Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / මහාවිභඞ්ග-අට්ඨකථා • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā |
5. සඤ්චරිත්තසික්ඛාපදවණ්ණනා
5. Sañcarittasikkhāpadavaṇṇanā
296. තෙන සමයෙන බුද්ධො භගවාති සඤ්චරිත්තං. තත්ථ පණ්ඩිතාති පණ්ඩිච්චෙන සමන්නාගතා ගතිමන්තා. බ්යත්තාති වෙය්යත්තියෙන සමන්නාගතා, උපායෙන සමන්නාගතා උපායඤ්ඤූ විසාරදා. මෙධාවිනීති මෙධාය සමන්නාගතා, දිට්ඨං දිට්ඨං කරොති. දක්ඛාති ඡෙකා. අනලසාති උට්ඨානවීරියසම්පන්නා. ඡන්නාති අනුච්ඡවිකා.
296.Tenasamayena buddho bhagavāti sañcarittaṃ. Tattha paṇḍitāti paṇḍiccena samannāgatā gatimantā. Byattāti veyyattiyena samannāgatā, upāyena samannāgatā upāyaññū visāradā. Medhāvinīti medhāya samannāgatā, diṭṭhaṃ diṭṭhaṃ karoti. Dakkhāti chekā. Analasāti uṭṭhānavīriyasampannā. Channāti anucchavikā.
කිස්මිං වියාති කිච්ඡං විය කිලෙසො විය, හිරි විය අම්හාකං හොතීති අධිප්පායො. කුමාරිකාය වත්තුන්ති ‘‘ඉමං තුම්හෙ ගණ්හථා’’ති කුමාරිකාය කාරණා වත්තුං.
Kismiṃ viyāti kicchaṃ viya kileso viya, hiri viya amhākaṃ hotīti adhippāyo. Kumārikāya vattunti ‘‘imaṃ tumhe gaṇhathā’’ti kumārikāya kāraṇā vattuṃ.
ආවාහාදීසු ආවාහොති දාරකස්ස පරකුලතො දාරිකාය ආහරණං. විවාහොති අත්තනො දාරිකාය පරකුලපෙසනං. වාරෙය්යන්ති ‘‘දෙථ නො දාරකස්ස දාරික’’න්ති යාචනං, දිවසනක්ඛත්තමුහුත්තපරිච්ඡෙදකරණං වා.
Āvāhādīsu āvāhoti dārakassa parakulato dārikāya āharaṇaṃ. Vivāhoti attano dārikāya parakulapesanaṃ. Vāreyyanti ‘‘detha no dārakassa dārika’’nti yācanaṃ, divasanakkhattamuhuttaparicchedakaraṇaṃ vā.
297. පුරාණගණකියාති එකස්ස ගණකස්ස භරියාය, සා තස්මිං ජීවමානෙ ගණකීති පඤ්ඤායිත්ථ, මතෙ පන පුරාණගණකීති සඞ්ඛං ගතා. තිරොගාමොති බහිගාමො, අඤ්ඤො ගාමොති අධිප්පායො. මනුස්සාති උදායිස්ස ඉමං සඤ්චරිත්තකම්මෙ යුත්තපයුත්තභාවං ජානනකමනුස්සා.
297.Purāṇagaṇakiyāti ekassa gaṇakassa bhariyāya, sā tasmiṃ jīvamāne gaṇakīti paññāyittha, mate pana purāṇagaṇakīti saṅkhaṃ gatā. Tirogāmoti bahigāmo, añño gāmoti adhippāyo. Manussāti udāyissa imaṃ sañcarittakamme yuttapayuttabhāvaṃ jānanakamanussā.
සුණිසභොගෙනාති යෙන භොගෙන සුණිසා භුඤ්ජිතබ්බා හොති රන්ධාපනපචාපනපඅවෙසනාදිනා, තෙන භුඤ්ජිංසු. තතො අපරෙන දාසිභොගෙනාති මාසාතික්කමෙ යෙන භොගෙන දාසී භුඤ්ජිතබ්බා හොති ඛෙත්තකම්මකචවරඡඩ්ඩනඋදකාහරණාදිනා, තෙන භුඤ්ජිංසු. දුග්ගතාති දලිද්දා, යත්ථ වා ගතා දුග්ගතා හොති තාදිසං කුලං ගතා. මාය්යො ඉමං කුමාරිකන්ති මා අය්යො ඉමං කුමාරිකං. ආහාරූපහාරොති ආහාරො ච උපහාරො ච ගහණඤ්ච දානඤ්ච, න අම්හෙහි කිඤ්චි ආහටං න උපාහටං තයා සද්ධිං කයවික්කයො වොහාරො අම්හාකං නත්ථීති දීපෙන්ති. සමණෙන භවිතබ්බං අබ්යාවටෙන, සමණො අස්ස සුසමණොති සමණෙන නාම ඊදිසෙසු කම්මෙසු අබ්යාවටෙන අබ්යාපාරෙන භවිතබ්බං, එවං භවන්තො හි සමණො සුසමණො අස්සාති, එවං නං අපසාදෙත්වා ‘‘ගච්ඡ ත්වං න මයං තං ජානාමා’’ති ආහංසු.
Suṇisabhogenāti yena bhogena suṇisā bhuñjitabbā hoti randhāpanapacāpanapaavesanādinā, tena bhuñjiṃsu. Tato aparena dāsibhogenāti māsātikkame yena bhogena dāsī bhuñjitabbā hoti khettakammakacavarachaḍḍanaudakāharaṇādinā, tena bhuñjiṃsu. Duggatāti daliddā, yattha vā gatā duggatā hoti tādisaṃ kulaṃ gatā. Māyyo imaṃ kumārikanti mā ayyo imaṃ kumārikaṃ. Āhārūpahāroti āhāro ca upahāro ca gahaṇañca dānañca, na amhehi kiñci āhaṭaṃ na upāhaṭaṃ tayā saddhiṃ kayavikkayo vohāro amhākaṃ natthīti dīpenti. Samaṇena bhavitabbaṃ abyāvaṭena, samaṇo assa susamaṇoti samaṇena nāma īdisesu kammesu abyāvaṭena abyāpārena bhavitabbaṃ, evaṃ bhavanto hi samaṇo susamaṇo assāti, evaṃ naṃ apasādetvā ‘‘gaccha tvaṃ na mayaṃ taṃ jānāmā’’ti āhaṃsu.
298. සජ්ජිතොති සබ්බූපකරණසම්පන්නො මණ්ඩිතපසාධිතො වා.
298.Sajjitoti sabbūpakaraṇasampanno maṇḍitapasādhito vā.
300. ධුත්තාති ඉත්ථිධුත්තා. පරිචාරෙන්තාති මනාපියෙසු රූපාදීසු ඉතො චිතො ච සමන්තා ඉන්ද්රියානි චාරෙන්තා, කීළන්තා අභිරමන්තාති වුත්තං හොති. අබ්භුතමකංසූති යදි කරිස්සති ත්වං එත්තකං ජිතො, යදි න කරිස්සති අහං එත්තකන්ති පණමකංසු. භික්ඛූනං පන අබ්භුතං කාතුං න වට්ටති. යො කරොති පරාජිතෙන දාතබ්බන්ති මහාපච්චරියං වුත්තං.
300.Dhuttāti itthidhuttā. Paricārentāti manāpiyesu rūpādīsu ito cito ca samantā indriyāni cārentā, kīḷantā abhiramantāti vuttaṃ hoti. Abbhutamakaṃsūti yadi karissati tvaṃ ettakaṃ jito, yadi na karissati ahaṃ ettakanti paṇamakaṃsu. Bhikkhūnaṃ pana abbhutaṃ kātuṃ na vaṭṭati. Yo karoti parājitena dātabbanti mahāpaccariyaṃ vuttaṃ.
කථඤ්හි නාම අය්යො උදායී තඞ්ඛණිකන්ති එත්ථ තඞ්ඛණොති අචිරකාලො වුච්චති. තඞ්ඛණිකන්ති අචිරකාලාධිකාරිකං.
Kathañhi nāma ayyo udāyī taṅkhaṇikanti ettha taṅkhaṇoti acirakālo vuccati. Taṅkhaṇikanti acirakālādhikārikaṃ.
301. සඤ්චරිත්තං සමාපජ්ජෙය්යාති සඤ්චරණභාවං සමාපජ්ජෙය්ය. යස්මා පන තං සමාපජ්ජන්තෙන කෙනචි පෙසිතෙන කත්ථචි ගන්තබ්බං හොති, පරතො ච ‘‘ඉත්ථියා වා පුරිසමති’’න්ති ආදිවචනතො ඉධ ඉත්ථිපුරිසා අධිප්පෙතා, තස්මා තමත්ථං දස්සෙතුං ‘‘ඉත්ථියා වා පහිතො පුරිසස්ස සන්තිකෙ ගච්ඡති, පුරිසෙන වා පහිතො ඉත්ථියා සන්තිකෙ ගච්ඡතී’’ති එවමස්ස පදභාජනං වුත්තං. ඉත්ථියා වා පුරිසමතිං පුරිසස්ස වා ඉත්ථිමතින්ති එත්ථ ආරොචෙය්යාති පාඨසෙසො දට්ඨබ්බො, තෙනෙවස්ස පදභාජනෙ ‘‘පුරිසස්ස මතිං ඉත්ථියා ආරොචෙති, ඉත්ථියා මතිං පුරිසස්ස ආරොචෙතී’’ති වුත්තං.
301.Sañcarittaṃ samāpajjeyyāti sañcaraṇabhāvaṃ samāpajjeyya. Yasmā pana taṃ samāpajjantena kenaci pesitena katthaci gantabbaṃ hoti, parato ca ‘‘itthiyā vā purisamati’’nti ādivacanato idha itthipurisā adhippetā, tasmā tamatthaṃ dassetuṃ ‘‘itthiyā vā pahito purisassa santike gacchati, purisena vā pahito itthiyā santike gacchatī’’ti evamassa padabhājanaṃ vuttaṃ. Itthiyā vā purisamatiṃ purisassa vā itthimatinti ettha āroceyyāti pāṭhaseso daṭṭhabbo, tenevassa padabhājane ‘‘purisassa matiṃ itthiyā āroceti, itthiyā matiṃ purisassa ārocetī’’ti vuttaṃ.
ඉදානි යදත්ථං තං තෙසං මතිං අධිප්පායං අජ්ඣාසයං ඡන්දං රුචිං ආරොචෙති, තං දස්සෙන්තො ‘‘ජායත්තනෙ වා ජාරත්තනෙ වා’’තිආදිමාහ. තත්ථ ජායත්තනෙති ජායාභාවෙ. ජාරත්තනෙති ජාරභාවෙ. පුරිසස්ස හි මතිං ඉත්ථියා ආරොචෙන්තො ජායත්තනෙ ආරොචෙති, ඉත්ථියා මතිං පුරිසස්ස ආරොචෙන්තො ජාරත්තනෙ ආරොචෙති; අපිච පුරිසස්සෙව මතිං ඉත්ථියා ආරොචෙන්තො ජායත්තනෙ වා ආරොචෙති නිබද්ධභරියාභාවෙ, ජාරත්තනෙ වා මිච්ඡාචාරභාවෙ. යස්මා පනෙතං ආරොචෙන්තෙන ‘‘ත්වං කිරස්ස ජායා භවිස්සසී’’තිආදි වත්තබ්බං හොති, තස්මා තං වත්තබ්බතාකාරං දස්සෙතුං ‘‘ජායත්තනෙ වාති ජායා භවිස්සසි, ජාරත්තනෙ වාති ජාරී භවිස්සසී’’ති අස්ස පදභාජනං වුත්තං. එතෙනෙව ච උපායෙන ඉත්ථියා මතිං පුරිසස්ස ආරොචනෙපි පති භවිස්සසි, සාමිකො භවිස්සසි, ජාරො භවිස්සසීති වත්තබ්බතාකාරො වෙදිතබ්බො.
Idāni yadatthaṃ taṃ tesaṃ matiṃ adhippāyaṃ ajjhāsayaṃ chandaṃ ruciṃ āroceti, taṃ dassento ‘‘jāyattane vā jārattane vā’’tiādimāha. Tattha jāyattaneti jāyābhāve. Jārattaneti jārabhāve. Purisassa hi matiṃ itthiyā ārocento jāyattane āroceti, itthiyā matiṃ purisassa ārocento jārattane āroceti; apica purisasseva matiṃ itthiyā ārocento jāyattane vā āroceti nibaddhabhariyābhāve, jārattane vā micchācārabhāve. Yasmā panetaṃ ārocentena ‘‘tvaṃ kirassa jāyā bhavissasī’’tiādi vattabbaṃ hoti, tasmā taṃ vattabbatākāraṃ dassetuṃ ‘‘jāyattane vāti jāyā bhavissasi, jārattane vāti jārī bhavissasī’’ti assa padabhājanaṃ vuttaṃ. Eteneva ca upāyena itthiyā matiṃ purisassa ārocanepi pati bhavissasi, sāmiko bhavissasi, jāro bhavissasīti vattabbatākāro veditabbo.
අන්තමසො තඞ්ඛණිකායපීති සබ්බන්තිමෙන පරිච්ඡෙදෙන යා අයං තඞ්ඛණෙ මුහුත්තමත්තෙ පටිසංවසිතබ්බතො තඞ්ඛණිකාති වුච්චති, මුහුත්තිකාති අත්ථො. තස්සාපි ‘‘මුහුත්තිකා භවිස්සසී’’ති එවං පුරිසමතිං ආරොචෙන්තස්ස සඞ්ඝාදිසෙසො. එතෙනෙවුපායෙන ‘‘මුහුත්තිකො භවිස්සසී’’ති එවං පුරිසස්ස ඉත්ථිමතිං ආරොචෙන්තොපි සඞ්ඝාදිසෙසං ආපජ්ජතීති වෙදිතබ්බො.
Antamaso taṅkhaṇikāyapīti sabbantimena paricchedena yā ayaṃ taṅkhaṇe muhuttamatte paṭisaṃvasitabbato taṅkhaṇikāti vuccati, muhuttikāti attho. Tassāpi ‘‘muhuttikā bhavissasī’’ti evaṃ purisamatiṃ ārocentassa saṅghādiseso. Etenevupāyena ‘‘muhuttiko bhavissasī’’ti evaṃ purisassa itthimatiṃ ārocentopi saṅghādisesaṃ āpajjatīti veditabbo.
303. ඉදානි ‘‘ඉත්ථියා වා පුරිසමති’’න්ති එත්ථ අධිප්පෙතා ඉත්ථියො පභෙදතො දස්සෙත්වා තාසු සඤ්චරිත්තවසෙන ආපත්තිභෙදං දස්සෙතුං ‘‘දස ඉත්ථියො’’තිආදිමාහ. තත්ථ මාතුරක්ඛිතාති මාතරා රක්ඛිතා. යථා පුරිසෙන සංවාසං න කප්පෙති, එවං මාතරා රක්ඛිතා, තෙනස්ස පදභාජනෙපි වුත්තං – ‘‘මාතා රක්ඛති ගොපෙති ඉස්සරියං කාරෙති වසං වත්තෙතී’’ති. තත්ථ රක්ඛතීති කත්ථචි ගන්තුං න දෙති. ගොපෙතීති යථා අඤ්ඤෙ න පස්සන්ති, එවං ගුත්තට්ඨානෙ ඨපෙති. ඉස්සරියං කාරෙතීති සෙරිවිහාරමස්සා නිසෙධෙන්තී අභිභවිත්වා පවත්තති. වසං වත්තෙතීති ‘‘ඉදං කරොහි, ඉදං මා අකාසී’’ති එවං අත්තනො වසං තස්සා උපරි වත්තෙති. එතෙනුපායෙන පිතුරක්ඛිතාදයොපි ඤාතබ්බා. ගොත්තං වා ධම්මො වා න රක්ඛති, සගොත්තෙහි පන සහධම්මිකෙහි ච එකං සත්ථාරං උද්දිස්ස පබ්බජිතෙහි එකගණපරියාපන්නෙහි ච රක්ඛිතා ‘‘ගොත්තරක්ඛිතා ධම්මරක්ඛිතා’’ති වුච්චති, තස්මා තෙසං පදානං ‘‘සගොත්තා රක්ඛන්තී’’තිආදිනා නයෙන පදභාජනං වුත්තං.
303. Idāni ‘‘itthiyā vā purisamati’’nti ettha adhippetā itthiyo pabhedato dassetvā tāsu sañcarittavasena āpattibhedaṃ dassetuṃ ‘‘dasa itthiyo’’tiādimāha. Tattha māturakkhitāti mātarā rakkhitā. Yathā purisena saṃvāsaṃ na kappeti, evaṃ mātarā rakkhitā, tenassa padabhājanepi vuttaṃ – ‘‘mātā rakkhati gopeti issariyaṃ kāreti vasaṃ vattetī’’ti. Tattha rakkhatīti katthaci gantuṃ na deti. Gopetīti yathā aññe na passanti, evaṃ guttaṭṭhāne ṭhapeti. Issariyaṃ kāretīti serivihāramassā nisedhentī abhibhavitvā pavattati. Vasaṃ vattetīti ‘‘idaṃ karohi, idaṃ mā akāsī’’ti evaṃ attano vasaṃ tassā upari vatteti. Etenupāyena piturakkhitādayopi ñātabbā. Gottaṃ vā dhammo vā na rakkhati, sagottehi pana sahadhammikehi ca ekaṃ satthāraṃ uddissa pabbajitehi ekagaṇapariyāpannehi ca rakkhitā ‘‘gottarakkhitā dhammarakkhitā’’ti vuccati, tasmā tesaṃ padānaṃ ‘‘sagottā rakkhantī’’tiādinā nayena padabhājanaṃ vuttaṃ.
සහ ආරක්ඛෙනාති සාරක්ඛා. සහ පරිදණ්ඩෙනාති සපරිදණ්ඩා. තාසං නිද්දෙසා පාකටාව. ඉමාසු දසසු පච්ඡිමානං ද්වින්නමෙව පුරිසන්තරං ගච්ඡන්තීනං මිච්ඡාචාරො හොති, න ඉතරාසං.
Saha ārakkhenāti sārakkhā. Saha paridaṇḍenāti saparidaṇḍā. Tāsaṃ niddesā pākaṭāva. Imāsu dasasu pacchimānaṃ dvinnameva purisantaraṃ gacchantīnaṃ micchācāro hoti, na itarāsaṃ.
ධනක්කීතාදීසු අප්පෙන වා බහුනා වා ධනෙන කීතා ධනක්කීතා. යස්මා පන සා න කීතමත්තා එව සංවාසත්ථාය පන කීතත්තා භරියා, තස්මාස්ස නිද්දෙසෙ ධනෙන කිණිත්වා වාසෙතීති වුත්තං.
Dhanakkītādīsu appena vā bahunā vā dhanena kītā dhanakkītā. Yasmā pana sā na kītamattā eva saṃvāsatthāya pana kītattā bhariyā, tasmāssa niddese dhanena kiṇitvā vāsetīti vuttaṃ.
ඡන්දෙන අත්තනො රුචියා වසතීති ඡන්දවාසිනී. යස්මා පන සා න අත්තනො ඡන්දමත්තෙනෙව භරියා හොති පුරිසෙන පන සම්පටිච්ඡිතත්තා, තස්මාස්ස නිද්දෙසෙ ‘‘පියො පියං වාසෙතී’’ති වුත්තං.
Chandena attano ruciyā vasatīti chandavāsinī. Yasmā pana sā na attano chandamatteneva bhariyā hoti purisena pana sampaṭicchitattā, tasmāssa niddese ‘‘piyo piyaṃ vāsetī’’ti vuttaṃ.
භොගෙන වසතීති භොගවාසිනී. උදුක්ඛලමුසලාදිඝරූපකරණං ලභිත්වා භරියාභාවං ගච්ඡන්තියා ජනපදිත්ථියා එතං අධිවචනං.
Bhogena vasatīti bhogavāsinī. Udukkhalamusalādigharūpakaraṇaṃ labhitvā bhariyābhāvaṃ gacchantiyā janapaditthiyā etaṃ adhivacanaṃ.
පටෙන වසතීති පටවාසිනී. නිවාසනමත්තම්පි පාවුරණමත්තම්පි ලභිත්වා භරියාභාවං උපගච්ඡන්තියා දලිද්දිත්ථියා එතං අධිවචනං.
Paṭena vasatīti paṭavāsinī. Nivāsanamattampi pāvuraṇamattampi labhitvā bhariyābhāvaṃ upagacchantiyā dalidditthiyā etaṃ adhivacanaṃ.
ඔදපත්තකිනීති උභින්නං එකිස්සා උදකපාතියා හත්ථෙ ඔතාරෙත්වා ‘‘ඉදං උදකං විය සංසට්ඨා අභෙජ්ජා හොථා’’ති වත්වා පරිග්ගහිතාය වොහාරනාමමෙතං, නිද්දෙසෙපිස්ස ‘‘තාය සහ උදකපත්තං ආමසිත්වා තං වාසෙතී’’ති එවමත්ථො වෙදිතබ්බො.
Odapattakinīti ubhinnaṃ ekissā udakapātiyā hatthe otāretvā ‘‘idaṃ udakaṃ viya saṃsaṭṭhā abhejjā hothā’’ti vatvā pariggahitāya vohāranāmametaṃ, niddesepissa ‘‘tāya saha udakapattaṃ āmasitvā taṃ vāsetī’’ti evamattho veditabbo.
ඔභටං ඔරොපිතං චුම්බටමස්සාති ඔභටචුම්බටා, කට්ඨහාරිකාදීනං අඤ්ඤතරා, යස්සා සීසතො චුම්බටං ඔරොපෙත්වා ඝරෙ වාසෙති, තස්සා එතං අධිවචනං.
Obhaṭaṃ oropitaṃ cumbaṭamassāti obhaṭacumbaṭā, kaṭṭhahārikādīnaṃ aññatarā, yassā sīsato cumbaṭaṃ oropetvā ghare vāseti, tassā etaṃ adhivacanaṃ.
දාසී චාති අත්තනොයෙව දාසී ච හොති භරියා ච.
Dāsī cāti attanoyeva dāsī ca hoti bhariyā ca.
කම්මකාරී නාම ගෙහෙ භතියා කම්මං කරොති, තාය සද්ධිං කොචි ඝරාවාසං කප්පෙති අත්තනො භරියාය අනත්ථිකො හුත්වා. අයං වුච්චති ‘‘කම්මකාරී ච භරියා චා’’ති.
Kammakārī nāma gehe bhatiyā kammaṃ karoti, tāya saddhiṃ koci gharāvāsaṃ kappeti attano bhariyāya anatthiko hutvā. Ayaṃ vuccati ‘‘kammakārī ca bhariyā cā’’ti.
ධජෙන ආහටා ධජාහටා, උස්සිතද්ධජාය සෙනාය ගන්ත්වා පරවිසයං විලුම්පිත්වා ආනීතාති වුත්තං හොති, තං කොචි භරියං කරොති, අයං ධජාහටා නාම. මුහුත්තිකා වුත්තනයාඑව, එතාසං දසන්නම්පි පුරිසන්තරගමනෙ මිච්ඡාචාරො හොති. පුරිසානං පන වීසතියාපි එතාසු මිච්ඡාචාරො හොති, භික්ඛුනො ච සඤ්චරිත්තං හොතීති.
Dhajena āhaṭā dhajāhaṭā, ussitaddhajāya senāya gantvā paravisayaṃ vilumpitvā ānītāti vuttaṃ hoti, taṃ koci bhariyaṃ karoti, ayaṃ dhajāhaṭā nāma. Muhuttikā vuttanayāeva, etāsaṃ dasannampi purisantaragamane micchācāro hoti. Purisānaṃ pana vīsatiyāpi etāsu micchācāro hoti, bhikkhuno ca sañcarittaṃ hotīti.
305. ඉදානි පුරිසො භික්ඛුං පහිණතීතිආදීසු පටිග්ගණ්හාතීති සො භික්ඛු තස්ස පුරිසස්ස ‘‘ගච්ඡ, භන්තෙ, ඉත්ථන්නාමං මාතුරක්ඛිතං බ්රූහි, හොහි කිර ඉත්ථන්නාමස්ස භරියා ධනක්කීතා’’ති එවං වුත්තවචනං ‘‘සාධු උපාසකා’’ති වා ‘‘හොතූ’’ති වා ‘‘ආරොචෙස්සාමී’’ති වා යෙන කෙනචි ආකාරෙන වචීභෙදං කත්වා වා සීසකම්පනාදීහි වා සම්පටිච්ඡති. වීමංසතීති එවං පටිග්ගණ්හිත්වා තස්සා ඉත්ථියා සන්තිකං ගන්ත්වා තං සාසනං ආරොචෙති. පච්චාහරතීති තෙන ආරොචිතෙ සා ඉත්ථී ‘‘සාධූ’’ති සම්පටිච්ඡතු වා පටික්ඛිපතු වා ලජ්ජාය වා තුණ්හී හොතු, පුන ආගන්ත්වා තස්ස පුරිසස්ස තං පවත්තිං ආරොචෙති.
305. Idāni puriso bhikkhuṃ pahiṇatītiādīsu paṭiggaṇhātīti so bhikkhu tassa purisassa ‘‘gaccha, bhante, itthannāmaṃ māturakkhitaṃ brūhi, hohi kira itthannāmassa bhariyā dhanakkītā’’ti evaṃ vuttavacanaṃ ‘‘sādhu upāsakā’’ti vā ‘‘hotū’’ti vā ‘‘ārocessāmī’’ti vā yena kenaci ākārena vacībhedaṃ katvā vā sīsakampanādīhi vā sampaṭicchati. Vīmaṃsatīti evaṃ paṭiggaṇhitvā tassā itthiyā santikaṃ gantvā taṃ sāsanaṃ āroceti. Paccāharatīti tena ārocite sā itthī ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchatu vā paṭikkhipatu vā lajjāya vā tuṇhī hotu, puna āgantvā tassa purisassa taṃ pavattiṃ āroceti.
එත්තාවතා ඉමාය පටිග්ගහණාරොචනපච්චාහරණසඞ්ඛාතාය තිවඞ්ගසම්පත්තියා සඞ්ඝාදිසෙසො හොති. සා පන තස්ස භරියා හොතු වා මා වා, අකාරණමෙතං. සචෙ පන සො මාතුරක්ඛිතාය සන්තිකං පෙසිතො තං අදිස්වා තස්සා මාතුයා තං සාසනං ආරොචෙති, බහිද්ධා විමට්ඨං නාම හොති, තස්මා විසඞ්කෙතන්ති මහාපදුමත්ථෙරො ආහ. මහාසුමත්ථෙරො පන මාතා වා හොතු පිතා වා අන්තමසො ගෙහදාසීපි අඤ්ඤො වාපි යො කොචි තං කිරියං සම්පාදෙස්සති, තස්ස වුත්තෙපි විමට්ඨං නාම න හොති, තිවඞ්ගසම්පත්තිකාලෙ ආපත්තියෙව.
Ettāvatā imāya paṭiggahaṇārocanapaccāharaṇasaṅkhātāya tivaṅgasampattiyā saṅghādiseso hoti. Sā pana tassa bhariyā hotu vā mā vā, akāraṇametaṃ. Sace pana so māturakkhitāya santikaṃ pesito taṃ adisvā tassā mātuyā taṃ sāsanaṃ āroceti, bahiddhā vimaṭṭhaṃ nāma hoti, tasmā visaṅketanti mahāpadumatthero āha. Mahāsumatthero pana mātā vā hotu pitā vā antamaso gehadāsīpi añño vāpi yo koci taṃ kiriyaṃ sampādessati, tassa vuttepi vimaṭṭhaṃ nāma na hoti, tivaṅgasampattikāle āpattiyeva.
නනු යථා ‘‘බුද්ධං පච්චක්ඛාමී’’ති වත්තුකාමො විරජ්ඣිත්වා ‘‘ධම්මං පච්චක්ඛාමී’’ති වදෙය්ය පච්චක්ඛාතාවස්ස සික්ඛා. යථා වා ‘‘පඨමං ඣානං සමාපජ්ජාමී’’ති වත්තුකාමො විරජ්ඣිත්වා ‘‘දුතියං ඣානං සමාපජ්ජාමී’’ති වදෙය්ය ආපන්නොවස්ස පාරාජිකං. එවංසම්පදමිදන්ති ආහ. තං පනෙතං ‘‘පටිග්ගණ්හාති, අන්තෙවාසිං වීමංසාපෙත්වා අත්තනා පච්චාහරති, ආපත්ති සඞ්ඝාදිසෙසස්සා’’ති ඉමිනා සමෙති, තස්මා සුභාසිතං.
Nanu yathā ‘‘buddhaṃ paccakkhāmī’’ti vattukāmo virajjhitvā ‘‘dhammaṃ paccakkhāmī’’ti vadeyya paccakkhātāvassa sikkhā. Yathā vā ‘‘paṭhamaṃ jhānaṃ samāpajjāmī’’ti vattukāmo virajjhitvā ‘‘dutiyaṃ jhānaṃ samāpajjāmī’’ti vadeyya āpannovassa pārājikaṃ. Evaṃsampadamidanti āha. Taṃ panetaṃ ‘‘paṭiggaṇhāti, antevāsiṃ vīmaṃsāpetvā attanā paccāharati, āpatti saṅghādisesassā’’ti iminā sameti, tasmā subhāsitaṃ.
යථා ච ‘‘මාතුරක්ඛිතං බ්රූහී’’ති වුත්තස්ස ගන්ත්වා තස්සා ආරොචෙතුං සමත්ථානං මාතාදීනම්පි වදතො විසඞ්කෙතො නත්ථි, එවමෙව ‘‘හොහි කිර ඉත්ථන්නාමස්ස භරියා ධනක්කීතා’’ති වත්තබ්බෙ ‘‘හොහි කිර ඉත්ථන්නාමස්ස භරියා ඡන්දවාසිනී’’ති එවං පාළියං වුත්තෙසු ඡන්දවාසිනිආදීසු වචනෙසු අඤ්ඤතරවසෙන වා අවුත්තෙසුපි ‘‘හොහි කිර ඉත්ථන්නාමස්ස භරියා ජායා පජාපති පුත්තමාතා ඝරණී ඝරසාමිනී භත්තරන්ධිකා සුස්සූසිකා පරිචාරිකා’’තිඑවමාදීසු සංවාසපරිදීපකෙසු වචනෙසු අඤ්ඤතරවසෙන වා වදන්තස්සාපි විසඞ්කෙතො නත්ථි තිවඞ්ගසම්පත්තියා ආපත්තියෙව. ‘‘මාතුරක්ඛිතං බ්රූහී’’ති පෙසිතස්ස පන ගන්ත්වා අඤ්ඤාසු පිතුරක්ඛිතාදීසු අඤ්ඤතරං වදන්තස්ස විසඞ්කෙතං. එස නයො ‘‘පිතුරක්ඛිතං බ්රූහී’’තිආදීසුපි.
Yathā ca ‘‘māturakkhitaṃ brūhī’’ti vuttassa gantvā tassā ārocetuṃ samatthānaṃ mātādīnampi vadato visaṅketo natthi, evameva ‘‘hohi kira itthannāmassa bhariyā dhanakkītā’’ti vattabbe ‘‘hohi kira itthannāmassa bhariyā chandavāsinī’’ti evaṃ pāḷiyaṃ vuttesu chandavāsiniādīsu vacanesu aññataravasena vā avuttesupi ‘‘hohi kira itthannāmassa bhariyā jāyā pajāpati puttamātā gharaṇī gharasāminī bhattarandhikā sussūsikā paricārikā’’tievamādīsu saṃvāsaparidīpakesu vacanesu aññataravasena vā vadantassāpi visaṅketo natthi tivaṅgasampattiyā āpattiyeva. ‘‘Māturakkhitaṃ brūhī’’ti pesitassa pana gantvā aññāsu piturakkhitādīsu aññataraṃ vadantassa visaṅketaṃ. Esa nayo ‘‘piturakkhitaṃ brūhī’’tiādīsupi.
කෙවලඤ්හෙත්ථ එකමූලකදුමූලකාදිවසෙන ‘‘පුරිසස්ස මාතා භික්ඛුං පහිණති, මාතුරක්ඛිතාය මාතා භික්ඛුං පහිණතී’’ති එවමාදීනං මූලට්ඨානඤ්ච වසෙන පෙය්යාලභෙදොයෙව විසෙසො . සොපි පුබ්බෙ වුත්තනයත්තා පාළිඅනුසාරෙනෙව සක්කා ජානිතුන්ති නාස්ස විභාගං දස්සෙතුං ආදරං කරිම්හ.
Kevalañhettha ekamūlakadumūlakādivasena ‘‘purisassa mātā bhikkhuṃ pahiṇati, māturakkhitāya mātā bhikkhuṃ pahiṇatī’’ti evamādīnaṃ mūlaṭṭhānañca vasena peyyālabhedoyeva viseso . Sopi pubbe vuttanayattā pāḷianusāreneva sakkā jānitunti nāssa vibhāgaṃ dassetuṃ ādaraṃ karimha.
338. පටිග්ගණ්හාතීතිආදීසු පන ද්වීසු චතුක්කෙසු පඨමචතුක්කෙ ආදිපදෙන තිවඞ්ගසම්පත්තියා සඞ්ඝාදිසෙසො, මජ්ඣෙ ද්වීහි දුවඞ්ගසම්පත්තියා ථුල්ලච්චයං, අන්තෙ එකෙන එකඞ්ගසම්පත්තියා දුක්කටං. දුතියචතුක්කෙ ආදිපදෙන දුවඞ්ගසම්පත්තියා ථුල්ලච්චයං, මජ්ඣෙ ද්වීහි එකඞ්ගසම්පත්තියා දුක්කටං, අන්තෙ එකෙන අඞ්ගාභාවතො අනාපත්ති. තත්ථ පටිග්ගණ්හාතීති ආණාපකස්ස සාසනං පටිග්ගණ්හාති. වීමංසතීති පහිතට්ඨානං ගන්ත්වා තං ආරොචෙති. පච්චාහරතීති පුන ආගන්ත්වා මූලට්ඨස්ස ආරොචෙති.
338. Paṭiggaṇhātītiādīsu pana dvīsu catukkesu paṭhamacatukke ādipadena tivaṅgasampattiyā saṅghādiseso, majjhe dvīhi duvaṅgasampattiyā thullaccayaṃ, ante ekena ekaṅgasampattiyā dukkaṭaṃ. Dutiyacatukke ādipadena duvaṅgasampattiyā thullaccayaṃ, majjhe dvīhi ekaṅgasampattiyā dukkaṭaṃ, ante ekena aṅgābhāvato anāpatti. Tattha paṭiggaṇhātīti āṇāpakassa sāsanaṃ paṭiggaṇhāti. Vīmaṃsatīti pahitaṭṭhānaṃ gantvā taṃ āroceti. Paccāharatīti puna āgantvā mūlaṭṭhassa āroceti.
න පච්චාහරතීති ආරොචෙත්වා එත්තොව පක්කමති. පටිග්ගණ්හාති න වීමංසතීති පුරිසෙන ‘‘ඉත්ථන්නාමං ගන්ත්වා බ්රූහී’’ති වුච්චමානො ‘‘සාධූ’’ති තස්ස සාසනං පටිග්ගණ්හිත්වා තං පමුස්සිත්වා වා අප්පමුස්සිත්වා වා අඤ්ඤෙන කරණීයෙන තස්සා සන්තිකං ගන්ත්වා කිඤ්චිදෙව කථං කථෙන්තො නිසීදති, එත්තාවතා ‘‘පටිග්ගණ්හාති න වීමංසති නාමා’’ති වුච්චති. අථ නං සා ඉත්ථී සයමෙව වදති ‘‘තුම්හාකං කිර උපට්ඨාකො මං ගෙහෙ කාතුකාමො’’ති එවං වත්වා ච ‘‘අහං තස්ස භරියා භවිස්සාමී’’ති වා ‘‘න භවිස්සාමී’’ති වා වදති. සො තස්සා වචනං අනභිනන්දිත්වා අප්පටික්කොසිත්වා තුණ්හීභූතොව උට්ඨායාසනා තස්ස පුරිසස්ස සන්තිකං ආගන්ත්වා තං පවත්තිං ආරොචෙති, එත්තාවතා ‘‘න වීමංසති පච්චාහරති නාමා’’ති වුච්චති. න වීමංසති න පච්චාහරතීති කෙවලං සාසනාරොචනකාලෙ පටිග්ගණ්හාතියෙව, ඉතරං පන ද්වයං න කරොති.
Na paccāharatīti ārocetvā ettova pakkamati. Paṭiggaṇhāti na vīmaṃsatīti purisena ‘‘itthannāmaṃ gantvā brūhī’’ti vuccamāno ‘‘sādhū’’ti tassa sāsanaṃ paṭiggaṇhitvā taṃ pamussitvā vā appamussitvā vā aññena karaṇīyena tassā santikaṃ gantvā kiñcideva kathaṃ kathento nisīdati, ettāvatā ‘‘paṭiggaṇhāti na vīmaṃsati nāmā’’ti vuccati. Atha naṃ sā itthī sayameva vadati ‘‘tumhākaṃ kira upaṭṭhāko maṃ gehe kātukāmo’’ti evaṃ vatvā ca ‘‘ahaṃ tassa bhariyā bhavissāmī’’ti vā ‘‘na bhavissāmī’’ti vā vadati. So tassā vacanaṃ anabhinanditvā appaṭikkositvā tuṇhībhūtova uṭṭhāyāsanā tassa purisassa santikaṃ āgantvā taṃ pavattiṃ āroceti, ettāvatā ‘‘na vīmaṃsati paccāharati nāmā’’ti vuccati. Na vīmaṃsati na paccāharatīti kevalaṃ sāsanārocanakāle paṭiggaṇhātiyeva, itaraṃ pana dvayaṃ na karoti.
න පටිග්ගණ්හාති වීමංසති පච්චාහරතීති කොචි පුරිසො භික්ඛුස්ස ඨිතට්ඨානෙ වා නිසින්නට්ඨානෙ වා තථාරූපිං කථං කථෙති, භික්ඛු තෙන අප්පහිතොපි පහිතො විය හුත්වා ඉත්ථියා සන්තිකං ගන්ත්වා ‘‘හොහි කිර ඉත්ථන්නාමස්ස භරියා’’තිආදිනා නයෙන වීමංසිත්වා තස්සා රුචිං වා අරුචිං වා පුන ආගන්ත්වා ඉමස්ස ආරොචෙති. තෙනෙව නයෙන වීමංසිත්වා අපච්චාහරන්තො ‘‘න පටිග්ගණ්හාති වීමංසති න පච්චාහරතී’’ති වුච්චති. තෙනෙව නයෙන ගතො අවීමංසිත්වා තාය සමුට්ඨාපිතං කථං සුත්වා පඨමචතුක්කස්ස තතියපදෙ වුත්තනයෙන ආගන්ත්වා ඉමස්ස ආරොචෙන්තො ‘‘න පටිග්ගණ්හාති න වීමංසති පච්චාහරතී’’ති වුච්චති. චතුත්ථපදං පාකටමෙව.
Na paṭiggaṇhāti vīmaṃsati paccāharatīti koci puriso bhikkhussa ṭhitaṭṭhāne vā nisinnaṭṭhāne vā tathārūpiṃ kathaṃ katheti, bhikkhu tena appahitopi pahito viya hutvā itthiyā santikaṃ gantvā ‘‘hohi kira itthannāmassa bhariyā’’tiādinā nayena vīmaṃsitvā tassā ruciṃ vā aruciṃ vā puna āgantvā imassa āroceti. Teneva nayena vīmaṃsitvā apaccāharanto ‘‘na paṭiggaṇhāti vīmaṃsati na paccāharatī’’ti vuccati. Teneva nayena gato avīmaṃsitvā tāya samuṭṭhāpitaṃ kathaṃ sutvā paṭhamacatukkassa tatiyapade vuttanayena āgantvā imassa ārocento ‘‘na paṭiggaṇhāti na vīmaṃsati paccāharatī’’ti vuccati. Catutthapadaṃ pākaṭameva.
සම්බහුලෙ භික්ඛූ ආණාපෙතීතිආදිනයා පාකටායෙව. යථා පන සම්බහුලාපි එකවත්ථුම්හි ආපජ්ජන්ති, එවං එකස්සපි සම්බහුලවත්ථූසු සම්බහුලා ආපත්තියො වෙදිතබ්බා. කථං? පුරිසො භික්ඛුං ආණාපෙති ‘‘ගච්ඡ, භන්තෙ, අසුකස්මිං නාම පාසාදෙ සට්ඨිමත්තා වා සත්තතිමත්තා වා ඉත්ථියො ඨිතා තා වදෙහි, හොථ කිර ඉත්ථන්නාමස්ස භරියායො’’ති. සො සම්පටිච්ඡිත්වා තත්ථ ගන්ත්වා ආරොචෙත්වා පුන තං සාසනං පච්චාහරති. යත්තකා ඉත්ථියො තත්තකා ආපත්තියො ආපජ්ජති. වුත්තඤ්හෙතං පරිවාරෙපි –
Sambahule bhikkhū āṇāpetītiādinayā pākaṭāyeva. Yathā pana sambahulāpi ekavatthumhi āpajjanti, evaṃ ekassapi sambahulavatthūsu sambahulā āpattiyo veditabbā. Kathaṃ? Puriso bhikkhuṃ āṇāpeti ‘‘gaccha, bhante, asukasmiṃ nāma pāsāde saṭṭhimattā vā sattatimattā vā itthiyo ṭhitā tā vadehi, hotha kira itthannāmassa bhariyāyo’’ti. So sampaṭicchitvā tattha gantvā ārocetvā puna taṃ sāsanaṃ paccāharati. Yattakā itthiyo tattakā āpattiyo āpajjati. Vuttañhetaṃ parivārepi –
‘‘පදවීතිහාරමත්තෙන, වාචාය භණිතෙන ච;
‘‘Padavītihāramattena, vācāya bhaṇitena ca;
සබ්බානි ගරුකානි සප්පටිකම්මානි;
Sabbāni garukāni sappaṭikammāni;
චතුසට්ඨි ආපත්තියො ආපජ්ජෙය්ය එකතො;
Catusaṭṭhi āpattiyo āpajjeyya ekato;
පඤ්හාමෙසා කුසලෙහි චින්තිතා’’ති. (පරි. 480);
Pañhāmesā kusalehi cintitā’’ti. (pari. 480);
ඉමං කිර අත්ථවසං පටිච්ච අයං පඤ්හො වුත්තො. වචනසිලිට්ඨතාය චෙත්ථ ‘‘චතුසට්ඨි ආපත්තියො’’ති වුත්තං. එවං කරොන්තො පන සතම්පි සහස්සම්පි ආපජ්ජතීති. යථා ච එකෙන පෙසිතස්ස එකස්ස සම්බහුලාසු ඉත්ථීසු සම්බහුලා ආපත්තියො, එවං එකො පුරිසො සම්බහුලෙ භික්ඛූ එකිස්සා සන්තිකං පෙසෙති, සබ්බෙසං සඞ්ඝාදිසෙසො. එකො සම්බහුලෙ භික්ඛූ සම්බහුලානං ඉත්ථීනං සන්තිකං පෙසෙති, ඉත්ථිගණනාය සඞ්ඝාදිසෙසා. සම්බහුලා පුරිසා එකං භික්ඛුං එකිස්සා සන්තිකං පෙසෙන්ති, පුරිසගණනාය සඞ්ඝාදිසෙසා. සම්බහුලා එකං සම්බහුලානං ඉත්ථීනං සන්තිකං පෙසෙන්ති, වත්ථුගණනාය සඞ්ඝාදිසෙසා. සම්බහුලා සම්බහුලෙ එකිස්සා සන්තිකං පෙසෙන්ති, වත්ථුගණනාය සඞ්ඝාදිසෙසා. සම්බහුලා පුරිසා සම්බහුලෙ භික්ඛූ සම්බහුලානං ඉත්ථීනං සන්තිකං පෙසෙන්ති, වත්ථුගණනාය සඞ්ඝාදිසෙසා. එස නයො ‘‘එකා ඉත්ථී එකං භික්ඛු’’න්තිආදීසුපි. එත්ථ ච සභාගවිභාගතා නාම අප්පමාණං, මාතාපිතුනම්පි පඤ්චසහධම්මිකානම්පි සඤ්චරිත්තකම්මං කරොන්තස්ස ආපත්තියෙව.
Imaṃ kira atthavasaṃ paṭicca ayaṃ pañho vutto. Vacanasiliṭṭhatāya cettha ‘‘catusaṭṭhi āpattiyo’’ti vuttaṃ. Evaṃ karonto pana satampi sahassampi āpajjatīti. Yathā ca ekena pesitassa ekassa sambahulāsu itthīsu sambahulā āpattiyo, evaṃ eko puriso sambahule bhikkhū ekissā santikaṃ peseti, sabbesaṃ saṅghādiseso. Eko sambahule bhikkhū sambahulānaṃ itthīnaṃ santikaṃ peseti, itthigaṇanāya saṅghādisesā. Sambahulā purisā ekaṃ bhikkhuṃ ekissā santikaṃ pesenti, purisagaṇanāya saṅghādisesā. Sambahulā ekaṃ sambahulānaṃ itthīnaṃ santikaṃ pesenti, vatthugaṇanāya saṅghādisesā. Sambahulā sambahule ekissā santikaṃ pesenti, vatthugaṇanāya saṅghādisesā. Sambahulā purisā sambahule bhikkhū sambahulānaṃ itthīnaṃ santikaṃ pesenti, vatthugaṇanāya saṅghādisesā. Esa nayo ‘‘ekā itthī ekaṃ bhikkhu’’ntiādīsupi. Ettha ca sabhāgavibhāgatā nāma appamāṇaṃ, mātāpitunampi pañcasahadhammikānampi sañcarittakammaṃ karontassa āpattiyeva.
පුරිසො භික්ඛුං ආණාපෙති ගච්ඡ භන්තෙති චතුක්කං අඞ්ගවසෙන ආපත්තිභෙද දස්සනත්ථං වුත්තං. තස්ස පච්ඡිමපදෙ අන්තෙවාසී වීමංසිත්වා බහිද්ධා පච්චාහරතීති ආගන්ත්වා ආචරියස්ස අනාරොචෙත්වා එත්තොව ගන්ත්වා තස්ස පුරිසස්ස ආරොචෙති. ආපත්ති උභින්නං ථුල්ලච්චයස්සාති ආචරියස්ස පටිග්ගහිතත්තා ච වීමංසාපිතත්තා ච ද්වීහඞ්ගෙහි ථුල්ලච්චයං, අන්තෙවාසිකස්ස වීමංසිතත්තා ච පච්චාහටත්තා ච ද්වීහඞ්ගෙහි ථුල්ලච්චයං. සෙසං පාකටමෙව.
Purisobhikkhuṃ āṇāpeti gaccha bhanteti catukkaṃ aṅgavasena āpattibheda dassanatthaṃ vuttaṃ. Tassa pacchimapade antevāsī vīmaṃsitvā bahiddhā paccāharatīti āgantvā ācariyassa anārocetvā ettova gantvā tassa purisassa āroceti. Āpatti ubhinnaṃ thullaccayassāti ācariyassa paṭiggahitattā ca vīmaṃsāpitattā ca dvīhaṅgehi thullaccayaṃ, antevāsikassa vīmaṃsitattā ca paccāhaṭattā ca dvīhaṅgehi thullaccayaṃ. Sesaṃ pākaṭameva.
339. ගච්ඡන්තො සම්පාදෙතීති පටිග්ගණ්හාති චෙව වීමංසති ච. ආගච්ඡන්තො විසංවාදෙතීති න පච්චාහරති. ගච්ඡන්තො විසංවාදෙතීති න පටිග්ගණ්හාති. ආගච්ඡන්තො සම්පාදෙතීති වීමංසති චෙව පච්චාහරති ච. එවං උභයත්ථ ද්වීහඞ්ගෙහි ථුල්ලච්චයං. තතියපදෙ ආපත්ති, චතුත්ථෙ අනාපත්ති.
339.Gacchanto sampādetīti paṭiggaṇhāti ceva vīmaṃsati ca. Āgacchanto visaṃvādetīti na paccāharati. Gacchanto visaṃvādetīti na paṭiggaṇhāti. Āgacchanto sampādetīti vīmaṃsati ceva paccāharati ca. Evaṃ ubhayattha dvīhaṅgehi thullaccayaṃ. Tatiyapade āpatti, catutthe anāpatti.
340. අනාපත්ති සඞ්ඝස්ස වා චෙතියස්ස වා ගිලානස්ස වා කරණීයෙන ගච්ඡති උම්මත්තකස්ස ආදිකම්මිකස්සාති එත්ථ භික්ඛුසඞ්ඝස්ස උපොසථාගාරං වා කිඤ්චි වා විප්පකතං හොති. තත්ථ කාරුකානං භත්තවෙතනත්ථාය උපාසකො වා උපාසිකාය සන්තිකං භික්ඛුං පහිණෙය්ය, උංපාසිකා වා උපාසකස්ස, එවරූපෙන සඞ්ඝස්ස කරණීයෙන ගච්ඡන්තස්ස අනාපත්ති. චෙතියකම්මෙ කයිරමානෙපි එසෙව නයො. ගිලානස්ස භෙසජ්ජත්ථායපි උපාසකෙන වා උපාසිකාය සන්තිකං උපාසිකාය වා උපාසකස්ස සන්තිකං පහිතස්ස ගච්ඡතො අනාපත්ති. උම්මත්තකආදිකම්මිකා වුත්තනයා එව.
340.Anāpatti saṅghassa vā cetiyassa vā gilānassa vā karaṇīyena gacchati ummattakassa ādikammikassāti ettha bhikkhusaṅghassa uposathāgāraṃ vā kiñci vā vippakataṃ hoti. Tattha kārukānaṃ bhattavetanatthāya upāsako vā upāsikāya santikaṃ bhikkhuṃ pahiṇeyya, uṃpāsikā vā upāsakassa, evarūpena saṅghassa karaṇīyena gacchantassa anāpatti. Cetiyakamme kayiramānepi eseva nayo. Gilānassa bhesajjatthāyapi upāsakena vā upāsikāya santikaṃ upāsikāya vā upāsakassa santikaṃ pahitassa gacchato anāpatti. Ummattakaādikammikā vuttanayā eva.
පදභාජනීයවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Padabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
සමුට්ඨානාදීසු ඉදං සික්ඛාපදං ඡසමුට්ඨානං, සීසුක්ඛිපනාදිනා කායවිකාරෙන සාසනං ගහෙත්වා ගන්ත්වා හත්ථමුද්දාය වීමංසිත්වා පුන ආගන්ත්වා හත්ථමුද්දාය එව ආරොචෙන්තස්ස කායතො සමුට්ඨාති. ආසනසාලාය නිසින්නස්ස ‘‘ඉත්ථන්නාමා ආගමිස්සති, තස්සා චිත්තං ජානෙය්යාථා’’ති කෙනචි වුත්තෙ ‘‘සාධූ’’ති සම්පටිච්ඡිත්වා තං ආගතං වත්වා තස්සා ගතාය පුන තස්මිං පුරිසෙ ආගතෙ ආරොචෙන්තස්ස වාචතො සමුට්ඨාති. වාචාය ‘‘සාධූ’’ති සාසනං ගහෙත්වා අඤ්ඤෙන කරණීයෙන තස්සා ඝරං ගන්ත්වා අඤ්ඤත්ථ වා ගමනකාලෙ තං දිස්වා වචීභෙදෙනෙව වීමංසිත්වා පුන අඤ්ඤෙනෙව කරණීයෙන තතො අපක්කම්ම කදාචිදෙව තං පුරිසං දිස්වා ආරොචෙන්තස්සාපි වාචතොව සමුට්ඨාති. පණ්ණත්තිං අජානන්තස්ස පන ඛීණාසවස්සාපි කායවාචතො සමුට්ඨාති. කථං? සචෙ හිස්ස මාතාපිතරො කුජ්ඣිත්වා අලංවචනීයා හොන්ති, තඤ්ච භික්ඛුං ඝරං උපගතං ථෙරපිතා වදති ‘‘මාතා තෙ තාත මං මහල්ලකං ඡඩ්ඩෙත්වා ඤාතිකුලං ගතා, ගච්ඡ තං මං උපට්ඨාතුං පෙසෙහී’’ති. සො චෙ ගන්ත්වා තං වත්වා පුන පිතුනො තස්සා ආගමනං වා අනාගමනං වා ආරොචෙති, සඞ්ඝාදිසෙසො. ඉමානි තීණි අචිත්තකසමුට්ඨානානි.
Samuṭṭhānādīsu idaṃ sikkhāpadaṃ chasamuṭṭhānaṃ, sīsukkhipanādinā kāyavikārena sāsanaṃ gahetvā gantvā hatthamuddāya vīmaṃsitvā puna āgantvā hatthamuddāya eva ārocentassa kāyato samuṭṭhāti. Āsanasālāya nisinnassa ‘‘itthannāmā āgamissati, tassā cittaṃ jāneyyāthā’’ti kenaci vutte ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā taṃ āgataṃ vatvā tassā gatāya puna tasmiṃ purise āgate ārocentassa vācato samuṭṭhāti. Vācāya ‘‘sādhū’’ti sāsanaṃ gahetvā aññena karaṇīyena tassā gharaṃ gantvā aññattha vā gamanakāle taṃ disvā vacībhedeneva vīmaṃsitvā puna aññeneva karaṇīyena tato apakkamma kadācideva taṃ purisaṃ disvā ārocentassāpi vācatova samuṭṭhāti. Paṇṇattiṃ ajānantassa pana khīṇāsavassāpi kāyavācato samuṭṭhāti. Kathaṃ? Sace hissa mātāpitaro kujjhitvā alaṃvacanīyā honti, tañca bhikkhuṃ gharaṃ upagataṃ therapitā vadati ‘‘mātā te tāta maṃ mahallakaṃ chaḍḍetvā ñātikulaṃ gatā, gaccha taṃ maṃ upaṭṭhātuṃ pesehī’’ti. So ce gantvā taṃ vatvā puna pituno tassā āgamanaṃ vā anāgamanaṃ vā āroceti, saṅghādiseso. Imāni tīṇi acittakasamuṭṭhānāni.
පණ්ණත්තිං පන ජානිත්වා එතෙහෙව තීහි නයෙහි සඤ්චරිත්තං සමාපජ්ජතො කායචිත්තතො වාචාචිත්තතො කායවාචාචිත්තතො ච සමුට්ඨාති. ඉමානි තීණි පණ්ණත්තිජානනචිත්තෙන සචිත්තකසමුට්ඨානානි. කිරියං, නොසඤ්ඤාවිමොක්ඛං, පණ්ණත්තිවජ්ජං, කායකම්මං, වචීකම්මං, කුසලාදිවසෙන චෙත්ථ තීණි චිත්තානි, සුඛාදිවසෙන තිස්සො වෙදනාති.
Paṇṇattiṃ pana jānitvā eteheva tīhi nayehi sañcarittaṃ samāpajjato kāyacittato vācācittato kāyavācācittato ca samuṭṭhāti. Imāni tīṇi paṇṇattijānanacittena sacittakasamuṭṭhānāni. Kiriyaṃ, nosaññāvimokkhaṃ, paṇṇattivajjaṃ, kāyakammaṃ, vacīkammaṃ, kusalādivasena cettha tīṇi cittāni, sukhādivasena tisso vedanāti.
341. විනීතවත්ථූසු ආදිතො වත්ථුපඤ්චකෙ පටිග්ගහිතමත්තත්තා දුක්කටං.
341. Vinītavatthūsu ādito vatthupañcake paṭiggahitamattattā dukkaṭaṃ.
කලහවත්ථුස්මිං සම්මොදනීයං අකාසීති තං සඤ්ඤාපෙත්වා පුන ගෙහගමනීයං
Kalahavatthusmiṃ sammodanīyaṃ akāsīti taṃ saññāpetvā puna gehagamanīyaṃ
අකාසි. නාලංවචනීයාති න පරිච්චත්තාති අත්ථො. යා හි යථා යථා යෙසු යෙසු ජනපදෙසු පරිච්චත්තා පරිච්චත්තාව හොති, භරියාභාවං අතික්කමති, අයං ‘‘අලංවචනීයා’’ති වුච්චති. එසා පන න අලංවචනීයා කෙනචිදෙව කාරණෙන කලහං කත්වා ගතා, තෙනෙවෙත්ථ භගවා ‘‘අනාපත්තී’’ති ආහ. යස්මා පන කායසංසග්ගෙ යක්ඛියා ථුල්ලච්චයං වුත්තං, තස්මා දුට්ඨුල්ලාදීසුපි යක්ඛිපෙතියො ථුල්ලච්චයවත්ථුමෙවාති වෙදිතබ්බා. අට්ඨකථාසු පනෙතං න විචාරිතං. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානත්ථමෙවාති.
Akāsi. Nālaṃvacanīyāti na pariccattāti attho. Yā hi yathā yathā yesu yesu janapadesu pariccattā pariccattāva hoti, bhariyābhāvaṃ atikkamati, ayaṃ ‘‘alaṃvacanīyā’’ti vuccati. Esā pana na alaṃvacanīyā kenacideva kāraṇena kalahaṃ katvā gatā, tenevettha bhagavā ‘‘anāpattī’’ti āha. Yasmā pana kāyasaṃsagge yakkhiyā thullaccayaṃ vuttaṃ, tasmā duṭṭhullādīsupi yakkhipetiyo thullaccayavatthumevāti veditabbā. Aṭṭhakathāsu panetaṃ na vicāritaṃ. Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
සඤ්චරිත්තසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Sañcarittasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / විනයපිටක • Vinayapiṭaka / මහාවිභඞ්ග • Mahāvibhaṅga / 5. සඤ්චරිත්තසික්ඛාපදං • 5. Sañcarittasikkhāpadaṃ
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / සාරත්ථදීපනී-ටීකා • Sāratthadīpanī-ṭīkā / 5. සඤ්චරිත්තසික්ඛාපදවණ්ණනා • 5. Sañcarittasikkhāpadavaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / වජිරබුද්ධි-ටීකා • Vajirabuddhi-ṭīkā
5. සඤ්චරිත්තසික්ඛාපදවණ්ණනා • 5. Sañcarittasikkhāpadavaṇṇanā
පදභාජනීයවණ්ණනා • Padabhājanīyavaṇṇanā
විනීතවත්ථුවණ්ණනා • Vinītavatthuvaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / විමතිවිනොදනී-ටීකා • Vimativinodanī-ṭīkā / 5. සඤ්චරිත්තසික්ඛාපදවණ්ණනා • 5. Sañcarittasikkhāpadavaṇṇanā