| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[२९६] ६. समुद्दजातकवण्णना
[296] 6. Samuddajātakavaṇṇanā
को नायन्ति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो उपनन्दत्थेरं आरब्भ कथेसि। सो हि महग्घसो महातण्हो अहोसि, सकटपूरेहि पच्चयेहिपि सन्तप्पेतुं न सक्का। वस्सूपनायिककाले द्वीसु तीसु विहारेसु वस्सं उपगन्त्वा एकस्मिं उपाहने ठपेति, एकस्मिं कत्तरयट्ठिं, एकस्मिं उदकतुम्बं। एकस्मिं सयं वसति, जनपदविहारं गन्त्वा पणीतपरिक्खारे भिक्खू दिस्वा अरियवंसकथं कथेत्वा तेसं पंसुकूलानि गाहापेत्वा तेसं चीवरानि गण्हाति, मत्तिकापत्ते गाहापेत्वा मनापमनापे पत्ते थालकानि च गहेत्वा यानकं पूरेत्वा जेतवनं आगच्छति। अथेकदिवसं भिक्खू धम्मसभायं कथं समुट्ठापेसुं – ‘‘आवुसो, उपनन्दो सक्यपुत्तो महग्घसो महिच्छो अञ्ञेसं पटिपत्तिं कथेत्वा समणपरिक्खारेन यानकं पूरेत्वा आगच्छती’’ति। सत्था आगन्त्वा ‘‘काय नुत्थ, भिक्खवे, एतरहि कथाय सन्निसिन्ना’’ति पुच्छित्वा ‘‘इमाय नामा’’ति वुत्ते ‘‘अयुत्तं, भिक्खवे, उपनन्देन कतं परेसं अरियवंसकथं कथेन्तेन, पठमतरञ्हि अत्तना अप्पिच्छेन हुत्वा पच्छा परेसं अरियवंसं कथेतुं वट्टती’’ति।
Ko nāyanti idaṃ satthā jetavane viharanto upanandattheraṃ ārabbha kathesi. So hi mahagghaso mahātaṇho ahosi, sakaṭapūrehi paccayehipi santappetuṃ na sakkā. Vassūpanāyikakāle dvīsu tīsu vihāresu vassaṃ upagantvā ekasmiṃ upāhane ṭhapeti, ekasmiṃ kattarayaṭṭhiṃ, ekasmiṃ udakatumbaṃ. Ekasmiṃ sayaṃ vasati, janapadavihāraṃ gantvā paṇītaparikkhāre bhikkhū disvā ariyavaṃsakathaṃ kathetvā tesaṃ paṃsukūlāni gāhāpetvā tesaṃ cīvarāni gaṇhāti, mattikāpatte gāhāpetvā manāpamanāpe patte thālakāni ca gahetvā yānakaṃ pūretvā jetavanaṃ āgacchati. Athekadivasaṃ bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso, upanando sakyaputto mahagghaso mahiccho aññesaṃ paṭipattiṃ kathetvā samaṇaparikkhārena yānakaṃ pūretvā āgacchatī’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘ayuttaṃ, bhikkhave, upanandena kataṃ paresaṃ ariyavaṃsakathaṃ kathentena, paṭhamatarañhi attanā appicchena hutvā pacchā paresaṃ ariyavaṃsaṃ kathetuṃ vaṭṭatī’’ti.
‘‘अत्तानमेव पठमं, पतिरूपे निवेसये।
‘‘Attānameva paṭhamaṃ, patirūpe nivesaye;
अथञ्ञमनुसासेय्य, न किलिस्सेय्य पण्डितो’’ति॥ (ध॰ प॰ १५८) –
Athaññamanusāseyya, na kilisseyya paṇḍito’’ti. (dha. pa. 158) –
इमं धम्मपदे गाथं देसेत्वा उपनन्दं गरहित्वा ‘‘न, भिक्खवे, इदानेव उपनन्दो महिच्छो, पुब्बे महासमुद्देपि उदकं रक्खितब्बं मञ्ञी’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Imaṃ dhammapade gāthaṃ desetvā upanandaṃ garahitvā ‘‘na, bhikkhave, idāneva upanando mahiccho, pubbe mahāsamuddepi udakaṃ rakkhitabbaṃ maññī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो समुद्ददेवता हुत्वा निब्बत्ति। अथेको काको समुद्दस्स उपरिभागे विचरन्तो ‘‘समुद्दे उदकं पमाणेन पिवथ, रक्खन्ता पिवथा’’ति मच्छसङ्घसकुणसङ्घे वारेन्तो वारेन्तो चरति। तं दिस्वा समुद्ददेवता पठमं गाथमाह –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto samuddadevatā hutvā nibbatti. Atheko kāko samuddassa uparibhāge vicaranto ‘‘samudde udakaṃ pamāṇena pivatha, rakkhantā pivathā’’ti macchasaṅghasakuṇasaṅghe vārento vārento carati. Taṃ disvā samuddadevatā paṭhamaṃ gāthamāha –
१३६.
136.
‘‘को नायं लोणतोयस्मिं, समन्ता परिधावति।
‘‘Ko nāyaṃ loṇatoyasmiṃ, samantā paridhāvati;
मच्छे मकरे च वारेति, ऊमीसु च विहञ्ञती’’ति॥
Macche makare ca vāreti, ūmīsu ca vihaññatī’’ti.
तत्थ को नायन्ति को नु अयं।
Tattha ko nāyanti ko nu ayaṃ.
तं सुत्वा समुद्दकाको दुतियं गाथमाह –
Taṃ sutvā samuddakāko dutiyaṃ gāthamāha –
१३७.
137.
‘‘अनन्तपायी सकुणो, अतित्तोति दिसासुतो।
‘‘Anantapāyī sakuṇo, atittoti disāsuto;
समुद्दं पातुमिच्छामि, सागरं सरितंपति’’न्ति॥
Samuddaṃ pātumicchāmi, sāgaraṃ saritaṃpati’’nti.
तस्सत्थो – अहं अनन्तसागरं पातुमिच्छामि, तेनम्हि अनन्तपायी नाम सकुणो महतियापि अपूरणिया तण्हाय समन्नागतत्ता अतित्तोतिपि अहं दिसासु सुतो विस्सुतो पाकटो, स्वाहं इमं सकलसमुद्दं सुन्दरानं रतनानं आकरत्ता सागरेन वा खतत्ता सागरं सरितानं पतिभावेन सरितंपतिं पातुमिच्छामीति।
Tassattho – ahaṃ anantasāgaraṃ pātumicchāmi, tenamhi anantapāyī nāma sakuṇo mahatiyāpi apūraṇiyā taṇhāya samannāgatattā atittotipi ahaṃ disāsu suto vissuto pākaṭo, svāhaṃ imaṃ sakalasamuddaṃ sundarānaṃ ratanānaṃ ākarattā sāgarena vā khatattā sāgaraṃ saritānaṃ patibhāvena saritaṃpatiṃ pātumicchāmīti.
तं सुत्वा समुद्ददेवता ततियं गाथमाह –
Taṃ sutvā samuddadevatā tatiyaṃ gāthamāha –
१३८.
138.
‘‘सो अयं हायति चेव, पूरते च महोदधि।
‘‘So ayaṃ hāyati ceva, pūrate ca mahodadhi;
नास्स नायति पीतन्तो, अपेय्यो किर सागरो’’ति॥
Nāssa nāyati pītanto, apeyyo kira sāgaro’’ti.
तत्थ सो अयं हायति चेवाति उदकस्स ओसक्कनवेलाय हायति, निक्खमनवेलाय पूरति। नास्स नायतीति अस्स महासमुद्दस्स सचेपि नं सकललोको पिवेय्य, तथापि ‘‘इतो एत्तकं नाम उदकं पीत’’न्ति परियन्तो न पञ्ञायति। अपेय्यो किराति एसो किर सागरो न सक्का केनचि उदकं खेपेत्वा पातुन्ति।
Tattha so ayaṃ hāyati cevāti udakassa osakkanavelāya hāyati, nikkhamanavelāya pūrati. Nāssa nāyatīti assa mahāsamuddassa sacepi naṃ sakalaloko piveyya, tathāpi ‘‘ito ettakaṃ nāma udakaṃ pīta’’nti pariyanto na paññāyati. Apeyyo kirāti eso kira sāgaro na sakkā kenaci udakaṃ khepetvā pātunti.
एवञ्च पन वत्वा सा भेरवरूपारम्मणं दस्सेत्वा समुद्दकाकं पलापेसि।
Evañca pana vatvā sā bheravarūpārammaṇaṃ dassetvā samuddakākaṃ palāpesi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा समुद्दकाको उपनन्दो अहोसि, देवता पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā samuddakāko upanando ahosi, devatā pana ahameva ahosi’’nti.
समुद्दजातकवण्णना छट्ठा।
Samuddajātakavaṇṇanā chaṭṭhā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / २९६. समुद्दजातकं • 296. Samuddajātakaṃ
