Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / కఙ్ఖావితరణీ-అభినవ-టీకా • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā

    ౫. సఞ్చరిత్తసిక్ఖాపదవణ్ణనా

    5. Sañcarittasikkhāpadavaṇṇanā

    సఞ్చరణం సఞ్చరో, సో ఏతస్స అత్థీతి సఞ్చరీ, సఞ్చరణసీలోతి వా సఞ్చరీ, తస్స భావో సఞ్చరిత్తం, సఞ్చరణన్తి అత్థో. తఞ్చ పరతో ‘‘ఇత్థియా వా పురిసమతి’’న్తిఆదివచనతో ఇత్థిపురిసానం వేమజ్ఝేతి ఆహ ‘‘ఇత్థిపురిసానం అన్తరే సఞ్చరణభావ’’న్తి. పటిగ్గణ్హనవీమంసనపచ్చాహరణానీతి ఏత్థ పటిగ్గణ్హనం నామ పురిసేన వా ఇత్థియా వా ఉభిన్నం మాతాదీహి వా ‘‘భన్తే, ఇత్థన్నామం ఇత్థిం వా పురిసం వా ఏవం భణాహీ’’తి వుత్తే తేసం వచనం ‘‘సాధూ’’తి వా ‘‘హోతూ’’తి వా ‘‘భణామీ’’తి వా యేన కేనచి ఆకారేన వచీభేదం కత్వా, సీసకమ్పనాదీహి వా సమ్పటిచ్ఛనం. వీమంసనం నామ వుత్తప్పకారేన సాసనం గహేత్వా తస్సా ఇత్థియా వా పురిసస్స వా తేసం అవస్సం ఆరోచనకానం మాతాపితుభాతాభగినిఆదీనం వా సన్తికం గన్త్వా తస్స సాసనస్స ఆరోచనం. పచ్చాహరణం నామ తేన గన్త్వా ఆరోచితే సా ఇత్థీ వా పురిసో వా ‘‘సాధూ’’తి సమ్పటిచ్ఛతు వా, మా వా, లజ్జాయ వా తుణ్హీ హోతు, పున ఆగన్త్వా తస్సా ఇత్థియా వా పురిసస్స వా తస్సా పవత్తియా ఆరోచనం. ఆపజ్జేయ్యాతి పటిపజ్జేయ్య.

    Sañcaraṇaṃ sañcaro, so etassa atthīti sañcarī, sañcaraṇasīloti vā sañcarī, tassa bhāvo sañcarittaṃ, sañcaraṇanti attho. Tañca parato ‘‘itthiyā vā purisamati’’ntiādivacanato itthipurisānaṃ vemajjheti āha ‘‘itthipurisānaṃ antare sañcaraṇabhāva’’nti. Paṭiggaṇhanavīmaṃsanapaccāharaṇānīti ettha paṭiggaṇhanaṃ nāma purisena vā itthiyā vā ubhinnaṃ mātādīhi vā ‘‘bhante, itthannāmaṃ itthiṃ vā purisaṃ vā evaṃ bhaṇāhī’’ti vutte tesaṃ vacanaṃ ‘‘sādhū’’ti vā ‘‘hotū’’ti vā ‘‘bhaṇāmī’’ti vā yena kenaci ākārena vacībhedaṃ katvā, sīsakampanādīhi vā sampaṭicchanaṃ. Vīmaṃsanaṃ nāma vuttappakārena sāsanaṃ gahetvā tassā itthiyā vā purisassa vā tesaṃ avassaṃ ārocanakānaṃ mātāpitubhātābhaginiādīnaṃ vā santikaṃ gantvā tassa sāsanassa ārocanaṃ. Paccāharaṇaṃ nāma tena gantvā ārocite sā itthī vā puriso vā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchatu vā, mā vā, lajjāya vā tuṇhī hotu, puna āgantvā tassā itthiyā vā purisassa vā tassā pavattiyā ārocanaṃ. Āpajjeyyāti paṭipajjeyya.

    ఇత్థియా వా పురిసమతిం పురిసస్స వా ఇత్థిమతిన్తి ఏత్థ ‘‘ఆరోచేయ్యా’’తి పాఠసేసో దట్ఠబ్బో. తేనేవాహ ‘‘తత్థా’’తిఆది. జాయాభావేతి భరియాభావే. జారభావేతి పతిభావే, నిమిత్తత్థే చేతం భుమ్మవచనం. తస్మా భరియాభావనిమిత్తం పతిభావనిమిత్తం, భరియాభావహేతు పతిభావహేతు, భరియాభావపచ్చయా పతిభావపచ్చయా ఆరోచేతీతి అత్థో. ఏస నయో ‘‘జాయత్తనే ఆరోచేతీ’’తిఆదీసుపి. ‘‘జాయత్తనే వా జారత్తనే వా’’తి హి ఇదం యదత్థం తం తేసం మతిం ఆరోచేతి , తం దస్సనత్థం వుత్తం. ఇదాని పన పదభాజనియం (పారా॰ ౩౦౨) వుత్తనయేనాపి అత్థం దస్సేతుం ‘‘అపిచా’’తిఆదిమాహ. కిఞ్చాపి ఇత్థిలిఙ్గవసేన పదభాజనియం వుత్తం, ‘‘జాయత్తనే వా జారత్తనే వా’’తి పన నిద్దేసస్స ఉభయలిఙ్గసాధారణత్తా పురిసలిఙ్గవసేనాపి యోజేత్వా వత్తబ్బన్తి ఆహ ‘‘ఏతేనేవ ఉపాయేనా’’తిఆది. ముహుత్తికాతి గణికా. ‘‘అన్తమసో తఙ్ఖణికాయపీ’’తి ఇదం నిదస్సనమత్తన్తి ఆహ ‘‘ఏతేనేవ ఉపాయేనా’’తిఆది.

    Itthiyā vā purisamatiṃ purisassa vā itthimatinti ettha ‘‘āroceyyā’’ti pāṭhaseso daṭṭhabbo. Tenevāha ‘‘tatthā’’tiādi. Jāyābhāveti bhariyābhāve. Jārabhāveti patibhāve, nimittatthe cetaṃ bhummavacanaṃ. Tasmā bhariyābhāvanimittaṃ patibhāvanimittaṃ, bhariyābhāvahetu patibhāvahetu, bhariyābhāvapaccayā patibhāvapaccayā ārocetīti attho. Esa nayo ‘‘jāyattane ārocetī’’tiādīsupi. ‘‘Jāyattane vā jārattane vā’’ti hi idaṃ yadatthaṃ taṃ tesaṃ matiṃ āroceti , taṃ dassanatthaṃ vuttaṃ. Idāni pana padabhājaniyaṃ (pārā. 302) vuttanayenāpi atthaṃ dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādimāha. Kiñcāpi itthiliṅgavasena padabhājaniyaṃ vuttaṃ, ‘‘jāyattane vā jārattane vā’’ti pana niddesassa ubhayaliṅgasādhāraṇattā purisaliṅgavasenāpi yojetvā vattabbanti āha ‘‘eteneva upāyenā’’tiādi. Muhuttikāti gaṇikā. ‘‘Antamaso taṅkhaṇikāyapī’’ti idaṃ nidassanamattanti āha ‘‘eteneva upāyenā’’tiādi.

    అఞ్ఞత్ర నాలంవచనీయాయాతి (సారత్థ॰ టీ॰ ౨.౩౩౯-౩౪౦) దేసచారిత్తవసేన పణ్ణదానాదినా అపరిచ్చత్తం ఠపేత్వా. సఞ్చరిత్తవసేన భిక్ఖునా వచనీయా న హోతీతి నాలంవచనీయా, తం ఠపేత్వాతి కేచి. అప్పేన వా బహునా వా ధనేన కీతా ధనక్కీతా. యస్మా పన సా న కీతమత్తాయేవ భరియా, సంవాసత్థాయ పన కీతత్తా భరియా, తస్మాస్స నిద్దేసే ‘‘ధనేన కిణిత్వా వాసేతీ’’తి (పారా॰ ౩౦౪) వుత్తం. ఛన్దవాసినీతి ఛన్దేన అత్తనో రుచియా వసతీతి ఛన్దవాసినీ. యస్మా పన సా న అత్తనో ఛన్దమత్తేనేవ భరియా హోతి, పురిసేన పన సమ్పటిచ్ఛితత్తా, తస్మాస్స నిద్దేసే ‘‘పియో పియం వాసేతీ’’తి (పారా॰ ౩౦౪) వుత్తం. ఆదిసద్దేన ‘‘భోగవాసినీ, పటవాసినీ, ఓదపత్తకినీ, ఓభటచుమ్బటా, దాసీ చ భరియా చ, కమ్మకారీ చ భరియా చ, ధజాహటా, ముహుత్తికా’’తి (పారా॰ ౩౦౪) ఇమేసం అట్ఠన్నం ఆకారానం గహణం. యథా చ ‘‘ఛన్దవాసినీ’’తిఆదీసు అఞ్ఞతరవసేన వదతో విసఙ్కేతో నత్థి, ఏవం పాళియం అవుత్తేసుపి ‘‘హోహి కిర ఇత్థన్నామస్స భరియా, జాయా, పజాపతి, పుత్తమాతా, ఘరణీ, ఘరసామినీ, భత్తరన్ధికా, సుస్సూసికా, పరిచారికా’’తి (పారా॰ అట్ఠ॰ ౨.౩౦౫) ఏవమాదీసు సంవాసపరిదీపకేసు వచనేసు అఞ్ఞతరవసేన వదన్తస్సాపి విసఙ్కేతో నత్థి, తివఙ్గసమ్పత్తియా ఆపత్తియేవ.

    Aññatranālaṃvacanīyāyāti (sārattha. ṭī. 2.339-340) desacārittavasena paṇṇadānādinā apariccattaṃ ṭhapetvā. Sañcarittavasena bhikkhunā vacanīyā na hotīti nālaṃvacanīyā, taṃ ṭhapetvāti keci. Appena vā bahunā vā dhanena kītā dhanakkītā. Yasmā pana sā na kītamattāyeva bhariyā, saṃvāsatthāya pana kītattā bhariyā, tasmāssa niddese ‘‘dhanena kiṇitvā vāsetī’’ti (pārā. 304) vuttaṃ. Chandavāsinīti chandena attano ruciyā vasatīti chandavāsinī. Yasmā pana sā na attano chandamatteneva bhariyā hoti, purisena pana sampaṭicchitattā, tasmāssa niddese ‘‘piyo piyaṃ vāsetī’’ti (pārā. 304) vuttaṃ. Ādisaddena ‘‘bhogavāsinī, paṭavāsinī, odapattakinī, obhaṭacumbaṭā, dāsī ca bhariyā ca, kammakārī ca bhariyā ca, dhajāhaṭā, muhuttikā’’ti (pārā. 304) imesaṃ aṭṭhannaṃ ākārānaṃ gahaṇaṃ. Yathā ca ‘‘chandavāsinī’’tiādīsu aññataravasena vadato visaṅketo natthi, evaṃ pāḷiyaṃ avuttesupi ‘‘hohi kira itthannāmassa bhariyā, jāyā, pajāpati, puttamātā, gharaṇī, gharasāminī, bhattarandhikā, sussūsikā, paricārikā’’ti (pārā. aṭṭha. 2.305) evamādīsu saṃvāsaparidīpakesu vacanesu aññataravasena vadantassāpi visaṅketo natthi, tivaṅgasampattiyā āpattiyeva.

    మాతురక్ఖితం బ్రూహీతి ఏత్థ మాతురక్ఖితా నామ మాతరా రక్ఖితా, యథా పురిసేన సహ సంవాసం న కప్పేతి, ఏవం మాతరా రక్ఖితాతి అత్థో. తేనేవస్స పదభాజనేపి ‘‘మాతా రక్ఖతి గోపేతి, ఇస్సరియం కారేతి, వసం వత్తేతీ’’తి (పారా॰ ౩౦౪) వుత్తం. పితురక్ఖితాదీసూతి ‘‘పితురక్ఖితా, మాతాపితురక్ఖితా, భాతురక్ఖితా, భగినిరక్ఖితా, ఞాతిరక్ఖితా, గోత్తరక్ఖితా, ధమ్మరక్ఖితా, సారక్ఖా, సపరిదణ్డా’’తి (పారా॰ ౩౦౩) ఏవం వుత్తేసు పితురక్ఖితాదీసు. యథా చ ఏత్థ, ఏవం ‘‘పితురక్ఖితం బ్రూహీ’’తిఆదీసుపి నయో వేదితబ్బో.

    Māturakkhitaṃ brūhīti ettha māturakkhitā nāma mātarā rakkhitā, yathā purisena saha saṃvāsaṃ na kappeti, evaṃ mātarā rakkhitāti attho. Tenevassa padabhājanepi ‘‘mātā rakkhati gopeti, issariyaṃ kāreti, vasaṃ vattetī’’ti (pārā. 304) vuttaṃ. Piturakkhitādīsūti ‘‘piturakkhitā, mātāpiturakkhitā, bhāturakkhitā, bhaginirakkhitā, ñātirakkhitā, gottarakkhitā, dhammarakkhitā, sārakkhā, saparidaṇḍā’’ti (pārā. 303) evaṃ vuttesu piturakkhitādīsu. Yathā ca ettha, evaṃ ‘‘piturakkhitaṃ brūhī’’tiādīsupi nayo veditabbo.

    సఙ్ఘస్స వా చేతియస్స వా గిలానస్స వా కిచ్చేన గచ్ఛన్తస్సాతి (పారా॰ అట్ఠ॰ ౨.౩౪౦) ఏత్థ భిక్ఖుసఙ్ఘస్స ఉపోసథాగారం వా కిఞ్చి వా విప్పకతం హోతి. తత్థ కారుకానం భత్తవేతనత్థాయ ఉపాసకో వా ఉపాసికాయ సన్తికం భిక్ఖుం పహిణేయ్య, ఉపాసికా వా ఉపాసకస్స, ఏవరూపేన సఙ్ఘకిచ్చేన గచ్ఛన్తస్స అనాపత్తి. చేతియకమ్మే కరియమానేపి ఏసేవ నయో. గిలానస్స భేసజ్జత్థాయపి ఉపాసకేన వా ఉపాసికాయ సన్తికం, ఉపాసికాయ వా ఉపాసకస్స సన్తికం పహితస్స గచ్ఛతో అనాపత్తి.

    Saṅghassa vā cetiyassa vā gilānassa vā kiccena gacchantassāti (pārā. aṭṭha. 2.340) ettha bhikkhusaṅghassa uposathāgāraṃ vā kiñci vā vippakataṃ hoti. Tattha kārukānaṃ bhattavetanatthāya upāsako vā upāsikāya santikaṃ bhikkhuṃ pahiṇeyya, upāsikā vā upāsakassa, evarūpena saṅghakiccena gacchantassa anāpatti. Cetiyakamme kariyamānepi eseva nayo. Gilānassa bhesajjatthāyapi upāsakena vā upāsikāya santikaṃ, upāsikāya vā upāsakassa santikaṃ pahitassa gacchato anāpatti.

    కిఞ్చాపి ఏత్థ ‘‘ఇత్థీ నామ మనుస్సిత్థీ, న యక్ఖీ న పేతీ న తిరచ్ఛానగతా. పురిసో నామ మనుస్సపురిసో, న యక్ఖో’’తిఆది (సారత్థ॰ టీ॰ ౨.౩౪౧) నత్థి, తథాపి మనుస్సజాతికావ ఇత్థిపురిసా ఇధ అధిప్పేతాతి ఆహ ‘‘తేసం మనుస్సజాతికతా’’తి. ననాలంవచనీయతాతి యథావుత్తనయేన పరిచ్చత్తా అలంవచనీయా. నివారణత్థో హి ఏత్థ అలం-సద్దో. న అలంవచనీయా నాలంవచనీయా, న నాలంవచనీయా, తస్సా భావో ననాలంవచనీయతా, ‘‘అలంవచనీయతా’’ఇచ్చేవ వుత్తం హోతి.

    Kiñcāpi ettha ‘‘itthī nāma manussitthī, na yakkhī na petī na tiracchānagatā. Puriso nāma manussapuriso, na yakkho’’tiādi (sārattha. ṭī. 2.341) natthi, tathāpi manussajātikāva itthipurisā idha adhippetāti āha ‘‘tesaṃ manussajātikatā’’ti. Nanālaṃvacanīyatāti yathāvuttanayena pariccattā alaṃvacanīyā. Nivāraṇattho hi ettha alaṃ-saddo. Na alaṃvacanīyā nālaṃvacanīyā, na nālaṃvacanīyā, tassā bhāvo nanālaṃvacanīyatā, ‘‘alaṃvacanīyatā’’icceva vuttaṃ hoti.

    పణ్ణత్తిన్తి, ఇమం సిక్ఖాపదం. కాయవికారేనాతి సీసుక్ఖిపనాదికాయవికారేన. తథేవ వీమంసిత్వా తథేవ పచ్చాహరన్తస్సాతి హత్థముద్దాదినా కాయవికారేన వీమంసిత్వా పున ఆగన్త్వా తథేవ ఆరోచేన్తస్స. ఆగమిస్సతీతి తవ సన్తికే ధమ్మస్సవనాదిఅత్థం ఆగమిస్సతి. కేనచి వుత్తేతి ఆసనసాలాదీసు నిసిన్నస్స కేనచి పురిసేన వుత్తే. సచే హి ఖీణాసవస్స మాతాపితరో కుజ్ఝిత్వా అలంవచనీయా హోన్తి, తఞ్చ భిక్ఖుం ఘరం ఉపగతం పితా వదతి ‘‘మాతా తే, తాత, మం మహల్లకం ఛడ్డేత్వా ఞాతికులం గతా, గచ్ఛ నం మం ఉపట్ఠాతుం పేసేహీ’’తి. సో చే గన్త్వా తం వత్వా పున పితునో తస్సా ఆగమనం వా అనాగమనం వా ఆరోచేతి, ఏవం ఆరోచేన్తస్స తస్సపి కాయవాచతో సముట్ఠాతి. తేనాహ ‘‘పణ్ణత్తిం అజానన్తస్స పనా’’తిఆది. ఖీణాసవస్సపీతి ఏత్థ పి-సద్దేన సేక్ఖపుథుజ్జనానం వత్తబ్బమేవ నత్థీతి దీపేతి. పితువచనేనాతి అత్తనో పితువచనేన. గన్త్వాతి తస్సా సమీపం గన్త్వా. పణ్ణత్తిం, అలంవచనీయభావఞ్చాతి ఉభయం అజానన్తస్సపి కాయవాచతో సముట్ఠాతి. తదుభయన్తి పణ్ణత్తిం, అలంవచనీయభావఞ్చ. యం పన పణ్ణత్తిం జానిత్వా ఏతేహేవ తీహి నయేహి సఞ్చరిత్తం సమాపజ్జతో కాయచిత్తతో, వాచాచిత్తతో, కాయవాచాచిత్తతో చ సముట్ఠాతి. ఇమాని తీణి పణ్ణత్తిజాననచిత్తేన ‘‘సచిత్తకసముట్ఠానానీ’’తి వుత్తం, తం అయుత్తం. న హి పణ్ణత్తిం జానిత్వాపి ‘‘నాలంవచనీయా’’తి మఞ్ఞమానస్స సచిత్తకేహి సముట్ఠానేహి ఆపత్తి సముట్ఠాతీతి వత్తుం యుజ్జతి వీతిక్కమచేతనాయ అసమ్భవతో.

    Paṇṇattinti, imaṃ sikkhāpadaṃ. Kāyavikārenāti sīsukkhipanādikāyavikārena. Tatheva vīmaṃsitvā tatheva paccāharantassāti hatthamuddādinā kāyavikārena vīmaṃsitvā puna āgantvā tatheva ārocentassa. Āgamissatīti tava santike dhammassavanādiatthaṃ āgamissati. Kenaci vutteti āsanasālādīsu nisinnassa kenaci purisena vutte. Sace hi khīṇāsavassa mātāpitaro kujjhitvā alaṃvacanīyā honti, tañca bhikkhuṃ gharaṃ upagataṃ pitā vadati ‘‘mātā te, tāta, maṃ mahallakaṃ chaḍḍetvā ñātikulaṃ gatā, gaccha naṃ maṃ upaṭṭhātuṃ pesehī’’ti. So ce gantvā taṃ vatvā puna pituno tassā āgamanaṃ vā anāgamanaṃ vā āroceti, evaṃ ārocentassa tassapi kāyavācato samuṭṭhāti. Tenāha ‘‘paṇṇattiṃ ajānantassa panā’’tiādi. Khīṇāsavassapīti ettha pi-saddena sekkhaputhujjanānaṃ vattabbameva natthīti dīpeti. Pituvacanenāti attano pituvacanena. Gantvāti tassā samīpaṃ gantvā. Paṇṇattiṃ, alaṃvacanīyabhāvañcāti ubhayaṃ ajānantassapi kāyavācato samuṭṭhāti. Tadubhayanti paṇṇattiṃ, alaṃvacanīyabhāvañca. Yaṃ pana paṇṇattiṃ jānitvā eteheva tīhi nayehi sañcarittaṃ samāpajjato kāyacittato, vācācittato, kāyavācācittato ca samuṭṭhāti. Imāni tīṇi paṇṇattijānanacittena ‘‘sacittakasamuṭṭhānānī’’ti vuttaṃ, taṃ ayuttaṃ. Na hi paṇṇattiṃ jānitvāpi ‘‘nālaṃvacanīyā’’ti maññamānassa sacittakehi samuṭṭhānehi āpatti samuṭṭhātīti vattuṃ yujjati vītikkamacetanāya asambhavato.

    సఞ్చరిత్తసిక్ఖాపదవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Sañcarittasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.





    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact