Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / నేత్తివిభావినీ • Nettivibhāvinī

    ౧. సఙ్గహవారఅత్థవిభావనా

    1. Saṅgahavāraatthavibhāvanā

    తత్థ యస్స సిక్ఖత్తయసఙ్గహస్స నవఙ్గస్స సత్థుసాసనవరస్స అత్థసంవణ్ణనం యం నేత్తిప్పకరణం కాతుకామో, తస్స నేత్తిప్పకరణస్స నిస్సయం విసయభూతం సంవణ్ణేతబ్బసహితం, సంవణ్ణేతబ్బం ఏవ వా సలోకపాలేన తిలోకేన సదా పూజేతబ్బస్స చేవ నమస్సితబ్బస్స చ నరుత్తమస్స సత్థునో సాసనవరం విదూహేవ ఞాతబ్బం. ఏతం సాసనవరం తావ దస్సేన్తో తంజనకేన, తంవిజానకవిదూహి చ నియమేతుం, రతనత్తయగుణపరిదీపనఞ్చ కాతుం –

    Tattha yassa sikkhattayasaṅgahassa navaṅgassa satthusāsanavarassa atthasaṃvaṇṇanaṃ yaṃ nettippakaraṇaṃ kātukāmo, tassa nettippakaraṇassa nissayaṃ visayabhūtaṃ saṃvaṇṇetabbasahitaṃ, saṃvaṇṇetabbaṃ eva vā salokapālena tilokena sadā pūjetabbassa ceva namassitabbassa ca naruttamassa satthuno sāsanavaraṃ vidūheva ñātabbaṃ. Etaṃ sāsanavaraṃ tāva dassento taṃjanakena, taṃvijānakavidūhi ca niyametuṃ, ratanattayaguṇaparidīpanañca kātuṃ –

    ‘‘యం లోకో పూజయతే, సలోకపాలో సదా నమస్సతి చ;

    ‘‘Yaṃ loko pūjayate, salokapālo sadā namassati ca;

    తస్సేత సాసనవరం, విదూహి ఞేయ్యం నరవరస్సా’’తి. – పఠమగాథమాహ;

    Tasseta sāsanavaraṃ, vidūhi ñeyyaṃ naravarassā’’ti. – paṭhamagāthamāha;

    ఇమాయ హి పఠమగాథాయ ‘‘ఏతం సాసనవరం ఞేయ్య’’న్తి ఏత్తకమేవ ఏకన్తతో కరణవిసేసభావేన అధిప్పేతం. ఏతేనేవ విసేసకరణేన ఏకన్తాధిప్పేతనేత్తివిసయసాసనవరస్స దస్సితత్తా. ఏకన్తాధిప్పేతసాసనవరమేవ నేత్తిసంవణ్ణనాయ సంవణ్ణేతబ్బత్తా విసయం తేనేవ వక్ఖతి అట్ఠకథాచరియో

    Imāya hi paṭhamagāthāya ‘‘etaṃ sāsanavaraṃ ñeyya’’nti ettakameva ekantato karaṇavisesabhāvena adhippetaṃ. Eteneva visesakaraṇena ekantādhippetanettivisayasāsanavarassa dassitattā. Ekantādhippetasāsanavarameva nettisaṃvaṇṇanāya saṃvaṇṇetabbattā visayaṃ teneva vakkhati aṭṭhakathācariyo

    ‘‘ఏతం ఇదాని అమ్హేహి విభజితబ్బహారనయపట్ఠానవిచారణవిసయభూతం సాసనం ఆదికల్యాణతాదిగుణసమ్పత్తియా వరం అగ్గం ఉత్తమం నిపుణఞాణగోచరతాయ పణ్డితవేదనీయమేవా’’తి (నేత్తి॰ అట్ఠ॰ సఙ్గహవారవణ్ణనా) చ,

    ‘‘Etaṃ idāni amhehi vibhajitabbahāranayapaṭṭhānavicāraṇavisayabhūtaṃ sāsanaṃ ādikalyāṇatādiguṇasampattiyā varaṃ aggaṃ uttamaṃ nipuṇañāṇagocaratāya paṇḍitavedanīyamevā’’ti (netti. aṭṭha. saṅgahavāravaṇṇanā) ca,

    ‘‘ఏతం తివిధమ్పి ‘సాసనవర’న్తి పదేన సఙ్గణ్హిత్వా తత్థ యం పఠమం, తం ఇతరేసం అధిగమూపాయోతి సబ్బసాసనమూలభూతం, అత్తనో పకరణస్స చ విసయభూతం పరియత్తిసాసనమేవా’’తి (నేత్తి॰ అట్ఠ॰ సఙ్గహవారవణ్ణనా) చ,

    ‘‘Etaṃ tividhampi ‘sāsanavara’nti padena saṅgaṇhitvā tattha yaṃ paṭhamaṃ, taṃ itaresaṃ adhigamūpāyoti sabbasāsanamūlabhūtaṃ, attano pakaraṇassa ca visayabhūtaṃ pariyattisāsanamevā’’ti (netti. aṭṭha. saṅgahavāravaṇṇanā) ca,

    ‘‘ఇదాని యం వుత్తం ‘సాసనవరం విదూహి ఞేయ్య’న్తి, తత్థ నేత్తిసంవణ్ణనాయ విసయభూతం పరియత్తిధమ్మమేవ పకారన్తరేన నియమేత్వా దస్సేతు’’న్తి (నేత్తి॰ అట్ఠ॰ సఙ్గహవారవణ్ణనా) చ.

    ‘‘Idāni yaṃ vuttaṃ ‘sāsanavaraṃ vidūhi ñeyya’nti, tattha nettisaṃvaṇṇanāya visayabhūtaṃ pariyattidhammameva pakārantarena niyametvā dassetu’’nti (netti. aṭṭha. saṅgahavāravaṇṇanā) ca.

    తత్థ పరియత్తిసాసనస్సాపి మూలం హోతీతి వుత్తం ‘‘సబ్బసాసనమూలభూత’’న్తి. ఏతేన కమ్మసాధనేనపి అధిప్పేతత్థే సిద్ధే నానావిధసాధకవచనం నానావాదానం అనోకాసకరణత్థాయ కతం. స్వాక్ఖాతతాదిధమ్మగుణా పన సాసనస్స విసేసదేసకనరవరసద్దేన వా పరిదీపకత్థభావేన వా దీపితా అవినాభావతో. సాసనవరస్స పన జనకసమ్బన్ధిపేక్ఖత్తా ‘‘నరవరస్సా’’తి వుత్తం. తేన చ అగ్గపుగ్గలో సాసనవరజనకో వాచకత్థసమ్బన్ధిభావేన వుత్తో. అనఞ్ఞసాధారణమహాకరుణాసబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణాదిగుణవిసేసా పన జనకసమ్బన్ధిభూతస్స నరస్స విసేసకేనవరసద్దేన వా పరిదీపకత్థభావేన వా దీపితో.

    Tattha pariyattisāsanassāpi mūlaṃ hotīti vuttaṃ ‘‘sabbasāsanamūlabhūta’’nti. Etena kammasādhanenapi adhippetatthe siddhe nānāvidhasādhakavacanaṃ nānāvādānaṃ anokāsakaraṇatthāya kataṃ. Svākkhātatādidhammaguṇā pana sāsanassa visesadesakanaravarasaddena vā paridīpakatthabhāvena vā dīpitā avinābhāvato. Sāsanavarassa pana janakasambandhipekkhattā ‘‘naravarassā’’ti vuttaṃ. Tena ca aggapuggalo sāsanavarajanako vācakatthasambandhibhāvena vutto. Anaññasādhāraṇamahākaruṇāsabbaññutaññāṇādiguṇavisesā pana janakasambandhibhūtassa narassa visesakenavarasaddena vā paridīpakatthabhāvena vā dīpito.

    కిం ను సో సాసనవరజనకో నరవరో పరమత్థోవ, ఉదాహు పూజనీయో చేవ నమస్సనీయో చాతి వుత్తం ‘‘యం లోకో…పే॰… నమస్సతి చా’’తి, తేన సాసనవరజనకో నరవరో పరమత్థోవ న హోతి, అథ ఖో సలోకపాలేన లోకేన సదా సబ్బకాలేసు పూజనీయో చేవ నమస్సనీయో చాతి విసేసితో థోమితోతి.

    Kiṃ nu so sāsanavarajanako naravaro paramatthova, udāhu pūjanīyo ceva namassanīyo cāti vuttaṃ ‘‘yaṃ loko…pe… namassati cā’’ti, tena sāsanavarajanako naravaro paramatthova na hoti, atha kho salokapālena lokena sadā sabbakālesu pūjanīyo ceva namassanīyo cāti visesito thomitoti.

    ఏత్థ చ పూజననమస్సనచేతనావాచకేన వా పూజననమస్సనసద్దేన ఫలూపచారత్థో పుఞ్ఞమహత్తసఙ్ఖాతో పూజనీయభావో చేవ ఆసవక్ఖయఞాణపదట్ఠానసబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణాదిగుణసఙ్ఖాతో నమస్సనీయభావో చ దీపకత్థభావేన పరిగ్గహేత్వా దీపితో. తేనాహ అట్ఠకథాచరియో ‘‘భగవతో సదేవకస్స లోకస్స పూజనీయవన్దనీయభావో, అగ్గపుగ్గలభావో చ వుచ్చమానో గుణవిసిట్ఠతం దీపేతీ’’తిఆది (నేత్తి॰ అట్ఠ॰ సఙ్గహవారవణ్ణనా).

    Ettha ca pūjananamassanacetanāvācakena vā pūjananamassanasaddena phalūpacārattho puññamahattasaṅkhāto pūjanīyabhāvo ceva āsavakkhayañāṇapadaṭṭhānasabbaññutaññāṇādiguṇasaṅkhāto namassanīyabhāvo ca dīpakatthabhāvena pariggahetvā dīpito. Tenāha aṭṭhakathācariyo ‘‘bhagavato sadevakassa lokassa pūjanīyavandanīyabhāvo, aggapuggalabhāvo ca vuccamāno guṇavisiṭṭhataṃ dīpetī’’tiādi (netti. aṭṭha. saṅgahavāravaṇṇanā).

    తాదిసస్స నరవరస్స తాదిసం సాసనవరం కిం యేన కేనచి విఞ్ఞేయ్యన్తి వుత్తం ‘‘విదూహీ’’తి. తేన తిపిటకధరా అరియభూతా పణ్డితా వాచకత్థభావేన గహితా, సుప్పటిపన్నతాదిసఙ్ఘగుణా పన వన్దధాతువచనేన వా దీపకత్థభావేన వా దీపితాతి. ఏవం పరిగ్గహేత్వా దీపితే రతనత్తయగుణే సన్ధాయ ‘‘ఏవం పఠమగాథాయ సాతిసయం రతనత్తయగుణపరిదీపనం కత్వా’’తి (నేత్తి॰ అట్ఠ॰ సఙ్గహవారవణ్ణనా) వక్ఖతి, న గాథాయ నిరవసేసత్థే. తత్థ ఏవన్తి ఏవం సాసనవరదస్సనభూతాయ పఠమగాథాయాతి అత్థోవ దట్ఠబ్బో. అపరే పనాచరియా ‘‘ఇమాయ పఠమగాథాయ ఏకన్తతో అధిప్పేతానాధిప్పేతవచనాని చేవ వాచకత్థదీపకత్థవిసేసాని చ సుట్ఠు అవిచారేత్వా ‘ఏవం పఠమగాథాయ సాతిసయం రతనత్తయగుణపరిదీపనం కత్వా’తి వచనచ్ఛాయం నిస్సాయ సాతిసయం రతనత్తయగుణపరిదీపనం కాతుం ‘యం లోకోత్యాదిమాహా’తి చ సాతిసయరతనత్తయగుణే దస్సేన్తో ‘యం లోకోత్యాదిమాహా’తి’’ చ వదన్తి. తేసం వాదో అమ్హాకం నక్ఖమతి. కారణం పన మయా హేట్ఠా వుత్తానుసారేన ఞాతబ్బన్తి అయం పదానుక్కమానురూపానుసన్ధ్యత్థో.

    Tādisassa naravarassa tādisaṃ sāsanavaraṃ kiṃ yena kenaci viññeyyanti vuttaṃ ‘‘vidūhī’’ti. Tena tipiṭakadharā ariyabhūtā paṇḍitā vācakatthabhāvena gahitā, suppaṭipannatādisaṅghaguṇā pana vandadhātuvacanena vā dīpakatthabhāvena vā dīpitāti. Evaṃ pariggahetvā dīpite ratanattayaguṇe sandhāya ‘‘evaṃ paṭhamagāthāya sātisayaṃ ratanattayaguṇaparidīpanaṃ katvā’’ti (netti. aṭṭha. saṅgahavāravaṇṇanā) vakkhati, na gāthāya niravasesatthe. Tattha evanti evaṃ sāsanavaradassanabhūtāya paṭhamagāthāyāti atthova daṭṭhabbo. Apare panācariyā ‘‘imāya paṭhamagāthāya ekantato adhippetānādhippetavacanāni ceva vācakatthadīpakatthavisesāni ca suṭṭhu avicāretvā ‘evaṃ paṭhamagāthāya sātisayaṃ ratanattayaguṇaparidīpanaṃ katvā’ti vacanacchāyaṃ nissāya sātisayaṃ ratanattayaguṇaparidīpanaṃ kātuṃ ‘yaṃ lokotyādimāhā’ti ca sātisayaratanattayaguṇe dassento ‘yaṃ lokotyādimāhā’ti’’ ca vadanti. Tesaṃ vādo amhākaṃ nakkhamati. Kāraṇaṃ pana mayā heṭṭhā vuttānusārena ñātabbanti ayaṃ padānukkamānurūpānusandhyattho.

    అథ వా ఏకం సమయం జమ్బువనసణ్డే నిసీదిత్వా సిస్సానం హితం చిన్తేన్తో, అత్తనో అభినీహారసమ్పత్తిం పస్సన్తో, సమ్మాసమ్బుద్ధేన పసంసితో, మహాకచ్చాయనో సత్థారా అనుమోదితం సాసనాయత్తం నవఙ్గస్సత్థవణ్ణనం సోళసహారాదిఅనేకత్థవిధం నేత్తిప్పకరణం ఆరభన్తో, ‘‘యం లోకో’’త్యాదిమాహ. యది ఏవం యథావుత్తప్పకారం నేత్తిప్పకరణభూతం సోళసహారాత్యాదికం ఆరభితబ్బం, తం అనారభిత్వా కస్మా నేత్తిప్పకరణతో బహిభూతం ‘‘యం లోకో’’త్యాదికం ఆరభితబ్బం, సేయ్యథాపి అమ్బం పుట్ఠో లబుజం బ్యాకరేయ్య, లబుజం పుట్ఠో అమ్బం బ్యాకరేయ్య, ఏవమేవ నేత్తిప్పకరణమారభన్తో అఞ్ఞం ఆరభతీతి? తథాపి యస్స యథావుత్తస్స సాసనవరస్స అత్థసంవణ్ణనం యం నేత్తిప్పకరణం కాతుకామో యస్స నేత్తిప్పకరణస్స విసయభూతం సంవణ్ణేతబ్బసహితం, సంవణ్ణేతబ్బం ఏవ వా తం సాసనవరం తావ దస్సేన్తో తంజనకేన, తంవిజానకవిదూహి చ నియమేతుం, రతనత్తయగుణపరిదీపనఞ్చ కాతుం ‘‘యం లోకో’’త్యాదిమాహ. అయం లీనన్తరచోదనాసహితో అనుసన్ధ్యత్థో.

    Atha vā ekaṃ samayaṃ jambuvanasaṇḍe nisīditvā sissānaṃ hitaṃ cintento, attano abhinīhārasampattiṃ passanto, sammāsambuddhena pasaṃsito, mahākaccāyano satthārā anumoditaṃ sāsanāyattaṃ navaṅgassatthavaṇṇanaṃ soḷasahārādianekatthavidhaṃ nettippakaraṇaṃ ārabhanto, ‘‘yaṃ loko’’tyādimāha. Yadi evaṃ yathāvuttappakāraṃ nettippakaraṇabhūtaṃ soḷasahārātyādikaṃ ārabhitabbaṃ, taṃ anārabhitvā kasmā nettippakaraṇato bahibhūtaṃ ‘‘yaṃ loko’’tyādikaṃ ārabhitabbaṃ, seyyathāpi ambaṃ puṭṭho labujaṃ byākareyya, labujaṃ puṭṭho ambaṃ byākareyya, evameva nettippakaraṇamārabhanto aññaṃ ārabhatīti? Tathāpi yassa yathāvuttassa sāsanavarassa atthasaṃvaṇṇanaṃ yaṃ nettippakaraṇaṃ kātukāmo yassa nettippakaraṇassa visayabhūtaṃ saṃvaṇṇetabbasahitaṃ, saṃvaṇṇetabbaṃ eva vā taṃ sāsanavaraṃ tāva dassento taṃjanakena, taṃvijānakavidūhi ca niyametuṃ, ratanattayaguṇaparidīpanañca kātuṃ ‘‘yaṃ loko’’tyādimāha. Ayaṃ līnantaracodanāsahito anusandhyattho.

    ‘‘యం లోకో పూజయతే, సలోకపాలో సదా నమస్సతి చ;

    ‘‘Yaṃ loko pūjayate, salokapālo sadā namassati ca;

    తస్సేత సాసనవరం, విదూహి ఞేయ్యం నరవరస్సా’’తి. –

    Tasseta sāsanavaraṃ, vidūhi ñeyyaṃ naravarassā’’ti. –

    నిగ్గహితలోపం కత్వా రచితా గాథా అరియాసామఞ్ఞలక్ఖణేన సమ్పన్నా. కథం? పుబ్బడ్ఢే తింస మత్తా, అపరడ్ఢే సత్తవీస మత్తా. సమ్పిణ్డితా సత్తపఞ్ఞాస మత్తావ భవన్తి. అక్ఖరానం పన ఇమిస్సం గాథాయం సత్తతింస. తేసు గరుక్ఖరా వీసతి, లహుక్ఖరా సత్తరస భవన్తి. ‘‘తస్సేతం సాసనవర’’న్తి పన సానునాసికం విరుజ్ఝతి.

    Niggahitalopaṃ katvā racitā gāthā ariyāsāmaññalakkhaṇena sampannā. Kathaṃ? Pubbaḍḍhe tiṃsa mattā, aparaḍḍhe sattavīsa mattā. Sampiṇḍitā sattapaññāsa mattāva bhavanti. Akkharānaṃ pana imissaṃ gāthāyaṃ sattatiṃsa. Tesu garukkharā vīsati, lahukkharā sattarasa bhavanti. ‘‘Tassetaṃ sāsanavara’’nti pana sānunāsikaṃ virujjhati.

    తత్థ నిద్దేసత్థో అట్ఠకథానుసారేన విజానితబ్బో. సలోకపాలో సబ్బో సత్తలోకో సక్కచ్చం సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణాదిఅనేకగుణానుస్సరణేన వా పూజేతబ్బపూజనేన వా పటిపత్తిపూజనేన వా సదా సబ్బకాలేసు సక్కచ్చం యం నరవరం పూజయతే చేవ నమస్సతి చ, తస్స పూజేతబ్బస్స చేవ నమస్సితబ్బస్స చ సత్థునో నరవరస్స తిలోకగ్గస్స మయా సంవణ్ణేతబ్బసహితం, సంవణ్ణేతబ్బం ఏవ వా విదూహేవ ఞేయ్యం ఞాతబ్బం. నిపుణఞాణగోచరం ఏతం మయా బుద్ధియం ఠపితం సాసనవరం మయా ఆరభితబ్బస్స నేత్తిప్పకరణస్స విసయన్తి పఠమం జానితబ్బం దస్సేత్వా తస్స అత్థసంవణ్ణనాభూతం నేత్తిప్పకరణం అహం ఆరభిస్సామి, తం తుమ్హే సాధవో సుణాథ మనసి కరోథాతి సముదాయయోజనా, అవయవయోజనాపి కాతబ్బా.

    Tattha niddesattho aṭṭhakathānusārena vijānitabbo. Salokapālo sabbo sattaloko sakkaccaṃ sabbaññutaññāṇādianekaguṇānussaraṇena vā pūjetabbapūjanena vā paṭipattipūjanena vā sadā sabbakālesu sakkaccaṃ yaṃ naravaraṃ pūjayate ceva namassati ca, tassa pūjetabbassa ceva namassitabbassa ca satthuno naravarassa tilokaggassa mayā saṃvaṇṇetabbasahitaṃ, saṃvaṇṇetabbaṃ eva vā vidūheva ñeyyaṃ ñātabbaṃ. Nipuṇañāṇagocaraṃ etaṃ mayā buddhiyaṃ ṭhapitaṃ sāsanavaraṃ mayā ārabhitabbassa nettippakaraṇassa visayanti paṭhamaṃ jānitabbaṃ dassetvā tassa atthasaṃvaṇṇanābhūtaṃ nettippakaraṇaṃ ahaṃ ārabhissāmi, taṃ tumhe sādhavo suṇātha manasi karothāti samudāyayojanā, avayavayojanāpi kātabbā.

    కథం? ‘‘సలోకపాలో లోకో’’తి విసేసనవిసేసితబ్బభావేన యోజనా. లోకపాలో వజ్జేత్వా అవసేసో లోకో చ న హోతి, అథ ఖో లోకపాలసహితో లోకోతి విసేసేతి. ‘‘లోకో పూజయతే చేవ నమస్సతి చా’’తి కత్తుకారకఆఖ్యాతకిరియాభావేన యోజనా ‘‘యో కరోతి, స కత్తా’’తి వుత్తత్తా. యో లోకో కారకో, సో కత్తా హోతు. యో లోకో పూజయతే చేవ నమస్సతి చ, కథం సో కత్తాతి? ‘‘యో కరోతి, స కత్తా’’తి సుత్తస్స ‘‘యో కరోతి కిరియం నిప్ఫాదేతి, సో కిరియానిప్ఫాదకో కత్తా’’తి అత్థసమ్భవతో సయనభుఞ్జనాదిసబ్బకిరియానిప్ఫాదకో కత్తాయేవ హోతి. అయఞ్చ లోకో పూజననమస్సనకిరియానిప్ఫాదకోయేవాతి. కథం అయం లోకో కిరియానిప్ఫాదకోతి? ‘‘లోకో’’తి సత్తపఞ్ఞత్తియా పరమత్థతో అవిజ్జమానాయపి పఞ్ఞాపేతబ్బో సన్తానే పవత్తమానో హదయవత్థునిస్సితో చిత్తుప్పాదో గహేతబ్బో, సో యథారహం హేతాధిపతిసహజాతాదిపచ్చయేన పచ్చయో నిప్ఫాదకో భవే. ఏవం లోకస్స కత్తుకారకభావో విజానితబ్బోతి పచ్చయపచ్చయుప్పన్నభావేన యోజనా. ఏస నయో తీసు పిటకేసుపి ఏవరూపేసు ఠానేసు.

    Kathaṃ? ‘‘Salokapālo loko’’ti visesanavisesitabbabhāvena yojanā. Lokapālo vajjetvā avaseso loko ca na hoti, atha kho lokapālasahito lokoti viseseti. ‘‘Loko pūjayate ceva namassati cā’’ti kattukārakaākhyātakiriyābhāvena yojanā ‘‘yo karoti, sa kattā’’ti vuttattā. Yo loko kārako, so kattā hotu. Yo loko pūjayate ceva namassati ca, kathaṃ so kattāti? ‘‘Yo karoti, sa kattā’’ti suttassa ‘‘yo karoti kiriyaṃ nipphādeti, so kiriyānipphādako kattā’’ti atthasambhavato sayanabhuñjanādisabbakiriyānipphādako kattāyeva hoti. Ayañca loko pūjananamassanakiriyānipphādakoyevāti. Kathaṃ ayaṃ loko kiriyānipphādakoti? ‘‘Loko’’ti sattapaññattiyā paramatthato avijjamānāyapi paññāpetabbo santāne pavattamāno hadayavatthunissito cittuppādo gahetabbo, so yathārahaṃ hetādhipatisahajātādipaccayena paccayo nipphādako bhave. Evaṃ lokassa kattukārakabhāvo vijānitabboti paccayapaccayuppannabhāvena yojanā. Esa nayo tīsu piṭakesupi evarūpesu ṭhānesu.

    ‘‘యం నరవరం పూజయతే చేవ నమస్సతి చా’’తి కమ్మకారకఆఖ్యాతకిరియాభావేన యోజనా ‘‘యం కరోతి, తం కమ్మ’’న్తి వుత్తత్తా. యం కాతబ్బం, తం కమ్మం హోతు. యం పూజయతి చేవ నమస్సతి చ, కథం తం కమ్మన్తి? ‘‘యం కరోతి, తం కమ్మ’’న్తి సుత్తస్స ‘‘యం కరోతి కిరియాయ సమ్బజ్ఝతి, కిరియాయ సమ్బజ్ఝితబ్బం కమ్మ’’న్తి అత్థసమ్భవతో కరణవాచకవచనీయాదిసబ్బకిరియాయ సమ్బజ్ఝితబ్బం కమ్మం హోత్వేవ. అయఞ్చ నరవరో పూజననమస్సనకిరియాయ వాచకవచనీయభావేన సమ్బజ్ఝితబ్బోయేవాతి. కథం అయం నరవరో వచనీయోతి? పూజననమస్సనచేతనాయ ఆరమ్మణకరణవసేన నరవరో వచనీయో, చేతనా వాచకా, ఏవం వాచకవచితబ్బభావో హోత్వేవ. ‘‘యం నరవర’’న్తి పఞ్ఞత్తియా పరమత్థతో అవిజ్జమానాయపి పఞ్ఞాపేతబ్బో సన్తానవసేన పవత్తమానో లోకియలోకుత్తరగుణసహితో ఖన్ధపఞ్చకో వుత్తో, సో ఆరమ్మణపచ్చయేన పచ్చయో, చేతనా పచ్చయుప్పన్నాతి పచ్చయపచ్చయుప్పన్నభావేన యోజనా. ఏస నయో తీసు పిటకేసు ఏవరూపేసు ఠానేసు.

    ‘‘Yaṃnaravaraṃ pūjayate ceva namassati cā’’ti kammakārakaākhyātakiriyābhāvena yojanā ‘‘yaṃ karoti, taṃ kamma’’nti vuttattā. Yaṃ kātabbaṃ, taṃ kammaṃ hotu. Yaṃ pūjayati ceva namassati ca, kathaṃ taṃ kammanti? ‘‘Yaṃ karoti, taṃ kamma’’nti suttassa ‘‘yaṃ karoti kiriyāya sambajjhati, kiriyāya sambajjhitabbaṃ kamma’’nti atthasambhavato karaṇavācakavacanīyādisabbakiriyāya sambajjhitabbaṃ kammaṃ hotveva. Ayañca naravaro pūjananamassanakiriyāya vācakavacanīyabhāvena sambajjhitabboyevāti. Kathaṃ ayaṃ naravaro vacanīyoti? Pūjananamassanacetanāya ārammaṇakaraṇavasena naravaro vacanīyo, cetanā vācakā, evaṃ vācakavacitabbabhāvo hotveva. ‘‘Yaṃ naravara’’nti paññattiyā paramatthato avijjamānāyapi paññāpetabbo santānavasena pavattamāno lokiyalokuttaraguṇasahito khandhapañcako vutto, so ārammaṇapaccayena paccayo, cetanā paccayuppannāti paccayapaccayuppannabhāvena yojanā. Esa nayo tīsu piṭakesu evarūpesu ṭhānesu.

    ‘‘తస్స నరవరస్సా’’తి విసేసనవిసేసితబ్బభావేన యోజనా. నరవరో నామ నిమన్తితబ్బాదికో న హోతి, అథ ఖో పూజేతబ్బో నమస్సితబ్బో ఏవాతి విసేసేతి. తస్స పూజేతబ్బస్స చేవ నమస్సితబ్బస్స చ నరవరస్స సాసనవరన్తి జఞ్ఞజనకభావేన యోజనా. సాసనవరం నామ పచ్చేకబుద్ధసావకబుద్ధరాజరాజాదీనం సాసనవరం న హోతి, పూజేతబ్బస్స చేవ నమస్సితబ్బస్స చ నరవరస్స తిలోకస్సేవ సాసనవరన్తి నియమేతి.

    ‘‘Tassa naravarassā’’ti visesanavisesitabbabhāvena yojanā. Naravaro nāma nimantitabbādiko na hoti, atha kho pūjetabbo namassitabbo evāti viseseti. Tassa pūjetabbassa ceva namassitabbassa ca naravarassa sāsanavaranti jaññajanakabhāvena yojanā. Sāsanavaraṃ nāma paccekabuddhasāvakabuddharājarājādīnaṃ sāsanavaraṃ na hoti, pūjetabbassa ceva namassitabbassa ca naravarassa tilokasseva sāsanavaranti niyameti.

    ‘‘విదూహి ఞేయ్య’’న్తి కత్తుకారకకితకిరియాభావేన యోజనా. కత్తుభావో హేట్ఠా వుత్తోవ. ‘‘విదూహీ’’తి సత్తపఞ్ఞత్తియా పరమత్థతో అవిజ్జమానాయపి పఞ్ఞాపేతబ్బో సన్తానే పవత్తమానో సాసనవరే సమ్మోహధంసకఞాణసహితో హదయవత్థునిస్సితో చిత్తుప్పాదో వుత్తో, సో యథారహం హేతాధిపతిసహజాతాదిపచ్చయేన పచ్చయో నిప్ఫాదకో భవే. ఞా-ఇతిధాతుయా అత్థభూతం ఞాణం పచ్చయుప్పన్నం నిప్ఫాదేయ్యం భవే, ఏవం పచ్చయపచ్చయుప్పన్నభావేన యోజనా.

    ‘‘Vidūhi ñeyya’’nti kattukārakakitakiriyābhāvena yojanā. Kattubhāvo heṭṭhā vuttova. ‘‘Vidūhī’’ti sattapaññattiyā paramatthato avijjamānāyapi paññāpetabbo santāne pavattamāno sāsanavare sammohadhaṃsakañāṇasahito hadayavatthunissito cittuppādo vutto, so yathārahaṃ hetādhipatisahajātādipaccayena paccayo nipphādako bhave. Ñā-itidhātuyā atthabhūtaṃ ñāṇaṃ paccayuppannaṃ nipphādeyyaṃ bhave, evaṃ paccayapaccayuppannabhāvena yojanā.

    ‘‘ఞేయ్యం సాసనవర’’న్తి విసేసనవిసేస్యభావేన యోజనా. సాసనవరం నామ న యేన కేనచి ఞేయ్యం, అథ ఖో విదూహేవ సణ్హసుఖుమఞాణేన ఞేయ్యం సాసనవరన్తి విసేసేతి.

    ‘‘Ñeyyaṃ sāsanavara’’nti visesanavisesyabhāvena yojanā. Sāsanavaraṃ nāma na yena kenaci ñeyyaṃ, atha kho vidūheva saṇhasukhumañāṇena ñeyyaṃ sāsanavaranti viseseti.

    ‘‘ఏతం సాసనవర’’న్తి విసేసనవిసేస్యభావేన యోజనా. సాసనవరం నామ మయా బుద్ధియం అట్ఠపితం అప్పవత్తేతబ్బం హోతి, మయా ఇదాని నేత్తిప్పకరణస్స విసయభావేన బుద్ధియం విపరివత్తమానం ఠపేతబ్బం పవత్తేతబ్బం సాసనవరన్తి విసేసేతి. ఏతం సాసనవరం నేత్తిప్పకరణస్స విసయన్తి యోజనా కాతబ్బా. తేనాహ ‘‘ఏతం ఇదాని అమ్హేహి విభజితబ్బహారనయపట్ఠానవిచారణవిసయభూతం సాసన’’న్తి (నేత్తి॰ అట్ఠ॰ సఙ్గహవారవణ్ణనా). ఇచ్చేవం నేత్తియా పఠమగాథాయ సఙ్ఖేపేన యోజనత్థో సమత్తో.

    ‘‘Etaṃ sāsanavara’’nti visesanavisesyabhāvena yojanā. Sāsanavaraṃ nāma mayā buddhiyaṃ aṭṭhapitaṃ appavattetabbaṃ hoti, mayā idāni nettippakaraṇassa visayabhāvena buddhiyaṃ viparivattamānaṃ ṭhapetabbaṃ pavattetabbaṃ sāsanavaranti viseseti. Etaṃ sāsanavaraṃ nettippakaraṇassa visayanti yojanā kātabbā. Tenāha ‘‘etaṃ idāni amhehi vibhajitabbahāranayapaṭṭhānavicāraṇavisayabhūtaṃ sāsana’’nti (netti. aṭṭha. saṅgahavāravaṇṇanā). Iccevaṃ nettiyā paṭhamagāthāya saṅkhepena yojanattho samatto.

    తత్థ న్తి అనియమనరవరస్స సత్థునో వాచకం పయోగవన్తసబ్బనామం. అనియమో చ పూజననమస్సనకిరియాయ అనియమితత్తా వుత్తో, న నరవరతో అఞ్ఞసత్తస్స సమ్భవతోతి. ఏస నయో సేసానియతేసుపి తీసు పిటకేసు. లోకియన్తి ఏత్థ పుఞ్ఞాపుఞ్ఞాని, తబ్బిపాకో చాతి లోకో.ఏత్థ సత్తనికాయే పుఞ్ఞాపుఞ్ఞాని లోకియన్తి పవత్తన్తి, తబ్బిపాకో చ లోకియతి పవత్తతి, ఇతి సత్తనికాయస్స పుఞ్ఞాపుఞ్ఞానం, తబ్బిపాకస్స చ పవత్తనస్స ఆధారభావతో ‘‘ఏత్థా’’తిపదేన నిద్దిట్ఠో సత్తనికాయో లోకోనామ. పూజయతేతి విగ్గహవిరహితం ఆఖ్యాతపదం, సక్కచ్చం పూజనం కరోతి.

    Tattha yanti aniyamanaravarassa satthuno vācakaṃ payogavantasabbanāmaṃ. Aniyamo ca pūjananamassanakiriyāya aniyamitattā vutto, na naravarato aññasattassa sambhavatoti. Esa nayo sesāniyatesupi tīsu piṭakesu. Lokiyanti ettha puññāpuññāni, tabbipāko cāti loko.Ettha sattanikāye puññāpuññāni lokiyanti pavattanti, tabbipāko ca lokiyati pavattati, iti sattanikāyassa puññāpuññānaṃ, tabbipākassa ca pavattanassa ādhārabhāvato ‘‘etthā’’tipadena niddiṭṭho sattanikāyo lokonāma. Pūjayateti viggahavirahitaṃ ākhyātapadaṃ, sakkaccaṃ pūjanaṃ karoti.

    లోకం పాలేన్తీతి లోకపాలా, పుఞ్ఞాపుఞ్ఞానఞ్చేవ తబ్బిపాకస్స చ పవత్తనాధారత్తా లోకా చ. కే తే? చత్తారో మహారాజానో, ఇన్దయమవరుణకువేరా వా, ఖత్తియచతుమహారాజసక్కసుయామసన్తుసితసునిమ్మితపరనిమ్మితవసవత్తిమహాబ్రహ్మాదయో వా. పాలనఞ్చేత్థ ఇస్సరియాధిపచ్చేన తంతంసత్తలోకస్స అఞ్ఞమఞ్ఞవిహేసననివారణాదిఆణాపవత్తాపనయసపరివారట్ఠానన్తరాదినియ్యాదనా, సహ లోకపాలేహి యో వత్తతీతి సలోకపాలో. అథ వా యే హిరోత్తప్పా లోకం పాలేన్తి, ఇతి పాలనతో తే హిరోత్తప్పా లోకపాలా. తేనాహ భగవా ‘‘ద్వేమే, భిక్ఖవే, సుక్కా ధమ్మా లోకం పాలేన్తీ’’తి (అ॰ ని॰ ౨.౯; ఇతివు॰ ౪౨). లోకపాలేహి హిరోత్తప్పేహి సమన్నాగతో లోకో సలోకపాలో నామ. హిరోత్తప్పసమ్పన్నో హి సప్పురిసో లోకో సక్కచ్చం సదా సబ్బకాలేసు పూజయతి చేవ నమస్సతి చ పాపహిరిజిగుచ్ఛనతో, ధమ్మచ్ఛన్దవన్తతాయ చ.

    Lokaṃ pālentīti lokapālā, puññāpuññānañceva tabbipākassa ca pavattanādhārattā lokā ca. Ke te? Cattāro mahārājāno, indayamavaruṇakuverā vā, khattiyacatumahārājasakkasuyāmasantusitasunimmitaparanimmitavasavattimahābrahmādayo vā. Pālanañcettha issariyādhipaccena taṃtaṃsattalokassa aññamaññavihesananivāraṇādiāṇāpavattāpanayasaparivāraṭṭhānantarādiniyyādanā, saha lokapālehi yo vattatīti salokapālo. Atha vā ye hirottappā lokaṃ pālenti, iti pālanato te hirottappā lokapālā. Tenāha bhagavā ‘‘dveme, bhikkhave, sukkā dhammā lokaṃ pālentī’’ti (a. ni. 2.9; itivu. 42). Lokapālehi hirottappehi samannāgato loko salokapālo nāma. Hirottappasampanno hi sappuriso loko sakkaccaṃ sadā sabbakālesu pūjayati ceva namassati ca pāpahirijigucchanato, dhammacchandavantatāya ca.

    అఞ్ఞే పన పూజేన్తా నమస్సన్తాపి కదాచియేవ పూజేన్తి నమస్సన్తి, న సబ్బదాతి. సదాతి పూజననమస్సనకాలవాచకవిగ్గహవిరహితం వికప్పనామం, సబ్బనామం వా. నమస్సతీతి విగ్గహవిరహితం ఆఖ్యాతపదం, సక్కచ్చం నమస్సనం కరోతి. తస్సేతాతి ఏత్థ తస్సాతి నియమవాచకం పయోగవన్తసబ్బనామం విగ్గహవిరహితమేవ. నియమో చ పూజననమస్సనకిరియాయ విసేసితో. తస్మా తస్స పూజననమస్సనకిరియాయ నియమితబ్బస్స పూజేతబ్బస్స నమస్సితబ్బస్స నరవరస్సాతి అత్థో యుత్తోవ. సేసనియమేసు అఞ్ఞేసుపి ఏసేవ నయో. ఏతన్తి ఆచరియేన విభజితబ్బహారనయపట్ఠానవిచారణవిసయభూతస్స సాసనవరపరామసనం పయోగవన్తసబ్బనామం విగ్గహవిరహితం.

    Aññe pana pūjentā namassantāpi kadāciyeva pūjenti namassanti, na sabbadāti. Sadāti pūjananamassanakālavācakaviggahavirahitaṃ vikappanāmaṃ, sabbanāmaṃ vā. Namassatīti viggahavirahitaṃ ākhyātapadaṃ, sakkaccaṃ namassanaṃ karoti. Tassetāti ettha tassāti niyamavācakaṃ payogavantasabbanāmaṃ viggahavirahitameva. Niyamo ca pūjananamassanakiriyāya visesito. Tasmā tassa pūjananamassanakiriyāya niyamitabbassa pūjetabbassa namassitabbassa naravarassāti attho yuttova. Sesaniyamesu aññesupi eseva nayo. Etanti ācariyena vibhajitabbahāranayapaṭṭhānavicāraṇavisayabhūtassa sāsanavaraparāmasanaṃ payogavantasabbanāmaṃ viggahavirahitaṃ.

    సాసతి ఏతేనాతి సాసనం, ఏతేన నవవిధసుత్తన్తేన, నవవిధసుత్తన్తసహితేన వా వరేన సబ్బేన సమత్థే వేనేయ్యే దిట్ఠధమ్మికసమ్పరాయికపరమత్థేహి తివిధయానముఖేన యథారహం సత్తే సాసతి అనుసాసతి వినేతి. ఇతి సాసనానుసాసనకిరియానుసారేన వేనేయ్యసత్తానం జాననపటిపజ్జనాధిగమస్స కారణకరణత్తా ‘‘ఏతేనా’’తి పదేన నిద్దిట్ఠం నవవిధసుత్తన్తం, నవవిధసుత్తన్తసహితం వా వరం సబ్బం సాసనం నామ. నవవిధసుత్తన్తదేసనాయ హి వేనేయ్యానం జాననం పురిమజాననేన పచ్ఛిమజాననం, జాననేన పటిపజ్జనేన పచ్ఛిమపటిపజ్జనేన అధిగమో, పురిమాధిగమేన పచ్ఛిమాధిగమో హోతి. తేన వుత్తం ‘‘సద్ధా సీలం సుతం చాగో పఞ్ఞా సద్ధాయ సీలస్స సుతస్స చాగస్స పఞ్ఞాయా’’తి (పట్ఠా॰ ౧.౧.౪౨౩) చ ‘‘పఠమస్స ఝానస్స పరికమ్మం పఠమస్స ఝానస్స’’త్యాది (పట్ఠా॰ ౧.౧.౪౨౩) చ. సాసధాతుయా దేసనాసద్దో చ తంజనకో దేసనాఞాణసమ్పయుత్తచిత్తుప్పాదో చ ముఖ్యత్థో, తంఉపనిస్సయపచ్చయా వేనేయ్యానం అత్థజాననపటిపజ్జనఅధిగమనాది కారణూపచారత్థో, ‘‘ఏతేనా’’తి పదేన వుత్తాయ సాసనభూతాయ నామపఞ్ఞత్తియా కరణసత్తిసఙ్ఖాతా ఉపనిస్సయపచ్చయసత్తి ఫలూపచారత్థో. ఇతి-సద్దోపి తమేవ నామపఞ్ఞత్తియా ఉపనిస్సయపచ్చయసత్తిం హేతుభావేన పరామసతి, తస్సా సత్తియా ఆధారభూతా నామపఞ్ఞత్తి యు-పచ్చయత్థో. ఏసేవ నయో తీసు పిటకేసు ఏవరూపేసు ఠానేసు.

    Sāsati etenāti sāsanaṃ, etena navavidhasuttantena, navavidhasuttantasahitena vā varena sabbena samatthe veneyye diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthehi tividhayānamukhena yathārahaṃ satte sāsati anusāsati vineti. Iti sāsanānusāsanakiriyānusārena veneyyasattānaṃ jānanapaṭipajjanādhigamassa kāraṇakaraṇattā ‘‘etenā’’ti padena niddiṭṭhaṃ navavidhasuttantaṃ, navavidhasuttantasahitaṃ vā varaṃ sabbaṃ sāsanaṃ nāma. Navavidhasuttantadesanāya hi veneyyānaṃ jānanaṃ purimajānanena pacchimajānanaṃ, jānanena paṭipajjanena pacchimapaṭipajjanena adhigamo, purimādhigamena pacchimādhigamo hoti. Tena vuttaṃ ‘‘saddhā sīlaṃ sutaṃ cāgo paññā saddhāya sīlassa sutassa cāgassa paññāyā’’ti (paṭṭhā. 1.1.423) ca ‘‘paṭhamassa jhānassa parikammaṃ paṭhamassa jhānassa’’tyādi (paṭṭhā. 1.1.423) ca. Sāsadhātuyā desanāsaddo ca taṃjanako desanāñāṇasampayuttacittuppādo ca mukhyattho, taṃupanissayapaccayā veneyyānaṃ atthajānanapaṭipajjanaadhigamanādi kāraṇūpacārattho, ‘‘etenā’’ti padena vuttāya sāsanabhūtāya nāmapaññattiyā karaṇasattisaṅkhātā upanissayapaccayasatti phalūpacārattho. Iti-saddopi tameva nāmapaññattiyā upanissayapaccayasattiṃ hetubhāvena parāmasati, tassā sattiyā ādhārabhūtā nāmapaññatti yu-paccayattho. Eseva nayo tīsu piṭakesu evarūpesu ṭhānesu.

    ఏకన్తనియ్యానట్ఠేన, అనఞ్ఞసాధారణగుణతాయ చ ఉత్తమట్ఠేన వరం ఉత్తమం, పరియత్తిసాసనమ్హి ఫలనియ్యాదనతో, మగ్గనియ్యానహేతుభావతో చ నియ్యానట్ఠేన, సావకాదీహి అజనియత్తా అసాధారణట్ఠేన చ ఉత్తమట్ఠేన వరం, వరితబ్బన్తి వా వరం. యథావుత్తస్స సాసనస్స పణ్డితేహి అభిపత్థితసమిద్ధిహేతుతాయ వరితబ్బత్తా పత్థేతబ్బత్తా సాసనవరం నామ, యథావుత్తట్ఠేన వా సాసనఞ్చ తం వరఞ్చాతి సాసనవరం. -సద్దేన సత్తిభేదం, తం-సద్దేన అత్థాభేదం దేస్సేతి.

    Ekantaniyyānaṭṭhena, anaññasādhāraṇaguṇatāya ca uttamaṭṭhena varaṃ uttamaṃ, pariyattisāsanamhi phalaniyyādanato, magganiyyānahetubhāvato ca niyyānaṭṭhena, sāvakādīhi ajaniyattā asādhāraṇaṭṭhena ca uttamaṭṭhena varaṃ, varitabbanti vā varaṃ. Yathāvuttassa sāsanassa paṇḍitehi abhipatthitasamiddhihetutāya varitabbattā patthetabbattā sāsanavaraṃ nāma, yathāvuttaṭṭhena vā sāsanañca taṃ varañcāti sāsanavaraṃ. Ca-saddena sattibhedaṃ, taṃ-saddena atthābhedaṃ desseti.

    విదన్తీతి విదూ. యే పణ్డితా యథాసభావతో కమ్మకమ్మఫలాని, కుసలాదిభేదే చ ధమ్మే విదన్తి, ఇతి విదనతో తే పణ్డితా విదూ నామ, తేహి. ఞాతబ్బన్తి ఞేయ్యం. ఞా-ధాతుయా నిప్పరియాయతో ఆరమ్మణికం ఞాణం వుత్తం, ఠానూపచారతో సాసనవరస్స ఆరమ్మణపచ్చయభావో దస్సితో, ఇతి-సద్దేన ఆరమ్మణపచ్చయభావో పరామసితో. తస్స ఇతి-సద్దేన పరామసితబ్బస్స ఆరమ్మణపచ్చయభావస్స ఆధారం సాసనవరం ణ్య-పచ్చయత్థోతి దట్ఠబ్బం. ఞాణం అరహతీతి వా ఞేయ్యం, విదూనం ఞాణం జాననం ఆరమ్మణభావేన అరహతీతి అత్థో. ఇమస్మిం నయే తద్ధితపదం దట్ఠబ్బం.

    Vidantīti vidū. Ye paṇḍitā yathāsabhāvato kammakammaphalāni, kusalādibhede ca dhamme vidanti, iti vidanato te paṇḍitā vidū nāma, tehi. Ñātabbanti ñeyyaṃ. Ñā-dhātuyā nippariyāyato ārammaṇikaṃ ñāṇaṃ vuttaṃ, ṭhānūpacārato sāsanavarassa ārammaṇapaccayabhāvo dassito, iti-saddena ārammaṇapaccayabhāvo parāmasito. Tassa iti-saddena parāmasitabbassa ārammaṇapaccayabhāvassa ādhāraṃ sāsanavaraṃ ṇya-paccayatthoti daṭṭhabbaṃ. Ñāṇaṃ arahatīti vā ñeyyaṃ, vidūnaṃ ñāṇaṃ jānanaṃ ārammaṇabhāvena arahatīti attho. Imasmiṃ naye taddhitapadaṃ daṭṭhabbaṃ.

    నరతి నేతీతి నరో. యో పురిసో అత్తానం ఇత్థీనం ఉచ్చట్ఠానం నరతి నేతి, ఇతి నరనతో నయనతో సో పురిసో నరో నామ. సో హి పుత్తభూతోపి మాతుయా పితుట్ఠానే తిట్ఠతి, కనిట్ఠభాతుభూతోపి జేట్ఠభగినీనం పితుట్ఠానే తిట్ఠతి. అథ వా నరితబ్బో నేతబ్బోతి నరో. సో హి జాతకాలతో పట్ఠాయ యావ అత్తనో సభావేన అత్తానం ధారేతుం సమత్థో న హోతి, తావ పరేహి నేతబ్బో, న తథా అఞ్ఞో తిరచ్ఛానాదికోతి. ఏత్థ పన సత్థువిసయతాయ నరతి వేనేయ్యసత్తేతి నరోతి అత్థో అధిప్పేతో. సత్థా హి సత్తే అపాయాదితో సుగతిం వా మగ్గఫలనిబ్బానం వా నేతీతి. సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణాదిఅనేకగుణసమన్నాగతత్తా వరో ఉత్తమో, వరితబ్బో పత్థేతబ్బోతి వా వరో, తిలోకగ్గో. పకతియా ఉచ్చట్ఠానట్ఠో నరో గుణుత్తమేన సమన్నాగతో వరో, నరో చ సో వరో చాతి నరవరో. చ-త-సద్దానం అత్థభేదో వుత్తోవ, విసేసనపరపదసమాసోయం. యేన వుత్తం ‘‘అగ్గపుగ్గలస్సాతి అత్థో’’తి (నేత్తి॰ అట్ఠ॰ సఙ్గహవారవణ్ణనా). అఞ్ఞే పన ‘‘నరానం, నరేసు వా వరోతి నరవరో’’తి వదన్తి, తం వచనం ‘‘అగ్గపుగ్గలస్సాతి అత్థో’’తి (నేత్తి॰ అట్ఠ॰ సఙ్గహవారవణ్ణనా) అట్ఠకథావచనేన విరుజ్ఝతి మఞ్ఞే. తస్స నరవరస్సాతి. ఇచ్చేవం నేత్తిప్పకరణస్స ఆదిగాథాయ సమాసేన చ వచనత్థో సమత్తో.

    Narati netīti naro. Yo puriso attānaṃ itthīnaṃ uccaṭṭhānaṃ narati neti, iti naranato nayanato so puriso naro nāma. So hi puttabhūtopi mātuyā pituṭṭhāne tiṭṭhati, kaniṭṭhabhātubhūtopi jeṭṭhabhaginīnaṃ pituṭṭhāne tiṭṭhati. Atha vā naritabbo netabboti naro. So hi jātakālato paṭṭhāya yāva attano sabhāvena attānaṃ dhāretuṃ samattho na hoti, tāva parehi netabbo, na tathā añño tiracchānādikoti. Ettha pana satthuvisayatāya narati veneyyasatteti naroti attho adhippeto. Satthā hi satte apāyādito sugatiṃ vā maggaphalanibbānaṃ vā netīti. Sabbaññutaññāṇādianekaguṇasamannāgatattā varo uttamo, varitabbo patthetabboti vā varo, tilokaggo. Pakatiyā uccaṭṭhānaṭṭho naro guṇuttamena samannāgato varo, naro ca so varo cāti naravaro. Ca-ta-saddānaṃ atthabhedo vuttova, visesanaparapadasamāsoyaṃ. Yena vuttaṃ ‘‘aggapuggalassāti attho’’ti (netti. aṭṭha. saṅgahavāravaṇṇanā). Aññe pana ‘‘narānaṃ, naresu vā varoti naravaro’’ti vadanti, taṃ vacanaṃ ‘‘aggapuggalassāti attho’’ti (netti. aṭṭha. saṅgahavāravaṇṇanā) aṭṭhakathāvacanena virujjhati maññe. Tassa naravarassāti. Iccevaṃ nettippakaraṇassa ādigāthāya samāsena ca vacanattho samatto.

    సరూపత్థో యోజనత్థవచనత్థానుసారేన విజానితబ్బో. తథాపి విసుం సుట్ఠు జాననత్థాయ పున వత్తబ్బో. ‘‘య’’న్తి పదస్స అనఞ్ఞసాధారణసబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణాదిఅనేకగుణసమ్పన్నో సలోకపాలేన లోకేన పూజేతబ్బో చేవ నమస్సితబ్బో చ సాసనవరదేసకో తిలోకగ్గో సరూపత్థో. ‘‘లోకో’’తి పదస్స యథావుత్తలోకపాలసహితో సద్ధాచాగాదిసమ్పన్నో సబ్బసత్తలోకో సరూపత్థో. లోకసద్దో ఏకవచనయుత్తోపి జాతిసద్దత్తా నిరవసేసతో సత్తే సఙ్గణ్హాతి యథా ‘‘మహాజనో’’తి. కామఞ్చేత్థ లోకసద్దో ‘‘లోకవిదూ’’త్యాదీసు సఙ్ఖారభాజనేసుపి పవత్తో, పూజననమస్సనకిరియాసాధనత్తా పన సత్తలోకేవ వాచకభావేన పవత్తోతి. తేనాహ ‘‘పూజనకిరియాయోగ్యభూతతావసేనా’’తి (నేత్తి॰ అట్ఠ॰ సఙ్గహవారవణ్ణనా).

    Sarūpattho yojanatthavacanatthānusārena vijānitabbo. Tathāpi visuṃ suṭṭhu jānanatthāya puna vattabbo. ‘‘Ya’’nti padassa anaññasādhāraṇasabbaññutaññāṇādianekaguṇasampanno salokapālena lokena pūjetabbo ceva namassitabbo ca sāsanavaradesako tilokaggo sarūpattho. ‘‘Loko’’ti padassa yathāvuttalokapālasahito saddhācāgādisampanno sabbasattaloko sarūpattho. Lokasaddo ekavacanayuttopi jātisaddattā niravasesato satte saṅgaṇhāti yathā ‘‘mahājano’’ti. Kāmañcettha lokasaddo ‘‘lokavidū’’tyādīsu saṅkhārabhājanesupi pavatto, pūjananamassanakiriyāsādhanattā pana sattalokeva vācakabhāvena pavattoti. Tenāha ‘‘pūjanakiriyāyogyabhūtatāvasenā’’ti (netti. aṭṭha. saṅgahavāravaṇṇanā).

    పూజయతేతి ఏత్థ పూజనకిరియాయ ముఖ్యతో పూజనసఙ్ఖాతో పూజేన్తానం చిత్తుప్పాదో సరూపత్థో, ఫలూపచారేన తంచిత్తుప్పాదస్స ఆరమ్మణపకతూపనిస్సయభూతా వుత్తప్పకారా సబ్బే బుద్ధగుణా సరూపత్థా. తే-విభత్తిపచ్చయస్స పూజనకిరియాసాధకో వుత్తప్పకారో లోకో చ సరూపత్థో, ఏవం సతి అత్థభేదాభావతో ద్వీసు వాచకేసు ఏకోవ వాచకో వత్తబ్బో, కస్మా ఏకస్మిం అత్థే ద్వే వాచకా వుత్తాతి? నాయం దోసో ద్విన్నం వాచకానం సామఞ్ఞవిసేసవాచకత్తా. లోకసద్దో హి పూజనకిరియాసాధకో, అఞ్ఞకిరియాసాధకో చ వదతీతి సామఞ్ఞవాచకో చ హోతి. పూజయతే-సద్దో లోకపూజనఇత్థిపూజనపురిసపూజనతిరచ్ఛానపూజనాదికిరియాసాధకఞ్చ వదతీతి సామఞ్ఞవాచకో . తస్మా పూజయతే-సద్దో లోకసద్దస్స సరూపత్థో, పూజనకిరియాసాధకో చ న అఞ్ఞకిరియాసాధకోతి నియమేతి. లోకసద్దో చ పూజయతేసద్దస్స సరూపత్థో పూజనకిరియాసాధకో. లోకో పన పూజనకిరియాసాధకో ఇత్థిపురిసతిరచ్ఛానాదికోతి నియమేతి. తీసు పిటకేసు అఞ్ఞేసుపి ఏవరూపేసు ఠానేసు ఏసేవ నయో.

    Pūjayateti ettha pūjanakiriyāya mukhyato pūjanasaṅkhāto pūjentānaṃ cittuppādo sarūpattho, phalūpacārena taṃcittuppādassa ārammaṇapakatūpanissayabhūtā vuttappakārā sabbe buddhaguṇā sarūpatthā. Te-vibhattipaccayassa pūjanakiriyāsādhako vuttappakāro loko ca sarūpattho, evaṃ sati atthabhedābhāvato dvīsu vācakesu ekova vācako vattabbo, kasmā ekasmiṃ atthe dve vācakā vuttāti? Nāyaṃ doso dvinnaṃ vācakānaṃ sāmaññavisesavācakattā. Lokasaddo hi pūjanakiriyāsādhako, aññakiriyāsādhako ca vadatīti sāmaññavācako ca hoti. Pūjayate-saddo lokapūjanaitthipūjanapurisapūjanatiracchānapūjanādikiriyāsādhakañca vadatīti sāmaññavācako . Tasmā pūjayate-saddo lokasaddassa sarūpattho, pūjanakiriyāsādhako ca na aññakiriyāsādhakoti niyameti. Lokasaddo ca pūjayatesaddassa sarūpattho pūjanakiriyāsādhako. Loko pana pūjanakiriyāsādhako itthipurisatiracchānādikoti niyameti. Tīsu piṭakesu aññesupi evarūpesu ṭhānesu eseva nayo.

    ‘‘సలోకపాలో’’తి పదస్స యథావుత్తసేట్ఠలోకపాలసహగతో, పూజననమస్సనకిరియాసాధకో చ సత్తనికాయో సరూపత్థో. ‘‘సదా’’తి పదస్స రత్తిదివసకాలో అతీతభగవతో ధరమానకాలో తతో పరకాలో అభినీహారతో యావ సాసనన్తరధానా కాలో తతో పరకాలో సరూపత్థో. సో పన అనాగతబుద్ధుప్పజ్జనకాలో అతీతసమ్మాసమ్బుద్ధే ఇదాని పూజయన్తి నమస్సన్తి వియ పూజయిస్సతి చేవ నమస్సిస్సతి చ. నమస్సతీతి ఏత్థ నమస్సనకిరియాయ ముఖ్యతో నమస్సనసఙ్ఖాతో చిత్తుప్పాదో సరూపత్థో, ఫలూపచారేన తంచిత్తుప్పాదస్స ఆరమ్మణపకతూపనిస్సయభూతా వుత్తప్పకారా సబ్బే బుద్ధగుణా సరూపత్థో. తి-విభత్తిపచ్చయస్స నమస్సనకిరియాసాధకో యథావుత్తసత్తనికాయో లోకో చ సరూపత్థో, అత్థభేదాభావేపి ద్విన్నం వాచకానం పవత్తభావో హేట్ఠా వుత్తోవ. ‘‘చా’’తి పదస్స ఇధేకచ్చో పూజేన్తోపి న నమస్సతి, నమస్సన్తోపి న పూజేతి చ, అయం పన సత్తనికాయో లోకో పూజయతి చేవ నమస్సతి చాతి సముచ్చయత్థో సరూపత్థో.

    ‘‘Salokapālo’’ti padassa yathāvuttaseṭṭhalokapālasahagato, pūjananamassanakiriyāsādhako ca sattanikāyo sarūpattho. ‘‘Sadā’’ti padassa rattidivasakālo atītabhagavato dharamānakālo tato parakālo abhinīhārato yāva sāsanantaradhānā kālo tato parakālo sarūpattho. So pana anāgatabuddhuppajjanakālo atītasammāsambuddhe idāni pūjayanti namassanti viya pūjayissati ceva namassissati ca. Namassatīti ettha namassanakiriyāya mukhyato namassanasaṅkhāto cittuppādo sarūpattho, phalūpacārena taṃcittuppādassa ārammaṇapakatūpanissayabhūtā vuttappakārā sabbe buddhaguṇā sarūpattho. Ti-vibhattipaccayassa namassanakiriyāsādhako yathāvuttasattanikāyo loko ca sarūpattho, atthabhedābhāvepi dvinnaṃ vācakānaṃ pavattabhāvo heṭṭhā vuttova. ‘‘Cā’’ti padassa idhekacco pūjentopi na namassati, namassantopi na pūjeti ca, ayaṃ pana sattanikāyo loko pūjayati ceva namassati cāti samuccayattho sarūpattho.

    తస్సాతి ఏత్థ తం-సద్దస్స సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణాదిఅనేకగుణసమన్నాగతో పూజేతబ్బో నమస్సితబ్బో తిలోకగ్గో సత్థా సరూపత్థో, ఛట్ఠీవిభత్తియా జనకస్స నరవరస్స జఞ్ఞేన సాసనవరేన సమ్బన్ధో పధానసరూపత్థో, జఞ్ఞసాసనవరస్స జనకేన నరవరేన సమ్బన్ధో అపధానసరూపత్థో. తీసు పిటకేసు ఏవరూపేసు అఞ్ఞేసుపి ఏసేవ నయో.

    Tassāti ettha taṃ-saddassa sabbaññutaññāṇādianekaguṇasamannāgato pūjetabbo namassitabbo tilokaggo satthā sarūpattho, chaṭṭhīvibhattiyā janakassa naravarassa jaññena sāsanavarena sambandho padhānasarūpattho, jaññasāsanavarassa janakena naravarena sambandho apadhānasarūpattho. Tīsu piṭakesu evarūpesu aññesupi eseva nayo.

    ‘‘ఏత’’న్తి పదస్స ఆచరియేన విభజితబ్బహారనయపట్ఠానవిచారణవిసయభూతం సాసనం సరూపత్థో. ‘‘సాసనవర’’న్తి పదస్సాపి తమేవ సరూపత్థో, ఏతం సాసనవరం పరియత్తిపటిపత్తిపటివేధభేదేన తివిధమ్పి పరియత్తిసాసనమేవ సబ్బసాసనమూలభూతత్తా, నేత్తిప్పకరణస్స విసయభూతత్తా చ విసేసతో అధిప్పేతం తస్స మూలభూతభావతో వినయసంవణ్ణనాదీసు బహూపకారేన దస్సితోతి అమ్హేహి న వత్తబ్బో. వదన్తోపి అఞ్ఞం రచితబ్బం రచితుం అసమత్థోవ హుత్వా వదతీతి గహితబ్బో వదేయ్య.

    ‘‘Eta’’nti padassa ācariyena vibhajitabbahāranayapaṭṭhānavicāraṇavisayabhūtaṃ sāsanaṃ sarūpattho. ‘‘Sāsanavara’’nti padassāpi tameva sarūpattho, etaṃ sāsanavaraṃ pariyattipaṭipattipaṭivedhabhedena tividhampi pariyattisāsanameva sabbasāsanamūlabhūtattā, nettippakaraṇassa visayabhūtattā ca visesato adhippetaṃ tassa mūlabhūtabhāvato vinayasaṃvaṇṇanādīsu bahūpakārena dassitoti amhehi na vattabbo. Vadantopi aññaṃ racitabbaṃ racituṃ asamatthova hutvā vadatīti gahitabbo vadeyya.

    తం పన పరియత్తిసాసనం విముత్తిరసవసేన ఏకవిధం, ధమ్మవినయవసేన దువిధం, వినయపిటకసుత్తన్తపిటకఅభిధమ్మపిటకవసేన తివిధం , ఆణాదేసనావోహారదేసనాపరమత్థదేసనావసేన తివిధం, యథాపరాధసాసనాయథానులోమసాసనాయథాధమ్మసాసనాభేదేనపి తివిధం, సంవరాసంవరకథాదిట్ఠివినివేఠనకథానామరూపపరిచ్ఛేదకథాభేదేనపి తివిధం. ఏత్థ చ దేసనా దేసకాధీనా, సాసనం సాసితబ్బాయత్తం, కథా కథేతబ్బత్థాపేక్ఖాతి విసేసో. దీఘనికాయో, మజ్ఝిమనికాయో, సంయుత్తనికాయో, అఙ్గుత్తరనికాయో, ఖుద్దకనికాయోతి నికాయభేదేన పన పఞ్చవిధం; సుత్తగేయ్యవేయ్యాకరణగాథాఉదానఇతివుత్తకజాతకఅబ్భుతధమ్మవేదల్లభేదేన పన నవవిధం; ధమ్మక్ఖన్ధభేదేన పన చతురాసీతిధమ్మక్ఖన్ధసహస్సవిధం; ‘‘సంకిలేసభాగియవాసనాభాగియనిబ్బేధభాగియఅసేక్ఖభాగియాతి అమిస్సాని చత్తారి; సంకిలేసభాగియవాసనాభాగియసంకిలేసభాగియనిబ్బేధ భాగియసంకిలేసభాగియఅసేక్ఖభాగియవాసనాభాగియనిబ్బేధభాగియాతి మిస్సకదుకాని చత్తారి; సంకిలేసభాగియవాసనాభాగియఅసేక్ఖభాగియసంకిలేసభాగియవాసనా భాగియనిబ్బేధభాగియాతి మిస్సకతికాని ద్వే; తణ్హాసంకిలేసదిట్ఠిసంకిలేసదుచ్చరితసంకిలేసతణ్హావోదానభాగియదిట్ఠివ- ఉదానభాగియదుచ్చరితవోదానభాగియాతిఛా’’తి (నేత్తి॰ ౮౯) సోళసన్నం సుత్తానం భేదేన సోళసవిధం; ‘‘లోకియలోకుత్తరలోకియలోకుత్తరసత్తాధిట్ఠానధమ్మాధిట్ఠానసత్తధమ్మాధిట్ఠానఞాణఞేయ్య- ఞాణఞేయ్యదస్సనభావనాదస్సనభావనాసకవచనపరవచనసకవచనపరవచన విస్సజ్జనీయఅవిస్సజ్జనీయవిస్సజ్జనీయఅవిస్సజ్జనీయకమ్మవిపాకకమ్మవిపాకకుసల అకుసలకుసలాకుసలఅనుఞ్ఞాతపటిక్ఖిత్తఅనుఞ్ఞాతపటిక్ఖిత్తథవస్స భేదేన అట్ఠవీసతివిధ’’న్తి (నేత్తి॰ ౧౧౨) ఏవమాదిబహువిధం పరియత్తిసాసనం నేత్తిప్పకరణస్స విసేసతో విసయం. తస్స విసయభావే సతి పటిపత్తిపటివేధసఙ్ఖాతం సాసనద్వయమ్పి తమ్మూలకత్తా విసయం హోతి పరియాయతోతి దట్ఠబ్బం.

    Taṃ pana pariyattisāsanaṃ vimuttirasavasena ekavidhaṃ, dhammavinayavasena duvidhaṃ, vinayapiṭakasuttantapiṭakaabhidhammapiṭakavasena tividhaṃ , āṇādesanāvohāradesanāparamatthadesanāvasena tividhaṃ, yathāparādhasāsanāyathānulomasāsanāyathādhammasāsanābhedenapi tividhaṃ, saṃvarāsaṃvarakathādiṭṭhiviniveṭhanakathānāmarūpaparicchedakathābhedenapi tividhaṃ. Ettha ca desanā desakādhīnā, sāsanaṃ sāsitabbāyattaṃ, kathā kathetabbatthāpekkhāti viseso. Dīghanikāyo, majjhimanikāyo, saṃyuttanikāyo, aṅguttaranikāyo, khuddakanikāyoti nikāyabhedena pana pañcavidhaṃ; suttageyyaveyyākaraṇagāthāudānaitivuttakajātakaabbhutadhammavedallabhedena pana navavidhaṃ; dhammakkhandhabhedena pana caturāsītidhammakkhandhasahassavidhaṃ; ‘‘saṃkilesabhāgiyavāsanābhāgiyanibbedhabhāgiyaasekkhabhāgiyāti amissāni cattāri; saṃkilesabhāgiyavāsanābhāgiyasaṃkilesabhāgiyanibbedha bhāgiyasaṃkilesabhāgiyaasekkhabhāgiyavāsanābhāgiyanibbedhabhāgiyāti missakadukāni cattāri; saṃkilesabhāgiyavāsanābhāgiyaasekkhabhāgiyasaṃkilesabhāgiyavāsanā bhāgiyanibbedhabhāgiyāti missakatikāni dve; taṇhāsaṃkilesadiṭṭhisaṃkilesaduccaritasaṃkilesataṇhāvodānabhāgiyadiṭṭhiva- udānabhāgiyaduccaritavodānabhāgiyātichā’’ti (netti. 89) soḷasannaṃ suttānaṃ bhedena soḷasavidhaṃ; ‘‘lokiyalokuttaralokiyalokuttarasattādhiṭṭhānadhammādhiṭṭhānasattadhammādhiṭṭhānañāṇañeyya- ñāṇañeyyadassanabhāvanādassanabhāvanāsakavacanaparavacanasakavacanaparavacana vissajjanīyaavissajjanīyavissajjanīyaavissajjanīyakammavipākakammavipākakusala akusalakusalākusalaanuññātapaṭikkhittaanuññātapaṭikkhittathavassa bhedena aṭṭhavīsatividha’’nti (netti. 112) evamādibahuvidhaṃ pariyattisāsanaṃ nettippakaraṇassa visesato visayaṃ. Tassa visayabhāve sati paṭipattipaṭivedhasaṅkhātaṃ sāsanadvayampi tammūlakattā visayaṃ hoti pariyāyatoti daṭṭhabbaṃ.

    ‘‘విదూహీ’’తి పదస్స యథావుత్తసాసనవరస్స సపరసన్తానపవత్తనపవత్తాపనాదివసేన విజాననసమత్థో సణ్హసుఖుమఞాణాదిగుణసమ్పన్నో కల్యాణపుథుజ్జనసోతాపన్నాదికో పుగ్గలో సరూపత్థో. ‘‘ఞేయ్య’’న్తి పదస్స తాదిసేహి విదూహి సణ్హసుఖుమఞాణాదినా విజానితబ్బం సాసనవరం సరూపత్థో. ‘‘నరవరస్సా’’తి పదస్స ఏకవిధాదిభేదస్స సాసనవరస్స జనకో అనేకగుణసమ్పన్నో తిలోకగ్గో సరూపత్థో. ఇచ్చేవం నేత్తియా ఆదిగాథాయ సరూపత్థో సఙ్ఖేపేన విజానితబ్బో.

    ‘‘Vidūhī’’ti padassa yathāvuttasāsanavarassa saparasantānapavattanapavattāpanādivasena vijānanasamattho saṇhasukhumañāṇādiguṇasampanno kalyāṇaputhujjanasotāpannādiko puggalo sarūpattho. ‘‘Ñeyya’’nti padassa tādisehi vidūhi saṇhasukhumañāṇādinā vijānitabbaṃ sāsanavaraṃ sarūpattho. ‘‘Naravarassā’’ti padassa ekavidhādibhedassa sāsanavarassa janako anekaguṇasampanno tilokaggo sarūpattho. Iccevaṃ nettiyā ādigāthāya sarūpattho saṅkhepena vijānitabbo.

    ఏవం తస్సా అనుసన్ధ్యాదీనం జానితబ్బభావే సతిపి అజానన్తో వియ పుచ్ఛిత్వా దోసం ఆరోపేత్వా పరిహారవసేనాపి గమ్భీరాధిప్పాయస్స అనాకులస్స విసేసజాననం భవిస్సతి. తస్మా పుచ్ఛిత్వా దోసం రోపేత్వా పరిహారవసేన గమ్భీరాధిప్పాయం సమ్పిణ్డేత్వా కథయిస్సం. అమ్హాకాచరియ కిమత్థం ‘‘యం లోకో’’త్యాదిమాహ? నేత్తిప్పకరణం కాతుం. ఏవం సతి నేత్తిప్పకరణభూతం ‘‘సోళసహారా నేత్తి’’త్యాదికం ఏవ వత్తబ్బం, కస్మా తం అవత్వా తతో నేత్తిప్పకరణతో అఞ్ఞం ‘‘యం లోకో పూజయతే’’త్యాదిమాహ. సేయ్యథాపి సముద్దం గచ్ఛన్తో హిమవన్తం గచ్ఛతి, హిమవన్తం గచ్ఛన్తో సముద్దం గచ్ఛతి, ఏవమేవ నేత్తిప్పకరణం కరోన్తో సాసనవరదస్సనం కరోతీతి? సచ్చం, తథాపి యస్స సంవణ్ణనం నేత్తిప్పకరణం కాతుకామో తం సాసనవరం పఠమం దస్సేతుం ‘‘యం లోకో’’త్యాదిమాహ. ఏవం సతి ‘‘ఏతం సాసనవర’’న్తి ఏత్తకమేవ వత్తబ్బం, కస్మా ‘‘యం లోకో’’త్యాది వుత్తన్తి? తం సాసనవరం జనకేన నరవరేన నియమేత్వా థోమేతుం వుత్తం. తథాపి ‘‘తస్స నరవరస్సా’’తి ఏత్తకమేవ వత్తబ్బం, కస్మా ‘‘యం లోకో’’త్యాది వుత్తన్తి? తం జనకం నరవరం లోకపాలేన లోకసేట్ఠేన సద్ధిం సబ్బేన లోకేన పూజనీయనమస్సనీయభావేన థోమేతుం ‘‘యం లోకో’’త్యాది వుత్తం. పూజేన్తాపి వన్దిత్వా పూజేన్తి, తస్మా ‘‘పూజయతే’’తి ఏత్తకమేవ వత్తబ్బన్తి? తథాపి కేచి కేసఞ్చి పూజాసక్కారాదీని కరోన్తాపి తేసం అపాకటగుణతాయ నమక్కారం న కరోన్తి. ఏవం భగవతో యథాభూతఅబ్భుగ్గతసద్దతాయ పన భగవన్తం పూజేత్వాపి వన్దతియేవాతి దస్సేతుం ‘‘నమస్సతి చా’’తి వుత్తం. పూజేన్తో, నమస్సన్తో చ న కదాచియేవ, అథ ఖో సబ్బకాలన్తి దస్సేతుం ‘‘సదా’’తి వుత్తం. తాదిసస్స నరవరస్స తాదిసం సాసనవరం సణ్హసుఖుమఞాణసమ్పన్నేహి విదూహేవ సుఖుమఞాణేనేవ ఞేయ్యన్తి సాసనవరం థోమేతుం ‘‘విదూహి ఞేయ్య’’న్తి వుత్తం.

    Evaṃ tassā anusandhyādīnaṃ jānitabbabhāve satipi ajānanto viya pucchitvā dosaṃ āropetvā parihāravasenāpi gambhīrādhippāyassa anākulassa visesajānanaṃ bhavissati. Tasmā pucchitvā dosaṃ ropetvā parihāravasena gambhīrādhippāyaṃ sampiṇḍetvā kathayissaṃ. Amhākācariya kimatthaṃ ‘‘yaṃ loko’’tyādimāha? Nettippakaraṇaṃ kātuṃ. Evaṃ sati nettippakaraṇabhūtaṃ ‘‘soḷasahārā netti’’tyādikaṃ eva vattabbaṃ, kasmā taṃ avatvā tato nettippakaraṇato aññaṃ ‘‘yaṃ loko pūjayate’’tyādimāha. Seyyathāpi samuddaṃ gacchanto himavantaṃ gacchati, himavantaṃ gacchanto samuddaṃ gacchati, evameva nettippakaraṇaṃ karonto sāsanavaradassanaṃ karotīti? Saccaṃ, tathāpi yassa saṃvaṇṇanaṃ nettippakaraṇaṃ kātukāmo taṃ sāsanavaraṃ paṭhamaṃ dassetuṃ ‘‘yaṃ loko’’tyādimāha. Evaṃ sati ‘‘etaṃ sāsanavara’’nti ettakameva vattabbaṃ, kasmā ‘‘yaṃ loko’’tyādi vuttanti? Taṃ sāsanavaraṃ janakena naravarena niyametvā thometuṃ vuttaṃ. Tathāpi ‘‘tassa naravarassā’’ti ettakameva vattabbaṃ, kasmā ‘‘yaṃ loko’’tyādi vuttanti? Taṃ janakaṃ naravaraṃ lokapālena lokaseṭṭhena saddhiṃ sabbena lokena pūjanīyanamassanīyabhāvena thometuṃ ‘‘yaṃ loko’’tyādi vuttaṃ. Pūjentāpi vanditvā pūjenti, tasmā ‘‘pūjayate’’ti ettakameva vattabbanti? Tathāpi keci kesañci pūjāsakkārādīni karontāpi tesaṃ apākaṭaguṇatāya namakkāraṃ na karonti. Evaṃ bhagavato yathābhūtaabbhuggatasaddatāya pana bhagavantaṃ pūjetvāpi vandatiyevāti dassetuṃ ‘‘namassati cā’’ti vuttaṃ. Pūjento, namassanto ca na kadāciyeva, atha kho sabbakālanti dassetuṃ ‘‘sadā’’ti vuttaṃ. Tādisassa naravarassa tādisaṃ sāsanavaraṃ saṇhasukhumañāṇasampannehi vidūheva sukhumañāṇeneva ñeyyanti sāsanavaraṃ thometuṃ ‘‘vidūhi ñeyya’’nti vuttaṃ.

    ఏత్థ చ ‘‘పూజయతే, నమస్సతీ’’తి ఏతేహి పూజననమస్సనకిరియాయ హేతుభూతా సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణాదయో అనేకే లోకియలోకుత్తరగుణా పకాసితా హోన్తి తే గుణే ఆగమ్మ సబ్బలోకస్స పూజననమస్సనచేతనాయ పవత్తనతో. తేసు హి కిఞ్చి సరూపతో, కిఞ్చి అనుమానతో సారిపుత్తత్థేరాదయో అనుస్సరన్తి, పూజేన్తి, నమస్సన్తి. తేన వుత్తం ‘‘అనుస్సరేథ సమ్బుద్ధ’’న్తి (సం॰ ని॰ ౧.౨౪౯). ఏకదేసగుణాపి పూజారహా నమస్సనారహా, కస్మా సబ్బేపి గుణా పకాసితాతి? సబ్బగుణదస్సనేన బోధిసమ్భారసమ్భరణమహాకరుణాయోగసఙ్ఖాతహేతుఞాణపహాన- ఆనుభావరూపకాయసమ్పత్తిసఙ్ఖాతఫలహితజ్ఝాసయిన్ద్రియ- పాకకాలాగమనదేసనాఞాణసఙ్ఖాతసత్తు- పకారసమ్పదావసేన థోమనా దస్సితా. తేన అత్తహితపటిపత్తి, పరహితపటిపత్తి చ నిరుపక్కిలేసూపగమనాపగమనఞ్చ లోకసమఞ్ఞానుపపవత్తి, తదనతిధావనఞ్చ చరణసమ్పత్తి, విజ్జాసమ్పత్తి చ అత్తాధిపతితా, ధమ్మాధిపతితా చ లోకనాథఅత్తనాథతా చ పుబ్బకారికతఞ్ఞుతా చ అపరన్తపతా, అనత్తన్తపతా చ బుద్ధకరణధమ్మబుద్ధభావసిద్ధి చ పరతారణఅత్తతారణఞ్చ సత్తానుగ్గహచిత్తతా, ధమ్మవిరత్తచిత్తతా చ పకాసితా భవన్తి. తేన సబ్బప్పకారేన అనుత్తరదక్ఖిణేయ్యతాఉత్తమపూజనీయనమస్సనీయభావపూజననమస్సనకిరియాయ చ ఖేత్తఙ్గతభావం పకాసేతి. తేన పూజనకనమస్సనకానం యథిచ్ఛితబ్బపయోజనసమ్పత్తి పకాసితాతి సబ్బగుణా పకాసితాతి.

    Ettha ca ‘‘pūjayate, namassatī’’ti etehi pūjananamassanakiriyāya hetubhūtā sabbaññutaññāṇādayo aneke lokiyalokuttaraguṇā pakāsitā honti te guṇe āgamma sabbalokassa pūjananamassanacetanāya pavattanato. Tesu hi kiñci sarūpato, kiñci anumānato sāriputtattherādayo anussaranti, pūjenti, namassanti. Tena vuttaṃ ‘‘anussaretha sambuddha’’nti (saṃ. ni. 1.249). Ekadesaguṇāpi pūjārahā namassanārahā, kasmā sabbepi guṇā pakāsitāti? Sabbaguṇadassanena bodhisambhārasambharaṇamahākaruṇāyogasaṅkhātahetuñāṇapahāna- ānubhāvarūpakāyasampattisaṅkhātaphalahitajjhāsayindriya- pākakālāgamanadesanāñāṇasaṅkhātasattu- pakārasampadāvasena thomanā dassitā. Tena attahitapaṭipatti, parahitapaṭipatti ca nirupakkilesūpagamanāpagamanañca lokasamaññānupapavatti, tadanatidhāvanañca caraṇasampatti, vijjāsampatti ca attādhipatitā, dhammādhipatitā ca lokanāthaattanāthatā ca pubbakārikataññutā ca aparantapatā, anattantapatā ca buddhakaraṇadhammabuddhabhāvasiddhi ca paratāraṇaattatāraṇañca sattānuggahacittatā, dhammavirattacittatā ca pakāsitā bhavanti. Tena sabbappakārena anuttaradakkhiṇeyyatāuttamapūjanīyanamassanīyabhāvapūjananamassanakiriyāya ca khettaṅgatabhāvaṃ pakāseti. Tena pūjanakanamassanakānaṃ yathicchitabbapayojanasampatti pakāsitāti sabbaguṇā pakāsitāti.

    ఆదికల్యాణతాదిగుణసమ్పత్తియా వరం అగ్గం ఉత్తమం, నిపుణఞాణగోచరతాయ పణ్డితవేదనీయఞ్చ, తస్మా ‘‘వరం ఞేయ్య’’న్తి వచనేహి స్వాక్ఖాతతాదయో సబ్బే ధమ్మగుణా పకాసితా. అరియసచ్చపటివేధేన సముగ్ఘాతకిలేససమ్మోహాయేవ పరమత్థతో పణ్డితా బాల్యాదిసమతిక్కమనతో, తస్మా భావితలోకుత్తరమగ్గా, సచ్ఛికతసామఞ్ఞఫలా చ పుగ్గలా విసేసతో ‘‘విదూ’’తి వుచ్చన్తి. తే హి యథావుత్తసాసనవరం అవిపరీతతో ఞాతుం, నేతుఞ్చ సపరసన్తానే సక్కుణన్తి. తస్మా యే సుప్పటిపన్నతాదయో అనేకేహి సుత్తపదేహి సంవణ్ణితా, తే అరియసఙ్ఘగుణాపి నిరవసేసతో ‘‘విదూహీ’’తి పదేన పకాసితాతి. ఏవం నేత్తియా పఠమగాథాయ ‘‘ఏతం సాసనవర’’న్తి పదేన సాసనత్తయం సఙ్గణ్హిత్వా తత్థ ఇతరేసం ద్విన్నం అధిగమూపాయభావతో సబ్బసాసనమూలభూతస్స, అత్తనో నేత్తిప్పకరణస్స చ విసయభూతస్స పరియత్తిసాసనవరస్స దస్సనముఖేన సబ్బే రతనత్తయగుణాపి థోమనావసేన నయతోవ పకాసితా హోన్తి. నయతో హి దస్సితా సబ్బే గుణా నిరవసేసా గహితా భవన్తి, న సరూపతో. తేనాహ భగవన్తం ఠపేత్వా పఞ్ఞవన్తానం అగ్గభూతో ధమ్మసేనాపతిసారిపుత్తత్థేరోపి బుద్ధగుణపరిచ్ఛేదనమనుయుత్తో ‘‘అపిచ మే ధమ్మన్వయో విదితో’’తి (దీ॰ ని॰ ౨.౧౪౬) భగవతాపి –

    Ādikalyāṇatādiguṇasampattiyā varaṃ aggaṃ uttamaṃ, nipuṇañāṇagocaratāya paṇḍitavedanīyañca, tasmā ‘‘varaṃ ñeyya’’nti vacanehi svākkhātatādayo sabbe dhammaguṇā pakāsitā. Ariyasaccapaṭivedhena samugghātakilesasammohāyeva paramatthato paṇḍitā bālyādisamatikkamanato, tasmā bhāvitalokuttaramaggā, sacchikatasāmaññaphalā ca puggalā visesato ‘‘vidū’’ti vuccanti. Te hi yathāvuttasāsanavaraṃ aviparītato ñātuṃ, netuñca saparasantāne sakkuṇanti. Tasmā ye suppaṭipannatādayo anekehi suttapadehi saṃvaṇṇitā, te ariyasaṅghaguṇāpi niravasesato ‘‘vidūhī’’ti padena pakāsitāti. Evaṃ nettiyā paṭhamagāthāya ‘‘etaṃ sāsanavara’’nti padena sāsanattayaṃ saṅgaṇhitvā tattha itaresaṃ dvinnaṃ adhigamūpāyabhāvato sabbasāsanamūlabhūtassa, attano nettippakaraṇassa ca visayabhūtassa pariyattisāsanavarassa dassanamukhena sabbe ratanattayaguṇāpi thomanāvasena nayatova pakāsitā honti. Nayato hi dassitā sabbe guṇā niravasesā gahitā bhavanti, na sarūpato. Tenāha bhagavantaṃ ṭhapetvā paññavantānaṃ aggabhūto dhammasenāpatisāriputtattheropi buddhaguṇaparicchedanamanuyutto ‘‘apica me dhammanvayo vidito’’ti (dī. ni. 2.146) bhagavatāpi –

    ‘‘ఏవం అచిన్తియా బుద్ధా, బుద్ధధమ్మా అచిన్తియా;

    ‘‘Evaṃ acintiyā buddhā, buddhadhammā acintiyā;

    అచిన్తియే పసన్నానం, విపాకో హోతి అచిన్తియో’’తి. (అప॰ థేర ౧.౧.౮౨; నేత్తి॰ ౯౫) –

    Acintiye pasannānaṃ, vipāko hoti acintiyo’’ti. (apa. thera 1.1.82; netti. 95) –

    గాథా వుత్తా. తత్థ బుద్ధధమ్మాతి బుద్ధగుణా. అమ్హాకం పన యావజీవం రతనత్తయగుణపరిదీపనే అతిఉస్సాహన్తానమ్పి సరూపతో నీహరిత్వా దస్సేతుం అసమత్థభావో పగేవ పణ్డితేహి వేదితబ్బోతి.

    Gāthā vuttā. Tattha buddhadhammāti buddhaguṇā. Amhākaṃ pana yāvajīvaṃ ratanattayaguṇaparidīpane atiussāhantānampi sarūpato nīharitvā dassetuṃ asamatthabhāvo pageva paṇḍitehi veditabboti.

    ఇచ్చేవం –

    Iccevaṃ –

    ‘‘యం లోకో పూజయతే, సలోకపాలో సదా నమస్సతి చ;

    ‘‘Yaṃ loko pūjayate, salokapālo sadā namassati ca;

    తస్సేత సాసనవరం, విదూహి ఞేయ్యం నరవరస్సా’’తి. –

    Tasseta sāsanavaraṃ, vidūhi ñeyyaṃ naravarassā’’ti. –

    నిగ్గహితలోపవసేన వుత్తాయ గాథాయ సఙ్ఖేపేన కథితో అనుసన్ధ్యాదికో సమత్తోతి.

    Niggahitalopavasena vuttāya gāthāya saṅkhepena kathito anusandhyādiko samattoti.

    ‘‘యం లోకో పూజయతే, స లోకపాలో సదా నమస్సతి చ;

    ‘‘Yaṃ loko pūjayate, sa lokapālo sadā namassati ca;

    తం తస్స సాసనవరం, విదూహి ఞేయ్యం నరవరస్సా’’తి. –

    Taṃ tassa sāsanavaraṃ, vidūhi ñeyyaṃ naravarassā’’ti. –

    గాథం అపరే పఠన్తి. తస్సాపి అనుసన్ధ్యత్థో వుత్తనయోవ. యోజనత్థో పన విసేసో. తత్థ హి సలోకపాలో లోకో యస్స సత్థునో నరవరస్స యం సాసనవరం సంవణ్ణేతబ్బసహితం, సంవణ్ణేతబ్బం ఏవ వా పూజయతే చేవ నమస్సతి చ, తస్స లోకపాలస్స సత్థునో తం పూజేతబ్బం, నమస్సితబ్బఞ్చ విదూహేవ విఞ్ఞాతబ్బం, ఏతం సాసనవరం నేత్తిప్పకరణస్స విసయన్తి గహేతబ్బన్తి యోజనా. యోజనాకారోపి హేట్ఠా వుత్తనయోవ.

    Gāthaṃ apare paṭhanti. Tassāpi anusandhyattho vuttanayova. Yojanattho pana viseso. Tattha hi salokapālo loko yassa satthuno naravarassa yaṃ sāsanavaraṃ saṃvaṇṇetabbasahitaṃ, saṃvaṇṇetabbaṃ eva vā pūjayate ceva namassati ca, tassa lokapālassa satthuno taṃ pūjetabbaṃ, namassitabbañca vidūheva viññātabbaṃ, etaṃ sāsanavaraṃ nettippakaraṇassa visayanti gahetabbanti yojanā. Yojanākāropi heṭṭhā vuttanayova.

    విగ్గహత్థోపి విసేసో. ఇమస్మిఞ్హి నయే లోకం పాలేన్తీతి లోకపాలా, యథావుత్తచతుమహారాజాదయో. తేహి లోకపాలేహి సహితం సబ్బలోకం పాలేతి లోకగ్గనాయకత్తాతి లోకపాలోతి భగవాపి లోకపాలసద్దేన వుత్తో. సో హి ‘‘తస్సా’’తి ఏత్థ తం-సద్దేన పరామసీయతి, తస్మా తస్స లోకపాలస్స సత్థునో నరవరస్సాతి అత్థో గహితో. యది ఏవం లోకపాలో గుణీభూతో అపధానో పధానభూతం లోకం విసేసేత్వా వినివత్తో, కథం తం-సద్దేన పరామసీయతీతి? లోకవిసేసకో సమానోపి సాసనవరాపేక్ఖతాయ జనకసామిభావేన సమ్బన్ధివిసేసభూతత్తా పధానభూతో వియ పరామసీయతీతి. భగవా సాసనవరస్స సామిభావేన గహితో. కథం సాసనవరస్స సామీ భగవా సాసనవరం పూజయతీతి? న చాయం విరోధో. బుద్ధా హి భగవన్తో ధమ్మగరునో, తే సబ్బకాలం ధమ్మమపచయమానావ విహరన్తీతి. బుద్ధానఞ్హి ధమ్మగరుధమ్మాపచయమానభావో ‘‘యంనూనాహం…పే॰… తమేవ ధమ్మం సక్కత్వా గరుం కత్వా మానేత్వా పూజేత్వా ఉపనిస్సాయ విహరేయ్య’’న్తి (అ॰ ని॰ ౪.౨౧) వుత్తో, తస్మా లోకపాలో భగవా సాసనవరం పూజయతీతి దట్ఠబ్బో. ఏవం సతి లోకపాలో భగవా సాసనవరం పూజయతీతి అత్థో యుత్తో హోతు, కథం లోకపాలో భగవా సాసనవరం నమస్సతీతి యుత్తోతి? యుత్తోవ ‘‘నమస్సతీ’’తి పదస్స గరుకరణేన తన్నిన్నపోణపబ్భారోతి అత్థస్సాపి లబ్భనతో. భగవా హి ధమ్మగరుతాయ సబ్బకాలం ధమ్మనిన్నపోణపబ్భారభావేన విహరతీతి. వుత్తఞ్హేతం ‘‘యేన సుదం నిచ్చకప్పం విహరామీ’’తిఆది. సేసమేత్థ హేట్ఠా వుత్తనయేన వా సంవణ్ణనాసు వుత్తనయేన వా ఞాతబ్బన్తి అమ్హేహి న విత్థారీయతి.

    Viggahatthopi viseso. Imasmiñhi naye lokaṃ pālentīti lokapālā, yathāvuttacatumahārājādayo. Tehi lokapālehi sahitaṃ sabbalokaṃ pāleti lokagganāyakattāti lokapāloti bhagavāpi lokapālasaddena vutto. So hi ‘‘tassā’’ti ettha taṃ-saddena parāmasīyati, tasmā tassa lokapālassa satthuno naravarassāti attho gahito. Yadi evaṃ lokapālo guṇībhūto apadhāno padhānabhūtaṃ lokaṃ visesetvā vinivatto, kathaṃ taṃ-saddena parāmasīyatīti? Lokavisesako samānopi sāsanavarāpekkhatāya janakasāmibhāvena sambandhivisesabhūtattā padhānabhūto viya parāmasīyatīti. Bhagavā sāsanavarassa sāmibhāvena gahito. Kathaṃ sāsanavarassa sāmī bhagavā sāsanavaraṃ pūjayatīti? Na cāyaṃ virodho. Buddhā hi bhagavanto dhammagaruno, te sabbakālaṃ dhammamapacayamānāva viharantīti. Buddhānañhi dhammagarudhammāpacayamānabhāvo ‘‘yaṃnūnāhaṃ…pe… tameva dhammaṃ sakkatvā garuṃ katvā mānetvā pūjetvā upanissāya vihareyya’’nti (a. ni. 4.21) vutto, tasmā lokapālo bhagavā sāsanavaraṃ pūjayatīti daṭṭhabbo. Evaṃ sati lokapālo bhagavā sāsanavaraṃ pūjayatīti attho yutto hotu, kathaṃ lokapālo bhagavā sāsanavaraṃ namassatīti yuttoti? Yuttova ‘‘namassatī’’ti padassa garukaraṇena tanninnapoṇapabbhāroti atthassāpi labbhanato. Bhagavā hi dhammagarutāya sabbakālaṃ dhammaninnapoṇapabbhārabhāvena viharatīti. Vuttañhetaṃ ‘‘yena sudaṃ niccakappaṃ viharāmī’’tiādi. Sesamettha heṭṭhā vuttanayena vā saṃvaṇṇanāsu vuttanayena vā ñātabbanti amhehi na vitthārīyati.

    ఏవం పఠమగాథాయ ‘‘సాసనవర’’న్తి పదేన తివిధమ్పి సాసనం సఙ్గణ్హిత్వా తత్థ పరియత్తిసాసనమేవ అత్తనో నేత్తిప్పకరణస్స విసయం నియమేత్వా దస్సేన్తో ‘‘ద్వాదస పదాని’’త్యాదిమాహ. అథ వా పఠమగాథాయ రతనత్తయథోమనేన సహ నేత్తిప్పకరణతావిసయం సాసనవరం ఆచరియేన దస్సితం, ‘‘తస్స సాసనవరం కిం సబ్బంయేవ నేత్తిప్పకరణస్స విసయం, ఉదాహు పరియత్తిసాసనమేవా’’తి పుచ్ఛితబ్బత్తా పరియత్తిసాసనభూతం సుత్తమేవాతి దస్సేన్తో ‘‘ద్వాదస పదాని సుత్త’’న్తిఆదిమాహ. తత్థ ‘‘సాసనవర’’న్తి సామఞ్ఞేన వుత్తమ్పి పరియత్తిసుత్తమేవ సాసనవరన్తి గహేతబ్బన్తి అత్థో. ‘‘తం పన కతివిధ’’న్తి వత్తబ్బత్తా ‘‘ద్వాదస పదానీ’’తి వుత్తం, సఙ్ఖేపతో పభేదేన ద్వాదసవిధన్తి అత్థో. పభేదతో ద్వాదసవిధమ్పి బ్యఞ్జనపదఅత్థపదతో పన దువిధమేవాతి దస్సేతుం ‘‘తం సబ్బం బ్యఞ్జనఞ్చ అత్థో చా’’తి వుత్తం. ‘‘తస్మిం ద్వయే ఏకమేవ సరూపతో నేత్తిప్పకరణస్స విసయన్తి విఞ్ఞేయ్యం, ఉదాహు ఉభయ’’న్తి పుచ్ఛితబ్బత్తా ఉభయన్తి దస్సేతుం ‘‘తం విఞ్ఞేయ్యం ఉభయ’’న్తి వుత్తం. వచనవచనీయభావేన సమ్బన్ధే యస్మిం బ్యఞ్జనే, అత్థే చ ‘‘సుత్త’’న్తి వోహారో పవత్తో, తం ఉభయం సరూపతో నేత్తిప్పకరణస్స విసయన్తి విఞ్ఞేయ్యన్తి అత్థో. ‘‘కిన్తి విఞ్ఞేయ్య’’న్తి వత్తబ్బత్తా ‘‘కో అత్థో, బ్యఞ్జనం కతమ’’న్తి వుత్తం. ఇదం వుత్తం హోతి – ఛబ్యఞ్జనపదఛఅత్థపదభేదేన ద్వాదసవిధం బ్యఞ్జనపదఅత్థపదవసేన దువిధం సబ్బపరియత్తిసఙ్ఖాతం సుత్తం మమ నేత్తిప్పకరణస్స విసయం సాసనవరన్తి ఞాతబ్బం. సరూపతో పుచ్ఛిత్వా అత్థపదం, బ్యఞ్జనపదఞ్చ సరూపతో ఞాతబ్బన్తి.

    Evaṃ paṭhamagāthāya ‘‘sāsanavara’’nti padena tividhampi sāsanaṃ saṅgaṇhitvā tattha pariyattisāsanameva attano nettippakaraṇassa visayaṃ niyametvā dassento ‘‘dvādasa padāni’’tyādimāha. Atha vā paṭhamagāthāya ratanattayathomanena saha nettippakaraṇatāvisayaṃ sāsanavaraṃ ācariyena dassitaṃ, ‘‘tassa sāsanavaraṃ kiṃ sabbaṃyeva nettippakaraṇassa visayaṃ, udāhu pariyattisāsanamevā’’ti pucchitabbattā pariyattisāsanabhūtaṃ suttamevāti dassento ‘‘dvādasa padāni sutta’’ntiādimāha. Tattha ‘‘sāsanavara’’nti sāmaññena vuttampi pariyattisuttameva sāsanavaranti gahetabbanti attho. ‘‘Taṃ pana katividha’’nti vattabbattā ‘‘dvādasa padānī’’ti vuttaṃ, saṅkhepato pabhedena dvādasavidhanti attho. Pabhedato dvādasavidhampi byañjanapadaatthapadato pana duvidhamevāti dassetuṃ ‘‘taṃ sabbaṃ byañjanañca attho cā’’ti vuttaṃ. ‘‘Tasmiṃ dvaye ekameva sarūpato nettippakaraṇassa visayanti viññeyyaṃ, udāhu ubhaya’’nti pucchitabbattā ubhayanti dassetuṃ ‘‘taṃ viññeyyaṃ ubhaya’’nti vuttaṃ. Vacanavacanīyabhāvena sambandhe yasmiṃ byañjane, atthe ca ‘‘sutta’’nti vohāro pavatto, taṃ ubhayaṃ sarūpato nettippakaraṇassa visayanti viññeyyanti attho. ‘‘Kinti viññeyya’’nti vattabbattā ‘‘ko attho, byañjanaṃ katama’’nti vuttaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – chabyañjanapadachaatthapadabhedena dvādasavidhaṃ byañjanapadaatthapadavasena duvidhaṃ sabbapariyattisaṅkhātaṃ suttaṃ mama nettippakaraṇassa visayaṃ sāsanavaranti ñātabbaṃ. Sarūpato pucchitvā atthapadaṃ, byañjanapadañca sarūpato ñātabbanti.

    ఏవం పఠమగాథాయ ‘‘సాసనవర’’న్తి వుత్తస్స సుత్తస్స పరియత్తిభావఞ్చేవ అత్థపదబ్యఞ్జనపదభావేన వేదితబ్బత్తఞ్చ దస్సేత్వా ఇదాని తస్స సుత్తస్స పవిచయూపాయం నేత్తిప్పకరణం పదత్థవిభాగేన దస్సేతుం ‘‘సోళసహారా’’త్యాదిమాహ. అథ వా దుతియగాథాయ నేత్తిప్పకరణస్స విసయం సాసనవరం నియమేత్వా దస్సితం, ‘‘నేత్తి నామ కతమా, కతివిధా’’తి పుచ్ఛితబ్బత్తా నేత్తినామ ఏత్తికాతి సఙ్ఖేపతో దస్సేతుం ‘‘సోళసహారా’’త్యాదిమాహ. తత్థ తస్స సాసనస్స సుత్తస్స అత్థపరియేట్ఠి నేత్తిసంవణ్ణనా మయా మహాకచ్చాయనేన నిద్దిట్ఠా నేత్తి నామ సోళసహారసముదాయా పఞ్చనయసముదాయా అట్ఠారసమూలపదసముదాయాతి విజానితబ్బాతి.

    Evaṃ paṭhamagāthāya ‘‘sāsanavara’’nti vuttassa suttassa pariyattibhāvañceva atthapadabyañjanapadabhāvena veditabbattañca dassetvā idāni tassa suttassa pavicayūpāyaṃ nettippakaraṇaṃ padatthavibhāgena dassetuṃ ‘‘soḷasahārā’’tyādimāha. Atha vā dutiyagāthāya nettippakaraṇassa visayaṃ sāsanavaraṃ niyametvā dassitaṃ, ‘‘netti nāma katamā, katividhā’’ti pucchitabbattā nettināma ettikāti saṅkhepato dassetuṃ ‘‘soḷasahārā’’tyādimāha. Tattha tassa sāsanassa suttassa atthapariyeṭṭhi nettisaṃvaṇṇanā mayā mahākaccāyanena niddiṭṭhā netti nāma soḷasahārasamudāyā pañcanayasamudāyā aṭṭhārasamūlapadasamudāyāti vijānitabbāti.

    తే హారాదయో కేనట్ఠేన నేత్తి నామ? వేనేయ్యసత్తే అరియధమ్మం నేతీతి నేత్తీతి ఏవమాది అత్థో సంవణ్ణనాసు (నేత్తి॰ అట్ఠ॰ గన్థారమ్భకథా) వుత్తోవ. ఇమాయ తతియగాథాయపి ‘‘మహాకచ్చానేన నిద్దిట్ఠా’’తి పాఠో సున్దరో. ‘‘మహాకచ్చాయనేన నిద్దిట్ఠా’’తి వా పాఠో, న సున్దరో. లక్ఖణఞ్హి మయా హేట్ఠా వుత్తన్తి. ‘‘సోళసహారాదిసముదాయా నేత్తీ’’తి వుత్తా, తే హారా సుత్తస్స బ్యఞ్జనవిచయో వా హోన్తి, అత్థవిచయో వా, నయా చ బ్యఞ్జనవిచయో వా హోన్తి, అత్థవిచయో వాతి విచారణాయం సతి ‘‘ఇమే ఇమస్స విచయో’’తి నియమేత్వా దస్సేతుం ‘‘హారా బ్యఞ్జనవిచయో’’తిఆదిమాహ. తత్థ హారా సుత్తస్స బ్యఞ్జనవిచయో హోన్తి, న అత్థవిచయో సోళసహారానం మూలపదనిద్ధారణం వజ్జేత్వా బ్యఞ్జనముఖేనేవ సంవణ్ణనాభావతో. తయో పన నయా సుత్తస్స అత్థవిచయో హోన్తి, తిణ్ణం నయానం మూలపదసఙ్ఖాతఅవిజ్జాదిసభావధమ్మనిద్ధారణముఖేనేవ సుత్తస్స అత్థసంవణ్ణనాభావతోతి.

    Te hārādayo kenaṭṭhena netti nāma? Veneyyasatte ariyadhammaṃ netīti nettīti evamādi attho saṃvaṇṇanāsu (netti. aṭṭha. ganthārambhakathā) vuttova. Imāya tatiyagāthāyapi ‘‘mahākaccānena niddiṭṭhā’’ti pāṭho sundaro. ‘‘Mahākaccāyanena niddiṭṭhā’’ti vā pāṭho, na sundaro. Lakkhaṇañhi mayā heṭṭhā vuttanti. ‘‘Soḷasahārādisamudāyā nettī’’ti vuttā, te hārā suttassa byañjanavicayo vā honti, atthavicayo vā, nayā ca byañjanavicayo vā honti, atthavicayo vāti vicāraṇāyaṃ sati ‘‘ime imassa vicayo’’ti niyametvā dassetuṃ ‘‘hārā byañjanavicayo’’tiādimāha. Tattha hārā suttassa byañjanavicayo honti, na atthavicayo soḷasahārānaṃ mūlapadaniddhāraṇaṃ vajjetvā byañjanamukheneva saṃvaṇṇanābhāvato. Tayo pana nayā suttassa atthavicayo honti, tiṇṇaṃ nayānaṃ mūlapadasaṅkhātaavijjādisabhāvadhammaniddhāraṇamukheneva suttassa atthasaṃvaṇṇanābhāvatoti.

    ‘‘తం ఉభయం సుత్తే సంవణ్ణనాభావేన కేనచి కత్థచియేవ యోజేతబ్బం, ఉదాహు సబ్బథా సబ్బత్థ యోజిత’’న్తి పుచ్ఛితబ్బభావతో తం ఉభయం సబ్బత్థ సుత్తేసు సబ్బథా యోజితన్తి దస్సేతుం ‘‘ఉభయం పరిగ్గహీత’’న్తి వుత్తం. హారా చేవ నయా చ ఉభయం సుత్తస్స అత్థనిద్ధారణవసేన పరితో సమన్తతో గహితం సబ్బథా సుత్తేసు యోజితన్తి.

    ‘‘Taṃ ubhayaṃ sutte saṃvaṇṇanābhāvena kenaci katthaciyeva yojetabbaṃ, udāhu sabbathā sabbattha yojita’’nti pucchitabbabhāvato taṃ ubhayaṃ sabbattha suttesu sabbathā yojitanti dassetuṃ ‘‘ubhayaṃ pariggahīta’’nti vuttaṃ. Hārā ceva nayā ca ubhayaṃ suttassa atthaniddhāraṇavasena parito samantato gahitaṃ sabbathā suttesu yojitanti.

    ‘‘హారాదిసముదాయభూతం నేత్తిసఙ్ఖాతం సుత్తం కథం సంవణ్ణేతబ్బం సుత్తం సంవణ్ణేతీ’’తి వత్తబ్బభావతో వుత్తం ‘‘వుచ్చతి సుత్తం యథాసుత్త’’న్తి. నేత్తిసఙ్ఖాతం సంవణ్ణనాసుత్తం సంవణ్ణేతబ్బసుత్తానురూపం యథా యేన యేన దేసనాహారేన వా అఞ్ఞేన వా సంవణ్ణేతబ్బం, తేన తేన వుచ్చతి సంవణ్ణేతీతి అత్థో. అథ వా ‘‘నేత్తిసఙ్ఖాతం సుత్తం కిత్తకం సంవణ్ణేతబ్బం సుత్తం సంవణ్ణేతీ’’తి వత్తబ్బభావతో వుత్తం ‘‘వుచ్చతి సుత్తం యథాసుత్త’’న్తి. తత్థ యథాసుత్తం యం యం సుత్తం భగవతా వుత్తం, తం తం సబ్బం సుత్తం నేత్తిసఙ్ఖాతం సుత్తం వుచ్చతి వదతి అస్సాదాదీనవదస్సనవసేన సంవణ్ణేతీతి. తేన వుత్తం ‘‘నేత్తినయేన హి సంవణ్ణేతుం అసక్కుణేయ్యం నామ సుత్తం నత్థీ’’తి (నేత్తి॰ అట్ఠ॰ సఙ్గహవారవణ్ణనా).

    ‘‘Hārādisamudāyabhūtaṃ nettisaṅkhātaṃ suttaṃ kathaṃ saṃvaṇṇetabbaṃ suttaṃ saṃvaṇṇetī’’ti vattabbabhāvato vuttaṃ ‘‘vuccati suttaṃ yathāsutta’’nti. Nettisaṅkhātaṃ saṃvaṇṇanāsuttaṃ saṃvaṇṇetabbasuttānurūpaṃ yathā yena yena desanāhārena vā aññena vā saṃvaṇṇetabbaṃ, tena tena vuccati saṃvaṇṇetīti attho. Atha vā ‘‘nettisaṅkhātaṃ suttaṃ kittakaṃ saṃvaṇṇetabbaṃ suttaṃ saṃvaṇṇetī’’ti vattabbabhāvato vuttaṃ ‘‘vuccati suttaṃ yathāsutta’’nti. Tattha yathāsuttaṃ yaṃ yaṃ suttaṃ bhagavatā vuttaṃ, taṃ taṃ sabbaṃ suttaṃ nettisaṅkhātaṃ suttaṃ vuccati vadati assādādīnavadassanavasena saṃvaṇṇetīti. Tena vuttaṃ ‘‘nettinayena hi saṃvaṇṇetuṃ asakkuṇeyyaṃ nāma suttaṃ natthī’’ti (netti. aṭṭha. saṅgahavāravaṇṇanā).

    ‘‘యం యం భగవతా దేసితం సుత్తం నేత్తిసంవణ్ణనాయ సంవణ్ణితం, సా సంవణ్ణేతబ్బా దేసనా చ విఞ్ఞేయ్యా, ఉదాహు దేసితబ్బఞ్చా’’తి వత్తబ్బభావతో ‘‘యా చేవ దేసనా’’త్యాదిమాహ. యా చేవ దేసనా పాళి సంవణ్ణితా, సా చ, తాయ దేసనాయ దేసితం యం ధమ్మజాతం, తఞ్చ ఉభయం విముత్తాయతనదేసనాసీసేన పరిచయం కరోన్తేహి ఏకన్తేన విఞ్ఞేయ్యం ఉభయస్సేవ అనుపాదిసేసపరినిబ్బానపరియోసానానం సమ్పత్తీనం హేతుభావతో. ‘‘తస్స ఉభయస్స విజాననే సాధేతబ్బే సాధేతబ్బస్స విజాననస్స హేతుభూతా కతమా అనుపుబ్బీ’’తి పుచ్ఛితబ్బభావతో వుత్తం ‘‘తత్రా’’త్యాది. తత్థ తత్ర విజాననే సాధేతబ్బే సుత్తాదినవఙ్గస్స సాసనస్స అత్థపరియేసనా అత్థవిచారణా హారనయానం అయం అనుపుబ్బీ విజాననస్స సాధేతబ్బస్స హేతుభూతా అనుపుబ్బీ నామాతి అత్థో. అథ వా తస్స ఉభయస్స విజాననే సాధేతబ్బే సుత్తాదినవఙ్గస్స సాసనస్స అత్థపరియేసనాయ అత్థవిచారణాయ అయం అనుపుబ్బీ విజాననస్స సాధేతబ్బస్స హేతుభూతా అనుపుబ్బీ నామాతి. అథ వా వక్ఖమానాయ హారనయానుపుబ్బియా నవవిధసుత్తన్తపరియేసనా విజాననస్స హేతుభూతాతి వేదితబ్బా. తేనాకారేనేవ అట్ఠకథాయం తిధా వుత్తాతి.

    ‘‘Yaṃ yaṃ bhagavatā desitaṃ suttaṃ nettisaṃvaṇṇanāya saṃvaṇṇitaṃ, sā saṃvaṇṇetabbā desanā ca viññeyyā, udāhu desitabbañcā’’ti vattabbabhāvato ‘‘yā ceva desanā’’tyādimāha. Yā ceva desanā pāḷi saṃvaṇṇitā, sā ca, tāya desanāya desitaṃ yaṃ dhammajātaṃ, tañca ubhayaṃ vimuttāyatanadesanāsīsena paricayaṃ karontehi ekantena viññeyyaṃ ubhayasseva anupādisesaparinibbānapariyosānānaṃ sampattīnaṃ hetubhāvato. ‘‘Tassa ubhayassa vijānane sādhetabbe sādhetabbassa vijānanassa hetubhūtā katamā anupubbī’’ti pucchitabbabhāvato vuttaṃ ‘‘tatrā’’tyādi. Tattha tatra vijānane sādhetabbe suttādinavaṅgassa sāsanassa atthapariyesanā atthavicāraṇā hāranayānaṃ ayaṃ anupubbī vijānanassa sādhetabbassa hetubhūtā anupubbī nāmāti attho. Atha vā tassa ubhayassa vijānane sādhetabbe suttādinavaṅgassa sāsanassa atthapariyesanāya atthavicāraṇāya ayaṃ anupubbī vijānanassa sādhetabbassa hetubhūtā anupubbī nāmāti. Atha vā vakkhamānāya hāranayānupubbiyā navavidhasuttantapariyesanā vijānanassa hetubhūtāti veditabbā. Tenākāreneva aṭṭhakathāyaṃ tidhā vuttāti.

    సఙ్గహవారస్స అత్థవిభావనా నిట్ఠితా.

    Saṅgahavārassa atthavibhāvanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / నేత్తిప్పకరణపాళి • Nettippakaraṇapāḷi / ౧. సఙ్గహవారో • 1. Saṅgahavāro

    అట్ఠకథా • Aṭṭhakathā / సుత్తపిటక (అట్ఠకథా) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ఖుద్దకనికాయ (అట్ఠకథా) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / నేత్తిప్పకరణ-అట్ఠకథా • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / ౧. సఙ్గహవారవణ్ణనా • 1. Saṅgahavāravaṇṇanā

    టీకా • Tīkā / సుత్తపిటక (టీకా) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ఖుద్దకనికాయ (టీకా) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / నేత్తిప్పకరణ-టీకా • Nettippakaraṇa-ṭīkā / ౧. సఙ్గహవారవణ్ణనా • 1. Saṅgahavāravaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact