Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ទីឃ និកាយ (អដ្ឋកថា) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā)

    ៥. សម្បសាទនីយសុត្តវណ្ណនា

    5. Sampasādanīyasuttavaṇṇanā

    សារិបុត្តសីហនាទវណ្ណនា

    Sāriputtasīhanādavaṇṇanā

    ១៤១. ឯវំ មេ សុតន្តិ សម្បសាទនីយសុត្តំ។ តត្រាយមនុត្តានបទវណ្ណនា – នាឡន្ទាយន្តិ នាឡន្ទាតិ ឯវំនាមកេ នគរេ, តំ នគរំ គោចរគាមំ កត្វា។ បាវារិកម្ពវនេតិ ទុស្សបាវារិកសេដ្ឋិនោ អម្ពវនេ។ តំ កិរ តស្ស ឧយ្យានំ អហោសិ។ សោ ភគវតោ ធម្មទេសនំ សុត្វា ភគវតិ បសន្នោ តស្មិំ ឧយ្យានេ កុដិលេណមណ្ឌបាទិបដិមណ្ឌិតំ ភគវតោ វិហារំ កត្វា និយ្យាតេសិ។ សោ វិហារោ ជីវកម្ពវនំ វិយ ‘‘បាវារិកម្ពវន’’ន្ត្វេវ សង្ខ្យំ គតោ, តស្មិំ បាវារិកម្ពវនេ វិហរតីតិ អត្ថោ។ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘ឯវំបសន្នោ អហំ, ភន្តេ, ភគវតី’’តិ។ កស្មា ឯវំ អវោច? អត្តនោ ឧប្បន្នសោមនស្សបវេទនត្ថំ។

    141.Evaṃme sutanti sampasādanīyasuttaṃ. Tatrāyamanuttānapadavaṇṇanā – nāḷandāyanti nāḷandāti evaṃnāmake nagare, taṃ nagaraṃ gocaragāmaṃ katvā. Pāvārikambavaneti dussapāvārikaseṭṭhino ambavane. Taṃ kira tassa uyyānaṃ ahosi. So bhagavato dhammadesanaṃ sutvā bhagavati pasanno tasmiṃ uyyāne kuṭileṇamaṇḍapādipaṭimaṇḍitaṃ bhagavato vihāraṃ katvā niyyātesi. So vihāro jīvakambavanaṃ viya ‘‘pāvārikambavana’’ntveva saṅkhyaṃ gato, tasmiṃ pāvārikambavane viharatīti attho. Bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘evaṃpasanno ahaṃ, bhante, bhagavatī’’ti. Kasmā evaṃ avoca? Attano uppannasomanassapavedanatthaṃ.

    តត្រាយមនុបុព្ពិកថា – ថេរោ កិរ តំទិវសំ កាលស្សេវ សរីរប្បដិជគ្គនំ កត្វា សុនិវត្ថនិវាសនោ បត្តចីវរមាទាយ បាសាទិកេហិ អភិក្កន្តាទីហិ ទេវមនុស្សានំ បសាទំ អាវហន្តោ នាឡន្ទវាសីនំ ហិតសុខមនុព្រូហយន្តោ បិណ្ឌាយ បវិសិត្វា បច្ឆាភត្តំ បិណ្ឌបាតបដិក្កន្តោ វិហារំ គន្ត្វា សត្ថុ វត្តំ ទស្សេត្វា សត្ថរិ គន្ធកុដិំ បវិដ្ឋេ សត្ថារំ វន្ទិត្វា អត្តនោ ទិវាដ្ឋានំ អគមាសិ។ តត្ថ សទ្ធិវិហារិកន្តេវាសិកេសុ វត្តំ ទស្សេត្វា បដិក្កន្តេសុ ទិវាដ្ឋានំ សម្មជ្ជិត្វា ចម្មក្ខណ្ឌំ បញ្ញបេត្វា ឧទកតុម្ពតោ ឧទកេន ហត្ថបាទេ សីតលេ កត្វា តិសន្ធិបល្លង្កំ អាភុជិត្វា កាលបរិច្ឆេទំ កត្វា ផលសមាបត្តិំ សមាបជ្ជិ។

    Tatrāyamanupubbikathā – thero kira taṃdivasaṃ kālasseva sarīrappaṭijagganaṃ katvā sunivatthanivāsano pattacīvaramādāya pāsādikehi abhikkantādīhi devamanussānaṃ pasādaṃ āvahanto nāḷandavāsīnaṃ hitasukhamanubrūhayanto piṇḍāya pavisitvā pacchābhattaṃ piṇḍapātapaṭikkanto vihāraṃ gantvā satthu vattaṃ dassetvā satthari gandhakuṭiṃ paviṭṭhe satthāraṃ vanditvā attano divāṭṭhānaṃ agamāsi. Tattha saddhivihārikantevāsikesu vattaṃ dassetvā paṭikkantesu divāṭṭhānaṃ sammajjitvā cammakkhaṇḍaṃ paññapetvā udakatumbato udakena hatthapāde sītale katvā tisandhipallaṅkaṃ ābhujitvā kālaparicchedaṃ katvā phalasamāpattiṃ samāpajji.

    សោ យថាបរិច្ឆិន្នកាលវសេន សមាបត្តិតោ វុដ្ឋាយ អត្តនោ គុណេ អនុស្សរិតុមារទ្ធោ។ អថស្ស គុណេ អនុស្សរតោ សីលំ អាបាថមាគតំ។ តតោ បដិបាដិយាវ សមាធិ បញ្ញា វិមុត្តិ វិមុត្តិញាណទស្សនំ បឋមំ ឈានំ ទុតិយំ ឈានំ តតិយំ ឈានំ ចតុត្ថំ ឈានំ អាកាសានញ្ចាយតនសមាបត្តិ វិញ្ញានញ្ចាយតនសមាបត្តិ អាកិញ្ចញ្ញាយតនសមាបត្តិ នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនសមាបត្តិ វិបស្សនាញាណំ មនោមយិទ្ធិញាណំ ឥទ្ធិវិធញាណំ ទិព្ពសោតញាណំ ចេតោបរិយញាណំ បុព្ពេនិវាសានុស្សតិញាណំ ទិព្ពចក្ខុញាណំ…បេ.… សោតាបត្តិមគ្គោ សោតាបត្តិផលំ…បេ.… អរហត្តមគ្គោ អរហត្តផលំ អត្ថបដិសម្ភិទា ធម្មបដិសម្ភិទា និរុត្តិបដិសម្ភិទា បដិភានបដិសម្ភិទា សាវកបារមីញាណំ។ ឥតោ បដ្ឋាយ កប្បសតសហស្សាធិកស្ស អសង្ខ្យេយ្យស្ស ឧបរិ អនោមទស្សីពុទ្ធស្ស បាទមូលេ កតំ អភិនីហារំ អាទិំ កត្វា អត្តនោ គុណេ អនុស្សរតោ យាវ និសិន្នបល្លង្កា គុណា ឧបដ្ឋហិំសុ។

    So yathāparicchinnakālavasena samāpattito vuṭṭhāya attano guṇe anussaritumāraddho. Athassa guṇe anussarato sīlaṃ āpāthamāgataṃ. Tato paṭipāṭiyāva samādhi paññā vimutti vimuttiñāṇadassanaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ dutiyaṃ jhānaṃ tatiyaṃ jhānaṃ catutthaṃ jhānaṃ ākāsānañcāyatanasamāpatti viññānañcāyatanasamāpatti ākiñcaññāyatanasamāpatti nevasaññānāsaññāyatanasamāpatti vipassanāñāṇaṃ manomayiddhiñāṇaṃ iddhividhañāṇaṃ dibbasotañāṇaṃ cetopariyañāṇaṃ pubbenivāsānussatiñāṇaṃ dibbacakkhuñāṇaṃ…pe… sotāpattimaggo sotāpattiphalaṃ…pe… arahattamaggo arahattaphalaṃ atthapaṭisambhidā dhammapaṭisambhidā niruttipaṭisambhidā paṭibhānapaṭisambhidā sāvakapāramīñāṇaṃ. Ito paṭṭhāya kappasatasahassādhikassa asaṅkhyeyyassa upari anomadassībuddhassa pādamūle kataṃ abhinīhāraṃ ādiṃ katvā attano guṇe anussarato yāva nisinnapallaṅkā guṇā upaṭṭhahiṃsu.

    ឯវំ ថេរោ អត្តនោ គុណេ អនុស្សរមានោ គុណានំ បមាណំ វា បរិច្ឆេទំ វា ទដ្ឋុំ នាសក្ខិ។ សោ ចិន្តេសិ – ‘‘មយ្ហំ តាវ បទេសញាណេ ឋិតស្ស សាវកស្ស គុណានំ បមាណំ វា បរិច្ឆេទោ វា នត្ថិ។ អហំ បន យំ សត្ថារំ ឧទ្ទិស្ស បព្ពជិតោ, កីទិសា នុ ខោ តស្ស គុណា’’តិ ទសពលស្ស គុណេ អនុស្សរិតុំ អារទ្ធោ។ សោ ភគវតោ សីលំ និស្សាយ, សមាធិំ បញ្ញំ វិមុត្តិំ វិមុត្តិញាណទស្សនំ និស្សាយ, ចត្តារោ សតិបដ្ឋានេ និស្សាយ, ចត្តារោ សម្មប្បធានេ ចត្តារោ ឥទ្ធិបាទេ ចត្តារោ មគ្គេ ចត្តារិ ផលានិ ចតស្សោ បដិសម្ភិទា ចតុយោនិបរិច្ឆេទកញាណំ ចត្តារោ អរិយវំសេ និស្សាយ ទសពលស្ស គុណេ អនុស្សរិតុមារទ្ធោ។

    Evaṃ thero attano guṇe anussaramāno guṇānaṃ pamāṇaṃ vā paricchedaṃ vā daṭṭhuṃ nāsakkhi. So cintesi – ‘‘mayhaṃ tāva padesañāṇe ṭhitassa sāvakassa guṇānaṃ pamāṇaṃ vā paricchedo vā natthi. Ahaṃ pana yaṃ satthāraṃ uddissa pabbajito, kīdisā nu kho tassa guṇā’’ti dasabalassa guṇe anussarituṃ āraddho. So bhagavato sīlaṃ nissāya, samādhiṃ paññaṃ vimuttiṃ vimuttiñāṇadassanaṃ nissāya, cattāro satipaṭṭhāne nissāya, cattāro sammappadhāne cattāro iddhipāde cattāro magge cattāri phalāni catasso paṭisambhidā catuyoniparicchedakañāṇaṃ cattāro ariyavaṃse nissāya dasabalassa guṇe anussaritumāraddho.

    តថា បញ្ច បធានិយង្គានិ, បញ្ចង្គិកំសម្មាសមាធិំ, បញ្ចិន្ទ្រិយានិ, បញ្ច ពលានិ, បញ្ច និស្សរណិយា ធាតុយោ, បញ្ច វិមុត្តាយតនានិ, បញ្ច វិមុត្តិបរិបាចនិយា បញ្ញា, ឆ សារណីយេ ធម្មេ, ឆ អនុស្សតិដ្ឋានានិ, ឆ គារវេ, ឆ និស្សរណិយា ធាតុយោ, ឆ សតតវិហារេ, ឆ អនុត្តរិយានិ, ឆ និព្ពេធភាគិយា បញ្ញា, ឆ អភិញ្ញា, ឆ អសាធារណញាណានិ, សត្ត អបរិហានិយេ ធម្មេ, សត្ត អរិយធនានិ, សត្ត ពោជ្ឈង្គេ, សត្ត សប្បុរិសធម្មេ, សត្ត និជ្ជរវត្ថូនិ, សត្ត បញ្ញា, សត្ត ទក្ខិណេយ្យបុគ្គលេ, សត្ត ខីណាសវពលានិ, អដ្ឋ បញ្ញាបដិលាភហេតូ, អដ្ឋ សម្មត្តានិ, អដ្ឋ លោកធម្មាតិក្កមេ, អដ្ឋ អារម្ភវត្ថូនិ, អដ្ឋ អក្ខណទេសនា, អដ្ឋ មហាបុរិសវិតក្កេ, អដ្ឋ អភិភាយតនានិ, អដ្ឋ វិមោក្ខេ, នវ យោនិសោមនសិការមូលកេ ធម្មេ, នវ បារិសុទ្ធិបធានិយង្គានិ, នវ សត្តាវាសទេសនា, នវ អាឃាតប្បដិវិនយេ, នវ បញ្ញា, នវ នានត្តានិ, នវ អនុបុព្ពវិហារេ, ទស នាថករណេ ធម្មេ, ទស កសិណាយតនានិ, ទស កុសលកម្មបថេ, ទស តថាគតពលានិ, ទស សម្មត្តានិ, ទស អរិយវាសេ, ទស អសេក្ខធម្មេ, ឯកាទស មេត្តានិសំសេ, ទ្វាទស ធម្មចក្កាការេ, តេរស ធុតង្គគុណេ , ចុទ្ទស ពុទ្ធញាណានិ, បញ្ចទស វិមុត្តិបរិបាចនិយេ ធម្មេ, សោឡសវិធំ អានាបានស្សតិំ, អដ្ឋារស ពុទ្ធធម្មេ, ឯកូនវីសតិ បច្ចវេក្ខណញាណានិ, ចតុចត្តាលីស ញាណវត្ថូនិ, បរោបណ្ណាស កុសលធម្មេ, សត្តសត្តតិ ញាណវត្ថូនិ, ចតុវីសតិកោដិសតសហស្សសមាបត្តិសញ្ចរមហាវជិរញាណំ និស្សាយ ទសពលស្ស គុណេ អនុស្សរិតុំ អារភិ។

    Tathā pañca padhāniyaṅgāni, pañcaṅgikaṃsammāsamādhiṃ, pañcindriyāni, pañca balāni, pañca nissaraṇiyā dhātuyo, pañca vimuttāyatanāni, pañca vimuttiparipācaniyā paññā, cha sāraṇīye dhamme, cha anussatiṭṭhānāni, cha gārave, cha nissaraṇiyā dhātuyo, cha satatavihāre, cha anuttariyāni, cha nibbedhabhāgiyā paññā, cha abhiññā, cha asādhāraṇañāṇāni, satta aparihāniye dhamme, satta ariyadhanāni, satta bojjhaṅge, satta sappurisadhamme, satta nijjaravatthūni, satta paññā, satta dakkhiṇeyyapuggale, satta khīṇāsavabalāni, aṭṭha paññāpaṭilābhahetū, aṭṭha sammattāni, aṭṭha lokadhammātikkame, aṭṭha ārambhavatthūni, aṭṭha akkhaṇadesanā, aṭṭha mahāpurisavitakke, aṭṭha abhibhāyatanāni, aṭṭha vimokkhe, nava yonisomanasikāramūlake dhamme, nava pārisuddhipadhāniyaṅgāni, nava sattāvāsadesanā, nava āghātappaṭivinaye, nava paññā, nava nānattāni, nava anupubbavihāre, dasa nāthakaraṇe dhamme, dasa kasiṇāyatanāni, dasa kusalakammapathe, dasa tathāgatabalāni, dasa sammattāni, dasa ariyavāse, dasa asekkhadhamme, ekādasa mettānisaṃse, dvādasa dhammacakkākāre, terasa dhutaṅgaguṇe , cuddasa buddhañāṇāni, pañcadasa vimuttiparipācaniye dhamme, soḷasavidhaṃ ānāpānassatiṃ, aṭṭhārasa buddhadhamme, ekūnavīsati paccavekkhaṇañāṇāni, catucattālīsa ñāṇavatthūni, paropaṇṇāsa kusaladhamme, sattasattati ñāṇavatthūni, catuvīsatikoṭisatasahassasamāpattisañcaramahāvajirañāṇaṃ nissāya dasabalassa guṇe anussarituṃ ārabhi.

    តស្មិំយេវ ច ទិវាដ្ឋានេ និសិន្នោយេវ ឧបរិ ‘‘អបរំ បន, ភន្តេ, ឯតទានុត្តរិយ’’ន្តិ អាគមិស្សន្តិ សោឡស អបរម្បរិយធម្មា, តេបិ និស្សាយ អនុស្សរិតុំ អារភិ។ សោ ‘‘កុសលបញ្ញត្តិយំ អនុត្តរោ មយ្ហំ សត្ថា, អាយតនបញ្ញត្តិយំ អនុត្តរោ, គព្ភាវក្កន្តិយំ អនុត្តរោ, អាទេសនាវិធាសុ អនុត្តរោ, ទស្សនសមាបត្តិយំ អនុត្តរោ, បុគ្គលបញ្ញត្តិយំ អនុត្តរោ, បធានេ អនុត្តរោ, បដិបទាសុ អនុត្តរោ, ភស្សសមាចារេ អនុត្តរោ, បុរិសសីលសមាចារេ អនុត្តរោ, អនុសាសនីវិធាសុ អនុត្តរោ, បរបុគ្គលវិមុត្តិញាណេ អនុត្តរោ, សស្សតវាទេសុ អនុត្តរោ, បុព្ពេនិវាសញាណេ អនុត្តរោ, ទិព្ពចក្ខុញាណេ អនុត្តរោ, ឥទ្ធិវិធេ អនុត្តរោ, ឥមិនា ច ឥមិនា ច អនុត្តរោ’’តិ ឯវំ ទសពលស្ស គុណេ អនុស្សរន្តោ ភគវតោ គុណានំ នេវ អន្តំ, ន បមាណំ បស្សិ។ ថេរោ អត្តនោបិ តាវ គុណានំ អន្តំ វា បមាណំ វា នាទ្ទស, ភគវតោ គុណានំ កិំ បស្សិស្សតិ? យស្ស យស្ស ហិ បញ្ញា មហតី ញាណំ វិសទំ, សោ សោ ពុទ្ធគុណេ មហន្តតោ សទ្ទហតិ។ លោកិយមហាជនោ ឧក្កាសិត្វាបិ ខិបិត្វាបិ ‘‘នមោ ពុទ្ធាន’’ន្តិ អត្តនោ អត្តនោ ឧបនិស្សយេ ឋត្វា ពុទ្ធានំ គុណេ អនុស្សរតិ។ សព្ពលោកិយមហាជនតោ ឯកោ សោតាបន្នោ ពុទ្ធគុណេ មហន្តតោ សទ្ទហតិ។ សោតាបន្នានំ សតតោបិ សហស្សតោបិ ឯកោ សកទាគាមី។ សកទាគាមីនំ សតតោបិ សហស្សតោបិ ឯកោ អនាគាមី។ អនាគាមីនំ សតតោបិ សហស្សតោបិ ឯកោ អរហា ពុទ្ធគុណេ មហន្តតោ សទ្ទហតិ។ អវសេសអរហន្តេហិ អសីតិ មហាថេរា ពុទ្ធគុណេ មហន្តតោ សទ្ទហន្តិ។ អសីតិមហាថេរេហិ ចត្តារោ មហាថេរា។ ចតូហិ មហាថេរេហិ ទ្វេ អគ្គសាវកា។ តេសុបិ សារិបុត្តត្ថេរោ, សារិបុត្តត្ថេរតោបិ ឯកោ បច្ចេកពុទ្ធោ ពុទ្ធគុណេ មហន្តតោ សទ្ទហតិ។ សចេ បន សកលចក្កវាឡគព្ភេ សង្ឃាដិកណ្ណេន សង្ឃាដិកណ្ណំ បហរិយមានា និសិន្នា បច្ចេកពុទ្ធា ពុទ្ធគុណេ អនុស្សរេយ្យុំ, តេហិ សព្ពេហិបិ ឯកោ សព្ពញ្ញុពុទ្ធោវ ពុទ្ធគុណេ មហន្តតោ សទ្ទហតិ។

    Tasmiṃyeva ca divāṭṭhāne nisinnoyeva upari ‘‘aparaṃ pana, bhante, etadānuttariya’’nti āgamissanti soḷasa aparampariyadhammā, tepi nissāya anussarituṃ ārabhi. So ‘‘kusalapaññattiyaṃ anuttaro mayhaṃ satthā, āyatanapaññattiyaṃ anuttaro, gabbhāvakkantiyaṃ anuttaro, ādesanāvidhāsu anuttaro, dassanasamāpattiyaṃ anuttaro, puggalapaññattiyaṃ anuttaro, padhāne anuttaro, paṭipadāsu anuttaro, bhassasamācāre anuttaro, purisasīlasamācāre anuttaro, anusāsanīvidhāsu anuttaro, parapuggalavimuttiñāṇe anuttaro, sassatavādesu anuttaro, pubbenivāsañāṇe anuttaro, dibbacakkhuñāṇe anuttaro, iddhividhe anuttaro, iminā ca iminā ca anuttaro’’ti evaṃ dasabalassa guṇe anussaranto bhagavato guṇānaṃ neva antaṃ, na pamāṇaṃ passi. Thero attanopi tāva guṇānaṃ antaṃ vā pamāṇaṃ vā nāddasa, bhagavato guṇānaṃ kiṃ passissati? Yassa yassa hi paññā mahatī ñāṇaṃ visadaṃ, so so buddhaguṇe mahantato saddahati. Lokiyamahājano ukkāsitvāpi khipitvāpi ‘‘namo buddhāna’’nti attano attano upanissaye ṭhatvā buddhānaṃ guṇe anussarati. Sabbalokiyamahājanato eko sotāpanno buddhaguṇe mahantato saddahati. Sotāpannānaṃ satatopi sahassatopi eko sakadāgāmī. Sakadāgāmīnaṃ satatopi sahassatopi eko anāgāmī. Anāgāmīnaṃ satatopi sahassatopi eko arahā buddhaguṇe mahantato saddahati. Avasesaarahantehi asīti mahātherā buddhaguṇe mahantato saddahanti. Asītimahātherehi cattāro mahātherā. Catūhi mahātherehi dve aggasāvakā. Tesupi sāriputtatthero, sāriputtattheratopi eko paccekabuddho buddhaguṇe mahantato saddahati. Sace pana sakalacakkavāḷagabbhe saṅghāṭikaṇṇena saṅghāṭikaṇṇaṃ pahariyamānā nisinnā paccekabuddhā buddhaguṇe anussareyyuṃ, tehi sabbehipi eko sabbaññubuddhova buddhaguṇe mahantato saddahati.

    សេយ្យថាបិ នាម មហាជនោ ‘‘មហាសមុទ្ទោ គម្ភីរោ ឧត្តានោ’’តិ ជាននត្ថំ យោត្តានិ វដ្ដេយ្យ, តត្ថ កោចិ ព្យាមប្បមាណំ យោត្តំ វដ្ដេយ្យ, កោចិ ទ្វេ ព្យាមំ, កោចិ ទសព្យាមំ, កោចិ វីសតិព្យាមំ, កោចិ តិំសព្យាមំ, កោចិ ចត្តាលីសព្យាមំ, កោចិ បញ្ញាសព្យាមំ, កោចិ សតព្យាមំ, កោចិ សហស្សព្យាមំ , កោចិ ចតុរាសីតិព្យាមសហស្សំ។ តេ នាវំ អារុយ្ហ, សមុទ្ទមជ្ឈេ ឧគ្គតបព្ពតាទិម្ហិ វា ឋត្វា អត្តនោ អត្តនោ យោត្តំ ឱតារេយ្យុំ, តេសុ យស្ស យោត្តំ ព្យាមមត្តំ, សោ ព្យាមមត្តដ្ឋានេយេវ ឧទកំ ជានាតិ…បេ.… យស្ស ចតុរាសីតិព្យាមសហស្សំ, សោ ចតុរាសីតិព្យាមសហស្សដ្ឋានេយេវ ឧទកំ ជានាតិ។ បរតោ ឧទកំ ឯត្តកន្តិ ន ជានាតិ។ មហាសមុទ្ទេ បន ន តត្តកំយេវ ឧទកំ, អថ ខោ អនន្តមបរិមាណំ។ ចតុរាសីតិយោជនសហស្សំ គម្ភីរោ ហិ មហាសមុទ្ទោ, ឯវមេវ ឯកព្យាមយោត្តតោ បដ្ឋាយ នវព្យាមយោត្តេន ញាតឧទកំ វិយ លោកិយមហាជនេន ទិដ្ឋពុទ្ធគុណា វេទិតព្ពា។ ទសព្យាមយោត្តេន ទសព្យាមដ្ឋានេ ញាតឧទកំ វិយ សោតាបន្នេន ទិដ្ឋពុទ្ធគុណា។ វីសតិព្យាមយោត្តេន វីសតិព្យាមដ្ឋានេ ញាតឧទកំ វិយ សកទាគាមិនា ទិដ្ឋពុទ្ធគុណា។ តិំសព្យាមយោត្តេន តិំសព្យាមដ្ឋានេ ញាតឧទកំ វិយ អនាគាមិនា ទិដ្ឋពុទ្ធគុណា។ ចត្តាលីសព្យាមយោត្តេន ចត្តាលីសព្យាមដ្ឋានេ ញាតឧទកំ វិយ អរហតា ទិដ្ឋពុទ្ធគុណា។ បញ្ញាសព្យាមយោត្តេន បញ្ញាសព្យាមដ្ឋានេ ញាតឧទកំ វិយ អសីតិមហាថេរេហិ ទិដ្ឋពុទ្ធគុណា។ សតព្យាមយោត្តេន សតព្យាមដ្ឋានេ ញាតឧទកំ វិយ ចតូហិ មហាថេរេហិ ទិដ្ឋពុទ្ធគុណា។ សហស្សព្យាមយោត្តេន សហស្សព្យាមដ្ឋានេ ញាតឧទកំ វិយ មហាមោគ្គល្លានត្ថេរេន ទិដ្ឋពុទ្ធគុណា។ ចតុរាសីតិព្យាមសហស្សយោត្តេន ចតុរាសីតិព្យាមសហស្សដ្ឋានេ ញាតឧទកំ វិយ ធម្មសេនាបតិនា សារិបុត្តត្ថេរេន ទិដ្ឋពុទ្ធគុណា។ តត្ថ យថា សោ បុរិសោ មហាសមុទ្ទេ ឧទកំ នាម ន ឯត្តកំយេវ, អនន្តមបរិមាណន្តិ គណ្ហាតិ, ឯវមេវ អាយស្មា សារិបុត្តោ ធម្មន្វយេន អន្វយពុទ្ធិយា អនុមានេន នយគ្គាហេន សាវកបារមីញាណេ ឋត្វា ទសពលស្ស គុណេ អនុស្សរន្តោ ‘‘ពុទ្ធគុណា អនន្តា អបរិមាណា’’តិ សទ្ទហិ។

    Seyyathāpi nāma mahājano ‘‘mahāsamuddo gambhīro uttāno’’ti jānanatthaṃ yottāni vaṭṭeyya, tattha koci byāmappamāṇaṃ yottaṃ vaṭṭeyya, koci dve byāmaṃ, koci dasabyāmaṃ, koci vīsatibyāmaṃ, koci tiṃsabyāmaṃ, koci cattālīsabyāmaṃ, koci paññāsabyāmaṃ, koci satabyāmaṃ, koci sahassabyāmaṃ , koci caturāsītibyāmasahassaṃ. Te nāvaṃ āruyha, samuddamajjhe uggatapabbatādimhi vā ṭhatvā attano attano yottaṃ otāreyyuṃ, tesu yassa yottaṃ byāmamattaṃ, so byāmamattaṭṭhāneyeva udakaṃ jānāti…pe… yassa caturāsītibyāmasahassaṃ, so caturāsītibyāmasahassaṭṭhāneyeva udakaṃ jānāti. Parato udakaṃ ettakanti na jānāti. Mahāsamudde pana na tattakaṃyeva udakaṃ, atha kho anantamaparimāṇaṃ. Caturāsītiyojanasahassaṃ gambhīro hi mahāsamuddo, evameva ekabyāmayottato paṭṭhāya navabyāmayottena ñātaudakaṃ viya lokiyamahājanena diṭṭhabuddhaguṇā veditabbā. Dasabyāmayottena dasabyāmaṭṭhāne ñātaudakaṃ viya sotāpannena diṭṭhabuddhaguṇā. Vīsatibyāmayottena vīsatibyāmaṭṭhāne ñātaudakaṃ viya sakadāgāminā diṭṭhabuddhaguṇā. Tiṃsabyāmayottena tiṃsabyāmaṭṭhāne ñātaudakaṃ viya anāgāminā diṭṭhabuddhaguṇā. Cattālīsabyāmayottena cattālīsabyāmaṭṭhāne ñātaudakaṃ viya arahatā diṭṭhabuddhaguṇā. Paññāsabyāmayottena paññāsabyāmaṭṭhāne ñātaudakaṃ viya asītimahātherehi diṭṭhabuddhaguṇā. Satabyāmayottena satabyāmaṭṭhāne ñātaudakaṃ viya catūhi mahātherehi diṭṭhabuddhaguṇā. Sahassabyāmayottena sahassabyāmaṭṭhāne ñātaudakaṃ viya mahāmoggallānattherena diṭṭhabuddhaguṇā. Caturāsītibyāmasahassayottena caturāsītibyāmasahassaṭṭhāne ñātaudakaṃ viya dhammasenāpatinā sāriputtattherena diṭṭhabuddhaguṇā. Tattha yathā so puriso mahāsamudde udakaṃ nāma na ettakaṃyeva, anantamaparimāṇanti gaṇhāti, evameva āyasmā sāriputto dhammanvayena anvayabuddhiyā anumānena nayaggāhena sāvakapāramīñāṇe ṭhatvā dasabalassa guṇe anussaranto ‘‘buddhaguṇā anantā aparimāṇā’’ti saddahi.

    ថេរេន ហិ ទិដ្ឋពុទ្ធគុណេហិ ធម្មន្វយេន គហេតព្ពពុទ្ធគុណាយេវ ពហុតរា។ យថា កថំ វិយ? យថា ឥតោ នវ ឥតោ នវាតិ អដ្ឋារស យោជនានិ អវត្ថរិត្វា គច្ឆន្តិយា ចន្ទភាគាយ មហានទិយា បុរិសោ សូចិបាសេន ឧទកំ គណ្ហេយ្យ, សូចិបាសេន គហិតឧទកតោ អគ្គហិតមេវ ពហុ ហោតិ។ យថា វា បន បុរិសោ មហាបថវិតោ អង្គុលិយា បំសុំ គណ្ហេយ្យ, អង្គុលិយា គហិតបំសុតោ អវសេសបំសុយេវ ពហុ ហោតិ។ យថា វា បន បុរិសោ មហាសមុទ្ទាភិមុខិំ អង្គុលិំ ករេយ្យ, អង្គុលិអភិមុខឧទកតោ អវសេសំ ឧទកំយេវ ពហុ ហោតិ។ យថា ច បុរិសោ អាកាសាភិមុខិំ អង្គុលិំ ករេយ្យ, អង្គុលិអភិមុខអាកាសតោ សេសអាកាសប្បទេសោវ ពហុ ហោតិ។ ឯវំ ថេរេន ទិដ្ឋពុទ្ធគុណេហិ អទិដ្ឋា គុណាវ ពហូតិ វេទិតព្ពា។ វុត្តម្បិ ចេតំ –

    Therena hi diṭṭhabuddhaguṇehi dhammanvayena gahetabbabuddhaguṇāyeva bahutarā. Yathā kathaṃ viya? Yathā ito nava ito navāti aṭṭhārasa yojanāni avattharitvā gacchantiyā candabhāgāya mahānadiyā puriso sūcipāsena udakaṃ gaṇheyya, sūcipāsena gahitaudakato aggahitameva bahu hoti. Yathā vā pana puriso mahāpathavito aṅguliyā paṃsuṃ gaṇheyya, aṅguliyā gahitapaṃsuto avasesapaṃsuyeva bahu hoti. Yathā vā pana puriso mahāsamuddābhimukhiṃ aṅguliṃ kareyya, aṅguliabhimukhaudakato avasesaṃ udakaṃyeva bahu hoti. Yathā ca puriso ākāsābhimukhiṃ aṅguliṃ kareyya, aṅguliabhimukhaākāsato sesaākāsappadesova bahu hoti. Evaṃ therena diṭṭhabuddhaguṇehi adiṭṭhā guṇāva bahūti veditabbā. Vuttampi cetaṃ –

    ‘‘ពុទ្ធោបិ ពុទ្ធស្ស ភណេយ្យ វណ្ណំ,

    ‘‘Buddhopi buddhassa bhaṇeyya vaṇṇaṃ,

    កប្បម្បិ ចេ អញ្ញមភាសមានោ;

    Kappampi ce aññamabhāsamāno;

    ខីយេថ កប្បោ ចិរទីឃមន្តរេ,

    Khīyetha kappo ciradīghamantare,

    វណ្ណោ ន ខីយេថ តថាគតស្សា’’តិ។

    Vaṇṇo na khīyetha tathāgatassā’’ti.

    ឯវំ ថេរស្ស អត្តនោ ច សត្ថុ ច គុណេ អនុស្សរតោ យមកមហានទីមហោឃោ វិយ អព្ភន្តរេ បីតិសោមនស្សំ អវត្ថរមានំ វាតោ វិយ ភស្តំ, ឧព្ភិជ្ជិត្វា ឧគ្គតឧទកំ វិយ មហារហទំ សកលសរីរំ បូរេតិ។ តតោ ថេរស្ស ‘‘សុបត្ថិតា វត មេ បត្ថនា, សុលទ្ធា មេ បព្ពជ្ជា, យ្វាហំ ឯវំវិធស្ស សត្ថុ សន្តិកេ បព្ពជិតោ’’តិ អាវជ្ជន្តស្ស ពលវតរំ បីតិសោមនស្សំ ឧប្បជ្ជិ។

    Evaṃ therassa attano ca satthu ca guṇe anussarato yamakamahānadīmahogho viya abbhantare pītisomanassaṃ avattharamānaṃ vāto viya bhastaṃ, ubbhijjitvā uggataudakaṃ viya mahārahadaṃ sakalasarīraṃ pūreti. Tato therassa ‘‘supatthitā vata me patthanā, suladdhā me pabbajjā, yvāhaṃ evaṃvidhassa satthu santike pabbajito’’ti āvajjantassa balavataraṃ pītisomanassaṃ uppajji.

    អថ ថេរោ ‘‘កស្សាហំ ឥមំ បីតិសោមនស្សំ អារោចេយ្យ’’ន្តិ ចិន្តេន្តោ អញ្ញោ កោចិ សមណោ វា ព្រាហ្មណោ វា ទេវោ វា មារោ វា ព្រហ្មា វា មម ឥមំ បសាទំ អនុច្ឆវិកំ កត្វា បដិគ្គហេតុំ ន សក្ខិស្សតិ, អហំ ឥមំ សោមនស្សំ សត្ថុនោយេវ បវេទេយ្យាមិ, សត្ថាវ មេ បដិគ្គណ្ហិតុំ សក្ខិស្សតិ, សោ ហិ តិដ្ឋតុ មម បីតិសោមនស្សំ, មាទិសស្ស សមណសតស្ស វា សមណសហស្សស្ស វា សមណសតសហស្សស្ស វា សោមនស្សំ បវេទេន្តស្ស សព្ពេសំ មនំ គណ្ហន្តោ បដិគ្គហេតុំ សក្កោតិ។ សេយ្យថាបិ នាម អដ្ឋារស យោជនានិ អវត្ថរមានំ គច្ឆន្តិំ ចន្ទភាគមហានទិំ កុសុម្ភា វា កន្ទរា វា សម្បដិច្ឆិតុំ ន សក្កោន្តិ, មហាសមុទ្ទោវ តំ សម្បដិច្ឆតិ។ មហាសមុទ្ទោ ហិ តិដ្ឋតុ ចន្ទភាគា, ឯវរូបានំ នទីនំ សតម្បិ សហស្សម្បិ សតសហស្សម្បិ សម្បដិច្ឆតិ, ន ចស្ស តេន ឩនត្តំ វា បូរត្តំ វា បញ្ញាយតិ, ឯវមេវ សត្ថា មាទិសស្ស សមណសតស្ស សមណសហស្សស្ស សមណសតសហស្សស្ស វា បីតិសោមនស្សំ បវេទេន្តស្ស សព្ពេសំ មនំ គណ្ហន្តោ បដិគ្គហេតុំ សក្កោតិ។ សេសា សមណព្រាហ្មណាទយោ ចន្ទភាគំ កុសុម្ភកន្ទរា វិយ មម សោមនស្សំ សម្បដិច្ឆិតុំ ន សក្កោន្តិ ។ ហន្ទាហំ មម បីតិសោមនស្សំ សត្ថុនោវ អារោចេមីតិ បល្លង្កំ វិនិព្ភុជិត្វា ចម្មក្ខណ្ឌំ បប្ផោដេត្វា អាទាយ សាយន្ហសមយេ បុប្ផានំ វណ្ដតោ ឆិជ្ជិត្វា បគ្ឃរណកាលេ សត្ថារំ ឧបសង្កមិត្វា អត្តនោ សោមនស្សំ បវេទេន្តោ ឯវំបសន្នោ អហំ, ភន្តេតិអាទិមាហ។ តត្ថ ឯវំបសន្នោតិ ឯវំ ឧប្បន្នសទ្ធោ, ឯវំ សទ្ទហាមីតិ អត្ថោ។ ភិយ្យោភិញ្ញតរោតិ ភិយ្យតរោ អភិញ្ញាតោ, ភិយ្យតរាភិញ្ញោ វា, ឧត្តរិតរញាណោតិ អត្ថោ។ សម្ពោធិយន្តិ សព្ពញ្ញុតញ្ញាណេ អរហត្តមគ្គញាណេ វា, អរហត្តមគ្គេនេវ ហិ ពុទ្ធគុណា និប្បទេសា គហិតា ហោន្តិ។ ទ្វេ ហិ អគ្គសាវកា អរហត្តមគ្គេនេវ សាវកបារមីញាណំ បដិលភន្តិ។ បច្ចេកពុទ្ធា បច្ចេកពោធិញាណំ។ ពុទ្ធា សព្ពញ្ញុតញ្ញាណញ្ចេវ សកលេ ច ពុទ្ធគុណេ។ សព្ពញ្ហិ នេសំ អរហត្តមគ្គេនេវ ឥជ្ឈតិ។ តស្មា អរហត្តមគ្គញាណំ សម្ពោធិ នាម ហោតិ។ តេន ឧត្តរិតរោ ភគវតា នត្ថិ។ តេនាហ ‘‘ភគវតា ភិយ្យោភិញ្ញតរោ យទិទំ សម្ពោធិយ’’ន្តិ។

    Atha thero ‘‘kassāhaṃ imaṃ pītisomanassaṃ āroceyya’’nti cintento añño koci samaṇo vā brāhmaṇo vā devo vā māro vā brahmā vā mama imaṃ pasādaṃ anucchavikaṃ katvā paṭiggahetuṃ na sakkhissati, ahaṃ imaṃ somanassaṃ satthunoyeva pavedeyyāmi, satthāva me paṭiggaṇhituṃ sakkhissati, so hi tiṭṭhatu mama pītisomanassaṃ, mādisassa samaṇasatassa vā samaṇasahassassa vā samaṇasatasahassassa vā somanassaṃ pavedentassa sabbesaṃ manaṃ gaṇhanto paṭiggahetuṃ sakkoti. Seyyathāpi nāma aṭṭhārasa yojanāni avattharamānaṃ gacchantiṃ candabhāgamahānadiṃ kusumbhā vā kandarā vā sampaṭicchituṃ na sakkonti, mahāsamuddova taṃ sampaṭicchati. Mahāsamuddo hi tiṭṭhatu candabhāgā, evarūpānaṃ nadīnaṃ satampi sahassampi satasahassampi sampaṭicchati, na cassa tena ūnattaṃ vā pūrattaṃ vā paññāyati, evameva satthā mādisassa samaṇasatassa samaṇasahassassa samaṇasatasahassassa vā pītisomanassaṃ pavedentassa sabbesaṃ manaṃ gaṇhanto paṭiggahetuṃ sakkoti. Sesā samaṇabrāhmaṇādayo candabhāgaṃ kusumbhakandarā viya mama somanassaṃ sampaṭicchituṃ na sakkonti . Handāhaṃ mama pītisomanassaṃ satthunova ārocemīti pallaṅkaṃ vinibbhujitvā cammakkhaṇḍaṃ papphoṭetvā ādāya sāyanhasamaye pupphānaṃ vaṇṭato chijjitvā paggharaṇakāle satthāraṃ upasaṅkamitvā attano somanassaṃ pavedento evaṃpasanno ahaṃ, bhantetiādimāha. Tattha evaṃpasannoti evaṃ uppannasaddho, evaṃ saddahāmīti attho. Bhiyyobhiññataroti bhiyyataro abhiññāto, bhiyyatarābhiñño vā, uttaritarañāṇoti attho. Sambodhiyanti sabbaññutaññāṇe arahattamaggañāṇe vā, arahattamaggeneva hi buddhaguṇā nippadesā gahitā honti. Dve hi aggasāvakā arahattamaggeneva sāvakapāramīñāṇaṃ paṭilabhanti. Paccekabuddhā paccekabodhiñāṇaṃ. Buddhā sabbaññutaññāṇañceva sakale ca buddhaguṇe. Sabbañhi nesaṃ arahattamaggeneva ijjhati. Tasmā arahattamaggañāṇaṃ sambodhi nāma hoti. Tena uttaritaro bhagavatā natthi. Tenāha ‘‘bhagavatā bhiyyobhiññataro yadidaṃ sambodhiya’’nti.

    ១៤២. ឧឡារាតិ សេដ្ឋា។ អយញ្ហិ ឧឡារសទ្ទោ ‘‘ឧឡារានិ ខាទនីយានិ ខាទន្តី’’តិអាទីសុ (ម. និ. ១.៣៦៦) មធុរេ អាគច្ឆតិ។ ‘‘ឧឡារាយ ខលុ ភវំ, វច្ឆាយនោ , សមណំ គោតមំ បសំសាយ បសំសតី’’តិអាទីសុ (ម. និ. ៣.២៨០) សេដ្ឋេ។ ‘‘អប្បមាណោ ឧឡារោ ឱភាសោ’’តិអាទីសុ (ទី. និ. ២.៣២) វិបុលេ។ ស្វាយមិធ សេដ្ឋេ អាគតោ។ តេន វុត្តំ – ‘‘ឧឡារាតិ សេដ្ឋា’’តិ។ អាសភីតិ ឧសភស្ស វាចាសទិសី អចលា អសម្បវេធី។ ឯកំសោ គហិតោតិ អនុស្សវេន វា អាចរិយបរម្បរាយ វា ឥតិកិរាយ វា បិដកសម្បទានេន វា អាការបរិវិតក្កេន វា ទិដ្ឋិនិជ្ឈានក្ខន្តិយា វា តក្កហេតុ វា នយហេតុ វា អកថេត្វា បច្ចក្ខតោ ញាណេន បដិវិជ្ឈិត្វា វិយ ឯកំសោ គហិតោ, សន្និដ្ឋានកថាវ កថិតាតិ អត្ថោ។

    142.Uḷārāti seṭṭhā. Ayañhi uḷārasaddo ‘‘uḷārāni khādanīyāni khādantī’’tiādīsu (ma. ni. 1.366) madhure āgacchati. ‘‘Uḷārāya khalu bhavaṃ, vacchāyano , samaṇaṃ gotamaṃ pasaṃsāya pasaṃsatī’’tiādīsu (ma. ni. 3.280) seṭṭhe. ‘‘Appamāṇo uḷāro obhāso’’tiādīsu (dī. ni. 2.32) vipule. Svāyamidha seṭṭhe āgato. Tena vuttaṃ – ‘‘uḷārāti seṭṭhā’’ti. Āsabhīti usabhassa vācāsadisī acalā asampavedhī. Ekaṃso gahitoti anussavena vā ācariyaparamparāya vā itikirāya vā piṭakasampadānena vā ākāraparivitakkena vā diṭṭhinijjhānakkhantiyā vā takkahetu vā nayahetu vā akathetvā paccakkhato ñāṇena paṭivijjhitvā viya ekaṃso gahito, sanniṭṭhānakathāva kathitāti attho.

    សីហនាទោតិ សេដ្ឋនាទោ, នេវ ទន្ធាយន្តេន ន គគ្គរាយន្តេន សីហេន វិយ ឧត្តមនាទោ នទិតោតិ អត្ថោ។ កិំ តេ សារិបុត្តាតិ ឥមំ ទេសនំ កស្មា អារភីតិ? អនុយោគទាបនត្ថំ។ ឯកច្ចោ ហិ សីហនាទំ នទិត្វា អត្តនោ សីហនាទេ អនុយោគំ ទាតុំ ន សក្កោតិ, និឃំសនំ នក្ខមតិ, លេបេ បតិតមក្កដោ វិយ ហោតិ។ យថា ធមមានំ អបរិសុទ្ធលោហំ ឈាយិត្វា ឈាមអង្គារោ ហោតិ, ឯវំ ឈាមង្គារោ វិយ ហោតិ ។ ឯកោ សីហនាទេ អនុយោគំ ទាបិយមានោ ទាតុំ សក្កោតិ, និឃំសនំ ខមតិ, ធមមានំ និទ្ទោសជាតរូបំ វិយ អធិកតរំ សោភតិ, តាទិសោ ថេរោ។ តេន នំ ភគវា ‘‘អនុយោគក្ខមោ អយ’’ន្តិ ញត្វា សីហនាទេ អនុយោគទាបនត្ថំ ឥមម្បិ ទេសនំ អារភិ។

    Sīhanādoti seṭṭhanādo, neva dandhāyantena na gaggarāyantena sīhena viya uttamanādo naditoti attho. Kiṃ te sāriputtāti imaṃ desanaṃ kasmā ārabhīti? Anuyogadāpanatthaṃ. Ekacco hi sīhanādaṃ naditvā attano sīhanāde anuyogaṃ dātuṃ na sakkoti, nighaṃsanaṃ nakkhamati, lepe patitamakkaṭo viya hoti. Yathā dhamamānaṃ aparisuddhalohaṃ jhāyitvā jhāmaaṅgāro hoti, evaṃ jhāmaṅgāro viya hoti . Eko sīhanāde anuyogaṃ dāpiyamāno dātuṃ sakkoti, nighaṃsanaṃ khamati, dhamamānaṃ niddosajātarūpaṃ viya adhikataraṃ sobhati, tādiso thero. Tena naṃ bhagavā ‘‘anuyogakkhamo aya’’nti ñatvā sīhanāde anuyogadāpanatthaṃ imampi desanaṃ ārabhi.

    តត្ថ សព្ពេ តេតិ សព្ពេ តេ តយា។ ឯវំសីលាតិអាទីសុ លោកិយលោកុត្តរវសេន សីលាទីនិ បុច្ឆតិ។ តេសំ វិត្ថារកថា មហាបទានេ កថិតាវ។

    Tattha sabbe teti sabbe te tayā. Evaṃsīlātiādīsu lokiyalokuttaravasena sīlādīni pucchati. Tesaṃ vitthārakathā mahāpadāne kathitāva.

    កិំ បន តេ, សារិបុត្ត, យេ តេ ភវិស្សន្តីតិ អតីតា ច តាវ និរុទ្ធា, អបណ្ណត្តិកភាវំ គតា ទីបសិខា វិយ និព្ពុតា, ឯវំ និរុទ្ធេ អបណ្ណត្តិកភាវំ គតេ ត្វំ កថំ ជានិស្សសិ, អនាគតពុទ្ធានំ បន គុណា កិន្តិ តយា អត្តនោ ចិត្តេន បរិច្ឆិន្ទិត្វា វិទិតាតិ បុច្ឆន្តោ ឯវមាហ។ កិំ បន តេ, សារិបុត្ត, អហំ ឯតរហីតិ អនាគតាបិ ពុទ្ធា អជាតា អនិព្ពត្តា អនុប្បន្នា, តេបិ កថំ ត្វំ ជានិស្សសិ? តេសញ្ហិ ជាននំ អបទេ អាកាសេ បទទស្សនំ វិយ ហោតិ។ ឥទានិ មយា សទ្ធិំ ឯកវិហារេ វសសិ, ឯកតោ ភិក្ខាយ ចរសិ, ធម្មទេសនាកាលេ ទក្ខិណបស្សេ និសីទសិ, កិំ បន មយ្ហំ គុណា អត្តនោ ចេតសា បរិច្ឆិន្ទិត្វា វិទិតា តយាតិ អនុយុញ្ជន្តោ ឯវមាហ។

    Kiṃ pana te, sāriputta, ye te bhavissantīti atītā ca tāva niruddhā, apaṇṇattikabhāvaṃ gatā dīpasikhā viya nibbutā, evaṃ niruddhe apaṇṇattikabhāvaṃ gate tvaṃ kathaṃ jānissasi, anāgatabuddhānaṃ pana guṇā kinti tayā attano cittena paricchinditvā viditāti pucchanto evamāha. Kiṃ pana te, sāriputta, ahaṃ etarahīti anāgatāpi buddhā ajātā anibbattā anuppannā, tepi kathaṃ tvaṃ jānissasi? Tesañhi jānanaṃ apade ākāse padadassanaṃ viya hoti. Idāni mayā saddhiṃ ekavihāre vasasi, ekato bhikkhāya carasi, dhammadesanākāle dakkhiṇapasse nisīdasi, kiṃ pana mayhaṃ guṇā attano cetasā paricchinditvā viditā tayāti anuyuñjanto evamāha.

    ថេរោ បន បុច្ឆិតេ បុច្ឆិតេ ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’តិ បដិក្ខិបតិ។ ថេរស្ស ច វិទិតម្បិ អត្ថិ អវិទិតម្បិ អត្ថិ, កិំ សោ អត្តនោ វិទិតដ្ឋានេ បដិក្ខេបំ ករោតិ, អវិទិតដ្ឋានេតិ? វិទិតដ្ឋានេ ន ករោតិ, អវិទិតដ្ឋានេយេវ ករោតីតិ។ ថេរោ កិរ អនុយោគេ អារទ្ធេយេវ អញ្ញាសិ។ ន អយំ អនុយោគោ សាវកបារមីញាណេ, សព្ពញ្ញុតញ្ញាណេ អយំ អនុយោគោតិ អត្តនោ សាវកបារមីញាណេ បដិក្ខេបំ អកត្វា អវិទិតដ្ឋានេ សព្ពញ្ញុតញ្ញាណេ បដិក្ខេបំ ករោតិ។ តេន ឥទម្បិ ទីបេតិ ‘‘ភគវា មយ្ហំ អតីតានាគតបច្ចុប្បន្នានំ ពុទ្ធានំ សីលសមាធិបញ្ញាវិមុត្តិការណជាននសមត្ថំ សព្ពញ្ញុតញ្ញាណំ នត្ថី’’តិ។

    Thero pana pucchite pucchite ‘‘no hetaṃ, bhante’’ti paṭikkhipati. Therassa ca viditampi atthi aviditampi atthi, kiṃ so attano viditaṭṭhāne paṭikkhepaṃ karoti, aviditaṭṭhāneti? Viditaṭṭhāne na karoti, aviditaṭṭhāneyeva karotīti. Thero kira anuyoge āraddheyeva aññāsi. Na ayaṃ anuyogo sāvakapāramīñāṇe, sabbaññutaññāṇe ayaṃ anuyogoti attano sāvakapāramīñāṇe paṭikkhepaṃ akatvā aviditaṭṭhāne sabbaññutaññāṇe paṭikkhepaṃ karoti. Tena idampi dīpeti ‘‘bhagavā mayhaṃ atītānāgatapaccuppannānaṃ buddhānaṃ sīlasamādhipaññāvimuttikāraṇajānanasamatthaṃ sabbaññutaññāṇaṃ natthī’’ti.

    ឯត្ថាតិ ឯតេសុ អតីតាទិភេទេសុ ពុទ្ធេសុ។ អថ កិញ្ចរហីតិ អថ កស្មា ឯវំ ញាណេ អសតិ តយា ឯវំ កថិតន្តិ វទតិ។

    Etthāti etesu atītādibhedesu buddhesu. Atha kiñcarahīti atha kasmā evaṃ ñāṇe asati tayā evaṃ kathitanti vadati.

    ១៤៣. ធម្មន្វយោតិ ធម្មស្ស បច្ចក្ខតោ ញាណស្ស អនុយោគំ អនុគន្ត្វា ឧប្បន្នំ អនុមានញាណំ នយគ្គាហោ វិទិតោ។ សាវកបារមីញាណេ ឋត្វាវ ឥមិនាវ អាការេន ជានាមិ ភគវាតិ វទតិ។ ថេរស្ស ហិ នយគ្គាហោ អប្បមាណោ អបរិយន្តោ។ យថា សព្ពញ្ញុតញ្ញាណស្ស បមាណំ វា បរិយន្តោ វា នត្ថិ, ឯវំ ធម្មសេនាបតិនោ នយគ្គាហស្ស។ តេន សោ ‘‘ឥមិនា ឯវំវិធោ, ឥមិនា អនុត្តរោ សត្ថា’’តិ ជានាតិ។ ថេរស្ស ហិ នយគ្គាហោ សព្ពញ្ញុតញ្ញាណគតិកោ ឯវ។ ឥទានិ តំ នយគ្គាហំ បាកដំ កាតុំ ឧបមាយ ទស្សេន្តោ សេយ្យថាបិ, ភន្តេតិអាទិមាហ។ តត្ថ យស្មា មជ្ឈិមបទេសេ នគរស្ស ឧទ្ធាបបាការាទីនិ ថិរានិ វា ហោន្តុ, ទុព្ពលានិ វា, សព្ពសោ វា បន មា ហោន្តុ, ចោរាសង្កា ន ហោតិ, តស្មា តំ អគ្គហេត្វា បច្ចន្តិមនគរន្តិ អាហ។ ទឡ្ហុទ្ធាបន្តិ ថិរបាការបាទំ។ ទឡ្ហបាការតោរណន្តិ ថិរបាការញ្ចេវ ថិរបិដ្ឋសង្ឃាដញ្ច។ ឯកទ្វារន្តិ កស្មា អាហ? ពហុទ្វារេ ហិ នគរេ ពហូហិ បណ្ឌិតទោវារិកេហិ ភវិតព្ពំ។ ឯកទ្វារេ ឯកោវ វដ្ដតិ។ ថេរស្ស ច បញ្ញាយ សទិសោ អញ្ញោ នត្ថិ។ តស្មា អត្តនោ បណ្ឌិតភាវស្ស ឱបម្មត្ថំ ឯកំយេវ ទោវារិកំ ទស្សេតុំ ឯកទ្វារ’’ន្តិ អាហ។ បណ្ឌិតោតិ បណ្ឌិច្ចេន សមន្នាគតោ។ ព្យត្តោតិ វេយ្យត្តិយេន សមន្នាគតោ វិសទញាណោ។ មេធាវីតិ ឋានុប្បត្តិកបញ្ញាសង្ខាតាយ មេធាយ សមន្នាគតោ។ អនុបរិយាយបថន្តិ អនុបរិយាយនាមកំ បាការមគ្គំ។ បាការសន្ធិន្តិ ទ្វិន្នំ ឥដ្ឋកានំ អបគតដ្ឋានំ។ បាការវិវរន្តិ បាការស្ស ឆិន្នដ្ឋានំ។

    143.Dhammanvayoti dhammassa paccakkhato ñāṇassa anuyogaṃ anugantvā uppannaṃ anumānañāṇaṃ nayaggāho vidito. Sāvakapāramīñāṇe ṭhatvāva imināva ākārena jānāmi bhagavāti vadati. Therassa hi nayaggāho appamāṇo apariyanto. Yathā sabbaññutaññāṇassa pamāṇaṃ vā pariyanto vā natthi, evaṃ dhammasenāpatino nayaggāhassa. Tena so ‘‘iminā evaṃvidho, iminā anuttaro satthā’’ti jānāti. Therassa hi nayaggāho sabbaññutaññāṇagatiko eva. Idāni taṃ nayaggāhaṃ pākaṭaṃ kātuṃ upamāya dassento seyyathāpi, bhantetiādimāha. Tattha yasmā majjhimapadese nagarassa uddhāpapākārādīni thirāni vā hontu, dubbalāni vā, sabbaso vā pana mā hontu, corāsaṅkā na hoti, tasmā taṃ aggahetvā paccantimanagaranti āha. Daḷhuddhāpanti thirapākārapādaṃ. Daḷhapākāratoraṇanti thirapākārañceva thirapiṭṭhasaṅghāṭañca. Ekadvāranti kasmā āha? Bahudvāre hi nagare bahūhi paṇḍitadovārikehi bhavitabbaṃ. Ekadvāre ekova vaṭṭati. Therassa ca paññāya sadiso añño natthi. Tasmā attano paṇḍitabhāvassa opammatthaṃ ekaṃyeva dovārikaṃ dassetuṃ ekadvāra’’nti āha. Paṇḍitoti paṇḍiccena samannāgato. Byattoti veyyattiyena samannāgato visadañāṇo. Medhāvīti ṭhānuppattikapaññāsaṅkhātāya medhāya samannāgato. Anupariyāyapathanti anupariyāyanāmakaṃ pākāramaggaṃ. Pākārasandhinti dvinnaṃ iṭṭhakānaṃ apagataṭṭhānaṃ. Pākāravivaranti pākārassa chinnaṭṭhānaṃ.

    ចេតសោ ឧបក្កិលេសេតិ បញ្ច នីវរណានិ ចិត្តំ ឧបក្កិលេសេន្តិ កិលិដ្ឋំ ករោន្តិ ឧបតាបេន្តិ វិពាធេន្តិ, តស្មា ‘‘ចេតសោ ឧបក្កិលេសា’’តិ វុច្ចន្តិ។ បញ្ញាយ ទុព្ពលីករណេតិ នីវរណា ឧប្បជ្ជមានា អនុប្បន្នាយ បញ្ញាយ ឧប្បជ្ជិតុំ ន ទេន្តិ, ឧប្បន្នាយ បញ្ញាយ វឌ្ឍិតុំ ន ទេន្តិ, តស្មា ‘‘បញ្ញាយ ទុព្ពលីករណា’’តិ វុច្ចន្តិ។ សុប្បតិដ្ឋិតចិត្តាតិ ចតូសុ សតិបដ្ឋានេសុ សុដ្ឋុ ឋបិតចិត្តា ហុត្វា។ សត្ត ពោជ្ឈង្គេ យថាភូតន្តិ សត្ត ពោជ្ឈង្គេ យថាសភាវេន ភាវេត្វា។ អនុត្តរំ សម្មាសម្ពោធិន្តិ អរហត្តំ សព្ពញ្ញុតញ្ញាណំ វា បដិវិជ្ឈិំសូតិ ទស្សេតិ។

    Cetaso upakkileseti pañca nīvaraṇāni cittaṃ upakkilesenti kiliṭṭhaṃ karonti upatāpenti vibādhenti, tasmā ‘‘cetaso upakkilesā’’ti vuccanti. Paññāya dubbalīkaraṇeti nīvaraṇā uppajjamānā anuppannāya paññāya uppajjituṃ na denti, uppannāya paññāya vaḍḍhituṃ na denti, tasmā ‘‘paññāya dubbalīkaraṇā’’ti vuccanti. Suppatiṭṭhitacittāti catūsu satipaṭṭhānesu suṭṭhu ṭhapitacittā hutvā. Satta bojjhaṅge yathābhūtanti satta bojjhaṅge yathāsabhāvena bhāvetvā. Anuttaraṃ sammāsambodhinti arahattaṃ sabbaññutaññāṇaṃ vā paṭivijjhiṃsūti dasseti.

    អបិចេត្ថ សតិបដ្ឋានាតិ វិបស្សនា។ សម្ពោជ្ឈង្គា មគ្គោ។ អនុត្តរាសម្មាសម្ពោធិ អរហត្តំ។ សតិបដ្ឋានាតិ វា មគ្គាតិ វា ពោជ្ឈង្គមិស្សកា។ សម្មាសម្ពោធិ អរហត្តមេវ។ ទីឃភាណកមហាសីវត្ថេរោ បនាហ ‘‘សតិបដ្ឋានេ វិបស្សនាតិ គហេត្វា ពោជ្ឈង្គេ មគ្គោ ច សព្ពញ្ញុតញ្ញាណញ្ចាតិ គហិតេ សុន្ទរោ បញ្ហោ ភវេយ្យ, ន បនេវំ គហិត’’ន្តិ។ ឥតិ ថេរោ សព្ពញ្ញុពុទ្ធានំ នីវរណប្បហានេ សតិបដ្ឋានភាវនាយ សម្ពោធិយញ្ច មជ្ឈេ ភិន្នសុវណ្ណរជតានំ វិយ នានត្តាភាវំ ទស្សេតិ។

    Apicettha satipaṭṭhānāti vipassanā. Sambojjhaṅgā maggo. Anuttarāsammāsambodhi arahattaṃ. Satipaṭṭhānāti vā maggāti vā bojjhaṅgamissakā. Sammāsambodhi arahattameva. Dīghabhāṇakamahāsīvatthero panāha ‘‘satipaṭṭhāne vipassanāti gahetvā bojjhaṅge maggo ca sabbaññutaññāṇañcāti gahite sundaro pañho bhaveyya, na panevaṃ gahita’’nti. Iti thero sabbaññubuddhānaṃ nīvaraṇappahāne satipaṭṭhānabhāvanāya sambodhiyañca majjhe bhinnasuvaṇṇarajatānaṃ viya nānattābhāvaṃ dasseti.

    ឥធ ឋត្វា ឧបមា សំសន្ទេតព្ពា – អាយស្មា ហិ សារិបុត្តោ បច្ចន្តនគរំ ទស្សេសិ, បាការំ ទស្សេសិ, បរិយាយបថំ ទស្សេសិ, ទ្វារំ ទស្សេសិ, បណ្ឌិតទោវារិកំ ទស្សេសិ, នគរំ បវេសនកនិក្ខមនកេ ឱឡារិកេ បាណេ ទស្សេសិ, បណ្ឌិតទោវារិកស្ស តេសំ បាណានំ បាកដភាវញ្ច ទស្សេសិ។ តត្ថ កិំ កេន សទិសន្តិ ចេ។ នគរំ វិយ ហិ និព្ពានំ, បាការោ វិយ សីលំ, បរិយាយបថោ វិយ ហិរី, ទ្វារំ វិយ អរិយមគ្គោ, បណ្ឌិតទោវារិកោ វិយ ធម្មសេនាបតិ, នគរប្បវិសនកនិក្ខមនកឱឡារិកបាណា វិយ អតីតានាគតបច្ចុប្បន្នា ពុទ្ធា, ទោវារិកស្ស តេសំ បាណានំ បាកដភាវោ វិយ អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស អតីតានាគតបច្ចុប្បន្នពុទ្ធានំ សីលសមថាទីហិ បាកដភាវោ។ ឯត្តាវតា ថេរេន ភគវា ឯវមហំ សាវកបារមីញាណេ ឋត្វា ធម្មន្វយេន នយគ្គាហេន ជានាមីតិ អត្តនោ សីហនាទស្ស អនុយោគោ ទិន្នោ ហោតិ។

    Idha ṭhatvā upamā saṃsandetabbā – āyasmā hi sāriputto paccantanagaraṃ dassesi, pākāraṃ dassesi, pariyāyapathaṃ dassesi, dvāraṃ dassesi, paṇḍitadovārikaṃ dassesi, nagaraṃ pavesanakanikkhamanake oḷārike pāṇe dassesi, paṇḍitadovārikassa tesaṃ pāṇānaṃ pākaṭabhāvañca dassesi. Tattha kiṃ kena sadisanti ce. Nagaraṃ viya hi nibbānaṃ, pākāro viya sīlaṃ, pariyāyapatho viya hirī, dvāraṃ viya ariyamaggo, paṇḍitadovāriko viya dhammasenāpati, nagarappavisanakanikkhamanakaoḷārikapāṇā viya atītānāgatapaccuppannā buddhā, dovārikassa tesaṃ pāṇānaṃ pākaṭabhāvo viya āyasmato sāriputtassa atītānāgatapaccuppannabuddhānaṃ sīlasamathādīhi pākaṭabhāvo. Ettāvatā therena bhagavā evamahaṃ sāvakapāramīñāṇe ṭhatvā dhammanvayena nayaggāhena jānāmīti attano sīhanādassa anuyogo dinno hoti.

    ១៤៤. ឥធាហំ, ភន្តេ, យេន ភគវាតិ ឥមំ ទេសនំ កស្មា អារភិ ? សាវកបារមីញាណស្ស និប្ផត្តិទស្សនត្ថំ។ អយញ្ហេត្ថ អធិប្បាយោ, ភគវា អហំ សាវកបារមីញាណំ បដិលភន្តោ បញ្ចនវុតិបាសណ្ឌេ ន អញ្ញំ ឯកម្បិ សមណំ វា ព្រាហ្មណំ វា ឧបសង្កមិត្វា សាវកបារមីញាណម្បិ បដិលភិំ, តុម្ហេយេវ ឧបសង្កមិត្វា តុម្ហេ បយិរុបាសន្តោ បដិលភិន្តិ។ តត្ថ ឥធាតិ និបាតមត្តំ។ ឧបសង្កមិំ ធម្មសវនាយាតិ តុម្ហេ ឧបសង្កមន្តោ បនាហំ ន ចីវរាទិហេតុ ឧបសង្កមន្តោ, ធម្មសវនត្ថាយ ឧបសង្កមន្តោ។ ឯវំ ឧបសង្កមិត្វា សាវកបារមីញាណំ បដិលភិំ។ កទា បន ថេរោ ធម្មសវនត្ថាយ ឧបសង្កមន្តោតិ។ សូករខតលេណេ ភាគិនេយ្យទីឃនខបរិព្ពាជកស្ស វេទនាបរិគ្គហសុត្តន្តកថនទិវសេ (ម. និ. ២.២០៥) ឧបសង្កមន្តោ, តទាយេវ សាវកបារមីញាណំ បដិលភីតិ។ តំទិវសញ្ហិ ថេរោ តាលវណ្ដំ គហេត្វា ភគវន្តំ ពីជមានោ ឋិតោ តំ ទេសនំ សុត្វា តត្ថេវ សាវកបារមីញាណំ ហត្ថគតំ អកាសិ។ ឧត្តរុត្តរំ បណីតបណីតន្តិ ឧត្តរុត្តរញ្ចេវ បណីតបណីតញ្ច កត្វា ទេសេសិ។ កណ្ហសុក្កសប្បដិភាគន្តិ កណ្ហញ្ចេវ សុក្កញ្ច។ តញ្ច ខោ សប្បដិភាគំ សវិបក្ខំ កត្វា។ កណ្ហំ បដិពាហិត្វា សុក្កំ, សុក្កំ បដិពាហិត្វា កណ្ហន្តិ ឯវំ សប្បដិភាគំ កត្វា កណ្ហសុក្កំ ទេសេសិ, កណ្ហំ ទេសេន្តោបិ ច សឧស្សាហំ សវិបាកំ ទេសេសិ, សុក្កំ ទេសេន្តោបិ សឧស្សាហំ សវិបាកំ ទេសេសិ។

    144.Idhāhaṃ, bhante, yena bhagavāti imaṃ desanaṃ kasmā ārabhi ? Sāvakapāramīñāṇassa nipphattidassanatthaṃ. Ayañhettha adhippāyo, bhagavā ahaṃ sāvakapāramīñāṇaṃ paṭilabhanto pañcanavutipāsaṇḍe na aññaṃ ekampi samaṇaṃ vā brāhmaṇaṃ vā upasaṅkamitvā sāvakapāramīñāṇampi paṭilabhiṃ, tumheyeva upasaṅkamitvā tumhe payirupāsanto paṭilabhinti. Tattha idhāti nipātamattaṃ. Upasaṅkamiṃ dhammasavanāyāti tumhe upasaṅkamanto panāhaṃ na cīvarādihetu upasaṅkamanto, dhammasavanatthāya upasaṅkamanto. Evaṃ upasaṅkamitvā sāvakapāramīñāṇaṃ paṭilabhiṃ. Kadā pana thero dhammasavanatthāya upasaṅkamantoti. Sūkarakhataleṇe bhāgineyyadīghanakhaparibbājakassa vedanāpariggahasuttantakathanadivase (ma. ni. 2.205) upasaṅkamanto, tadāyeva sāvakapāramīñāṇaṃ paṭilabhīti. Taṃdivasañhi thero tālavaṇṭaṃ gahetvā bhagavantaṃ bījamāno ṭhito taṃ desanaṃ sutvā tattheva sāvakapāramīñāṇaṃ hatthagataṃ akāsi. Uttaruttaraṃ paṇītapaṇītanti uttaruttarañceva paṇītapaṇītañca katvā desesi. Kaṇhasukkasappaṭibhāganti kaṇhañceva sukkañca. Tañca kho sappaṭibhāgaṃ savipakkhaṃ katvā. Kaṇhaṃ paṭibāhitvā sukkaṃ, sukkaṃ paṭibāhitvā kaṇhanti evaṃ sappaṭibhāgaṃ katvā kaṇhasukkaṃ desesi, kaṇhaṃ desentopi ca saussāhaṃ savipākaṃ desesi, sukkaṃ desentopi saussāhaṃ savipākaṃ desesi.

    តស្មិំ ធម្មេ អភិញ្ញា ឥធេកច្ចំ ធម្មំ ធម្មេសុ និដ្ឋមគមន្តិ តស្មិំ ទេសិតេ ធម្មេ ឯកច្ចំ ធម្មំ នាម សាវកបារមីញាណំ សញ្ជានិត្វា ធម្មេសុ និដ្ឋមគមំ។ កតមេសុ ធម្មេសូតិ? ចតុសច្ចធម្មេសុ។ ឯត្ថាយំ ថេរសល្លាបោ, កាឡវល្លវាសី សុមត្ថេរោ តាវ វទតិ ‘‘ចតុសច្ចធម្មេសុ ឥទានិ និដ្ឋគមនការណំ នត្ថិ។ អស្សជិមហាសាវកស្ស ហិ ទិដ្ឋទិវសេយេវ សោ បឋមមគ្គេន ចតុសច្ចធម្មេសុ និដ្ឋំ គតោ, អបរភាគេ សូករខតលេណទ្វារេ ឧបរិ តីហិ មគ្គេហិ ចតុសច្ចធម្មេសុ និដ្ឋំ គតោ, ឥមស្មិំ បន ឋានេ ‘ធម្មេសូ’តិ ពុទ្ធគុណេសុ និដ្ឋំ គតោ’’តិ។ លោកន្តរវាសី ចូឡសីវត្ថេរោ បន ‘‘សព្ពំ តថេវ វត្វា ឥមស្មិំ បន ឋានេ ‘ធម្មេសូ’តិ អរហត្តេ និដ្ឋំ គតោ’’តិ អាហ។ ទីឃភាណកតិបិដកមហាសីវត្ថេរោ បន ‘‘តថេវ បុរិមវាទំ វត្វា ឥមស្មិំ បន ឋានេ ‘ធម្មេសូ’តិ សាវកបារមីញាណេ និដ្ឋំ គតោ’’តិ វត្វា ‘‘ពុទ្ធគុណា បន នយតោ អាគតា’’តិ អាហ។

    Tasmiṃ dhamme abhiññā idhekaccaṃ dhammaṃ dhammesu niṭṭhamagamanti tasmiṃ desite dhamme ekaccaṃ dhammaṃ nāma sāvakapāramīñāṇaṃ sañjānitvā dhammesu niṭṭhamagamaṃ. Katamesu dhammesūti? Catusaccadhammesu. Etthāyaṃ therasallāpo, kāḷavallavāsī sumatthero tāva vadati ‘‘catusaccadhammesu idāni niṭṭhagamanakāraṇaṃ natthi. Assajimahāsāvakassa hi diṭṭhadivaseyeva so paṭhamamaggena catusaccadhammesu niṭṭhaṃ gato, aparabhāge sūkarakhataleṇadvāre upari tīhi maggehi catusaccadhammesu niṭṭhaṃ gato, imasmiṃ pana ṭhāne ‘dhammesū’ti buddhaguṇesu niṭṭhaṃ gato’’ti. Lokantaravāsī cūḷasīvatthero pana ‘‘sabbaṃ tatheva vatvā imasmiṃ pana ṭhāne ‘dhammesū’ti arahatte niṭṭhaṃ gato’’ti āha. Dīghabhāṇakatipiṭakamahāsīvatthero pana ‘‘tatheva purimavādaṃ vatvā imasmiṃ pana ṭhāne ‘dhammesū’ti sāvakapāramīñāṇe niṭṭhaṃ gato’’ti vatvā ‘‘buddhaguṇā pana nayato āgatā’’ti āha.

    សត្ថរិ បសីទិន្តិ ឯវំ សាវកបារមីញាណធម្មេសុ និដ្ឋំ គន្ត្វា ភិយ្យោសោមត្តាយ ‘‘សម្មាសម្ពុទ្ធោ វត សោ ភគវា’’តិ សត្ថរិ បសីទិំ។ ស្វាក្ខាតោ ភគវតា ធម្មោតិ សុដ្ឋុ អក្ខាតោ សុកថិតោ និយ្យានិកោ មគ្គោ ផលត្ថាយ និយ្យាតិ រាគទោសមោហនិម្មទនសមត្ថោ។

    Satthari pasīdinti evaṃ sāvakapāramīñāṇadhammesu niṭṭhaṃ gantvā bhiyyosomattāya ‘‘sammāsambuddho vata so bhagavā’’ti satthari pasīdiṃ. Svākkhāto bhagavatā dhammoti suṭṭhu akkhāto sukathito niyyāniko maggo phalatthāya niyyāti rāgadosamohanimmadanasamattho.

    សុប្បដិបន្នោ សង្ឃោតិ ពុទ្ធស្ស ភគវតោ សាវកសង្ឃោបិ វង្កាទិទោសវិរហិតំ សម្មាបដិបទំ បដិបន្នត្តា សុប្បដិបន្នោតិ បសន្នោម្ហិ ភគវតីតិ ទស្សេតិ។

    Suppaṭipanno saṅghoti buddhassa bhagavato sāvakasaṅghopi vaṅkādidosavirahitaṃ sammāpaṭipadaṃ paṭipannattā suppaṭipannoti pasannomhi bhagavatīti dasseti.

    កុសលធម្មទេសនាវណ្ណនា

    Kusaladhammadesanāvaṇṇanā

    ១៤៥. ឥទានិ ទិវាដ្ឋានេ និសីទិត្វា សមាបជ្ជិតេ សោឡស អបរាបរិយធម្មេ ទស្សេតុំ អបរំ បន ភន្តេ ឯតទានុត្តរិយន្តិ ទេសនំ អារភិ។ តត្ថ អនុត្តរិយន្តិ អនុត្តរភាវោ។ យថា ភគវា ធម្មំ ទេសេតីតិ យថា យេនាការេន យាយ ទេសនាយ ភគវា ធម្មំ ទេសេតិ, សា តុម្ហាកំ ទេសនា អនុត្តរាតិ វទតិ។ កុសលេសុ ធម្មេសូតិ តាយ ទេសនាយ ទេសិតេសុ កុសលេសុ ធម្មេសុបិ ភគវាវ អនុត្តរោតិ ទីបេតិ។ យា វា សា ទេសនា, តស្សា ភូមិំ ទស្សេន្តោបិ ‘‘កុសលេសុ ធម្មេសូ’’តិ អាហ។ តត្រិមេ កុសលា ធម្មាតិ តត្រ កុសលេសុ ធម្មេសូតិ វុត្តបទេ ឥមេ កុសលា ធម្មា នាមាតិ វេទិតព្ពា។ តត្ថ អារោគ្យដ្ឋេន, អនវជ្ជដ្ឋេន, កោសល្លសម្ភូតដ្ឋេន, និទ្ទរថដ្ឋេន, សុខវិបាកដ្ឋេនាតិ បញ្ចធា កុសលំ វេទិតព្ពំ។ តេសុ ជាតកបរិយាយំ បត្វា អារោគ្យដ្ឋេន កុសលំ វដ្ដតិ។ សុត្តន្តបរិយាយំ បត្វា អនវជ្ជដ្ឋេន។ អភិធម្មបរិយាយំ បត្វា កោសល្លសម្ភូតនិទ្ទរថសុខវិបាកដ្ឋេន។ ឥមស្មិំ បន ឋានេ ពាហិតិកសុត្តន្តបរិយាយេន (ម. និ. ២.៣៥៨) អនវជ្ជដ្ឋេន កុសលំ ទដ្ឋព្ពំ។

    145. Idāni divāṭṭhāne nisīditvā samāpajjite soḷasa aparāpariyadhamme dassetuṃ aparaṃ pana bhante etadānuttariyanti desanaṃ ārabhi. Tattha anuttariyanti anuttarabhāvo. Yathā bhagavādhammaṃ desetīti yathā yenākārena yāya desanāya bhagavā dhammaṃ deseti, sā tumhākaṃ desanā anuttarāti vadati. Kusalesu dhammesūti tāya desanāya desitesu kusalesu dhammesupi bhagavāva anuttaroti dīpeti. Yā vā sā desanā, tassā bhūmiṃ dassentopi ‘‘kusalesu dhammesū’’ti āha. Tatrime kusalā dhammāti tatra kusalesu dhammesūti vuttapade ime kusalā dhammā nāmāti veditabbā. Tattha ārogyaṭṭhena, anavajjaṭṭhena, kosallasambhūtaṭṭhena, niddarathaṭṭhena, sukhavipākaṭṭhenāti pañcadhā kusalaṃ veditabbaṃ. Tesu jātakapariyāyaṃ patvā ārogyaṭṭhena kusalaṃ vaṭṭati. Suttantapariyāyaṃ patvā anavajjaṭṭhena. Abhidhammapariyāyaṃ patvā kosallasambhūtaniddarathasukhavipākaṭṭhena. Imasmiṃ pana ṭhāne bāhitikasuttantapariyāyena (ma. ni. 2.358) anavajjaṭṭhena kusalaṃ daṭṭhabbaṃ.

    ចត្តារោ សតិបដ្ឋានាតិ ចុទ្ទសវិធេន កាយានុបស្សនាសតិបដ្ឋានំ, នវវិធេន វេទនានុបស្សនាសតិបដ្ឋានំ , សោឡសវិធេន ចិត្តានុបស្សនាសតិបដ្ឋានំ, បញ្ចវិធេន ធម្មានុបស្សនាសតិបដ្ឋានន្តិ ឯវំ នានានយេហិ វិភជិត្វា សមថវិបស្សនាមគ្គវសេន លោកិយលោកុត្តរមិស្សកា ចត្តារោ សតិបដ្ឋានា ទេសិតា។ ផលសតិបដ្ឋានំ បន ឥធ អនធិប្បេតំ។ ចត្តារោ សម្មប្បធានាតិ បគ្គហដ្ឋេន ឯកលក្ខណា, កិច្ចវសេន នានាកិច្ចា។ ‘‘ឥធ ភិក្ខុ អនុប្បន្នានំ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ អនុប្បាទាយា’’តិអាទិនា នយេន សមថវិបស្សនាមគ្គវសេន លោកិយលោកុត្តរមិស្សកាវ ចត្តារោ សម្មប្បធានា ទេសិតា។ ចត្តារោ ឥទ្ធិបាទាតិ ឥជ្ឈនដ្ឋេន ឯកសង្គហា, ឆន្ទាទិវសេន នានាសភាវា។ ‘‘ឥធ ភិក្ខុ ឆន្ទសមាធិបធានសង្ខារសមន្នាគតំ ឥទ្ធិបាទំ ភាវេតី’’តិអាទិនា នយេន សមថវិបស្សនាមគ្គវសេន លោកិយលោកុត្តរមិស្សកាវ ចត្តារោ ឥទ្ធិបាទា ទេសិតា។

    Cattāro satipaṭṭhānāti cuddasavidhena kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ, navavidhena vedanānupassanāsatipaṭṭhānaṃ , soḷasavidhena cittānupassanāsatipaṭṭhānaṃ, pañcavidhena dhammānupassanāsatipaṭṭhānanti evaṃ nānānayehi vibhajitvā samathavipassanāmaggavasena lokiyalokuttaramissakā cattāro satipaṭṭhānā desitā. Phalasatipaṭṭhānaṃ pana idha anadhippetaṃ. Cattāro sammappadhānāti paggahaṭṭhena ekalakkhaṇā, kiccavasena nānākiccā. ‘‘Idha bhikkhu anuppannānaṃ pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ anuppādāyā’’tiādinā nayena samathavipassanāmaggavasena lokiyalokuttaramissakāva cattāro sammappadhānā desitā. Cattāro iddhipādāti ijjhanaṭṭhena ekasaṅgahā, chandādivasena nānāsabhāvā. ‘‘Idha bhikkhu chandasamādhipadhānasaṅkhārasamannāgataṃ iddhipādaṃ bhāvetī’’tiādinā nayena samathavipassanāmaggavasena lokiyalokuttaramissakāva cattāro iddhipādā desitā.

    បញ្ចិន្ទ្រិយានីតិ អាធិបតេយ្យដ្ឋេន ឯកលក្ខណានិ, អធិមោក្ខាទិសភាវវសេន នានាសភាវានិ។ សមថវិបស្សនាមគ្គវសេនេវ ច លោកិយលោកុត្តរមិស្សកានិ សទ្ធាទីនិ បញ្ចិន្ទ្រិយានិ ទេសិតានិ។ បញ្ច ពលានីតិ ឧបត្ថម្ភនដ្ឋេន អកម្បិយដ្ឋេន វា ឯកសង្គហានិ, សលក្ខណេន នានាសភាវានិ ។ សមថវិបស្សនាមគ្គវសេនេវ លោកិយលោកុត្តរមិស្សកានិ សទ្ធាទីនិ បញ្ច ពលានិ ទេសិតានិ។ សត្ត ពោជ្ឈង្គាតិ និយ្យានដ្ឋេន ឯកសង្គហា, ឧបដ្ឋានាទិនា សលក្ខណេន នានាសភាវា។ សមថវិបស្សនា មគ្គវសេនេវ លោកិយលោកុត្តរមិស្សកា សត្ត ពោជ្ឈង្គា ទេសិតា។

    Pañcindriyānīti ādhipateyyaṭṭhena ekalakkhaṇāni, adhimokkhādisabhāvavasena nānāsabhāvāni. Samathavipassanāmaggavaseneva ca lokiyalokuttaramissakāni saddhādīni pañcindriyāni desitāni. Pañca balānīti upatthambhanaṭṭhena akampiyaṭṭhena vā ekasaṅgahāni, salakkhaṇena nānāsabhāvāni . Samathavipassanāmaggavaseneva lokiyalokuttaramissakāni saddhādīni pañca balāni desitāni. Satta bojjhaṅgāti niyyānaṭṭhena ekasaṅgahā, upaṭṭhānādinā salakkhaṇena nānāsabhāvā. Samathavipassanā maggavaseneva lokiyalokuttaramissakā satta bojjhaṅgā desitā.

    អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោតិ ហេតុដ្ឋេន ឯកសង្គហោ, ទស្សនាទិនា សលក្ខណេន នានាសភាវោ។ សមថវិបស្សនាមគ្គវសេនេវ លោកិយលោកុត្តរមិស្សកោ អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ ទេសិតោតិ អត្ថោ។

    Ariyo aṭṭhaṅgiko maggoti hetuṭṭhena ekasaṅgaho, dassanādinā salakkhaṇena nānāsabhāvo. Samathavipassanāmaggavaseneva lokiyalokuttaramissako ariyo aṭṭhaṅgiko maggo desitoti attho.

    ឥធ, ភន្តេ, ភិក្ខុ អាសវានំ ខយាតិ ឥទំ កិមត្ថំ អារទ្ធំ? សាសនស្ស បរិយោសានទស្សនត្ថំ។ សាសនស្ស ហិ ន កេវលំ មគ្គេនេវ បរិយោសានំ ហោតិ, អរហត្តផលេន បន ហោតិ។ តស្មា តំ ទស្សេតុំ ឥទមារទ្ធន្តិ វេទិតព្ពំ។ ឯតទានុត្តរិយំ, ភន្តេ, កុសលេសុ ធម្មេសូតិ ភន្តេ យា អយំ កុសលេសុ ធម្មេសុ ឯវំទេសនា, ឯតទានុត្តរិយំ។ តំ ភគវាតិ តំ ទេសនំ ភគវា អសេសំ សកលំ អភិជានាតិ។ តំ ភគវតោតិ តំ ទេសនំ ភគវតោ អសេសំ អភិជានតោ។ ឧត្តរិ អភិញ្ញេយ្យំ នត្ថីតិ តទុត្តរិ អភិជានិតព្ពំ នត្ថិ, អយំ នាម ឥតោ អញ្ញោ ធម្មោ វា បុគ្គលោ វា យំ ភគវា ន ជានាតីតិ ឥទំ នត្ថិ។ យទភិជានំ អញ្ញោ សមណោ វាតិ យំ តុម្ហេហិ អនភិញ្ញាតំ, តំ អញ្ញោ សមណោ វា ព្រាហ្មណោ វា អភិជានន្តោ ភគវតា ភិយ្យោភិញ្ញតរោ អស្ស, អធិកតរបញ្ញោ ភវេយ្យ។ យទិទំ កុសលេសុ ធម្មេសូតិ ឯត្ថ យទិទន្តិ និបាតមត្តំ, កុសលេសុ ធម្មេសុ ភគវតា ឧត្តរិតរោ នត្ថីតិ អយមេត្ថត្ថោ។ ឥតិ ភគវាវ កុសលេសុ ធម្មេសុ អនុត្តរោតិ ទស្សេន្តោ ‘‘ឥមិនាបិ ការណេន ឯវំបសន្នោ អហំ, ភន្តេ, ភគវតី’’តិ ទីបេតិ។ ឥតោ បរេសុ អបរំ បនាតិអាទីសុ វិសេសមត្តមេវ វណ្ណយិស្សាម។ បុរិមវារសទិសំ បន វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពំ។

    Idha, bhante, bhikkhu āsavānaṃ khayāti idaṃ kimatthaṃ āraddhaṃ? Sāsanassa pariyosānadassanatthaṃ. Sāsanassa hi na kevalaṃ maggeneva pariyosānaṃ hoti, arahattaphalena pana hoti. Tasmā taṃ dassetuṃ idamāraddhanti veditabbaṃ. Etadānuttariyaṃ, bhante, kusalesu dhammesūti bhante yā ayaṃ kusalesu dhammesu evaṃdesanā, etadānuttariyaṃ. Taṃbhagavāti taṃ desanaṃ bhagavā asesaṃ sakalaṃ abhijānāti. Taṃ bhagavatoti taṃ desanaṃ bhagavato asesaṃ abhijānato. Uttari abhiññeyyaṃ natthīti taduttari abhijānitabbaṃ natthi, ayaṃ nāma ito añño dhammo vā puggalo vā yaṃ bhagavā na jānātīti idaṃ natthi. Yadabhijānaṃ añño samaṇo vāti yaṃ tumhehi anabhiññātaṃ, taṃ añño samaṇo vā brāhmaṇo vā abhijānanto bhagavatā bhiyyobhiññataro assa, adhikatarapañño bhaveyya. Yadidaṃ kusalesu dhammesūti ettha yadidanti nipātamattaṃ, kusalesu dhammesu bhagavatā uttaritaro natthīti ayametthattho. Iti bhagavāva kusalesu dhammesu anuttaroti dassento ‘‘imināpi kāraṇena evaṃpasanno ahaṃ, bhante, bhagavatī’’ti dīpeti. Ito paresu aparaṃ panātiādīsu visesamattameva vaṇṇayissāma. Purimavārasadisaṃ pana vuttanayeneva veditabbaṃ.

    អាយតនបណ្ណត្តិទេសនាវណ្ណនា

    Āyatanapaṇṇattidesanāvaṇṇanā

    ១៤៦. អាយតនបណ្ណត្តីសូតិ អាយតនបញ្ញាបនាសុ។ ឥទានិ តា អាយតនបញ្ញត្តិយោ ទស្សេន្តោ ឆយិមានិ, ភន្តេតិអាទិមាហ។ អាយតនកថា បនេសា វិសុទ្ធិមគ្គេ វិត្ថារេន កថិតា, តេន ន តំ វិត្ថារយិស្សាម, តស្មា តត្ថ វុត្តនយេនេវ សា វិត្ថារតោ វេទិតព្ពា។

    146.Āyatanapaṇṇattīsūti āyatanapaññāpanāsu. Idāni tā āyatanapaññattiyo dassento chayimāni, bhantetiādimāha. Āyatanakathā panesā visuddhimagge vitthārena kathitā, tena na taṃ vitthārayissāma, tasmā tattha vuttanayeneva sā vitthārato veditabbā.

    ឯតទានុត្តរិយំ , ភន្តេ, អាយតនបណ្ណត្តីសូតិ យាយំ អាយតនបណ្ណត្តីសុ អជ្ឈត្តិកពាហិរវវត្ថានាទិវសេន ឯវំ ទេសនា, ឯតទានុត្តរិយំ។ សេសំ វុត្តនយមេវ។

    Etadānuttariyaṃ, bhante, āyatanapaṇṇattīsūti yāyaṃ āyatanapaṇṇattīsu ajjhattikabāhiravavatthānādivasena evaṃ desanā, etadānuttariyaṃ. Sesaṃ vuttanayameva.

    គព្ភាវក្កន្តិទេសនាវណ្ណនា

    Gabbhāvakkantidesanāvaṇṇanā

    ១៤៧. គព្ភាវក្កន្តីសូតិ គព្ភោក្កមនេសុ។ តា គព្ភាវក្កន្តិយោ ទស្សេន្តោ ចតស្សោ ឥមា, ភន្តេតិអាទិមាហ។ តត្ថ អសម្បជានោតិ អជានន្តោ សម្មូឡ្ហោ ហុត្វា។ មាតុកុច្ឆិំ ឱក្កមតីតិ បដិសន្ធិវសេន បវិសតិ។ ឋាតីតិ វសតិ។ និក្ខមតីតិ និក្ខមន្តោបិ អសម្បជានោ សម្មូឡ្ហោវ និក្ខមតិ។ អយំ បឋមាតិ អយំ បកតិលោកិយមនុស្សានំ បឋមា គព្ភាវក្កន្តិ។

    147.Gabbhāvakkantīsūti gabbhokkamanesu. Tā gabbhāvakkantiyo dassento catasso imā, bhantetiādimāha. Tattha asampajānoti ajānanto sammūḷho hutvā. Mātukucchiṃ okkamatīti paṭisandhivasena pavisati. Ṭhātīti vasati. Nikkhamatīti nikkhamantopi asampajāno sammūḷhova nikkhamati. Ayaṃ paṭhamāti ayaṃ pakatilokiyamanussānaṃ paṭhamā gabbhāvakkanti.

    សម្បជានោ មាតុកុច្ឆិំ ឱក្កមតីតិ ឱក្កមន្តោ សម្បជានោ អសម្មូឡ្ហោ ហុត្វា ឱក្កមតិ។

    Sampajāno mātukucchiṃ okkamatīti okkamanto sampajāno asammūḷho hutvā okkamati.

    អយំ ទុតិយាតិ អយំ អសីតិមហាថេរានំ សាវកានំ ទុតិយា គព្ភាវក្កន្តិ។ តេ ហិ បវិសន្តាវ ជានន្តិ, វសន្តា ច និក្ខមន្តា ច ន ជានន្តិ។

    Ayaṃdutiyāti ayaṃ asītimahātherānaṃ sāvakānaṃ dutiyā gabbhāvakkanti. Te hi pavisantāva jānanti, vasantā ca nikkhamantā ca na jānanti.

    អយំ តតិយាតិ អយំ ទ្វិន្នញ្ច អគ្គសាវកានំ បច្ចេកពោធិសត្តានញ្ច តតិយា គព្ភាវក្កន្តិ។ តេ កិរ កម្មជេហិ វាតេហិ អធោសិរា ឧទ្ធំបាទា អនេកសតបោរិសេ បបាតេ វិយ យោនិមុខេ ខិត្តា តាឡច្ឆិគ្គឡេន ហត្ថី វិយ សម្ពាធេន យោនិមុខេន និក្ខមមានា អនន្តំ ទុក្ខំ បាបុណន្តិ។ តេន នេសំ ‘‘មយំ និក្ខមម្ហា’’តិ សម្បជានតា ន ហោតិ។ ឯវំ បូរិតបារមីនម្បិ ច សត្តានំ ឯវរូបេ ឋានេ មហន្តំ ទុក្ខំ ឧប្បជ្ជតីតិ អលមេវ គព្ភាវាសេ និព្ពិន្ទិតុំ អលំ វិរជ្ជិតុំ។

    Ayaṃ tatiyāti ayaṃ dvinnañca aggasāvakānaṃ paccekabodhisattānañca tatiyā gabbhāvakkanti. Te kira kammajehi vātehi adhosirā uddhaṃpādā anekasataporise papāte viya yonimukhe khittā tāḷacchiggaḷena hatthī viya sambādhena yonimukhena nikkhamamānā anantaṃ dukkhaṃ pāpuṇanti. Tena nesaṃ ‘‘mayaṃ nikkhamamhā’’ti sampajānatā na hoti. Evaṃ pūritapāramīnampi ca sattānaṃ evarūpe ṭhāne mahantaṃ dukkhaṃ uppajjatīti alameva gabbhāvāse nibbindituṃ alaṃ virajjituṃ.

    អយំ ចតុត្ថាតិ អយំ សព្ពញ្ញុពោធិសត្តានំ វសេន ចតុត្ថា គព្ភាវក្កន្តិ។ សព្ពញ្ញុពោធិសត្តា ហិ មាតុកុច្ឆិស្មិំ បដិសន្ធិំ គណ្ហន្តាបិ ជានន្តិ, តត្ថ វសន្តាបិ ជានន្តិ, និក្ខមន្តាបិ ជានន្តិ, និក្ខមនកាលេបិ ច តេ កម្មជវាតា ឧទ្ធំបាទេ អធោសិរេ កត្វា ខិបិតុំ ន សក្កោន្តិ, ទ្វេ ហត្ថេ បសារេត្វា អក្ខីនិ ឧម្មីលេត្វា ឋិតកាវ និក្ខមន្តិ។ ភវគ្គំ ឧបាទាយ អវីចិអន្តរេ អញ្ញោ តីសុ កាលេសុ សម្បជានោ នាម នត្ថិ ឋបេត្វា សព្ពញ្ញុពោធិសត្តេ។ តេនេវ នេសំ មាតុកុច្ឆិំ ឱក្កមនកាលេ ច និក្ខមនកាលេ ច ទសសហស្សិលោកធាតុ កម្បតីតិ។ សេសមេត្ថ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពំ។

    Ayaṃ catutthāti ayaṃ sabbaññubodhisattānaṃ vasena catutthā gabbhāvakkanti. Sabbaññubodhisattā hi mātukucchismiṃ paṭisandhiṃ gaṇhantāpi jānanti, tattha vasantāpi jānanti, nikkhamantāpi jānanti, nikkhamanakālepi ca te kammajavātā uddhaṃpāde adhosire katvā khipituṃ na sakkonti, dve hatthe pasāretvā akkhīni ummīletvā ṭhitakāva nikkhamanti. Bhavaggaṃ upādāya avīciantare añño tīsu kālesu sampajāno nāma natthi ṭhapetvā sabbaññubodhisatte. Teneva nesaṃ mātukucchiṃ okkamanakāle ca nikkhamanakāle ca dasasahassilokadhātu kampatīti. Sesamettha vuttanayeneva veditabbaṃ.

    អាទេសនវិធាទេសនាវណ្ណនា

    Ādesanavidhādesanāvaṇṇanā

    ១៤៨. អាទេសនវិធាសូតិ អាទេសនកោដ្ឋាសេសុ។ ឥទានិ តា អាទេសនវិធា ទស្សេន្តោ ចតស្សោ ឥមាតិអាទិមាហ។ និមិត្តេន អាទិសតីតិ អាគតនិមិត្តេន គតនិមិត្តេន ឋិតនិមិត្តេន វា ឥទំ នាម ភវិស្សតីតិ កថេតិ។

    148.Ādesanavidhāsūti ādesanakoṭṭhāsesu. Idāni tā ādesanavidhā dassento catasso imātiādimāha. Nimittena ādisatīti āgatanimittena gatanimittena ṭhitanimittena vā idaṃ nāma bhavissatīti katheti.

    តត្រិទំ វត្ថុ – ឯកោ រាជា តិស្សោ មុត្តា គហេត្វា បុរោហិតំ បុច្ឆិ ‘‘កិំ មេ, អាចរិយ, ហត្ថេ’’តិ? សោ ឥតោ ចិតោ ច ឱលោកេសិ។ តេន ច សមយេន ឯកា សរពូ ‘‘មក្ខិកំ គហេស្សាមី’’តិ បក្ខន្ទិ, គហណកាលេ មក្ខិកា បលាតា, សោ មក្ខិកាយ មុត្តត្តា ‘‘មុត្តា មហារាជា’’តិ អាហ។ មុត្តា តាវ ហោតុ, កតិ មុត្តាតិ? សោ បុន និមិត្តំ ឱលោកេសិ។ អថ អវិទូរេ កុក្កុដោ តិក្ខត្តុំ សទ្ទំ និច្ឆារេសិ។ ព្រាហ្មណោ ‘‘តិស្សោ មហារាជា’’តិ អាហ។ ឯវំ ឯកច្ចោ អាគតនិមិត្តេន កថេតិ។ ឯតេនុបាយេន គតឋិតនិ មិត្តេហិបិ កថនំ វេទិតព្ពំ។

    Tatridaṃ vatthu – eko rājā tisso muttā gahetvā purohitaṃ pucchi ‘‘kiṃ me, ācariya, hatthe’’ti? So ito cito ca olokesi. Tena ca samayena ekā sarabū ‘‘makkhikaṃ gahessāmī’’ti pakkhandi, gahaṇakāle makkhikā palātā, so makkhikāya muttattā ‘‘muttā mahārājā’’ti āha. Muttā tāva hotu, kati muttāti? So puna nimittaṃ olokesi. Atha avidūre kukkuṭo tikkhattuṃ saddaṃ nicchāresi. Brāhmaṇo ‘‘tisso mahārājā’’ti āha. Evaṃ ekacco āgatanimittena katheti. Etenupāyena gataṭhitani mittehipi kathanaṃ veditabbaṃ.

    អមនុស្សានន្តិ យក្ខបិសាចាទីនំ។ ទេវតានន្តិ ចាតុមហារាជិកាទីនំ។ សទ្ទំ សុត្វាតិ អញ្ញស្ស ចិត្តំ ញត្វា កថេន្តានំ សទ្ទំ សុត្វា។ វិតក្កវិប្ផារសទ្ទន្តិ វិតក្កវិប្ផារវសេន ឧប្បន្នំ វិប្បលបន្តានំ សុត្តបមត្តាទីនំ សទ្ទំ។ សុត្វាតិ តំ សទ្ទំ សុត្វា។ យំ វិតក្កយតោ តស្ស សោ សទ្ទោ ឧប្បន្នោ, តស្ស វសេន ‘‘ឯវម្បិ តេ មនោ’’តិ អាទិសតិ។ មនោសង្ខារា បណិហិតាតិ ចិត្តសង្ខារា សុដ្ឋបិតា។ វិតក្កេស្សតីតិ វិតក្កយិស្សតិ បវត្តេស្សតីតិ បជានាតិ។ ជានន្តោ ច អាគមនេន ជានាតិ, បុព្ពភាគេន ជានាតិ, អន្តោសមាបត្តិយំ ចិត្តំ ឱលោកេត្វា ជានាតិ។ អាគមនេន ជានាតិ នាម កសិណបរិកម្មកាលេយេវ យេនាការេន ឯស កសិណភាវនំ អារទ្ធោ បឋមជ្ឈានំ វា…បេ.… ចតុត្ថជ្ឈានំ វា អដ្ឋសមាបត្តិយោ វា និព្ពត្តេស្សតីតិ ជានាតិ។ បុព្ពភាគេន ជានាតិ នាម សមថវិបស្សនាយ អារទ្ធាយេវ ជានាតិ, យេនាការេន ឯស វិបស្សនំ អារទ្ធោ សោតាបត្តិមគ្គំ វា និព្ពត្តេស្សតិ, សកទាគាមិមគ្គំ វា និព្ពត្តេស្សតិ, អនាគាមិមគ្គំ វា និព្ពត្តេស្សតិ, អរហត្តមគ្គំ វា និព្ពត្តេស្សតីតិ ជានាតិ។ អន្តោសមាបត្តិយំ ចិត្តំ ឱលោកេត្វា ជានាតិ នាម យេនាការេន ឥមស្ស មនោសង្ខារា សុដ្ឋបិតា, ឥមស្ស នាម ចិត្តស្ស អនន្តរា ឥមំ នាម វិតក្កំ វិតក្កេស្សតិ។ ឥតោ វុដ្ឋិតស្ស ឯតស្ស ហានភាគិយោ វា សមាធិ ភវិស្សតិ, ឋិតិភាគិយោ វា វិសេសភាគិយោ វា និព្ពេធភាគិយោ វា អភិញ្ញាយោ វា និព្ពត្តេស្សតីតិ ជានាតិ។

    Amanussānanti yakkhapisācādīnaṃ. Devatānanti cātumahārājikādīnaṃ. Saddaṃ sutvāti aññassa cittaṃ ñatvā kathentānaṃ saddaṃ sutvā. Vitakkavipphārasaddanti vitakkavipphāravasena uppannaṃ vippalapantānaṃ suttapamattādīnaṃ saddaṃ. Sutvāti taṃ saddaṃ sutvā. Yaṃ vitakkayato tassa so saddo uppanno, tassa vasena ‘‘evampi te mano’’ti ādisati. Manosaṅkhārā paṇihitāti cittasaṅkhārā suṭṭhapitā. Vitakkessatīti vitakkayissati pavattessatīti pajānāti. Jānanto ca āgamanena jānāti, pubbabhāgena jānāti, antosamāpattiyaṃ cittaṃ oloketvā jānāti. Āgamanena jānāti nāma kasiṇaparikammakāleyeva yenākārena esa kasiṇabhāvanaṃ āraddho paṭhamajjhānaṃ vā…pe… catutthajjhānaṃ vā aṭṭhasamāpattiyo vā nibbattessatīti jānāti. Pubbabhāgena jānāti nāma samathavipassanāya āraddhāyeva jānāti, yenākārena esa vipassanaṃ āraddho sotāpattimaggaṃ vā nibbattessati, sakadāgāmimaggaṃ vā nibbattessati, anāgāmimaggaṃ vā nibbattessati, arahattamaggaṃ vā nibbattessatīti jānāti. Antosamāpattiyaṃ cittaṃ oloketvā jānāti nāma yenākārena imassa manosaṅkhārā suṭṭhapitā, imassa nāma cittassa anantarā imaṃ nāma vitakkaṃ vitakkessati. Ito vuṭṭhitassa etassa hānabhāgiyo vā samādhi bhavissati, ṭhitibhāgiyo vā visesabhāgiyo vā nibbedhabhāgiyo vā abhiññāyo vā nibbattessatīti jānāti.

    តត្ថ បុថុជ្ជនោ ចេតោបរិយញាណលាភី បុថុជ្ជនានំយេវ ចិត្តំ ជានាតិ, ន អរិយានំ។ អរិយេសុបិ ហេដ្ឋិមោ ហេដ្ឋិមោ ឧបរិមស្ស ឧបរិមស្ស ចិត្តំ ន ជានាតិ, ឧបរិមោ បន ហេដ្ឋិមស្ស ជានាតិ។ ឯតេសុ ច សោតាបន្នោ សោតាបត្តិផលសមាបត្តិំ សមាបជ្ជតិ។ សកទាគាមី, អនាគាមី, អរហា, អរហត្តផលសមាបត្តិំ សមាបជ្ជតិ។ ឧបរិមោ ហេដ្ឋិមំ ន សមាបជ្ជតិ។ តេសញ្ហិ ហេដ្ឋិមា ហេដ្ឋិមា សមាបត្តិ តត្រុបបត្តិយេវ ហោតិ។ តថេវ តំ ហោតីតិ ឥទំ ឯកំសេន តថេវ ហោតិ។ ចេតោបរិយញាណវសេន ញាតញ្ហិ អញ្ញថាភាវី នាម នត្ថិ។ សេសំ បុរិមនយេនេវ យោជេតព្ពំ។

    Tattha puthujjano cetopariyañāṇalābhī puthujjanānaṃyeva cittaṃ jānāti, na ariyānaṃ. Ariyesupi heṭṭhimo heṭṭhimo uparimassa uparimassa cittaṃ na jānāti, uparimo pana heṭṭhimassa jānāti. Etesu ca sotāpanno sotāpattiphalasamāpattiṃ samāpajjati. Sakadāgāmī, anāgāmī, arahā, arahattaphalasamāpattiṃ samāpajjati. Uparimo heṭṭhimaṃ na samāpajjati. Tesañhi heṭṭhimā heṭṭhimā samāpatti tatrupapattiyeva hoti. Tatheva taṃ hotīti idaṃ ekaṃsena tatheva hoti. Cetopariyañāṇavasena ñātañhi aññathābhāvī nāma natthi. Sesaṃ purimanayeneva yojetabbaṃ.

    ទស្សនសមាបត្តិទេសនាវណ្ណនា

    Dassanasamāpattidesanāvaṇṇanā

    ១៤៩. អាតប្បមន្វាយាតិអាទិ ព្រហ្មជាលេ វិត្ថារិតមេវ។ អយំ បនេត្ថ សង្ខេបោ, អាតប្បន្តិ វីរិយំ។ តទេវ បទហិតព្ពតោ បធានំ។ អនុយុញ្ជិតព្ពតោ អនុយោគោ។ អប្បមាទន្តិ សតិអវិប្បវាសំ។ សម្មាមនសិការន្តិ អនិច្ចេ អនិច្ចន្តិអាទិវសេន បវត្តំ ឧបាយមនសិការំ។ ចេតោសមាធិន្តិ បឋមជ្ឈានសមាធិំ។ អយំ បឋមា ទស្សនសមាបត្តីតិ អយំ ទ្វត្តិំ សាការំ បដិកូលតោ មនសិកត្វា បដិកូលទស្សនវសេន ឧប្បាទិតា បឋមជ្ឈានសមាបត្តិ បឋមា ទស្សនសមាបត្តិ នាម, សចេ បន តំ ឈានំ បាទកំ កត្វា សោតាបន្នោ ហោតិ, អយំ និប្បរិយាយេនេវ បឋមា ទស្សនសមាបត្តិ។

    149.Ātappamanvāyātiādi brahmajāle vitthāritameva. Ayaṃ panettha saṅkhepo, ātappanti vīriyaṃ. Tadeva padahitabbato padhānaṃ. Anuyuñjitabbato anuyogo.Appamādanti satiavippavāsaṃ. Sammāmanasikāranti anicce aniccantiādivasena pavattaṃ upāyamanasikāraṃ. Cetosamādhinti paṭhamajjhānasamādhiṃ. Ayaṃ paṭhamā dassanasamāpattīti ayaṃ dvattiṃ sākāraṃ paṭikūlato manasikatvā paṭikūladassanavasena uppāditā paṭhamajjhānasamāpatti paṭhamā dassanasamāpatti nāma, sace pana taṃ jhānaṃ pādakaṃ katvā sotāpanno hoti, ayaṃ nippariyāyeneva paṭhamā dassanasamāpatti.

    អតិក្កម្ម ចាតិ អតិក្កមិត្វា ច។ ឆវិមំសលោហិតន្តិ ឆវិញ្ច មំសញ្ច លោហិតញ្ច។ អដ្ឋិំ បច្ចវេក្ខតីតិ អដ្ឋិ អដ្ឋីតិ បច្ចវេក្ខតិ។ អដ្ឋិ អដ្ឋីតិ បច្ចវេក្ខិត្វា ឧប្បាទិតា អដ្ឋិអារម្មណា ទិព្ពចក្ខុបាទកជ្ឈានសមាបត្តិ ទុតិយា ទស្សនសមាបត្តិ នាម។ សចេ បន តំ ឈានំ បាទកំ កត្វា សកទាគាមិមគ្គំ និព្ពត្តេតិ។ អយំ និប្បរិយាយេន ទុតិយា ទស្សនសមាបត្តិ។ កាឡវល្លវាសី សុមត្ថេរោ បន ‘‘យាវ តតិយមគ្គា វដ្ដតី’’តិ អាហ។

    Atikkamma cāti atikkamitvā ca. Chavimaṃsalohitanti chaviñca maṃsañca lohitañca. Aṭṭhiṃ paccavekkhatīti aṭṭhi aṭṭhīti paccavekkhati. Aṭṭhi aṭṭhīti paccavekkhitvā uppāditā aṭṭhiārammaṇā dibbacakkhupādakajjhānasamāpatti dutiyā dassanasamāpatti nāma. Sace pana taṃ jhānaṃ pādakaṃ katvā sakadāgāmimaggaṃ nibbatteti. Ayaṃ nippariyāyena dutiyā dassanasamāpatti. Kāḷavallavāsī sumatthero pana ‘‘yāva tatiyamaggā vaṭṭatī’’ti āha.

    វិញ្ញាណសោតន្តិ វិញ្ញាណមេវ។ ឧភយតោ អព្ពោច្ឆិន្នន្តិ ទ្វីហិបិ ភាគេហិ អច្ឆិន្នំ។ ឥធ លោកេ បតិដ្ឋិតញ្ចាតិ ឆន្ទរាគវសេន ឥមស្មិញ្ច លោកេ បតិដ្ឋិតំ។ ទុតិយបទេបិ ឯសេវ នយោ។ កម្មំ វា កម្មតោ ឧបគច្ឆន្តំ ឥធ លោកេ បតិដ្ឋិតំ នាម។ កម្មភវំ អាកឌ្ឍន្តំ បរលោកេ បតិដ្ឋិតំ នាម។ ឥមិនា កិំ កថិតំ? សេក្ខបុថុជ្ជនានំ ចេតោបរិយញាណំ កថិតំ។ សេក្ខបុថុជ្ជនានញ្ហិ ចេតោបរិយញាណំ តតិយា ទស្សនសមាបត្តិ នាម។

    Viññāṇasotanti viññāṇameva. Ubhayato abbocchinnanti dvīhipi bhāgehi acchinnaṃ. Idha loke patiṭṭhitañcāti chandarāgavasena imasmiñca loke patiṭṭhitaṃ. Dutiyapadepi eseva nayo. Kammaṃ vā kammato upagacchantaṃ idha loke patiṭṭhitaṃ nāma. Kammabhavaṃ ākaḍḍhantaṃ paraloke patiṭṭhitaṃ nāma. Iminā kiṃ kathitaṃ? Sekkhaputhujjanānaṃ cetopariyañāṇaṃ kathitaṃ. Sekkhaputhujjanānañhi cetopariyañāṇaṃ tatiyā dassanasamāpatti nāma.

    ឥធ លោកេ អប្បតិដ្ឋិតញ្ចាតិ និច្ឆន្ទរាគត្តា ឥធលោកេ ច អប្បតិដ្ឋិតំ។ ទុតិយបទេបិ ឯសេវ នយោ។ កម្មំ វា កម្មតោ ន ឧបគច្ឆន្តំ ឥធ លោកេ អប្បតិដ្ឋិតំ នាម។ កម្មភវំ អនាកឌ្ឍន្តំ បរលោកេ អប្បតិដ្ឋិតំ នាម។ ឥមិនា កិំ កថិតំ? ខីណាសវស្ស ចេតោបរិយញាណំ កថិតំ។ ខីណាសវស្ស ហិ ចេតោបរិយញាណំ ចតុត្ថា ទស្សនសមាបត្តិ នាម។

    Idha loke appatiṭṭhitañcāti nicchandarāgattā idhaloke ca appatiṭṭhitaṃ. Dutiyapadepi eseva nayo. Kammaṃ vā kammato na upagacchantaṃ idha loke appatiṭṭhitaṃ nāma. Kammabhavaṃ anākaḍḍhantaṃ paraloke appatiṭṭhitaṃ nāma. Iminā kiṃ kathitaṃ? Khīṇāsavassa cetopariyañāṇaṃ kathitaṃ. Khīṇāsavassa hi cetopariyañāṇaṃ catutthā dassanasamāpatti nāma.

    អបិច ទ្វត្តិំសាការេ អារទ្ធវិបស្សនាបិ បឋមា ទស្សនសមាបត្តិ។ អដ្ឋិអារម្មណេ អារទ្ធវិបស្សនា ទុតិយា ទស្សនសមាបត្តិ។ សេក្ខបុថុជ្ជនានំ ចេតោបរិយញាណំ ខីណាសវស្ស ចេតោបរិយញាណន្តិ ឥទំ បទទ្វយំ និច្ចលមេវ។ អបរោ នយោ បឋមជ្ឈានំ បឋមា ទស្សនសមាបត្តិ ។ ទុតិយជ្ឈានំ ទុតិយា។ តតិយជ្ឈានំ តតិយា។ ចតុត្ថជ្ឈានំ ចតុត្ថា ទស្សនសមាបត្តិ។ តថា បឋមមគ្គោ បឋមា ទស្សនសមាបត្តិ។ ទុតិយមគ្គោ ទុតិយា។ តតិយមគ្គោ តតិយា។ ចតុត្ថមគ្គោ ចតុត្ថា ទស្សនសមាបត្តីតិ។ សេសមេត្ថ បុរិមនយេនេវ យោជេតព្ពំ។

    Apica dvattiṃsākāre āraddhavipassanāpi paṭhamā dassanasamāpatti. Aṭṭhiārammaṇe āraddhavipassanā dutiyā dassanasamāpatti. Sekkhaputhujjanānaṃ cetopariyañāṇaṃ khīṇāsavassa cetopariyañāṇanti idaṃ padadvayaṃ niccalameva. Aparo nayo paṭhamajjhānaṃ paṭhamā dassanasamāpatti . Dutiyajjhānaṃ dutiyā. Tatiyajjhānaṃ tatiyā. Catutthajjhānaṃ catutthā dassanasamāpatti. Tathā paṭhamamaggo paṭhamā dassanasamāpatti. Dutiyamaggo dutiyā. Tatiyamaggo tatiyā. Catutthamaggo catutthā dassanasamāpattīti. Sesamettha purimanayeneva yojetabbaṃ.

    បុគ្គលបណ្ណត្តិទេសនាវណ្ណនា

    Puggalapaṇṇattidesanāvaṇṇanā

    ១៥០. បុគ្គលបណ្ណត្តីសូតិ លោកវោហារវសេន ‘‘សត្តោ បុគ្គលោ នរោ បោសោ’’តិ ឯវំ បញ្ញាបេតព្ពាសុ លោកបញ្ញត្តីសុ។ ពុទ្ធានញ្ហិ ទ្វេ កថា សម្មុតិកថា, បរមត្ថកថាតិ បោដ្ឋបាទសុត្តេ (ទី. និ. អដ្ឋ. ១.៤៣៩-៤៤៣) វិត្ថារិតា។

    150.Puggalapaṇṇattīsūti lokavohāravasena ‘‘satto puggalo naro poso’’ti evaṃ paññāpetabbāsu lokapaññattīsu. Buddhānañhi dve kathā sammutikathā, paramatthakathāti poṭṭhapādasutte (dī. ni. aṭṭha. 1.439-443) vitthāritā.

    តត្ថ បុគ្គលបណ្ណត្តីសូតិ អយំ សម្មុតិកថា។ ឥទានិ យេ បុគ្គលេ បញ្ញបេន្តោ បុគ្គលបណ្ណត្តីសុ ភគវា អនុត្តរោ ហោតិ, តេ ទស្សេន្តោ សត្តិមេ ភន្តេ បុគ្គលា។ ឧភតោភាគវិមុត្តោតិអាទិមាហ។ តត្ថ ឧភតោភាគវិមុត្តោតិ ទ្វីហិ ភាគេហិ វិមុត្តោ, អរូបសមាបត្តិយា រូបកាយតោ វិមុត្តោ, មគ្គេន នាមកាយតោ។ សោ ចតុន្នំ អរូបសមាបត្តីនំ ឯកេកតោ វុដ្ឋាយ សង្ខារេ សម្មសិត្វា អរហត្តប្បត្តានំ, ចតុន្នំ, និរោធា វុដ្ឋាយ អរហត្តប្បត្តអនាគាមិនោ ច វសេន បញ្ចវិធោ ហោតិ។

    Tattha puggalapaṇṇattīsūti ayaṃ sammutikathā. Idāni ye puggale paññapento puggalapaṇṇattīsu bhagavā anuttaro hoti, te dassento sattime bhante puggalā. Ubhatobhāgavimuttotiādimāha. Tattha ubhatobhāgavimuttoti dvīhi bhāgehi vimutto, arūpasamāpattiyā rūpakāyato vimutto, maggena nāmakāyato. So catunnaṃ arūpasamāpattīnaṃ ekekato vuṭṭhāya saṅkhāre sammasitvā arahattappattānaṃ, catunnaṃ, nirodhā vuṭṭhāya arahattappattaanāgāmino ca vasena pañcavidho hoti.

    បាឡិ បនេត្ថ ‘‘កតមោ ច បុគ្គលោ ឧភតោភាគវិមុត្តោ? ឥធេកច្ចោ បុគ្គលោ អដ្ឋវិមោក្ខេ កាយេន ផុសិត្វា វិហរតិ, បញ្ញាយ ចស្ស ទិស្វា អាសវា បរិក្ខីណា ហោន្តី’’តិ (ធាតុ. ២៤) ឯវំ អដ្ឋវិមោក្ខលាភិនោ វសេន អាគតា។ បញ្ញាយ វិមុត្តោតិ បញ្ញាវិមុត្តោ។ សោ សុក្ខវិបស្សកោ ច, ចតូហិ ឈានេហិ វុដ្ឋាយ អរហត្តំ បត្តា ចត្តារោ ចាតិ ឥមេសំ វសេន បញ្ចវិធោវ ហោតិ។

    Pāḷi panettha ‘‘katamo ca puggalo ubhatobhāgavimutto? Idhekacco puggalo aṭṭhavimokkhe kāyena phusitvā viharati, paññāya cassa disvā āsavā parikkhīṇā hontī’’ti (dhātu. 24) evaṃ aṭṭhavimokkhalābhino vasena āgatā. Paññāya vimuttoti paññāvimutto. So sukkhavipassako ca, catūhi jhānehi vuṭṭhāya arahattaṃ pattā cattāro cāti imesaṃ vasena pañcavidhova hoti.

    បាឡិ បនេត្ថ អដ្ឋវិមោក្ខបដិក្ខេបវសេនេវ អាគតា។ យថាហ ‘‘ន ហេវ ខោ អដ្ឋ វិមោក្ខេ កាយេន ផុសិត្វា វិហរតិ។ បញ្ញាយ ចស្ស ទិស្វា អាសវា បរិក្ខីណា ហោន្តិ។ អយំ វុច្ចតិ បុគ្គលោ បញ្ញាវិមុត្តោ’’តិ (ធាតុ. ២៥)។

    Pāḷi panettha aṭṭhavimokkhapaṭikkhepavaseneva āgatā. Yathāha ‘‘na heva kho aṭṭha vimokkhe kāyena phusitvā viharati. Paññāya cassa disvā āsavā parikkhīṇā honti. Ayaṃ vuccati puggalo paññāvimutto’’ti (dhātu. 25).

    ផុដ្ឋន្តំ សច្ឆិ ករោតីតិ កាយសក្ខិ។ សោ ឈានផស្សំ បឋមំ ផុសតិ, បច្ឆា និរោធំ និព្ពានំ សច្ឆិករោតិ, សោ សោតាបត្តិផលដ្ឋំ អាទិំ កត្វា យាវ អរហត្តមគ្គដ្ឋា ឆព្ពិធោ ហោតីតិ វេទិតព្ពោ។ តេនេវាហ ‘‘ឥធេកច្ចោ បុគ្គលោ អដ្ឋ វិមោក្ខេ កាយេន ផុសិត្វា វិហរតិ, បញ្ញាយ ចស្ស ទិស្វា ឯកច្ចេ អាសវា បរិក្ខីណា ហោន្តិ។ អយំ វុច្ចតិ បុគ្គលោ កាយសក្ខី’’តិ (ធាតុ. ២៦)។

    Phuṭṭhantaṃ sacchi karotīti kāyasakkhi. So jhānaphassaṃ paṭhamaṃ phusati, pacchā nirodhaṃ nibbānaṃ sacchikaroti, so sotāpattiphalaṭṭhaṃ ādiṃ katvā yāva arahattamaggaṭṭhā chabbidho hotīti veditabbo. Tenevāha ‘‘idhekacco puggalo aṭṭha vimokkhe kāyena phusitvā viharati, paññāya cassa disvā ekacce āsavā parikkhīṇā honti. Ayaṃ vuccati puggalo kāyasakkhī’’ti (dhātu. 26).

    ទិដ្ឋន្តំ បត្តោតិ ទិដ្ឋិប្បត្តោ។ តត្រិទំ សង្ខេបលក្ខណំ, ទុក្ខា សង្ខារា សុខោ និរោធោតិ ញាតំ ហោតិ ទិដ្ឋំ វិទិតំ សច្ឆិកតំ បស្សិតំ បញ្ញាយាតិ ទិដ្ឋិប្បត្តោ។ វិត្ថារតោ បនេសោបិ កាយសក្ខិ វិយ ឆព្ពិធោ ហោតិ។ តេនេវាហ – ‘‘ឥធេកច្ចោ បុគ្គលោ ឥទំ ទុក្ខន្តិ យថាភូតំ បជានាតិ…បេ.… អយំ ទុក្ខនិរោធគាមិនី បដិបទាតិ យថាភូតំ បជានាតិ, តថាគតប្បវេទិតា ចស្ស ធម្មា បញ្ញាយ វោទិដ្ឋា ហោន្តិ វោចរិតា, បញ្ញាយ ចស្ស ទិស្វា ឯកច្ចេ អាសវា បរិក្ខីណា ហោន្តិ។ អយំ វុច្ចតិ បុគ្គលោ ទិដ្ឋិប្បត្តោ’’តិ (ធាតុ. ២៧)។

    Diṭṭhantaṃ pattoti diṭṭhippatto. Tatridaṃ saṅkhepalakkhaṇaṃ, dukkhā saṅkhārā sukho nirodhoti ñātaṃ hoti diṭṭhaṃ viditaṃ sacchikataṃ passitaṃ paññāyāti diṭṭhippatto. Vitthārato panesopi kāyasakkhi viya chabbidho hoti. Tenevāha – ‘‘idhekacco puggalo idaṃ dukkhanti yathābhūtaṃ pajānāti…pe… ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadāti yathābhūtaṃ pajānāti, tathāgatappaveditā cassa dhammā paññāya vodiṭṭhā honti vocaritā, paññāya cassa disvā ekacce āsavā parikkhīṇā honti. Ayaṃ vuccati puggalo diṭṭhippatto’’ti (dhātu. 27).

    សទ្ធាយ វិមុត្តោតិ សទ្ធាវិមុត្តោ។ សោបិ វុត្តនយេនេវ ឆព្ពិធោ ហោតិ។ តេនេវាហ – ‘‘ឥធេកច្ចោ បុគ្គលោ ឥទំ ទុក្ខន្តិ យថាភូតំ បជានាតិ, អយំ ទុក្ខសមុទយោតិ យថាភូតំ បជានាតិ, អយំ ទុក្ខនិរោធោតិ យថាភូតំ បជានាតិ, អយំ ទុក្ខនិរោធគាមិនី បដិបទាតិ យថាភូតំ បជានាតិ, តថាគតប្បវេទិតា ចស្ស ធម្មា បញ្ញាយ វោទិដ្ឋា ហោន្តិ វោចរិតា, បញ្ញាយ ចស្ស ទិស្វា ឯកច្ចេ អាសវា បរិក្ខីណា ហោន្តិ នោ ច ខោ យថា ទិដ្ឋិប្បត្តស្ស។ អយំ វុច្ចតិ បុគ្គលោ សទ្ធាវិមុត្តោ’’តិ (ធាតុ. ២៨)។ ឯតេសុ ហិ សទ្ធាវិមុត្តស្ស បុព្ពភាគមគ្គក្ខណេ សទ្ទហន្តស្ស វិយ, ឱកប្បេន្តស្ស វិយ, អធិមុច្ចន្តស្ស វិយ ច កិលេសក្ខយោ ហោតិ។ ទិដ្ឋិប្បត្តស្ស បុព្ពភាគមគ្គក្ខណេ កិលេសច្ឆេទកំ ញាណំ អទន្ធំ តិខិណំ សូរំ ហុត្វា វហតិ។ តស្មា យថា នាម នាតិតិខិណេន អសិនា កទលិំ ឆិន្ទន្តស្ស ឆិន្នដ្ឋានំ ន មដ្ឋំ ហោតិ, អសិ ន សីឃំ វហតិ, សទ្ទោ សុយ្យតិ, ពលវតរោ វាយាមោ កាតព្ពោ ហោតិ, ឯវរូបា សទ្ធាវិមុត្តស្ស បុព្ពភាគមគ្គភាវនា។ យថា បន អតិនិសិតេន អសិនា កទលិំ ឆិន្ទន្តស្ស ឆិន្នដ្ឋានំ មដ្ឋំ ហោតិ, អសិ សីឃំ វហតិ, សទ្ទោ ន សុយ្យតិ, ពលវតរំ វាយាមកិច្ចំ ន ហោតិ, ឯវរូបា បញ្ញាវិមុត្តស្ស បុព្ពភាគមគ្គភាវនា វេទិតព្ពា។

    Saddhāya vimuttoti saddhāvimutto. Sopi vuttanayeneva chabbidho hoti. Tenevāha – ‘‘idhekacco puggalo idaṃ dukkhanti yathābhūtaṃ pajānāti, ayaṃ dukkhasamudayoti yathābhūtaṃ pajānāti, ayaṃ dukkhanirodhoti yathābhūtaṃ pajānāti, ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadāti yathābhūtaṃ pajānāti, tathāgatappaveditā cassa dhammā paññāya vodiṭṭhā honti vocaritā, paññāya cassa disvā ekacce āsavā parikkhīṇā honti no ca kho yathā diṭṭhippattassa. Ayaṃ vuccati puggalo saddhāvimutto’’ti (dhātu. 28). Etesu hi saddhāvimuttassa pubbabhāgamaggakkhaṇe saddahantassa viya, okappentassa viya, adhimuccantassa viya ca kilesakkhayo hoti. Diṭṭhippattassa pubbabhāgamaggakkhaṇe kilesacchedakaṃ ñāṇaṃ adandhaṃ tikhiṇaṃ sūraṃ hutvā vahati. Tasmā yathā nāma nātitikhiṇena asinā kadaliṃ chindantassa chinnaṭṭhānaṃ na maṭṭhaṃ hoti, asi na sīghaṃ vahati, saddo suyyati, balavataro vāyāmo kātabbo hoti, evarūpā saddhāvimuttassa pubbabhāgamaggabhāvanā. Yathā pana atinisitena asinā kadaliṃ chindantassa chinnaṭṭhānaṃ maṭṭhaṃ hoti, asi sīghaṃ vahati, saddo na suyyati, balavataraṃ vāyāmakiccaṃ na hoti, evarūpā paññāvimuttassa pubbabhāgamaggabhāvanā veditabbā.

    ធម្មំ អនុស្សរតីតិ ធម្មានុសារី។ ធម្មោតិ បញ្ញា, បញ្ញាបុព្ពង្គមំ មគ្គំ ភាវេតីតិ អត្ថោ។ សទ្ធានុសារិម្ហិបិ ឯសេវ នយោ, ឧភោបេតេ សោតាបត្តិមគ្គដ្ឋាយេវ។ វុត្តម្បិ ចេតំ ‘‘យស្ស បុគ្គលស្ស សោតាបត្តិផលសច្ឆិកិរិយាយ បដិបន្នស្ស បញ្ញិន្ទ្រិយំ អធិមត្តំ ហោតិ, បញ្ញាវាហិំ បញ្ញាបុព្ពង្គមំ អរិយមគ្គំ ភាវេតិ។ អយំ វុច្ចតិ បុគ្គលោ ធម្មានុសារី’’តិ។

    Dhammaṃ anussaratīti dhammānusārī. Dhammoti paññā, paññāpubbaṅgamaṃ maggaṃ bhāvetīti attho. Saddhānusārimhipi eseva nayo, ubhopete sotāpattimaggaṭṭhāyeva. Vuttampi cetaṃ ‘‘yassa puggalassa sotāpattiphalasacchikiriyāya paṭipannassa paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti, paññāvāhiṃ paññāpubbaṅgamaṃ ariyamaggaṃ bhāveti. Ayaṃ vuccati puggalo dhammānusārī’’ti.

    តថា ‘‘យស្ស បុគ្គលស្ស សោតាបត្តិផលសច្ឆិកិរិយាយ បដិបន្នស្ស សទ្ធិន្ទ្រិយំ អធិមត្តំ ហោតិ , សទ្ធាវាហិំ សទ្ធាបុព្ពង្គមំ អរិយមគ្គំ ភាវេតិ។ អយំ វុច្ចតិ បុគ្គលោ សទ្ធានុសារី’’តិ។ អយមេត្ថ សង្ខេបោ, វិត្ថារតោ បនេសា ឧភតោភាគវិមុត្តាទិកថា វិសុទ្ធិមគ្គេ បញ្ញាភាវនាធិការេ វុត្តា។ តស្មា តត្ថ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពា។ សេសមិធាបិ បុរិមនយេនេវ យោជេតព្ពំ។

    Tathā ‘‘yassa puggalassa sotāpattiphalasacchikiriyāya paṭipannassa saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti , saddhāvāhiṃ saddhāpubbaṅgamaṃ ariyamaggaṃ bhāveti. Ayaṃ vuccati puggalo saddhānusārī’’ti. Ayamettha saṅkhepo, vitthārato panesā ubhatobhāgavimuttādikathā visuddhimagge paññābhāvanādhikāre vuttā. Tasmā tattha vuttanayeneva veditabbā. Sesamidhāpi purimanayeneva yojetabbaṃ.

    បធានទេសនាវណ្ណនា

    Padhānadesanāvaṇṇanā

    ១៥១. បធានេសូតិ ឥធ បទហនវសេន ‘‘សត្ត ពោជ្ឈង្គា បធានា’’តិ វុត្តា។ តេសំ វិត្ថារកថា មហាសតិបដ្ឋានេ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពា។ សេសមិធាបិ បុរិមនយេនេវ យោជេតព្ពំ។

    151.Padhānesūti idha padahanavasena ‘‘satta bojjhaṅgā padhānā’’ti vuttā. Tesaṃ vitthārakathā mahāsatipaṭṭhāne vuttanayeneva veditabbā. Sesamidhāpi purimanayeneva yojetabbaṃ.

    បដិបទាទេសនាវណ្ណនា

    Paṭipadādesanāvaṇṇanā

    ១៥២. ទុក្ខបដិបទាទីសុ អយំ វិត្ថារនយោ – ‘‘តត្ថ កតមា ទុក្ខបដិបទា ទន្ធាភិញ្ញា បញ្ញា? ទុក្ខេន កសិរេន សមាធិំ ឧប្បាទេន្តស្ស ទន្ធំ តំ ឋានំ អភិជានន្តស្ស យា បញ្ញា បជាននា…បេ.… អមោហោ ធម្មវិចយោ សម្មាទិដ្ឋិ, អយំ វុច្ចតិ ទុក្ខបដិបទា ទន្ធាភិញ្ញា បញ្ញា។ តត្ថ កតមា ទុក្ខបដិបទា ខិប្បាភិញ្ញា បញ្ញា? ទុក្ខេន កសិរេន សមាធិំ ឧប្បាទេន្តស្ស ខិប្បំ តំ ឋានំ អភិជានន្តស្ស យា បញ្ញា បជាននា…បេ.… សម្មាទិដ្ឋិ, អយំ វុច្ចតិ ទុក្ខបដិបទា ខិប្បាភិញ្ញា បញ្ញា។ តត្ថ កតមា សុខបដិបទា ទន្ធាភិញ្ញា បញ្ញា? អកិច្ឆេន អកសិរេន សមាធិំ ឧប្បាទេន្តស្ស ទន្ធំ តំ ឋានំ អភិជានន្តស្ស យា បញ្ញា បជាននា…បេ.… សម្មាទិដ្ឋិ, អយំ វុច្ចតិ សុខបដិបទា ទន្ធាភិញ្ញា បញ្ញា។ តត្ថ កតមា សុខបដិបទា ខិប្បាភិញ្ញា បញ្ញា? អកិច្ឆេន អកសិរេន សមាធិំ ឧប្បាទេន្តស្ស ខិប្បំ តំ ឋានំ អភិជានន្តស្ស យា បញ្ញា បជាននា…បេ.… សម្មាទិដ្ឋិ, អយំ វុច្ចតិ សុខបដិបទា ខិប្បាភិញ្ញា បញ្ញា’’តិ (វិភ. ៨០១)។ អយមេត្ថ សង្ខេបោ, វិត្ថារោ បន វិសុទ្ធិមគ្គេ វុត្តោ។ សេសមិធាបិ បុរិមនយេនេវ យោជេតព្ពំ។

    152.Dukkhapaṭipadādīsu ayaṃ vitthāranayo – ‘‘tattha katamā dukkhapaṭipadā dandhābhiññā paññā? Dukkhena kasirena samādhiṃ uppādentassa dandhaṃ taṃ ṭhānaṃ abhijānantassa yā paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi, ayaṃ vuccati dukkhapaṭipadā dandhābhiññā paññā. Tattha katamā dukkhapaṭipadā khippābhiññā paññā? Dukkhena kasirena samādhiṃ uppādentassa khippaṃ taṃ ṭhānaṃ abhijānantassa yā paññā pajānanā…pe… sammādiṭṭhi, ayaṃ vuccati dukkhapaṭipadā khippābhiññā paññā. Tattha katamā sukhapaṭipadā dandhābhiññā paññā? Akicchena akasirena samādhiṃ uppādentassa dandhaṃ taṃ ṭhānaṃ abhijānantassa yā paññā pajānanā…pe… sammādiṭṭhi, ayaṃ vuccati sukhapaṭipadā dandhābhiññā paññā. Tattha katamā sukhapaṭipadā khippābhiññā paññā? Akicchena akasirena samādhiṃ uppādentassa khippaṃ taṃ ṭhānaṃ abhijānantassa yā paññā pajānanā…pe… sammādiṭṭhi, ayaṃ vuccati sukhapaṭipadā khippābhiññā paññā’’ti (vibha. 801). Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana visuddhimagge vutto. Sesamidhāpi purimanayeneva yojetabbaṃ.

    ភស្សសមាចារាទិវណ្ណនា

    Bhassasamācārādivaṇṇanā

    ១៥៣. ន ចេវ មុសាវាទូបសញ្ហិតន្តិ ភស្សសមាចារេ ឋិតោបិ កថាមគ្គំ អនុបច្ឆិន្ទិត្វា កថេន្តោបិ ឥធេកច្ចោ ភិក្ខុ ន ចេវ មុសាវាទូបសញ្ហិតំ ភាសតិ។ អដ្ឋ អនរិយវោហារេ វជ្ជេត្វា អដ្ឋ អរិយវោហារយុត្តមេវ ភាសតិ។ ន ច វេភូតិយន្តិ ភស្សសមាចារេ ឋិតោបិ ភេទករវាចំ ន ភាសតិ។ ន ច បេសុណិយន្តិ តស្សាយេវេតំ វេវចនំ។ វេភូតិយវាចា ហិ បិយភាវស្ស សុញ្ញករណតោ ‘‘បេសុណិយ’’ន្តិ វុច្ចតិ។ នាមមេវស្សា ឯតន្តិ មហាសីវត្ថេរោ អវោច។ ន ច សារម្ភជន្តិ សារម្ភជា ច យា វាចា, តញ្ច ន ភាសតិ។ ‘‘ត្វំ ទុស្សីលោ’’តិ វុត្តេ, ‘‘ត្វំ ទុស្សីលោ តវាចរិយោ ទុស្សីលោ’’តិ វា, ‘‘តុយ្ហំ អាបត្តី’’តិ វុត្តេ, ‘‘អហំ បិណ្ឌាយ ចរិត្វា បាដលិបុត្តំ គតោ’’តិអាទិនា នយេន ពហិទ្ធា វិក្ខេបកថាបវត្តំ វា ករណុត្តរិយវាចំ ន ភាសតិ។ ជយាបេក្ខោតិ ជយបុរេក្ខារោ ហុត្វា, យថា ហត្ថកោ សក្យបុត្តោ តិត្ថិយា នាម ធម្មេនបិ អធម្មេនបិ ជេតព្ពាតិ សច្ចាលិកំ យំកិញ្ចិ ភាសតិ, ឯវំ ជយាបេក្ខោ ជយបុរេក្ខារោ ហុត្វា ន ភាសតីតិ អត្ថោ។ មន្តា មន្តា ច វាចំ ភាសតីតិ ឯត្ថ មន្តាតិ វុច្ចតិ បញ្ញា, មន្តាយ បញ្ញាយ។ បុន មន្តាតិ ឧបបរិក្ខិត្វា។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ, ភស្សសមាចារេ ឋិតោ ទិវសភាគម្បិ កថេន្តោ បញ្ញាយ ឧបបរិក្ខិត្វា យុត្តកថមេវ កថេតីតិ។ និធានវតិន្តិ ហទយេបិ និទហិតព្ពយុត្តំ។ កាលេនាតិ យុត្តបត្តកាលេន។

    153.Na ceva musāvādūpasañhitanti bhassasamācāre ṭhitopi kathāmaggaṃ anupacchinditvā kathentopi idhekacco bhikkhu na ceva musāvādūpasañhitaṃ bhāsati. Aṭṭha anariyavohāre vajjetvā aṭṭha ariyavohārayuttameva bhāsati. Naca vebhūtiyanti bhassasamācāre ṭhitopi bhedakaravācaṃ na bhāsati. Na ca pesuṇiyanti tassāyevetaṃ vevacanaṃ. Vebhūtiyavācā hi piyabhāvassa suññakaraṇato ‘‘pesuṇiya’’nti vuccati. Nāmamevassā etanti mahāsīvatthero avoca. Na ca sārambhajanti sārambhajā ca yā vācā, tañca na bhāsati. ‘‘Tvaṃ dussīlo’’ti vutte, ‘‘tvaṃ dussīlo tavācariyo dussīlo’’ti vā, ‘‘tuyhaṃ āpattī’’ti vutte, ‘‘ahaṃ piṇḍāya caritvā pāṭaliputtaṃ gato’’tiādinā nayena bahiddhā vikkhepakathāpavattaṃ vā karaṇuttariyavācaṃ na bhāsati. Jayāpekkhoti jayapurekkhāro hutvā, yathā hatthako sakyaputto titthiyā nāma dhammenapi adhammenapi jetabbāti saccālikaṃ yaṃkiñci bhāsati, evaṃ jayāpekkho jayapurekkhāro hutvā na bhāsatīti attho. Mantā mantā ca vācaṃ bhāsatīti ettha mantāti vuccati paññā, mantāya paññāya. Puna mantāti upaparikkhitvā. Idaṃ vuttaṃ hoti, bhassasamācāre ṭhito divasabhāgampi kathento paññāya upaparikkhitvā yuttakathameva kathetīti. Nidhānavatinti hadayepi nidahitabbayuttaṃ. Kālenāti yuttapattakālena.

    ឯវំ ភាសិតា ហិ វាចា អមុសា ចេវ ហោតិ អបិសុណា ច អផរុសា ច អសឋា ច អសម្ផប្បលាបា ច។ ឯវរូបា ច អយំ វាចា ចតុសច្ចនិស្សិតាតិបិ សិក្ខត្តយនិស្សិតាតិបិ ទសកថាវត្ថុនិស្សិតាតិបិ តេរសធុតង្គនិស្សិតាតិបិ សត្តត្តិំសពោធិបក្ខិយធម្មនិស្សិតាតិបិ មគ្គនិស្សិតាតិបិ វុច្ចតិ។ តេនាហ ឯតទានុត្តរិយំ, ភន្តេ, ភស្សសមាចារេតិ តំ បុរិមនយេនេវ យោជេតព្ពំ។

    Evaṃ bhāsitā hi vācā amusā ceva hoti apisuṇā ca apharusā ca asaṭhā ca asamphappalāpā ca. Evarūpā ca ayaṃ vācā catusaccanissitātipi sikkhattayanissitātipi dasakathāvatthunissitātipi terasadhutaṅganissitātipi sattattiṃsabodhipakkhiyadhammanissitātipi magganissitātipi vuccati. Tenāha etadānuttariyaṃ, bhante, bhassasamācāreti taṃ purimanayeneva yojetabbaṃ.

    សច្ចោ ចស្ស សទ្ធោ ចាតិ សីលាចារេ ឋិតោ ភិក្ខុ សច្ចោ ច ភវេយ្យ សច្ចកថោ សទ្ធោ ច សទ្ធាសម្បន្នោ។ ននុ ហេដ្ឋា សច្ចំ កថិតមេវ, ឥធ កស្មា បុន វុត្តន្តិ? ហេដ្ឋា វាចាសច្ចំ កថិតំ។ សីលាចារេ ឋិតោ បន ភិក្ខុ អន្តមសោ ហសនកថាយបិ មុសាវាទំ ន ករោតីតិ ទស្សេតុំ ឥធ វុត្តំ។ ឥទានិ សោ ធម្មេន សមេន ជីវិតំ កប្បេតីតិ ទស្សនត្ថំ ន ច កុហកោតិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ ‘‘កុហកោ’’តិអាទីនិ ព្រហ្មជាលេ វិត្ថារិតានិ។

    Sacco cassa saddho cāti sīlācāre ṭhito bhikkhu sacco ca bhaveyya saccakatho saddho ca saddhāsampanno. Nanu heṭṭhā saccaṃ kathitameva, idha kasmā puna vuttanti? Heṭṭhā vācāsaccaṃ kathitaṃ. Sīlācāre ṭhito pana bhikkhu antamaso hasanakathāyapi musāvādaṃ na karotīti dassetuṃ idha vuttaṃ. Idāni so dhammena samena jīvitaṃ kappetīti dassanatthaṃ na ca kuhakotiādi vuttaṃ. Tattha ‘‘kuhako’’tiādīni brahmajāle vitthāritāni.

    ឥន្ទ្រិយេសុ គុត្តទ្វារោ, ភោជនេ មត្តញ្ញូតិ ឆសុ ឥន្ទ្រិយេសុ គុត្តទ្វារោ ភោជនេបិ បមាណញ្ញូ។ សមការីតិ សមចារី, កាយេន វាចាយ មនសា ច កាយវង្កាទីនិ បហាយ សមំ ចរតីតិ អត្ថោ។ ជាគរិយានុយោគមនុយុត្តោតិ រត្តិន្ទិវំ ឆ កោដ្ឋាសេ កត្វា ‘‘ទិវសំ ចង្កមេន និសជ្ជាយា’’តិ វុត្តនយេនេវ ជាគរិយានុយោគំ យុត្តប្បយុត្តោ វិហរតិ។ អតន្ទិតោតិ និត្តន្ទី កាយាលសិយវិរហិតោ។ អារទ្ធវីរិយោតិ កាយិកវីរិយេនាបិ អារទ្ធវីរិយោ ហោតិ, គណសង្គណិកំ វិនោទេត្វា ចតូសុ ឥរិយាបថេសុ អដ្ឋអារព្ភវត្ថុវសេន ឯកវិហារី។ ចេតសិកវីរិយេនាបិ អារទ្ធវីរិយោ ហោតិ, កិលេសសង្គណិកំ បហាយ វិនោទេត្វា អដ្ឋសមាបត្តិវសេន ឯកវិហារី។ អបិ ច យថា តថា កិលេសុប្បត្តិំ និវារេន្តោ ចេតសិកវីរិយេន អារទ្ធវីរិយោ ហោតិ។ ឈាយីតិ អារម្មណលក្ខណូបនិជ្ឈានវសេន ឈាយី។ សតិមាតិ ចិរកតាទិអនុស្សរណសមត្ថាយ សតិយា សមន្នាគតោ។

    Indriyesu guttadvāro, bhojane mattaññūti chasu indriyesu guttadvāro bhojanepi pamāṇaññū. Samakārīti samacārī, kāyena vācāya manasā ca kāyavaṅkādīni pahāya samaṃ caratīti attho. Jāgariyānuyogamanuyuttoti rattindivaṃ cha koṭṭhāse katvā ‘‘divasaṃ caṅkamena nisajjāyā’’ti vuttanayeneva jāgariyānuyogaṃ yuttappayutto viharati. Atanditoti nittandī kāyālasiyavirahito. Āraddhavīriyoti kāyikavīriyenāpi āraddhavīriyo hoti, gaṇasaṅgaṇikaṃ vinodetvā catūsu iriyāpathesu aṭṭhaārabbhavatthuvasena ekavihārī. Cetasikavīriyenāpi āraddhavīriyo hoti, kilesasaṅgaṇikaṃ pahāya vinodetvā aṭṭhasamāpattivasena ekavihārī. Api ca yathā tathā kilesuppattiṃ nivārento cetasikavīriyena āraddhavīriyo hoti. Jhāyīti ārammaṇalakkhaṇūpanijjhānavasena jhāyī. Satimāti cirakatādianussaraṇasamatthāya satiyā samannāgato.

    កល្យាណបដិភានោតិ វាក្ករណសម្បន្នោ ចេវ ហោតិ បដិភានសម្បន្នោ ច។ យុត្តបដិភានោ ខោ បន ហោតិ នោ មុត្តបដិភានោ។ សីលសមាចារស្មិញ្ហិ ឋិតភិក្ខុ មុត្តបដិភានោ ន ហោតិ, យុត្តបដិភានោ បន ហោតិ វង្គីសត្ថេរោ វិយ។ គតិមាតិ គមនសមត្ថាយ បញ្ញាយ សមន្នាគតោ។ ធិតិមាតិ ធារណសមត្ថាយ បញ្ញាយ សមន្នាគតោ។ មតិមាតិ ឯត្ថ បន មតីតិ បញ្ញាយ នាមមេវ, តស្មា បញ្ញវាតិ អត្ថោ។ ឥតិ តីហិបិ ឥមេហិ បទេហិ បញ្ញាវ កថិតា។ តត្ថ ហេដ្ឋា សមណធម្មករណវីរិយំ កថិតំ, ឥធ ពុទ្ធវចនគណ្ហនវីរិយំ។ តថា ហេដ្ឋា វិបស្សនាបញ្ញា កថិតា, ឥធ ពុទ្ធវចនគណ្ហនបញ្ញា។ ន ច កាមេសុ គិទ្ធោតិ វត្ថុកាមកិលេសកាមេសុ អគិទ្ធោ។ សតោ ច និបកោ ចាតិ អភិក្កន្តបដិក្កន្តាទីសុ សត្តសុ ឋានេសុ សតិយា ចេវ ញាណេន ច សមន្នាគតោ ចរតីតិ អត្ថោ។ នេបក្កន្តិ បញ្ញា, តាយ សមន្នាគតត្តា និបកោតិ វុត្តោ។ សេសមិធាបិ បុរិមនយេនេវ យោជេតព្ពំ។

    Kalyāṇapaṭibhānoti vākkaraṇasampanno ceva hoti paṭibhānasampanno ca. Yuttapaṭibhāno kho pana hoti no muttapaṭibhāno. Sīlasamācārasmiñhi ṭhitabhikkhu muttapaṭibhāno na hoti, yuttapaṭibhāno pana hoti vaṅgīsatthero viya. Gatimāti gamanasamatthāya paññāya samannāgato. Dhitimāti dhāraṇasamatthāya paññāya samannāgato. Matimāti ettha pana matīti paññāya nāmameva, tasmā paññavāti attho. Iti tīhipi imehi padehi paññāva kathitā. Tattha heṭṭhā samaṇadhammakaraṇavīriyaṃ kathitaṃ, idha buddhavacanagaṇhanavīriyaṃ. Tathā heṭṭhā vipassanāpaññā kathitā, idha buddhavacanagaṇhanapaññā. Na ca kāmesu giddhoti vatthukāmakilesakāmesu agiddho. Sato ca nipako cāti abhikkantapaṭikkantādīsu sattasu ṭhānesu satiyā ceva ñāṇena ca samannāgato caratīti attho. Nepakkanti paññā, tāya samannāgatattā nipakoti vutto. Sesamidhāpi purimanayeneva yojetabbaṃ.

    អនុសាសនវិធាទិវណ្ណនា

    Anusāsanavidhādivaṇṇanā

    ១៥៤. បច្ចត្តំ យោនិសោ មនសិការាតិ អត្តនោ ឧបាយមនសិការេន។ យថានុសិដ្ឋំ តថា បដិបជ្ជមានោតិ យថា មយា អនុសិដ្ឋំ អនុសាសនី ទិន្នា, តថា បដិបជ្ជមានោ។ តិណ្ណំ សំយោជនានំ បរិក្ខយាតិអាទិ វុត្តត្ថមេវ។ សេសមិធាបិ បុរិមនយេនេវ យោជេតព្ពំ។

    154.Paccattaṃ yoniso manasikārāti attano upāyamanasikārena. Yathānusiṭṭhaṃ tathā paṭipajjamānoti yathā mayā anusiṭṭhaṃ anusāsanī dinnā, tathā paṭipajjamāno. Tiṇṇaṃsaṃyojanānaṃ parikkhayātiādi vuttatthameva. Sesamidhāpi purimanayeneva yojetabbaṃ.

    ១៥៥. បរបុគ្គលវិមុត្តិញាណេតិ សោតាបន្នាទីនំ បរបុគ្គលានំ តេន តេន មគ្គេន កិលេសវិមុត្តិញាណេ។ សេសមិធាបិ បុរិមនយេនេវ យោជេតព្ពំ។

    155.Parapuggalavimuttiñāṇeti sotāpannādīnaṃ parapuggalānaṃ tena tena maggena kilesavimuttiñāṇe. Sesamidhāpi purimanayeneva yojetabbaṃ.

    ១៥៦. អមុត្រាសិំ ឯវំនាមោតិ ឯកោ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរន្តោ នាមគោត្តំ បរិយាទិយមានោ គច្ឆតិ។ ឯកោ សុទ្ធខន្ធេយេវ អនុស្សរតិ, ឯកោ ហិ សក្កោតិ, ឯកោ ន សក្កោតិ។ តត្ថ យោ សក្កោតិ, តស្ស វសេន អគ្គហេត្វា អសក្កោន្តស្ស វសេន គហិតំ។ អសក្កោន្តោ បន កិំ ករោតិ? សុទ្ធខន្ធេយេវ អនុស្សរន្តោ គន្ត្វា អនេកជាតិសតសហស្សមត្ថកេ ឋត្វា នាមគោត្តំ បរិយាទិយមានោ ឱតរតិ។ តំ ទស្សេន្តោ ឯវំនាមោតិអាទិមាហ ។ សោ ឯវមាហាតិ សោ ទិដ្ឋិគតិកោ ឯវមាហ។ តត្ថ កិញ្ចាបិ សស្សតោតិ វត្វា ‘‘តេ ច សត្តា សំសរន្តី’’តិ វទន្តស្ស វចនំ បុព្ពាបរវិរុទ្ធំ ហោតិ។ ទិដ្ឋិគតិកត្តា បនេស ឯតំ ន សល្លក្ខេសិ។ ទិដ្ឋិគតិកស្ស ហិ ឋានំ វា និយមោ វា នត្ថិ។ ឥមំ គហេត្វា ឥមំ វិស្សជ្ជេតិ, ឥមំ វិស្សជ្ជេត្វា ឥមំ គណ្ហាតីតិ ព្រហ្មជាលេ វិត្ថារិតមេវេតំ។ អយំ តតិយោ សស្សតវាទោតិ ថេរោ លាភិស្សេវ វសេន តយោ សស្សតវាទេ អាហ។ ភគវតា បន តក្កីវាទម្បិ គហេត្វា ព្រហ្មជាលេ ចត្តារោ វុត្តា។ ឯតេសំ បន តិណ្ណំ វាទានំ វិត្ថារកថា ព្រហ្មជាលេ (ទី. និ. អដ្ឋ. ១.៣០) វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពា។ សេសមិធាបិ បុរិមនយេនេវ វិត្ថារេតព្ពំ។

    156.Amutrāsiṃ evaṃnāmoti eko pubbenivāsaṃ anussaranto nāmagottaṃ pariyādiyamāno gacchati. Eko suddhakhandheyeva anussarati, eko hi sakkoti, eko na sakkoti. Tattha yo sakkoti, tassa vasena aggahetvā asakkontassa vasena gahitaṃ. Asakkonto pana kiṃ karoti? Suddhakhandheyeva anussaranto gantvā anekajātisatasahassamatthake ṭhatvā nāmagottaṃ pariyādiyamāno otarati. Taṃ dassento evaṃnāmotiādimāha . So evamāhāti so diṭṭhigatiko evamāha. Tattha kiñcāpi sassatoti vatvā ‘‘te ca sattā saṃsarantī’’ti vadantassa vacanaṃ pubbāparaviruddhaṃ hoti. Diṭṭhigatikattā panesa etaṃ na sallakkhesi. Diṭṭhigatikassa hi ṭhānaṃ vā niyamo vā natthi. Imaṃ gahetvā imaṃ vissajjeti, imaṃ vissajjetvā imaṃ gaṇhātīti brahmajāle vitthāritamevetaṃ. Ayaṃ tatiyo sassatavādoti thero lābhisseva vasena tayo sassatavāde āha. Bhagavatā pana takkīvādampi gahetvā brahmajāle cattāro vuttā. Etesaṃ pana tiṇṇaṃ vādānaṃ vitthārakathā brahmajāle (dī. ni. aṭṭha. 1.30) vuttanayeneva veditabbā. Sesamidhāpi purimanayeneva vitthāretabbaṃ.

    ១៥៧. គណនាយ វាតិ បិណ្ឌគណនាយ។ សង្ខានេនាតិ អច្ឆិទ្ទកវសេន មនោគណនាយ។ ឧភយថាបិ បិណ្ឌគណនមេវ ទស្សេតិ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ, វស្សានំ សតវសេន សហស្សវសេន សតសហស្សវសេន កោដិវសេន បិណ្ឌំ កត្វាបិ ឯត្តកានិ វស្សសតានីតិ វា ឯត្តកា វស្សកោដិយោតិ វា ឯវំ សង្ខាតុំ ន សក្កា។ តុម្ហេ បន អត្តនោ ទសន្នំ បារមីនំ បូរិតត្តា សព្ពញ្ញុតញ្ញាណស្ស សុប្បដិវិទ្ធត្តា យស្មា វោ អនាវរណញាណំ សូរំ វហតិ។ តស្មា ទេសនាញាណកុសលតំ បុរក្ខត្វា វស្សគណនាយបិ បរិយន្តិកំ កត្វា កប្បគណនាយបិ បរិច្ឆិន្ទិត្វា ឯត្តកន្តិ ទស្សេថាតិ ទីបេតិ។ បាឡិយត្ថោ បនេត្ថ វុត្តនយោយេវ។ សេសមិធាបិ បុរិមនយេនេវ យោជេតព្ពំ។

    157.Gaṇanāya vāti piṇḍagaṇanāya. Saṅkhānenāti acchiddakavasena manogaṇanāya. Ubhayathāpi piṇḍagaṇanameva dasseti. Idaṃ vuttaṃ hoti, vassānaṃ satavasena sahassavasena satasahassavasena koṭivasena piṇḍaṃ katvāpi ettakāni vassasatānīti vā ettakā vassakoṭiyoti vā evaṃ saṅkhātuṃ na sakkā. Tumhe pana attano dasannaṃ pāramīnaṃ pūritattā sabbaññutaññāṇassa suppaṭividdhattā yasmā vo anāvaraṇañāṇaṃ sūraṃ vahati. Tasmā desanāñāṇakusalataṃ purakkhatvā vassagaṇanāyapi pariyantikaṃ katvā kappagaṇanāyapi paricchinditvā ettakanti dassethāti dīpeti. Pāḷiyattho panettha vuttanayoyeva. Sesamidhāpi purimanayeneva yojetabbaṃ.

    ១៥៨. ឯតទានុត្តរិយំ, ភន្តេ, សត្តានំ ចុតូបបាតញាណេតិ ភន្តេ យាបិ អយំ សត្តានំ ចុតិបដិសន្ធិវសេន ញាណទេសនា, សាបិ តុម្ហាកំយេវ អនុត្តរា។ អតីតពុទ្ធាបិ ឯវមេវ ទេសេសុំ។ អនាគតាបិ ឯវមេវ ទេសេស្សន្តិ។ តុម្ហេ តេសំ អតីតានាគតពុទ្ធានំ ញាណេន សំសន្ទិត្វាវ ទេសយិត្ថ។ ‘‘ឥមិនាបិ ការណេន ឯវំបសន្នោ អហំ ភន្តេ ភគវតី’’តិ ទីបេតិ។ បាឡិយត្ថោ បនេត្ថ វិត្ថារិតោយេវ។

    158.Etadānuttariyaṃ, bhante, sattānaṃ cutūpapātañāṇeti bhante yāpi ayaṃ sattānaṃ cutipaṭisandhivasena ñāṇadesanā, sāpi tumhākaṃyeva anuttarā. Atītabuddhāpi evameva desesuṃ. Anāgatāpi evameva desessanti. Tumhe tesaṃ atītānāgatabuddhānaṃ ñāṇena saṃsanditvāva desayittha. ‘‘Imināpi kāraṇena evaṃpasanno ahaṃ bhante bhagavatī’’ti dīpeti. Pāḷiyattho panettha vitthāritoyeva.

    ១៥៩. សាសវា សឧបធិកាតិ សទោសា សឧបារម្ភា។ នោ អរិយាតិ វុច្ចតីតិ អរិយិទ្ធីតិ ន វុច្ចតិ។ អនាសវា អនុបធិកាតិ និទ្ទោសា អនុបារម្ភា។ អរិយាតិ វុច្ចតីតិ អរិយិទ្ធីតិ វុច្ចតិ។ អប្បដិកូលសញ្ញី តត្ថ វិហរតីតិ កថំ អប្បដិកូលសញ្ញី តត្ថ វិហរតីតិ? បដិកូលេ សត្តេ មេត្តំ ផរតិ, សង្ខារេ ធាតុសញ្ញំ ឧបសំហរតិ។ យថាហ ‘‘កថំ បដិកូលេ អប្បដិកូលសញ្ញី វិហរតិ (បដិ. ម. ៣.៩៧)? អនិដ្ឋស្មិំ វត្ថុស្មិំ មេត្តាយ វា ផរតិ, ធាតុតោ វា ឧបសំហរតី’’តិ។ បដិកូលសញ្ញី តត្ថ វិហរតីតិ អប្បដិកូលេ សត្តេ អសុភសញ្ញំ ផរតិ, សង្ខារេ អនិច្ចសញ្ញំ ឧបសំហរតិ។ យថាហ ‘‘កថំ អប្បដិកូលេ បដិកូលសញ្ញី វិហរតិ? ឥដ្ឋស្មិំ វត្ថុស្មិំ អសុភាយ វា ផរតិ, អនិច្ចតោ វា ឧបសំហរតី’’តិ។ ឯវំ សេសបទេសុបិ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។

    159.Sāsavā saupadhikāti sadosā saupārambhā. No ariyāti vuccatīti ariyiddhīti na vuccati. Anāsavā anupadhikāti niddosā anupārambhā. Ariyāti vuccatīti ariyiddhīti vuccati. Appaṭikūlasaññītattha viharatīti kathaṃ appaṭikūlasaññī tattha viharatīti? Paṭikūle satte mettaṃ pharati, saṅkhāre dhātusaññaṃ upasaṃharati. Yathāha ‘‘kathaṃ paṭikūle appaṭikūlasaññī viharati (paṭi. ma. 3.97)? Aniṭṭhasmiṃ vatthusmiṃ mettāya vā pharati, dhātuto vā upasaṃharatī’’ti. Paṭikūlasaññī tattha viharatīti appaṭikūle satte asubhasaññaṃ pharati, saṅkhāre aniccasaññaṃ upasaṃharati. Yathāha ‘‘kathaṃ appaṭikūle paṭikūlasaññī viharati? Iṭṭhasmiṃ vatthusmiṃ asubhāya vā pharati, aniccato vā upasaṃharatī’’ti. Evaṃ sesapadesupi attho veditabbo.

    ឧបេក្ខកោ តត្ថ វិហរតីតិ ឥដ្ឋេ អរជ្ជន្តោ អនិដ្ឋេ អទុស្សន្តោ យថា អញ្ញេ អសមបេក្ខនេន មោហំ ឧប្បាទេន្តិ, ឯវំ អនុប្បាទេន្តោ ឆសុ អារម្មណេសុ ឆឡង្គុបេក្ខាយ ឧបេក្ខកោ វិហរតិ។ ឯតទានុត្តរិយំ, ភន្តេ, ឥទ្ធិវិធាសូតិ, ភន្តេ, យា អយំ ទ្វីសុ ឥទ្ធីសុ ឯវំទេសនា, ឯតទានុត្តរិយំ។ តំ ភគវាតិ តំ ទេសនំ ភគវា អសេសំ សកលំ អភិជានាតិ។ តំ ភគវតោតិ តំ ទេសនំ ភគវតោ អសេសំ អភិជានតោ។ ឧត្តរិ អភិញ្ញេយ្យំ នត្ថីតិ ឧត្តរិ អភិជានិតព្ពំ នត្ថិ។ អយំ នាម ឥតោ អញ្ញោ ធម្មោ វា បុគ្គលោ វា យំ ភគវា ន ជានាតិ ឥទំ នត្ថិ។ យទភិជានំ អញ្ញោ សមណោ វា ព្រាហ្មណោ វាតិ យំ តុម្ហេហិ អនភិញ្ញាតំ អញ្ញោ សមណោ វា ព្រាហ្មណោ វា អភិជានន្តោ ភគវតា ភិយ្យោភិញ្ញតរោ អស្ស, អធិកតរបញ្ញោ ភវេយ្យ។ យទិទំ ឥទ្ធិវិធាសូតិ ឯត្ថ យទិទន្តិ និបាតមត្តំ។ ឥទ្ធិវិធាសុ ភគវតា ឧត្តរិតរោ នត្ថិ។ អតីតពុទ្ធាបិ ហិ ឥមា ទ្វេ ឥទ្ធិយោ ទេសេសុំ, អនាគតាបិ ឥមាវ ទេសេស្សន្តិ។ តុម្ហេបិ តេសំ ញាណេន សំសន្ទិត្វា ឥមាវ ទេសយិត្ថ។ ឥតិ ភគវា ឥទ្ធិវិធាសុ អនុត្តរោតិ ទស្សេន្តោ ‘‘ឥមិនាបិ ការណេន ឯវំបសន្នោ អហំ, ភន្តេ, ភគវតី’’តិ ទីបេតិ។ ឯត្តាវតា យេ ធម្មសេនាបតិ ទិវាដ្ឋានេ និសីទិត្វា សោឡស អបរម្បរិយធម្មេ សម្មសិ, តេវ ទស្សិតា ហោន្តិ។

    Upekkhako tattha viharatīti iṭṭhe arajjanto aniṭṭhe adussanto yathā aññe asamapekkhanena mohaṃ uppādenti, evaṃ anuppādento chasu ārammaṇesu chaḷaṅgupekkhāya upekkhako viharati. Etadānuttariyaṃ, bhante, iddhividhāsūti, bhante, yā ayaṃ dvīsu iddhīsu evaṃdesanā, etadānuttariyaṃ. Taṃ bhagavāti taṃ desanaṃ bhagavā asesaṃ sakalaṃ abhijānāti. Taṃ bhagavatoti taṃ desanaṃ bhagavato asesaṃ abhijānato. Uttari abhiññeyyaṃ natthīti uttari abhijānitabbaṃ natthi. Ayaṃ nāma ito añño dhammo vā puggalo vā yaṃ bhagavā na jānāti idaṃ natthi. Yadabhijānaṃ añño samaṇo vā brāhmaṇo vāti yaṃ tumhehi anabhiññātaṃ añño samaṇo vā brāhmaṇo vā abhijānanto bhagavatā bhiyyobhiññataro assa, adhikatarapañño bhaveyya. Yadidaṃ iddhividhāsūti ettha yadidanti nipātamattaṃ. Iddhividhāsu bhagavatā uttaritaro natthi. Atītabuddhāpi hi imā dve iddhiyo desesuṃ, anāgatāpi imāva desessanti. Tumhepi tesaṃ ñāṇena saṃsanditvā imāva desayittha. Iti bhagavā iddhividhāsu anuttaroti dassento ‘‘imināpi kāraṇena evaṃpasanno ahaṃ, bhante, bhagavatī’’ti dīpeti. Ettāvatā ye dhammasenāpati divāṭṭhāne nisīditvā soḷasa aparampariyadhamme sammasi, teva dassitā honti.

    អញ្ញថាសត្ថុគុណទស្សនាទិវណ្ណនា

    Aññathāsatthuguṇadassanādivaṇṇanā

    ១៦០. ឥទានិ អបរេនបិ អាការេន ភគវតោ គុណេ ទស្សេន្តោ យំ តំ ភន្តេតិអាទិមាហ។ តត្ថ សទ្ធេន កុលបុត្តេនាតិ សទ្ធា កុលបុត្តា នាម អតីតានាគតបច្ចុប្បន្នា ពោធិសត្តា។ តស្មា យំ សព្ពញ្ញុពោធិសត្តេន បត្តព្ពន្តិ វុត្តំ ហោតិ។ កិំ បន តេន បត្តព្ពំ? នវ លោកុត្តរធម្មា។ អារទ្ធវីរិយេនាតិអាទីសុ ‘‘វីរិយំ ថាមោ’’តិអាទីនិ សព្ពានេវ វីរិយវេវចនានិ។ តត្ថ អារទ្ធវីរិយេនាតិ បគ្គហិតវីរិយេន។ ថាមវតាតិ ថាមសម្បន្នេន ថិរវីរិយេន។ បុរិសថាមេនាតិ តេន ថាមវតា យំ បុរិសថាមេន បត្តព្ពន្តិ វុត្តំ ហោតិ។ អនន្តរបទទ្វយេបិ ឯសេវ នយោ។ បុរិសធោរយ្ហេនាតិ យា អសមធុរេហិ ពុទ្ធេហិ វហិតព្ពា ធុរា, តំ ធុរំ វហនសមត្ថេន មហាបុរិសេន។ អនុប្បត្តំ តំ ភគវតាតិ តំ សព្ពំ អតីតានាគតពុទ្ធេហិ បត្តព្ពំ, សព្ពមេវ អនុប្បត្តំ, ភគវតោ ឯកគុណោបិ ឩនោ នត្ថីតិ ទស្សេតិ។ កាមេសុ កាមសុខល្លិកានុយោគន្តិ វត្ថុកាមេសុ កាមសុខល្លិកានុយោគំ។ យថា អញ្ញេ កេណិយជដិលាទយោ សមណព្រាហ្មណា ‘‘កោ ជានាតិ បរលោកំ ។ សុខោ ឥមិស្សា បរិព្ពាជិកាយ មុទុកាយ លោមសាយ ពាហាយ សម្ផស្សោ’’តិ មោឡិពន្ធាហិ បរិព្ពាជិកាហិ បរិចារេន្តិ សម្បត្តំ សម្បត្តំ រូបាទិអារម្មណំ អនុភវមានា កាមសុខមនុយុត្តា, ន ឯវមនុយុត្តោតិ ទស្សេតិ។

    160. Idāni aparenapi ākārena bhagavato guṇe dassento yaṃ taṃ bhantetiādimāha. Tattha saddhena kulaputtenāti saddhā kulaputtā nāma atītānāgatapaccuppannā bodhisattā. Tasmā yaṃ sabbaññubodhisattena pattabbanti vuttaṃ hoti. Kiṃ pana tena pattabbaṃ? Nava lokuttaradhammā. Āraddhavīriyenātiādīsu ‘‘vīriyaṃ thāmo’’tiādīni sabbāneva vīriyavevacanāni. Tattha āraddhavīriyenāti paggahitavīriyena. Thāmavatāti thāmasampannena thiravīriyena. Purisathāmenāti tena thāmavatā yaṃ purisathāmena pattabbanti vuttaṃ hoti. Anantarapadadvayepi eseva nayo. Purisadhorayhenāti yā asamadhurehi buddhehi vahitabbā dhurā, taṃ dhuraṃ vahanasamatthena mahāpurisena. Anuppattaṃ taṃ bhagavatāti taṃ sabbaṃ atītānāgatabuddhehi pattabbaṃ, sabbameva anuppattaṃ, bhagavato ekaguṇopi ūno natthīti dasseti. Kāmesu kāmasukhallikānuyoganti vatthukāmesu kāmasukhallikānuyogaṃ. Yathā aññe keṇiyajaṭilādayo samaṇabrāhmaṇā ‘‘ko jānāti paralokaṃ . Sukho imissā paribbājikāya mudukāya lomasāya bāhāya samphasso’’ti moḷibandhāhi paribbājikāhi paricārenti sampattaṃ sampattaṃ rūpādiārammaṇaṃ anubhavamānā kāmasukhamanuyuttā, na evamanuyuttoti dasseti.

    ហីនន្តិ លាមកំ។ គម្មន្តិ គាមវាសីនំ ធម្មំ។ បោថុជ្ជនិកន្តិ បុថុជ្ជនេហិ សេវិតព្ពំ។ អនរិយន្តិ ន និទ្ទោសំ។ ន វា អរិយេហិ សេវិតព្ពំ។ អនត្ថសញ្ហិតន្តិ អនត្ថសំយុត្តំ។ អត្តកិលមថានុយោគន្តិ អត្តនោ អាតាបនបរិតាបនានុយោគំ។ ទុក្ខន្តិ ទុក្ខយុត្តំ, ទុក្ខមំ វា។ យថា ឯកេ សមណព្រាហ្មណា កាមសុខល្លិកានុយោគំ បរិវជ្ជេស្សាមាតិ កាយកិលមថំ អនុធាវន្តិ, តតោ មុញ្ចិស្សាមាតិ កាមសុខំ អនុធាវន្តិ, ន ឯវំ ភគវា។ ភគវា បន ឧភោ ឯតេ អន្តេ វជ្ជេត្វា យា សា ‘‘អត្ថិ, ភិក្ខវេ, មជ្ឈិមា បដិបទា តថាគតេន អភិសម្ពុទ្ធា ចក្ខុករណី’’តិ ឯវំ វុត្តា សម្មាបដិបត្តិ, តមេវ បដិបន្នោ។ តស្មា ‘‘ន ច អត្តកិលមថានុយោគ’’ន្តិអាទិមាហ។

    Hīnanti lāmakaṃ. Gammanti gāmavāsīnaṃ dhammaṃ. Pothujjanikanti puthujjanehi sevitabbaṃ. Anariyanti na niddosaṃ. Na vā ariyehi sevitabbaṃ. Anatthasañhitanti anatthasaṃyuttaṃ. Attakilamathānuyoganti attano ātāpanaparitāpanānuyogaṃ. Dukkhanti dukkhayuttaṃ, dukkhamaṃ vā. Yathā eke samaṇabrāhmaṇā kāmasukhallikānuyogaṃ parivajjessāmāti kāyakilamathaṃ anudhāvanti, tato muñcissāmāti kāmasukhaṃ anudhāvanti, na evaṃ bhagavā. Bhagavā pana ubho ete ante vajjetvā yā sā ‘‘atthi, bhikkhave, majjhimā paṭipadā tathāgatena abhisambuddhā cakkhukaraṇī’’ti evaṃ vuttā sammāpaṭipatti, tameva paṭipanno. Tasmā ‘‘na ca attakilamathānuyoga’’ntiādimāha.

    អាភិចេតសិកានន្តិ អភិចេតសិកានំ, កាមាវចរចិត្តានិ អតិក្កមិត្វា ឋិតានន្តិ អត្ថោ។ ទិដ្ឋធម្មសុខវិហារានន្តិ ឥមស្មិំយេវ អត្តភាវេ សុខវិហារានំ។ បោដ្ឋបាទសុត្តន្តស្មិញ្ហិ សប្បីតិកទុតិយជ្ឈានផលសមាបត្តិ កថិតា (ទី. និ. ១.៤៣២)។ បាសាទិកសុត្តន្តេ សហ មគ្គេន វិបស្សនាបាទកជ្ឈានំ។ ទសុត្តរសុត្តន្តេ ចតុត្ថជ្ឈានិកផលសមាបត្តិ។ ឥមស្មិំ សម្បសាទនីយេ ទិដ្ឋធម្មសុខវិហារជ្ឈានានិ កថិតានិ។ និកាមលាភីតិ យថាកាមលាភី។ អកិច្ឆលាភីតិ អទុក្ខលាភី។ អកសិរលាភីតិ វិបុលលាភី។

    Ābhicetasikānanti abhicetasikānaṃ, kāmāvacaracittāni atikkamitvā ṭhitānanti attho. Diṭṭhadhammasukhavihārānanti imasmiṃyeva attabhāve sukhavihārānaṃ. Poṭṭhapādasuttantasmiñhi sappītikadutiyajjhānaphalasamāpatti kathitā (dī. ni. 1.432). Pāsādikasuttante saha maggena vipassanāpādakajjhānaṃ. Dasuttarasuttante catutthajjhānikaphalasamāpatti. Imasmiṃ sampasādanīye diṭṭhadhammasukhavihārajjhānāni kathitāni. Nikāmalābhīti yathākāmalābhī. Akicchalābhīti adukkhalābhī. Akasiralābhīti vipulalābhī.

    អនុយោគទានប្បការវណ្ណនា

    Anuyogadānappakāravaṇṇanā

    ១៦១. ឯកិស្សា លោកធាតុយាតិ ទសសហស្សិលោកធាតុយា។ តីណិ ហិ ខេត្តានិ – ជាតិខេត្តំ អាណាខេត្តំ វិសយខេត្តំ។ តត្ថ ជាតិខេត្តំ នាម ទសសហស្សី លោកធាតុ។ សា ហិ តថាគតស្ស មាតុកុច្ឆិំ ឱក្កមនកាលេ និក្ខមនកាលេ សម្ពោធិកាលេ ធម្មចក្កប្បវត្តនេ អាយុសង្ខារោស្សជ្ជនេ បរិនិព្ពានេ ច កម្បតិ។ កោដិសតសហស្សចក្កវាឡំ បន អាណាខេត្តំ នាម។ អាដានាដិយមោរបរិត្តធជគ្គបរិត្តរតនបរិត្តាទីនញ្ហិ ឯត្ថ អាណា វត្តតិ។ វិសយខេត្តស្ស បន បរិមាណំ នត្ថិ, ពុទ្ធានញ្ហិ ‘‘យាវតកំ ញាណំ, តាវតកំ ញេយ្យំ, យាវតកំ ញេយ្យំ តាវតកំ ញាណំ, ញាណបរិយន្តិកំ ញេយ្យំ, ញេយ្យបរិយន្តិកំ ញាណ’’ន្តិ (មហានិ. ៥៥) វចនតោ អវិសយោ នាម នត្ថិ។

    161.Ekissā lokadhātuyāti dasasahassilokadhātuyā. Tīṇi hi khettāni – jātikhettaṃ āṇākhettaṃ visayakhettaṃ. Tattha jātikhettaṃ nāma dasasahassī lokadhātu. Sā hi tathāgatassa mātukucchiṃ okkamanakāle nikkhamanakāle sambodhikāle dhammacakkappavattane āyusaṅkhārossajjane parinibbāne ca kampati. Koṭisatasahassacakkavāḷaṃ pana āṇākhettaṃ nāma. Āṭānāṭiyamoraparittadhajaggaparittaratanaparittādīnañhi ettha āṇā vattati. Visayakhettassa pana parimāṇaṃ natthi, buddhānañhi ‘‘yāvatakaṃ ñāṇaṃ, tāvatakaṃ ñeyyaṃ, yāvatakaṃ ñeyyaṃ tāvatakaṃ ñāṇaṃ, ñāṇapariyantikaṃ ñeyyaṃ, ñeyyapariyantikaṃ ñāṇa’’nti (mahāni. 55) vacanato avisayo nāma natthi.

    ឥមេសុ បន តីសុ ខេត្តេសុ ឋបេត្វា ឥមំ ចក្កវាឡំ អញ្ញស្មិំ ចក្កវាឡេ ពុទ្ធា ឧប្បជ្ជន្តីតិ សុត្តំ នត្ថិ, នុប្បញ្ជន្តីតិ បន អត្ថិ។ តីណិ បិដកានិ វិនយបិដកំ, សុត្តន្តបិដកំ អភិធម្មបិដកំ។ តិស្សោ សង្គីតិយោ មហាកស្សបត្ថេរស្ស សង្គីតិ, យសត្ថេរស្ស សង្គីតិ, មោគ្គលិបុត្តតិស្សត្ថេរស្ស សង្គីតីតិ។ ឥមា តិស្សោ សង្គីតិយោ អារុឡ្ហេ តេបិដកេ ពុទ្ធវចនេ ‘‘ឥមំ ចក្កវាឡំ មុញ្ចិត្វា អញ្ញត្ថ ពុទ្ធា ឧប្បជ្ជន្តី’’តិ សុត្តំ នត្ថិ, នុប្បជ្ជន្តីតិ បន អត្ថិ។

    Imesu pana tīsu khettesu ṭhapetvā imaṃ cakkavāḷaṃ aññasmiṃ cakkavāḷe buddhā uppajjantīti suttaṃ natthi, nuppañjantīti pana atthi. Tīṇi piṭakāni vinayapiṭakaṃ, suttantapiṭakaṃ abhidhammapiṭakaṃ. Tisso saṅgītiyo mahākassapattherassa saṅgīti, yasattherassa saṅgīti, moggaliputtatissattherassa saṅgītīti. Imā tisso saṅgītiyo āruḷhe tepiṭake buddhavacane ‘‘imaṃ cakkavāḷaṃ muñcitvā aññattha buddhā uppajjantī’’ti suttaṃ natthi, nuppajjantīti pana atthi.

    អបុព្ពំ អចរិមន្តិ អបុរេ អបច្ឆា ឯកតោ នុប្បជ្ជន្តិ, បុរេ វា បច្ឆា វា ឧប្បជ្ជន្តីតិ វុត្តំ ហោតិ។ តត្ថ ពោធិបល្លង្កេ ‘‘ពោធិំ អបត្វា ន ឧដ្ឋហិស្សាមី’’តិ និសិន្នកាលតោ បដ្ឋាយ យាវ មាតុកុច្ឆិស្មិំ បដិសន្ធិគ្គហណំ, តាវ បុព្ពេតិ ន វេទិតព្ពំ។ ពោធិសត្តស្ស ហិ បដិសន្ធិគ្គហណេ ទសសហស្សចក្កវាឡកម្បនេនេវ ខេត្តបរិគ្គហោ កតោ។ អញ្ញស្ស ពុទ្ធស្ស ឧប្បត្តិបិ និវារិតា ហោតិ។ បរិនិព្ពានតោ បដ្ឋាយ ច យាវ សាសបមត្តាបិ ធាតុយោ តិដ្ឋន្តិ, តាវ បច្ឆាតិ ន វេទិតព្ពំ។ ធាតូសុ ហិ ឋិតាសុ ពុទ្ធាបិ ឋិតាវ ហោន្តិ។ តស្មា ឯត្ថន្តរេ អញ្ញស្ស ពុទ្ធស្ស ឧប្បត្តិ និវារិតាវ ហោតិ។ ធាតុបរិនិព្ពានេ បន ជាតេ អញ្ញស្ស ពុទ្ធស្ស ឧប្បត្តិ ន និវារិតា។

    Apubbaṃ acarimanti apure apacchā ekato nuppajjanti, pure vā pacchā vā uppajjantīti vuttaṃ hoti. Tattha bodhipallaṅke ‘‘bodhiṃ apatvā na uṭṭhahissāmī’’ti nisinnakālato paṭṭhāya yāva mātukucchismiṃ paṭisandhiggahaṇaṃ, tāva pubbeti na veditabbaṃ. Bodhisattassa hi paṭisandhiggahaṇe dasasahassacakkavāḷakampaneneva khettapariggaho kato. Aññassa buddhassa uppattipi nivāritā hoti. Parinibbānato paṭṭhāya ca yāva sāsapamattāpi dhātuyo tiṭṭhanti, tāva pacchāti na veditabbaṃ. Dhātūsu hi ṭhitāsu buddhāpi ṭhitāva honti. Tasmā etthantare aññassa buddhassa uppatti nivāritāva hoti. Dhātuparinibbāne pana jāte aññassa buddhassa uppatti na nivāritā.

    តិបិដកអន្តរធានកថា

    Tipiṭakaantaradhānakathā

    តីណិ អន្តរធានានិ នាម បរិយត្តិអន្តរធានំ, បដិវេធអន្តរធានំ, បដិបត្តិអន្តរធានន្តិ។ តត្ថ បរិយត្តីតិ តីណិ បិដកានិ។ បដិវេធោតិ សច្ចប្បដិវេធោ។ បដិបត្តីតិ បដិបទា។ តត្ថ បដិវេធោ ច បដិបត្តិ ច ហោតិបិ ន ហោតិបិ។ ឯកស្មិញ្ហិ កាលេ បដិវេធករា ភិក្ខូ ពហូ ហោន្តិ, ឯស ភិក្ខុ បុថុជ្ជនោតិ អង្គុលិំ បសារេត្វា ទស្សេតព្ពោ ហោតិ។ ឥមស្មិំយេវ ទីបេ ឯកវារំ បុថុជ្ជនភិក្ខុ នាម នាហោសិ។ បដិបត្តិបូរកាបិ កទាចិ ពហូ ហោន្តិ, កទាចិ អប្បា។ ឥតិ បដិវេធោ ច បដិបត្តិ ច ហោតិបិ ន ហោតិបិ។ សាសនដ្ឋិតិយា បន បរិយត្តិ បមាណំ។ បណ្ឌិតោ ហិ តេបិដកំ សុត្វា ទ្វេបិ បូរេតិ។

    Tīṇi antaradhānāni nāma pariyattiantaradhānaṃ, paṭivedhaantaradhānaṃ, paṭipattiantaradhānanti. Tattha pariyattīti tīṇi piṭakāni. Paṭivedhoti saccappaṭivedho. Paṭipattīti paṭipadā. Tattha paṭivedho ca paṭipatti ca hotipi na hotipi. Ekasmiñhi kāle paṭivedhakarā bhikkhū bahū honti, esa bhikkhu puthujjanoti aṅguliṃ pasāretvā dassetabbo hoti. Imasmiṃyeva dīpe ekavāraṃ puthujjanabhikkhu nāma nāhosi. Paṭipattipūrakāpi kadāci bahū honti, kadāci appā. Iti paṭivedho ca paṭipatti ca hotipi na hotipi. Sāsanaṭṭhitiyā pana pariyatti pamāṇaṃ. Paṇḍito hi tepiṭakaṃ sutvā dvepi pūreti.

    យថា អម្ហាកំ ពោធិសត្តោ អាឡារស្ស សន្តិកេ បញ្ចាភិញ្ញា សត្ត ច សមាបត្តិយោ និព្ពត្តេត្វា នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនសមាបត្តិយា បរិកម្មំ បុច្ឆិ, សោ ន ជានាមីតិ អាហ។ តតោ ឧទកស្ស សន្តិកំ គន្ត្វា អធិគតវិសេសំ សំសន្ទិត្វា នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនស្ស បរិកម្មំ បុច្ឆិ, សោ អាចិក្ខិ, តស្ស វចនសមនន្តរមេវ មហាសត្តោ តំ ឈានំ សម្បាទេសិ, ឯវមេវ បញ្ញវា ភិក្ខុ បរិយត្តិំ សុត្វា ទ្វេបិ បូរេតិ។ តស្មា បរិយត្តិយា ឋិតាយ សាសនំ ឋិតំ ហោតិ។ យទា បន សា អន្តរធាយតិ, តទា បឋមំ អភិធម្មបិដកំ នស្សតិ។ តត្ថ បដ្ឋានំ សព្ពបឋមំ អន្តរធាយតិ។ អនុក្កមេន បច្ឆា ធម្មសង្គហោ , តស្មិំ អន្តរហិតេ ឥតរេសុ ទ្វីសុ បិដកេសុ ឋិតេសុបិ សាសនំ ឋិតមេវ ហោតិ។

    Yathā amhākaṃ bodhisatto āḷārassa santike pañcābhiññā satta ca samāpattiyo nibbattetvā nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiyā parikammaṃ pucchi, so na jānāmīti āha. Tato udakassa santikaṃ gantvā adhigatavisesaṃ saṃsanditvā nevasaññānāsaññāyatanassa parikammaṃ pucchi, so ācikkhi, tassa vacanasamanantarameva mahāsatto taṃ jhānaṃ sampādesi, evameva paññavā bhikkhu pariyattiṃ sutvā dvepi pūreti. Tasmā pariyattiyā ṭhitāya sāsanaṃ ṭhitaṃ hoti. Yadā pana sā antaradhāyati, tadā paṭhamaṃ abhidhammapiṭakaṃ nassati. Tattha paṭṭhānaṃ sabbapaṭhamaṃ antaradhāyati. Anukkamena pacchā dhammasaṅgaho , tasmiṃ antarahite itaresu dvīsu piṭakesu ṭhitesupi sāsanaṃ ṭhitameva hoti.

    តត្ថ សុត្តន្តបិដកេ អន្តរធាយមានេ បឋមំ អង្គុត្តរនិកាយោ ឯកាទសកតោ បដ្ឋាយ យាវ ឯកកា អន្តរធាយតិ, តទនន្តរំ សំយុត្តនិកាយោ ចក្កបេយ្យាលតោ បដ្ឋាយ យាវ ឱឃតរណា អន្តរធាយតិ។ តទនន្តរំ មជ្ឈិមនិកាយោ ឥន្ទ្រិយភាវនតោ បដ្ឋាយ យាវ មូលបរិយាយា អន្តរធាយតិ។ តទនន្តរំ ទីឃនិកាយោ ទសុត្តរតោ បដ្ឋាយ យាវ ព្រហ្មជាលា អន្តរធាយតិ។ ឯកិស្សាបិ ទ្វិន្នម្បិ គាថានំ បុច្ឆា អទ្ធានំ គច្ឆតិ, សាសនំ ធារេតុំ ន សក្កោតិ, សភិយបុច្ឆា អាឡវកបុច្ឆា វិយ ច។ ឯតា កិរ កស្សបពុទ្ធកាលិកា អន្តរា សាសនំ ធារេតុំ នាសក្ខិំសុ។

    Tattha suttantapiṭake antaradhāyamāne paṭhamaṃ aṅguttaranikāyo ekādasakato paṭṭhāya yāva ekakā antaradhāyati, tadanantaraṃ saṃyuttanikāyo cakkapeyyālato paṭṭhāya yāva oghataraṇā antaradhāyati. Tadanantaraṃ majjhimanikāyo indriyabhāvanato paṭṭhāya yāva mūlapariyāyā antaradhāyati. Tadanantaraṃ dīghanikāyo dasuttarato paṭṭhāya yāva brahmajālā antaradhāyati. Ekissāpi dvinnampi gāthānaṃ pucchā addhānaṃ gacchati, sāsanaṃ dhāretuṃ na sakkoti, sabhiyapucchā āḷavakapucchā viya ca. Etā kira kassapabuddhakālikā antarā sāsanaṃ dhāretuṃ nāsakkhiṃsu.

    ទ្វីសុ បន បិដកេសុ អន្តរហិតេសុបិ វិនយបិដកេ ឋិតេ សាសនំ តិដ្ឋតិ។ បរិវារក្ខន្ធកេសុ អន្តរហិតេសុ ឧភតោវិភង្គេ ឋិតេ ឋិតមេវ ហោតិ។ ឧភតោវិភង្គេ អន្តរហិតេ មាតិកាយបិ ឋិតាយ ឋិតមេវ ហោតិ។ មាតិកាយ អន្តរហិតាយ បាតិមោក្ខបព្ពជ្ជាឧបសម្បទាសុ ឋិតាសុ សាសនំ តិដ្ឋតិ។ លិង្គំ អទ្ធានំ គច្ឆតិ។ សេតវត្ថសមណវំសោ បន កស្សបពុទ្ធកាលតោ បដ្ឋាយ សាសនំ ធារេតុំ នាសក្ខិ។ បដិសម្ភិទាបត្តេហិ វស្សសហស្សំ អដ្ឋាសិ។ ឆឡភិញ្ញេហិ វស្សសហស្សំ។ តេវិជ្ជេហិ វស្សសហស្សំ។ សុក្ខវិបស្សកេហិ វស្សសហស្សំ។ បាតិមោក្ខេហិ វស្សសហស្សំ អដ្ឋាសិ។ បច្ឆិមកស្ស បន សច្ចប្បដិវេធតោ បច្ឆិមកស្ស សីលភេទតោ បដ្ឋាយ សាសនំ ឱសក្កិតំ នាម ហោតិ។ តតោ បដ្ឋាយ អញ្ញស្ស ពុទ្ធស្ស ឧប្បត្តិ ន និវារិតា។

    Dvīsu pana piṭakesu antarahitesupi vinayapiṭake ṭhite sāsanaṃ tiṭṭhati. Parivārakkhandhakesu antarahitesu ubhatovibhaṅge ṭhite ṭhitameva hoti. Ubhatovibhaṅge antarahite mātikāyapi ṭhitāya ṭhitameva hoti. Mātikāya antarahitāya pātimokkhapabbajjāupasampadāsu ṭhitāsu sāsanaṃ tiṭṭhati. Liṅgaṃ addhānaṃ gacchati. Setavatthasamaṇavaṃso pana kassapabuddhakālato paṭṭhāya sāsanaṃ dhāretuṃ nāsakkhi. Paṭisambhidāpattehi vassasahassaṃ aṭṭhāsi. Chaḷabhiññehi vassasahassaṃ. Tevijjehi vassasahassaṃ. Sukkhavipassakehi vassasahassaṃ. Pātimokkhehi vassasahassaṃ aṭṭhāsi. Pacchimakassa pana saccappaṭivedhato pacchimakassa sīlabhedato paṭṭhāya sāsanaṃ osakkitaṃ nāma hoti. Tato paṭṭhāya aññassa buddhassa uppatti na nivāritā.

    សាសនអន្តរហិតវណ្ណនា

    Sāsanaantarahitavaṇṇanā

    តីណិ បរិនិព្ពានានិ នាម កិលេសបរិនិព្ពានំ ខន្ធបរិនិព្ពានំ ធាតុបរិនិព្ពានន្តិ។ តត្ថ កិលេសបរិនិព្ពានំ ពោធិបល្លង្កេ អហោសិ។ ខន្ធបរិនិព្ពានំ កុសិនារាយំ។ ធាតុបរិនិព្ពានំ អនាគតេ ភវិស្សតិ។ សាសនស្ស កិរ ឱសក្កនកាលេ ឥមស្មិំ តម្ពបណ្ណិទីបេ ធាតុយោ សន្និបតិត្វា មហាចេតិយំ គមិស្សន្តិ។ មហាចេតិយតោ នាគទីបេ រាជាយតនចេតិយំ។ តតោ មហាពោធិបល្លង្កំ គមិស្សន្តិ។ នាគភវនតោបិ ទេវលោកតោបិ ព្រហ្មលោកតោបិ ធាតុយោ មហាពោធិបល្លង្កមេវ គមិស្សន្តិ។ សាសបមត្តាបិ ធាតុយោ ន អន្តរា នស្សិស្សន្តិ។ សព្ពធាតុយោ មហាពោធិបល្លង្កេ រាសិភូតា សុវណ្ណក្ខន្ធោ វិយ ឯកគ្ឃនា ហុត្វា ឆព្ពណ្ណរស្មិយោ វិស្សជ្ជេស្សន្តិ។

    Tīṇi parinibbānāni nāma kilesaparinibbānaṃ khandhaparinibbānaṃ dhātuparinibbānanti. Tattha kilesaparinibbānaṃ bodhipallaṅke ahosi. Khandhaparinibbānaṃ kusinārāyaṃ. Dhātuparinibbānaṃ anāgate bhavissati. Sāsanassa kira osakkanakāle imasmiṃ tambapaṇṇidīpe dhātuyo sannipatitvā mahācetiyaṃ gamissanti. Mahācetiyato nāgadīpe rājāyatanacetiyaṃ. Tato mahābodhipallaṅkaṃ gamissanti. Nāgabhavanatopi devalokatopi brahmalokatopi dhātuyo mahābodhipallaṅkameva gamissanti. Sāsapamattāpi dhātuyo na antarā nassissanti. Sabbadhātuyo mahābodhipallaṅke rāsibhūtā suvaṇṇakkhandho viya ekagghanā hutvā chabbaṇṇarasmiyo vissajjessanti.

    តា ទសសហស្សិលោកធាតុំ ផរិស្សន្តិ, តតោ ទសសហស្សចក្កវាឡទេវតា សន្និបតិត្វា ‘‘អជ្ជ សត្ថា បរិនិព្ពាតិ, អជ្ជ សាសនំ ឱសក្កតិ, បច្ឆិមទស្សនំ ទានិ ឥទំ អម្ហាក’’ន្តិ ទសពលស្ស បរិនិព្ពុតទិវសតោ មហន្តតរំ ការុញ្ញំ ករិស្សន្តិ។ ឋបេត្វា អនាគាមិខីណាសវេ អវសេសា សកភាវេន សន្ធារេតុំ ន សក្ខិស្សន្តិ។ ធាតូសុ តេជោធាតុ ឧដ្ឋហិត្វា យាវ ព្រហ្មលោកា ឧគ្គច្ឆិស្សតិ។ សាសបមត្តាយបិ ធាតុយា សតិ ឯកជាលា ភវិស្សតិ។ ធាតូសុ បរិយាទានំ គតាសុ ឧបច្ឆិជ្ជិស្សតិ។ ឯវំ មហន្តំ អានុភាវំ ទស្សេត្វា ធាតូសុ អន្តរហិតាសុ សាសនំ អន្តរហិតំ នាម ហោតិ។

    Tā dasasahassilokadhātuṃ pharissanti, tato dasasahassacakkavāḷadevatā sannipatitvā ‘‘ajja satthā parinibbāti, ajja sāsanaṃ osakkati, pacchimadassanaṃ dāni idaṃ amhāka’’nti dasabalassa parinibbutadivasato mahantataraṃ kāruññaṃ karissanti. Ṭhapetvā anāgāmikhīṇāsave avasesā sakabhāvena sandhāretuṃ na sakkhissanti. Dhātūsu tejodhātu uṭṭhahitvā yāva brahmalokā uggacchissati. Sāsapamattāyapi dhātuyā sati ekajālā bhavissati. Dhātūsu pariyādānaṃ gatāsu upacchijjissati. Evaṃ mahantaṃ ānubhāvaṃ dassetvā dhātūsu antarahitāsu sāsanaṃ antarahitaṃ nāma hoti.

    យាវ ន ឯវំ អន្តរធាយតិ, តាវ អចរិមំ នាម ហោតិ។ ឯវំ អបុព្ពំ អចរិមំ ឧប្បជ្ជេយ្យុំ, នេតំ ឋានំ វិជ្ជតិ។ កស្មា បន អបុព្ពំ អចរិមំ នុប្បជ្ជន្តីតិ? អនច្ឆរិយត្តា។ ពុទ្ធា ហិ អច្ឆរិយមនុស្សា។ យថាហ – ‘‘ឯកបុគ្គលោ, ភិក្ខវេ, លោកេ ឧប្បជ្ជមានោ ឧប្បជ្ជតិ អច្ឆរិយមនុស្សោ។ កតមោ ឯកបុគ្គលោ? តថាគតោ អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ’’តិ (អ. និ. ១.១៧២)។ យទិ ច ទ្វេ វា ចត្តារោ វា អដ្ឋ វា សោឡស វា ឯកតោ ឧប្បជ្ជេយ្យុំ, អនច្ឆរិយា ភវេយ្យុំ។ ឯកស្មិញ្ហិ វិហារេ ទ្វិន្នំ ចេតិយានម្បិ លាភសក្ការោ ឧឡារោ ន ហោតិ។ ភិក្ខូបិ ពហុតាយ ន អច្ឆរិយា ជាតា, ឯវំ ពុទ្ធាបិ ភវេយ្យុំ, តស្មា នុប្បជ្ជន្តិ។ ទេសនាយ ច វិសេសាភាវតោ។ យញ្ហិ សតិបដ្ឋានាទិភេទំ ធម្មំ ឯកោ ទេសេតិ។ អញ្ញេន ឧប្បជ្ជិត្វាបិ សោវ ទេសេតព្ពោ សិយា, តតោ អនច្ឆរិយោ សិយា។ ឯកស្មិំ បន ធម្មំ ទេសេន្តេ ទេសនាបិ អច្ឆរិយា ហោតិ, វិវាទភាវតោ ច។ ពហូសុ ហិ ពុទ្ធេសុ ឧប្បន្នេសុ ពហូនំ អាចរិយានំ អន្តេវាសិកា វិយ អម្ហាកំ ពុទ្ធោ បាសាទិកោ, អម្ហាកំ ពុទ្ធោ មធុរស្សរោ លាភី បុញ្ញវាតិ វិវទេយ្យុំ។ តស្មាបិ ឯវំ នុប្បជ្ជន្តិ។ អបិ ចេតំ ការណំ មិលិន្ទរញ្ញាបិ បុដ្ឋេន នាគសេនត្ថេរេន វិត្ថារិតមេវ។ វុត្តញ្ហិ តត្ថ –

    Yāva na evaṃ antaradhāyati, tāva acarimaṃ nāma hoti. Evaṃ apubbaṃ acarimaṃ uppajjeyyuṃ, netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Kasmā pana apubbaṃ acarimaṃ nuppajjantīti? Anacchariyattā. Buddhā hi acchariyamanussā. Yathāha – ‘‘ekapuggalo, bhikkhave, loke uppajjamāno uppajjati acchariyamanusso. Katamo ekapuggalo? Tathāgato arahaṃ sammāsambuddho’’ti (a. ni. 1.172). Yadi ca dve vā cattāro vā aṭṭha vā soḷasa vā ekato uppajjeyyuṃ, anacchariyā bhaveyyuṃ. Ekasmiñhi vihāre dvinnaṃ cetiyānampi lābhasakkāro uḷāro na hoti. Bhikkhūpi bahutāya na acchariyā jātā, evaṃ buddhāpi bhaveyyuṃ, tasmā nuppajjanti. Desanāya ca visesābhāvato. Yañhi satipaṭṭhānādibhedaṃ dhammaṃ eko deseti. Aññena uppajjitvāpi sova desetabbo siyā, tato anacchariyo siyā. Ekasmiṃ pana dhammaṃ desente desanāpi acchariyā hoti, vivādabhāvato ca. Bahūsu hi buddhesu uppannesu bahūnaṃ ācariyānaṃ antevāsikā viya amhākaṃ buddho pāsādiko, amhākaṃ buddho madhurassaro lābhī puññavāti vivadeyyuṃ. Tasmāpi evaṃ nuppajjanti. Api cetaṃ kāraṇaṃ milindaraññāpi puṭṭhena nāgasenattherena vitthāritameva. Vuttañhi tattha –

    ភន្តេ, នាគសេន, ភាសិតម្បិ ហេតំ ភគវតា ‘‘អដ្ឋានមេតំ, ភិក្ខវេ, អនវកាសោ, យំ ឯកិស្សា លោកធាតុយា ទ្វេ អរហន្តោ សម្មាសម្ពុទ្ធា អបុព្ពំ អចរិមំ ឧប្បជ្ជេយ្យុំ, នេតំ ឋានំ វិជ្ជតី’’តិ។ ទេសយន្តា ច, ភន្តេ នាគសេន, សព្ពេបិ តថាគតា សត្តតិំស ពោធិបក្ខិយេ ធម្មេ ទេសេន្តិ, កថយមានា ច ចត្តារិ អរិយសច្ចានិ កថេន្តិ, សិក្ខាបេន្តា ច តីសុ សិក្ខាសុ សិក្ខាបេន្តិ, អនុសាសមានា ច អប្បមាទប្បដិបត្តិយំ អនុសាសន្តិ។ យទិ, ភន្តេ នាគសេន, សព្ពេសម្បិ តថាគតានំ ឯកា ទេសនា ឯកា កថា ឯកសិក្ខា ឯកានុសាសនី, កេន ការណេន ទ្វេ តថាគតា ឯកក្ខណេ នុប្បជ្ជន្តិ។ ឯកេនបិ តាវ ពុទ្ធុប្បាទេន អយំ លោកោ ឱភាសជាតោ, យទិ ទុតិយោ ពុទ្ធោ ភវេយ្យ, ទ្វិន្នំ បភាយ អយំ លោកោ ភិយ្យោសោមត្តាយ ឱភាសជាតោ ភវេយ្យ, ឱវទមានា ច ទ្វេ តថាគតា សុខំ ឱវទេយ្យុំ, អនុសាសមានា ច សុខំ អនុសាសេយ្យុំ, តត្ថ មេ ការណំ ទេសេហិ, យថាហំ និស្សំសយោ ភវេយ្យ’’ន្តិ។

    Bhante, nāgasena, bhāsitampi hetaṃ bhagavatā ‘‘aṭṭhānametaṃ, bhikkhave, anavakāso, yaṃ ekissā lokadhātuyā dve arahanto sammāsambuddhā apubbaṃ acarimaṃ uppajjeyyuṃ, netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti. Desayantā ca, bhante nāgasena, sabbepi tathāgatā sattatiṃsa bodhipakkhiye dhamme desenti, kathayamānā ca cattāri ariyasaccāni kathenti, sikkhāpentā ca tīsu sikkhāsu sikkhāpenti, anusāsamānā ca appamādappaṭipattiyaṃ anusāsanti. Yadi, bhante nāgasena, sabbesampi tathāgatānaṃ ekā desanā ekā kathā ekasikkhā ekānusāsanī, kena kāraṇena dve tathāgatā ekakkhaṇe nuppajjanti. Ekenapi tāva buddhuppādena ayaṃ loko obhāsajāto, yadi dutiyo buddho bhaveyya, dvinnaṃ pabhāya ayaṃ loko bhiyyosomattāya obhāsajāto bhaveyya, ovadamānā ca dve tathāgatā sukhaṃ ovadeyyuṃ, anusāsamānā ca sukhaṃ anusāseyyuṃ, tattha me kāraṇaṃ desehi, yathāhaṃ nissaṃsayo bhaveyya’’nti.

    អយំ, មហារាជ, ទសសហស្សី លោកធាតុ ឯកពុទ្ធធារណី, ឯកស្សេវ តថាគតស្ស គុណំ ធារេតិ, យទិ ទុតិយោ ពុទ្ធោ ឧប្បជ្ជេយ្យ, នាយំ ទសសហស្សី លោកធាតុ ធារេយ្យ, ចលេយ្យ, កម្បេយ្យ, នមេយ្យ, ឱណមេយ្យ, វិនមេយ្យ, វិកិរេយ្យ, វិធមេយ្យ, វិទ្ធំសេយ្យ, ន ឋានមុបគច្ឆេយ្យ។

    Ayaṃ, mahārāja, dasasahassī lokadhātu ekabuddhadhāraṇī, ekasseva tathāgatassa guṇaṃ dhāreti, yadi dutiyo buddho uppajjeyya, nāyaṃ dasasahassī lokadhātu dhāreyya, caleyya, kampeyya, nameyya, oṇameyya, vinameyya, vikireyya, vidhameyya, viddhaṃseyya, na ṭhānamupagaccheyya.

    យថា, មហារាជ, នាវា ឯកបុរិសសន្ធារណី ភវេយ្យ, ឯកបុរិសេ អភិរូឡ្ហេ សា នាវា សមុបាទិកា ភវេយ្យ, អថ ទុតិយោ បុរិសោ អាគច្ឆេយ្យ តាទិសោ អាយុនា វណ្ណេន វយេន បមាណេន កិសថូលេន សព្ពង្គបច្ចង្គេន, សោ តំ នាវំ អភិរូហេយ្យ, អបិ នុ សា, មហារាជ, នាវា ទ្វិន្នម្បិ ធារេយ្យាតិ? ន ហិ, ភន្តេ, ចលេយ្យ, កម្បេយ្យ, នមេយ្យ, ឱណមេយ្យ, វិនមេយ្យ, វិកិរេយ្យ, វិធមេយ្យ, វិទ្ធំសេយ្យ, ន ឋានមុបគច្ឆេយ្យ ឱសីទេយ្យ ឧទកេតិ។ ឯវមេវ ខោ, មហារាជ, អយំ ទសសហស្សី លោកធាតុ ឯកពុទ្ធធារណី, ឯកស្សេវ តថាគតស្ស គុណំ ធារេតិ, យទិ ទុតិយោ ពុទ្ធោ ឧប្បជ្ជេយ្យ, នាយំ ទសសហស្សី លោកធាតុ ធារេយ្យ…បេ.… ន ឋានមុបគច្ឆេយ្យ។

    Yathā, mahārāja, nāvā ekapurisasandhāraṇī bhaveyya, ekapurise abhirūḷhe sā nāvā samupādikā bhaveyya, atha dutiyo puriso āgaccheyya tādiso āyunā vaṇṇena vayena pamāṇena kisathūlena sabbaṅgapaccaṅgena, so taṃ nāvaṃ abhirūheyya, api nu sā, mahārāja, nāvā dvinnampi dhāreyyāti? Na hi, bhante, caleyya, kampeyya, nameyya, oṇameyya, vinameyya, vikireyya, vidhameyya, viddhaṃseyya, na ṭhānamupagaccheyya osīdeyya udaketi. Evameva kho, mahārāja, ayaṃ dasasahassī lokadhātu ekabuddhadhāraṇī, ekasseva tathāgatassa guṇaṃ dhāreti, yadi dutiyo buddho uppajjeyya, nāyaṃ dasasahassī lokadhātu dhāreyya…pe… na ṭhānamupagaccheyya.

    យថា វា បន, មហារាជ, បុរិសោ យាវទត្ថំ ភោជនំ ភុញ្ជេយ្យ ឆាទេន្តំ យាវ កណ្ឋមភិបូរយិត្វា, សោ ធាតោ បីណិតោ បរិបុណ្ណោ និរន្តរោ តន្ទីកតោ អនោណមិតទណ្ឌជាតោ បុនទេវ តាវតកំ ភោជនំ ភុញ្ជេយ្យ, អបិ នុ ខោ សោ, មហារាជ, បុរិសោ សុខិតោ ភវេយ្យាតិ? ន ហិ, ភន្តេ , សកិំ ភុត្តោវ មរេយ្យាតិ; ឯវមេវ ខោ, មហារាជ, អយំ ទសសហស្សី លោកធាតុ ឯកពុទ្ធធារណី …បេ.… ន ឋានមុបគច្ឆេយ្យាតិ។

    Yathā vā pana, mahārāja, puriso yāvadatthaṃ bhojanaṃ bhuñjeyya chādentaṃ yāva kaṇṭhamabhipūrayitvā, so dhāto pīṇito paripuṇṇo nirantaro tandīkato anoṇamitadaṇḍajāto punadeva tāvatakaṃ bhojanaṃ bhuñjeyya, api nu kho so, mahārāja, puriso sukhito bhaveyyāti? Na hi, bhante , sakiṃ bhuttova mareyyāti; evameva kho, mahārāja, ayaṃ dasasahassī lokadhātu ekabuddhadhāraṇī …pe… na ṭhānamupagaccheyyāti.

    កិំ នុ ខោ, ភន្តេ នាគសេន, អតិធម្មភារេន បថវី ចលតីតិ? ឥធ, មហារាជ, ទ្វេ សកដា រតនបូរិតា ភវេយ្យុំ យាវ មុខសមា, ឯកស្មា សកដតោ រតនំ គហេត្វា ឯកស្មិំ សកដេ អាកិរេយ្យុំ, អបិ នុ ខោ តំ, មហារាជ, សកដំ ទ្វិន្នម្បិ សកដានំ រតនំ ធារេយ្យាតិ? ន ហិ, ភន្តេ, នាភិបិ តស្ស ផលេយ្យ, អរាបិ តស្ស ភិជ្ជេយ្យុំ, នេមិបិ តស្ស ឱបតេយ្យ, អក្ខោបិ តស្ស ភិជ្ជេយ្យាតិ។ កិំ នុ ខោ, មហារាជ, អតិរតនភារេន សកដំ ភិជ្ជតីតិ? អាម, ភន្តេ,តិ។ ឯវមេវ ខោ, មហារាជ, អតិធម្មភារេន បថវី ចលតិ។

    Kiṃ nu kho, bhante nāgasena, atidhammabhārena pathavī calatīti? Idha, mahārāja, dve sakaṭā ratanapūritā bhaveyyuṃ yāva mukhasamā, ekasmā sakaṭato ratanaṃ gahetvā ekasmiṃ sakaṭe ākireyyuṃ, api nu kho taṃ, mahārāja, sakaṭaṃ dvinnampi sakaṭānaṃ ratanaṃ dhāreyyāti? Na hi, bhante, nābhipi tassa phaleyya, arāpi tassa bhijjeyyuṃ, nemipi tassa opateyya, akkhopi tassa bhijjeyyāti. Kiṃ nu kho, mahārāja, atiratanabhārena sakaṭaṃ bhijjatīti? Āma, bhante,ti. Evameva kho, mahārāja, atidhammabhārena pathavī calati.

    អបិច, មហារាជ, ឥមំ ការណំ ពុទ្ធពលបរិទីបនាយ ឱសារិតំ អញ្ញម្បិ តត្ថ អតិរូបំ ការណំ សុណោហិ, យេន ការណេន ទ្វេ សម្មាសម្ពុទ្ធា ឯកក្ខណេ នុប្បជ្ជន្តិ។ យទិ, មហារាជ, ទ្វេ សម្មាសម្ពុទ្ធា ឯកក្ខណេ ឧប្បជ្ជេយ្យុំ, តេសំ បរិសាយ វិវាទោ ឧប្បជ្ជេយ្យ ‘‘តុម្ហាកំ ពុទ្ធោ អម្ហាកំ ពុទ្ធោ’’តិ, ឧភតោ បក្ខជាតា ភវេយ្យុំ។ យថា, មហារាជ, ទ្វិន្នំ ពលវាមច្ចានំ បរិសាយ វិវាទោ ឧប្បជ្ជេយ្យ ‘‘តុម្ហាកំ អមច្ចោ អម្ហាកំ អមច្ចោ’’តិ, ឧភតោ បក្ខជាតា ហោន្តិ; ឯវមេវ ខោ, មហារាជ, យទិ ទ្វេ សម្មាសម្ពុទ្ធា ឯកក្ខណេ ឧប្បជ្ជេយ្យុំ, តេសំ បរិសាយ វិវាទោ ឧប្បជ្ជេយ្យ ‘‘តុម្ហាកំ ពុទ្ធោ, អម្ហាកំ ពុទ្ធោ’’តិ, ឧភតោ បក្ខជាតា ភវេយ្យុំ, ឥទំ តាវ, មហារាជ, ឯកំ ការណំ, យេន ការណេន ទ្វេ សម្មាសម្ពុទ្ធា ឯកក្ខណេ នុប្បជ្ជន្តិ។

    Apica, mahārāja, imaṃ kāraṇaṃ buddhabalaparidīpanāya osāritaṃ aññampi tattha atirūpaṃ kāraṇaṃ suṇohi, yena kāraṇena dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe nuppajjanti. Yadi, mahārāja, dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe uppajjeyyuṃ, tesaṃ parisāya vivādo uppajjeyya ‘‘tumhākaṃ buddho amhākaṃ buddho’’ti, ubhato pakkhajātā bhaveyyuṃ. Yathā, mahārāja, dvinnaṃ balavāmaccānaṃ parisāya vivādo uppajjeyya ‘‘tumhākaṃ amacco amhākaṃ amacco’’ti, ubhato pakkhajātā honti; evameva kho, mahārāja, yadi dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe uppajjeyyuṃ, tesaṃ parisāya vivādo uppajjeyya ‘‘tumhākaṃ buddho, amhākaṃ buddho’’ti, ubhato pakkhajātā bhaveyyuṃ, idaṃ tāva, mahārāja, ekaṃ kāraṇaṃ, yena kāraṇena dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe nuppajjanti.

    អបរម្បិ, មហារាជ, ឧត្តរិំ ការណំ សុណោហិ, យេន ការណេន ទ្វេ សម្មាសម្ពុទ្ធា ឯកក្ខណេ នុប្បជ្ជន្តិ។ យទិ, មហារាជ, ទ្វេ សម្មាសម្ពុទ្ធា ឯកក្ខណេ ឧប្បជ្ជេយ្យុំ, ‘‘អគ្គោ ពុទ្ធោ’’តិ យំ វចនំ, តំ មិច្ឆា ភវេយ្យ, ‘‘ជេដ្ឋោ ពុទ្ធោ’’តិ, សេដ្ឋោ ពុទ្ធោតិ, វិសិដ្ឋោ ពុទ្ធោតិ, ឧត្តមោ ពុទ្ធោតិ, បវរោ ពុទ្ធោតិ, អសមោ ពុទ្ធោតិ , អសមសមោ ពុទ្ធោតិ, អប្បដិមោ ពុទ្ធោតិ, អប្បដិភាគោ ពុទ្ធោតិ, អប្បដិបុគ្គលោ ពុទ្ធោតិ យំ វចនំ, តំ មិច្ឆា ភវេយ្យ។ ឥមម្បិ ខោ ត្វំ, មហារាជ, ការណំ អត្ថតោ សម្បដិច្ឆ, យេន ការណេន ទ្វេ សម្មាសម្ពុទ្ធា ឯកក្ខណេ នុប្បជ្ជន្តិ។

    Aparampi, mahārāja, uttariṃ kāraṇaṃ suṇohi, yena kāraṇena dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe nuppajjanti. Yadi, mahārāja, dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe uppajjeyyuṃ, ‘‘aggo buddho’’ti yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā bhaveyya, ‘‘jeṭṭho buddho’’ti, seṭṭho buddhoti, visiṭṭho buddhoti, uttamo buddhoti, pavaro buddhoti, asamo buddhoti , asamasamo buddhoti, appaṭimo buddhoti, appaṭibhāgo buddhoti, appaṭipuggalo buddhoti yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā bhaveyya. Imampi kho tvaṃ, mahārāja, kāraṇaṃ atthato sampaṭiccha, yena kāraṇena dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe nuppajjanti.

    អបិច ខោ, មហារាជ, ពុទ្ធានំ ភគវន្តានំ សភាវបកតិ ឯសា, យំ ឯកោយេវ ពុទ្ធោ លោកេ ឧប្បជ្ជតិ។ កស្មា ការណា? មហន្តតាយ សព្ពញ្ញុពុទ្ធគុណានំ, យំ អញ្ញម្បិ, មហារាជ, មហន្តំ ហោតិ, តំ ឯកំយេវ ហោតិ។ បថវី, មហារាជ, មហន្តី, សា ឯកាយេវ។ សាគរោ មហន្តោ, សោ ឯកោយេវ។ សិនេរុ គិរិរាជា មហន្តោ, សោ ឯកោយេវ។ អាកាសោ មហន្តោ, សោ ឯកោយេវ។ សក្កោ មហន្តោ, សោ ឯកោយេវ។ មារោ មហន្តោ , សោ ឯកោយេវ។ មហាព្រហ្មា មហន្តោ, សោ ឯកោយេវ។ តថាគតោ អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ មហន្តោ, សោ ឯកោយេវ លោកស្មិំ។ យត្ថ តេ ឧប្បជ្ជន្តិ, តត្ថ អញ្ញេសំ ឱកាសោ ន ហោតិ។ តស្មា, មហារាជ, តថាគតោ អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ ឯកោយេវ លោកេ ឧប្បជ្ជតីតិ។ សុកថិតោ, ភន្តេ នាគសេន, បញ្ហោ ឱបម្មេហិ ការណេហីតិ (មិ. ប. ៥.១.១)។

    Apica kho, mahārāja, buddhānaṃ bhagavantānaṃ sabhāvapakati esā, yaṃ ekoyeva buddho loke uppajjati. Kasmā kāraṇā? Mahantatāya sabbaññubuddhaguṇānaṃ, yaṃ aññampi, mahārāja, mahantaṃ hoti, taṃ ekaṃyeva hoti. Pathavī, mahārāja, mahantī, sā ekāyeva. Sāgaro mahanto, so ekoyeva. Sineru girirājā mahanto, so ekoyeva. Ākāso mahanto, so ekoyeva. Sakko mahanto, so ekoyeva. Māro mahanto , so ekoyeva. Mahābrahmā mahanto, so ekoyeva. Tathāgato arahaṃ sammāsambuddho mahanto, so ekoyeva lokasmiṃ. Yattha te uppajjanti, tattha aññesaṃ okāso na hoti. Tasmā, mahārāja, tathāgato arahaṃ sammāsambuddho ekoyeva loke uppajjatīti. Sukathito, bhante nāgasena, pañho opammehi kāraṇehīti (mi. pa. 5.1.1).

    ធម្មស្ស ចានុធម្មន្តិ នវវិធស្ស លោកុត្តរធម្មស្ស អនុធម្មំ បុព្ពភាគប្បដិបទំ។ សហធម្មិកោតិ សការណោ។ វាទានុវាទោតិ វាទោយេវ។

    Dhammassa cānudhammanti navavidhassa lokuttaradhammassa anudhammaṃ pubbabhāgappaṭipadaṃ. Sahadhammikoti sakāraṇo. Vādānuvādoti vādoyeva.

    អច្ឆរិយអព្ភុតវណ្ណនា

    Acchariyaabbhutavaṇṇanā

    ១៦២. អាយស្មា ឧទាយីតិ តយោ ថេរា ឧទាយី នាម – លាឡុទាយី, កាឡុទាយី, មហាឧទាយីតិ។ ឥធ មហាឧទាយី អធិប្បេតោ។ តស្ស កិរ ឥមំ សុត្តំ អាទិតោ បដ្ឋាយ យាវ បរិយោសានា សុណន្តស្ស អព្ភន្តរេ បញ្ចវណ្ណា បីតិ ឧប្បជ្ជិត្វា បាទបិដ្ឋិតោ សីសមត្ថកំ គច្ឆតិ, សីសមត្ថកតោ បាទបិដ្ឋិំ អាគច្ឆតិ, ឧភតោ បដ្ឋាយ មជ្ឈំ ឱតរតិ, មជ្ឈតោ បដ្ឋាយ ឧភតោ គច្ឆតិ។ សោ និរន្តរំ បីតិយា ផុដសរីរោ ពលវសោមនស្សេន ទសពលស្ស គុណំ កថេន្តោ អច្ឆរិយំ ភន្តេតិអាទិមាហ។ អប្បិច្ឆតាតិ និត្តណ្ហតា។ សន្តុដ្ឋិតាតិ ចតូសុ បច្ចយេសុ តីហាការេហិ សន្តោសោ។ សល្លេខតាតិ សព្ពកិលេសានំ សល្លិខិតភាវោ។ យត្រ ហិ នាមាតិ យោ នាម។ ន អត្តានំ បាតុករិស្សតីតិ អត្តនោ គុណេ ន អាវិ ករិស្សតិ។ បដាកំ បរិហរេយ្យុន្តិ ‘‘កោ អម្ហេហិ សទិសោ អត្ថី’’តិ វទន្តា បដាកំ ឧក្ខិបិត្វា នាឡន្ទំ វិចរេយ្យុំ។

    162.Āyasmā udāyīti tayo therā udāyī nāma – lāḷudāyī, kāḷudāyī, mahāudāyīti. Idha mahāudāyī adhippeto. Tassa kira imaṃ suttaṃ ādito paṭṭhāya yāva pariyosānā suṇantassa abbhantare pañcavaṇṇā pīti uppajjitvā pādapiṭṭhito sīsamatthakaṃ gacchati, sīsamatthakato pādapiṭṭhiṃ āgacchati, ubhato paṭṭhāya majjhaṃ otarati, majjhato paṭṭhāya ubhato gacchati. So nirantaraṃ pītiyā phuṭasarīro balavasomanassena dasabalassa guṇaṃ kathento acchariyaṃ bhantetiādimāha. Appicchatāti nittaṇhatā. Santuṭṭhitāti catūsu paccayesu tīhākārehi santoso. Sallekhatāti sabbakilesānaṃ sallikhitabhāvo. Yatra hi nāmāti yo nāma. Na attānaṃ pātukarissatīti attano guṇe na āvi karissati. Paṭākaṃ parihareyyunti ‘‘ko amhehi sadiso atthī’’ti vadantā paṭākaṃ ukkhipitvā nāḷandaṃ vicareyyuṃ.

    បស្ស ខោ ត្វំ, ឧទាយិ, តថាគតស្ស អប្បិច្ឆតាតិ បស្ស ឧទាយិ យាទិសី តថាគតស្ស អប្បិច្ឆតាតិ ថេរស្ស វចនំ សម្បដិច្ឆន្តោ អាហ។ កិំ បន ភគវា នេវ អត្តានំ បាតុករោតិ, ន អត្តនោ គុណំ កថេតីតិ ចេ? ន, ន កថេតិ។ អប្បិច្ឆតាទីហិ កថេតព្ពំ, ចីវរាទិហេតុំ ន កថេតិ។ តេនេវាហ – ‘‘បស្ស ខោ ត្វំ, ឧទាយិ, តថាគតស្ស អប្បិច្ឆតា’’តិអាទិ។ ពុជ្ឈនកសត្តំ បន អាគម្ម វេនេយ្យវសេន កថេតិ។ យថាហ –

    Passakho tvaṃ, udāyi, tathāgatassa appicchatāti passa udāyi yādisī tathāgatassa appicchatāti therassa vacanaṃ sampaṭicchanto āha. Kiṃ pana bhagavā neva attānaṃ pātukaroti, na attano guṇaṃ kathetīti ce? Na, na katheti. Appicchatādīhi kathetabbaṃ, cīvarādihetuṃ na katheti. Tenevāha – ‘‘passa kho tvaṃ, udāyi, tathāgatassa appicchatā’’tiādi. Bujjhanakasattaṃ pana āgamma veneyyavasena katheti. Yathāha –

    ‘‘ន មេ អាចរិយោ អត្ថិ, សទិសោ មេ ន វិជ្ជតិ;

    ‘‘Na me ācariyo atthi, sadiso me na vijjati;

    សទេវកស្មិំ លោកស្មិំ, នត្ថិ មេ បដិបុគ្គលោ’’តិ។ (មហាវ. ១១);

    Sadevakasmiṃ lokasmiṃ, natthi me paṭipuggalo’’ti. (mahāva. 11);

    ឯវំ តថាគតស្ស គុណទីបិកា ពហូ គាថាបិ សុត្តន្តាបិ វិត្ថារេតព្ពា។

    Evaṃ tathāgatassa guṇadīpikā bahū gāthāpi suttantāpi vitthāretabbā.

    ១៦៣. អភិក្ខណំ ភាសេយ្យាសីតិ បុនប្បុនំ ភាសេយ្យាសិ។ បុព្ពណ្ហសមយេ មេ កថិតន្តិ មា មជ្ឈន្ហិកាទីសុ ន កថយិត្ថ។ អជ្ជ វា មេ កថិតន្តិ មា បរទិវសាទីសុ ន កថយិត្ថាតិ អត្ថោ។ បវេទេសីតិ កថេសិ។ ឥមស្ស វេយ្យាករណស្សាតិ និគ្គាថកត្តា ឥទំ សុត្តំ ‘‘វេយ្យាករណ’’ន្តិ វុត្តំ។ អធិវចនន្តិ នាមំ។ ឥទំ បន ‘‘ឥតិ ហិទ’’ន្តិ បដ្ឋាយ បទំ សង្គីតិការេហិ ឋបិតំ។ សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានត្ថមេវាតិ។

    163.Abhikkhaṇaṃ bhāseyyāsīti punappunaṃ bhāseyyāsi. Pubbaṇhasamaye me kathitanti mā majjhanhikādīsu na kathayittha. Ajja vā me kathitanti mā paradivasādīsu na kathayitthāti attho. Pavedesīti kathesi. Imassa veyyākaraṇassāti niggāthakattā idaṃ suttaṃ ‘‘veyyākaraṇa’’nti vuttaṃ. Adhivacananti nāmaṃ. Idaṃ pana ‘‘iti hida’’nti paṭṭhāya padaṃ saṅgītikārehi ṭhapitaṃ. Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.

    សុមង្គលវិលាសិនិយា ទីឃនិកាយដ្ឋកថាយ

    Sumaṅgalavilāsiniyā dīghanikāyaṭṭhakathāya

    សម្បសាទនីយសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។

    Sampasādanīyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.




    Next: ៦. បាសាទិកសុត្តវណ្ណនា • 6. Pāsādikasuttavaṇṇanā




    Related texts:



    តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ទីឃនិកាយ • Dīghanikāya / ៥. សម្បសាទនីយសុត្តំ • 5. Sampasādanīyasuttaṃ

    ដីកា • Tīkā / សុត្តបិដក (ដីកា) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ទីឃនិកាយ (ដីកា) • Dīghanikāya (ṭīkā) / ៥. សម្បសាទនីយសុត្តវណ្ណនា • 5. Sampasādanīyasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact