| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[३४९] ९. सन्धिभेदजातकवण्णना
[349] 9. Sandhibhedajātakavaṇṇanā
नेव इत्थीसु सामञ्ञन्ति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो पेसुञ्ञसिक्खापदं आरब्भ कथेसि। एकस्मिं किर समये सत्था ‘‘छब्बग्गिया भिक्खू पेसुञ्ञं उपसंहरन्ती’’ति सुत्वा ते पक्कोसापेत्वा ‘‘सच्चं किर तुम्हे, भिक्खवे, भिक्खूनं भण्डनजातानं कलहजातानं विवादापन्नानं पेसुञ्ञं उपसंहरथ, तेन अनुप्पन्नानि चेव भण्डनानि उप्पज्जन्ति, उप्पन्नानि च भिय्योभावाय संवत्तन्ती’’ति पुच्छित्वा ‘‘सच्च’’न्ति वुत्ते ते भिक्खू गरहित्वा ‘‘भिक्खवे, पिसुणा वाचा नाम तिखिणसत्तिपहारसदिसा, दळ्हो विस्सासोपि ताय खिप्पं भिज्जति, तञ्च पन गहेत्वा अत्तनो मेत्तिभिन्दनकजनो सीहउसभसदिसो होती’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Neva itthīsu sāmaññanti idaṃ satthā jetavane viharanto pesuññasikkhāpadaṃ ārabbha kathesi. Ekasmiṃ kira samaye satthā ‘‘chabbaggiyā bhikkhū pesuññaṃ upasaṃharantī’’ti sutvā te pakkosāpetvā ‘‘saccaṃ kira tumhe, bhikkhave, bhikkhūnaṃ bhaṇḍanajātānaṃ kalahajātānaṃ vivādāpannānaṃ pesuññaṃ upasaṃharatha, tena anuppannāni ceva bhaṇḍanāni uppajjanti, uppannāni ca bhiyyobhāvāya saṃvattantī’’ti pucchitvā ‘‘sacca’’nti vutte te bhikkhū garahitvā ‘‘bhikkhave, pisuṇā vācā nāma tikhiṇasattipahārasadisā, daḷho vissāsopi tāya khippaṃ bhijjati, tañca pana gahetvā attano mettibhindanakajano sīhausabhasadiso hotī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो तस्स पुत्तो हुत्वा वयप्पत्तो तक्कसिलायं उग्गहितसिप्पो पितु अच्चयेन धम्मेन रज्जं कारेसि। तदा एको गोपालको अरञ्ञे गोकुलेसु गावो पटिजग्गित्वा आगच्छन्तो एकं गब्भिनिं असल्लक्खेत्वा पहाय आगतो। तस्सा एकाय सीहिया सद्धिं विस्सासो उप्पज्जि। ता उभोपि दळ्हमित्ता हुत्वा एकतो विचरन्ति। अपरभागे गावी वच्छकं, सीही सीहपोतकं विजायि। ते उभोपि जना कुलेन आगतमेत्तिया दळ्हमित्ता हुत्वा एकतो विचरन्ति । अथेको वनचरको अरञ्ञं पविसित्वा तेसं विस्सासं दिस्वा अरञ्ञे उप्पज्जनकभण्डं आदाय बाराणसिं गन्त्वा रञ्ञो दत्वा ‘‘अपि ते, सम्म, किञ्चि अरञ्ञे अच्छरियं दिट्ठपुब्ब’’न्ति रञ्ञा पुट्ठो ‘‘देव, अञ्ञं किञ्चि न पस्सामि, एकं पन सीहञ्च उसभञ्च अञ्ञमञ्ञं विस्सासिके एकतो विचरन्ते अद्दस’’न्ति आह। ‘‘एतेसं ततिये उप्पन्ने भयं भविस्सति, यदा तेसं ततियं पस्सति, अथ मे आचिक्खेय्यासी’’ति। ‘‘साधु, देवा’’ति।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto tassa putto hutvā vayappatto takkasilāyaṃ uggahitasippo pitu accayena dhammena rajjaṃ kāresi. Tadā eko gopālako araññe gokulesu gāvo paṭijaggitvā āgacchanto ekaṃ gabbhiniṃ asallakkhetvā pahāya āgato. Tassā ekāya sīhiyā saddhiṃ vissāso uppajji. Tā ubhopi daḷhamittā hutvā ekato vicaranti. Aparabhāge gāvī vacchakaṃ, sīhī sīhapotakaṃ vijāyi. Te ubhopi janā kulena āgatamettiyā daḷhamittā hutvā ekato vicaranti . Atheko vanacarako araññaṃ pavisitvā tesaṃ vissāsaṃ disvā araññe uppajjanakabhaṇḍaṃ ādāya bārāṇasiṃ gantvā rañño datvā ‘‘api te, samma, kiñci araññe acchariyaṃ diṭṭhapubba’’nti raññā puṭṭho ‘‘deva, aññaṃ kiñci na passāmi, ekaṃ pana sīhañca usabhañca aññamaññaṃ vissāsike ekato vicarante addasa’’nti āha. ‘‘Etesaṃ tatiye uppanne bhayaṃ bhavissati, yadā tesaṃ tatiyaṃ passati, atha me ācikkheyyāsī’’ti. ‘‘Sādhu, devā’’ti.
वनचरके पन बाराणसिं गते एको सिङ्गालो सीहञ्च उसभञ्च उपट्ठहि। वनचरको अरञ्ञं गन्त्वा तं दिस्वा ‘‘ततियस्स उप्पन्नभावं रञ्ञो कथेस्सामी’’ति नगरं गतो। सिङ्गालो चिन्तेसि ‘‘मया ठपेत्वा सीहमंसञ्च उसभमंसञ्च अञ्ञं अखादितपुब्बं नाम नत्थि, इमे भिन्दित्वा इमेसं मंसं खादिस्सामी’’ति। सो ‘‘अयं तं एवं वदति, अयं तं एवं वदती’’ति उभोपि ते अञ्ञमञ्ञं भिन्दित्वा न चिरस्सेव कलहं कारेत्वा मरणाकारप्पत्ते अकासि। वनचरकोपि गन्त्वा रञ्ञो ‘‘तेसं, देव, ततियो उप्पन्नो’’ति आह। ‘‘को सो’’ति? ‘‘सिङ्गालो, देवा’’ति। राजा ‘‘सो उभो मित्ते भिन्दित्वा मारापेस्सति, मयं तेसं मतकाले सम्पापुणिस्सामा’’ति वत्वा रथं अभिरुय्ह वनचरकेन मग्गदेसकेन गच्छन्तो तेसु अञ्ञमञ्ञं कलहं कत्वा जीवितक्खयं पत्तेसु सम्पापुणि। सिङ्गालो पन हट्ठतुट्ठो एकवारं सीहस्स मंसं खादति, एकवारं उसभस्स मंसं खादति। राजा ते उभोपि जीवितक्खयप्पत्ते दिस्वा रथे ठितोव सारथिना सद्धिं सल्लपन्तो इमा गाथा अभासि –
Vanacarake pana bārāṇasiṃ gate eko siṅgālo sīhañca usabhañca upaṭṭhahi. Vanacarako araññaṃ gantvā taṃ disvā ‘‘tatiyassa uppannabhāvaṃ rañño kathessāmī’’ti nagaraṃ gato. Siṅgālo cintesi ‘‘mayā ṭhapetvā sīhamaṃsañca usabhamaṃsañca aññaṃ akhāditapubbaṃ nāma natthi, ime bhinditvā imesaṃ maṃsaṃ khādissāmī’’ti. So ‘‘ayaṃ taṃ evaṃ vadati, ayaṃ taṃ evaṃ vadatī’’ti ubhopi te aññamaññaṃ bhinditvā na cirasseva kalahaṃ kāretvā maraṇākārappatte akāsi. Vanacarakopi gantvā rañño ‘‘tesaṃ, deva, tatiyo uppanno’’ti āha. ‘‘Ko so’’ti? ‘‘Siṅgālo, devā’’ti. Rājā ‘‘so ubho mitte bhinditvā mārāpessati, mayaṃ tesaṃ matakāle sampāpuṇissāmā’’ti vatvā rathaṃ abhiruyha vanacarakena maggadesakena gacchanto tesu aññamaññaṃ kalahaṃ katvā jīvitakkhayaṃ pattesu sampāpuṇi. Siṅgālo pana haṭṭhatuṭṭho ekavāraṃ sīhassa maṃsaṃ khādati, ekavāraṃ usabhassa maṃsaṃ khādati. Rājā te ubhopi jīvitakkhayappatte disvā rathe ṭhitova sārathinā saddhiṃ sallapanto imā gāthā abhāsi –
१८९.
189.
‘‘नेव इत्थीसु सामञ्ञं, नापि भक्खेसु सारथि।
‘‘Neva itthīsu sāmaññaṃ, nāpi bhakkhesu sārathi;
अथस्स सन्धिभेदस्स, पस्स याव सुचिन्तितं॥
Athassa sandhibhedassa, passa yāva sucintitaṃ.
१९०.
190.
‘‘असि तिक्खोव मंसम्हि, पेसुञ्ञं परिवत्तति।
‘‘Asi tikkhova maṃsamhi, pesuññaṃ parivattati;
यत्थूसभञ्च सीहञ्च, भक्खयन्ति मिगाधमा॥
Yatthūsabhañca sīhañca, bhakkhayanti migādhamā.
१९१.
191.
‘‘इमं सो सयनं सेति, यमिमं पस्ससि सारथि।
‘‘Imaṃ so sayanaṃ seti, yamimaṃ passasi sārathi;
यो वाचं सन्धिभेदस्स, पिसुणस्स निबोधति॥
Yo vācaṃ sandhibhedassa, pisuṇassa nibodhati.
१९२.
192.
‘‘ते जना सुखमेधन्ति, नरा सग्गगतारिव।
‘‘Te janā sukhamedhanti, narā saggagatāriva;
ये वाचं सन्धिभेदस्स, नावबोधन्ति सारथी’’ति॥
Ye vācaṃ sandhibhedassa, nāvabodhanti sārathī’’ti.
तत्थ नेव इत्थीसूति सम्म सारथि, इमेसं द्विन्नं जनानं नेव इत्थीसु सामञ्ञं अत्थि न , भक्खेसुपि। अञ्ञमेव हि इत्थिं सीहो सेवति, अञ्ञं उसभो, अञ्ञं भक्खं सीहो खादति, अञ्ञं उसभोति अत्थो। अथस्साति एवं कलहकारणे अविज्जमानेपि अथ इमस्स मित्तसन्धिभेदकस्स दुट्ठसिङ्गालस्स ‘‘उभिन्नं मंसं खादिस्सामी’’ति चिन्तेत्वा इमे मारेन्तस्स पस्स याव सुचिन्तितं, सुचिन्तितं जातन्ति अधिप्पायो। यत्थाति यस्मिं पेसुञ्ञे परिवत्तमाने। उसभञ्च सीहञ्च मिगाधमा सिङ्गाला खादन्ति, तं पेसुञ्ञं मंसम्हि तिखिणो असि विय मित्तभावं छिन्दन्तमेव परिवत्ततीति दीपेति।
Tattha neva itthīsūti samma sārathi, imesaṃ dvinnaṃ janānaṃ neva itthīsu sāmaññaṃ atthi na , bhakkhesupi. Aññameva hi itthiṃ sīho sevati, aññaṃ usabho, aññaṃ bhakkhaṃ sīho khādati, aññaṃ usabhoti attho. Athassāti evaṃ kalahakāraṇe avijjamānepi atha imassa mittasandhibhedakassa duṭṭhasiṅgālassa ‘‘ubhinnaṃ maṃsaṃ khādissāmī’’ti cintetvā ime mārentassa passa yāva sucintitaṃ, sucintitaṃ jātanti adhippāyo. Yatthāti yasmiṃ pesuññe parivattamāne. Usabhañca sīhañca migādhamā siṅgālā khādanti, taṃ pesuññaṃ maṃsamhi tikhiṇo asi viya mittabhāvaṃ chindantameva parivattatīti dīpeti.
यमिमं पस्ससीति सम्म सारथि, यं इमं पस्ससि इमेसं द्विन्नं मतसयनं, अञ्ञोपि यो पुग्गलो सन्धिभेदस्स पिसुणस्स पिसुणवाचं निबोधति गण्हाति, सो इमं सयनं सेति, एवमेवं मरतीति दस्सेति। सुखमेधन्तीति सुखं विन्दन्ति लभन्ति। नरा सग्गगतारिवाति सग्गगता दिब्बभोगसमङ्गिनो नरा विय ते सुखं विन्दन्ति। नावबोधन्तीति न सारतो पच्चेन्ति, तादिसं पन वचनं सुत्वा चोदेत्वा सारेत्वा मेत्तिं अभिन्दित्वा पाकतिकाव होन्तीति।
Yamimaṃ passasīti samma sārathi, yaṃ imaṃ passasi imesaṃ dvinnaṃ matasayanaṃ, aññopi yo puggalo sandhibhedassa pisuṇassa pisuṇavācaṃ nibodhati gaṇhāti, so imaṃ sayanaṃ seti, evamevaṃ maratīti dasseti. Sukhamedhantīti sukhaṃ vindanti labhanti. Narā saggagatārivāti saggagatā dibbabhogasamaṅgino narā viya te sukhaṃ vindanti. Nāvabodhantīti na sārato paccenti, tādisaṃ pana vacanaṃ sutvā codetvā sāretvā mettiṃ abhinditvā pākatikāva hontīti.
राजा इमा गाथा भासित्वा सीहस्स केसरचम्मनखदाठा गाहापेत्वा नगरमेव गतो।
Rājā imā gāthā bhāsitvā sīhassa kesaracammanakhadāṭhā gāhāpetvā nagarameva gato.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा बाराणसिराजा अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā bārāṇasirājā ahameva ahosi’’nti.
सन्धिभेदजातकवण्णना नवमा।
Sandhibhedajātakavaṇṇanā navamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ३४९. सन्धिभेदजातकं • 349. Sandhibhedajātakaṃ
