| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / खुद्दसिक्खा-मूलसिक्खा • Khuddasikkhā-mūlasikkhā |
४६. संवरनिद्देसवण्णना
46. Saṃvaraniddesavaṇṇanā
४५३. चक्खुसोतादिभेदेहीति (दी॰ नि॰ १.२१३, ४५४; म॰ नि॰ १.४११; अ॰ नि॰ ४.१९८; ध॰ स॰ १३५२-१३५४; महानि॰ १९६) चक्खुसोतघानजिव्हाकायमनसङ्खातेहि छहि इन्द्रियेहीति अत्थो। रूपसद्दादिगोचरेति रूपसद्दगन्धरसफोट्ठब्बधम्मसङ्खातेसु छसु गोचरेसूति अत्थो। एत्थ पन हत्थपादहसितकथितविलोकितादिभेदं सुभाकारं गहेत्वा अयोनिसो मनसि करोन्तस्स अभिज्झा उप्पज्जति। ‘‘अनत्थं मे अचरि, चरति, चरिस्सती’’तिआदिना (परि॰ अट्ठ॰ ३२९) नयेन पटिघनिमित्तं गहेत्वा अयोनिसो मनसि करोन्तस्स ब्यापादो उप्पज्जति। एत्थ पन इत्थिपुरिसनिमित्तं वा सुभनिमित्तादिकं किलेसवत्थुभूतं निमित्तं अग्गण्हित्वा दिट्ठे दिट्ठमत्तादिना पटिपज्जित्वा असुभनिमित्ते योनिसो मनसिकारं बहुलीकरोन्तस्स अभिज्झाय पहानं होति। ‘‘अनत्थं मे अचरि, तं कुतेत्थ लब्भा’’तिआदिना वा मेत्ताभावनादिवसेन वा योनिसो मनसि करोन्तस्स ब्यापादप्पहानं होति। एवमिदं सङ्खेपतो रूपादीसु किलेसानुबन्धनिमित्तादिग्गाहपरिवज्जनलक्खणं इन्द्रियसंवरसीलन्ति वेदितब्बं।
453.Cakkhusotādibhedehīti (dī. ni. 1.213, 454; ma. ni. 1.411; a. ni. 4.198; dha. sa. 1352-1354; mahāni. 196) cakkhusotaghānajivhākāyamanasaṅkhātehi chahi indriyehīti attho. Rūpasaddādigocareti rūpasaddagandharasaphoṭṭhabbadhammasaṅkhātesu chasu gocaresūti attho. Ettha pana hatthapādahasitakathitavilokitādibhedaṃ subhākāraṃ gahetvā ayoniso manasi karontassa abhijjhā uppajjati. ‘‘Anatthaṃ me acari, carati, carissatī’’tiādinā (pari. aṭṭha. 329) nayena paṭighanimittaṃ gahetvā ayoniso manasi karontassa byāpādo uppajjati. Ettha pana itthipurisanimittaṃ vā subhanimittādikaṃ kilesavatthubhūtaṃ nimittaṃ aggaṇhitvā diṭṭhe diṭṭhamattādinā paṭipajjitvā asubhanimitte yoniso manasikāraṃ bahulīkarontassa abhijjhāya pahānaṃ hoti. ‘‘Anatthaṃ me acari, taṃ kutettha labbhā’’tiādinā vā mettābhāvanādivasena vā yoniso manasi karontassa byāpādappahānaṃ hoti. Evamidaṃ saṅkhepato rūpādīsu kilesānubandhanimittādiggāhaparivajjanalakkhaṇaṃ indriyasaṃvarasīlanti veditabbaṃ.
४५४.
454.
निग्गण्हेय्याति निवारेय्य।
Niggaṇheyyāti nivāreyya;
‘‘यानि सोतानि लोकस्मिं। (अजिताति भगवा,)
‘‘Yāni sotāni lokasmiṃ; (Ajitāti bhagavā,)
सति तेसं निवारणं।
Sati tesaṃ nivāraṇaṃ;
सोतानं संवरं ब्रूमि।
Sotānaṃ saṃvaraṃ brūmi;
पञ्ञायेते पिधिय्यरे’’ति –॥ (सु॰ नि॰ १०४१)।
Paññāyete pidhiyyare’’ti –. (su. ni. 1041);
वुत्तत्ता ‘‘सतिमा सम्पजानो वा’’ति वुत्तं। एत्थ पन चतुब्बिधं सम्पजञ्ञं सात्थकसप्पायगोचरअसम्मोहवसेन। संवरविनिच्छयो।
Vuttattā ‘‘satimā sampajāno vā’’ti vuttaṃ. Ettha pana catubbidhaṃ sampajaññaṃ sātthakasappāyagocaraasammohavasena. Saṃvaravinicchayo.
संवरनिद्देसवण्णना निट्ठिता।
Saṃvaraniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
