Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ථෙරගාථා-අට්ඨකථා • Theragāthā-aṭṭhakathā |
9. සන්ධිතත්ථෙරගාථාවණ්ණනා
9. Sandhitattheragāthāvaṇṇanā
අස්සත්ථෙ හරිතොභාසෙති ආයස්මතො සන්ධිතත්ථෙරස්ස ගාථා. කා උප්පත්ති? අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො ඉතො එකතිංසෙ කප්පෙ සිඛිස්ස භගවතො කාලෙ එකො ගොපාලකො අහොසි. සො සත්ථරි පරිනිබ්බුතෙ අඤ්ඤතරං ථෙරං උපසඞ්කමිත්වා තස්ස සන්තිකෙ බුද්ධගුණපටිසංයුත්තං ධම්මං සුත්වා පසන්නමානසො ‘‘කුහිං භගවා’’ති පුච්ඡිත්වා පරිනිබ්බුතභාවං සුත්වා ‘‘එවං මහානුභාවා බුද්ධාපි නාම අනිච්චතාවසං ගච්ඡන්ති, අහො සඞ්ඛාරා අද්ධුවා’’ති අනිච්චසඤ්ඤං පටිලභි. තං ථෙරො බොධිපූජාය උස්සාහෙසි. සො කාලෙන කාලං බොධිරුක්ඛසමීපං ගන්ත්වා විපස්සනං පට්ඨපෙත්වා බුද්ධගුණෙ අනුස්සරන්තො බොධිං වන්දති. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කොසලරට්ඨෙ ඉබ්භකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා සන්ධිතොති ලද්ධනාමො වයප්පත්තො අනිච්චතාපටිසංයුත්තං ධම්මකථං සුත්වා සංවෙගජාතො පබ්බජිත්වා විපස්සනං පට්ඨපෙත්වා ඤාණස්ස පරිපාකං ගතත්තා නචිරස්සෙව ඡළභිඤ්ඤො අහොසි. සො අත්තනො පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරන්තො සිඛිස්ස භගවතො කාලෙ බොධිවන්දනං බුද්ධානුස්සතිං අනිච්චසඤ්ඤාපටිලාභඤ්ච අනුස්සරිත්වා තදුපනිස්සයෙන අත්තනො විසෙසාධිගමං පකාසෙන්තො –
Assatthe haritobhāseti āyasmato sandhitattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto ito ekatiṃse kappe sikhissa bhagavato kāle eko gopālako ahosi. So satthari parinibbute aññataraṃ theraṃ upasaṅkamitvā tassa santike buddhaguṇapaṭisaṃyuttaṃ dhammaṃ sutvā pasannamānaso ‘‘kuhiṃ bhagavā’’ti pucchitvā parinibbutabhāvaṃ sutvā ‘‘evaṃ mahānubhāvā buddhāpi nāma aniccatāvasaṃ gacchanti, aho saṅkhārā addhuvā’’ti aniccasaññaṃ paṭilabhi. Taṃ thero bodhipūjāya ussāhesi. So kālena kālaṃ bodhirukkhasamīpaṃ gantvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā buddhaguṇe anussaranto bodhiṃ vandati. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kosalaraṭṭhe ibbhakule nibbattitvā sandhitoti laddhanāmo vayappatto aniccatāpaṭisaṃyuttaṃ dhammakathaṃ sutvā saṃvegajāto pabbajitvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā ñāṇassa paripākaṃ gatattā nacirasseva chaḷabhiñño ahosi. So attano pubbenivāsaṃ anussaranto sikhissa bhagavato kāle bodhivandanaṃ buddhānussatiṃ aniccasaññāpaṭilābhañca anussaritvā tadupanissayena attano visesādhigamaṃ pakāsento –
217.
217.
‘‘අස්සත්ථෙ හරිතොභාසෙ, සංවිරූළ්හම්හි පාදපෙ;
‘‘Assatthe haritobhāse, saṃvirūḷhamhi pādape;
එකං බුද්ධගතං සඤ්ඤං, අලභිත්ථං පතිස්සතො.
Ekaṃ buddhagataṃ saññaṃ, alabhitthaṃ patissato.
218.
218.
‘‘එකතිංසෙ ඉතො කප්පෙ, යං සඤ්ඤමලභිං තදා;
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ saññamalabhiṃ tadā;
තස්සා සඤ්ඤාය වාහසා, පත්තො මෙ ආසවක්ඛයො’’ති. –
Tassā saññāya vāhasā, patto me āsavakkhayo’’ti. –
ද්වෙ ගාථා අභාසි.
Dve gāthā abhāsi.
තත්ථ අස්සත්ථෙති අස්සත්ථට්ඨානීයෙ, ය්වායං එතරහි අම්හාකං භගවතො බොධිරුක්ඛො අස්සත්ථො, එතස්ස ඨානෙ තදා සිඛිස්ස භගවතො බොධිරුක්ඛො පුණ්ඩරීකො ඨිතොති සො අස්සත්ථට්ඨානීයතාය ‘‘අස්සත්ථෙ’’ති වුත්තං. සත්තානං අස්සාසජනනතො වා. අපරෙ පන ‘‘අස්සත්ථරුක්ඛමූලෙ නිසීදිත්වා තදා බුද්ධානුස්සතියා භාවිතත්තා ථෙරො ‘අස්සත්ථෙ’ති අවොචා’’ති වදන්ති. හරිතොභාසෙති හරිතෙහි සාරමණිවණ්ණෙහි ඔභාසමානෙ. සංවිරූළ්හම්හීති සුට්ඨු විරූළ්හෙ සුප්පතිට්ඨිතෙ, සුඝනනිචිතපත්තපලාසපල්ලවෙහි විරූළ්හසඤ්ඡන්නෙති ච වදන්ති. පාදපෙති රුක්ඛෙ. එකං බුද්ධගතං සඤ්ඤං, අලභිත්ථං පතිස්සතොති බුද්ධාරම්මණං ආරම්මණස්ස එකජාතියත්තා එකං ‘‘ඉතිපි සො භගවා’’තිආදිනයප්පවත්තං බුද්ධානුස්සතිසහගතං සඤ්ඤං බුද්ධගුණානං පතිපතිසරණතො පතිස්සතො හුත්වා අලභිං.
Tattha assattheti assatthaṭṭhānīye, yvāyaṃ etarahi amhākaṃ bhagavato bodhirukkho assattho, etassa ṭhāne tadā sikhissa bhagavato bodhirukkho puṇḍarīko ṭhitoti so assatthaṭṭhānīyatāya ‘‘assatthe’’ti vuttaṃ. Sattānaṃ assāsajananato vā. Apare pana ‘‘assattharukkhamūle nisīditvā tadā buddhānussatiyā bhāvitattā thero ‘assatthe’ti avocā’’ti vadanti. Haritobhāseti haritehi sāramaṇivaṇṇehi obhāsamāne. Saṃvirūḷhamhīti suṭṭhu virūḷhe suppatiṭṭhite, sughananicitapattapalāsapallavehi virūḷhasañchanneti ca vadanti. Pādapeti rukkhe. Ekaṃ buddhagataṃ saññaṃ, alabhitthaṃ patissatoti buddhārammaṇaṃ ārammaṇassa ekajātiyattā ekaṃ ‘‘itipi so bhagavā’’tiādinayappavattaṃ buddhānussatisahagataṃ saññaṃ buddhaguṇānaṃ patipatisaraṇato patissato hutvā alabhiṃ.
කදා පන සා සඤ්ඤා ලද්ධා, කීවතාය සිද්ධාති ආහ ‘‘එකතිංසෙ ඉතො කප්පෙ’’තිආදි. ඉතො භද්දකප්පතො උද්ධං ආරොහනවසෙන එකතිංසෙ කප්පෙ. යං සඤ්ඤන්ති යං බුද්ධානුස්සතිසහගතං සඤ්ඤං, යං වා බුද්ධානං අනිච්චතං දිස්වා තදනුසාරෙන සබ්බාසඞ්ඛාරෙසු තදා අනිච්චසඤ්ඤං අලභිං. තස්සා සඤ්ඤාය වාහසාති තස්සා යථාවුත්තාය සඤ්ඤාය කාරණභාවෙන තං උපනිස්සයං කත්වා. පත්තො මෙ ආසවක්ඛයොති ඉදානි මයා ආසවානං ඛයො නිරොධො අධිගතොති ඉමායෙව ච ඉමස්ස ථෙරස්ස අපදානගාථාපි. යථාහ (අප. ථෙර 1.22.27-30) –
Kadā pana sā saññā laddhā, kīvatāya siddhāti āha ‘‘ekatiṃse ito kappe’’tiādi. Ito bhaddakappato uddhaṃ ārohanavasena ekatiṃse kappe. Yaṃ saññanti yaṃ buddhānussatisahagataṃ saññaṃ, yaṃ vā buddhānaṃ aniccataṃ disvā tadanusārena sabbāsaṅkhāresu tadā aniccasaññaṃ alabhiṃ. Tassā saññāya vāhasāti tassā yathāvuttāya saññāya kāraṇabhāvena taṃ upanissayaṃ katvā. Patto me āsavakkhayoti idāni mayā āsavānaṃ khayo nirodho adhigatoti imāyeva ca imassa therassa apadānagāthāpi. Yathāha (apa. thera 1.22.27-30) –
‘‘අස්සත්ථෙ හරිතොභාසෙ…පෙ.… පත්තො මෙ ආසවක්ඛයො.
‘‘Assatthe haritobhāse…pe… patto me āsavakkhayo.
‘‘ඉතො තෙරසකප්පම්හි, ධනිට්ඨො නාම ඛත්තියො;
‘‘Ito terasakappamhi, dhaniṭṭho nāma khattiyo;
සත්තරතනසම්පන්නො, චක්කවත්තී මහබ්බලො.
Sattaratanasampanno, cakkavattī mahabbalo.
‘‘කිලෙසා ඣාපිතා මය්හං…පෙ.… කතං බුද්ධස්ස සාසන’’න්ති.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
සන්ධිතත්ථෙරගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Sandhitattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
පඤ්චමවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Pañcamavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
නිට්ඨිතා ච දුකනිපාතවණ්ණනා.
Niṭṭhitā ca dukanipātavaṇṇanā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / ථෙරගාථාපාළි • Theragāthāpāḷi / 9. සන්ධිතත්ථෙරගාථා • 9. Sandhitattheragāthā