| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पेतवत्थु-अट्ठकथा • Petavatthu-aṭṭhakathā |
२. साणवासित्थेरपेतवत्थुवण्णना
2. Sāṇavāsittherapetavatthuvaṇṇanā
कुण्डिनागरियो थेरोति इदं सत्थरि वेळुवने विहरन्ते आयस्मतो साणवासित्थेरस्स ञातिपेते आरब्भ वुत्तं। अतीते किर बाराणसियं कितवस्स नाम रञ्ञो पुत्तो उय्यानकीळं कीळित्वा निवत्तन्तो सुनेत्तं नाम पच्चेकबुद्धं पिण्डाय चरित्वा नगरतो निक्खमन्तं दिस्वा इस्सरियमदमत्तो हुत्वा ‘‘कथञ्हि नाम मय्हं अञ्जलिं अकत्वा अयं मुण्डको गच्छती’’ति पदुट्ठचित्तो हत्थिक्खन्धतो ओतरित्वा ‘‘कच्चि ते पिण्डपातो लद्धो’’ति आलपन्तो हत्थतो पत्तं गहेत्वा पथवियं पातेत्वा भिन्दि। अथ नं सब्बत्थ तादिभावप्पत्तिया निब्बिकारं करुणाविप्फारसोमनस्सनिपातपसन्नचित्तमेव ओलोकेन्तं अट्ठानाघातेन दूसितचित्तो ‘‘किं मं कितवस्स रञ्ञो पुत्तं न जानासि, त्वं ओलोकयन्तो मय्हं किं करिस्ससी’’ति वत्वा अवहसन्तो पक्कामि। पक्कन्तमत्तस्सेव चस्स नरकग्गिदाहपटिभागो बलवसरीरदाहो उप्पज्जि। सो तेन महासन्तापेनाभिभूतकायो अतिबाळ्हं दुक्खवेदनाभितुन्नो कालं कत्वा अवीचीमहानिरये निब्बत्ति।
Kuṇḍināgariyo theroti idaṃ satthari veḷuvane viharante āyasmato sāṇavāsittherassa ñātipete ārabbha vuttaṃ. Atīte kira bārāṇasiyaṃ kitavassa nāma rañño putto uyyānakīḷaṃ kīḷitvā nivattanto sunettaṃ nāma paccekabuddhaṃ piṇḍāya caritvā nagarato nikkhamantaṃ disvā issariyamadamatto hutvā ‘‘kathañhi nāma mayhaṃ añjaliṃ akatvā ayaṃ muṇḍako gacchatī’’ti paduṭṭhacitto hatthikkhandhato otaritvā ‘‘kacci te piṇḍapāto laddho’’ti ālapanto hatthato pattaṃ gahetvā pathaviyaṃ pātetvā bhindi. Atha naṃ sabbattha tādibhāvappattiyā nibbikāraṃ karuṇāvipphārasomanassanipātapasannacittameva olokentaṃ aṭṭhānāghātena dūsitacitto ‘‘kiṃ maṃ kitavassa rañño puttaṃ na jānāsi, tvaṃ olokayanto mayhaṃ kiṃ karissasī’’ti vatvā avahasanto pakkāmi. Pakkantamattasseva cassa narakaggidāhapaṭibhāgo balavasarīradāho uppajji. So tena mahāsantāpenābhibhūtakāyo atibāḷhaṃ dukkhavedanābhitunno kālaṃ katvā avīcīmahāniraye nibbatti.
सो तत्थ दक्खिणपस्सेन वामपस्सेन उत्तानो अवकुज्जोति बहूहि पकारेहि परिवत्तित्वा चतुरासीति वस्ससहस्सानि पच्चित्वा ततो चुतो पेतेसु अपिरिमितकालं खुप्पिपासादिदुक्खं अनुभवित्वा ततो चुतो इमस्मिं बुद्धुप्पादे कुण्डिनगरस्स समीपे केवट्टगामे निब्बत्ति। तस्स जातिस्सरञाणं उप्पज्जि, तेन सो पुब्बे अत्तना अनुभूतपुब्बं दुक्खं अनुस्सरन्तो वयप्पत्तोपि पापभयेन ञातकेहिपि सद्धिं मच्छबन्धनत्थं न गच्छति। तेसु गच्छन्तेसु मच्छे घातेतुं अनिच्छन्तो निलीयति, गतो च जालं भिन्दति, जीवन्ते वा मच्छे गहेत्वा उदके विस्सज्जेति, तस्स तं किरियं अरोचन्ता ञातका गेहतो तं नीहरिंसु। एको पनस्स भाता सिनेहबद्धहदयो अहोसि।
So tattha dakkhiṇapassena vāmapassena uttāno avakujjoti bahūhi pakārehi parivattitvā caturāsīti vassasahassāni paccitvā tato cuto petesu apirimitakālaṃ khuppipāsādidukkhaṃ anubhavitvā tato cuto imasmiṃ buddhuppāde kuṇḍinagarassa samīpe kevaṭṭagāme nibbatti. Tassa jātissarañāṇaṃ uppajji, tena so pubbe attanā anubhūtapubbaṃ dukkhaṃ anussaranto vayappattopi pāpabhayena ñātakehipi saddhiṃ macchabandhanatthaṃ na gacchati. Tesu gacchantesu macche ghātetuṃ anicchanto nilīyati, gato ca jālaṃ bhindati, jīvante vā macche gahetvā udake vissajjeti, tassa taṃ kiriyaṃ arocantā ñātakā gehato taṃ nīhariṃsu. Eko panassa bhātā sinehabaddhahadayo ahosi.
तेन च समयेन आयस्मा आनन्दो कुण्डिनगरं उपनिस्साय साणपब्बते विहरति। अथ सो केवट्टपुत्तो ञातकेहि परिच्चत्तो हुत्वा इतो चितो च परिब्भमन्तो तं पदेसं पत्तो भोजनवेलाय थेरस्स सन्तिकं उपसङ्कमि। थेरो तं पुच्छित्वा भोजनेन अत्थिकभावं ञत्वा तस्स भत्तं दत्वा कतभत्तकिच्चो सब्बं तं पवत्तिं ञत्वा धम्मकथाय पसन्नमानसं ञत्वा ‘‘पब्बजिस्ससि, आवुसो’’ति? ‘‘आम, भन्ते, पब्बजिस्सामी’’ति। थेरो तं पब्बाजेत्वा तेन सद्धिं भगवतो सन्तिकं अगमासि। अथ नं सत्था आह – ‘‘आनन्द, इमं सामणेरं अनुकम्पेय्यासी’’ति। सो च अकतकुसलत्ता अप्पलाभो अहोसि। अथ नं सत्था अनुग्गण्हन्तो भिक्खूनं परिभोगत्थाय पानीयघटानं परिपूरणे नियोजेसि। तं दिस्वा उपासका तस्स बहूनि निच्चभत्तानि पट्ठपेसुं।
Tena ca samayena āyasmā ānando kuṇḍinagaraṃ upanissāya sāṇapabbate viharati. Atha so kevaṭṭaputto ñātakehi pariccatto hutvā ito cito ca paribbhamanto taṃ padesaṃ patto bhojanavelāya therassa santikaṃ upasaṅkami. Thero taṃ pucchitvā bhojanena atthikabhāvaṃ ñatvā tassa bhattaṃ datvā katabhattakicco sabbaṃ taṃ pavattiṃ ñatvā dhammakathāya pasannamānasaṃ ñatvā ‘‘pabbajissasi, āvuso’’ti? ‘‘Āma, bhante, pabbajissāmī’’ti. Thero taṃ pabbājetvā tena saddhiṃ bhagavato santikaṃ agamāsi. Atha naṃ satthā āha – ‘‘ānanda, imaṃ sāmaṇeraṃ anukampeyyāsī’’ti. So ca akatakusalattā appalābho ahosi. Atha naṃ satthā anuggaṇhanto bhikkhūnaṃ paribhogatthāya pānīyaghaṭānaṃ paripūraṇe niyojesi. Taṃ disvā upāsakā tassa bahūni niccabhattāni paṭṭhapesuṃ.
सो अपरेन समयेन लद्धूपसम्पदो अरहत्तं पत्वा थेरो हुत्वा द्वादसहि भिक्खूहि सद्धिं साणपब्बते वसि। तस्स पन ञातका पञ्चसतमत्ता अनुपचितकुसलकम्मा उपचितमच्छेरादिपापधम्मा कालं कत्वा पेतेसु निब्बत्तिंसु। तस्स पन मातापितरो ‘‘एस अम्हेहि पुब्बे गेहतो निक्कड्ढितो’’ति सारज्जमाना तं अनुपसङ्कमित्वा तस्मिं बद्धसिनेहं भातिकं पेसेसुं। सो थेरस्स गामं पिण्डाय पविट्ठसमये दक्खिणजाणुमण्डलं पथवियं पतिट्ठापेत्वा कतञ्जली अत्तानं दस्सेत्वा ‘‘माता पिता च ते, भन्ते’’तिआदिगाथा अवोच। कुण्डिनागरियो थेरोतिआदयो पन आदितो पञ्च गाथा तासं सम्बन्धदस्सनत्थं धम्मसङ्गाहकेहि ठपिता।
So aparena samayena laddhūpasampado arahattaṃ patvā thero hutvā dvādasahi bhikkhūhi saddhiṃ sāṇapabbate vasi. Tassa pana ñātakā pañcasatamattā anupacitakusalakammā upacitamaccherādipāpadhammā kālaṃ katvā petesu nibbattiṃsu. Tassa pana mātāpitaro ‘‘esa amhehi pubbe gehato nikkaḍḍhito’’ti sārajjamānā taṃ anupasaṅkamitvā tasmiṃ baddhasinehaṃ bhātikaṃ pesesuṃ. So therassa gāmaṃ piṇḍāya paviṭṭhasamaye dakkhiṇajāṇumaṇḍalaṃ pathaviyaṃ patiṭṭhāpetvā katañjalī attānaṃ dassetvā ‘‘mātā pitā ca te, bhante’’tiādigāthā avoca. Kuṇḍināgariyo therotiādayo pana ādito pañca gāthā tāsaṃ sambandhadassanatthaṃ dhammasaṅgāhakehi ṭhapitā.
४०८.
408.
‘‘कुण्डिनागरियो थेरो, साणवासिनिवासिको।
‘‘Kuṇḍināgariyo thero, sāṇavāsinivāsiko;
पोट्ठपादोति नामेन, समणो भावितिन्द्रियो॥
Poṭṭhapādoti nāmena, samaṇo bhāvitindriyo.
४०९.
409.
‘‘तस्स माता पिता भाता, दुग्गता यमलोकिका।
‘‘Tassa mātā pitā bhātā, duggatā yamalokikā;
पापकम्मं करित्वान, पेतलोकं इतो गता॥
Pāpakammaṃ karitvāna, petalokaṃ ito gatā.
४१०.
410.
‘‘ते दुग्गता सूचिकट्टा, किलन्ता नग्गिनो किसा।
‘‘Te duggatā sūcikaṭṭā, kilantā naggino kisā;
उत्तसन्ता महत्तासा, न दस्सेन्ति कुरूरिनो॥
Uttasantā mahattāsā, na dassenti kurūrino.
४११.
411.
‘‘तस्स भाता वितरित्वा, नग्गो एकपथेकको।
‘‘Tassa bhātā vitaritvā, naggo ekapathekako;
चतुकुण्डिको भवित्वान, थेरस्स दस्सयीतुमं॥
Catukuṇḍiko bhavitvāna, therassa dassayītumaṃ.
४१२.
412.
‘‘थेरो चामनसिकत्वा, तुण्हीभूतो अतिक्कमि।
‘‘Thero cāmanasikatvā, tuṇhībhūto atikkami;
सो च विञ्ञापयी थेरं, ‘भाता पेतगतो अहं’॥
So ca viññāpayī theraṃ, ‘bhātā petagato ahaṃ’.
४१३.
413.
‘‘माता पिता च ते भन्ते, दुग्गता यमलोकिका।
‘‘Mātā pitā ca te bhante, duggatā yamalokikā;
पापकम्मं करित्वान, पेतलोकं इतो गता॥
Pāpakammaṃ karitvāna, petalokaṃ ito gatā.
४१४.
414.
‘‘तेन दुग्गता सूचिकट्टा, किलन्ता नग्गिनो किसा।
‘‘Tena duggatā sūcikaṭṭā, kilantā naggino kisā;
उत्तसन्ता महत्तासा, न दस्सेन्ति कुरूरिनो॥
Uttasantā mahattāsā, na dassenti kurūrino.
४१५.
415.
‘‘अनुकम्पस्सु कारुणिको, दत्वा अन्वादिसाहि नो।
‘‘Anukampassu kāruṇiko, datvā anvādisāhi no;
तव दिन्नेन दानेन, यापेस्सन्ति कुरूरिनो’’ति॥
Tava dinnena dānena, yāpessanti kurūrino’’ti.
४०८-९. तत्थ कुण्डिनागरियो थेरोति एवंनामके नगरे जातसंवड्ढत्थेरो, ‘‘कुण्डिकनगरो थेरो’’तिपि पाठो, सो एवत्थो। साणवासिनिवासिकोति साणपब्बतवासी। पोट्ठपादोति नामेनाति नामेन पोट्ठपादो नाम। समणोति समितपापो। भावितिन्द्रियोति अरियमग्गभावनाय भावितसद्धादिइन्द्रियो, अरहाति अत्थो। तस्साति तस्स साणवासित्थेरस्स। दुग्गताति दुग्गतिगता।
408-9. Tattha kuṇḍināgariyo theroti evaṃnāmake nagare jātasaṃvaḍḍhatthero, ‘‘kuṇḍikanagaro thero’’tipi pāṭho, so evattho. Sāṇavāsinivāsikoti sāṇapabbatavāsī. Poṭṭhapādoti nāmenāti nāmena poṭṭhapādo nāma. Samaṇoti samitapāpo. Bhāvitindriyoti ariyamaggabhāvanāya bhāvitasaddhādiindriyo, arahāti attho. Tassāti tassa sāṇavāsittherassa. Duggatāti duggatigatā.
४१०. सूचिकट्टाति पूतिना लूखगत्ता अट्टका, सूचिकाति लद्धनामाय खुप्पिपासाय अट्टा पीळिता। ‘‘सूचिकण्ठा’’ति केचि पठन्ति, सूचिछिद्दसदिसमुखद्वाराति अत्थो। किलन्ताति किलन्तकायचित्ता। नग्गिनोति नग्गरूपा निच्चोळा। किसाति अट्ठित्तचमत्तसरीरताय किसदेहा। उत्तसन्ताति ‘‘अयं समणो अम्हाकं पुत्तो’’ति ओत्तप्पेन उत्रासं आपज्जन्ता । महत्तासाति अत्तना पुब्बे कतकम्मं पटिच्च सञ्जातमहाभया। न दस्सेन्तीति अत्तानं न दस्सेन्ति, सम्मुखीभावं न गच्छन्ति। कुरूरिनोति दारुणकम्मन्ता।
410.Sūcikaṭṭāti pūtinā lūkhagattā aṭṭakā, sūcikāti laddhanāmāya khuppipāsāya aṭṭā pīḷitā. ‘‘Sūcikaṇṭhā’’ti keci paṭhanti, sūcichiddasadisamukhadvārāti attho. Kilantāti kilantakāyacittā. Nagginoti naggarūpā niccoḷā. Kisāti aṭṭhittacamattasarīratāya kisadehā. Uttasantāti ‘‘ayaṃ samaṇo amhākaṃ putto’’ti ottappena utrāsaṃ āpajjantā . Mahattāsāti attanā pubbe katakammaṃ paṭicca sañjātamahābhayā. Na dassentīti attānaṃ na dassenti, sammukhībhāvaṃ na gacchanti. Kurūrinoti dāruṇakammantā.
४११. तस्स भाताति साणवासित्थेरस्स भाता। वितरित्वाति वितिण्णो हुत्वा, ओत्तप्पसन्तासभयाति अत्थो। वितुरित्वाति वा पाठो, तुरितो हुत्वा, तरमानरूपो हुत्वाति वुत्तं होति। एकपथेति एकपदिकमग्गे। एककोति एकिको अदुतियो। चतुकुण्डिको भवित्वानाति चतूहि अङ्गेहि कुण्डेति अत्तभावं पवत्तेतीति चतुकुण्डिको, द्वीहि जाणूहि द्वीहि हत्थेहि गच्छन्तो तिट्ठन्तो च, एवंभूतो हुत्वाति अत्थो। सो हि एवं पुरतो कोपीनपटिच्छादना होतीति तथा अकासि। थेरस्स दस्सयीतुमन्ति थेरस्स अत्तानं उद्दिसयि दस्सेसि।
411.Tassa bhātāti sāṇavāsittherassa bhātā. Vitaritvāti vitiṇṇo hutvā, ottappasantāsabhayāti attho. Vituritvāti vā pāṭho, turito hutvā, taramānarūpo hutvāti vuttaṃ hoti. Ekapatheti ekapadikamagge. Ekakoti ekiko adutiyo. Catukuṇḍiko bhavitvānāti catūhi aṅgehi kuṇḍeti attabhāvaṃ pavattetīti catukuṇḍiko, dvīhi jāṇūhi dvīhi hatthehi gacchanto tiṭṭhanto ca, evaṃbhūto hutvāti attho. So hi evaṃ purato kopīnapaṭicchādanā hotīti tathā akāsi. Therassa dassayītumanti therassa attānaṃ uddisayi dassesi.
४१२. अमनसिकत्वाति ‘‘अयं नाम एसो’’ति एवं मनसि अकरित्वा अनावज्जेत्वा। सो चाति सो पेतो। भाता पेतगतो अहन्ति ‘‘अहं अतीतत्तभावे भाता, इदानि पेतभूतो इधागतो’’ति वत्वा विञ्ञापयि थेरन्ति योजना।
412.Amanasikatvāti ‘‘ayaṃ nāma eso’’ti evaṃ manasi akaritvā anāvajjetvā. So cāti so peto. Bhātā petagato ahanti ‘‘ahaṃ atītattabhāve bhātā, idāni petabhūto idhāgato’’ti vatvā viññāpayi theranti yojanā.
४१३-५. यथा पन विञ्ञापयि, तं दस्सेतुं ‘‘माता पिता चा’’तिआदिना तिस्सो गाथा वुत्ता। तत्थ माता पिता च तेति तव माता च पिता च। अनुकम्पस्सूति अनुग्गण्ह अनुदयं करोहि। अन्वादिसाहीति आदिस। नोति अम्हाकं। तव दिन्नेनाति तया दिन्नेन।
413-5. Yathā pana viññāpayi, taṃ dassetuṃ ‘‘mātā pitā cā’’tiādinā tisso gāthā vuttā. Tattha mātā pitā ca teti tava mātā ca pitā ca. Anukampassūti anuggaṇha anudayaṃ karohi. Anvādisāhīti ādisa. Noti amhākaṃ. Tava dinnenāti tayā dinnena.
तं सुत्वा थेरो यथा पटिपज्जि, तं दस्सेतुं –
Taṃ sutvā thero yathā paṭipajji, taṃ dassetuṃ –
४१६.
416.
‘‘थेरो चरित्वा पिण्डाय, भिक्खू अञ्ञे च द्वादस।
‘‘Thero caritvā piṇḍāya, bhikkhū aññe ca dvādasa;
एकज्झं सन्निपतिंसु, भत्तविस्सग्गकारणा॥
Ekajjhaṃ sannipatiṃsu, bhattavissaggakāraṇā.
४१७.
417.
‘‘थेरो सब्बेव ते आह, यथालद्धं ददाथ मे।
‘‘Thero sabbeva te āha, yathāladdhaṃ dadātha me;
सङ्घभत्तं करिस्सामि, अनुकम्पाय ञातिनं॥
Saṅghabhattaṃ karissāmi, anukampāya ñātinaṃ.
४१८.
418.
‘‘निय्यादयिंसु थेरस्स, थेरो सङ्घं निमन्तयि।
‘‘Niyyādayiṃsu therassa, thero saṅghaṃ nimantayi;
दत्वा अन्वादिसि थेरो, मातु पितु च भातुनो।
Datvā anvādisi thero, mātu pitu ca bhātuno;
‘इदं मे ञातीनं होतु, सुखिता होन्तु ञातयो’॥
‘Idaṃ me ñātīnaṃ hotu, sukhitā hontu ñātayo’.
४१९.
419.
‘‘समनन्तरानुद्दिट्ठे, भोजनं उदपज्जथ।
‘‘Samanantarānuddiṭṭhe, bhojanaṃ udapajjatha;
सुचिं पणीतं सम्पन्नं, अनेकरसब्यञ्जनं॥
Suciṃ paṇītaṃ sampannaṃ, anekarasabyañjanaṃ.
४२०.
420.
‘‘ततो उद्दस्सयी भाता, वण्णवा बलवा सुखी।
‘‘Tato uddassayī bhātā, vaṇṇavā balavā sukhī;
पहूतं भोजनं भन्ते, पस्स नग्गाम्हसे मयं।
Pahūtaṃ bhojanaṃ bhante, passa naggāmhase mayaṃ;
तथा भन्ते परक्कम, यथा वत्थं लभामसे॥
Tathā bhante parakkama, yathā vatthaṃ labhāmase.
४२१.
421.
‘‘थेरो सङ्कारकूटम्हा, उच्चिनित्वान नन्तके।
‘‘Thero saṅkārakūṭamhā, uccinitvāna nantake;
पिलोतिकं पटं कत्वा, सङ्घे चातुद्दिसे अदा॥
Pilotikaṃ paṭaṃ katvā, saṅghe cātuddise adā.
४२२.
422.
‘‘दत्वा अन्वादिसी थेरो, मातु पितु च भातुनो।
‘‘Datvā anvādisī thero, mātu pitu ca bhātuno;
‘इदं मे ञातीनं होतु, सुखिता होन्तु ञातयो’॥
‘Idaṃ me ñātīnaṃ hotu, sukhitā hontu ñātayo’.
४२३.
423.
‘‘समनन्तरानुद्दिट्ठे, वत्थानि उदपज्जिसुं।
‘‘Samanantarānuddiṭṭhe, vatthāni udapajjisuṃ;
ततो सुवत्थवसनो, थेरस्स दस्सयीतुमं॥
Tato suvatthavasano, therassa dassayītumaṃ.
४२४.
424.
‘‘यावता नन्दराजस्स, विजितस्मिं पटिच्छदा।
‘‘Yāvatā nandarājassa, vijitasmiṃ paṭicchadā;
ततो बहुतरा भन्ते, वत्थानच्छादनानि नो॥
Tato bahutarā bhante, vatthānacchādanāni no.
४२५.
425.
‘‘कोसेय्यकम्बलीयानि, खोमकप्पासिकानि च।
‘‘Koseyyakambalīyāni, khomakappāsikāni ca;
विपुला च महग्घा च, तेपाकासेवलम्बरे॥
Vipulā ca mahagghā ca, tepākāsevalambare.
४२६.
426.
‘‘ते मयं परिदहाम, यं यञ्हि मनसो पियं।
‘‘Te mayaṃ paridahāma, yaṃ yañhi manaso piyaṃ;
तथा भन्ते परक्कम, यथा गेहं लभामसे॥
Tathā bhante parakkama, yathā gehaṃ labhāmase.
४२७.
427.
‘‘थेरो पण्णकुटिं कत्वा, सङ्घे चातुद्दिसे अदा।
‘‘Thero paṇṇakuṭiṃ katvā, saṅghe cātuddise adā;
दत्वा च अन्वादिसी थेरो, मातु पितु च भातुनो।
Datvā ca anvādisī thero, mātu pitu ca bhātuno;
‘इदं मे ञातीनं होतु, सुखिता होन्तु ञातयो’॥
‘Idaṃ me ñātīnaṃ hotu, sukhitā hontu ñātayo’.
४२८.
428.
‘‘समनन्तरानुद्दिट्ठे, घरानि उदपज्जिसुं।
‘‘Samanantarānuddiṭṭhe, gharāni udapajjisuṃ;
कूटागारनिवेसना, विभत्ता भागसो मिता॥
Kūṭāgāranivesanā, vibhattā bhāgaso mitā.
४२९.
429.
‘‘न मनुस्सेसु ईदिसा, यादिसा नो घरा इध।
‘‘Na manussesu īdisā, yādisā no gharā idha;
अपि दिब्बेसु यादिसा, तादिसा नो घरा इध॥
Api dibbesu yādisā, tādisā no gharā idha.
४३०.
430.
‘‘दद्दल्लमाना आभेन्ति, समन्ता चतुरो दिसा।
‘‘Daddallamānā ābhenti, samantā caturo disā;
तथा भन्ते परक्कम, यथा पानीयं लभामसे॥
Tathā bhante parakkama, yathā pānīyaṃ labhāmase.
४३१.
431.
‘‘थेरो करणं पूरेत्वा, सङ्घे चातुद्दिसे अदा।
‘‘Thero karaṇaṃ pūretvā, saṅghe cātuddise adā;
दत्वा अन्वादिसी थेरो, मातु पितु च भातुनो।
Datvā anvādisī thero, mātu pitu ca bhātuno;
‘इदं मे ञातीनं होतु, सुखिता होन्तु ञातयो’॥
‘Idaṃ me ñātīnaṃ hotu, sukhitā hontu ñātayo’.
४३२.
432.
‘‘समनन्तरानुद्दिट्ठे, पानीयं उदपज्जथ।
‘‘Samanantarānuddiṭṭhe, pānīyaṃ udapajjatha;
गम्भीरा चतुरस्सा च, पोक्खरञ्ञो सुनिम्मिता॥
Gambhīrā caturassā ca, pokkharañño sunimmitā.
४३३.
433.
‘‘सीतोदिका सुप्पतित्था, सीता अप्पटिगन्धिया।
‘‘Sītodikā suppatitthā, sītā appaṭigandhiyā;
पदुमुप्पलसञ्छन्ना, वारिकिञ्जक्खपूरिता॥
Padumuppalasañchannā, vārikiñjakkhapūritā.
४३४.
434.
‘‘तत्थ न्हत्वा पिवित्वा च, थेरस्स पटिदस्सयुं।
‘‘Tattha nhatvā pivitvā ca, therassa paṭidassayuṃ;
पहूतं पानीयं भन्ते, पादा दुक्खा फलन्ति नो॥
Pahūtaṃ pānīyaṃ bhante, pādā dukkhā phalanti no.
४३५.
435.
‘‘आहिण्डमाना खञ्जाम, सक्खरे कुसकण्टके।
‘‘Āhiṇḍamānā khañjāma, sakkhare kusakaṇṭake;
तथा भन्ते परक्कम, यथा यानं लभामसे॥
Tathā bhante parakkama, yathā yānaṃ labhāmase.
४३६.
436.
‘‘थेरो सिपाटिकं लद्धा, सङ्घे चातुद्दिसे अदा।
‘‘Thero sipāṭikaṃ laddhā, saṅghe cātuddise adā;
दत्वा अन्वादिसी थेरो, मातु पितु च भातुनो।
Datvā anvādisī thero, mātu pitu ca bhātuno;
‘इदं मे ञातीनं होतु, सुखिता होन्तु ञातयो’॥
‘Idaṃ me ñātīnaṃ hotu, sukhitā hontu ñātayo’.
४३७.
437.
‘‘समनन्तरानुद्दिट्ठे , पेता रथेन मागमुं।
‘‘Samanantarānuddiṭṭhe , petā rathena māgamuṃ;
अनुकम्पितम्ह भदन्ते, भत्तेनच्छादनेन च॥
Anukampitamha bhadante, bhattenacchādanena ca.
४३८.
438.
‘‘घरेन पानीयदानेन, यानदानेन चूभयं।
‘‘Gharena pānīyadānena, yānadānena cūbhayaṃ;
मुनिं कारुणिकं लोके, भन्ते वन्दितुमागता’’ति॥ – गाथायो आहंसु।
Muniṃ kāruṇikaṃ loke, bhante vanditumāgatā’’ti. – gāthāyo āhaṃsu;
४१६-७. तत्थ थेरो चरित्वा पिण्डायाति थेरो पिण्डापातचारिकाय चरित्वा। भिक्खू अञ्ञे च द्वादसाति थेरेन सह वसन्ता अञ्ञे च द्वादस भिक्खू एकज्झं एकतो सन्निपतिंसु। कस्माति चे? भत्तविस्सग्गकारणाति भत्तकिच्चकारणा भुञ्जननिमित्तं। तेति ते भिक्खू। यथालद्धन्ति यं यं लद्धं। ददाथाति देथ।
416-7. Tattha thero caritvā piṇḍāyāti thero piṇḍāpātacārikāya caritvā. Bhikkhū aññe ca dvādasāti therena saha vasantā aññe ca dvādasa bhikkhū ekajjhaṃ ekato sannipatiṃsu. Kasmāti ce? Bhattavissaggakāraṇāti bhattakiccakāraṇā bhuñjananimittaṃ. Teti te bhikkhū. Yathāladdhanti yaṃ yaṃ laddhaṃ. Dadāthāti detha.
४१८. निय्यादयिंसूति अदंसु। सङ्घं निमन्तयीति ते एव द्वादस भिक्खू सङ्घुद्देसवसेन तं भत्तं दातुं निमन्तेसि। अन्वादिसीति आदिसि। तत्थ येसं अन्वादिसि, ते दस्सेतुं ‘‘मातु पितु च भातुनो, इदं मे ञातीनं होतु, सुखिता होन्तु ञातयो’’ति वुत्तं।
418.Niyyādayiṃsūti adaṃsu. Saṅghaṃ nimantayīti te eva dvādasa bhikkhū saṅghuddesavasena taṃ bhattaṃ dātuṃ nimantesi. Anvādisīti ādisi. Tattha yesaṃ anvādisi, te dassetuṃ ‘‘mātu pitu ca bhātuno, idaṃ me ñātīnaṃ hotu, sukhitā hontu ñātayo’’ti vuttaṃ.
४१९. समनन्तरानुद्दिट्ठेति उद्दिट्ठसमनन्तरमेव। भोजनं उदपज्जथाति तेसं पेतानं भोजनं उप्पज्जि। कीदिसन्ति आह ‘‘सुचि’’न्तिआदि। तत्थ अनेकरसब्यञ्जनन्ति नानारसेहि ब्यञ्जनेहि युत्तं, अथ वा अनेकरसं अनेकब्यञ्जनञ्च। ततोति भोजनलाभतो पच्छा।
419.Samanantarānuddiṭṭheti uddiṭṭhasamanantarameva. Bhojanaṃ udapajjathāti tesaṃ petānaṃ bhojanaṃ uppajji. Kīdisanti āha ‘‘suci’’ntiādi. Tattha anekarasabyañjananti nānārasehi byañjanehi yuttaṃ, atha vā anekarasaṃ anekabyañjanañca. Tatoti bhojanalābhato pacchā.
४२०. उद्दस्सयी भाताति भातिकभूतो पेतो थेरस्स अत्तानं दस्सेसि। वण्णवा बलवा सुखीति तेन भोजनलाभेन तावदेव रूपसम्पन्नो बलसम्पन्नो सुखितोव हुत्वा। पहूतं भोजनं, भन्तेति, भन्ते, तव दानानुभावेन पहूतं अनप्पकं भोजनं अम्हेहि लद्धं। पस्स नग्गाम्हसेति ओलोकेहि, नग्गिका पन अम्ह, तस्मा तथा, भन्ते, परक्कम पयोगं करोहि। यथा वत्थं लभामसेति येन पकारेन यादिसेन पयोगेन सब्बेव मयं वत्थानि लभेय्याम, तथा वायमथाति अत्थो।
420.Uddassayī bhātāti bhātikabhūto peto therassa attānaṃ dassesi. Vaṇṇavā balavā sukhīti tena bhojanalābhena tāvadeva rūpasampanno balasampanno sukhitova hutvā. Pahūtaṃ bhojanaṃ, bhanteti, bhante, tava dānānubhāvena pahūtaṃ anappakaṃ bhojanaṃ amhehi laddhaṃ. Passa naggāmhaseti olokehi, naggikā pana amha, tasmā tathā, bhante, parakkama payogaṃ karohi. Yathā vatthaṃ labhāmaseti yena pakārena yādisena payogena sabbeva mayaṃ vatthāni labheyyāma, tathā vāyamathāti attho.
४२१. सङ्कारकूटम्हाति तत्थ तत्थ सङ्कारट्ठानतो। उच्चिनित्वानाति गवेसनवसेन गहेत्वा। नन्तकेति छिन्नपरियन्ते छड्डितदुस्सखण्डे । ते पन यस्मा खण्डभूता पिलोतिका नाम होन्ति, ताहि च थेरो चीवरं कत्वा सङ्घस्स अदासि, तस्मा आह ‘‘पिलोतिकं पटं कत्वा, सङ्घे चातुद्दिसे अदा’’ति। तत्थ सङ्घे चातुद्दिसे अदाति चतूहिपि दिसाहि आगतभिक्खुसङ्घस्स अदासि। सम्पदानत्थे हि इदं भुम्मवचनं।
421.Saṅkārakūṭamhāti tattha tattha saṅkāraṭṭhānato. Uccinitvānāti gavesanavasena gahetvā. Nantaketi chinnapariyante chaḍḍitadussakhaṇḍe . Te pana yasmā khaṇḍabhūtā pilotikā nāma honti, tāhi ca thero cīvaraṃ katvā saṅghassa adāsi, tasmā āha ‘‘pilotikaṃ paṭaṃ katvā, saṅghe cātuddise adā’’ti. Tattha saṅghe cātuddise adāti catūhipi disāhi āgatabhikkhusaṅghassa adāsi. Sampadānatthe hi idaṃ bhummavacanaṃ.
४२३-४. सुवत्थवसनोति सुन्दरवत्थवसनो। थेरस्स दस्सयीतुमन्ति थेरस्स अत्तानं दस्सयि दस्सेसि, पाकटो अहोसि। पटिच्छादयति एत्थाति पटिच्छदा।
423-4.Suvatthavasanoti sundaravatthavasano. Therassa dassayītumanti therassa attānaṃ dassayi dassesi, pākaṭo ahosi. Paṭicchādayati etthāti paṭicchadā.
४२८-९. कूटागारनिवेसनाति कूटागारभूता तदञ्ञनिवेसनसङ्खाता च घरा। लिङ्गविपल्लासवसेन हेतं वुत्तं। विभत्ताति समचतुरस्सआयतवट्टसण्ठानादिवसेन विभत्ता। भागसो मिताति भागेन परिच्छिन्ना। नोति अम्हाकं। इधाति इमस्मिं पेतलोके। अपि दिब्बेसूति अपीति निपातमत्तं, देवलोकेसूति अत्थो।
428-9.Kūṭāgāranivesanāti kūṭāgārabhūtā tadaññanivesanasaṅkhātā ca gharā. Liṅgavipallāsavasena hetaṃ vuttaṃ. Vibhattāti samacaturassaāyatavaṭṭasaṇṭhānādivasena vibhattā. Bhāgaso mitāti bhāgena paricchinnā. Noti amhākaṃ. Idhāti imasmiṃ petaloke. Api dibbesūti apīti nipātamattaṃ, devalokesūti attho.
४३१. करणन्ति धमकरणं। पूरेत्वाति उदकस्स पूरेत्वा। वारिकिञ्जक्खपूरिताति तत्थ तत्थ वारिमत्थके पदुमुप्पलादीनं केसरभारेहि सञ्छादितवसेन पूरिता। फलन्तीति पुप्फन्ति, पण्हिकपरियन्तादीसु विदालेन्तीति अत्थो।
431.Karaṇanti dhamakaraṇaṃ. Pūretvāti udakassa pūretvā. Vārikiñjakkhapūritāti tattha tattha vārimatthake padumuppalādīnaṃ kesarabhārehi sañchāditavasena pūritā. Phalantīti pupphanti, paṇhikapariyantādīsu vidālentīti attho.
४३५-६. आहिण्डमानाति विचरमाना। खञ्जामाति खञ्जनवसेन गच्छाम। सक्खरे कुसकण्टकेति सक्खरवति कुसकण्टकवति च भूमिभागे, सक्खरे कुसकण्टके च अक्कमन्ताति अत्थो। यानन्ति रथवय्हादिकं यंकिञ्चि यानं। सिपाटिकन्ति एकपटलउपाहनं।
435-6.Āhiṇḍamānāti vicaramānā. Khañjāmāti khañjanavasena gacchāma. Sakkhare kusakaṇṭaketi sakkharavati kusakaṇṭakavati ca bhūmibhāge, sakkhare kusakaṇṭake ca akkamantāti attho. Yānanti rathavayhādikaṃ yaṃkiñci yānaṃ. Sipāṭikanti ekapaṭalaupāhanaṃ.
४३७-८. रथेन मागमुन्ति मकारो पदसन्धिकरो, रथेन आगमंसु। उभयन्ति उभयेन दानेन, यानदानेन चेव भत्तादिचतुपच्चयदानेन च। पानीयदानेन हेत्थ भेसज्जदानम्पि सङ्गहितं। सेसं हेट्ठा वुत्तनयत्ता उत्तानमेवाति।
437-8.Rathena māgamunti makāro padasandhikaro, rathena āgamaṃsu. Ubhayanti ubhayena dānena, yānadānena ceva bhattādicatupaccayadānena ca. Pānīyadānena hettha bhesajjadānampi saṅgahitaṃ. Sesaṃ heṭṭhā vuttanayattā uttānamevāti.
थेरो तं पवत्तिं भगवतो आरोचेसि। भगवा तमत्थं अट्ठुप्पत्तिं कत्वा ‘‘यथा इमे एतरहि, एवं त्वम्पि इतो अनन्तरातीते अत्तभावे पेतो हुत्वा महादुक्खं अनुभवी’’ति वत्वा थेरेन याचितो सुत्तपेतवत्थुं कथेत्वा सम्पत्तपरिसाय धम्मं देसेसि। तं सुत्वा महाजनो सञ्जातसंवेगो दानसीलादिपुञ्ञकम्मनिरतो अहोसीति।
Thero taṃ pavattiṃ bhagavato ārocesi. Bhagavā tamatthaṃ aṭṭhuppattiṃ katvā ‘‘yathā ime etarahi, evaṃ tvampi ito anantarātīte attabhāve peto hutvā mahādukkhaṃ anubhavī’’ti vatvā therena yācito suttapetavatthuṃ kathetvā sampattaparisāya dhammaṃ desesi. Taṃ sutvā mahājano sañjātasaṃvego dānasīlādipuññakammanirato ahosīti.
साणवासित्थेरपेतवत्थुवण्णना निट्ठिता।
Sāṇavāsittherapetavatthuvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / पेतवत्थुपाळि • Petavatthupāḷi / २. साणवासीथेरपेतवत्थु • 2. Sāṇavāsītherapetavatthu
