| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / मिलिन्दपञ्हपाळि • Milindapañhapāḷi |
१०. समुद्दङ्गपञ्हो
10. Samuddaṅgapañho
१०. ‘‘भन्ते नागसेन, ‘समुद्दस्स पञ्च अङ्गानि गहेतब्बानी’ति यं वदेसि, कतमानि तानि पञ्च अङ्गानि गहेतब्बानी’’ति? ‘‘यथा, महाराज, महासमुद्दो मतेन कुणपेन सद्धिं न संवसति, एवमेव खो, महाराज, योगिना योगावचरेन रागदोसमोहमानदिट्ठिमक्खपळासइस्सामच्छरियमायासाठेय्यकुटिलविसमदुच्चरितकिलेसमलेहि सद्धिं न संवसितब्बं। इदं, महाराज, समुद्दस्स पठमं अङ्गं गहेतब्बं।
10. ‘‘Bhante nāgasena, ‘samuddassa pañca aṅgāni gahetabbānī’ti yaṃ vadesi, katamāni tāni pañca aṅgāni gahetabbānī’’ti? ‘‘Yathā, mahārāja, mahāsamuddo matena kuṇapena saddhiṃ na saṃvasati, evameva kho, mahārāja, yoginā yogāvacarena rāgadosamohamānadiṭṭhimakkhapaḷāsaissāmacchariyamāyāsāṭheyyakuṭilavisamaduccaritakilesamalehi saddhiṃ na saṃvasitabbaṃ. Idaṃ, mahārāja, samuddassa paṭhamaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.
‘‘पुन चपरं, महाराज, महासमुद्दो मुत्तामणिवेळुरियसङ्खसिलापवाळफलिकमणिविविधरतननिचयं धारेन्तो पिदहति, न बहि विकिरति। एवमेव खो, महाराज, योगिना योगावचरेन मग्गफलझानविमोक्खसमाधिसमापत्तिविपस्सनाभिञ्ञाविविधगुणरतनानि अधिगन्त्वा पिदहितब्बानि, न बहि नीहरितब्बानि। इदं, महाराज, समुद्दस्स दुतियं अङ्गं गहेतब्बं।
‘‘Puna caparaṃ, mahārāja, mahāsamuddo muttāmaṇiveḷuriyasaṅkhasilāpavāḷaphalikamaṇivividharatananicayaṃ dhārento pidahati, na bahi vikirati. Evameva kho, mahārāja, yoginā yogāvacarena maggaphalajhānavimokkhasamādhisamāpattivipassanābhiññāvividhaguṇaratanāni adhigantvā pidahitabbāni, na bahi nīharitabbāni. Idaṃ, mahārāja, samuddassa dutiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.
‘‘पुन चपरं, महाराज, महासमुद्दो महन्तेहि महाभूतेहि सद्धिं संवसति। एवमेव खो, महाराज, योगिना योगावचरेन अप्पिच्छं सन्तुट्ठं धुतवादं सल्लेखवुत्तिं आचारसम्पन्नं लज्जिं पेसलं गरुं भावनीयं वत्तारं वचनक्खमं चोदकं पापगरहिं ओवादकं अनुसासकं विञ्ञापकं सन्दस्सकं समादपकं समुत्तेजकं सम्पहंसकं कल्याणमित्तं सब्रह्मचारिं निस्साय वसितब्बं। इदं, महाराज, महासमुद्दस्स ततियं अङ्गं गहेतब्बं।
‘‘Puna caparaṃ, mahārāja, mahāsamuddo mahantehi mahābhūtehi saddhiṃ saṃvasati. Evameva kho, mahārāja, yoginā yogāvacarena appicchaṃ santuṭṭhaṃ dhutavādaṃ sallekhavuttiṃ ācārasampannaṃ lajjiṃ pesalaṃ garuṃ bhāvanīyaṃ vattāraṃ vacanakkhamaṃ codakaṃ pāpagarahiṃ ovādakaṃ anusāsakaṃ viññāpakaṃ sandassakaṃ samādapakaṃ samuttejakaṃ sampahaṃsakaṃ kalyāṇamittaṃ sabrahmacāriṃ nissāya vasitabbaṃ. Idaṃ, mahārāja, mahāsamuddassa tatiyaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ.
‘‘पुन चपरं, महाराज, महासमुद्दो नवसलिलसम्पुण्णाहि गङ्गायमुनाअचिरवतीसरभूमहीआदीहि नदीसतसहस्सेहि अन्तलिक्खे सलिलधाराहि च पूरितोपि सकं वेलं नातिवत्तति। एवमेव खो, महाराज, योगिना योगावचरेन लाभसक्कारसिलोकवन्दनमाननपूजनकारणा जीवितहेतुपि सञ्चिच्च सिक्खापदवीतिक्कमो न करणीयो। इदं, महाराज, महासमुद्दस्स चतुत्थं अङ्गं गहेतब्बं। भासितम्पेतं, महाराज, भगवता देवातिदेवेन –
‘‘Puna caparaṃ, mahārāja, mahāsamuddo navasalilasampuṇṇāhi gaṅgāyamunāaciravatīsarabhūmahīādīhi nadīsatasahassehi antalikkhe saliladhārāhi ca pūritopi sakaṃ velaṃ nātivattati. Evameva kho, mahārāja, yoginā yogāvacarena lābhasakkārasilokavandanamānanapūjanakāraṇā jīvitahetupi sañcicca sikkhāpadavītikkamo na karaṇīyo. Idaṃ, mahārāja, mahāsamuddassa catutthaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ. Bhāsitampetaṃ, mahārāja, bhagavatā devātidevena –
‘सेय्यथापि, महाराज 1, महासमुद्दो ठितधम्मो वेलं नातिक्कमति, एवमेव खो, महाराज, यं महा सावकानं सिक्खापदं पञ्ञत्तं, तं मम सावका जीवितहेतुपि नातिक्कमन्ती’ति।
‘Seyyathāpi, mahārāja 2, mahāsamuddo ṭhitadhammo velaṃ nātikkamati, evameva kho, mahārāja, yaṃ mahā sāvakānaṃ sikkhāpadaṃ paññattaṃ, taṃ mama sāvakā jīvitahetupi nātikkamantī’ti.
‘‘पुन चपरं, महाराज, महासमुद्दो सब्बसवन्तीहि गङ्गायमुनाअचिरवतीसरभूमहीहि अन्तलिक्खे उदकधाराहिपि न परिपूरति। एवमेव खो, महाराज, योगिना योगावचरेन उद्देसपरिपुच्छासवनधारणविनिच्छयअभिधम्मविनयगाळ्हसुत्तन्तविग्गहपदनिक्खेपपदसन्धि पदविभत्तिनवङ्गजिनसासनवरं सुणन्तेनापि न तप्पितब्बं। इदं, महाराज, महासमुद्दस्स पञ्चमं अङ्गं गहेतब्बं। भासितम्पेतं, महाराज, भगवता देवातिदेवेन सुतसोमजातके –
‘‘Puna caparaṃ, mahārāja, mahāsamuddo sabbasavantīhi gaṅgāyamunāaciravatīsarabhūmahīhi antalikkhe udakadhārāhipi na paripūrati. Evameva kho, mahārāja, yoginā yogāvacarena uddesaparipucchāsavanadhāraṇavinicchayaabhidhammavinayagāḷhasuttantaviggahapadanikkhepapadasandhi padavibhattinavaṅgajinasāsanavaraṃ suṇantenāpi na tappitabbaṃ. Idaṃ, mahārāja, mahāsamuddassa pañcamaṃ aṅgaṃ gahetabbaṃ. Bhāsitampetaṃ, mahārāja, bhagavatā devātidevena sutasomajātake –
‘‘‘अग्गि यथा तिणकट्ठं दहन्तो, न तप्पति सागरो वा नदीहि।
‘‘‘Aggi yathā tiṇakaṭṭhaṃ dahanto, na tappati sāgaro vā nadīhi;
एवम्पि चे 3 पण्डिता राजसेट्ठ, सुत्वा न तप्पन्ति सुभासितेना’’’ति॥
Evampi ce 4 paṇḍitā rājaseṭṭha, sutvā na tappanti subhāsitenā’’’ti.
समुद्दङ्गपञ्हो दसमो।समुद्दवग्गो दुतियो।
Samuddaṅgapañho dasamo.Samuddavaggo dutiyo.
तस्सुद्दानं –
Tassuddānaṃ –
लाबुलता च पदुमं, बीजं सालकल्याणिका।
Lābulatā ca padumaṃ, bījaṃ sālakalyāṇikā;
नावा च नावालग्गनं, कूपो नियामको तथा।
Nāvā ca nāvālagganaṃ, kūpo niyāmako tathā;
कम्मकारो समुद्दो च, वग्गो तेन पवुच्चतीति॥
Kammakāro samuddo ca, vaggo tena pavuccatīti.
Footnotes:
