| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[१४६] ६. समुद्दकाकजातकवण्णना
[146] 6. Samuddakākajātakavaṇṇanā
अपि नु हनुका सन्ताति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो सम्बहुले महल्लके भिक्खू आरब्भ कथेसि। ते किर गिहिकाले सावत्थियं कुटुम्बिका अड्ढा महद्धना अञ्ञमञ्ञसहायका एकतो हुत्वा पुञ्ञानि करोन्ता सत्थु धम्मदेसनं सुत्वा ‘‘मयं महल्लका, किं नो घरावासेन, सत्थु सन्तिके रमणीये बुद्धसासने पब्बजित्वा दुक्खस्सन्तं करिस्सामा’’ति सब्बं सापतेय्यं पुत्तधीतादीनं दत्वा अस्सुमुखं ञातिसङ्घं पहाय सत्थारं पब्बज्जं याचित्वा पब्बजिंसु। पब्बजित्वा पन पब्बज्जानुरूपं समणधम्मं न करिंसु, महल्लकभावेन धम्मम्पि न परियापुणिंसु, गिहिकाले विय पब्बजितकालेपि विहारपरियन्ते पण्णसालं कारेत्वा एकतोव वसिंसु। पिण्डाय चरन्तापि अञ्ञत्थ अगन्त्वा येभुय्येन अत्तनो पुत्तदारस्सेव गेहं गन्त्वा भुञ्जिंसु। तेसु एकस्स पुराणदुतियिका सब्बेसम्पि महल्लकत्थेरानं उपकारा अहोसि, तस्मा सेसापि अत्तना लद्धं आहारं गहेत्वा तस्सायेव गेहे निसीदित्वा भुञ्जन्ति। सापि तेसं यथासन्निहितं सूपब्यञ्जनं देति। सा अञ्ञतरेन रोगेन फुट्ठा कालमकासि। अथ ते महल्लकत्थेरा विहारं गन्त्वा अञ्ञमञ्ञं गीवासु गहेत्वा ‘‘मधुरहत्थरसा उपासिका कालकता’’ति विहारपच्चन्ते रोदन्ता विचरिंसु। तेसं सद्दं सुत्वा इतो चितो च भिक्खू सन्निपतित्वा ‘‘आवुसो, कस्मा रोदथा’’ति पुच्छिंसु। ते ‘‘अम्हाकं सहायस्स पुराणदुतियिका मधुरहत्थरसा कालकता अम्हाकं अतिविय उपकारा, ‘इदानि कुतो तथारूपिं लभिस्सामा’ति इमिना कारणेन रोदिम्हा’’ति आहंसु।
Apinu hanukā santāti idaṃ satthā jetavane viharanto sambahule mahallake bhikkhū ārabbha kathesi. Te kira gihikāle sāvatthiyaṃ kuṭumbikā aḍḍhā mahaddhanā aññamaññasahāyakā ekato hutvā puññāni karontā satthu dhammadesanaṃ sutvā ‘‘mayaṃ mahallakā, kiṃ no gharāvāsena, satthu santike ramaṇīye buddhasāsane pabbajitvā dukkhassantaṃ karissāmā’’ti sabbaṃ sāpateyyaṃ puttadhītādīnaṃ datvā assumukhaṃ ñātisaṅghaṃ pahāya satthāraṃ pabbajjaṃ yācitvā pabbajiṃsu. Pabbajitvā pana pabbajjānurūpaṃ samaṇadhammaṃ na kariṃsu, mahallakabhāvena dhammampi na pariyāpuṇiṃsu, gihikāle viya pabbajitakālepi vihārapariyante paṇṇasālaṃ kāretvā ekatova vasiṃsu. Piṇḍāya carantāpi aññattha agantvā yebhuyyena attano puttadārasseva gehaṃ gantvā bhuñjiṃsu. Tesu ekassa purāṇadutiyikā sabbesampi mahallakattherānaṃ upakārā ahosi, tasmā sesāpi attanā laddhaṃ āhāraṃ gahetvā tassāyeva gehe nisīditvā bhuñjanti. Sāpi tesaṃ yathāsannihitaṃ sūpabyañjanaṃ deti. Sā aññatarena rogena phuṭṭhā kālamakāsi. Atha te mahallakattherā vihāraṃ gantvā aññamaññaṃ gīvāsu gahetvā ‘‘madhurahattharasā upāsikā kālakatā’’ti vihārapaccante rodantā vicariṃsu. Tesaṃ saddaṃ sutvā ito cito ca bhikkhū sannipatitvā ‘‘āvuso, kasmā rodathā’’ti pucchiṃsu. Te ‘‘amhākaṃ sahāyassa purāṇadutiyikā madhurahattharasā kālakatā amhākaṃ ativiya upakārā, ‘idāni kuto tathārūpiṃ labhissāmā’ti iminā kāraṇena rodimhā’’ti āhaṃsu.
तेसं तं विप्पकारं दिस्वा भिक्खू धम्मसभायं कथं समुट्ठापेसुं ‘‘आवुसो, इमिना नाम कारणेन महल्लकत्थेरा अञ्ञमञ्ञं गीवासु गहेत्वा विहारपच्चन्ते रोदन्ता विचरन्ती’’ति। सत्था आगन्त्वा ‘‘काय नुत्थ, भिक्खवे, एतरहि कथाय सन्निसिन्ना’’ति पुच्छित्वा ‘‘इमाय नामा’’ति वुत्ते ‘‘न, भिक्खवे, इदानेवेते तस्सा कालकिरियाय रोदन्ता विचरन्ति, पुब्बेपेते इमं काकयोनियं निब्बत्तित्वा समुद्दे मतं निस्साय ‘समुद्दउदकं उस्सिञ्चित्वा एतं नीहरिस्सामा’ति वायमन्ता पण्डिते निस्साय जीवितं लभिंसू’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Tesaṃ taṃ vippakāraṃ disvā bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, iminā nāma kāraṇena mahallakattherā aññamaññaṃ gīvāsu gahetvā vihārapaccante rodantā vicarantī’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idānevete tassā kālakiriyāya rodantā vicaranti, pubbepete imaṃ kākayoniyaṃ nibbattitvā samudde mataṃ nissāya ‘samuddaudakaṃ ussiñcitvā etaṃ nīharissāmā’ti vāyamantā paṇḍite nissāya jīvitaṃ labhiṃsū’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो समुद्ददेवता हुत्वा निब्बत्ति। अथेको काको अत्तनो भरियं काकिं आदाय गोचरं परियेसमानो समुद्दतीरं अगमासि । तस्मिं काले मनुस्सा समुद्दतीरे खीरपायासमच्छमंससुरादीहि नागबलिकम्मं कत्वा पक्कमिंसु। अथ सो काको बलिकम्मट्ठानं गन्त्वा खीरादीनि दिस्वा सद्धिं काकिया खीरपायासमच्छमंसादीनि भुञ्जित्वा बहुं सुरं पिवि। ते उभोपि सुरामदमत्ता ‘‘समुद्दकीळं कीळिस्सामा’’ति वेलन्ते निसीदित्वा न्हायितुं आरभिंसु अथेका ऊमि आगन्त्वा काकिं गहेत्वा समुद्दं पवेसेसि। तमेको मच्छो मंसं खादित्वा अज्झोहरि। काको ‘‘भरिया मे मता’’ति रोदि परिदेवि। अथस्स परिदेवनसद्दं सुत्वा बहू काका सन्निपतित्वा ‘‘किंकारणा रोदसी’’ति पुच्छिंसु। ‘‘सहायिका वो वेलन्ते न्हायमाना ऊमिया हटा’’ति। ते सब्बेपि एकरवं रवन्ता रोदिंसु। अथ नेसं एतदहोसि ‘‘इदं समुद्दउदकं नाम अम्हाकं किं पहोसि, उदकं उस्सिञ्चित्वा समुद्दं तुच्छं कत्वा सहायिकं नीहरिस्सामा’’ति। ते मुखं पूरेत्वा पूरेत्वा उदकं बहि छड्डेन्ति, लोणूदकेन च गले सुस्समाने उट्ठायुट्ठाय थलं गन्त्वा विस्समन्ति।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto samuddadevatā hutvā nibbatti. Atheko kāko attano bhariyaṃ kākiṃ ādāya gocaraṃ pariyesamāno samuddatīraṃ agamāsi . Tasmiṃ kāle manussā samuddatīre khīrapāyāsamacchamaṃsasurādīhi nāgabalikammaṃ katvā pakkamiṃsu. Atha so kāko balikammaṭṭhānaṃ gantvā khīrādīni disvā saddhiṃ kākiyā khīrapāyāsamacchamaṃsādīni bhuñjitvā bahuṃ suraṃ pivi. Te ubhopi surāmadamattā ‘‘samuddakīḷaṃ kīḷissāmā’’ti velante nisīditvā nhāyituṃ ārabhiṃsu athekā ūmi āgantvā kākiṃ gahetvā samuddaṃ pavesesi. Tameko maccho maṃsaṃ khāditvā ajjhohari. Kāko ‘‘bhariyā me matā’’ti rodi paridevi. Athassa paridevanasaddaṃ sutvā bahū kākā sannipatitvā ‘‘kiṃkāraṇā rodasī’’ti pucchiṃsu. ‘‘Sahāyikā vo velante nhāyamānā ūmiyā haṭā’’ti. Te sabbepi ekaravaṃ ravantā rodiṃsu. Atha nesaṃ etadahosi ‘‘idaṃ samuddaudakaṃ nāma amhākaṃ kiṃ pahosi, udakaṃ ussiñcitvā samuddaṃ tucchaṃ katvā sahāyikaṃ nīharissāmā’’ti. Te mukhaṃ pūretvā pūretvā udakaṃ bahi chaḍḍenti, loṇūdakena ca gale sussamāne uṭṭhāyuṭṭhāya thalaṃ gantvā vissamanti.
ते हनूसु किलन्तेसु मुखेसु सुक्खन्तेसु अक्खीसु रत्तेसु दीना किलन्ता हुत्वा अञ्ञमञ्ञं आमन्तेत्वा ‘‘अम्भो, मयं समुद्दउदकं गहेत्वा बहि पातेम, गहितगहितट्ठानं पुन उदकेन पूरति, समुद्दं तुच्छं कातुं न सक्खिस्सामा’’ति वत्वा इमं गाथमाहंसु –
Te hanūsu kilantesu mukhesu sukkhantesu akkhīsu rattesu dīnā kilantā hutvā aññamaññaṃ āmantetvā ‘‘ambho, mayaṃ samuddaudakaṃ gahetvā bahi pātema, gahitagahitaṭṭhānaṃ puna udakena pūrati, samuddaṃ tucchaṃ kātuṃ na sakkhissāmā’’ti vatvā imaṃ gāthamāhaṃsu –
१४६.
146.
‘‘अपि नु हनुका सन्ता, मुखञ्च परिसुस्सति।
‘‘Api nu hanukā santā, mukhañca parisussati;
ओरमाम न पारेम, पूरतेव महोदधी’’ति॥
Oramāma na pārema, pūrateva mahodadhī’’ti.
तत्थ अपि नु हनुका सन्ताति अपि नो हनुका सन्ता, अपि अम्हाकं हनुका किलन्ता। ओरमाम न पारेमाति मयं अत्तनो बलेन महासमुद्दउदकं आकड्ढाम ओसारेम, तुच्छं पन नं कातुं न सक्कोम। अयञ्हि पूरतेव महोदधीति।
Tattha api nu hanukā santāti api no hanukā santā, api amhākaṃ hanukā kilantā. Oramāma na pāremāti mayaṃ attano balena mahāsamuddaudakaṃ ākaḍḍhāma osārema, tucchaṃ pana naṃ kātuṃ na sakkoma. Ayañhi pūrateva mahodadhīti.
एवञ्च पन वत्वा सब्बेपि ते काका ‘‘तस्सा काकिया एवरूपं नाम तुण्डं अहोसि, एवरूपानि वट्टक्खीनि, एवरूपं छविसण्ठानं, एवरूपो मधुरसद्दो। सा नो इमं चोरसमुद्दं निस्साय नट्ठा’’ति बहुं विप्पलपिंसु। ते एवं विप्पलपमाने समुद्ददेवता भेरवरूपं दस्सेत्वा पलापेसि, एवं तेसं सोत्थि अहोसि।
Evañca pana vatvā sabbepi te kākā ‘‘tassā kākiyā evarūpaṃ nāma tuṇḍaṃ ahosi, evarūpāni vaṭṭakkhīni, evarūpaṃ chavisaṇṭhānaṃ, evarūpo madhurasaddo. Sā no imaṃ corasamuddaṃ nissāya naṭṭhā’’ti bahuṃ vippalapiṃsu. Te evaṃ vippalapamāne samuddadevatā bheravarūpaṃ dassetvā palāpesi, evaṃ tesaṃ sotthi ahosi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा काकी अयं पुराणदुतियिका अहोसि, काको महल्लकत्थेरो, सेसकाका सेसमहल्लकत्थेरा, समुद्ददेवता पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā kākī ayaṃ purāṇadutiyikā ahosi, kāko mahallakatthero, sesakākā sesamahallakattherā, samuddadevatā pana ahameva ahosi’’nti.
समुद्दकाकजातकवण्णना छट्ठा।
Samuddakākajātakavaṇṇanā chaṭṭhā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / १४६. समुद्दकाकजातकं • 146. Samuddakākajātakaṃ
