| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पटिसम्भिदामग्ग-अट्ठकथा • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
समुदयसच्चनिद्देसवण्णना
Samudayasaccaniddesavaṇṇanā
३४. समुदयसच्चनिद्देसे यायं तण्हाति या अयं तण्हा। पोनोभविकाति पुनब्भवकरणं पुनोभवो, पुनोभवो सीलमस्साति पोनोभविका। अपिच पुनब्भवं देति, पुनब्भवाय संवत्तति, पुनप्पुनं भवे निब्बत्तेतीति पोनोभविका। सा पनेसा पुनब्भवस्स दायिकापि अत्थि अदायिकापि, पुनब्भवाय संवत्तनिकापि अत्थि असंवत्तनिकापि, दिन्नाय पटिसन्धिया उपधिवेपक्कमत्तापि। सा तिप्पकारापि पोनोभविकाति नामं लभति। पोनब्भविकातिपि पाठो, सोयेवत्थो। अभिनन्दनसङ्खातेन नन्दिरागेन सह गताति नन्दिरागसहगता। नन्दिरागेन सद्धिं अत्थतो एकत्तमेव गताति वुत्तं होति। तत्र तत्राभिनन्दिनीति यत्र यत्र अत्तभावो निब्बत्तति, तत्र तत्र अभिनन्दिनी। रूपादीसु वा आरम्मणेसु तत्र तत्राभिनन्दिनी, रूपाभिनन्दिनी सद्दगन्धरसफोट्ठब्बधम्माभिनन्दिनीति अत्थो। तत्र तत्राभिनन्दीतिपि पाठो, तत्र तत्र अभिनन्दयतीति अत्थो। सेय्यथिदन्ति निपातो, तस्स सा कतमा इति चेति अत्थो। कामतण्हाति कामे तण्हा, पञ्चकामगुणिकरागस्सेतं अधिवचनं। भवतण्हाति भवे तण्हा। भवपत्थनावसेन उप्पन्नस्स सस्सतदिट्ठिसहगतस्स रागस्स रूपारूपभवरागस्स च झाननिकन्तिया च एतं अधिवचनं। विभवतण्हाति विभवे तण्हा। उच्छेददिट्ठिसहगतरागस्सेतं अधिवचनं।
34. Samudayasaccaniddese yāyaṃ taṇhāti yā ayaṃ taṇhā. Ponobhavikāti punabbhavakaraṇaṃ punobhavo, punobhavo sīlamassāti ponobhavikā. Apica punabbhavaṃ deti, punabbhavāya saṃvattati, punappunaṃ bhave nibbattetīti ponobhavikā. Sā panesā punabbhavassa dāyikāpi atthi adāyikāpi, punabbhavāya saṃvattanikāpi atthi asaṃvattanikāpi, dinnāya paṭisandhiyā upadhivepakkamattāpi. Sā tippakārāpi ponobhavikāti nāmaṃ labhati. Ponabbhavikātipi pāṭho, soyevattho. Abhinandanasaṅkhātena nandirāgena saha gatāti nandirāgasahagatā. Nandirāgena saddhiṃ atthato ekattameva gatāti vuttaṃ hoti. Tatra tatrābhinandinīti yatra yatra attabhāvo nibbattati, tatra tatra abhinandinī. Rūpādīsu vā ārammaṇesu tatra tatrābhinandinī, rūpābhinandinī saddagandharasaphoṭṭhabbadhammābhinandinīti attho. Tatra tatrābhinandītipi pāṭho, tatra tatra abhinandayatīti attho. Seyyathidanti nipāto, tassa sā katamā iti ceti attho. Kāmataṇhāti kāme taṇhā, pañcakāmaguṇikarāgassetaṃ adhivacanaṃ. Bhavataṇhāti bhave taṇhā. Bhavapatthanāvasena uppannassa sassatadiṭṭhisahagatassa rāgassa rūpārūpabhavarāgassa ca jhānanikantiyā ca etaṃ adhivacanaṃ. Vibhavataṇhāti vibhave taṇhā. Ucchedadiṭṭhisahagatarāgassetaṃ adhivacanaṃ.
इदानि तस्सा तण्हाय वत्थुं वित्थारतो दस्सेतुं सा खो पनेसातिआदिमाह। तत्थ उप्पज्जतीति जायति। निविसतीति पुनप्पुनं पवत्तिवसेन पतिट्ठाति। उप्पज्जमाना कत्थ उप्पज्जति, निविसमाना कत्थ निविसतीति सम्बन्धो। यं लोके पियरूपं सातरूपन्ति यं लोकस्मिं पियसभावञ्चेव मधुरसभावञ्च। चक्खु लोकेतिआदीसु लोकस्मिञ्हि चक्खुआदीसु ममत्तेन अभिनिविट्ठा सत्ता सम्पत्तियं पतिट्ठिता अत्तनो चक्खुं आदासादीसु निमित्तग्गहणानुसारेन विप्पसन्नं पञ्चपसादं सुवण्णविमाने उग्घाटितमणिसीहपञ्जरं विय मञ्ञन्ति, सोतं रजतपनाळिकं विय पामङ्गसुत्तकं विय च मञ्ञन्ति, तुङ्गनासाति लद्धवोहारं घानं वट्टेत्वा ठपितहरितालवट्टिं विय मञ्ञन्ति, जिव्हं रत्तकम्बलपटलं विय मुदुसिनिद्धमधुररसदं मञ्ञन्ति, कायं साललट्ठिं विय सुवण्णतोरणं विय च मञ्ञन्ति, मनं अञ्ञेसं मनेन असदिसं उळारं मञ्ञन्ति, रूपं सुवण्णकणिकारपुप्फादिवण्णं विय, सद्दं मत्तकरवीककोकिलमन्दधमितमणिवंसनिग्घोसं विय, अत्तना पटिलद्धानि चतुसमुट्ठानिकगन्धारम्मणादीनि ‘‘कस्सञ्ञस्स एवरूपानि अत्थी’’ति मञ्ञन्ति, तेसं एवं मञ्ञमानानं तानि चक्खादीनि पियरूपानि चेव सातरूपानि च होन्ति। अथ नेसं तत्थ अनुप्पन्ना चेव तण्हा उप्पज्जति , उप्पन्ना च पुनप्पुनं पवत्तिवसेन निविसति। तस्मा थेरो ‘‘चक्खु लोके पियरूपं सातरूपं, एत्थेसा तण्हा उप्पज्जमाना उप्पज्जती’’तिआदिमाह। तत्थ उप्पज्जमानाति यदा उप्पज्जति, तदा एत्थ उप्पज्जतीति अत्थो।
Idāni tassā taṇhāya vatthuṃ vitthārato dassetuṃ sā kho panesātiādimāha. Tattha uppajjatīti jāyati. Nivisatīti punappunaṃ pavattivasena patiṭṭhāti. Uppajjamānā kattha uppajjati, nivisamānā kattha nivisatīti sambandho. Yaṃ loke piyarūpaṃ sātarūpanti yaṃ lokasmiṃ piyasabhāvañceva madhurasabhāvañca. Cakkhu loketiādīsu lokasmiñhi cakkhuādīsu mamattena abhiniviṭṭhā sattā sampattiyaṃ patiṭṭhitā attano cakkhuṃ ādāsādīsu nimittaggahaṇānusārena vippasannaṃ pañcapasādaṃ suvaṇṇavimāne ugghāṭitamaṇisīhapañjaraṃ viya maññanti, sotaṃ rajatapanāḷikaṃ viya pāmaṅgasuttakaṃ viya ca maññanti, tuṅganāsāti laddhavohāraṃ ghānaṃ vaṭṭetvā ṭhapitaharitālavaṭṭiṃ viya maññanti, jivhaṃ rattakambalapaṭalaṃ viya mudusiniddhamadhurarasadaṃ maññanti, kāyaṃ sālalaṭṭhiṃ viya suvaṇṇatoraṇaṃ viya ca maññanti, manaṃ aññesaṃ manena asadisaṃ uḷāraṃ maññanti, rūpaṃ suvaṇṇakaṇikārapupphādivaṇṇaṃ viya, saddaṃ mattakaravīkakokilamandadhamitamaṇivaṃsanigghosaṃ viya, attanā paṭiladdhāni catusamuṭṭhānikagandhārammaṇādīni ‘‘kassaññassa evarūpāni atthī’’ti maññanti, tesaṃ evaṃ maññamānānaṃ tāni cakkhādīni piyarūpāni ceva sātarūpāni ca honti. Atha nesaṃ tattha anuppannā ceva taṇhā uppajjati , uppannā ca punappunaṃ pavattivasena nivisati. Tasmā thero ‘‘cakkhu loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjatī’’tiādimāha. Tattha uppajjamānāti yadā uppajjati, tadā ettha uppajjatīti attho.
समुदयसच्चनिद्देसवण्णना निट्ठिता।
Samudayasaccaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / पटिसम्भिदामग्गपाळि • Paṭisambhidāmaggapāḷi / १. सुतमयञाणनिद्देसो • 1. Sutamayañāṇaniddeso
