| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
५. सणमानसुत्तवण्णना
5. Saṇamānasuttavaṇṇanā
१५. पञ्चमे ठिते मज्झन्हिकेति ठितमज्झन्हिके। सन्निसीवेसूति यथा फासुकट्ठानं उपगन्त्वा सन्निसिन्नेसु विस्सममानेसु। ठितमज्झन्हिककालो नामेस सब्बसत्तानं इरियापथदुब्बल्यकालो। इध पन पक्खीनंयेव वसेन दस्सितो। सणतेवाति सणति विय महाविरवं विय मुच्चति। सणमानमेव चेत्थ ‘‘सणतेवा’’ति वुत्तं। तप्पटिभागं नामेतं। निदाघसमयस्मिञ्हि ठितमज्झन्हिककाले चतुप्पदगणेसु चेव पक्खीगणेसु च सन्निसिन्नेसु वातपूरितानं सुसिररुक्खानञ्चेव छिद्दवेणुपब्बानञ्च खन्धेन खन्धं साखाय साखं सङ्घट्टयन्तानं पादपानञ्च अरञ्ञमज्झे महासद्दो उप्पज्जति । तं सन्धायेतं वुत्तं। तं भयं पटिभाति मन्ति तं एवरूपे काले महाअरञ्ञस्स सणमानं मय्हं भयं हुत्वा उपट्ठाति। दन्धपञ्ञा किरेसा देवता तस्मिं खणे अत्तनो निसज्जफासुकं कथाफासुकं दुतियकं अलभन्ती एवमाह। यस्मा पन तादिसे काले पिण्डपातपटिक्कन्तस्स विवित्ते अरञ्ञायतने कम्मट्ठानं गहेत्वा निसिन्नस्स भिक्खुनो अनप्पकं सुखं उप्पज्जति, यं सन्धाय वुत्तं –
15. Pañcame ṭhite majjhanhiketi ṭhitamajjhanhike. Sannisīvesūti yathā phāsukaṭṭhānaṃ upagantvā sannisinnesu vissamamānesu. Ṭhitamajjhanhikakālo nāmesa sabbasattānaṃ iriyāpathadubbalyakālo. Idha pana pakkhīnaṃyeva vasena dassito. Saṇatevāti saṇati viya mahāviravaṃ viya muccati. Saṇamānameva cettha ‘‘saṇatevā’’ti vuttaṃ. Tappaṭibhāgaṃ nāmetaṃ. Nidāghasamayasmiñhi ṭhitamajjhanhikakāle catuppadagaṇesu ceva pakkhīgaṇesu ca sannisinnesu vātapūritānaṃ susirarukkhānañceva chiddaveṇupabbānañca khandhena khandhaṃ sākhāya sākhaṃ saṅghaṭṭayantānaṃ pādapānañca araññamajjhe mahāsaddo uppajjati . Taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Taṃ bhayaṃ paṭibhāti manti taṃ evarūpe kāle mahāaraññassa saṇamānaṃ mayhaṃ bhayaṃ hutvā upaṭṭhāti. Dandhapaññā kiresā devatā tasmiṃ khaṇe attano nisajjaphāsukaṃ kathāphāsukaṃ dutiyakaṃ alabhantī evamāha. Yasmā pana tādise kāle piṇḍapātapaṭikkantassa vivitte araññāyatane kammaṭṭhānaṃ gahetvā nisinnassa bhikkhuno anappakaṃ sukhaṃ uppajjati, yaṃ sandhāya vuttaṃ –
‘‘सुञ्ञागारं पविट्ठस्स, सन्तचित्तस्स भिक्खुनो।
‘‘Suññāgāraṃ paviṭṭhassa, santacittassa bhikkhuno;
अमानुसी रती होति, सम्मा धम्मं विपस्सतो’’ति॥ (ध॰ प॰ ३७३) च,
Amānusī ratī hoti, sammā dhammaṃ vipassato’’ti. (dha. pa. 373) ca,
‘‘पुरतो पच्छतो वापि, अपरो चे न विज्जति।
‘‘Purato pacchato vāpi, aparo ce na vijjati;
अतीव फासु भवति, एकस्स वसतो वने’’ति॥ (थेरगा॰ ५३७) च।
Atīva phāsu bhavati, ekassa vasato vane’’ti. (theragā. 537) ca;
तस्मा भगवा दुतियं गाथमाह। तत्थ सा रति पटिभाति मन्ति या एवरूपे काले एककस्स निसज्जा नाम, सा रति मय्हं उपट्ठातीति अत्थो। सेसं तादिसमेवाति।
Tasmā bhagavā dutiyaṃ gāthamāha. Tattha sā rati paṭibhāti manti yā evarūpe kāle ekakassa nisajjā nāma, sā rati mayhaṃ upaṭṭhātīti attho. Sesaṃ tādisamevāti.
सणमानसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Saṇamānasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / ५. सणमानसुत्तं • 5. Saṇamānasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ५. सणमानसुत्तवण्णना • 5. Saṇamānasuttavaṇṇanā
