| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เถรคาถา-อฎฺฐกถา • Theragāthā-aṭṭhakathā |
๙. สนฺธิตเตฺถรคาถาวณฺณนา
9. Sandhitattheragāthāvaṇṇanā
อสฺสเตฺถ หริโตภาเสติ อายสฺมโต สนฺธิตเตฺถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุเทฺธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺญานิ อุปจินโนฺต อิโต เอกติํเส กเปฺป สิขิสฺส ภควโต กาเล เอโก โคปาลโก อโหสิฯ โส สตฺถริ ปรินิพฺพุเต อญฺญตรํ เถรํ อุปสงฺกมิตฺวา ตสฺส สนฺติเก พุทฺธคุณปฎิสํยุตฺตํ ธมฺมํ สุตฺวา ปสนฺนมานโส ‘‘กุหิํ ภควา’’ติ ปุจฺฉิตฺวา ปรินิพฺพุตภาวํ สุตฺวา ‘‘เอวํ มหานุภาวา พุทฺธาปิ นาม อนิจฺจตาวสํ คจฺฉนฺติ, อโห สงฺขารา อทฺธุวา’’ติ อนิจฺจสญฺญํ ปฎิลภิฯ ตํ เถโร โพธิปูชาย อุสฺสาเหสิฯ โส กาเลน กาลํ โพธิรุกฺขสมีปํ คนฺตฺวา วิปสฺสนํ ปฎฺฐเปตฺวา พุทฺธคุเณ อนุสฺสรโนฺต โพธิํ วนฺทติฯ โส เตน ปุญฺญกเมฺมน เทวมนุเสฺสสุ สํสรโนฺต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท โกสลรเฎฺฐ อิพฺภกุเล นิพฺพตฺติตฺวา สนฺธิโตติ ลทฺธนาโม วยปฺปโตฺต อนิจฺจตาปฎิสํยุตฺตํ ธมฺมกถํ สุตฺวา สํเวคชาโต ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนํ ปฎฺฐเปตฺวา ญาณสฺส ปริปากํ คตตฺตา นจิรเสฺสว ฉฬภิโญฺญ อโหสิฯ โส อตฺตโน ปุเพฺพนิวาสํ อนุสฺสรโนฺต สิขิสฺส ภควโต กาเล โพธิวนฺทนํ พุทฺธานุสฺสติํ อนิจฺจสญฺญาปฎิลาภญฺจ อนุสฺสริตฺวา ตทุปนิสฺสเยน อตฺตโน วิเสสาธิคมํ ปกาเสโนฺต –
Assatthe haritobhāseti āyasmato sandhitattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto ito ekatiṃse kappe sikhissa bhagavato kāle eko gopālako ahosi. So satthari parinibbute aññataraṃ theraṃ upasaṅkamitvā tassa santike buddhaguṇapaṭisaṃyuttaṃ dhammaṃ sutvā pasannamānaso ‘‘kuhiṃ bhagavā’’ti pucchitvā parinibbutabhāvaṃ sutvā ‘‘evaṃ mahānubhāvā buddhāpi nāma aniccatāvasaṃ gacchanti, aho saṅkhārā addhuvā’’ti aniccasaññaṃ paṭilabhi. Taṃ thero bodhipūjāya ussāhesi. So kālena kālaṃ bodhirukkhasamīpaṃ gantvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā buddhaguṇe anussaranto bodhiṃ vandati. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kosalaraṭṭhe ibbhakule nibbattitvā sandhitoti laddhanāmo vayappatto aniccatāpaṭisaṃyuttaṃ dhammakathaṃ sutvā saṃvegajāto pabbajitvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā ñāṇassa paripākaṃ gatattā nacirasseva chaḷabhiñño ahosi. So attano pubbenivāsaṃ anussaranto sikhissa bhagavato kāle bodhivandanaṃ buddhānussatiṃ aniccasaññāpaṭilābhañca anussaritvā tadupanissayena attano visesādhigamaṃ pakāsento –
๒๑๗.
217.
‘‘อสฺสเตฺถ หริโตภาเส, สํวิรูฬฺหมฺหิ ปาทเป;
‘‘Assatthe haritobhāse, saṃvirūḷhamhi pādape;
เอกํ พุทฺธคตํ สญฺญํ, อลภิตฺถํ ปติสฺสโตฯ
Ekaṃ buddhagataṃ saññaṃ, alabhitthaṃ patissato.
๒๑๘.
218.
‘‘เอกติํเส อิโต กเปฺป, ยํ สญฺญมลภิํ ตทา;
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ saññamalabhiṃ tadā;
ตสฺสา สญฺญาย วาหสา, ปโตฺต เม อาสวกฺขโย’’ติฯ –
Tassā saññāya vāhasā, patto me āsavakkhayo’’ti. –
เทฺว คาถา อภาสิฯ
Dve gāthā abhāsi.
ตตฺถ อสฺสเตฺถติ อสฺสตฺถฎฺฐานีเย, ยฺวายํ เอตรหิ อมฺหากํ ภควโต โพธิรุโกฺข อสฺสโตฺถ, เอตสฺส ฐาเน ตทา สิขิสฺส ภควโต โพธิรุโกฺข ปุณฺฑรีโก ฐิโตติ โส อสฺสตฺถฎฺฐานียตาย ‘‘อสฺสเตฺถ’’ติ วุตฺตํฯ สตฺตานํ อสฺสาสชนนโต วาฯ อปเร ปน ‘‘อสฺสตฺถรุกฺขมูเล นิสีทิตฺวา ตทา พุทฺธานุสฺสติยา ภาวิตตฺตา เถโร ‘อสฺสเตฺถ’ติ อโวจา’’ติ วทนฺติฯ หริโตภาเสติ หริเตหิ สารมณิวเณฺณหิ โอภาสมาเนฯ สํวิรูฬฺหมฺหีติ สุฎฺฐุ วิรูเฬฺห สุปฺปติฎฺฐิเต, สุฆนนิจิตปตฺตปลาสปลฺลเวหิ วิรูฬฺหสญฺฉเนฺนติ จ วทนฺติฯ ปาทเปติ รุเกฺขฯ เอกํ พุทฺธคตํ สญฺญํ, อลภิตฺถํ ปติสฺสโตติ พุทฺธารมฺมณํ อารมฺมณสฺส เอกชาติยตฺตา เอกํ ‘‘อิติปิ โส ภควา’’ติอาทินยปฺปวตฺตํ พุทฺธานุสฺสติสหคตํ สญฺญํ พุทฺธคุณานํ ปติปติสรณโต ปติสฺสโต หุตฺวา อลภิํฯ
Tattha assattheti assatthaṭṭhānīye, yvāyaṃ etarahi amhākaṃ bhagavato bodhirukkho assattho, etassa ṭhāne tadā sikhissa bhagavato bodhirukkho puṇḍarīko ṭhitoti so assatthaṭṭhānīyatāya ‘‘assatthe’’ti vuttaṃ. Sattānaṃ assāsajananato vā. Apare pana ‘‘assattharukkhamūle nisīditvā tadā buddhānussatiyā bhāvitattā thero ‘assatthe’ti avocā’’ti vadanti. Haritobhāseti haritehi sāramaṇivaṇṇehi obhāsamāne. Saṃvirūḷhamhīti suṭṭhu virūḷhe suppatiṭṭhite, sughananicitapattapalāsapallavehi virūḷhasañchanneti ca vadanti. Pādapeti rukkhe. Ekaṃ buddhagataṃ saññaṃ, alabhitthaṃ patissatoti buddhārammaṇaṃ ārammaṇassa ekajātiyattā ekaṃ ‘‘itipi so bhagavā’’tiādinayappavattaṃ buddhānussatisahagataṃ saññaṃ buddhaguṇānaṃ patipatisaraṇato patissato hutvā alabhiṃ.
กทา ปน สา สญฺญา ลทฺธา, กีวตาย สิทฺธาติ อาห ‘‘เอกติํเส อิโต กเปฺป’’ติอาทิฯ อิโต ภทฺทกปฺปโต อุทฺธํ อาโรหนวเสน เอกติํเส กเปฺปฯ ยํ สญฺญนฺติ ยํ พุทฺธานุสฺสติสหคตํ สญฺญํ, ยํ วา พุทฺธานํ อนิจฺจตํ ทิสฺวา ตทนุสาเรน สพฺพาสงฺขาเรสุ ตทา อนิจฺจสญฺญํ อลภิํฯ ตสฺสา สญฺญาย วาหสาติ ตสฺสา ยถาวุตฺตาย สญฺญาย การณภาเวน ตํ อุปนิสฺสยํ กตฺวาฯ ปโตฺต เม อาสวกฺขโยติ อิทานิ มยา อาสวานํ ขโย นิโรโธ อธิคโตติ อิมาเยว จ อิมสฺส เถรสฺส อปทานคาถาปิฯ ยถาห (อป. เถร ๑.๒๒.๒๗-๓๐) –
Kadā pana sā saññā laddhā, kīvatāya siddhāti āha ‘‘ekatiṃse ito kappe’’tiādi. Ito bhaddakappato uddhaṃ ārohanavasena ekatiṃse kappe. Yaṃ saññanti yaṃ buddhānussatisahagataṃ saññaṃ, yaṃ vā buddhānaṃ aniccataṃ disvā tadanusārena sabbāsaṅkhāresu tadā aniccasaññaṃ alabhiṃ. Tassā saññāya vāhasāti tassā yathāvuttāya saññāya kāraṇabhāvena taṃ upanissayaṃ katvā. Patto me āsavakkhayoti idāni mayā āsavānaṃ khayo nirodho adhigatoti imāyeva ca imassa therassa apadānagāthāpi. Yathāha (apa. thera 1.22.27-30) –
‘‘อสฺสเตฺถ หริโตภาเส…เป.… ปโตฺต เม อาสวกฺขโยฯ
‘‘Assatthe haritobhāse…pe… patto me āsavakkhayo.
‘‘อิโต เตรสกปฺปมฺหิ, ธนิโฎฺฐ นาม ขตฺติโย;
‘‘Ito terasakappamhi, dhaniṭṭho nāma khattiyo;
สตฺตรตนสมฺปโนฺน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโลฯ
Sattaratanasampanno, cakkavattī mahabbalo.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
สนฺธิตเตฺถรคาถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Sandhitattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
ปญฺจมวคฺควณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Pañcamavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
นิฎฺฐิตา จ ทุกนิปาตวณฺณนาฯ
Niṭṭhitā ca dukanipātavaṇṇanā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / เถรคาถาปาฬิ • Theragāthāpāḷi / ๙. สนฺธิตเตฺถรคาถา • 9. Sandhitattheragāthā
