Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਥੇਰਗਾਥਾ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
੯. ਸਨ੍ਧਿਤਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ
9. Sandhitattheragāthāvaṇṇanā
ਅਸ੍ਸਤ੍ਥੇ ਹਰਿਤੋਭਾਸੇਤਿ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਸਨ੍ਧਿਤਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ ਗਾਥਾ। ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਅਯਮ੍ਪਿ ਪੁਰਿਮਬੁਦ੍ਧੇਸੁ ਕਤਾਧਿਕਾਰੋ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਭવੇ ਪੁਞ੍ਞਾਨਿ ਉਪਚਿਨਨ੍ਤੋ ਇਤੋ ਏਕਤਿਂਸੇ ਕਪ੍ਪੇ ਸਿਖਿਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਕਾਲੇ ਏਕੋ ਗੋਪਾਲਕੋ ਅਹੋਸਿ। ਸੋ ਸਤ੍ਥਰਿ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤੇ ਅਞ੍ਞਤਰਂ ਥੇਰਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਬੁਦ੍ਧਗੁਣਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤਂ ਧਮ੍ਮਂ ਸੁਤ੍વਾ ਪਸਨ੍ਨਮਾਨਸੋ ‘‘ਕੁਹਿਂ ਭਗવਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤਭਾવਂ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਏવਂ ਮਹਾਨੁਭਾવਾ ਬੁਦ੍ਧਾਪਿ ਨਾਮ ਅਨਿਚ੍ਚਤਾવਸਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਅਹੋ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਦ੍ਧੁવਾ’’ਤਿ ਅਨਿਚ੍ਚਸਞ੍ਞਂ ਪਟਿਲਭਿ। ਤਂ ਥੇਰੋ ਬੋਧਿਪੂਜਾਯ ਉਸ੍ਸਾਹੇਸਿ। ਸੋ ਕਾਲੇਨ ਕਾਲਂ ਬੋਧਿਰੁਕ੍ਖਸਮੀਪਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਪਟ੍ਠਪੇਤ੍વਾ ਬੁਦ੍ਧਗੁਣੇ ਅਨੁਸ੍ਸਰਨ੍ਤੋ ਬੋਧਿਂ વਨ੍ਦਤਿ। ਸੋ ਤੇਨ ਪੁਞ੍ਞਕਮ੍ਮੇਨ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸੇਸੁ ਸਂਸਰਨ੍ਤੋ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਬੁਦ੍ਧੁਪ੍ਪਾਦੇ ਕੋਸਲਰਟ੍ਠੇ ਇਬ੍ਭਕੁਲੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਸਨ੍ਧਿਤੋਤਿ ਲਦ੍ਧਨਾਮੋ વਯਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਅਨਿਚ੍ਚਤਾਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤਂ ਧਮ੍ਮਕਥਂ ਸੁਤ੍વਾ ਸਂવੇਗਜਾਤੋ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਪਟ੍ਠਪੇਤ੍વਾ ਞਾਣਸ੍ਸ ਪਰਿਪਾਕਂ ਗਤਤ੍ਤਾ ਨਚਿਰਸ੍ਸੇવ ਛਲ਼ਭਿਞ੍ਞੋ ਅਹੋਸਿ। ਸੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਂ ਅਨੁਸ੍ਸਰਨ੍ਤੋ ਸਿਖਿਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਕਾਲੇ ਬੋਧਿવਨ੍ਦਨਂ ਬੁਦ੍ਧਾਨੁਸ੍ਸਤਿਂ ਅਨਿਚ੍ਚਸਞ੍ਞਾਪਟਿਲਾਭਞ੍ਚ ਅਨੁਸ੍ਸਰਿਤ੍વਾ ਤਦੁਪਨਿਸ੍ਸਯੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ વਿਸੇਸਾਧਿਗਮਂ ਪਕਾਸੇਨ੍ਤੋ –
Assatthe haritobhāseti āyasmato sandhitattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto ito ekatiṃse kappe sikhissa bhagavato kāle eko gopālako ahosi. So satthari parinibbute aññataraṃ theraṃ upasaṅkamitvā tassa santike buddhaguṇapaṭisaṃyuttaṃ dhammaṃ sutvā pasannamānaso ‘‘kuhiṃ bhagavā’’ti pucchitvā parinibbutabhāvaṃ sutvā ‘‘evaṃ mahānubhāvā buddhāpi nāma aniccatāvasaṃ gacchanti, aho saṅkhārā addhuvā’’ti aniccasaññaṃ paṭilabhi. Taṃ thero bodhipūjāya ussāhesi. So kālena kālaṃ bodhirukkhasamīpaṃ gantvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā buddhaguṇe anussaranto bodhiṃ vandati. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kosalaraṭṭhe ibbhakule nibbattitvā sandhitoti laddhanāmo vayappatto aniccatāpaṭisaṃyuttaṃ dhammakathaṃ sutvā saṃvegajāto pabbajitvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā ñāṇassa paripākaṃ gatattā nacirasseva chaḷabhiñño ahosi. So attano pubbenivāsaṃ anussaranto sikhissa bhagavato kāle bodhivandanaṃ buddhānussatiṃ aniccasaññāpaṭilābhañca anussaritvā tadupanissayena attano visesādhigamaṃ pakāsento –
੨੧੭.
217.
‘‘ਅਸ੍ਸਤ੍ਥੇ ਹਰਿਤੋਭਾਸੇ, ਸਂવਿਰੂਲ਼੍ਹਮ੍ਹਿ ਪਾਦਪੇ।
‘‘Assatthe haritobhāse, saṃvirūḷhamhi pādape;
ਏਕਂ ਬੁਦ੍ਧਗਤਂ ਸਞ੍ਞਂ, ਅਲਭਿਤ੍ਥਂ ਪਤਿਸ੍ਸਤੋ॥
Ekaṃ buddhagataṃ saññaṃ, alabhitthaṃ patissato.
੨੧੮.
218.
‘‘ਏਕਤਿਂਸੇ ਇਤੋ ਕਪ੍ਪੇ, ਯਂ ਸਞ੍ਞਮਲਭਿਂ ਤਦਾ।
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ saññamalabhiṃ tadā;
ਤਸ੍ਸਾ ਸਞ੍ਞਾਯ વਾਹਸਾ, ਪਤ੍ਤੋ ਮੇ ਆਸવਕ੍ਖਯੋ’’ਤਿ॥ –
Tassā saññāya vāhasā, patto me āsavakkhayo’’ti. –
ਦ੍વੇ ਗਾਥਾ ਅਭਾਸਿ।
Dve gāthā abhāsi.
ਤਤ੍ਥ ਅਸ੍ਸਤ੍ਥੇਤਿ ਅਸ੍ਸਤ੍ਥਟ੍ਠਾਨੀਯੇ, ਯ੍વਾਯਂ ਏਤਰਹਿ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਭਗવਤੋ ਬੋਧਿਰੁਕ੍ਖੋ ਅਸ੍ਸਤ੍ਥੋ, ਏਤਸ੍ਸ ਠਾਨੇ ਤਦਾ ਸਿਖਿਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਬੋਧਿਰੁਕ੍ਖੋ ਪੁਣ੍ਡਰੀਕੋ ਠਿਤੋਤਿ ਸੋ ਅਸ੍ਸਤ੍ਥਟ੍ਠਾਨੀਯਤਾਯ ‘‘ਅਸ੍ਸਤ੍ਥੇ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਅਸ੍ਸਾਸਜਨਨਤੋ વਾ। ਅਪਰੇ ਪਨ ‘‘ਅਸ੍ਸਤ੍ਥਰੁਕ੍ਖਮੂਲੇ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ਤਦਾ ਬੁਦ੍ਧਾਨੁਸ੍ਸਤਿਯਾ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਥੇਰੋ ‘ਅਸ੍ਸਤ੍ਥੇ’ਤਿ ਅવੋਚਾ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਹਰਿਤੋਭਾਸੇਤਿ ਹਰਿਤੇਹਿ ਸਾਰਮਣਿવਣ੍ਣੇਹਿ ਓਭਾਸਮਾਨੇ। ਸਂવਿਰੂਲ਼੍ਹਮ੍ਹੀਤਿ ਸੁਟ੍ਠੁ વਿਰੂਲ਼੍ਹੇ ਸੁਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤੇ, ਸੁਘਨਨਿਚਿਤਪਤ੍ਤਪਲਾਸਪਲ੍ਲવੇਹਿ વਿਰੂਲ਼੍ਹਸਞ੍ਛਨ੍ਨੇਤਿ ਚ વਦਨ੍ਤਿ। ਪਾਦਪੇਤਿ ਰੁਕ੍ਖੇ। ਏਕਂ ਬੁਦ੍ਧਗਤਂ ਸਞ੍ਞਂ, ਅਲਭਿਤ੍ਥਂ ਪਤਿਸ੍ਸਤੋਤਿ ਬੁਦ੍ਧਾਰਮ੍ਮਣਂ ਆਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸ ਏਕਜਾਤਿਯਤ੍ਤਾ ਏਕਂ ‘‘ਇਤਿਪਿ ਸੋ ਭਗવਾ’’ਤਿਆਦਿਨਯਪ੍ਪવਤ੍ਤਂ ਬੁਦ੍ਧਾਨੁਸ੍ਸਤਿਸਹਗਤਂ ਸਞ੍ਞਂ ਬੁਦ੍ਧਗੁਣਾਨਂ ਪਤਿਪਤਿਸਰਣਤੋ ਪਤਿਸ੍ਸਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਅਲਭਿਂ।
Tattha assattheti assatthaṭṭhānīye, yvāyaṃ etarahi amhākaṃ bhagavato bodhirukkho assattho, etassa ṭhāne tadā sikhissa bhagavato bodhirukkho puṇḍarīko ṭhitoti so assatthaṭṭhānīyatāya ‘‘assatthe’’ti vuttaṃ. Sattānaṃ assāsajananato vā. Apare pana ‘‘assattharukkhamūle nisīditvā tadā buddhānussatiyā bhāvitattā thero ‘assatthe’ti avocā’’ti vadanti. Haritobhāseti haritehi sāramaṇivaṇṇehi obhāsamāne. Saṃvirūḷhamhīti suṭṭhu virūḷhe suppatiṭṭhite, sughananicitapattapalāsapallavehi virūḷhasañchanneti ca vadanti. Pādapeti rukkhe. Ekaṃ buddhagataṃ saññaṃ, alabhitthaṃ patissatoti buddhārammaṇaṃ ārammaṇassa ekajātiyattā ekaṃ ‘‘itipi so bhagavā’’tiādinayappavattaṃ buddhānussatisahagataṃ saññaṃ buddhaguṇānaṃ patipatisaraṇato patissato hutvā alabhiṃ.
ਕਦਾ ਪਨ ਸਾ ਸਞ੍ਞਾ ਲਦ੍ਧਾ, ਕੀવਤਾਯ ਸਿਦ੍ਧਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਏਕਤਿਂਸੇ ਇਤੋ ਕਪ੍ਪੇ’’ਤਿਆਦਿ। ਇਤੋ ਭਦ੍ਦਕਪ੍ਪਤੋ ਉਦ੍ਧਂ ਆਰੋਹਨવਸੇਨ ਏਕਤਿਂਸੇ ਕਪ੍ਪੇ। ਯਂ ਸਞ੍ਞਨ੍ਤਿ ਯਂ ਬੁਦ੍ਧਾਨੁਸ੍ਸਤਿਸਹਗਤਂ ਸਞ੍ਞਂ, ਯਂ વਾ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਅਨਿਚ੍ਚਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਤਦਨੁਸਾਰੇਨ ਸਬ੍ਬਾਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਤਦਾ ਅਨਿਚ੍ਚਸਞ੍ਞਂ ਅਲਭਿਂ। ਤਸ੍ਸਾ ਸਞ੍ਞਾਯ વਾਹਸਾਤਿ ਤਸ੍ਸਾ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਾਯ ਸਞ੍ਞਾਯ ਕਾਰਣਭਾવੇਨ ਤਂ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਂ ਕਤ੍વਾ। ਪਤ੍ਤੋ ਮੇ ਆਸવਕ੍ਖਯੋਤਿ ਇਦਾਨਿ ਮਯਾ ਆਸવਾਨਂ ਖਯੋ ਨਿਰੋਧੋ ਅਧਿਗਤੋਤਿ ਇਮਾਯੇવ ਚ ਇਮਸ੍ਸ ਥੇਰਸ੍ਸ ਅਪਦਾਨਗਾਥਾਪਿ। ਯਥਾਹ (ਅਪ॰ ਥੇਰ ੧.੨੨.੨੭-੩੦) –
Kadā pana sā saññā laddhā, kīvatāya siddhāti āha ‘‘ekatiṃse ito kappe’’tiādi. Ito bhaddakappato uddhaṃ ārohanavasena ekatiṃse kappe. Yaṃ saññanti yaṃ buddhānussatisahagataṃ saññaṃ, yaṃ vā buddhānaṃ aniccataṃ disvā tadanusārena sabbāsaṅkhāresu tadā aniccasaññaṃ alabhiṃ. Tassā saññāya vāhasāti tassā yathāvuttāya saññāya kāraṇabhāvena taṃ upanissayaṃ katvā. Patto me āsavakkhayoti idāni mayā āsavānaṃ khayo nirodho adhigatoti imāyeva ca imassa therassa apadānagāthāpi. Yathāha (apa. thera 1.22.27-30) –
‘‘ਅਸ੍ਸਤ੍ਥੇ ਹਰਿਤੋਭਾਸੇ…ਪੇ॰… ਪਤ੍ਤੋ ਮੇ ਆਸવਕ੍ਖਯੋ॥
‘‘Assatthe haritobhāse…pe… patto me āsavakkhayo.
‘‘ਇਤੋ ਤੇਰਸਕਪ੍ਪਮ੍ਹਿ, ਧਨਿਟ੍ਠੋ ਨਾਮ ਖਤ੍ਤਿਯੋ।
‘‘Ito terasakappamhi, dhaniṭṭho nāma khattiyo;
ਸਤ੍ਤਰਤਨਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ, ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤੀ ਮਹਬ੍ਬਲੋ॥
Sattaratanasampanno, cakkavattī mahabbalo.
‘‘ਕਿਲੇਸਾ ਝਾਪਿਤਾ ਮਯ੍ਹਂ…ਪੇ॰… ਕਤਂ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਸਾਸਨ’’ਨ੍ਤਿ॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ਸਨ੍ਧਿਤਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Sandhitattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
ਪਞ੍ਚਮવਗ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Pañcamavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ ਚ ਦੁਕਨਿਪਾਤવਣ੍ਣਨਾ।
Niṭṭhitā ca dukanipātavaṇṇanā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਥੇਰਗਾਥਾਪਾਲ਼ਿ • Theragāthāpāḷi / ੯. ਸਨ੍ਧਿਤਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾ • 9. Sandhitattheragāthā