Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / జాతక-అట్ఠకథా • Jātaka-aṭṭhakathā |
[౪౬౬] ౩. సముద్దవాణిజజాతకవణ్ణనా
[466] 3. Samuddavāṇijajātakavaṇṇanā
కసన్తి వపన్తి తే జనాతి ఇదం సత్థా జేతవనే విహరన్తో దేవదత్తస్స పఞ్చ కులసతాని గహేత్వా నిరయే పతితభావం ఆరబ్భ కథేసి. సో హి అగ్గసావకేసు పరిసం గహేత్వా పక్కన్తేసు సోకం సన్ధారేతుం అసక్కోన్తో ఉణ్హలోహితే ముఖతో నిక్ఖన్తే బలవవేదనాపీళితో తథాగతస్స గుణం అనుస్సరిత్వా ‘‘అహమేవ నవ మాసే తథాగతస్స అనత్థం చిన్తేసిం, సత్థు పన మయి పాపచిత్తం నామ నత్థి, అసీతిమహాథేరానమ్పి మయి ఆఘాతో నామ నత్థి, మయా కతకమ్మేన అహమేవ ఇదాని అనాథో జాతో, సత్థారాపిమ్హి విస్సట్ఠో మహాథేరేహిపి ఞాతిసేట్ఠేన రాహులత్థేరేనపి సక్యరాజకులేహిపి, గన్త్వా సత్థారం ఖమాపేస్సామీ’’తి పరిసాయ సఞ్ఞం దత్వా అత్తానం పఞ్చకేన గాహాపేత్వా రత్తిం రత్తిం గచ్ఛన్తో కోసలరట్ఠం సమ్పాపుణి. ఆనన్దత్థేరో సత్థు ఆరోచేసి ‘‘దేవదత్తో కిర, భన్తే, తుమ్హాకం ఖమాపేతుం ఆగచ్ఛతీ’’తి. ‘‘ఆనన్ద, దేవదత్తో మమ దస్సనం న లభిస్సతీ’’తి.
Kasantivapanti te janāti idaṃ satthā jetavane viharanto devadattassa pañca kulasatāni gahetvā niraye patitabhāvaṃ ārabbha kathesi. So hi aggasāvakesu parisaṃ gahetvā pakkantesu sokaṃ sandhāretuṃ asakkonto uṇhalohite mukhato nikkhante balavavedanāpīḷito tathāgatassa guṇaṃ anussaritvā ‘‘ahameva nava māse tathāgatassa anatthaṃ cintesiṃ, satthu pana mayi pāpacittaṃ nāma natthi, asītimahātherānampi mayi āghāto nāma natthi, mayā katakammena ahameva idāni anātho jāto, satthārāpimhi vissaṭṭho mahātherehipi ñātiseṭṭhena rāhulattherenapi sakyarājakulehipi, gantvā satthāraṃ khamāpessāmī’’ti parisāya saññaṃ datvā attānaṃ pañcakena gāhāpetvā rattiṃ rattiṃ gacchanto kosalaraṭṭhaṃ sampāpuṇi. Ānandatthero satthu ārocesi ‘‘devadatto kira, bhante, tumhākaṃ khamāpetuṃ āgacchatī’’ti. ‘‘Ānanda, devadatto mama dassanaṃ na labhissatī’’ti.
అథ తస్మిం సావత్థినగరద్వారం సమ్పత్తే పున థేరో ఆరోచేసి, భగవాపి తథేవ అవచ. తస్స జేతవనే పోక్ఖరణియా సమీపం ఆగతస్స పాపం మత్థకం పాపుణి, సరీరే డాహో ఉప్పజ్జి, న్హత్వా పానీయం పివితుకామో హుత్వా ‘‘మఞ్చకతో మం ఆవుసో ఓతారేథ, పానీయం పివిస్సామీ’’తి ఆహ. తస్స ఓతారేత్వా భూమియం ఠపితమత్తస్స చిత్తస్సాదే అలద్ధేయేవ మహాపథవీ వివరమదాసి. తావదేవ తం అవీచితో అగ్గిజాలా ఉట్ఠాయ పరిక్ఖిపిత్వా గణ్హి. సో ‘‘పాపకమ్మం మే మత్థకం పత్త’’న్తి తథాగతస్స గుణే అనుస్సరిత్వా –
Atha tasmiṃ sāvatthinagaradvāraṃ sampatte puna thero ārocesi, bhagavāpi tatheva avaca. Tassa jetavane pokkharaṇiyā samīpaṃ āgatassa pāpaṃ matthakaṃ pāpuṇi, sarīre ḍāho uppajji, nhatvā pānīyaṃ pivitukāmo hutvā ‘‘mañcakato maṃ āvuso otāretha, pānīyaṃ pivissāmī’’ti āha. Tassa otāretvā bhūmiyaṃ ṭhapitamattassa cittassāde aladdheyeva mahāpathavī vivaramadāsi. Tāvadeva taṃ avīcito aggijālā uṭṭhāya parikkhipitvā gaṇhi. So ‘‘pāpakammaṃ me matthakaṃ patta’’nti tathāgatassa guṇe anussaritvā –
‘‘ఇమేహి అట్ఠీహి తమగ్గపుగ్గలం, దేవాతిదేవం నరదమ్మసారథిం;
‘‘Imehi aṭṭhīhi tamaggapuggalaṃ, devātidevaṃ naradammasārathiṃ;
సమన్తచక్ఖుం సతపుఞ్ఞలక్ఖణం, పాణేహి బుద్ధం సరణం ఉపేమీ’’తి. (మి॰ ప॰ ౪.౧.౩) –
Samantacakkhuṃ satapuññalakkhaṇaṃ, pāṇehi buddhaṃ saraṇaṃ upemī’’ti. (mi. pa. 4.1.3) –
ఇమాయ గాథాయ సరణే పతిట్ఠహన్తో అవీచిపరాయణో అహోసి. తస్స పన పఞ్చ ఉపట్ఠాకకులసతాని అహేసుం. తానిపి తప్పక్ఖికాని హుత్వా దసబలం అక్కోసిత్వా అవీచిమ్హియేవ నిబ్బత్తింసు. ఏవం సో తాని పఞ్చ కులసతాని గణ్హిత్వా అవీచిమ్హి పతిట్ఠితో.
Imāya gāthāya saraṇe patiṭṭhahanto avīciparāyaṇo ahosi. Tassa pana pañca upaṭṭhākakulasatāni ahesuṃ. Tānipi tappakkhikāni hutvā dasabalaṃ akkositvā avīcimhiyeva nibbattiṃsu. Evaṃ so tāni pañca kulasatāni gaṇhitvā avīcimhi patiṭṭhito.
అథేకదివసం భిక్ఖూ ధమ్మసభాయం కథం సముట్ఠాపేసుం ‘‘ఆవుసో, దేవదత్తో పాపో లాభసక్కారగిద్ధతాయ సమ్మాసమ్బుద్ధే అట్ఠానే కోపం బన్ధిత్వా అనాగతభయమనోలోకేత్వా పఞ్చహి కులసతేహి సద్ధిం అవీచిపరాయణో జాతో’’తి. సత్థా ఆగన్త్వా ‘‘కాయ నుత్థ, భిక్ఖవే, ఏతరహి కథాయ సన్నిసిన్నా’’తి పుచ్ఛిత్వా ‘‘ఇమాయ నామా’’తి వుత్తే ‘‘న భిక్ఖవే, ఇదానేవ దేవదత్తో లాభసక్కారగిద్ధో హుత్వా అనాగతభయం న ఓలోకేసి, పుబ్బేపి అనాగతభయం అనోలోకేత్వా పచ్చుప్పన్నసుఖగిద్ధేన సద్ధిం పరిసాయ మహావినాసం పత్తో’’తి వత్వా అతీతం ఆహరి.
Athekadivasaṃ bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, devadatto pāpo lābhasakkāragiddhatāya sammāsambuddhe aṭṭhāne kopaṃ bandhitvā anāgatabhayamanoloketvā pañcahi kulasatehi saddhiṃ avīciparāyaṇo jāto’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na bhikkhave, idāneva devadatto lābhasakkāragiddho hutvā anāgatabhayaṃ na olokesi, pubbepi anāgatabhayaṃ anoloketvā paccuppannasukhagiddhena saddhiṃ parisāya mahāvināsaṃ patto’’ti vatvā atītaṃ āhari.
అతీతే బారాణసియం బ్రహ్మదత్తే రజ్జం కారేన్తే బారాణసితో అవిదూరే కులసహస్సనివాసో మహావడ్ఢకీగామో అహోసి. తత్థ వడ్ఢకీ ‘‘తుమ్హాకం మఞ్చం కరిస్సామ, పీఠం కరిస్సామ, గేహం కరిస్సామా’’తి వత్వా మనుస్సానం హత్థతో బహుం ఇణం గహేత్వా కిఞ్చి కాతుం న సక్ఖింసు. మనుస్సా దిట్ఠదిట్ఠే వడ్ఢకీ చోదేన్తి పలిబుద్ధన్తి. తే ఇణాయికేహి ఉపద్దుతా సుఖం వసితుం అసక్కోన్తా ‘‘విదేసం గన్త్వా యత్థ కత్థచి వసిస్సామా’’తి అరఞ్ఞం పవిసిత్వా రుక్ఖే ఛిన్దిత్వా మహతిం నావం బన్ధిత్వా నదిం ఓతారేత్వా ఆహరిత్వా గామతో గావుతడ్ఢయోజనమత్తే ఠానే ఠపేత్వా అడ్ఢరత్తసమయే గామం ఆగన్త్వా పుత్తదారమాదాయ నావట్ఠానం గన్త్వా నావం ఆరుయ్హ అనుక్కమేన మహాసముద్దం పవిసిత్వా వాతవేగేన విచరన్తా సముద్దమజ్ఝే ఏకం దీపకం పాపుణింసు. తస్మిం పన దీపకే సయంజాతసాలిఉచ్ఛుకదలిఅమ్బజమ్బుపనసతాలనాళికేరాదీని వివిధఫలాని అత్థి, అఞ్ఞతరో పభిన్ననావో పురిసో పఠమతరం తం దీపకం పత్వా సాలిభత్తం భుఞ్జమానో ఉచ్ఛుఆదీని ఖాదమానో థూలసరీరో నగ్గో పరూళ్హకేసమస్సు తస్మిం దీపకే పటివసతి.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bārāṇasito avidūre kulasahassanivāso mahāvaḍḍhakīgāmo ahosi. Tattha vaḍḍhakī ‘‘tumhākaṃ mañcaṃ karissāma, pīṭhaṃ karissāma, gehaṃ karissāmā’’ti vatvā manussānaṃ hatthato bahuṃ iṇaṃ gahetvā kiñci kātuṃ na sakkhiṃsu. Manussā diṭṭhadiṭṭhe vaḍḍhakī codenti palibuddhanti. Te iṇāyikehi upaddutā sukhaṃ vasituṃ asakkontā ‘‘videsaṃ gantvā yattha katthaci vasissāmā’’ti araññaṃ pavisitvā rukkhe chinditvā mahatiṃ nāvaṃ bandhitvā nadiṃ otāretvā āharitvā gāmato gāvutaḍḍhayojanamatte ṭhāne ṭhapetvā aḍḍharattasamaye gāmaṃ āgantvā puttadāramādāya nāvaṭṭhānaṃ gantvā nāvaṃ āruyha anukkamena mahāsamuddaṃ pavisitvā vātavegena vicarantā samuddamajjhe ekaṃ dīpakaṃ pāpuṇiṃsu. Tasmiṃ pana dīpake sayaṃjātasāliucchukadaliambajambupanasatālanāḷikerādīni vividhaphalāni atthi, aññataro pabhinnanāvo puriso paṭhamataraṃ taṃ dīpakaṃ patvā sālibhattaṃ bhuñjamāno ucchuādīni khādamāno thūlasarīro naggo parūḷhakesamassu tasmiṃ dīpake paṭivasati.
వడ్ఢకీ చిన్తయింసు ‘‘సచే అయం దీపకో రక్ఖసపరిగ్గహితో భవిస్సతి, సబ్బేపి అమ్హే వినాసం పాపుణిస్సామ, పరిగ్గణ్హిస్సామ తావ న’’న్తి. అథ సత్తట్ఠ పురిసా సూరా బలవన్తో సన్నద్ధపఞ్చావుధా హుత్వా ఓతరిత్వా దీపకం పరిగ్గణ్హింసు. తస్మిం ఖణే సో పురిసో భుత్తపాతరాసో ఉచ్ఛురసం పివిత్వా సుఖప్పత్తో రమణీయే పదేసే రజతపట్టసదిసే వాలుకతలే సీతచ్ఛాయాయ ఉత్తానకో నిపజ్జిత్వా ‘‘జమ్బుదీపవాసినో కసన్తా వపన్తా ఏవరూపం సుఖం న లభన్తి, జమ్బుదీపతో మయ్హం అయమేవ దీపకో వర’’న్తి గాయమానో ఉదానం ఉదానేసి. అథ సత్థా భిక్ఖూ ఆమన్తేత్వా ‘‘సో భిక్ఖవే పురిసో ఇమం ఉదానం ఉదానేసీ’’తి దస్సేన్తో పఠమం గాథమాహ –
Vaḍḍhakī cintayiṃsu ‘‘sace ayaṃ dīpako rakkhasapariggahito bhavissati, sabbepi amhe vināsaṃ pāpuṇissāma, pariggaṇhissāma tāva na’’nti. Atha sattaṭṭha purisā sūrā balavanto sannaddhapañcāvudhā hutvā otaritvā dīpakaṃ pariggaṇhiṃsu. Tasmiṃ khaṇe so puriso bhuttapātarāso ucchurasaṃ pivitvā sukhappatto ramaṇīye padese rajatapaṭṭasadise vālukatale sītacchāyāya uttānako nipajjitvā ‘‘jambudīpavāsino kasantā vapantā evarūpaṃ sukhaṃ na labhanti, jambudīpato mayhaṃ ayameva dīpako vara’’nti gāyamāno udānaṃ udānesi. Atha satthā bhikkhū āmantetvā ‘‘so bhikkhave puriso imaṃ udānaṃ udānesī’’ti dassento paṭhamaṃ gāthamāha –
౨౫.
25.
‘‘కసన్తి వపన్తి తే జనా, మనుజా కమ్మఫలూపజీవినో;
‘‘Kasanti vapanti te janā, manujā kammaphalūpajīvino;
నయిమస్స దీపకస్స భాగినో, జమ్బుదీపా ఇదమేవ నో వర’’న్తి.
Nayimassa dīpakassa bhāgino, jambudīpā idameva no vara’’nti.
తత్థ తే జనాతి తే జమ్బుదీపవాసినో జనా. కమ్మఫలూపజీవినోతి నానాకమ్మానం ఫలూపజీవినో సత్తా.
Tattha te janāti te jambudīpavāsino janā. Kammaphalūpajīvinoti nānākammānaṃ phalūpajīvino sattā.
అథ తే దీపకం పరిగ్గణ్హన్తా పురిసా తస్స గీతసద్దం సుత్వా ‘‘మనుస్ససద్దో వియ సుయ్యతి, జానిస్సామ న’’న్తి సద్దానుసారేన గన్త్వా తం పురిసం దిస్వా ‘‘యక్ఖో భవిస్సతీ’’తి భీతతసితా సరే సన్నహింసు. సోపి తే దిస్వా అత్తనో వధభయేన ‘‘నాహం, సామి, యక్ఖో, పురిసోమ్హి, జీవితం మే దేథా’’తి యాచన్తో ‘‘పురిసా నామ తుమ్హాదిసా నగ్గా న హోన్తీ’’తి వుత్తే పునప్పునం యాచిత్వా మనుస్సభావం విఞ్ఞాపేసి. తే తం పురిసం ఉపసఙ్కమిత్వా సమ్మోదనీయం కథం సుత్వా తస్స తత్థ ఆగతనియామం పుచ్ఛింసు. సోపి సబ్బం తేసం కథేత్వా ‘‘తుమ్హే అత్తనో పుఞ్ఞసమ్పత్తియా ఇధాగతా , అయం ఉత్తమదీపో, న ఏత్థ సహత్థేన కమ్మం కత్వా జీవన్తి, సయంజాతసాలీనఞ్చేవ ఉచ్ఛుఆదీనఞ్చేత్థ అన్తో నత్థీతి అనుక్కణ్ఠన్తా వసథా’’తి ఆహ. ఇధ పన వసన్తానం అమ్హాకం అఞ్ఞో పరిపన్థో నత్థి, అఞ్ఞం భయం ఏత్థ నత్థి, అయం పన అమనుస్సపరిగ్గహితో, అమనుస్సా తుమ్హాకం ఉచ్చారపస్సావం దిస్వా కుజ్ఝేయ్యుం, తస్మా తం కరోన్తా వాలుకం వియూహిత్వా వాలుకాయ పటిచ్ఛాదేయ్యాథ, ఏత్తకం ఇధ భయం, అఞ్ఞం నత్థి, నిచ్చం అప్పమత్తా భవేయ్యాథాతి. తే తత్థ వాసం ఉపగచ్ఛింసు. తస్మిం పన కులసహస్సే పఞ్చన్నం పఞ్చన్నం కులసతానం జేట్ఠకా ద్వే వడ్ఢకీ అహేసుం. తేసు ఏకో బాలో అహోసి రసగిద్ధో, ఏకో పణ్డితో రసేసు అనల్లీనో.
Atha te dīpakaṃ pariggaṇhantā purisā tassa gītasaddaṃ sutvā ‘‘manussasaddo viya suyyati, jānissāma na’’nti saddānusārena gantvā taṃ purisaṃ disvā ‘‘yakkho bhavissatī’’ti bhītatasitā sare sannahiṃsu. Sopi te disvā attano vadhabhayena ‘‘nāhaṃ, sāmi, yakkho, purisomhi, jīvitaṃ me dethā’’ti yācanto ‘‘purisā nāma tumhādisā naggā na hontī’’ti vutte punappunaṃ yācitvā manussabhāvaṃ viññāpesi. Te taṃ purisaṃ upasaṅkamitvā sammodanīyaṃ kathaṃ sutvā tassa tattha āgataniyāmaṃ pucchiṃsu. Sopi sabbaṃ tesaṃ kathetvā ‘‘tumhe attano puññasampattiyā idhāgatā , ayaṃ uttamadīpo, na ettha sahatthena kammaṃ katvā jīvanti, sayaṃjātasālīnañceva ucchuādīnañcettha anto natthīti anukkaṇṭhantā vasathā’’ti āha. Idha pana vasantānaṃ amhākaṃ añño paripantho natthi, aññaṃ bhayaṃ ettha natthi, ayaṃ pana amanussapariggahito, amanussā tumhākaṃ uccārapassāvaṃ disvā kujjheyyuṃ, tasmā taṃ karontā vālukaṃ viyūhitvā vālukāya paṭicchādeyyātha, ettakaṃ idha bhayaṃ, aññaṃ natthi, niccaṃ appamattā bhaveyyāthāti. Te tattha vāsaṃ upagacchiṃsu. Tasmiṃ pana kulasahasse pañcannaṃ pañcannaṃ kulasatānaṃ jeṭṭhakā dve vaḍḍhakī ahesuṃ. Tesu eko bālo ahosi rasagiddho, eko paṇḍito rasesu anallīno.
అపరభాగే సబ్బేపి తే తత్థ సుఖం వసన్తా థూలసరీరా హుత్వా చిన్తయింసు ‘‘చిరం పీతా నో సురా, ఉచ్ఛురసేన మేరయం కత్వా పివిస్సామా’’తి. తే మేరయం కారేత్వా పివిత్వా మదవసేన గాయన్తా నచ్చన్తా కీళన్తా పమత్తా తత్థ తత్థ ఉచ్చారపస్సావం కత్వా అప్పటిచ్ఛాదేత్వా దీపకం జేగుచ్ఛం పటికూలం కరింసు. దేవతా ‘‘ఇమే అమ్హాకం కీళామణ్డలం పటికూలం కరోన్తీ’’తి కుజ్ఝిత్వా ‘‘మహాసముద్దం ఉత్తరాపేత్వా దీపకధోవనం కరిస్సామా’’తి మన్తేత్వా ‘‘అయం కాళపక్ఖో, అజ్జ అమ్హాకం సమాగమో చ భిన్నో, ఇతో దాని పన్నరసమే దివసే పుణ్ణమీఉపోసథదివసే చన్దస్సుగ్గమనవేలాయ సముద్దం ఉబ్బత్తేత్వా సబ్బేపిమే ఘాతేస్సామా’’తి దివసం ఠపయింసు. అథ నేసం అన్తరే ఏకో ధమ్మికో దేవపుత్తో ‘‘మా ఇమే మమ పస్సన్తస్స నస్సింసూ’’తి అనుకమ్పాయ తేసు సాయమాసం భుఞ్జిత్వా ఘరద్వారే సుఖకథాయ నిసిన్నేసు సబ్బాలఙ్కారపటిమణ్డితో సకలదీపం ఏకోభాసం కత్వా ఉత్తరాయ దిసాయ ఆకాసే ఠత్వా ‘‘అమ్భో వడ్ఢకీ, దేవతా తుమ్హాకం కుద్ధా. ఇమస్మిం ఠానే మా వసిత్థ, ఇతో అడ్ఢమాసచ్చయేన హి దేవతా సముద్దం ఉబ్బత్తేత్వా సబ్బేవ తుమ్హే ఘాతేస్సన్తి, ఇతో నిక్ఖమిత్వా పలాయథా’’తి వత్వా దుతియం గాథమాహ –
Aparabhāge sabbepi te tattha sukhaṃ vasantā thūlasarīrā hutvā cintayiṃsu ‘‘ciraṃ pītā no surā, ucchurasena merayaṃ katvā pivissāmā’’ti. Te merayaṃ kāretvā pivitvā madavasena gāyantā naccantā kīḷantā pamattā tattha tattha uccārapassāvaṃ katvā appaṭicchādetvā dīpakaṃ jegucchaṃ paṭikūlaṃ kariṃsu. Devatā ‘‘ime amhākaṃ kīḷāmaṇḍalaṃ paṭikūlaṃ karontī’’ti kujjhitvā ‘‘mahāsamuddaṃ uttarāpetvā dīpakadhovanaṃ karissāmā’’ti mantetvā ‘‘ayaṃ kāḷapakkho, ajja amhākaṃ samāgamo ca bhinno, ito dāni pannarasame divase puṇṇamīuposathadivase candassuggamanavelāya samuddaṃ ubbattetvā sabbepime ghātessāmā’’ti divasaṃ ṭhapayiṃsu. Atha nesaṃ antare eko dhammiko devaputto ‘‘mā ime mama passantassa nassiṃsū’’ti anukampāya tesu sāyamāsaṃ bhuñjitvā gharadvāre sukhakathāya nisinnesu sabbālaṅkārapaṭimaṇḍito sakaladīpaṃ ekobhāsaṃ katvā uttarāya disāya ākāse ṭhatvā ‘‘ambho vaḍḍhakī, devatā tumhākaṃ kuddhā. Imasmiṃ ṭhāne mā vasittha, ito aḍḍhamāsaccayena hi devatā samuddaṃ ubbattetvā sabbeva tumhe ghātessanti, ito nikkhamitvā palāyathā’’ti vatvā dutiyaṃ gāthamāha –
౨౬.
26.
‘‘తిపఞ్చరత్తూపగతమ్హి చన్దే, వేగో మహా హేహితి సాగరస్స;
‘‘Tipañcarattūpagatamhi cande, vego mahā hehiti sāgarassa;
ఉప్లవిస్సం దీపమిమం ఉళారం, మా వో వధీ గచ్ఛథ లేణమఞ్ఞ’’న్తి.
Uplavissaṃ dīpamimaṃ uḷāraṃ, mā vo vadhī gacchatha leṇamañña’’nti.
తత్థ ఉప్లవిస్సన్తి ఇమం దీపకం ఉప్లవన్తో అజ్ఝోత్థరన్తో అభిభవిస్సతి. మా వో వధీతి సో సాగరవేగో తుమ్హే మా వధి.
Tattha uplavissanti imaṃ dīpakaṃ uplavanto ajjhottharanto abhibhavissati. Mā vo vadhīti so sāgaravego tumhe mā vadhi.
ఇతి సో తేసం ఓవాదం దత్వా అత్తనో ఠానమేవ గతో. తస్మిం గతే అపరో సాహసికో కక్ఖళో దేవపుత్తో ‘‘ఇమే ఇమస్స వచనం గహేత్వా పలాయేయ్యుం, అహం నేసం గమనం నివారేత్వా సబ్బేపిమే మహావినాసం పాపేస్సామీ’’తి చిన్తేత్వా దిబ్బాలఙ్కారపటిమణ్డితో సకలదీపం ఏకోభాసం కరోన్తో ఆగన్త్వా దక్ఖిణాయ దిసాయ ఆకాసే ఠత్వా ‘‘ఏకో దేవపుత్తో ఇధాగతో, నో’’తి పుచ్ఛిత్వా ‘‘ఆగతో’’తి వుత్తే ‘‘సో వో కిం కథేసీ’’తి వత్వా ‘‘ఇమం నామ, సామీ’’తి వుత్తే ‘‘సో తుమ్హాకం ఇధ నివాసం న ఇచ్ఛతి, దోసేన కథేతి, తుమ్హే అఞ్ఞత్థ అగన్త్వా ఇధేవ వసథా’’తి వత్వా ద్వే గాథా అభాసి –
Iti so tesaṃ ovādaṃ datvā attano ṭhānameva gato. Tasmiṃ gate aparo sāhasiko kakkhaḷo devaputto ‘‘ime imassa vacanaṃ gahetvā palāyeyyuṃ, ahaṃ nesaṃ gamanaṃ nivāretvā sabbepime mahāvināsaṃ pāpessāmī’’ti cintetvā dibbālaṅkārapaṭimaṇḍito sakaladīpaṃ ekobhāsaṃ karonto āgantvā dakkhiṇāya disāya ākāse ṭhatvā ‘‘eko devaputto idhāgato, no’’ti pucchitvā ‘‘āgato’’ti vutte ‘‘so vo kiṃ kathesī’’ti vatvā ‘‘imaṃ nāma, sāmī’’ti vutte ‘‘so tumhākaṃ idha nivāsaṃ na icchati, dosena katheti, tumhe aññattha agantvā idheva vasathā’’ti vatvā dve gāthā abhāsi –
౨౭.
27.
‘‘న జాతుయం సాగరవారివేగో, ఉప్లవిస్సం దీపమిమం ఉళారం;
‘‘Na jātuyaṃ sāgaravārivego, uplavissaṃ dīpamimaṃ uḷāraṃ;
తం మే నిమిత్తేహి బహూహి దిట్ఠం, మా భేథ కిం సోచథ మోదథవ్హో.
Taṃ me nimittehi bahūhi diṭṭhaṃ, mā bhetha kiṃ socatha modathavho.
౨౮.
28.
‘‘పహూతభక్ఖం బహుఅన్నపానం, పత్తత్థ ఆవాసమిమం ఉళారం;
‘‘Pahūtabhakkhaṃ bahuannapānaṃ, pattattha āvāsamimaṃ uḷāraṃ;
న వో భయం పటిపస్సామి కిఞ్చి, ఆపుత్తపుత్తేహి పమోదథవ్హో’’తి.
Na vo bhayaṃ paṭipassāmi kiñci, āputtaputtehi pamodathavho’’ti.
తత్థ న జాతుయన్తి న జాతు అయం. మా భేథాతి మా భాయిత్థ. మోదథవ్హోతి పమోదితా పీతిసోమనస్సజాతా హోథ. ఆపుత్తపుత్తేహీతి యావ పుత్తానమ్పి పుత్తేహి పమోదథ, నత్థి వో ఇమస్మిం ఠానే భయన్తి.
Tattha na jātuyanti na jātu ayaṃ. Mā bhethāti mā bhāyittha. Modathavhoti pamoditā pītisomanassajātā hotha. Āputtaputtehīti yāva puttānampi puttehi pamodatha, natthi vo imasmiṃ ṭhāne bhayanti.
ఏవం సో ఇమాహి ద్వీహి గాథాహి తే అస్సాసేత్వా పక్కామి. తస్స పక్కన్తకాలే ధమ్మికదేవపుత్తస్స వచనం అనాదియన్తో బాలవడ్ఢకీ ‘‘సుణన్తు మే, భోన్తో, వచన’’న్తి సేసవడ్ఢకీ ఆమన్తేత్వా పఞ్చమం గాథమాహ –
Evaṃ so imāhi dvīhi gāthāhi te assāsetvā pakkāmi. Tassa pakkantakāle dhammikadevaputtassa vacanaṃ anādiyanto bālavaḍḍhakī ‘‘suṇantu me, bhonto, vacana’’nti sesavaḍḍhakī āmantetvā pañcamaṃ gāthamāha –
౨౯.
29.
‘‘యో దేవోయం దక్ఖిణాయం దిసాయం, ఖేమన్తి పక్కోసతి తస్స సచ్చం;
‘‘Yo devoyaṃ dakkhiṇāyaṃ disāyaṃ, khemanti pakkosati tassa saccaṃ;
న ఉత్తరో వేది భయాభయస్స, మా భేథ కిం సోచథ మోదథవ్హో’’తి.
Na uttaro vedi bhayābhayassa, mā bhetha kiṃ socatha modathavho’’ti.
తత్థ దక్ఖిణాయన్తి దక్ఖిణాయ, అయమేవ వా పాఠో.
Tattha dakkhiṇāyanti dakkhiṇāya, ayameva vā pāṭho.
తం సుత్వా రసగిద్ధా పఞ్చసతా వడ్ఢకీ తస్స బాలస్స వచనం ఆదియింసు. ఇతరో పన పణ్డితవడ్ఢకీ తస్స వచనం అనాదియన్తో తే వడ్ఢకీ ఆమన్తేత్వా చతస్సో గాథా అభాసి –
Taṃ sutvā rasagiddhā pañcasatā vaḍḍhakī tassa bālassa vacanaṃ ādiyiṃsu. Itaro pana paṇḍitavaḍḍhakī tassa vacanaṃ anādiyanto te vaḍḍhakī āmantetvā catasso gāthā abhāsi –
౩౦.
30.
‘‘యథా ఇమే విప్పవదన్తి యక్ఖా, ఏకో భయం సంసతి ఖేమమేకో;
‘‘Yathā ime vippavadanti yakkhā, eko bhayaṃ saṃsati khemameko;
తదిఙ్ఘ మయ్హం వచనం సుణాథ, ఖిప్పం లహుం మా వినస్సిమ్హ సబ్బే.
Tadiṅgha mayhaṃ vacanaṃ suṇātha, khippaṃ lahuṃ mā vinassimha sabbe.
౩౧.
31.
‘‘సబ్బే సమాగమ్మ కరోమ నావం, దోణిం దళ్హం సబ్బయన్తూపపన్నం;
‘‘Sabbe samāgamma karoma nāvaṃ, doṇiṃ daḷhaṃ sabbayantūpapannaṃ;
సచే అయం దక్ఖిణో సచ్చమాహ, మోఘం పటిక్కోసతి ఉత్తరోయం;
Sace ayaṃ dakkhiṇo saccamāha, moghaṃ paṭikkosati uttaroyaṃ;
సా చేవ నో హేహితి ఆపదత్థా, ఇమఞ్చ దీపం న పరిచ్చజేమ.
Sā ceva no hehiti āpadatthā, imañca dīpaṃ na pariccajema.
౩౨.
32.
‘‘సచే చ ఖో ఉత్తరో సచ్చమాహ, మోఘం పటిక్కోసతి దక్ఖిణోయం;
‘‘Sace ca kho uttaro saccamāha, moghaṃ paṭikkosati dakkhiṇoyaṃ;
తమేవ నావం అభిరుయ్హ సబ్బే, ఏవం మయం సోత్థి తరేము పారం.
Tameva nāvaṃ abhiruyha sabbe, evaṃ mayaṃ sotthi taremu pāraṃ.
౩౩.
33.
‘‘న వే సుగణ్హం పఠమేన సేట్ఠం, కనిట్ఠమాపాథగతం గహేత్వా;
‘‘Na ve sugaṇhaṃ paṭhamena seṭṭhaṃ, kaniṭṭhamāpāthagataṃ gahetvā;
యో చీధ తచ్ఛం పవిచేయ్య గణ్హతి, స వే నరో సేట్ఠముపేతి ఠాన’’న్తి.
Yo cīdha tacchaṃ paviceyya gaṇhati, sa ve naro seṭṭhamupeti ṭhāna’’nti.
తత్థ విప్పవదన్తీతి అఞ్ఞమఞ్ఞం విరుద్ధం వదన్తి. లహున్తి పురిమస్స అత్థదీపనం. దోణిన్తి గమ్భీరం మహానావం. సబ్బయన్తూపపన్నన్తి సబ్బేహి ఫియారిత్తాదీహి యన్తేహి ఉపపన్నం. సా చేవ నో హేహితి ఆపదత్థాతి సా చ నో నావా పచ్ఛాపి ఉప్పన్నాయ ఆపదాయ అత్థా భవిస్సతి, ఇమఞ్చ దీపం న పరిచ్చజిస్సామ. తరేమూతి తరిస్సామ. న వే సుగణ్హన్తి న వే సుఖేన గణ్హితబ్బం. సేట్ఠన్తి ఉత్తమం తథం సచ్చం. కనిట్ఠన్తి పఠమవచనం ఉపాదాయ పచ్ఛిమవచనం కనిట్ఠం నామ. ఇధాపి ‘‘న వే సుగణ్హ’’న్తి అనువత్తతేవ. ఇదం వుత్తం హోతి – అమ్భో వడ్ఢకీ, యేన కేనచి పఠమేన వుత్తవచనం ‘‘ఇదమేవ సేట్ఠం తథం సచ్చ’’న్తి సుఖం న గణ్హితబ్బమేవ, యథా చ తం, ఏవం కనిట్ఠం గచ్ఛా వుత్తవచనమ్పి ‘‘ఇదమేవ తథం సచ్చ’’న్తి న గణ్హితబ్బం. యం పన సోతవిసయం ఆపాథగతం హోతి, తం ఆపాథగతం గహేత్వా యో ఇధ పణ్డితపురిసో పురిమవచనఞ్చ పచ్ఛిమవచనఞ్చ పవిచేయ్య విచినిత్వా తీరేత్వా ఉపపరిక్ఖిత్వా తచ్ఛం గణ్హాతి, యం తథం సచ్చం సభావభూతం, తదేవ పచ్చక్ఖం కత్వా గణ్హాతి. స వే నరో సేట్ఠముపేతి ఠానన్తి సో ఉత్తమం ఠానం ఉపేతి అధిగచ్ఛతి విన్దతి లభతీతి.
Tattha vippavadantīti aññamaññaṃ viruddhaṃ vadanti. Lahunti purimassa atthadīpanaṃ. Doṇinti gambhīraṃ mahānāvaṃ. Sabbayantūpapannanti sabbehi phiyārittādīhi yantehi upapannaṃ. Sā ceva no hehiti āpadatthāti sā ca no nāvā pacchāpi uppannāya āpadāya atthā bhavissati, imañca dīpaṃ na pariccajissāma. Taremūti tarissāma. Na ve sugaṇhanti na ve sukhena gaṇhitabbaṃ. Seṭṭhanti uttamaṃ tathaṃ saccaṃ. Kaniṭṭhanti paṭhamavacanaṃ upādāya pacchimavacanaṃ kaniṭṭhaṃ nāma. Idhāpi ‘‘na ve sugaṇha’’nti anuvattateva. Idaṃ vuttaṃ hoti – ambho vaḍḍhakī, yena kenaci paṭhamena vuttavacanaṃ ‘‘idameva seṭṭhaṃ tathaṃ sacca’’nti sukhaṃ na gaṇhitabbameva, yathā ca taṃ, evaṃ kaniṭṭhaṃ gacchā vuttavacanampi ‘‘idameva tathaṃ sacca’’nti na gaṇhitabbaṃ. Yaṃ pana sotavisayaṃ āpāthagataṃ hoti, taṃ āpāthagataṃ gahetvā yo idha paṇḍitapuriso purimavacanañca pacchimavacanañca paviceyya vicinitvā tīretvā upaparikkhitvā tacchaṃ gaṇhāti, yaṃ tathaṃ saccaṃ sabhāvabhūtaṃ, tadeva paccakkhaṃ katvā gaṇhāti. Sa ve naro seṭṭhamupeti ṭhānanti so uttamaṃ ṭhānaṃ upeti adhigacchati vindati labhatīti.
సో ఏవఞ్చ పన వత్వా ఆహ – ‘‘అమ్భో, మయం ద్విన్నమ్పి దేవతానం వచనం కరిస్సామ, నావం తావ సజ్జేయ్యామ. సచే పఠమస్స వచనం సచ్చం భవిస్సతి, తం నావం అభిరుహిత్వా పలాయిస్సామ, అథ ఇతరస్స వచనం సచ్చం భవిస్సతి, నావం ఏకమన్తే ఠపేత్వా ఇధేవ వసిస్సామా’’తి. ఏవం వుత్తే బాలవడ్ఢకీ ‘‘అమ్భో, త్వం ఉదకపాతియం సుసుమారం పస్ససి, అతీవ దీఘం పస్ససి, పఠమదేవపుత్తో అమ్హేసు దోసవసేన కథేసి, పచ్ఛిమో సినేహేనేవ, ఇమం ఏవరూపం వరదీపం పహాయ కుహిం గమిస్సామ, సచే పన త్వం గన్తుకామో, తవ పరిసం గణ్హిత్వా నావం కరోహి, అమ్హాకం నావాయ కిచ్చం నత్థీ’’తి ఆహ. పణ్డితో అత్తనో పరిసం గహేత్వా నావం సజ్జేత్వా నావాయ సబ్బూపకరణాని ఆరోపేత్వా సపరిసో నావాయ అట్ఠాసి.
So evañca pana vatvā āha – ‘‘ambho, mayaṃ dvinnampi devatānaṃ vacanaṃ karissāma, nāvaṃ tāva sajjeyyāma. Sace paṭhamassa vacanaṃ saccaṃ bhavissati, taṃ nāvaṃ abhiruhitvā palāyissāma, atha itarassa vacanaṃ saccaṃ bhavissati, nāvaṃ ekamante ṭhapetvā idheva vasissāmā’’ti. Evaṃ vutte bālavaḍḍhakī ‘‘ambho, tvaṃ udakapātiyaṃ susumāraṃ passasi, atīva dīghaṃ passasi, paṭhamadevaputto amhesu dosavasena kathesi, pacchimo sineheneva, imaṃ evarūpaṃ varadīpaṃ pahāya kuhiṃ gamissāma, sace pana tvaṃ gantukāmo, tava parisaṃ gaṇhitvā nāvaṃ karohi, amhākaṃ nāvāya kiccaṃ natthī’’ti āha. Paṇḍito attano parisaṃ gahetvā nāvaṃ sajjetvā nāvāya sabbūpakaraṇāni āropetvā sapariso nāvāya aṭṭhāsi.
తతో పుణ్ణమదివసే చన్దస్స ఉగ్గమనవేలాయ సముద్దతో ఊమి ఉత్తరిత్వా జాణుకపమాణా హుత్వా దీపకం ధోవిత్వా గతా. పణ్డితో సముద్దస్స ఉత్తరణభావం ఞత్వా నావం విస్సజ్జేసి. బాలవడ్ఢకిపక్ఖికాని పఞ్చ కులసతాని ‘‘సముద్దతో ఊమి దీపధోవనత్థాయ ఆగతా, ఏత్తకమేవ ఏత’’న్తి కథేన్తా నిసీదింసు. తతో పటిపాటియా కటిప్పమాణా పురిసప్పమాణా తాలప్పమాణా సత్తతాలప్పమాణా సాగరఊమి దీపకమ్పి వుయ్హమానా ఆగఞ్ఛి. పణ్డితో ఉపాయకుసలతాయ రసే అలగ్గో సోత్థినా గతో, బాలవడ్ఢకీ రసగిద్ధేన అనాగతభయం అనోలోకేన్తో పఞ్చహి కులసతేహి సద్ధిం వినాసం పత్తో.
Tato puṇṇamadivase candassa uggamanavelāya samuddato ūmi uttaritvā jāṇukapamāṇā hutvā dīpakaṃ dhovitvā gatā. Paṇḍito samuddassa uttaraṇabhāvaṃ ñatvā nāvaṃ vissajjesi. Bālavaḍḍhakipakkhikāni pañca kulasatāni ‘‘samuddato ūmi dīpadhovanatthāya āgatā, ettakameva eta’’nti kathentā nisīdiṃsu. Tato paṭipāṭiyā kaṭippamāṇā purisappamāṇā tālappamāṇā sattatālappamāṇā sāgaraūmi dīpakampi vuyhamānā āgañchi. Paṇḍito upāyakusalatāya rase alaggo sotthinā gato, bālavaḍḍhakī rasagiddhena anāgatabhayaṃ anolokento pañcahi kulasatehi saddhiṃ vināsaṃ patto.
ఇతో పరా సానుసాసనీ తమత్థం దీపయమానా తిస్సో అభిసమ్బుద్ధగాథా హోన్తి –
Ito parā sānusāsanī tamatthaṃ dīpayamānā tisso abhisambuddhagāthā honti –
౩౪.
34.
‘‘యథాపి తే సాగరవారిమజ్ఝే, సకమ్మునా సోత్థి వహింసు వాణిజా;
‘‘Yathāpi te sāgaravārimajjhe, sakammunā sotthi vahiṃsu vāṇijā;
అనాగతత్థం పటివిజ్ఝియాన, అప్పమ్పి నాచ్చేతి స భూరిపఞ్ఞో.
Anāgatatthaṃ paṭivijjhiyāna, appampi nācceti sa bhūripañño.
౩౫.
35.
‘‘బాలా చ మోహేన రసానుగిద్ధా, అనాగతం అప్పటివిజ్ఝియత్థం;
‘‘Bālā ca mohena rasānugiddhā, anāgataṃ appaṭivijjhiyatthaṃ;
పచ్చుప్పన్నే సీదన్తి అత్థజాతే, సముద్దమజ్ఝే యథా తే మనుస్సా.
Paccuppanne sīdanti atthajāte, samuddamajjhe yathā te manussā.
౩౬.
36.
‘‘అనాగతం పటికయిరాథ కిచ్చం, ‘మా మం కిచ్చం కిచ్చకాలే బ్యధేసి’;
‘‘Anāgataṃ paṭikayirātha kiccaṃ, ‘mā maṃ kiccaṃ kiccakāle byadhesi’;
తం తాదిసం పటికతకిచ్చకారిం, న తం కిచ్చం కిచ్చకాలే బ్యధేతీ’’తి.
Taṃ tādisaṃ paṭikatakiccakāriṃ, na taṃ kiccaṃ kiccakāle byadhetī’’ti.
తత్థ సకమ్మునాతి అనాగతభయం దిస్వా పురేతరం కతేన అత్తనో కమ్మేన. సోత్థి వహింసూతి ఖేమేన గమింసు. వాణిజాతి సముద్దే విచరణభావేన వడ్ఢకీ వుత్తా. పటివిజ్ఝియానాతి ఏవం, భిక్ఖవే , పఠమతరం కత్తబ్బం అనాగతం అత్థం పటివిజ్ఝిత్వా ఇధలోకే భూరిపఞ్ఞో కులపుత్తో అప్పమత్తకమ్పి అత్తనో అత్థం న అచ్చేతి నాతివత్తతి, న హాపేతీతి అత్థో. అప్పటివిజ్ఝియత్థన్తి అప్పటివిజ్ఝిత్వా అత్థం, పఠమమేవ కత్తబ్బం అకత్వాతి అత్థో. పచ్చుప్పన్నేతి యదా తం అనాగతం అత్థజాతం ఉప్పజ్జతి, తదా తస్మిం పచ్చుప్పన్నే సీదన్తి, అత్థే జాతే అత్తనో పతిట్ఠం న లభన్తి, సముద్దే తే బాలవడ్ఢకీ మనుస్సా వియ వినాసం పాపుణన్తి.
Tattha sakammunāti anāgatabhayaṃ disvā puretaraṃ katena attano kammena. Sotthi vahiṃsūti khemena gamiṃsu. Vāṇijāti samudde vicaraṇabhāvena vaḍḍhakī vuttā. Paṭivijjhiyānāti evaṃ, bhikkhave , paṭhamataraṃ kattabbaṃ anāgataṃ atthaṃ paṭivijjhitvā idhaloke bhūripañño kulaputto appamattakampi attano atthaṃ na acceti nātivattati, na hāpetīti attho. Appaṭivijjhiyatthanti appaṭivijjhitvā atthaṃ, paṭhamameva kattabbaṃ akatvāti attho. Paccuppanneti yadā taṃ anāgataṃ atthajātaṃ uppajjati, tadā tasmiṃ paccuppanne sīdanti, atthe jāte attano patiṭṭhaṃ na labhanti, samudde te bālavaḍḍhakī manussā viya vināsaṃ pāpuṇanti.
అనాగతన్తి భిక్ఖవే, పణ్డితపురిసో అనాగతం పఠమతరం కత్తబ్బకిచ్చం సమ్పరాయికం వా దిట్ఠధమ్మికం వా పటికయిరాథ, పురేతరమేవ కరేయ్య. కింకారణా? మా మం కిచ్చం కిచ్చకాలే బ్యధేసి, పురే కత్తబ్బఞ్హి పురే అకయిరమానం పచ్ఛా పచ్చుప్పన్నభావప్పత్తం అత్తనో కిచ్చకాలే కాయచిత్తాబాధేన బ్యధేతి, తం మం మా బ్యధేసీతి పఠమమేవ నం పణ్డితో కరేయ్య. తం తాదిసన్తి యథా పణ్డితం పురిసం. పటికతకిచ్చకారిన్తి పటికచ్చేవ కత్తబ్బకిచ్చకారినం. తం కిచ్చం కిచ్చకాలేతి అనాగతం కిచ్చం కయిరమానం పచ్ఛా పచ్చుప్పన్నభావప్పత్తం అత్తనో కిచ్చకాలే కాయచిత్తాబాధకాలే తాదిసం పురిమం న బ్యధేతి న బాధతి. కస్మా? పురేయేవ కతత్తాతి.
Anāgatanti bhikkhave, paṇḍitapuriso anāgataṃ paṭhamataraṃ kattabbakiccaṃ samparāyikaṃ vā diṭṭhadhammikaṃ vā paṭikayirātha, puretarameva kareyya. Kiṃkāraṇā? Mā maṃ kiccaṃ kiccakāle byadhesi, pure kattabbañhi pure akayiramānaṃ pacchā paccuppannabhāvappattaṃ attano kiccakāle kāyacittābādhena byadheti, taṃ maṃ mā byadhesīti paṭhamameva naṃ paṇḍito kareyya. Taṃ tādisanti yathā paṇḍitaṃ purisaṃ. Paṭikatakiccakārinti paṭikacceva kattabbakiccakārinaṃ. Taṃ kiccaṃ kiccakāleti anāgataṃ kiccaṃ kayiramānaṃ pacchā paccuppannabhāvappattaṃ attano kiccakāle kāyacittābādhakāle tādisaṃ purimaṃ na byadheti na bādhati. Kasmā? Pureyeva katattāti.
సత్థా ఇమం ధమ్మదేసనం ఆహరిత్వా ‘‘న, భిక్ఖవే, ఇదానేవ, పుబ్బేపి దేవదత్తో పచ్చుప్పన్నసుఖే లగ్గో అనాగతభయం అనోలోకేత్వా సపరిసో వినాసం పత్తో’’తి వత్వా జాతకం సమోధానేసి – ‘‘తదా బాలవడ్ఢకీ దేవదత్తో అహోసి, దక్ఖిణదిసాయ ఠితో అధమ్మికదేవపుత్తో కోకాలికో, ఉత్తరదిసాయ ఠితో ధమ్మికదేవపుత్తో సారిపుత్తో, పణ్డితవడ్ఢకీ పన అహమేవ అహోసి’’న్తి.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi devadatto paccuppannasukhe laggo anāgatabhayaṃ anoloketvā sapariso vināsaṃ patto’’ti vatvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā bālavaḍḍhakī devadatto ahosi, dakkhiṇadisāya ṭhito adhammikadevaputto kokāliko, uttaradisāya ṭhito dhammikadevaputto sāriputto, paṇḍitavaḍḍhakī pana ahameva ahosi’’nti.
సముద్దవాణిజజాతకవణ్ణనా తతియా.
Samuddavāṇijajātakavaṇṇanā tatiyā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / జాతకపాళి • Jātakapāḷi / ౪౬౬. సముద్దవాణిజజాతకం • 466. Samuddavāṇijajātakaṃ