గహితం. అసక్కోన్తో పన కిం కరోతి? సుద్ధఖన్ధేయేవ అనుస్సరన్తో గన్త్వా అనేకజాతిసతసహస్సమత్థకే ఠత్వా నామగోత్తం పరియాదియమానో ఓతరతి. తం దస్సేన్తో ఏవంనామోతిఆదిమాహ . సో ఏవమాహాతి సో దిట్ఠిగతికో ఏవమాహ. తత్థ కిఞ్చాపి సస్సతోతి వత్వా ‘‘తే చ సత్తా సంసరన్తీ’’తి వదన్తస్స వచనం పుబ్బాపరవిరుద్ధం హోతి. దిట్ఠిగతికత్తా పనేస ఏతం న సల్లక్ఖేసి. దిట్ఠిగతికస్స హి ఠానం వా నియమో వా నత్థి. ఇమం గహేత్వా ఇమం విస్సజ్జేతి, ఇమం విస్సజ్జేత్వా ఇమం గణ్హాతీతి బ్రహ్మజాలే విత్థారితమేవేతం. అయం తతియో సస్సతవాదోతి థేరో లాభిస్సేవ వసేన తయో సస్సతవాదే ఆహ. భగవతా పన తక్కీవాదమ్పి గహేత్వా బ్రహ్మజాలే చత్తారో వుత్తా. ఏతేసం పన తిణ్ణం వాదానం విత్థారకథా బ్రహ్మజాలే (దీ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౧.౩౦) వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బా. సేసమిధాపి పురిమనయేనేవ విత్థారేతబ్బం.

    156.Amutrāsiṃ evaṃnāmoti eko pubbenivāsaṃ anussaranto nāmagottaṃ pariyādiyamāno gacchati. Eko suddhakhandheyeva anussarati, eko hi sakkoti, eko na sakkoti. Tattha yo sakkoti, tassa vasena aggahetvā asakkontassa vasena gahitaṃ. Asakkonto pana kiṃ karoti? Suddhakhandheyeva anussaranto gantvā anekajātisatasahassamatthake ṭhatvā nāmagottaṃ pariyādiyamāno otarati. Taṃ dassento evaṃnāmotiādimāha . So evamāhāti so diṭṭhigatiko evamāha. Tattha kiñcāpi sassatoti vatvā ‘‘te ca sattā saṃsarantī’’ti vadantassa vacanaṃ pubbāparaviruddhaṃ hoti. Diṭṭhigatikattā panesa etaṃ na sallakkhesi. Diṭṭhigatikassa hi ṭhānaṃ vā niyamo vā natthi. Imaṃ gahetvā imaṃ vissajjeti, imaṃ vissajjetvā imaṃ gaṇhātīti brahmajāle vitthāritamevetaṃ. Ayaṃ tatiyo sassatavādoti thero lābhisseva vasena tayo sassatavāde āha. Bhagavatā pana takkīvādampi gahetvā brahmajāle cattāro vuttā. Etesaṃ pana tiṇṇaṃ vādānaṃ vitthārakathā brahmajāle (dī. ni. aṭṭha. 1.30) vuttanayeneva veditabbā. Sesamidhāpi purimanayeneva vitthāretabbaṃ.

    ౧౫౭. గణనాయ వాతి పిణ్డగణనాయ. సఙ్ఖానేనాతి అచ్ఛిద్దకవసేన మనోగణనాయ. ఉభయథాపి పిణ్డగణనమేవ దస్సేతి. ఇదం వుత్తం హోతి, వస్సానం సతవసేన సహస్సవసేన సతసహస్సవసేన కోటివసేన పిణ్డం కత్వాపి ఏత్తకాని వస్ససతానీతి వా ఏత్తకా వస్సకోటియోతి వా ఏవం సఙ్ఖాతుం న సక్కా. తుమ్హే పన అత్తనో దసన్నం పారమీనం పూరితత్తా సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణస్స సుప్పటివిద్ధత్తా యస్మా వో అనావరణఞాణం సూరం వహతి. తస్మా దేసనాఞాణకుసలతం పురక్ఖత్వా వస్సగణనాయపి పరియన్తికం కత్వా కప్పగణనాయపి పరిచ్ఛిన్దిత్వా ఏత్తకన్తి దస్సేథాతి దీపేతి. పాళియత్థో పనేత్థ వుత్తనయోయేవ. సేసమిధాపి పురిమనయేనేవ యోజేతబ్బం.

    157.Gaṇanāya vāti piṇḍagaṇanāya. Saṅkhānenāti acchiddakavasena manogaṇanāya. Ubhayathāpi piṇḍagaṇanameva dasseti. Idaṃ vuttaṃ hoti, vassānaṃ satavasena sahassavasena satasahassavasena koṭivasena piṇḍaṃ katvāpi ettakāni vassasatānīti vā ettakā vassakoṭiyoti vā evaṃ saṅkhātuṃ na sakkā. Tumhe pana attano dasannaṃ pāramīnaṃ pūritattā sabbaññutaññāṇassa suppaṭividdhattā yasmā vo anāvaraṇañāṇaṃ sūraṃ vahati. Tasmā desanāñāṇakusalataṃ purakkhatvā vassagaṇanāyapi pariyantikaṃ katvā kappagaṇanāyapi paricchinditvā ettakanti dassethāti dīpeti. Pāḷiyattho panettha vuttanayoyeva. Sesamidhāpi purimanayeneva yojetabbaṃ.

    ౧౫౮. ఏతదానుత్తరియం, భన్తే, సత్తానం చుతూపపాతఞాణేతి భన్తే యాపి అయం సత్తానం చుతిపటిసన్ధివసేన ఞాణదేసనా, సాపి తుమ్హాకంయేవ అనుత్తరా. అతీతబుద్ధాపి ఏవమేవ దేసేసుం. అనాగతాపి ఏవమేవ దేసేస్సన్తి. తుమ్హే తేసం అతీతానాగతబుద్ధానం ఞాణేన సంసన్దిత్వావ దేసయిత్థ. ‘‘ఇమినాపి కారణేన ఏవంపసన్నో అహం భన్తే భగవతీ’’తి దీపేతి. పాళియత్థో పనేత్థ విత్థారితోయేవ.

    158.Etadānuttariyaṃ, bhante, sattānaṃ cutūpapātañāṇeti bhante yāpi ayaṃ sattānaṃ cutipaṭisandhivasena ñāṇadesanā, sāpi tumhākaṃyeva anuttarā. Atītabuddhāpi evameva desesuṃ. Anāgatāpi evameva desessanti. Tumhe tesaṃ atītānāgatabuddhānaṃ ñāṇena saṃsanditvāva desayittha. ‘‘Imināpi kāraṇena evaṃpasanno ahaṃ bhante bhagavatī’’ti dīpeti. Pāḷiyattho panettha vitthāritoyeva.

    ౧౫౯. సాసవా సఉపధికాతి సదోసా సఉపారమ్భా. నో అరియాతి వుచ్చతీతి అరియిద్ధీతి న వుచ్చతి. అనాసవా అనుపధికాతి నిద్దోసా అనుపారమ్భా. అరియాతి వుచ్చతీతి అరియిద్ధీతి వుచ్చతి. అప్పటికూలసఞ్ఞీ తత్థ విహరతీతి కథం అప్పటికూలసఞ్ఞీ తత్థ విహరతీతి? పటికూలే సత్తే మేత్తం ఫరతి, సఙ్ఖారే ధాతుసఞ్ఞం ఉపసంహరతి. యథాహ ‘‘కథం పటికూలే అప్పటికూలసఞ్ఞీ విహరతి (పటి॰ మ॰ ౩.౯౭)? అనిట్ఠస్మిం వత్థుస్మిం మేత్తాయ వా ఫరతి, ధాతుతో వా ఉపసంహరతీ’’తి. పటికూలసఞ్ఞీ తత్థ విహరతీతి అప్పటికూలే సత్తే అసుభసఞ్ఞం ఫరతి, సఙ్ఖారే అనిచ్చసఞ్ఞం ఉపసంహరతి. యథాహ ‘‘కథం అప్పటికూలే పటికూలసఞ్ఞీ విహరతి? ఇట్ఠస్మిం వత్థుస్మిం అసుభాయ వా ఫరతి, అనిచ్చతో వా ఉపసంహరతీ’’తి. ఏవం సేసపదేసుపి అత్థో వేదితబ్బో.

    159.Sāsavā saupadhikāti sadosā saupārambhā. No ariyāti vuccatīti ariyiddhīti na vuccati. Anāsavā anupadhikāti niddosā anupārambhā. Ariyāti vuccatīti ariyiddhīti vuccati. Appaṭikūlasaññītattha viharatīti kathaṃ appaṭikūlasaññī tattha viharatīti? Paṭikūle satte mettaṃ pharati, saṅkhāre dhātusaññaṃ upasaṃharati. Yathāha ‘‘kathaṃ paṭikūle appaṭikūlasaññī viharati (paṭi. ma. 3.97)? Aniṭṭhasmiṃ vatthusmiṃ mettāya vā pharati, dhātuto vā upasaṃharatī’’ti. Paṭikūlasaññī tattha viharatīti appaṭikūle satte asubhasaññaṃ pharati, saṅkhāre aniccasaññaṃ upasaṃharati. Yathāha ‘‘kathaṃ appaṭikūle paṭikūlasaññī viharati? Iṭṭhasmiṃ vatthusmiṃ asubhāya vā pharati, aniccato vā upasaṃharatī’’ti. Evaṃ sesapadesupi attho veditabbo.

    ఉపేక్ఖకో తత్థ విహరతీతి ఇట్ఠే అరజ్జన్తో అనిట్ఠే అదుస్సన్తో యథా అఞ్ఞే అసమపేక్ఖనేన మోహం ఉప్పాదేన్తి, ఏవం అనుప్పాదేన్తో ఛసు ఆరమ్మణేసు ఛళఙ్గుపేక్ఖాయ ఉపేక్ఖకో విహరతి. ఏతదానుత్తరియం, భన్తే, ఇద్ధివిధాసూతి, భన్తే, యా అయం ద్వీసు ఇద్ధీసు ఏవందేసనా, ఏతదానుత్తరియం. తం భగవాతి తం దేసనం భగవా అసేసం సకలం అభిజానాతి. తం భగవతోతి తం దేసనం భగవతో అసేసం అభిజానతో. ఉత్తరి అభిఞ్ఞేయ్యం నత్థీతి ఉత్తరి అభిజానితబ్బం నత్థి. అయం నామ ఇతో అఞ్ఞో ధమ్మో వా పుగ్గలో వా యం భగవా న జానాతి ఇదం నత్థి. యదభిజానం అఞ్ఞో సమణో వా బ్రాహ్మణో వాతి యం తుమ్హేహి అనభిఞ్ఞాతం అఞ్ఞో సమణో వా బ్రాహ్మణో వా అభిజానన్తో భగవతా భియ్యోభిఞ్ఞతరో అస్స, అధికతరపఞ్ఞో భవేయ్య. యదిదం ఇద్ధివిధాసూతి ఏత్థ యదిదన్తి నిపాతమత్తం. ఇద్ధివిధాసు భగవతా ఉత్తరితరో నత్థి. అతీతబుద్ధాపి హి ఇమా ద్వే ఇద్ధియో దేసేసుం, అనాగతాపి ఇమావ దేసేస్సన్తి. తుమ్హేపి తేసం ఞాణేన సంసన్దిత్వా ఇమావ దేసయిత్థ. ఇతి భగవా ఇద్ధివిధాసు అనుత్తరోతి దస్సేన్తో ‘‘ఇమినాపి కారణేన ఏవంపసన్నో అహం, భన్తే, భగవతీ’’తి దీపేతి. ఏత్తావతా యే ధమ్మసేనాపతి దివాట్ఠానే నిసీదిత్వా సోళస అపరమ్పరియధమ్మే సమ్మసి, తేవ దస్సితా హోన్తి.

    Upekkhako tattha viharatīti iṭṭhe arajjanto aniṭṭhe adussanto yathā aññe asamapekkhanena mohaṃ uppādenti, evaṃ anuppādento chasu ārammaṇesu chaḷaṅgupekkhāya upekkhako viharati. Etadānuttariyaṃ, bhante, iddhividhāsūti, bhante, yā ayaṃ dvīsu iddhīsu evaṃdesanā, etadānuttariyaṃ. Taṃ bhagavāti taṃ desanaṃ bhagavā asesaṃ sakalaṃ abhijānāti. Taṃ bhagavatoti taṃ desanaṃ bhagavato asesaṃ abhijānato. Uttari abhiññeyyaṃ natthīti uttari abhijānitabbaṃ natthi. Ayaṃ nāma ito añño dhammo vā puggalo vā yaṃ bhagavā na jānāti idaṃ natthi. Yadabhijānaṃ añño samaṇo vā brāhmaṇo vāti yaṃ tumhehi anabhiññātaṃ añño samaṇo vā brāhmaṇo vā abhijānanto bhagavatā bhiyyobhiññataro assa, adhikatarapañño bhaveyya. Yadidaṃ iddhividhāsūti ettha yadidanti nipātamattaṃ. Iddhividhāsu bhagavatā uttaritaro natthi. Atītabuddhāpi hi imā dve iddhiyo desesuṃ, anāgatāpi imāva desessanti. Tumhepi tesaṃ ñāṇena saṃsanditvā imāva desayittha. Iti bhagavā iddhividhāsu anuttaroti dassento ‘‘imināpi kāraṇena evaṃpasanno ahaṃ, bhante, bhagavatī’’ti dīpeti. Ettāvatā ye dhammasenāpati divāṭṭhāne nisīditvā soḷasa aparampariyadhamme sammasi, teva dassitā honti.

    అఞ్ఞథాసత్థుగుణదస్సనాదివణ్ణనా

    Aññathāsatthuguṇadassanādivaṇṇanā

    ౧౬౦. ఇదాని అపరేనపి ఆకారేన భగవతో గుణే దస్సేన్తో యం తం భన్తేతిఆదిమాహ. తత్థ సద్ధేన కులపుత్తేనాతి సద్ధా కులపుత్తా నామ అతీతానాగతపచ్చుప్పన్నా బోధిసత్తా. తస్మా యం సబ్బఞ్ఞుబోధిసత్తేన పత్తబ్బన్తి వుత్తం హోతి. కిం పన తేన పత్తబ్బం? నవ లోకుత్తరధమ్మా. ఆరద్ధవీరియేనాతిఆదీసు ‘‘వీరియం థామో’’తిఆదీని సబ్బానేవ వీరియవేవచనాని. తత్థ ఆరద్ధవీరియేనాతి పగ్గహితవీరియేన. థామవతాతి థామసమ్పన్నేన థిరవీరియేన. పురిసథామేనాతి తేన థామవతా యం పురిసథామేన పత్తబ్బన్తి వుత్తం హోతి. అనన్తరపదద్వయేపి ఏసేవ నయో. పురిసధోరయ్హేనాతి యా అసమధురేహి బుద్ధేహి వహితబ్బా ధురా, తం ధురం వహనసమత్థేన మహాపురిసేన. అనుప్పత్తం తం భగవతాతి తం సబ్బం అతీతానాగతబుద్ధేహి పత్తబ్బం, సబ్బమేవ అనుప్పత్తం, భగవతో ఏకగుణోపి ఊనో నత్థీతి దస్సేతి. కామేసు కామసుఖల్లికానుయోగన్తి వత్థుకామేసు కామసుఖల్లికానుయోగం. యథా అఞ్ఞే కేణియజటిలాదయో సమణబ్రాహ్మణా ‘‘కో జానాతి పరలోకం . సుఖో ఇమిస్సా పరిబ్బాజికాయ ముదుకాయ లోమసాయ బాహాయ సమ్ఫస్సో’’తి మోళిబన్ధాహి పరిబ్బాజికాహి పరిచారేన్తి సమ్పత్తం సమ్పత్తం రూపాదిఆరమ్మణం అనుభవమానా కామసుఖమనుయుత్తా, న ఏవమనుయుత్తోతి దస్సేతి.

    160. Idāni aparenapi ākārena bhagavato guṇe dassento yaṃ taṃ bhantetiādimāha. Tattha saddhena kulaputtenāti saddhā kulaputtā nāma atītānāgatapaccuppannā bodhisattā. Tasmā yaṃ sabbaññubodhisattena pattabbanti vuttaṃ hoti. Kiṃ pana tena pattabbaṃ? Nava lokuttaradhammā. Āraddhavīriyenātiādīsu ‘‘vīriyaṃ thāmo’’tiādīni sabbāneva vīriyavevacanāni. Tattha āraddhavīriyenāti paggahitavīriyena. Thāmavatāti thāmasampannena thiravīriyena. Purisathāmenāti tena thāmavatā yaṃ purisathāmena pattabbanti vuttaṃ hoti. Anantarapadadvayepi eseva nayo. Purisadhorayhenāti yā asamadhurehi buddhehi vahitabbā dhurā, taṃ dhuraṃ vahanasamatthena mahāpurisena. Anuppattaṃ taṃ bhagavatāti taṃ sabbaṃ atītānāgatabuddhehi pattabbaṃ, sabbameva anuppattaṃ, bhagavato ekaguṇopi ūno natthīti dasseti. Kāmesu kāmasukhallikānuyoganti vatthukāmesu kāmasukhallikānuyogaṃ. Yathā aññe keṇiyajaṭilādayo samaṇabrāhmaṇā ‘‘ko jānāti paralokaṃ . Sukho imissā paribbājikāya mudukāya lomasāya bāhāya samphasso’’ti moḷibandhāhi paribbājikāhi paricārenti sampattaṃ sampattaṃ rūpādiārammaṇaṃ anubhavamānā kāmasukhamanuyuttā, na evamanuyuttoti dasseti.

    హీనన్తి లామకం. గమ్మన్తి గామవాసీనం ధమ్మం. పోథుజ్జనికన్తి పుథుజ్జనేహి సేవితబ్బం. అనరియన్తి న నిద్దోసం. న వా అరియేహి సేవితబ్బం. అనత్థసఞ్హితన్తి అనత్థసంయుత్తం. అత్తకిలమథానుయోగన్తి అత్తనో ఆతాపనపరితాపనానుయోగం. దుక్ఖన్తి దుక్ఖయుత్తం, దుక్ఖమం వా. యథా ఏకే సమణబ్రాహ్మణా కామసుఖల్లికానుయోగం పరివజ్జేస్సామాతి కాయకిలమథం అనుధావన్తి, తతో ముఞ్చిస్సామాతి కామసుఖం అనుధావన్తి, న ఏవం భగవా. భగవా పన ఉభో ఏతే అన్తే వజ్జేత్వా యా సా ‘‘అత్థి, భిక్ఖవే, మజ్ఝిమా పటిపదా తథాగతేన అభిసమ్బుద్ధా చక్ఖుకరణీ’’తి ఏవం వుత్తా సమ్మాపటిపత్తి, తమేవ పటిపన్నో. తస్మా ‘‘న చ అత్తకిలమథానుయోగ’’న్తిఆదిమాహ.

    Hīnanti lāmakaṃ. Gammanti gāmavāsīnaṃ dhammaṃ. Pothujjanikanti puthujjanehi sevitabbaṃ. Anariyanti na niddosaṃ. Na vā ariyehi sevitabbaṃ. Anatthasañhitanti anatthasaṃyuttaṃ. Attakilamathānuyoganti attano ātāpanaparitāpanānuyogaṃ. Dukkhanti dukkhayuttaṃ, dukkhamaṃ vā. Yathā eke samaṇabrāhmaṇā kāmasukhallikānuyogaṃ parivajjessāmāti kāyakilamathaṃ anudhāvanti, tato muñcissāmāti kāmasukhaṃ anudhāvanti, na evaṃ bhagavā. Bhagavā pana ubho ete ante vajjetvā yā sā ‘‘atthi, bhikkhave, majjhimā paṭipadā tathāgatena abhisambuddhā cakkhukaraṇī’’ti evaṃ vuttā sammāpaṭipatti, tameva paṭipanno. Tasmā ‘‘na ca attakilamathānuyoga’’ntiādimāha.

    ఆభిచేతసికానన్తి అభిచేతసికానం, కామావచరచిత్తాని అతిక్కమిత్వా ఠితానన్తి అత్థో. దిట్ఠధమ్మసుఖవిహారానన్తి ఇమస్మింయేవ అత్తభావే సుఖవిహారానం. పోట్ఠపాదసుత్తన్తస్మిఞ్హి సప్పీతికదుతియజ్ఝానఫలసమాపత్తి కథితా (దీ॰ ని॰ ౧.౪౩౨). పాసాదికసుత్తన్తే సహ మగ్గేన విపస్సనాపాదకజ్ఝానం. దసుత్తరసుత్తన్తే చతుత్థజ్ఝానికఫలసమాపత్తి. ఇమస్మిం సమ్పసాదనీయే దిట్ఠధమ్మసుఖవిహారజ్ఝానాని కథితాని. నికామలాభీతి యథాకామలాభీ. అకిచ్ఛలాభీతి అదుక్ఖలాభీ. అకసిరలాభీతి విపులలాభీ.

    Ābhicetasikānanti abhicetasikānaṃ, kāmāvacaracittāni atikkamitvā ṭhitānanti attho. Diṭṭhadhammasukhavihārānanti imasmiṃyeva attabhāve sukhavihārānaṃ. Poṭṭhapādasuttantasmiñhi sappītikadutiyajjhānaphalasamāpatti kathitā (dī. ni. 1.432). Pāsādikasuttante saha maggena vipassanāpādakajjhānaṃ. Dasuttarasuttante catutthajjhānikaphalasamāpatti. Imasmiṃ sampasādanīye diṭṭhadhammasukhavihārajjhānāni kathitāni. Nikāmalābhīti yathākāmalābhī. Akicchalābhīti adukkhalābhī. Akasiralābhīti vipulalābhī.

    అనుయోగదానప్పకారవణ్ణనా

    Anuyogadānappakāravaṇṇanā

    ౧౬౧. ఏకిస్సా లోకధాతుయాతి దససహస్సిలోకధాతుయా. తీణి హి ఖేత్తాని – జాతిఖేత్తం ఆణాఖేత్తం విసయఖేత్తం. తత్థ జాతిఖేత్తం నామ దససహస్సీ లోకధాతు. సా హి తథాగతస్స మాతుకుచ్ఛిం ఓక్కమనకాలే నిక్ఖమనకాలే సమ్బోధికాలే ధమ్మచక్కప్పవత్తనే ఆయుసఙ్ఖారోస్సజ్జనే పరినిబ్బానే చ కమ్పతి. కోటిసతసహస్సచక్కవాళం పన ఆణాఖేత్తం నామ. ఆటానాటియమోరపరిత్తధజగ్గపరిత్తరతనపరిత్తాదీనఞ్హి ఏత్థ ఆణా వత్తతి. విసయఖేత్తస్స పన పరిమాణం నత్థి, బుద్ధానఞ్హి ‘‘యావతకం ఞాణం, తావతకం ఞేయ్యం, యావతకం ఞేయ్యం తావతకం ఞాణం, ఞాణపరియన్తికం ఞేయ్యం, ఞేయ్యపరియన్తికం ఞాణ’’న్తి (మహాని॰ ౫౫) వచనతో అవిసయో నామ నత్థి.

    161.Ekissā lokadhātuyāti dasasahassilokadhātuyā. Tīṇi hi khettāni – jātikhettaṃ āṇākhettaṃ visayakhettaṃ. Tattha jātikhettaṃ nāma dasasahassī lokadhātu. Sā hi tathāgatassa mātukucchiṃ okkamanakāle nikkhamanakāle sambodhikāle dhammacakkappavattane āyusaṅkhārossajjane parinibbāne ca kampati. Koṭisatasahassacakkavāḷaṃ pana āṇākhettaṃ nāma. Āṭānāṭiyamoraparittadhajaggaparittaratanaparittādīnañhi ettha āṇā vattati. Visayakhettassa pana parimāṇaṃ natthi, buddhānañhi ‘‘yāvatakaṃ ñāṇaṃ, tāvatakaṃ ñeyyaṃ, yāvatakaṃ ñeyyaṃ tāvatakaṃ ñāṇaṃ, ñāṇapariyantikaṃ ñeyyaṃ, ñeyyapariyantikaṃ ñāṇa’’nti (mahāni. 55) vacanato avisayo nāma natthi.

    ఇమేసు పన తీసు ఖేత్తేసు ఠపేత్వా ఇమం చక్కవాళం అఞ్ఞస్మిం చక్కవాళే బుద్ధా ఉప్పజ్జన్తీతి సుత్తం నత్థి, నుప్పఞ్జన్తీతి పన అత్థి. తీణి పిటకాని వినయపిటకం, సుత్తన్తపిటకం అభిధమ్మపిటకం. తిస్సో సఙ్గీతియో మహాకస్సపత్థేరస్స సఙ్గీతి, యసత్థేరస్స సఙ్గీతి, మోగ్గలిపుత్తతిస్సత్థేరస్స సఙ్గీతీతి. ఇమా తిస్సో సఙ్గీతియో ఆరుళ్హే తేపిటకే బుద్ధవచనే ‘‘ఇమం చక్కవాళం ముఞ్చిత్వా అఞ్ఞత్థ బుద్ధా ఉప్పజ్జన్తీ’’తి సుత్తం నత్థి, నుప్పజ్జన్తీతి పన అత్థి.

    Imesu pana tīsu khettesu ṭhapetvā imaṃ cakkavāḷaṃ aññasmiṃ cakkavāḷe buddhā uppajjantīti suttaṃ natthi, nuppañjantīti pana atthi. Tīṇi piṭakāni vinayapiṭakaṃ, suttantapiṭakaṃ abhidhammapiṭakaṃ. Tisso saṅgītiyo mahākassapattherassa saṅgīti, yasattherassa saṅgīti, moggaliputtatissattherassa saṅgītīti. Imā tisso saṅgītiyo āruḷhe tepiṭake buddhavacane ‘‘imaṃ cakkavāḷaṃ muñcitvā aññattha buddhā uppajjantī’’ti suttaṃ natthi, nuppajjantīti pana atthi.

    అపుబ్బం అచరిమన్తి అపురే అపచ్ఛా ఏకతో నుప్పజ్జన్తి, పురే వా పచ్ఛా వా ఉప్పజ్జన్తీతి వుత్తం హోతి. తత్థ బోధిపల్లఙ్కే ‘‘బోధిం అపత్వా న ఉట్ఠహిస్సామీ’’తి నిసిన్నకాలతో పట్ఠాయ యావ మాతుకుచ్ఛిస్మిం పటిసన్ధిగ్గహణం, తావ పుబ్బేతి న వేదితబ్బం. బోధిసత్తస్స హి పటిసన్ధిగ్గహణే దససహస్సచక్కవాళకమ్పనేనేవ ఖేత్తపరిగ్గహో కతో. అఞ్ఞస్స బుద్ధస్స ఉప్పత్తిపి నివారితా హోతి. పరినిబ్బానతో పట్ఠాయ చ యావ సాసపమత్తాపి ధాతుయో తిట్ఠన్తి, తావ పచ్ఛాతి న వేదితబ్బం. ధాతూసు హి ఠితాసు బుద్ధాపి ఠితావ హోన్తి. తస్మా ఏత్థన్తరే అఞ్ఞస్స బుద్ధస్స ఉప్పత్తి నివారితావ హోతి. ధాతుపరినిబ్బానే పన జాతే అఞ్ఞస్స బుద్ధస్స ఉప్పత్తి న నివారితా.

    Apubbaṃ acarimanti apure apacchā ekato nuppajjanti, pure vā pacchā vā uppajjantīti vuttaṃ hoti. Tattha bodhipallaṅke ‘‘bodhiṃ apatvā na uṭṭhahissāmī’’ti nisinnakālato paṭṭhāya yāva mātukucchismiṃ paṭisandhiggahaṇaṃ, tāva pubbeti na veditabbaṃ. Bodhisattassa hi paṭisandhiggahaṇe dasasahassacakkavāḷakampaneneva khettapariggaho kato. Aññassa buddhassa uppattipi nivāritā hoti. Parinibbānato paṭṭhāya ca yāva sāsapamattāpi dhātuyo tiṭṭhanti, tāva pacchāti na veditabbaṃ. Dhātūsu hi ṭhitāsu buddhāpi ṭhitāva honti. Tasmā etthantare aññassa buddhassa uppatti nivāritāva hoti. Dhātuparinibbāne pana jāte aññassa buddhassa uppatti na nivāritā.

    తిపిటకఅన్తరధానకథా

    Tipiṭakaantaradhānakathā

    తీణి అన్తరధానాని నామ పరియత్తిఅన్తరధానం, పటివేధఅన్తరధానం, పటిపత్తిఅన్తరధానన్తి. తత్థ పరియత్తీతి తీణి పిటకాని. పటివేధోతి సచ్చప్పటివేధో. పటిపత్తీతి పటిపదా. తత్థ పటివేధో చ పటిపత్తి చ హోతిపి న హోతిపి. ఏకస్మిఞ్హి కాలే పటివేధకరా భిక్ఖూ బహూ హోన్తి, ఏస భిక్ఖు పుథుజ్జనోతి అఙ్గులిం పసారేత్వా దస్సేతబ్బో హోతి. ఇమస్మింయేవ దీపే ఏకవారం పుథుజ్జనభిక్ఖు నామ నాహోసి. పటిపత్తిపూరకాపి కదాచి బహూ హోన్తి, కదాచి అప్పా. ఇతి పటివేధో చ పటిపత్తి చ హోతిపి న హోతిపి. సాసనట్ఠితియా పన పరియత్తి పమాణం. పణ్డితో హి తేపిటకం సుత్వా ద్వేపి పూరేతి.

    Tīṇi antaradhānāni nāma pariyattiantaradhānaṃ, paṭivedhaantaradhānaṃ, paṭipattiantaradhānanti. Tattha pariyattīti tīṇi piṭakāni. Paṭivedhoti saccappaṭivedho. Paṭipattīti paṭipadā. Tattha paṭivedho ca paṭipatti ca hotipi na hotipi. Ekasmiñhi kāle paṭivedhakarā bhikkhū bahū honti, esa bhikkhu puthujjanoti aṅguliṃ pasāretvā dassetabbo hoti. Imasmiṃyeva dīpe ekavāraṃ puthujjanabhikkhu nāma nāhosi. Paṭipattipūrakāpi kadāci bahū honti, kadāci appā. Iti paṭivedho ca paṭipatti ca hotipi na hotipi. Sāsanaṭṭhitiyā pana pariyatti pamāṇaṃ. Paṇḍito hi tepiṭakaṃ sutvā dvepi pūreti.

    యథా అమ్హాకం బోధిసత్తో ఆళారస్స సన్తికే పఞ్చాభిఞ్ఞా సత్త చ సమాపత్తియో నిబ్బత్తేత్వా నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనసమాపత్తియా పరికమ్మం పుచ్ఛి, సో న జానామీతి ఆహ. తతో ఉదకస్స సన్తికం గన్త్వా అధిగతవిసేసం సంసన్దిత్వా నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనస్స పరికమ్మం పుచ్ఛి, సో ఆచిక్ఖి, తస్స వచనసమనన్తరమేవ మహాసత్తో తం ఝానం సమ్పాదేసి, ఏవమేవ పఞ్ఞవా భిక్ఖు పరియత్తిం సుత్వా ద్వేపి పూరేతి. తస్మా పరియత్తియా ఠితాయ సాసనం ఠితం హోతి. యదా పన సా అన్తరధాయతి, తదా పఠమం అభిధమ్మపిటకం నస్సతి. తత్థ పట్ఠానం సబ్బపఠమం అన్తరధాయతి. అనుక్కమేన పచ్ఛా ధమ్మసఙ్గహో , తస్మిం అన్తరహితే ఇతరేసు ద్వీసు పిటకేసు ఠితేసుపి సాసనం ఠితమేవ హోతి.

    Yathā amhākaṃ bodhisatto āḷārassa santike pañcābhiññā satta ca samāpattiyo nibbattetvā nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiyā parikammaṃ pucchi, so na jānāmīti āha. Tato udakassa santikaṃ gantvā adhigatavisesaṃ saṃsanditvā nevasaññānāsaññāyatanassa parikammaṃ pucchi, so ācikkhi, tassa vacanasamanantarameva mahāsatto taṃ jhānaṃ sampādesi, evameva paññavā bhikkhu pariyattiṃ sutvā dvepi pūreti. Tasmā pariyattiyā ṭhitāya sāsanaṃ ṭhitaṃ hoti. Yadā pana sā antaradhāyati, tadā paṭhamaṃ abhidhammapiṭakaṃ nassati. Tattha paṭṭhānaṃ sabbapaṭhamaṃ antaradhāyati. Anukkamena pacchā dhammasaṅgaho , tasmiṃ antarahite itaresu dvīsu piṭakesu ṭhitesupi sāsanaṃ ṭhitameva hoti.

    తత్థ సుత్తన్తపిటకే అన్తరధాయమానే పఠమం అఙ్గుత్తరనికాయో ఏకాదసకతో పట్ఠాయ యావ ఏకకా అన్తరధాయతి, తదనన్తరం సంయుత్తనికాయో చక్కపేయ్యాలతో పట్ఠాయ యావ ఓఘతరణా అన్తరధాయతి. తదనన్తరం మజ్ఝిమనికాయో ఇన్ద్రియభావనతో పట్ఠాయ యావ మూలపరియాయా అన్తరధాయతి. తదనన్తరం దీఘనికాయో దసుత్తరతో పట్ఠాయ యావ బ్రహ్మజాలా అన్తరధాయతి. ఏకిస్సాపి ద్విన్నమ్పి గాథానం పుచ్ఛా అద్ధానం గచ్ఛతి, సాసనం ధారేతుం న సక్కోతి, సభియపుచ్ఛా ఆళవకపుచ్ఛా వియ చ. ఏతా కిర కస్సపబుద్ధకాలికా అన్తరా సాసనం ధారేతుం నాసక్ఖింసు.

    Tattha suttantapiṭake antaradhāyamāne paṭhamaṃ aṅguttaranikāyo ekādasakato paṭṭhāya yāva ekakā antaradhāyati, tadanantaraṃ saṃyuttanikāyo cakkapeyyālato paṭṭhāya yāva oghataraṇā antaradhāyati. Tadanantaraṃ majjhimanikāyo indriyabhāvanato paṭṭhāya yāva mūlapariyāyā antaradhāyati. Tadanantaraṃ dīghanikāyo dasuttarato paṭṭhāya yāva brahmajālā antaradhāyati. Ekissāpi dvinnampi gāthānaṃ pucchā addhānaṃ gacchati, sāsanaṃ dhāretuṃ na sakkoti, sabhiyapucchā āḷavakapucchā viya ca. Etā kira kassapabuddhakālikā antarā sāsanaṃ dhāretuṃ nāsakkhiṃsu.

    ద్వీసు పన పిటకేసు అన్తరహితేసుపి వినయపిటకే ఠితే సాసనం తిట్ఠతి. పరివారక్ఖన్ధకేసు అన్తరహితేసు ఉభతోవిభఙ్గే ఠితే ఠితమేవ హోతి. ఉభతోవిభఙ్గే అన్తరహితే మాతికాయపి ఠితాయ ఠితమేవ హోతి. మాతికాయ అన్తరహితాయ పాతిమోక్ఖపబ్బజ్జాఉపసమ్పదాసు ఠితాసు సాసనం తిట్ఠతి. లిఙ్గం అద్ధానం గచ్ఛతి. సేతవత్థసమణవంసో పన కస్సపబుద్ధకాలతో పట్ఠాయ సాసనం ధారేతుం నాసక్ఖి. పటిసమ్భిదాపత్తేహి వస్ససహస్సం అట్ఠాసి. ఛళభిఞ్ఞేహి వస్ససహస్సం. తేవిజ్జేహి వస్ససహస్సం. సుక్ఖవిపస్సకేహి వస్ససహస్సం. పాతిమోక్ఖేహి వస్ససహస్సం అట్ఠాసి. పచ్ఛిమకస్స పన సచ్చప్పటివేధతో పచ్ఛిమకస్స సీలభేదతో పట్ఠాయ సాసనం ఓసక్కితం నామ హోతి. తతో పట్ఠాయ అఞ్ఞస్స బుద్ధస్స ఉప్పత్తి న నివారితా.

    Dvīsu pana piṭakesu antarahitesupi vinayapiṭake ṭhite sāsanaṃ tiṭṭhati. Parivārakkhandhakesu antarahitesu ubhatovibhaṅge ṭhite ṭhitameva hoti. Ubhatovibhaṅge antarahite mātikāyapi ṭhitāya ṭhitameva hoti. Mātikāya antarahitāya pātimokkhapabbajjāupasampadāsu ṭhitāsu sāsanaṃ tiṭṭhati. Liṅgaṃ addhānaṃ gacchati. Setavatthasamaṇavaṃso pana kassapabuddhakālato paṭṭhāya sāsanaṃ dhāretuṃ nāsakkhi. Paṭisambhidāpattehi vassasahassaṃ aṭṭhāsi. Chaḷabhiññehi vassasahassaṃ. Tevijjehi vassasahassaṃ. Sukkhavipassakehi vassasahassaṃ. Pātimokkhehi vassasahassaṃ aṭṭhāsi. Pacchimakassa pana saccappaṭivedhato pacchimakassa sīlabhedato paṭṭhāya sāsanaṃ osakkitaṃ nāma hoti. Tato paṭṭhāya aññassa buddhassa uppatti na nivāritā.

    సాసనఅన్తరహితవణ్ణనా

    Sāsanaantarahitavaṇṇanā

    తీణి పరినిబ్బానాని నామ కిలేసపరినిబ్బానం ఖన్ధపరినిబ్బానం ధాతుపరినిబ్బానన్తి. తత్థ కిలేసపరినిబ్బానం బోధిపల్లఙ్కే అహోసి. ఖన్ధపరినిబ్బానం కుసినారాయం. ధాతుపరినిబ్బానం అనాగతే భవిస్సతి. సాసనస్స కిర ఓసక్కనకాలే ఇమస్మిం తమ్బపణ్ణిదీపే ధాతుయో సన్నిపతిత్వా మహాచేతియం గమిస్సన్తి. మహాచేతియతో నాగదీపే రాజాయతనచేతియం. తతో మహాబోధిపల్లఙ్కం గమిస్సన్తి. నాగభవనతోపి దేవలోకతోపి బ్రహ్మలోకతోపి ధాతుయో మహాబోధిపల్లఙ్కమేవ గమిస్సన్తి. సాసపమత్తాపి ధాతుయో న అన్తరా నస్సిస్సన్తి. సబ్బధాతుయో మహాబోధిపల్లఙ్కే రాసిభూతా సువణ్ణక్ఖన్ధో వియ ఏకగ్ఘనా హుత్వా ఛబ్బణ్ణరస్మియో విస్సజ్జేస్సన్తి.

    Tīṇi parinibbānāni nāma kilesaparinibbānaṃ khandhaparinibbānaṃ dhātuparinibbānanti. Tattha kilesaparinibbānaṃ bodhipallaṅke ahosi. Khandhaparinibbānaṃ kusinārāyaṃ. Dhātuparinibbānaṃ anāgate bhavissati. Sāsanassa kira osakkanakāle imasmiṃ tambapaṇṇidīpe dhātuyo sannipatitvā mahācetiyaṃ gamissanti. Mahācetiyato nāgadīpe rājāyatanacetiyaṃ. Tato mahābodhipallaṅkaṃ gamissanti. Nāgabhavanatopi devalokatopi brahmalokatopi dhātuyo mahābodhipallaṅkameva gamissanti. Sāsapamattāpi dhātuyo na antarā nassissanti. Sabbadhātuyo mahābodhipallaṅke rāsibhūtā suvaṇṇakkhandho viya ekagghanā hutvā chabbaṇṇarasmiyo vissajjessanti.

    తా దససహస్సిలోకధాతుం ఫరిస్సన్తి, తతో దససహస్సచక్కవాళదేవతా సన్నిపతిత్వా ‘‘అజ్జ సత్థా పరినిబ్బాతి, అజ్జ సాసనం ఓసక్కతి, పచ్ఛిమదస్సనం దాని ఇదం అమ్హాక’’న్తి దసబలస్స పరినిబ్బుతదివసతో మహన్తతరం కారుఞ్ఞం కరిస్సన్తి. ఠపేత్వా అనాగామిఖీణాసవే అవసేసా సకభావేన సన్ధారేతుం న సక్ఖిస్సన్తి. ధాతూసు తేజోధాతు ఉట్ఠహిత్వా యావ బ్రహ్మలోకా ఉగ్గచ్ఛిస్సతి. సాసపమత్తాయపి ధాతుయా సతి ఏకజాలా భవిస్సతి. ధాతూసు పరియాదానం గతాసు ఉపచ్ఛిజ్జిస్సతి. ఏవం మహన్తం ఆనుభావం దస్సేత్వా ధాతూసు అన్తరహితాసు సాసనం అన్తరహితం నామ హోతి.

    Tā dasasahassilokadhātuṃ pharissanti, tato dasasahassacakkavāḷadevatā sannipatitvā ‘‘ajja satthā parinibbāti, ajja sāsanaṃ osakkati, pacchimadassanaṃ dāni idaṃ amhāka’’nti dasabalassa parinibbutadivasato mahantataraṃ kāruññaṃ karissanti. Ṭhapetvā anāgāmikhīṇāsave avasesā sakabhāvena sandhāretuṃ na sakkhissanti. Dhātūsu tejodhātu uṭṭhahitvā yāva brahmalokā uggacchissati. Sāsapamattāyapi dhātuyā sati ekajālā bhavissati. Dhātūsu pariyādānaṃ gatāsu upacchijjissati. Evaṃ mahantaṃ ānubhāvaṃ dassetvā dhātūsu antarahitāsu sāsanaṃ antarahitaṃ nāma hoti.

    యావ న ఏవం అన్తరధాయతి, తావ అచరిమం నామ హోతి. ఏవం అపుబ్బం అచరిమం ఉప్పజ్జేయ్యుం, నేతం ఠానం విజ్జతి. కస్మా పన అపుబ్బం అచరిమం నుప్పజ్జన్తీతి? అనచ్ఛరియత్తా. బుద్ధా హి అచ్ఛరియమనుస్సా. యథాహ – ‘‘ఏకపుగ్గలో, భిక్ఖవే, లోకే ఉప్పజ్జమానో ఉప్పజ్జతి అచ్ఛరియమనుస్సో. కతమో ఏకపుగ్గలో? తథాగతో అరహం సమ్మాసమ్బుద్ధో’’తి (అ॰ ని॰ ౧.౧౭౨). యది చ ద్వే వా చత్తారో వా అట్ఠ వా సోళస వా ఏకతో ఉప్పజ్జేయ్యుం, అనచ్ఛరియా భవేయ్యుం. ఏకస్మిఞ్హి విహారే ద్విన్నం చేతియానమ్పి లాభసక్కారో ఉళారో న హోతి. భిక్ఖూపి బహుతాయ న అచ్ఛరియా జాతా, ఏవం బుద్ధాపి భవేయ్యుం, తస్మా నుప్పజ్జన్తి. దేసనాయ చ విసేసాభావతో. యఞ్హి సతిపట్ఠానాదిభేదం ధమ్మం ఏకో దేసేతి. అఞ్ఞేన ఉప్పజ్జిత్వాపి సోవ దేసేతబ్బో సియా, తతో అనచ్ఛరియో సియా. ఏకస్మిం పన ధమ్మం దేసేన్తే దేసనాపి అచ్ఛరియా హోతి, వివాదభావతో చ. బహూసు హి బుద్ధేసు ఉప్పన్నేసు బహూనం ఆచరియానం అన్తేవాసికా వియ అమ్హాకం బుద్ధో పాసాదికో, అమ్హాకం బుద్ధో మధురస్సరో లాభీ పుఞ్ఞవాతి వివదేయ్యుం. తస్మాపి ఏవం నుప్పజ్జన్తి. అపి చేతం కారణం మిలిన్దరఞ్ఞాపి పుట్ఠేన నాగసేనత్థేరేన విత్థారితమేవ. వుత్తఞ్హి తత్థ –

    Yāva na evaṃ antaradhāyati, tāva acarimaṃ nāma hoti. Evaṃ apubbaṃ acarimaṃ uppajjeyyuṃ, netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Kasmā pana apubbaṃ acarimaṃ nuppajjantīti? Anacchariyattā. Buddhā hi acchariyamanussā. Yathāha – ‘‘ekapuggalo, bhikkhave, loke uppajjamāno uppajjati acchariyamanusso. Katamo ekapuggalo? Tathāgato arahaṃ sammāsambuddho’’ti (a. ni. 1.172). Yadi ca dve vā cattāro vā aṭṭha vā soḷasa vā ekato uppajjeyyuṃ, anacchariyā bhaveyyuṃ. Ekasmiñhi vihāre dvinnaṃ cetiyānampi lābhasakkāro uḷāro na hoti. Bhikkhūpi bahutāya na acchariyā jātā, evaṃ buddhāpi bhaveyyuṃ, tasmā nuppajjanti. Desanāya ca visesābhāvato. Yañhi satipaṭṭhānādibhedaṃ dhammaṃ eko deseti. Aññena uppajjitvāpi sova desetabbo siyā, tato anacchariyo siyā. Ekasmiṃ pana dhammaṃ desente desanāpi acchariyā hoti, vivādabhāvato ca. Bahūsu hi buddhesu uppannesu bahūnaṃ ācariyānaṃ antevāsikā viya amhākaṃ buddho pāsādiko, amhākaṃ buddho madhurassaro lābhī puññavāti vivadeyyuṃ. Tasmāpi evaṃ nuppajjanti. Api cetaṃ kāraṇaṃ milindaraññāpi puṭṭhena nāgasenattherena vitthāritameva. Vuttañhi tattha –

    భన్తే, నాగసేన, భాసితమ్పి హేతం భగవతా ‘‘అట్ఠానమేతం, భిక్ఖవే, అనవకాసో, యం ఏకిస్సా లోకధాతుయా ద్వే అరహన్తో సమ్మాసమ్బుద్ధా అపుబ్బం అచరిమం ఉప్పజ్జేయ్యుం, నేతం ఠానం విజ్జతీ’’తి. దేసయన్తా చ, భన్తే నాగసేన, సబ్బేపి తథాగతా సత్తతింస బోధిపక్ఖియే ధమ్మే దేసేన్తి, కథయమానా చ చత్తారి అరియసచ్చాని కథేన్తి, సిక్ఖాపేన్తా చ తీసు సిక్ఖాసు సిక్ఖాపేన్తి, అనుసాసమానా చ అప్పమాదప్పటిపత్తియం అనుసాసన్తి. యది, భన్తే నాగసేన, సబ్బేసమ్పి తథాగతానం ఏకా దేసనా ఏకా కథా ఏకసిక్ఖా ఏకానుసాసనీ, కేన కారణేన ద్వే తథాగతా ఏకక్ఖణే నుప్పజ్జన్తి. ఏకేనపి తావ బుద్ధుప్పాదేన అయం లోకో ఓభాసజాతో, యది దుతియో బుద్ధో భవేయ్య, ద్విన్నం పభాయ అయం లోకో భియ్యోసోమత్తాయ ఓభాసజాతో భవేయ్య, ఓవదమానా చ ద్వే తథాగతా సుఖం ఓవదేయ్యుం, అనుసాసమానా చ సుఖం అనుసాసేయ్యుం, తత్థ మే కారణం దేసేహి, యథాహం నిస్సంసయో భవేయ్య’’న్తి.

    Bhante, nāgasena, bhāsitampi hetaṃ bhagavatā ‘‘aṭṭhānametaṃ, bhikkhave, anavakāso, yaṃ ekissā lokadhātuyā dve arahanto sammāsambuddhā apubbaṃ acarimaṃ uppajjeyyuṃ, netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti. Desayantā ca, bhante nāgasena, sabbepi tathāgatā sattatiṃsa bodhipakkhiye dhamme desenti, kathayamānā ca cattāri ariyasaccāni kathenti, sikkhāpentā ca tīsu sikkhāsu sikkhāpenti, anusāsamānā ca appamādappaṭipattiyaṃ anusāsanti. Yadi, bhante nāgasena, sabbesampi tathāgatānaṃ ekā desanā ekā kathā ekasikkhā ekānusāsanī, kena kāraṇena dve tathāgatā ekakkhaṇe nuppajjanti. Ekenapi tāva buddhuppādena ayaṃ loko obhāsajāto, yadi dutiyo buddho bhaveyya, dvinnaṃ pabhāya ayaṃ loko bhiyyosomattāya obhāsajāto bhaveyya, ovadamānā ca dve tathāgatā sukhaṃ ovadeyyuṃ, anusāsamānā ca sukhaṃ anusāseyyuṃ, tattha me kāraṇaṃ desehi, yathāhaṃ nissaṃsayo bhaveyya’’nti.

    అయం, మహారాజ, దససహస్సీ లోకధాతు ఏకబుద్ధధారణీ, ఏకస్సేవ తథాగతస్స గుణం ధారేతి, యది దుతియో బుద్ధో ఉప్పజ్జేయ్య, నాయం దససహస్సీ లోకధాతు ధారేయ్య, చలేయ్య, కమ్పేయ్య, నమేయ్య, ఓణమేయ్య, వినమేయ్య, వికిరేయ్య, విధమేయ్య, విద్ధంసేయ్య, న ఠానముపగచ్ఛేయ్య.

    Ayaṃ, mahārāja, dasasahassī lokadhātu ekabuddhadhāraṇī, ekasseva tathāgatassa guṇaṃ dhāreti, yadi dutiyo buddho uppajjeyya, nāyaṃ dasasahassī lokadhātu dhāreyya, caleyya, kampeyya, nameyya, oṇameyya, vinameyya, vikireyya, vidhameyya, viddhaṃseyya, na ṭhānamupagaccheyya.

    యథా, మహారాజ, నావా ఏకపురిససన్ధారణీ భవేయ్య, ఏకపురిసే అభిరూళ్హే సా నావా సముపాదికా భవేయ్య, అథ దుతియో పురిసో ఆగచ్ఛేయ్య తాదిసో ఆయునా వణ్ణేన వయేన పమాణేన కిసథూలేన సబ్బఙ్గపచ్చఙ్గేన, సో తం నావం అభిరూహేయ్య, అపి ను సా, మహారాజ, నావా ద్విన్నమ్పి ధారేయ్యాతి? న హి, భన్తే, చలేయ్య, కమ్పేయ్య, నమేయ్య, ఓణమేయ్య, వినమేయ్య, వికిరేయ్య, విధమేయ్య, విద్ధంసేయ్య, న ఠానముపగచ్ఛేయ్య ఓసీదేయ్య ఉదకేతి. ఏవమేవ ఖో, మహారాజ, అయం దససహస్సీ లోకధాతు ఏకబుద్ధధారణీ, ఏకస్సేవ తథాగతస్స గుణం ధారేతి, యది దుతియో బుద్ధో ఉప్పజ్జేయ్య, నాయం దససహస్సీ లోకధాతు ధారేయ్య…పే॰… న ఠానముపగచ్ఛేయ్య.

    Yathā, mahārāja, nāvā ekapurisasandhāraṇī bhaveyya, ekapurise abhirūḷhe sā nāvā samupādikā bhaveyya, atha dutiyo puriso āgaccheyya tādiso āyunā vaṇṇena vayena pamāṇena kisathūlena sabbaṅgapaccaṅgena, so taṃ nāvaṃ abhirūheyya, api nu sā, mahārāja, nāvā dvinnampi dhāreyyāti? Na hi, bhante, caleyya, kampeyya, nameyya, oṇameyya, vinameyya, vikireyya, vidhameyya, viddhaṃseyya, na ṭhānamupagaccheyya osīdeyya udaketi. Evameva kho, mahārāja, ayaṃ dasasahassī lokadhātu ekabuddhadhāraṇī, ekasseva tathāgatassa guṇaṃ dhāreti, yadi dutiyo buddho uppajjeyya, nāyaṃ dasasahassī lokadhātu dhāreyya…pe… na ṭhānamupagaccheyya.

    యథా వా పన, మహారాజ, పురిసో యావదత్థం భోజనం భుఞ్జేయ్య ఛాదేన్తం యావ కణ్ఠమభిపూరయిత్వా, సో ధాతో పీణితో పరిపుణ్ణో నిరన్తరో తన్దీకతో అనోణమితదణ్డజాతో పునదేవ తావతకం భోజనం భుఞ్జేయ్య, అపి ను ఖో సో, మహారాజ, పురిసో సుఖితో భవేయ్యాతి? న హి, భన్తే , సకిం భుత్తోవ మరేయ్యాతి; ఏవమేవ ఖో, మహారాజ, అయం దససహస్సీ లోకధాతు ఏకబుద్ధధారణీ …పే॰… న ఠానముపగచ్ఛేయ్యాతి.

    Yathā vā pana, mahārāja, puriso yāvadatthaṃ bhojanaṃ bhuñjeyya chādentaṃ yāva kaṇṭhamabhipūrayitvā, so dhāto pīṇito paripuṇṇo nirantaro tandīkato anoṇamitadaṇḍajāto punadeva tāvatakaṃ bhojanaṃ bhuñjeyya, api nu kho so, mahārāja, puriso sukhito bhaveyyāti? Na hi, bhante , sakiṃ bhuttova mareyyāti; evameva kho, mahārāja, ayaṃ dasasahassī lokadhātu ekabuddhadhāraṇī …pe… na ṭhānamupagaccheyyāti.

    కిం ను ఖో, భన్తే నాగసేన, అతిధమ్మభారేన పథవీ చలతీతి? ఇధ, మహారాజ, ద్వే సకటా రతనపూరితా భవేయ్యుం యావ ముఖసమా, ఏకస్మా సకటతో రతనం గహేత్వా ఏకస్మిం సకటే ఆకిరేయ్యుం, అపి ను ఖో తం, మహారాజ, సకటం ద్విన్నమ్పి సకటానం రతనం ధారేయ్యాతి? న హి, భన్తే, నాభిపి తస్స ఫలేయ్య, అరాపి తస్స భిజ్జేయ్యుం, నేమిపి తస్స ఓపతేయ్య, అక్ఖోపి తస్స భిజ్జేయ్యాతి. కిం ను ఖో, మహారాజ, అతిరతనభారేన సకటం భిజ్జతీతి? ఆమ, భన్తే,తి. ఏవమేవ ఖో, మహారాజ, అతిధమ్మభారేన పథవీ చలతి.

    Kiṃ nu kho, bhante nāgasena, atidhammabhārena pathavī calatīti? Idha, mahārāja, dve sakaṭā ratanapūritā bhaveyyuṃ yāva mukhasamā, ekasmā sakaṭato ratanaṃ gahetvā ekasmiṃ sakaṭe ākireyyuṃ, api nu kho taṃ, mahārāja, sakaṭaṃ dvinnampi sakaṭānaṃ ratanaṃ dhāreyyāti? Na hi, bhante, nābhipi tassa phaleyya, arāpi tassa bhijjeyyuṃ, nemipi tassa opateyya, akkhopi tassa bhijjeyyāti. Kiṃ nu kho, mahārāja, atiratanabhārena sakaṭaṃ bhijjatīti? Āma, bhante,ti. Evameva kho, mahārāja, atidhammabhārena pathavī calati.

    అపిచ, మహారాజ, ఇమం కారణం బుద్ధబలపరిదీపనాయ ఓసారితం అఞ్ఞమ్పి తత్థ అతిరూపం కారణం సుణోహి, యేన కారణేన ద్వే సమ్మాసమ్బుద్ధా ఏకక్ఖణే నుప్పజ్జన్తి. యది, మహారాజ, ద్వే సమ్మాసమ్బుద్ధా ఏకక్ఖణే ఉప్పజ్జేయ్యుం, తేసం పరిసాయ వివాదో ఉప్పజ్జేయ్య ‘‘తుమ్హాకం బుద్ధో అమ్హాకం బుద్ధో’’తి, ఉభతో పక్ఖజాతా భవేయ్యుం. యథా, మహారాజ, ద్విన్నం బలవామచ్చానం పరిసాయ వివాదో ఉప్పజ్జేయ్య ‘‘తుమ్హాకం అమచ్చో అమ్హాకం అమచ్చో’’తి, ఉభతో పక్ఖజాతా హోన్తి; ఏవమేవ ఖో, మహారాజ, యది ద్వే సమ్మాసమ్బుద్ధా ఏకక్ఖణే ఉప్పజ్జేయ్యుం, తేసం పరిసాయ వివాదో ఉప్పజ్జేయ్య ‘‘తుమ్హాకం బుద్ధో, అమ్హాకం బుద్ధో’’తి, ఉభతో పక్ఖజాతా భవేయ్యుం, ఇదం తావ, మహారాజ, ఏకం కారణం, యేన కారణేన ద్వే సమ్మాసమ్బుద్ధా ఏకక్ఖణే నుప్పజ్జన్తి.

    Apica, mahārāja, imaṃ kāraṇaṃ buddhabalaparidīpanāya osāritaṃ aññampi tattha atirūpaṃ kāraṇaṃ suṇohi, yena kāraṇena dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe nuppajjanti. Yadi, mahārāja, dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe uppajjeyyuṃ, tesaṃ parisāya vivādo uppajjeyya ‘‘tumhākaṃ buddho amhākaṃ buddho’’ti, ubhato pakkhajātā bhaveyyuṃ. Yathā, mahārāja, dvinnaṃ balavāmaccānaṃ parisāya vivādo uppajjeyya ‘‘tumhākaṃ amacco amhākaṃ amacco’’ti, ubhato pakkhajātā honti; evameva kho, mahārāja, yadi dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe uppajjeyyuṃ, tesaṃ parisāya vivādo uppajjeyya ‘‘tumhākaṃ buddho, amhākaṃ buddho’’ti, ubhato pakkhajātā bhaveyyuṃ, idaṃ tāva, mahārāja, ekaṃ kāraṇaṃ, yena kāraṇena dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe nuppajjanti.

    అపరమ్పి, మహారాజ, ఉత్తరిం కారణం సుణోహి, యేన కారణేన ద్వే సమ్మాసమ్బుద్ధా ఏకక్ఖణే నుప్పజ్జన్తి. యది, మహారాజ, ద్వే సమ్మాసమ్బుద్ధా ఏకక్ఖణే ఉప్పజ్జేయ్యుం, ‘‘అగ్గో బుద్ధో’’తి యం వచనం, తం మిచ్ఛా భవేయ్య, ‘‘జేట్ఠో బుద్ధో’’తి, సేట్ఠో బుద్ధోతి, విసిట్ఠో బుద్ధోతి, ఉత్తమో బుద్ధోతి, పవరో బుద్ధోతి, అసమో బుద్ధోతి , అసమసమో బుద్ధోతి, అప్పటిమో బుద్ధోతి, అప్పటిభాగో బుద్ధోతి, అప్పటిపుగ్గలో బుద్ధోతి యం వచనం, తం మిచ్ఛా భవేయ్య. ఇమమ్పి ఖో త్వం, మహారాజ, కారణం అత్థతో సమ్పటిచ్ఛ, యేన కారణేన ద్వే సమ్మాసమ్బుద్ధా ఏకక్ఖణే నుప్పజ్జన్తి.

    Aparampi, mahārāja, uttariṃ kāraṇaṃ suṇohi, yena kāraṇena dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe nuppajjanti. Yadi, mahārāja, dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe uppajjeyyuṃ, ‘‘aggo buddho’’ti yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā bhaveyya, ‘‘jeṭṭho buddho’’ti, seṭṭho buddhoti, visiṭṭho buddhoti, uttamo buddhoti, pavaro buddhoti, asamo buddhoti , asamasamo buddhoti, appaṭimo buddhoti, appaṭibhāgo buddhoti, appaṭipuggalo buddhoti yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā bhaveyya. Imampi kho tvaṃ, mahārāja, kāraṇaṃ atthato sampaṭiccha, yena kāraṇena dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe nuppajjanti.

    అపిచ ఖో, మహారాజ, బుద్ధానం భగవన్తానం సభావపకతి ఏసా, యం ఏకోయేవ బుద్ధో లోకే ఉప్పజ్జతి. కస్మా కారణా? మహన్తతాయ సబ్బఞ్ఞుబుద్ధగుణానం, యం అఞ్ఞమ్పి, మహారాజ, మహన్తం హోతి, తం ఏకంయేవ హోతి. పథవీ, మహారాజ, మహన్తీ, సా ఏకాయేవ. సాగరో మహన్తో, సో ఏకోయేవ. సినేరు గిరిరాజా మహన్తో, సో ఏకోయేవ. ఆకాసో మహన్తో, సో ఏకోయేవ. సక్కో మహన్తో, సో ఏకోయేవ. మారో మహన్తో , సో ఏకోయేవ. మహాబ్రహ్మా మహన్తో, సో ఏకోయేవ. తథాగతో అరహం సమ్మాసమ్బుద్ధో మహన్తో, సో ఏకోయేవ లోకస్మిం. యత్థ తే ఉప్పజ్జన్తి, తత్థ అఞ్ఞేసం ఓకాసో న హోతి. తస్మా, మహారాజ, తథాగతో అరహం సమ్మాసమ్బుద్ధో ఏకోయేవ లోకే ఉప్పజ్జతీతి. సుకథితో, భన్తే నాగసేన, పఞ్హో ఓపమ్మేహి కారణేహీతి (మి॰ ప॰ ౫.౧.౧).

    Apica kho, mahārāja, buddhānaṃ bhagavantānaṃ sabhāvapakati esā, yaṃ ekoyeva buddho loke uppajjati. Kasmā kāraṇā? Mahantatāya sabbaññubuddhaguṇānaṃ, yaṃ aññampi, mahārāja, mahantaṃ hoti, taṃ ekaṃyeva hoti. Pathavī, mahārāja, mahantī, sā ekāyeva. Sāgaro mahanto, so ekoyeva. Sineru girirājā mahanto, so ekoyeva. Ākāso mahanto, so ekoyeva. Sakko mahanto, so ekoyeva. Māro mahanto , so ekoyeva. Mahābrahmā mahanto, so ekoyeva. Tathāgato arahaṃ sammāsambuddho mahanto, so ekoyeva lokasmiṃ. Yattha te uppajjanti, tattha aññesaṃ okāso na hoti. Tasmā, mahārāja, tathāgato arahaṃ sammāsambuddho ekoyeva loke uppajjatīti. Sukathito, bhante nāgasena, pañho opammehi kāraṇehīti (mi. pa. 5.1.1).

    ధమ్మస్స చానుధమ్మన్తి నవవిధస్స లోకుత్తరధమ్మస్స అనుధమ్మం పుబ్బభాగప్పటిపదం. సహధమ్మికోతి సకారణో. వాదానువాదోతి వాదోయేవ.

    Dhammassa cānudhammanti navavidhassa lokuttaradhammassa anudhammaṃ pubbabhāgappaṭipadaṃ. Sahadhammikoti sakāraṇo. Vādānuvādoti vādoyeva.

    అచ్ఛరియఅబ్భుతవణ్ణనా

    Acchariyaabbhutavaṇṇanā

    ౧౬౨. ఆయస్మా ఉదాయీతి తయో థేరా ఉదాయీ నామ – లాళుదాయీ, కాళుదాయీ, మహాఉదాయీతి. ఇధ మహాఉదాయీ అధిప్పేతో. తస్స కిర ఇమం సుత్తం ఆదితో పట్ఠాయ యావ పరియోసానా సుణన్తస్స అబ్భన్తరే పఞ్చవణ్ణా పీతి ఉప్పజ్జిత్వా పాదపిట్ఠితో సీసమత్థకం గచ్ఛతి, సీసమత్థకతో పాదపిట్ఠిం ఆగచ్ఛతి, ఉభతో పట్ఠాయ మజ్ఝం ఓతరతి, మజ్ఝతో పట్ఠాయ ఉభతో గచ్ఛతి. సో నిరన్తరం పీతియా ఫుటసరీరో బలవసోమనస్సేన దసబలస్స గుణం కథేన్తో అచ్ఛరియం భన్తేతిఆదిమాహ. అప్పిచ్ఛతాతి నిత్తణ్హతా. సన్తుట్ఠితాతి చతూసు పచ్చయేసు తీహాకారేహి సన్తోసో. సల్లేఖతాతి సబ్బకిలేసానం సల్లిఖితభావో. యత్ర హి నామాతి యో నామ. న అత్తానం పాతుకరిస్సతీతి అత్తనో గుణే న ఆవి కరిస్సతి. పటాకం పరిహరేయ్యున్తి ‘‘కో అమ్హేహి సదిసో అత్థీ’’తి వదన్తా పటాకం ఉక్ఖిపిత్వా నాళన్దం విచరేయ్యుం.

    162.Āyasmā udāyīti tayo therā udāyī nāma – lāḷudāyī, kāḷudāyī, mahāudāyīti. Idha mahāudāyī adhippeto. Tassa kira imaṃ suttaṃ ādito paṭṭhāya yāva pariyosānā suṇantassa abbhantare pañcavaṇṇā pīti uppajjitvā pādapiṭṭhito sīsamatthakaṃ gacchati, sīsamatthakato pādapiṭṭhiṃ āgacchati, ubhato paṭṭhāya majjhaṃ otarati, majjhato paṭṭhāya ubhato gacchati. So nirantaraṃ pītiyā phuṭasarīro balavasomanassena dasabalassa guṇaṃ kathento acchariyaṃ bhantetiādimāha. Appicchatāti nittaṇhatā. Santuṭṭhitāti catūsu paccayesu tīhākārehi santoso. Sallekhatāti sabbakilesānaṃ sallikhitabhāvo. Yatra hi nāmāti yo nāma. Na attānaṃ pātukarissatīti attano guṇe na āvi karissati. Paṭākaṃ parihareyyunti ‘‘ko amhehi sadiso atthī’’ti vadantā paṭākaṃ ukkhipitvā nāḷandaṃ vicareyyuṃ.

    పస్స ఖో త్వం, ఉదాయి, తథాగతస్స అప్పిచ్ఛతాతి పస్స ఉదాయి యాదిసీ తథాగతస్స అప్పిచ్ఛతాతి థేరస్స వచనం సమ్పటిచ్ఛన్తో ఆహ. కిం పన భగవా నేవ అత్తానం పాతుకరోతి, న అత్తనో గుణం కథేతీతి చే? న, న కథేతి. అప్పిచ్ఛతాదీహి కథేతబ్బం, చీవరాదిహేతుం న కథేతి. తేనేవాహ – ‘‘పస్స ఖో త్వం, ఉదాయి, తథాగతస్స అప్పిచ్ఛతా’’తిఆది. బుజ్ఝనకసత్తం పన ఆగమ్మ వేనేయ్యవసేన కథేతి. యథాహ –

    Passakho tvaṃ, udāyi, tathāgatassa appicchatāti passa udāyi yādisī tathāgatassa appicchatāti therassa vacanaṃ sampaṭicchanto āha. Kiṃ pana bhagavā neva attānaṃ pātukaroti, na attano guṇaṃ kathetīti ce? Na, na katheti. Appicchatādīhi kathetabbaṃ, cīvarādihetuṃ na katheti. Tenevāha – ‘‘passa kho tvaṃ, udāyi, tathāgatassa appicchatā’’tiādi. Bujjhanakasattaṃ pana āgamma veneyyavasena katheti. Yathāha –

    ‘‘న మే ఆచరియో అత్థి, సదిసో మే న విజ్జతి;

    ‘‘Na me ācariyo atthi, sadiso me na vijjati;

    సదేవకస్మిం లోకస్మిం, నత్థి మే పటిపుగ్గలో’’తి. (మహావ॰ ౧౧);

    Sadevakasmiṃ lokasmiṃ, natthi me paṭipuggalo’’ti. (mahāva. 11);

    ఏవం తథాగతస్స గుణదీపికా బహూ గాథాపి సుత్తన్తాపి విత్థారేతబ్బా.

    Evaṃ tathāgatassa guṇadīpikā bahū gāthāpi suttantāpi vitthāretabbā.

    ౧౬౩. అభిక్ఖణం భాసేయ్యాసీతి పునప్పునం భాసేయ్యాసి. పుబ్బణ్హసమయే మే కథితన్తి మా మజ్ఝన్హికాదీసు న కథయిత్థ. అజ్జ వా మే కథితన్తి మా పరదివసాదీసు న కథయిత్థాతి అత్థో. పవేదేసీతి కథేసి. ఇమస్స వేయ్యాకరణస్సాతి నిగ్గాథకత్తా ఇదం సుత్తం ‘‘వేయ్యాకరణ’’న్తి వుత్తం. అధివచనన్తి నామం. ఇదం పన ‘‘ఇతి హిద’’న్తి పట్ఠాయ పదం సఙ్గీతికారేహి ఠపితం. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానత్థమేవాతి.

    163.Abhikkhaṇaṃ bhāseyyāsīti punappunaṃ bhāseyyāsi. Pubbaṇhasamaye me kathitanti mā majjhanhikādīsu na kathayittha. Ajja vā me kathitanti mā paradivasādīsu na kathayitthāti attho. Pavedesīti kathesi. Imassa veyyākaraṇassāti niggāthakattā idaṃ suttaṃ ‘‘veyyākaraṇa’’nti vuttaṃ. Adhivacananti nāmaṃ. Idaṃ pana ‘‘iti hida’’nti paṭṭhāya padaṃ saṅgītikārehi ṭhapitaṃ. Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.

    సుమఙ్గలవిలాసినియా దీఘనికాయట్ఠకథాయ

    Sumaṅgalavilāsiniyā dīghanikāyaṭṭhakathāya

    సమ్పసాదనీయసుత్తవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Sampasādanīyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / దీఘనికాయ • Dīghanikāya / ౫. సమ్పసాదనీయసుత్తం • 5. Sampasādanīyasuttaṃ

    టీకా • Tīkā / సుత్తపిటక (టీకా) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / దీఘనికాయ (టీకా) • Dīghanikāya (ṭīkā) / ౫. సమ్పసాదనీయసుత్తవణ్ణనా • 5. Sampasādanīyasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact