Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ನೇತ್ತಿವಿಭಾವಿನೀ • Nettivibhāvinī |
೧. ಸಙ್ಗಹವಾರಅತ್ಥವಿಭಾವನಾ
1. Saṅgahavāraatthavibhāvanā
ತತ್ಥ ಯಸ್ಸ ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಸಙ್ಗಹಸ್ಸ ನವಙ್ಗಸ್ಸ ಸತ್ಥುಸಾಸನವರಸ್ಸ ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನಂ ಯಂ ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣಂ ಕಾತುಕಾಮೋ, ತಸ್ಸ ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಯಂ ವಿಸಯಭೂತಂ ಸಂವಣ್ಣೇತಬ್ಬಸಹಿತಂ, ಸಂವಣ್ಣೇತಬ್ಬಂ ಏವ ವಾ ಸಲೋಕಪಾಲೇನ ತಿಲೋಕೇನ ಸದಾ ಪೂಜೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಚೇವ ನಮಸ್ಸಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಚ ನರುತ್ತಮಸ್ಸ ಸತ್ಥುನೋ ಸಾಸನವರಂ ವಿದೂಹೇವ ಞಾತಬ್ಬಂ। ಏತಂ ಸಾಸನವರಂ ತಾವ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ತಂಜನಕೇನ, ತಂವಿಜಾನಕವಿದೂಹಿ ಚ ನಿಯಮೇತುಂ, ರತನತ್ತಯಗುಣಪರಿದೀಪನಞ್ಚ ಕಾತುಂ –
Tattha yassa sikkhattayasaṅgahassa navaṅgassa satthusāsanavarassa atthasaṃvaṇṇanaṃ yaṃ nettippakaraṇaṃ kātukāmo, tassa nettippakaraṇassa nissayaṃ visayabhūtaṃ saṃvaṇṇetabbasahitaṃ, saṃvaṇṇetabbaṃ eva vā salokapālena tilokena sadā pūjetabbassa ceva namassitabbassa ca naruttamassa satthuno sāsanavaraṃ vidūheva ñātabbaṃ. Etaṃ sāsanavaraṃ tāva dassento taṃjanakena, taṃvijānakavidūhi ca niyametuṃ, ratanattayaguṇaparidīpanañca kātuṃ –
‘‘ಯಂ ಲೋಕೋ ಪೂಜಯತೇ, ಸಲೋಕಪಾಲೋ ಸದಾ ನಮಸ್ಸತಿ ಚ।
‘‘Yaṃ loko pūjayate, salokapālo sadā namassati ca;
ತಸ್ಸೇತ ಸಾಸನವರಂ, ವಿದೂಹಿ ಞೇಯ್ಯಂ ನರವರಸ್ಸಾ’’ತಿ॥ – ಪಠಮಗಾಥಮಾಹ।
Tasseta sāsanavaraṃ, vidūhi ñeyyaṃ naravarassā’’ti. – paṭhamagāthamāha;
ಇಮಾಯ ಹಿ ಪಠಮಗಾಥಾಯ ‘‘ಏತಂ ಸಾಸನವರಂ ಞೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ಏಕನ್ತತೋ ಕರಣವಿಸೇಸಭಾವೇನ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ಏತೇನೇವ ವಿಸೇಸಕರಣೇನ ಏಕನ್ತಾಧಿಪ್ಪೇತನೇತ್ತಿವಿಸಯಸಾಸನವರಸ್ಸ ದಸ್ಸಿತತ್ತಾ। ಏಕನ್ತಾಧಿಪ್ಪೇತಸಾಸನವರಮೇವ ನೇತ್ತಿಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಸಂವಣ್ಣೇತಬ್ಬತ್ತಾ ವಿಸಯಂ ತೇನೇವ ವಕ್ಖತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯೋ –
Imāya hi paṭhamagāthāya ‘‘etaṃ sāsanavaraṃ ñeyya’’nti ettakameva ekantato karaṇavisesabhāvena adhippetaṃ. Eteneva visesakaraṇena ekantādhippetanettivisayasāsanavarassa dassitattā. Ekantādhippetasāsanavarameva nettisaṃvaṇṇanāya saṃvaṇṇetabbattā visayaṃ teneva vakkhati aṭṭhakathācariyo –
‘‘ಏತಂ ಇದಾನಿ ಅಮ್ಹೇಹಿ ವಿಭಜಿತಬ್ಬಹಾರನಯಪಟ್ಠಾನವಿಚಾರಣವಿಸಯಭೂತಂ ಸಾಸನಂ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣತಾದಿಗುಣಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ವರಂ ಅಗ್ಗಂ ಉತ್ತಮಂ ನಿಪುಣಞಾಣಗೋಚರತಾಯ ಪಣ್ಡಿತವೇದನೀಯಮೇವಾ’’ತಿ (ನೇತ್ತಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ಸಙ್ಗಹವಾರವಣ್ಣನಾ) ಚ,
‘‘Etaṃ idāni amhehi vibhajitabbahāranayapaṭṭhānavicāraṇavisayabhūtaṃ sāsanaṃ ādikalyāṇatādiguṇasampattiyā varaṃ aggaṃ uttamaṃ nipuṇañāṇagocaratāya paṇḍitavedanīyamevā’’ti (netti. aṭṭha. saṅgahavāravaṇṇanā) ca,
‘‘ಏತಂ ತಿವಿಧಮ್ಪಿ ‘ಸಾಸನವರ’ನ್ತಿ ಪದೇನ ಸಙ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ಯಂ ಪಠಮಂ, ತಂ ಇತರೇಸಂ ಅಧಿಗಮೂಪಾಯೋತಿ ಸಬ್ಬಸಾಸನಮೂಲಭೂತಂ, ಅತ್ತನೋ ಪಕರಣಸ್ಸ ಚ ವಿಸಯಭೂತಂ ಪರಿಯತ್ತಿಸಾಸನಮೇವಾ’’ತಿ (ನೇತ್ತಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ಸಙ್ಗಹವಾರವಣ್ಣನಾ) ಚ,
‘‘Etaṃ tividhampi ‘sāsanavara’nti padena saṅgaṇhitvā tattha yaṃ paṭhamaṃ, taṃ itaresaṃ adhigamūpāyoti sabbasāsanamūlabhūtaṃ, attano pakaraṇassa ca visayabhūtaṃ pariyattisāsanamevā’’ti (netti. aṭṭha. saṅgahavāravaṇṇanā) ca,
‘‘ಇದಾನಿ ಯಂ ವುತ್ತಂ ‘ಸಾಸನವರಂ ವಿದೂಹಿ ಞೇಯ್ಯ’ನ್ತಿ, ತತ್ಥ ನೇತ್ತಿಸಂವಣ್ಣನಾಯ ವಿಸಯಭೂತಂ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಮೇವ ಪಕಾರನ್ತರೇನ ನಿಯಮೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತು’’ನ್ತಿ (ನೇತ್ತಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ಸಙ್ಗಹವಾರವಣ್ಣನಾ) ಚ।
‘‘Idāni yaṃ vuttaṃ ‘sāsanavaraṃ vidūhi ñeyya’nti, tattha nettisaṃvaṇṇanāya visayabhūtaṃ pariyattidhammameva pakārantarena niyametvā dassetu’’nti (netti. aṭṭha. saṅgahavāravaṇṇanā) ca.
ತತ್ಥ ಪರಿಯತ್ತಿಸಾಸನಸ್ಸಾಪಿ ಮೂಲಂ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಬ್ಬಸಾಸನಮೂಲಭೂತ’’ನ್ತಿ। ಏತೇನ ಕಮ್ಮಸಾಧನೇನಪಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥೇ ಸಿದ್ಧೇ ನಾನಾವಿಧಸಾಧಕವಚನಂ ನಾನಾವಾದಾನಂ ಅನೋಕಾಸಕರಣತ್ಥಾಯ ಕತಂ। ಸ್ವಾಕ್ಖಾತತಾದಿಧಮ್ಮಗುಣಾ ಪನ ಸಾಸನಸ್ಸ ವಿಸೇಸದೇಸಕನರವರಸದ್ದೇನ ವಾ ಪರಿದೀಪಕತ್ಥಭಾವೇನ ವಾ ದೀಪಿತಾ ಅವಿನಾಭಾವತೋ। ಸಾಸನವರಸ್ಸ ಪನ ಜನಕಸಮ್ಬನ್ಧಿಪೇಕ್ಖತ್ತಾ ‘‘ನರವರಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನ ಚ ಅಗ್ಗಪುಗ್ಗಲೋ ಸಾಸನವರಜನಕೋ ವಾಚಕತ್ಥಸಮ್ಬನ್ಧಿಭಾವೇನ ವುತ್ತೋ। ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಮಹಾಕರುಣಾಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಾದಿಗುಣವಿಸೇಸಾ ಪನ ಜನಕಸಮ್ಬನ್ಧಿಭೂತಸ್ಸ ನರಸ್ಸ ವಿಸೇಸಕೇನವರಸದ್ದೇನ ವಾ ಪರಿದೀಪಕತ್ಥಭಾವೇನ ವಾ ದೀಪಿತೋ।
Tattha pariyattisāsanassāpi mūlaṃ hotīti vuttaṃ ‘‘sabbasāsanamūlabhūta’’nti. Etena kammasādhanenapi adhippetatthe siddhe nānāvidhasādhakavacanaṃ nānāvādānaṃ anokāsakaraṇatthāya kataṃ. Svākkhātatādidhammaguṇā pana sāsanassa visesadesakanaravarasaddena vā paridīpakatthabhāvena vā dīpitā avinābhāvato. Sāsanavarassa pana janakasambandhipekkhattā ‘‘naravarassā’’ti vuttaṃ. Tena ca aggapuggalo sāsanavarajanako vācakatthasambandhibhāvena vutto. Anaññasādhāraṇamahākaruṇāsabbaññutaññāṇādiguṇavisesā pana janakasambandhibhūtassa narassa visesakenavarasaddena vā paridīpakatthabhāvena vā dīpito.
ಕಿಂ ನು ಸೋ ಸಾಸನವರಜನಕೋ ನರವರೋ ಪರಮತ್ಥೋವ, ಉದಾಹು ಪೂಜನೀಯೋ ಚೇವ ನಮಸ್ಸನೀಯೋ ಚಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯಂ ಲೋಕೋ…ಪೇ॰… ನಮಸ್ಸತಿ ಚಾ’’ತಿ, ತೇನ ಸಾಸನವರಜನಕೋ ನರವರೋ ಪರಮತ್ಥೋವ ನ ಹೋತಿ, ಅಥ ಖೋ ಸಲೋಕಪಾಲೇನ ಲೋಕೇನ ಸದಾ ಸಬ್ಬಕಾಲೇಸು ಪೂಜನೀಯೋ ಚೇವ ನಮಸ್ಸನೀಯೋ ಚಾತಿ ವಿಸೇಸಿತೋ ಥೋಮಿತೋತಿ।
Kiṃ nu so sāsanavarajanako naravaro paramatthova, udāhu pūjanīyo ceva namassanīyo cāti vuttaṃ ‘‘yaṃ loko…pe… namassati cā’’ti, tena sāsanavarajanako naravaro paramatthova na hoti, atha kho salokapālena lokena sadā sabbakālesu pūjanīyo ceva namassanīyo cāti visesito thomitoti.
ಏತ್ಥ ಚ ಪೂಜನನಮಸ್ಸನಚೇತನಾವಾಚಕೇನ ವಾ ಪೂಜನನಮಸ್ಸನಸದ್ದೇನ ಫಲೂಪಚಾರತ್ಥೋ ಪುಞ್ಞಮಹತ್ತಸಙ್ಖಾತೋ ಪೂಜನೀಯಭಾವೋ ಚೇವ ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣಪದಟ್ಠಾನಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಾದಿಗುಣಸಙ್ಖಾತೋ ನಮಸ್ಸನೀಯಭಾವೋ ಚ ದೀಪಕತ್ಥಭಾವೇನ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ದೀಪಿತೋ। ತೇನಾಹ ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯೋ ‘‘ಭಗವತೋ ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಪೂಜನೀಯವನ್ದನೀಯಭಾವೋ, ಅಗ್ಗಪುಗ್ಗಲಭಾವೋ ಚ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ಗುಣವಿಸಿಟ್ಠತಂ ದೀಪೇತೀ’’ತಿಆದಿ (ನೇತ್ತಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ಸಙ್ಗಹವಾರವಣ್ಣನಾ)।
Ettha ca pūjananamassanacetanāvācakena vā pūjananamassanasaddena phalūpacārattho puññamahattasaṅkhāto pūjanīyabhāvo ceva āsavakkhayañāṇapadaṭṭhānasabbaññutaññāṇādiguṇasaṅkhāto namassanīyabhāvo ca dīpakatthabhāvena pariggahetvā dīpito. Tenāha aṭṭhakathācariyo ‘‘bhagavato sadevakassa lokassa pūjanīyavandanīyabhāvo, aggapuggalabhāvo ca vuccamāno guṇavisiṭṭhataṃ dīpetī’’tiādi (netti. aṭṭha. saṅgahavāravaṇṇanā).
ತಾದಿಸಸ್ಸ ನರವರಸ್ಸ ತಾದಿಸಂ ಸಾಸನವರಂ ಕಿಂ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ವಿದೂಹೀ’’ತಿ। ತೇನ ತಿಪಿಟಕಧರಾ ಅರಿಯಭೂತಾ ಪಣ್ಡಿತಾ ವಾಚಕತ್ಥಭಾವೇನ ಗಹಿತಾ, ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನತಾದಿಸಙ್ಘಗುಣಾ ಪನ ವನ್ದಧಾತುವಚನೇನ ವಾ ದೀಪಕತ್ಥಭಾವೇನ ವಾ ದೀಪಿತಾತಿ। ಏವಂ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ದೀಪಿತೇ ರತನತ್ತಯಗುಣೇ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಏವಂ ಪಠಮಗಾಥಾಯ ಸಾತಿಸಯಂ ರತನತ್ತಯಗುಣಪರಿದೀಪನಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿ (ನೇತ್ತಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ಸಙ್ಗಹವಾರವಣ್ಣನಾ) ವಕ್ಖತಿ, ನ ಗಾಥಾಯ ನಿರವಸೇಸತ್ಥೇ। ತತ್ಥ ಏವನ್ತಿ ಏವಂ ಸಾಸನವರದಸ್ಸನಭೂತಾಯ ಪಠಮಗಾಥಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋವ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಅಪರೇ ಪನಾಚರಿಯಾ ‘‘ಇಮಾಯ ಪಠಮಗಾಥಾಯ ಏಕನ್ತತೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾನಾಧಿಪ್ಪೇತವಚನಾನಿ ಚೇವ ವಾಚಕತ್ಥದೀಪಕತ್ಥವಿಸೇಸಾನಿ ಚ ಸುಟ್ಠು ಅವಿಚಾರೇತ್ವಾ ‘ಏವಂ ಪಠಮಗಾಥಾಯ ಸಾತಿಸಯಂ ರತನತ್ತಯಗುಣಪರಿದೀಪನಂ ಕತ್ವಾ’ತಿ ವಚನಚ್ಛಾಯಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಸಾತಿಸಯಂ ರತನತ್ತಯಗುಣಪರಿದೀಪನಂ ಕಾತುಂ ‘ಯಂ ಲೋಕೋತ್ಯಾದಿಮಾಹಾ’ತಿ ಚ ಸಾತಿಸಯರತನತ್ತಯಗುಣೇ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘ಯಂ ಲೋಕೋತ್ಯಾದಿಮಾಹಾ’ತಿ’’ ಚ ವದನ್ತಿ। ತೇಸಂ ವಾದೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ನಕ್ಖಮತಿ। ಕಾರಣಂ ಪನ ಮಯಾ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಾನುಸಾರೇನ ಞಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಯಂ ಪದಾನುಕ್ಕಮಾನುರೂಪಾನುಸನ್ಧ್ಯತ್ಥೋ।
Tādisassa naravarassa tādisaṃ sāsanavaraṃ kiṃ yena kenaci viññeyyanti vuttaṃ ‘‘vidūhī’’ti. Tena tipiṭakadharā ariyabhūtā paṇḍitā vācakatthabhāvena gahitā, suppaṭipannatādisaṅghaguṇā pana vandadhātuvacanena vā dīpakatthabhāvena vā dīpitāti. Evaṃ pariggahetvā dīpite ratanattayaguṇe sandhāya ‘‘evaṃ paṭhamagāthāya sātisayaṃ ratanattayaguṇaparidīpanaṃ katvā’’ti (netti. aṭṭha. saṅgahavāravaṇṇanā) vakkhati, na gāthāya niravasesatthe. Tattha evanti evaṃ sāsanavaradassanabhūtāya paṭhamagāthāyāti atthova daṭṭhabbo. Apare panācariyā ‘‘imāya paṭhamagāthāya ekantato adhippetānādhippetavacanāni ceva vācakatthadīpakatthavisesāni ca suṭṭhu avicāretvā ‘evaṃ paṭhamagāthāya sātisayaṃ ratanattayaguṇaparidīpanaṃ katvā’ti vacanacchāyaṃ nissāya sātisayaṃ ratanattayaguṇaparidīpanaṃ kātuṃ ‘yaṃ lokotyādimāhā’ti ca sātisayaratanattayaguṇe dassento ‘yaṃ lokotyādimāhā’ti’’ ca vadanti. Tesaṃ vādo amhākaṃ nakkhamati. Kāraṇaṃ pana mayā heṭṭhā vuttānusārena ñātabbanti ayaṃ padānukkamānurūpānusandhyattho.
ಅಥ ವಾ ಏಕಂ ಸಮಯಂ ಜಮ್ಬುವನಸಣ್ಡೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಸಿಸ್ಸಾನಂ ಹಿತಂ ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ, ಅತ್ತನೋ ಅಭಿನೀಹಾರಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪಸ್ಸನ್ತೋ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ಪಸಂಸಿತೋ, ಮಹಾಕಚ್ಚಾಯನೋ ಸತ್ಥಾರಾ ಅನುಮೋದಿತಂ ಸಾಸನಾಯತ್ತಂ ನವಙ್ಗಸ್ಸತ್ಥವಣ್ಣನಂ ಸೋಳಸಹಾರಾದಿಅನೇಕತ್ಥವಿಧಂ ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣಂ ಆರಭನ್ತೋ, ‘‘ಯಂ ಲೋಕೋ’’ತ್ಯಾದಿಮಾಹ। ಯದಿ ಏವಂ ಯಥಾವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣಭೂತಂ ಸೋಳಸಹಾರಾತ್ಯಾದಿಕಂ ಆರಭಿತಬ್ಬಂ, ತಂ ಅನಾರಭಿತ್ವಾ ಕಸ್ಮಾ ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣತೋ ಬಹಿಭೂತಂ ‘‘ಯಂ ಲೋಕೋ’’ತ್ಯಾದಿಕಂ ಆರಭಿತಬ್ಬಂ, ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಅಮ್ಬಂ ಪುಟ್ಠೋ ಲಬುಜಂ ಬ್ಯಾಕರೇಯ್ಯ, ಲಬುಜಂ ಪುಟ್ಠೋ ಅಮ್ಬಂ ಬ್ಯಾಕರೇಯ್ಯ, ಏವಮೇವ ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣಮಾರಭನ್ತೋ ಅಞ್ಞಂ ಆರಭತೀತಿ? ತಥಾಪಿ ಯಸ್ಸ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ಸಾಸನವರಸ್ಸ ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನಂ ಯಂ ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣಂ ಕಾತುಕಾಮೋ ಯಸ್ಸ ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣಸ್ಸ ವಿಸಯಭೂತಂ ಸಂವಣ್ಣೇತಬ್ಬಸಹಿತಂ, ಸಂವಣ್ಣೇತಬ್ಬಂ ಏವ ವಾ ತಂ ಸಾಸನವರಂ ತಾವ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ತಂಜನಕೇನ, ತಂವಿಜಾನಕವಿದೂಹಿ ಚ ನಿಯಮೇತುಂ, ರತನತ್ತಯಗುಣಪರಿದೀಪನಞ್ಚ ಕಾತುಂ ‘‘ಯಂ ಲೋಕೋ’’ತ್ಯಾದಿಮಾಹ। ಅಯಂ ಲೀನನ್ತರಚೋದನಾಸಹಿತೋ ಅನುಸನ್ಧ್ಯತ್ಥೋ।
Atha vā ekaṃ samayaṃ jambuvanasaṇḍe nisīditvā sissānaṃ hitaṃ cintento, attano abhinīhārasampattiṃ passanto, sammāsambuddhena pasaṃsito, mahākaccāyano satthārā anumoditaṃ sāsanāyattaṃ navaṅgassatthavaṇṇanaṃ soḷasahārādianekatthavidhaṃ nettippakaraṇaṃ ārabhanto, ‘‘yaṃ loko’’tyādimāha. Yadi evaṃ yathāvuttappakāraṃ nettippakaraṇabhūtaṃ soḷasahārātyādikaṃ ārabhitabbaṃ, taṃ anārabhitvā kasmā nettippakaraṇato bahibhūtaṃ ‘‘yaṃ loko’’tyādikaṃ ārabhitabbaṃ, seyyathāpi ambaṃ puṭṭho labujaṃ byākareyya, labujaṃ puṭṭho ambaṃ byākareyya, evameva nettippakaraṇamārabhanto aññaṃ ārabhatīti? Tathāpi yassa yathāvuttassa sāsanavarassa atthasaṃvaṇṇanaṃ yaṃ nettippakaraṇaṃ kātukāmo yassa nettippakaraṇassa visayabhūtaṃ saṃvaṇṇetabbasahitaṃ, saṃvaṇṇetabbaṃ eva vā taṃ sāsanavaraṃ tāva dassento taṃjanakena, taṃvijānakavidūhi ca niyametuṃ, ratanattayaguṇaparidīpanañca kātuṃ ‘‘yaṃ loko’’tyādimāha. Ayaṃ līnantaracodanāsahito anusandhyattho.
‘‘ಯಂ ಲೋಕೋ ಪೂಜಯತೇ, ಸಲೋಕಪಾಲೋ ಸದಾ ನಮಸ್ಸತಿ ಚ।
‘‘Yaṃ loko pūjayate, salokapālo sadā namassati ca;
ತಸ್ಸೇತ ಸಾಸನವರಂ, ವಿದೂಹಿ ಞೇಯ್ಯಂ ನರವರಸ್ಸಾ’’ತಿ॥ –
Tasseta sāsanavaraṃ, vidūhi ñeyyaṃ naravarassā’’ti. –
ನಿಗ್ಗಹಿತಲೋಪಂ ಕತ್ವಾ ರಚಿತಾ ಗಾಥಾ ಅರಿಯಾಸಾಮಞ್ಞಲಕ್ಖಣೇನ ಸಮ್ಪನ್ನಾ। ಕಥಂ? ಪುಬ್ಬಡ್ಢೇ ತಿಂಸ ಮತ್ತಾ, ಅಪರಡ್ಢೇ ಸತ್ತವೀಸ ಮತ್ತಾ। ಸಮ್ಪಿಣ್ಡಿತಾ ಸತ್ತಪಞ್ಞಾಸ ಮತ್ತಾವ ಭವನ್ತಿ। ಅಕ್ಖರಾನಂ ಪನ ಇಮಿಸ್ಸಂ ಗಾಥಾಯಂ ಸತ್ತತಿಂಸ। ತೇಸು ಗರುಕ್ಖರಾ ವೀಸತಿ, ಲಹುಕ್ಖರಾ ಸತ್ತರಸ ಭವನ್ತಿ। ‘‘ತಸ್ಸೇತಂ ಸಾಸನವರ’’ನ್ತಿ ಪನ ಸಾನುನಾಸಿಕಂ ವಿರುಜ್ಝತಿ।
Niggahitalopaṃ katvā racitā gāthā ariyāsāmaññalakkhaṇena sampannā. Kathaṃ? Pubbaḍḍhe tiṃsa mattā, aparaḍḍhe sattavīsa mattā. Sampiṇḍitā sattapaññāsa mattāva bhavanti. Akkharānaṃ pana imissaṃ gāthāyaṃ sattatiṃsa. Tesu garukkharā vīsati, lahukkharā sattarasa bhavanti. ‘‘Tassetaṃ sāsanavara’’nti pana sānunāsikaṃ virujjhati.
ತತ್ಥ ನಿದ್ದೇಸತ್ಥೋ ಅಟ್ಠಕಥಾನುಸಾರೇನ ವಿಜಾನಿತಬ್ಬೋ। ಸಲೋಕಪಾಲೋ ಸಬ್ಬೋ ಸತ್ತಲೋಕೋ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಾದಿಅನೇಕಗುಣಾನುಸ್ಸರಣೇನ ವಾ ಪೂಜೇತಬ್ಬಪೂಜನೇನ ವಾ ಪಟಿಪತ್ತಿಪೂಜನೇನ ವಾ ಸದಾ ಸಬ್ಬಕಾಲೇಸು ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಯಂ ನರವರಂ ಪೂಜಯತೇ ಚೇವ ನಮಸ್ಸತಿ ಚ, ತಸ್ಸ ಪೂಜೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಚೇವ ನಮಸ್ಸಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಚ ಸತ್ಥುನೋ ನರವರಸ್ಸ ತಿಲೋಕಗ್ಗಸ್ಸ ಮಯಾ ಸಂವಣ್ಣೇತಬ್ಬಸಹಿತಂ, ಸಂವಣ್ಣೇತಬ್ಬಂ ಏವ ವಾ ವಿದೂಹೇವ ಞೇಯ್ಯಂ ಞಾತಬ್ಬಂ। ನಿಪುಣಞಾಣಗೋಚರಂ ಏತಂ ಮಯಾ ಬುದ್ಧಿಯಂ ಠಪಿತಂ ಸಾಸನವರಂ ಮಯಾ ಆರಭಿತಬ್ಬಸ್ಸ ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣಸ್ಸ ವಿಸಯನ್ತಿ ಪಠಮಂ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನಾಭೂತಂ ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣಂ ಅಹಂ ಆರಭಿಸ್ಸಾಮಿ, ತಂ ತುಮ್ಹೇ ಸಾಧವೋ ಸುಣಾಥ ಮನಸಿ ಕರೋಥಾತಿ ಸಮುದಾಯಯೋಜನಾ, ಅವಯವಯೋಜನಾಪಿ ಕಾತಬ್ಬಾ।
Tattha niddesattho aṭṭhakathānusārena vijānitabbo. Salokapālo sabbo sattaloko sakkaccaṃ sabbaññutaññāṇādianekaguṇānussaraṇena vā pūjetabbapūjanena vā paṭipattipūjanena vā sadā sabbakālesu sakkaccaṃ yaṃ naravaraṃ pūjayate ceva namassati ca, tassa pūjetabbassa ceva namassitabbassa ca satthuno naravarassa tilokaggassa mayā saṃvaṇṇetabbasahitaṃ, saṃvaṇṇetabbaṃ eva vā vidūheva ñeyyaṃ ñātabbaṃ. Nipuṇañāṇagocaraṃ etaṃ mayā buddhiyaṃ ṭhapitaṃ sāsanavaraṃ mayā ārabhitabbassa nettippakaraṇassa visayanti paṭhamaṃ jānitabbaṃ dassetvā tassa atthasaṃvaṇṇanābhūtaṃ nettippakaraṇaṃ ahaṃ ārabhissāmi, taṃ tumhe sādhavo suṇātha manasi karothāti samudāyayojanā, avayavayojanāpi kātabbā.
ಕಥಂ? ‘‘ಸಲೋಕಪಾಲೋ ಲೋಕೋ’’ತಿ ವಿಸೇಸನವಿಸೇಸಿತಬ್ಬಭಾವೇನ ಯೋಜನಾ। ಲೋಕಪಾಲೋ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸೋ ಲೋಕೋ ಚ ನ ಹೋತಿ, ಅಥ ಖೋ ಲೋಕಪಾಲಸಹಿತೋ ಲೋಕೋತಿ ವಿಸೇಸೇತಿ। ‘‘ಲೋಕೋ ಪೂಜಯತೇ ಚೇವ ನಮಸ್ಸತಿ ಚಾ’’ತಿ ಕತ್ತುಕಾರಕಆಖ್ಯಾತಕಿರಿಯಾಭಾವೇನ ಯೋಜನಾ ‘‘ಯೋ ಕರೋತಿ, ಸ ಕತ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ। ಯೋ ಲೋಕೋ ಕಾರಕೋ, ಸೋ ಕತ್ತಾ ಹೋತು। ಯೋ ಲೋಕೋ ಪೂಜಯತೇ ಚೇವ ನಮಸ್ಸತಿ ಚ, ಕಥಂ ಸೋ ಕತ್ತಾತಿ? ‘‘ಯೋ ಕರೋತಿ, ಸ ಕತ್ತಾ’’ತಿ ಸುತ್ತಸ್ಸ ‘‘ಯೋ ಕರೋತಿ ಕಿರಿಯಂ ನಿಪ್ಫಾದೇತಿ, ಸೋ ಕಿರಿಯಾನಿಪ್ಫಾದಕೋ ಕತ್ತಾ’’ತಿ ಅತ್ಥಸಮ್ಭವತೋ ಸಯನಭುಞ್ಜನಾದಿಸಬ್ಬಕಿರಿಯಾನಿಪ್ಫಾದಕೋ ಕತ್ತಾಯೇವ ಹೋತಿ। ಅಯಞ್ಚ ಲೋಕೋ ಪೂಜನನಮಸ್ಸನಕಿರಿಯಾನಿಪ್ಫಾದಕೋಯೇವಾತಿ। ಕಥಂ ಅಯಂ ಲೋಕೋ ಕಿರಿಯಾನಿಪ್ಫಾದಕೋತಿ? ‘‘ಲೋಕೋ’’ತಿ ಸತ್ತಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಪರಮತ್ಥತೋ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಾಯಪಿ ಪಞ್ಞಾಪೇತಬ್ಬೋ ಸನ್ತಾನೇ ಪವತ್ತಮಾನೋ ಹದಯವತ್ಥುನಿಸ್ಸಿತೋ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ, ಸೋ ಯಥಾರಹಂ ಹೇತಾಧಿಪತಿಸಹಜಾತಾದಿಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ ನಿಪ್ಫಾದಕೋ ಭವೇ। ಏವಂ ಲೋಕಸ್ಸ ಕತ್ತುಕಾರಕಭಾವೋ ವಿಜಾನಿತಬ್ಬೋತಿ ಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಭಾವೇನ ಯೋಜನಾ। ಏಸ ನಯೋ ತೀಸು ಪಿಟಕೇಸುಪಿ ಏವರೂಪೇಸು ಠಾನೇಸು।
Kathaṃ? ‘‘Salokapālo loko’’ti visesanavisesitabbabhāvena yojanā. Lokapālo vajjetvā avaseso loko ca na hoti, atha kho lokapālasahito lokoti viseseti. ‘‘Loko pūjayate ceva namassati cā’’ti kattukārakaākhyātakiriyābhāvena yojanā ‘‘yo karoti, sa kattā’’ti vuttattā. Yo loko kārako, so kattā hotu. Yo loko pūjayate ceva namassati ca, kathaṃ so kattāti? ‘‘Yo karoti, sa kattā’’ti suttassa ‘‘yo karoti kiriyaṃ nipphādeti, so kiriyānipphādako kattā’’ti atthasambhavato sayanabhuñjanādisabbakiriyānipphādako kattāyeva hoti. Ayañca loko pūjananamassanakiriyānipphādakoyevāti. Kathaṃ ayaṃ loko kiriyānipphādakoti? ‘‘Loko’’ti sattapaññattiyā paramatthato avijjamānāyapi paññāpetabbo santāne pavattamāno hadayavatthunissito cittuppādo gahetabbo, so yathārahaṃ hetādhipatisahajātādipaccayena paccayo nipphādako bhave. Evaṃ lokassa kattukārakabhāvo vijānitabboti paccayapaccayuppannabhāvena yojanā. Esa nayo tīsu piṭakesupi evarūpesu ṭhānesu.
‘‘ಯಂ ನರವರಂ ಪೂಜಯತೇ ಚೇವ ನಮಸ್ಸತಿ ಚಾ’’ತಿ ಕಮ್ಮಕಾರಕಆಖ್ಯಾತಕಿರಿಯಾಭಾವೇನ ಯೋಜನಾ ‘‘ಯಂ ಕರೋತಿ, ತಂ ಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ। ಯಂ ಕಾತಬ್ಬಂ, ತಂ ಕಮ್ಮಂ ಹೋತು। ಯಂ ಪೂಜಯತಿ ಚೇವ ನಮಸ್ಸತಿ ಚ, ಕಥಂ ತಂ ಕಮ್ಮನ್ತಿ? ‘‘ಯಂ ಕರೋತಿ, ತಂ ಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ಸುತ್ತಸ್ಸ ‘‘ಯಂ ಕರೋತಿ ಕಿರಿಯಾಯ ಸಮ್ಬಜ್ಝತಿ, ಕಿರಿಯಾಯ ಸಮ್ಬಜ್ಝಿತಬ್ಬಂ ಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ಅತ್ಥಸಮ್ಭವತೋ ಕರಣವಾಚಕವಚನೀಯಾದಿಸಬ್ಬಕಿರಿಯಾಯ ಸಮ್ಬಜ್ಝಿತಬ್ಬಂ ಕಮ್ಮಂ ಹೋತ್ವೇವ। ಅಯಞ್ಚ ನರವರೋ ಪೂಜನನಮಸ್ಸನಕಿರಿಯಾಯ ವಾಚಕವಚನೀಯಭಾವೇನ ಸಮ್ಬಜ್ಝಿತಬ್ಬೋಯೇವಾತಿ। ಕಥಂ ಅಯಂ ನರವರೋ ವಚನೀಯೋತಿ? ಪೂಜನನಮಸ್ಸನಚೇತನಾಯ ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ನರವರೋ ವಚನೀಯೋ, ಚೇತನಾ ವಾಚಕಾ, ಏವಂ ವಾಚಕವಚಿತಬ್ಬಭಾವೋ ಹೋತ್ವೇವ। ‘‘ಯಂ ನರವರ’’ನ್ತಿ ಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಪರಮತ್ಥತೋ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಾಯಪಿ ಪಞ್ಞಾಪೇತಬ್ಬೋ ಸನ್ತಾನವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನೋ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಗುಣಸಹಿತೋ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕೋ ವುತ್ತೋ, ಸೋ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ, ಚೇತನಾ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಾತಿ ಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಭಾವೇನ ಯೋಜನಾ। ಏಸ ನಯೋ ತೀಸು ಪಿಟಕೇಸು ಏವರೂಪೇಸು ಠಾನೇಸು।
‘‘Yaṃnaravaraṃ pūjayate ceva namassati cā’’ti kammakārakaākhyātakiriyābhāvena yojanā ‘‘yaṃ karoti, taṃ kamma’’nti vuttattā. Yaṃ kātabbaṃ, taṃ kammaṃ hotu. Yaṃ pūjayati ceva namassati ca, kathaṃ taṃ kammanti? ‘‘Yaṃ karoti, taṃ kamma’’nti suttassa ‘‘yaṃ karoti kiriyāya sambajjhati, kiriyāya sambajjhitabbaṃ kamma’’nti atthasambhavato karaṇavācakavacanīyādisabbakiriyāya sambajjhitabbaṃ kammaṃ hotveva. Ayañca naravaro pūjananamassanakiriyāya vācakavacanīyabhāvena sambajjhitabboyevāti. Kathaṃ ayaṃ naravaro vacanīyoti? Pūjananamassanacetanāya ārammaṇakaraṇavasena naravaro vacanīyo, cetanā vācakā, evaṃ vācakavacitabbabhāvo hotveva. ‘‘Yaṃ naravara’’nti paññattiyā paramatthato avijjamānāyapi paññāpetabbo santānavasena pavattamāno lokiyalokuttaraguṇasahito khandhapañcako vutto, so ārammaṇapaccayena paccayo, cetanā paccayuppannāti paccayapaccayuppannabhāvena yojanā. Esa nayo tīsu piṭakesu evarūpesu ṭhānesu.
‘‘ತಸ್ಸ ನರವರಸ್ಸಾ’’ತಿ ವಿಸೇಸನವಿಸೇಸಿತಬ್ಬಭಾವೇನ ಯೋಜನಾ। ನರವರೋ ನಾಮ ನಿಮನ್ತಿತಬ್ಬಾದಿಕೋ ನ ಹೋತಿ, ಅಥ ಖೋ ಪೂಜೇತಬ್ಬೋ ನಮಸ್ಸಿತಬ್ಬೋ ಏವಾತಿ ವಿಸೇಸೇತಿ। ತಸ್ಸ ಪೂಜೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಚೇವ ನಮಸ್ಸಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಚ ನರವರಸ್ಸ ಸಾಸನವರನ್ತಿ ಜಞ್ಞಜನಕಭಾವೇನ ಯೋಜನಾ। ಸಾಸನವರಂ ನಾಮ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸಾವಕಬುದ್ಧರಾಜರಾಜಾದೀನಂ ಸಾಸನವರಂ ನ ಹೋತಿ, ಪೂಜೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಚೇವ ನಮಸ್ಸಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಚ ನರವರಸ್ಸ ತಿಲೋಕಸ್ಸೇವ ಸಾಸನವರನ್ತಿ ನಿಯಮೇತಿ।
‘‘Tassa naravarassā’’ti visesanavisesitabbabhāvena yojanā. Naravaro nāma nimantitabbādiko na hoti, atha kho pūjetabbo namassitabbo evāti viseseti. Tassa pūjetabbassa ceva namassitabbassa ca naravarassa sāsanavaranti jaññajanakabhāvena yojanā. Sāsanavaraṃ nāma paccekabuddhasāvakabuddharājarājādīnaṃ sāsanavaraṃ na hoti, pūjetabbassa ceva namassitabbassa ca naravarassa tilokasseva sāsanavaranti niyameti.
‘‘ವಿದೂಹಿ ಞೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಕತ್ತುಕಾರಕಕಿತಕಿರಿಯಾಭಾವೇನ ಯೋಜನಾ। ಕತ್ತುಭಾವೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತೋವ। ‘‘ವಿದೂಹೀ’’ತಿ ಸತ್ತಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಪರಮತ್ಥತೋ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಾಯಪಿ ಪಞ್ಞಾಪೇತಬ್ಬೋ ಸನ್ತಾನೇ ಪವತ್ತಮಾನೋ ಸಾಸನವರೇ ಸಮ್ಮೋಹಧಂಸಕಞಾಣಸಹಿತೋ ಹದಯವತ್ಥುನಿಸ್ಸಿತೋ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ ವುತ್ತೋ, ಸೋ ಯಥಾರಹಂ ಹೇತಾಧಿಪತಿಸಹಜಾತಾದಿಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ ನಿಪ್ಫಾದಕೋ ಭವೇ। ಞಾ-ಇತಿಧಾತುಯಾ ಅತ್ಥಭೂತಂ ಞಾಣಂ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಂ ನಿಪ್ಫಾದೇಯ್ಯಂ ಭವೇ, ಏವಂ ಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಭಾವೇನ ಯೋಜನಾ।
‘‘Vidūhi ñeyya’’nti kattukārakakitakiriyābhāvena yojanā. Kattubhāvo heṭṭhā vuttova. ‘‘Vidūhī’’ti sattapaññattiyā paramatthato avijjamānāyapi paññāpetabbo santāne pavattamāno sāsanavare sammohadhaṃsakañāṇasahito hadayavatthunissito cittuppādo vutto, so yathārahaṃ hetādhipatisahajātādipaccayena paccayo nipphādako bhave. Ñā-itidhātuyā atthabhūtaṃ ñāṇaṃ paccayuppannaṃ nipphādeyyaṃ bhave, evaṃ paccayapaccayuppannabhāvena yojanā.
‘‘ಞೇಯ್ಯಂ ಸಾಸನವರ’’ನ್ತಿ ವಿಸೇಸನವಿಸೇಸ್ಯಭಾವೇನ ಯೋಜನಾ। ಸಾಸನವರಂ ನಾಮ ನ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಞೇಯ್ಯಂ, ಅಥ ಖೋ ವಿದೂಹೇವ ಸಣ್ಹಸುಖುಮಞಾಣೇನ ಞೇಯ್ಯಂ ಸಾಸನವರನ್ತಿ ವಿಸೇಸೇತಿ।
‘‘Ñeyyaṃ sāsanavara’’nti visesanavisesyabhāvena yojanā. Sāsanavaraṃ nāma na yena kenaci ñeyyaṃ, atha kho vidūheva saṇhasukhumañāṇena ñeyyaṃ sāsanavaranti viseseti.
‘‘ಏತಂ ಸಾಸನವರ’’ನ್ತಿ ವಿಸೇಸನವಿಸೇಸ್ಯಭಾವೇನ ಯೋಜನಾ। ಸಾಸನವರಂ ನಾಮ ಮಯಾ ಬುದ್ಧಿಯಂ ಅಟ್ಠಪಿತಂ ಅಪ್ಪವತ್ತೇತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ, ಮಯಾ ಇದಾನಿ ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣಸ್ಸ ವಿಸಯಭಾವೇನ ಬುದ್ಧಿಯಂ ವಿಪರಿವತ್ತಮಾನಂ ಠಪೇತಬ್ಬಂ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬಂ ಸಾಸನವರನ್ತಿ ವಿಸೇಸೇತಿ। ಏತಂ ಸಾಸನವರಂ ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣಸ್ಸ ವಿಸಯನ್ತಿ ಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಏತಂ ಇದಾನಿ ಅಮ್ಹೇಹಿ ವಿಭಜಿತಬ್ಬಹಾರನಯಪಟ್ಠಾನವಿಚಾರಣವಿಸಯಭೂತಂ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ (ನೇತ್ತಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ಸಙ್ಗಹವಾರವಣ್ಣನಾ)। ಇಚ್ಚೇವಂ ನೇತ್ತಿಯಾ ಪಠಮಗಾಥಾಯ ಸಙ್ಖೇಪೇನ ಯೋಜನತ್ಥೋ ಸಮತ್ತೋ।
‘‘Etaṃ sāsanavara’’nti visesanavisesyabhāvena yojanā. Sāsanavaraṃ nāma mayā buddhiyaṃ aṭṭhapitaṃ appavattetabbaṃ hoti, mayā idāni nettippakaraṇassa visayabhāvena buddhiyaṃ viparivattamānaṃ ṭhapetabbaṃ pavattetabbaṃ sāsanavaranti viseseti. Etaṃ sāsanavaraṃ nettippakaraṇassa visayanti yojanā kātabbā. Tenāha ‘‘etaṃ idāni amhehi vibhajitabbahāranayapaṭṭhānavicāraṇavisayabhūtaṃ sāsana’’nti (netti. aṭṭha. saṅgahavāravaṇṇanā). Iccevaṃ nettiyā paṭhamagāthāya saṅkhepena yojanattho samatto.
ತತ್ಥ ಯನ್ತಿ ಅನಿಯಮನರವರಸ್ಸ ಸತ್ಥುನೋ ವಾಚಕಂ ಪಯೋಗವನ್ತಸಬ್ಬನಾಮಂ। ಅನಿಯಮೋ ಚ ಪೂಜನನಮಸ್ಸನಕಿರಿಯಾಯ ಅನಿಯಮಿತತ್ತಾ ವುತ್ತೋ, ನ ನರವರತೋ ಅಞ್ಞಸತ್ತಸ್ಸ ಸಮ್ಭವತೋತಿ। ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸಾನಿಯತೇಸುಪಿ ತೀಸು ಪಿಟಕೇಸು। ಲೋಕಿಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪುಞ್ಞಾಪುಞ್ಞಾನಿ, ತಬ್ಬಿಪಾಕೋ ಚಾತಿ ಲೋಕೋ।ಏತ್ಥ ಸತ್ತನಿಕಾಯೇ ಪುಞ್ಞಾಪುಞ್ಞಾನಿ ಲೋಕಿಯನ್ತಿ ಪವತ್ತನ್ತಿ, ತಬ್ಬಿಪಾಕೋ ಚ ಲೋಕಿಯತಿ ಪವತ್ತತಿ, ಇತಿ ಸತ್ತನಿಕಾಯಸ್ಸ ಪುಞ್ಞಾಪುಞ್ಞಾನಂ, ತಬ್ಬಿಪಾಕಸ್ಸ ಚ ಪವತ್ತನಸ್ಸ ಆಧಾರಭಾವತೋ ‘‘ಏತ್ಥಾ’’ತಿಪದೇನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ ಸತ್ತನಿಕಾಯೋ ಲೋಕೋನಾಮ। ಪೂಜಯತೇತಿ ವಿಗ್ಗಹವಿರಹಿತಂ ಆಖ್ಯಾತಪದಂ, ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಪೂಜನಂ ಕರೋತಿ।
Tattha yanti aniyamanaravarassa satthuno vācakaṃ payogavantasabbanāmaṃ. Aniyamo ca pūjananamassanakiriyāya aniyamitattā vutto, na naravarato aññasattassa sambhavatoti. Esa nayo sesāniyatesupi tīsu piṭakesu. Lokiyanti ettha puññāpuññāni, tabbipāko cāti loko.Ettha sattanikāye puññāpuññāni lokiyanti pavattanti, tabbipāko ca lokiyati pavattati, iti sattanikāyassa puññāpuññānaṃ, tabbipākassa ca pavattanassa ādhārabhāvato ‘‘etthā’’tipadena niddiṭṭho sattanikāyo lokonāma. Pūjayateti viggahavirahitaṃ ākhyātapadaṃ, sakkaccaṃ pūjanaṃ karoti.
ಲೋಕಂ ಪಾಲೇನ್ತೀತಿ ಲೋಕಪಾಲಾ, ಪುಞ್ಞಾಪುಞ್ಞಾನಞ್ಚೇವ ತಬ್ಬಿಪಾಕಸ್ಸ ಚ ಪವತ್ತನಾಧಾರತ್ತಾ ಲೋಕಾ ಚ। ಕೇ ತೇ? ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾರಾಜಾನೋ, ಇನ್ದಯಮವರುಣಕುವೇರಾ ವಾ, ಖತ್ತಿಯಚತುಮಹಾರಾಜಸಕ್ಕಸುಯಾಮಸನ್ತುಸಿತಸುನಿಮ್ಮಿತಪರನಿಮ್ಮಿತವಸವತ್ತಿಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾದಯೋ ವಾ। ಪಾಲನಞ್ಚೇತ್ಥ ಇಸ್ಸರಿಯಾಧಿಪಚ್ಚೇನ ತಂತಂಸತ್ತಲೋಕಸ್ಸ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞವಿಹೇಸನನಿವಾರಣಾದಿಆಣಾಪವತ್ತಾಪನಯಸಪರಿವಾರಟ್ಠಾನನ್ತರಾದಿನಿಯ್ಯಾದನಾ, ಸಹ ಲೋಕಪಾಲೇಹಿ ಯೋ ವತ್ತತೀತಿ ಸಲೋಕಪಾಲೋ। ಅಥ ವಾ ಯೇ ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪಾ ಲೋಕಂ ಪಾಲೇನ್ತಿ, ಇತಿ ಪಾಲನತೋ ತೇ ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪಾ ಲೋಕಪಾಲಾ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ದ್ವೇಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸುಕ್ಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಲೋಕಂ ಪಾಲೇನ್ತೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೨.೯; ಇತಿವು॰ ೪೨)। ಲೋಕಪಾಲೇಹಿ ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಲೋಕೋ ಸಲೋಕಪಾಲೋ ನಾಮ। ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ಹಿ ಸಪ್ಪುರಿಸೋ ಲೋಕೋ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಸದಾ ಸಬ್ಬಕಾಲೇಸು ಪೂಜಯತಿ ಚೇವ ನಮಸ್ಸತಿ ಚ ಪಾಪಹಿರಿಜಿಗುಚ್ಛನತೋ, ಧಮ್ಮಚ್ಛನ್ದವನ್ತತಾಯ ಚ।
Lokaṃ pālentīti lokapālā, puññāpuññānañceva tabbipākassa ca pavattanādhārattā lokā ca. Ke te? Cattāro mahārājāno, indayamavaruṇakuverā vā, khattiyacatumahārājasakkasuyāmasantusitasunimmitaparanimmitavasavattimahābrahmādayo vā. Pālanañcettha issariyādhipaccena taṃtaṃsattalokassa aññamaññavihesananivāraṇādiāṇāpavattāpanayasaparivāraṭṭhānantarādiniyyādanā, saha lokapālehi yo vattatīti salokapālo. Atha vā ye hirottappā lokaṃ pālenti, iti pālanato te hirottappā lokapālā. Tenāha bhagavā ‘‘dveme, bhikkhave, sukkā dhammā lokaṃ pālentī’’ti (a. ni. 2.9; itivu. 42). Lokapālehi hirottappehi samannāgato loko salokapālo nāma. Hirottappasampanno hi sappuriso loko sakkaccaṃ sadā sabbakālesu pūjayati ceva namassati ca pāpahirijigucchanato, dhammacchandavantatāya ca.
ಅಞ್ಞೇ ಪನ ಪೂಜೇನ್ತಾ ನಮಸ್ಸನ್ತಾಪಿ ಕದಾಚಿಯೇವ ಪೂಜೇನ್ತಿ ನಮಸ್ಸನ್ತಿ, ನ ಸಬ್ಬದಾತಿ। ಸದಾತಿ ಪೂಜನನಮಸ್ಸನಕಾಲವಾಚಕವಿಗ್ಗಹವಿರಹಿತಂ ವಿಕಪ್ಪನಾಮಂ, ಸಬ್ಬನಾಮಂ ವಾ। ನಮಸ್ಸತೀತಿ ವಿಗ್ಗಹವಿರಹಿತಂ ಆಖ್ಯಾತಪದಂ, ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ನಮಸ್ಸನಂ ಕರೋತಿ। ತಸ್ಸೇತಾತಿ ಏತ್ಥ ತಸ್ಸಾತಿ ನಿಯಮವಾಚಕಂ ಪಯೋಗವನ್ತಸಬ್ಬನಾಮಂ ವಿಗ್ಗಹವಿರಹಿತಮೇವ। ನಿಯಮೋ ಚ ಪೂಜನನಮಸ್ಸನಕಿರಿಯಾಯ ವಿಸೇಸಿತೋ। ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಪೂಜನನಮಸ್ಸನಕಿರಿಯಾಯ ನಿಯಮಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಪೂಜೇತಬ್ಬಸ್ಸ ನಮಸ್ಸಿತಬ್ಬಸ್ಸ ನರವರಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ ಯುತ್ತೋವ। ಸೇಸನಿಯಮೇಸು ಅಞ್ಞೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಏತನ್ತಿ ಆಚರಿಯೇನ ವಿಭಜಿತಬ್ಬಹಾರನಯಪಟ್ಠಾನವಿಚಾರಣವಿಸಯಭೂತಸ್ಸ ಸಾಸನವರಪರಾಮಸನಂ ಪಯೋಗವನ್ತಸಬ್ಬನಾಮಂ ವಿಗ್ಗಹವಿರಹಿತಂ।
Aññe pana pūjentā namassantāpi kadāciyeva pūjenti namassanti, na sabbadāti. Sadāti pūjananamassanakālavācakaviggahavirahitaṃ vikappanāmaṃ, sabbanāmaṃ vā. Namassatīti viggahavirahitaṃ ākhyātapadaṃ, sakkaccaṃ namassanaṃ karoti. Tassetāti ettha tassāti niyamavācakaṃ payogavantasabbanāmaṃ viggahavirahitameva. Niyamo ca pūjananamassanakiriyāya visesito. Tasmā tassa pūjananamassanakiriyāya niyamitabbassa pūjetabbassa namassitabbassa naravarassāti attho yuttova. Sesaniyamesu aññesupi eseva nayo. Etanti ācariyena vibhajitabbahāranayapaṭṭhānavicāraṇavisayabhūtassa sāsanavaraparāmasanaṃ payogavantasabbanāmaṃ viggahavirahitaṃ.
ಸಾಸತಿ ಏತೇನಾತಿ ಸಾಸನಂ, ಏತೇನ ನವವಿಧಸುತ್ತನ್ತೇನ, ನವವಿಧಸುತ್ತನ್ತಸಹಿತೇನ ವಾ ವರೇನ ಸಬ್ಬೇನ ಸಮತ್ಥೇ ವೇನೇಯ್ಯೇ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕಪರಮತ್ಥೇಹಿ ತಿವಿಧಯಾನಮುಖೇನ ಯಥಾರಹಂ ಸತ್ತೇ ಸಾಸತಿ ಅನುಸಾಸತಿ ವಿನೇತಿ। ಇತಿ ಸಾಸನಾನುಸಾಸನಕಿರಿಯಾನುಸಾರೇನ ವೇನೇಯ್ಯಸತ್ತಾನಂ ಜಾನನಪಟಿಪಜ್ಜನಾಧಿಗಮಸ್ಸ ಕಾರಣಕರಣತ್ತಾ ‘‘ಏತೇನಾ’’ತಿ ಪದೇನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ ನವವಿಧಸುತ್ತನ್ತಂ, ನವವಿಧಸುತ್ತನ್ತಸಹಿತಂ ವಾ ವರಂ ಸಬ್ಬಂ ಸಾಸನಂ ನಾಮ। ನವವಿಧಸುತ್ತನ್ತದೇಸನಾಯ ಹಿ ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಜಾನನಂ ಪುರಿಮಜಾನನೇನ ಪಚ್ಛಿಮಜಾನನಂ, ಜಾನನೇನ ಪಟಿಪಜ್ಜನೇನ ಪಚ್ಛಿಮಪಟಿಪಜ್ಜನೇನ ಅಧಿಗಮೋ, ಪುರಿಮಾಧಿಗಮೇನ ಪಚ್ಛಿಮಾಧಿಗಮೋ ಹೋತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸದ್ಧಾ ಸೀಲಂ ಸುತಂ ಚಾಗೋ ಪಞ್ಞಾ ಸದ್ಧಾಯ ಸೀಲಸ್ಸ ಸುತಸ್ಸ ಚಾಗಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾಯಾ’’ತಿ (ಪಟ್ಠಾ॰ ೧.೧.೪೨೩) ಚ ‘‘ಪಠಮಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಪಠಮಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ’’ತ್ಯಾದಿ (ಪಟ್ಠಾ॰ ೧.೧.೪೨೩) ಚ। ಸಾಸಧಾತುಯಾ ದೇಸನಾಸದ್ದೋ ಚ ತಂಜನಕೋ ದೇಸನಾಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ ಚ ಮುಖ್ಯತ್ಥೋ, ತಂಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯಾ ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಅತ್ಥಜಾನನಪಟಿಪಜ್ಜನಅಧಿಗಮನಾದಿ ಕಾರಣೂಪಚಾರತ್ಥೋ, ‘‘ಏತೇನಾ’’ತಿ ಪದೇನ ವುತ್ತಾಯ ಸಾಸನಭೂತಾಯ ನಾಮಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಕರಣಸತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯಸತ್ತಿ ಫಲೂಪಚಾರತ್ಥೋ। ಇತಿ-ಸದ್ದೋಪಿ ತಮೇವ ನಾಮಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯಸತ್ತಿಂ ಹೇತುಭಾವೇನ ಪರಾಮಸತಿ, ತಸ್ಸಾ ಸತ್ತಿಯಾ ಆಧಾರಭೂತಾ ನಾಮಪಞ್ಞತ್ತಿ ಯು-ಪಚ್ಚಯತ್ಥೋ। ಏಸೇವ ನಯೋ ತೀಸು ಪಿಟಕೇಸು ಏವರೂಪೇಸು ಠಾನೇಸು।
Sāsati etenāti sāsanaṃ, etena navavidhasuttantena, navavidhasuttantasahitena vā varena sabbena samatthe veneyye diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthehi tividhayānamukhena yathārahaṃ satte sāsati anusāsati vineti. Iti sāsanānusāsanakiriyānusārena veneyyasattānaṃ jānanapaṭipajjanādhigamassa kāraṇakaraṇattā ‘‘etenā’’ti padena niddiṭṭhaṃ navavidhasuttantaṃ, navavidhasuttantasahitaṃ vā varaṃ sabbaṃ sāsanaṃ nāma. Navavidhasuttantadesanāya hi veneyyānaṃ jānanaṃ purimajānanena pacchimajānanaṃ, jānanena paṭipajjanena pacchimapaṭipajjanena adhigamo, purimādhigamena pacchimādhigamo hoti. Tena vuttaṃ ‘‘saddhā sīlaṃ sutaṃ cāgo paññā saddhāya sīlassa sutassa cāgassa paññāyā’’ti (paṭṭhā. 1.1.423) ca ‘‘paṭhamassa jhānassa parikammaṃ paṭhamassa jhānassa’’tyādi (paṭṭhā. 1.1.423) ca. Sāsadhātuyā desanāsaddo ca taṃjanako desanāñāṇasampayuttacittuppādo ca mukhyattho, taṃupanissayapaccayā veneyyānaṃ atthajānanapaṭipajjanaadhigamanādi kāraṇūpacārattho, ‘‘etenā’’ti padena vuttāya sāsanabhūtāya nāmapaññattiyā karaṇasattisaṅkhātā upanissayapaccayasatti phalūpacārattho. Iti-saddopi tameva nāmapaññattiyā upanissayapaccayasattiṃ hetubhāvena parāmasati, tassā sattiyā ādhārabhūtā nāmapaññatti yu-paccayattho. Eseva nayo tīsu piṭakesu evarūpesu ṭhānesu.
ಏಕನ್ತನಿಯ್ಯಾನಟ್ಠೇನ, ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಗುಣತಾಯ ಚ ಉತ್ತಮಟ್ಠೇನ ವರಂ ಉತ್ತಮಂ, ಪರಿಯತ್ತಿಸಾಸನಮ್ಹಿ ಫಲನಿಯ್ಯಾದನತೋ, ಮಗ್ಗನಿಯ್ಯಾನಹೇತುಭಾವತೋ ಚ ನಿಯ್ಯಾನಟ್ಠೇನ, ಸಾವಕಾದೀಹಿ ಅಜನಿಯತ್ತಾ ಅಸಾಧಾರಣಟ್ಠೇನ ಚ ಉತ್ತಮಟ್ಠೇನ ವರಂ, ವರಿತಬ್ಬನ್ತಿ ವಾ ವರಂ। ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ಸಾಸನಸ್ಸ ಪಣ್ಡಿತೇಹಿ ಅಭಿಪತ್ಥಿತಸಮಿದ್ಧಿಹೇತುತಾಯ ವರಿತಬ್ಬತ್ತಾ ಪತ್ಥೇತಬ್ಬತ್ತಾ ಸಾಸನವರಂ ನಾಮ, ಯಥಾವುತ್ತಟ್ಠೇನ ವಾ ಸಾಸನಞ್ಚ ತಂ ವರಞ್ಚಾತಿ ಸಾಸನವರಂ। ಚ-ಸದ್ದೇನ ಸತ್ತಿಭೇದಂ, ತಂ-ಸದ್ದೇನ ಅತ್ಥಾಭೇದಂ ದೇಸ್ಸೇತಿ।
Ekantaniyyānaṭṭhena, anaññasādhāraṇaguṇatāya ca uttamaṭṭhena varaṃ uttamaṃ, pariyattisāsanamhi phalaniyyādanato, magganiyyānahetubhāvato ca niyyānaṭṭhena, sāvakādīhi ajaniyattā asādhāraṇaṭṭhena ca uttamaṭṭhena varaṃ, varitabbanti vā varaṃ. Yathāvuttassa sāsanassa paṇḍitehi abhipatthitasamiddhihetutāya varitabbattā patthetabbattā sāsanavaraṃ nāma, yathāvuttaṭṭhena vā sāsanañca taṃ varañcāti sāsanavaraṃ. Ca-saddena sattibhedaṃ, taṃ-saddena atthābhedaṃ desseti.
ವಿದನ್ತೀತಿ ವಿದೂ। ಯೇ ಪಣ್ಡಿತಾ ಯಥಾಸಭಾವತೋ ಕಮ್ಮಕಮ್ಮಫಲಾನಿ, ಕುಸಲಾದಿಭೇದೇ ಚ ಧಮ್ಮೇ ವಿದನ್ತಿ, ಇತಿ ವಿದನತೋ ತೇ ಪಣ್ಡಿತಾ ವಿದೂ ನಾಮ, ತೇಹಿ। ಞಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಞೇಯ್ಯಂ। ಞಾ-ಧಾತುಯಾ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಆರಮ್ಮಣಿಕಂ ಞಾಣಂ ವುತ್ತಂ, ಠಾನೂಪಚಾರತೋ ಸಾಸನವರಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ದಸ್ಸಿತೋ, ಇತಿ-ಸದ್ದೇನ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ಪರಾಮಸಿತೋ। ತಸ್ಸ ಇತಿ-ಸದ್ದೇನ ಪರಾಮಸಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಭಾವಸ್ಸ ಆಧಾರಂ ಸಾಸನವರಂ ಣ್ಯ-ಪಚ್ಚಯತ್ಥೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಞಾಣಂ ಅರಹತೀತಿ ವಾ ಞೇಯ್ಯಂ, ವಿದೂನಂ ಞಾಣಂ ಜಾನನಂ ಆರಮ್ಮಣಭಾವೇನ ಅರಹತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ನಯೇ ತದ್ಧಿತಪದಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
Vidantīti vidū. Ye paṇḍitā yathāsabhāvato kammakammaphalāni, kusalādibhede ca dhamme vidanti, iti vidanato te paṇḍitā vidū nāma, tehi. Ñātabbanti ñeyyaṃ. Ñā-dhātuyā nippariyāyato ārammaṇikaṃ ñāṇaṃ vuttaṃ, ṭhānūpacārato sāsanavarassa ārammaṇapaccayabhāvo dassito, iti-saddena ārammaṇapaccayabhāvo parāmasito. Tassa iti-saddena parāmasitabbassa ārammaṇapaccayabhāvassa ādhāraṃ sāsanavaraṃ ṇya-paccayatthoti daṭṭhabbaṃ. Ñāṇaṃ arahatīti vā ñeyyaṃ, vidūnaṃ ñāṇaṃ jānanaṃ ārammaṇabhāvena arahatīti attho. Imasmiṃ naye taddhitapadaṃ daṭṭhabbaṃ.
ನರತಿ ನೇತೀತಿ ನರೋ। ಯೋ ಪುರಿಸೋ ಅತ್ತಾನಂ ಇತ್ಥೀನಂ ಉಚ್ಚಟ್ಠಾನಂ ನರತಿ ನೇತಿ, ಇತಿ ನರನತೋ ನಯನತೋ ಸೋ ಪುರಿಸೋ ನರೋ ನಾಮ। ಸೋ ಹಿ ಪುತ್ತಭೂತೋಪಿ ಮಾತುಯಾ ಪಿತುಟ್ಠಾನೇ ತಿಟ್ಠತಿ, ಕನಿಟ್ಠಭಾತುಭೂತೋಪಿ ಜೇಟ್ಠಭಗಿನೀನಂ ಪಿತುಟ್ಠಾನೇ ತಿಟ್ಠತಿ। ಅಥ ವಾ ನರಿತಬ್ಬೋ ನೇತಬ್ಬೋತಿ ನರೋ। ಸೋ ಹಿ ಜಾತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಅತ್ತನೋ ಸಭಾವೇನ ಅತ್ತಾನಂ ಧಾರೇತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ನ ಹೋತಿ, ತಾವ ಪರೇಹಿ ನೇತಬ್ಬೋ, ನ ತಥಾ ಅಞ್ಞೋ ತಿರಚ್ಛಾನಾದಿಕೋತಿ। ಏತ್ಥ ಪನ ಸತ್ಥುವಿಸಯತಾಯ ನರತಿ ವೇನೇಯ್ಯಸತ್ತೇತಿ ನರೋತಿ ಅತ್ಥೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಸತ್ಥಾ ಹಿ ಸತ್ತೇ ಅಪಾಯಾದಿತೋ ಸುಗತಿಂ ವಾ ಮಗ್ಗಫಲನಿಬ್ಬಾನಂ ವಾ ನೇತೀತಿ। ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಾದಿಅನೇಕಗುಣಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ವರೋ ಉತ್ತಮೋ, ವರಿತಬ್ಬೋ ಪತ್ಥೇತಬ್ಬೋತಿ ವಾ ವರೋ, ತಿಲೋಕಗ್ಗೋ। ಪಕತಿಯಾ ಉಚ್ಚಟ್ಠಾನಟ್ಠೋ ನರೋ ಗುಣುತ್ತಮೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ವರೋ, ನರೋ ಚ ಸೋ ವರೋ ಚಾತಿ ನರವರೋ। ಚ-ತ-ಸದ್ದಾನಂ ಅತ್ಥಭೇದೋ ವುತ್ತೋವ, ವಿಸೇಸನಪರಪದಸಮಾಸೋಯಂ। ಯೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಗ್ಗಪುಗ್ಗಲಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ (ನೇತ್ತಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ಸಙ್ಗಹವಾರವಣ್ಣನಾ)। ಅಞ್ಞೇ ಪನ ‘‘ನರಾನಂ, ನರೇಸು ವಾ ವರೋತಿ ನರವರೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ವಚನಂ ‘‘ಅಗ್ಗಪುಗ್ಗಲಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ (ನೇತ್ತಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ಸಙ್ಗಹವಾರವಣ್ಣನಾ) ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನೇನ ವಿರುಜ್ಝತಿ ಮಞ್ಞೇ। ತಸ್ಸ ನರವರಸ್ಸಾತಿ। ಇಚ್ಚೇವಂ ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣಸ್ಸ ಆದಿಗಾಥಾಯ ಸಮಾಸೇನ ಚ ವಚನತ್ಥೋ ಸಮತ್ತೋ।
Narati netīti naro. Yo puriso attānaṃ itthīnaṃ uccaṭṭhānaṃ narati neti, iti naranato nayanato so puriso naro nāma. So hi puttabhūtopi mātuyā pituṭṭhāne tiṭṭhati, kaniṭṭhabhātubhūtopi jeṭṭhabhaginīnaṃ pituṭṭhāne tiṭṭhati. Atha vā naritabbo netabboti naro. So hi jātakālato paṭṭhāya yāva attano sabhāvena attānaṃ dhāretuṃ samattho na hoti, tāva parehi netabbo, na tathā añño tiracchānādikoti. Ettha pana satthuvisayatāya narati veneyyasatteti naroti attho adhippeto. Satthā hi satte apāyādito sugatiṃ vā maggaphalanibbānaṃ vā netīti. Sabbaññutaññāṇādianekaguṇasamannāgatattā varo uttamo, varitabbo patthetabboti vā varo, tilokaggo. Pakatiyā uccaṭṭhānaṭṭho naro guṇuttamena samannāgato varo, naro ca so varo cāti naravaro. Ca-ta-saddānaṃ atthabhedo vuttova, visesanaparapadasamāsoyaṃ. Yena vuttaṃ ‘‘aggapuggalassāti attho’’ti (netti. aṭṭha. saṅgahavāravaṇṇanā). Aññe pana ‘‘narānaṃ, naresu vā varoti naravaro’’ti vadanti, taṃ vacanaṃ ‘‘aggapuggalassāti attho’’ti (netti. aṭṭha. saṅgahavāravaṇṇanā) aṭṭhakathāvacanena virujjhati maññe. Tassa naravarassāti. Iccevaṃ nettippakaraṇassa ādigāthāya samāsena ca vacanattho samatto.
ಸರೂಪತ್ಥೋ ಯೋಜನತ್ಥವಚನತ್ಥಾನುಸಾರೇನ ವಿಜಾನಿತಬ್ಬೋ। ತಥಾಪಿ ವಿಸುಂ ಸುಟ್ಠು ಜಾನನತ್ಥಾಯ ಪುನ ವತ್ತಬ್ಬೋ। ‘‘ಯ’’ನ್ತಿ ಪದಸ್ಸ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಾದಿಅನೇಕಗುಣಸಮ್ಪನ್ನೋ ಸಲೋಕಪಾಲೇನ ಲೋಕೇನ ಪೂಜೇತಬ್ಬೋ ಚೇವ ನಮಸ್ಸಿತಬ್ಬೋ ಚ ಸಾಸನವರದೇಸಕೋ ತಿಲೋಕಗ್ಗೋ ಸರೂಪತ್ಥೋ। ‘‘ಲೋಕೋ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಯಥಾವುತ್ತಲೋಕಪಾಲಸಹಿತೋ ಸದ್ಧಾಚಾಗಾದಿಸಮ್ಪನ್ನೋ ಸಬ್ಬಸತ್ತಲೋಕೋ ಸರೂಪತ್ಥೋ। ಲೋಕಸದ್ದೋ ಏಕವಚನಯುತ್ತೋಪಿ ಜಾತಿಸದ್ದತ್ತಾ ನಿರವಸೇಸತೋ ಸತ್ತೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ ಯಥಾ ‘‘ಮಹಾಜನೋ’’ತಿ। ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ಲೋಕಸದ್ದೋ ‘‘ಲೋಕವಿದೂ’’ತ್ಯಾದೀಸು ಸಙ್ಖಾರಭಾಜನೇಸುಪಿ ಪವತ್ತೋ, ಪೂಜನನಮಸ್ಸನಕಿರಿಯಾಸಾಧನತ್ತಾ ಪನ ಸತ್ತಲೋಕೇವ ವಾಚಕಭಾವೇನ ಪವತ್ತೋತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪೂಜನಕಿರಿಯಾಯೋಗ್ಯಭೂತತಾವಸೇನಾ’’ತಿ (ನೇತ್ತಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ಸಙ್ಗಹವಾರವಣ್ಣನಾ)।
Sarūpattho yojanatthavacanatthānusārena vijānitabbo. Tathāpi visuṃ suṭṭhu jānanatthāya puna vattabbo. ‘‘Ya’’nti padassa anaññasādhāraṇasabbaññutaññāṇādianekaguṇasampanno salokapālena lokena pūjetabbo ceva namassitabbo ca sāsanavaradesako tilokaggo sarūpattho. ‘‘Loko’’ti padassa yathāvuttalokapālasahito saddhācāgādisampanno sabbasattaloko sarūpattho. Lokasaddo ekavacanayuttopi jātisaddattā niravasesato satte saṅgaṇhāti yathā ‘‘mahājano’’ti. Kāmañcettha lokasaddo ‘‘lokavidū’’tyādīsu saṅkhārabhājanesupi pavatto, pūjananamassanakiriyāsādhanattā pana sattalokeva vācakabhāvena pavattoti. Tenāha ‘‘pūjanakiriyāyogyabhūtatāvasenā’’ti (netti. aṭṭha. saṅgahavāravaṇṇanā).
ಪೂಜಯತೇತಿ ಏತ್ಥ ಪೂಜನಕಿರಿಯಾಯ ಮುಖ್ಯತೋ ಪೂಜನಸಙ್ಖಾತೋ ಪೂಜೇನ್ತಾನಂ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ ಸರೂಪತ್ಥೋ, ಫಲೂಪಚಾರೇನ ತಂಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಪಕತೂಪನಿಸ್ಸಯಭೂತಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾ ಸಬ್ಬೇ ಬುದ್ಧಗುಣಾ ಸರೂಪತ್ಥಾ। ತೇ-ವಿಭತ್ತಿಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಪೂಜನಕಿರಿಯಾಸಾಧಕೋ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೋ ಲೋಕೋ ಚ ಸರೂಪತ್ಥೋ, ಏವಂ ಸತಿ ಅತ್ಥಭೇದಾಭಾವತೋ ದ್ವೀಸು ವಾಚಕೇಸು ಏಕೋವ ವಾಚಕೋ ವತ್ತಬ್ಬೋ, ಕಸ್ಮಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ದ್ವೇ ವಾಚಕಾ ವುತ್ತಾತಿ? ನಾಯಂ ದೋಸೋ ದ್ವಿನ್ನಂ ವಾಚಕಾನಂ ಸಾಮಞ್ಞವಿಸೇಸವಾಚಕತ್ತಾ। ಲೋಕಸದ್ದೋ ಹಿ ಪೂಜನಕಿರಿಯಾಸಾಧಕೋ, ಅಞ್ಞಕಿರಿಯಾಸಾಧಕೋ ಚ ವದತೀತಿ ಸಾಮಞ್ಞವಾಚಕೋ ಚ ಹೋತಿ। ಪೂಜಯತೇ-ಸದ್ದೋ ಲೋಕಪೂಜನಇತ್ಥಿಪೂಜನಪುರಿಸಪೂಜನತಿರಚ್ಛಾನಪೂಜನಾದಿಕಿರಿಯಾಸಾಧಕಞ್ಚ ವದತೀತಿ ಸಾಮಞ್ಞವಾಚಕೋ । ತಸ್ಮಾ ಪೂಜಯತೇ-ಸದ್ದೋ ಲೋಕಸದ್ದಸ್ಸ ಸರೂಪತ್ಥೋ, ಪೂಜನಕಿರಿಯಾಸಾಧಕೋ ಚ ನ ಅಞ್ಞಕಿರಿಯಾಸಾಧಕೋತಿ ನಿಯಮೇತಿ। ಲೋಕಸದ್ದೋ ಚ ಪೂಜಯತೇಸದ್ದಸ್ಸ ಸರೂಪತ್ಥೋ ಪೂಜನಕಿರಿಯಾಸಾಧಕೋ। ಲೋಕೋ ಪನ ಪೂಜನಕಿರಿಯಾಸಾಧಕೋ ಇತ್ಥಿಪುರಿಸತಿರಚ್ಛಾನಾದಿಕೋತಿ ನಿಯಮೇತಿ। ತೀಸು ಪಿಟಕೇಸು ಅಞ್ಞೇಸುಪಿ ಏವರೂಪೇಸು ಠಾನೇಸು ಏಸೇವ ನಯೋ।
Pūjayateti ettha pūjanakiriyāya mukhyato pūjanasaṅkhāto pūjentānaṃ cittuppādo sarūpattho, phalūpacārena taṃcittuppādassa ārammaṇapakatūpanissayabhūtā vuttappakārā sabbe buddhaguṇā sarūpatthā. Te-vibhattipaccayassa pūjanakiriyāsādhako vuttappakāro loko ca sarūpattho, evaṃ sati atthabhedābhāvato dvīsu vācakesu ekova vācako vattabbo, kasmā ekasmiṃ atthe dve vācakā vuttāti? Nāyaṃ doso dvinnaṃ vācakānaṃ sāmaññavisesavācakattā. Lokasaddo hi pūjanakiriyāsādhako, aññakiriyāsādhako ca vadatīti sāmaññavācako ca hoti. Pūjayate-saddo lokapūjanaitthipūjanapurisapūjanatiracchānapūjanādikiriyāsādhakañca vadatīti sāmaññavācako . Tasmā pūjayate-saddo lokasaddassa sarūpattho, pūjanakiriyāsādhako ca na aññakiriyāsādhakoti niyameti. Lokasaddo ca pūjayatesaddassa sarūpattho pūjanakiriyāsādhako. Loko pana pūjanakiriyāsādhako itthipurisatiracchānādikoti niyameti. Tīsu piṭakesu aññesupi evarūpesu ṭhānesu eseva nayo.
‘‘ಸಲೋಕಪಾಲೋ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಯಥಾವುತ್ತಸೇಟ್ಠಲೋಕಪಾಲಸಹಗತೋ, ಪೂಜನನಮಸ್ಸನಕಿರಿಯಾಸಾಧಕೋ ಚ ಸತ್ತನಿಕಾಯೋ ಸರೂಪತ್ಥೋ। ‘‘ಸದಾ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ರತ್ತಿದಿವಸಕಾಲೋ ಅತೀತಭಗವತೋ ಧರಮಾನಕಾಲೋ ತತೋ ಪರಕಾಲೋ ಅಭಿನೀಹಾರತೋ ಯಾವ ಸಾಸನನ್ತರಧಾನಾ ಕಾಲೋ ತತೋ ಪರಕಾಲೋ ಸರೂಪತ್ಥೋ। ಸೋ ಪನ ಅನಾಗತಬುದ್ಧುಪ್ಪಜ್ಜನಕಾಲೋ ಅತೀತಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇ ಇದಾನಿ ಪೂಜಯನ್ತಿ ನಮಸ್ಸನ್ತಿ ವಿಯ ಪೂಜಯಿಸ್ಸತಿ ಚೇವ ನಮಸ್ಸಿಸ್ಸತಿ ಚ। ನಮಸ್ಸತೀತಿ ಏತ್ಥ ನಮಸ್ಸನಕಿರಿಯಾಯ ಮುಖ್ಯತೋ ನಮಸ್ಸನಸಙ್ಖಾತೋ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ ಸರೂಪತ್ಥೋ, ಫಲೂಪಚಾರೇನ ತಂಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಪಕತೂಪನಿಸ್ಸಯಭೂತಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾ ಸಬ್ಬೇ ಬುದ್ಧಗುಣಾ ಸರೂಪತ್ಥೋ। ತಿ-ವಿಭತ್ತಿಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ನಮಸ್ಸನಕಿರಿಯಾಸಾಧಕೋ ಯಥಾವುತ್ತಸತ್ತನಿಕಾಯೋ ಲೋಕೋ ಚ ಸರೂಪತ್ಥೋ, ಅತ್ಥಭೇದಾಭಾವೇಪಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ವಾಚಕಾನಂ ಪವತ್ತಭಾವೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತೋವ। ‘‘ಚಾ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಪೂಜೇನ್ತೋಪಿ ನ ನಮಸ್ಸತಿ, ನಮಸ್ಸನ್ತೋಪಿ ನ ಪೂಜೇತಿ ಚ, ಅಯಂ ಪನ ಸತ್ತನಿಕಾಯೋ ಲೋಕೋ ಪೂಜಯತಿ ಚೇವ ನಮಸ್ಸತಿ ಚಾತಿ ಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋ ಸರೂಪತ್ಥೋ।
‘‘Salokapālo’’ti padassa yathāvuttaseṭṭhalokapālasahagato, pūjananamassanakiriyāsādhako ca sattanikāyo sarūpattho. ‘‘Sadā’’ti padassa rattidivasakālo atītabhagavato dharamānakālo tato parakālo abhinīhārato yāva sāsanantaradhānā kālo tato parakālo sarūpattho. So pana anāgatabuddhuppajjanakālo atītasammāsambuddhe idāni pūjayanti namassanti viya pūjayissati ceva namassissati ca. Namassatīti ettha namassanakiriyāya mukhyato namassanasaṅkhāto cittuppādo sarūpattho, phalūpacārena taṃcittuppādassa ārammaṇapakatūpanissayabhūtā vuttappakārā sabbe buddhaguṇā sarūpattho. Ti-vibhattipaccayassa namassanakiriyāsādhako yathāvuttasattanikāyo loko ca sarūpattho, atthabhedābhāvepi dvinnaṃ vācakānaṃ pavattabhāvo heṭṭhā vuttova. ‘‘Cā’’ti padassa idhekacco pūjentopi na namassati, namassantopi na pūjeti ca, ayaṃ pana sattanikāyo loko pūjayati ceva namassati cāti samuccayattho sarūpattho.
ತಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ತಂ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಾದಿಅನೇಕಗುಣಸಮನ್ನಾಗತೋ ಪೂಜೇತಬ್ಬೋ ನಮಸ್ಸಿತಬ್ಬೋ ತಿಲೋಕಗ್ಗೋ ಸತ್ಥಾ ಸರೂಪತ್ಥೋ, ಛಟ್ಠೀವಿಭತ್ತಿಯಾ ಜನಕಸ್ಸ ನರವರಸ್ಸ ಜಞ್ಞೇನ ಸಾಸನವರೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಪಧಾನಸರೂಪತ್ಥೋ, ಜಞ್ಞಸಾಸನವರಸ್ಸ ಜನಕೇನ ನರವರೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಅಪಧಾನಸರೂಪತ್ಥೋ। ತೀಸು ಪಿಟಕೇಸು ಏವರೂಪೇಸು ಅಞ್ಞೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
Tassāti ettha taṃ-saddassa sabbaññutaññāṇādianekaguṇasamannāgato pūjetabbo namassitabbo tilokaggo satthā sarūpattho, chaṭṭhīvibhattiyā janakassa naravarassa jaññena sāsanavarena sambandho padhānasarūpattho, jaññasāsanavarassa janakena naravarena sambandho apadhānasarūpattho. Tīsu piṭakesu evarūpesu aññesupi eseva nayo.
‘‘ಏತ’’ನ್ತಿ ಪದಸ್ಸ ಆಚರಿಯೇನ ವಿಭಜಿತಬ್ಬಹಾರನಯಪಟ್ಠಾನವಿಚಾರಣವಿಸಯಭೂತಂ ಸಾಸನಂ ಸರೂಪತ್ಥೋ। ‘‘ಸಾಸನವರ’’ನ್ತಿ ಪದಸ್ಸಾಪಿ ತಮೇವ ಸರೂಪತ್ಥೋ, ಏತಂ ಸಾಸನವರಂ ಪರಿಯತ್ತಿಪಟಿಪತ್ತಿಪಟಿವೇಧಭೇದೇನ ತಿವಿಧಮ್ಪಿ ಪರಿಯತ್ತಿಸಾಸನಮೇವ ಸಬ್ಬಸಾಸನಮೂಲಭೂತತ್ತಾ, ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣಸ್ಸ ವಿಸಯಭೂತತ್ತಾ ಚ ವಿಸೇಸತೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ ತಸ್ಸ ಮೂಲಭೂತಭಾವತೋ ವಿನಯಸಂವಣ್ಣನಾದೀಸು ಬಹೂಪಕಾರೇನ ದಸ್ಸಿತೋತಿ ಅಮ್ಹೇಹಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋ। ವದನ್ತೋಪಿ ಅಞ್ಞಂ ರಚಿತಬ್ಬಂ ರಚಿತುಂ ಅಸಮತ್ಥೋವ ಹುತ್ವಾ ವದತೀತಿ ಗಹಿತಬ್ಬೋ ವದೇಯ್ಯ।
‘‘Eta’’nti padassa ācariyena vibhajitabbahāranayapaṭṭhānavicāraṇavisayabhūtaṃ sāsanaṃ sarūpattho. ‘‘Sāsanavara’’nti padassāpi tameva sarūpattho, etaṃ sāsanavaraṃ pariyattipaṭipattipaṭivedhabhedena tividhampi pariyattisāsanameva sabbasāsanamūlabhūtattā, nettippakaraṇassa visayabhūtattā ca visesato adhippetaṃ tassa mūlabhūtabhāvato vinayasaṃvaṇṇanādīsu bahūpakārena dassitoti amhehi na vattabbo. Vadantopi aññaṃ racitabbaṃ racituṃ asamatthova hutvā vadatīti gahitabbo vadeyya.
ತಂ ಪನ ಪರಿಯತ್ತಿಸಾಸನಂ ವಿಮುತ್ತಿರಸವಸೇನ ಏಕವಿಧಂ, ಧಮ್ಮವಿನಯವಸೇನ ದುವಿಧಂ, ವಿನಯಪಿಟಕಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕವಸೇನ ತಿವಿಧಂ , ಆಣಾದೇಸನಾವೋಹಾರದೇಸನಾಪರಮತ್ಥದೇಸನಾವಸೇನ ತಿವಿಧಂ, ಯಥಾಪರಾಧಸಾಸನಾಯಥಾನುಲೋಮಸಾಸನಾಯಥಾಧಮ್ಮಸಾಸನಾಭೇದೇನಪಿ ತಿವಿಧಂ, ಸಂವರಾಸಂವರಕಥಾದಿಟ್ಠಿವಿನಿವೇಠನಕಥಾನಾಮರೂಪಪರಿಚ್ಛೇದಕಥಾಭೇದೇನಪಿ ತಿವಿಧಂ। ಏತ್ಥ ಚ ದೇಸನಾ ದೇಸಕಾಧೀನಾ, ಸಾಸನಂ ಸಾಸಿತಬ್ಬಾಯತ್ತಂ, ಕಥಾ ಕಥೇತಬ್ಬತ್ಥಾಪೇಕ್ಖಾತಿ ವಿಸೇಸೋ। ದೀಘನಿಕಾಯೋ, ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯೋ, ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯೋ, ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯೋ, ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯೋತಿ ನಿಕಾಯಭೇದೇನ ಪನ ಪಞ್ಚವಿಧಂ; ಸುತ್ತಗೇಯ್ಯವೇಯ್ಯಾಕರಣಗಾಥಾಉದಾನಇತಿವುತ್ತಕಜಾತಕಅಬ್ಭುತಧಮ್ಮವೇದಲ್ಲಭೇದೇನ ಪನ ನವವಿಧಂ; ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಭೇದೇನ ಪನ ಚತುರಾಸೀತಿಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಸಹಸ್ಸವಿಧಂ; ‘‘ಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಿಯವಾಸನಾಭಾಗಿಯನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯಅಸೇಕ್ಖಭಾಗಿಯಾತಿ ಅಮಿಸ್ಸಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ; ಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಿಯವಾಸನಾಭಾಗಿಯಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಿಯನಿಬ್ಬೇಧ ಭಾಗಿಯಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಿಯಅಸೇಕ್ಖಭಾಗಿಯವಾಸನಾಭಾಗಿಯನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯಾತಿ ಮಿಸ್ಸಕದುಕಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ; ಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಿಯವಾಸನಾಭಾಗಿಯಅಸೇಕ್ಖಭಾಗಿಯಸಂಕಿಲೇಸಭಾಗಿಯವಾಸನಾ ಭಾಗಿಯನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯಾತಿ ಮಿಸ್ಸಕತಿಕಾನಿ ದ್ವೇ; ತಣ್ಹಾಸಂಕಿಲೇಸದಿಟ್ಠಿಸಂಕಿಲೇಸದುಚ್ಚರಿತಸಂಕಿಲೇಸತಣ್ಹಾವೋದಾನಭಾಗಿಯದಿಟ್ಠಿವ- ಉದಾನಭಾಗಿಯದುಚ್ಚರಿತವೋದಾನಭಾಗಿಯಾತಿಛಾ’’ತಿ (ನೇತ್ತಿ॰ ೮೯) ಸೋಳಸನ್ನಂ ಸುತ್ತಾನಂ ಭೇದೇನ ಸೋಳಸವಿಧಂ; ‘‘ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಸತ್ತಾಧಿಟ್ಠಾನಧಮ್ಮಾಧಿಟ್ಠಾನಸತ್ತಧಮ್ಮಾಧಿಟ್ಠಾನಞಾಣಞೇಯ್ಯ- ಞಾಣಞೇಯ್ಯದಸ್ಸನಭಾವನಾದಸ್ಸನಭಾವನಾಸಕವಚನಪರವಚನಸಕವಚನಪರವಚನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೀಯಅವಿಸ್ಸಜ್ಜನೀಯವಿಸ್ಸಜ್ಜನೀಯಅವಿಸ್ಸಜ್ಜನೀಯಕಮ್ಮವಿಪಾಕಕಮ್ಮವಿಪಾಕಕುಸಲ ಅಕುಸಲಕುಸಲಾಕುಸಲಅನುಞ್ಞಾತಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಅನುಞ್ಞಾತಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಥವಸ್ಸ ಭೇದೇನ ಅಟ್ಠವೀಸತಿವಿಧ’’ನ್ತಿ (ನೇತ್ತಿ॰ ೧೧೨) ಏವಮಾದಿಬಹುವಿಧಂ ಪರಿಯತ್ತಿಸಾಸನಂ ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣಸ್ಸ ವಿಸೇಸತೋ ವಿಸಯಂ। ತಸ್ಸ ವಿಸಯಭಾವೇ ಸತಿ ಪಟಿಪತ್ತಿಪಟಿವೇಧಸಙ್ಖಾತಂ ಸಾಸನದ್ವಯಮ್ಪಿ ತಮ್ಮೂಲಕತ್ತಾ ವಿಸಯಂ ಹೋತಿ ಪರಿಯಾಯತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
Taṃ pana pariyattisāsanaṃ vimuttirasavasena ekavidhaṃ, dhammavinayavasena duvidhaṃ, vinayapiṭakasuttantapiṭakaabhidhammapiṭakavasena tividhaṃ , āṇādesanāvohāradesanāparamatthadesanāvasena tividhaṃ, yathāparādhasāsanāyathānulomasāsanāyathādhammasāsanābhedenapi tividhaṃ, saṃvarāsaṃvarakathādiṭṭhiviniveṭhanakathānāmarūpaparicchedakathābhedenapi tividhaṃ. Ettha ca desanā desakādhīnā, sāsanaṃ sāsitabbāyattaṃ, kathā kathetabbatthāpekkhāti viseso. Dīghanikāyo, majjhimanikāyo, saṃyuttanikāyo, aṅguttaranikāyo, khuddakanikāyoti nikāyabhedena pana pañcavidhaṃ; suttageyyaveyyākaraṇagāthāudānaitivuttakajātakaabbhutadhammavedallabhedena pana navavidhaṃ; dhammakkhandhabhedena pana caturāsītidhammakkhandhasahassavidhaṃ; ‘‘saṃkilesabhāgiyavāsanābhāgiyanibbedhabhāgiyaasekkhabhāgiyāti amissāni cattāri; saṃkilesabhāgiyavāsanābhāgiyasaṃkilesabhāgiyanibbedha bhāgiyasaṃkilesabhāgiyaasekkhabhāgiyavāsanābhāgiyanibbedhabhāgiyāti missakadukāni cattāri; saṃkilesabhāgiyavāsanābhāgiyaasekkhabhāgiyasaṃkilesabhāgiyavāsanā bhāgiyanibbedhabhāgiyāti missakatikāni dve; taṇhāsaṃkilesadiṭṭhisaṃkilesaduccaritasaṃkilesataṇhāvodānabhāgiyadiṭṭhiva- udānabhāgiyaduccaritavodānabhāgiyātichā’’ti (netti. 89) soḷasannaṃ suttānaṃ bhedena soḷasavidhaṃ; ‘‘lokiyalokuttaralokiyalokuttarasattādhiṭṭhānadhammādhiṭṭhānasattadhammādhiṭṭhānañāṇañeyya- ñāṇañeyyadassanabhāvanādassanabhāvanāsakavacanaparavacanasakavacanaparavacana vissajjanīyaavissajjanīyavissajjanīyaavissajjanīyakammavipākakammavipākakusala akusalakusalākusalaanuññātapaṭikkhittaanuññātapaṭikkhittathavassa bhedena aṭṭhavīsatividha’’nti (netti. 112) evamādibahuvidhaṃ pariyattisāsanaṃ nettippakaraṇassa visesato visayaṃ. Tassa visayabhāve sati paṭipattipaṭivedhasaṅkhātaṃ sāsanadvayampi tammūlakattā visayaṃ hoti pariyāyatoti daṭṭhabbaṃ.
‘‘ವಿದೂಹೀ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಯಥಾವುತ್ತಸಾಸನವರಸ್ಸ ಸಪರಸನ್ತಾನಪವತ್ತನಪವತ್ತಾಪನಾದಿವಸೇನ ವಿಜಾನನಸಮತ್ಥೋ ಸಣ್ಹಸುಖುಮಞಾಣಾದಿಗುಣಸಮ್ಪನ್ನೋ ಕಲ್ಯಾಣಪುಥುಜ್ಜನಸೋತಾಪನ್ನಾದಿಕೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಸರೂಪತ್ಥೋ। ‘‘ಞೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಪದಸ್ಸ ತಾದಿಸೇಹಿ ವಿದೂಹಿ ಸಣ್ಹಸುಖುಮಞಾಣಾದಿನಾ ವಿಜಾನಿತಬ್ಬಂ ಸಾಸನವರಂ ಸರೂಪತ್ಥೋ। ‘‘ನರವರಸ್ಸಾ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಏಕವಿಧಾದಿಭೇದಸ್ಸ ಸಾಸನವರಸ್ಸ ಜನಕೋ ಅನೇಕಗುಣಸಮ್ಪನ್ನೋ ತಿಲೋಕಗ್ಗೋ ಸರೂಪತ್ಥೋ। ಇಚ್ಚೇವಂ ನೇತ್ತಿಯಾ ಆದಿಗಾಥಾಯ ಸರೂಪತ್ಥೋ ಸಙ್ಖೇಪೇನ ವಿಜಾನಿತಬ್ಬೋ।
‘‘Vidūhī’’ti padassa yathāvuttasāsanavarassa saparasantānapavattanapavattāpanādivasena vijānanasamattho saṇhasukhumañāṇādiguṇasampanno kalyāṇaputhujjanasotāpannādiko puggalo sarūpattho. ‘‘Ñeyya’’nti padassa tādisehi vidūhi saṇhasukhumañāṇādinā vijānitabbaṃ sāsanavaraṃ sarūpattho. ‘‘Naravarassā’’ti padassa ekavidhādibhedassa sāsanavarassa janako anekaguṇasampanno tilokaggo sarūpattho. Iccevaṃ nettiyā ādigāthāya sarūpattho saṅkhepena vijānitabbo.
ಏವಂ ತಸ್ಸಾ ಅನುಸನ್ಧ್ಯಾದೀನಂ ಜಾನಿತಬ್ಬಭಾವೇ ಸತಿಪಿ ಅಜಾನನ್ತೋ ವಿಯ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ದೋಸಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಪರಿಹಾರವಸೇನಾಪಿ ಗಮ್ಭೀರಾಧಿಪ್ಪಾಯಸ್ಸ ಅನಾಕುಲಸ್ಸ ವಿಸೇಸಜಾನನಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ। ತಸ್ಮಾ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ದೋಸಂ ರೋಪೇತ್ವಾ ಪರಿಹಾರವಸೇನ ಗಮ್ಭೀರಾಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತ್ವಾ ಕಥಯಿಸ್ಸಂ। ಅಮ್ಹಾಕಾಚರಿಯ ಕಿಮತ್ಥಂ ‘‘ಯಂ ಲೋಕೋ’’ತ್ಯಾದಿಮಾಹ? ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣಂ ಕಾತುಂ। ಏವಂ ಸತಿ ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣಭೂತಂ ‘‘ಸೋಳಸಹಾರಾ ನೇತ್ತಿ’’ತ್ಯಾದಿಕಂ ಏವ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ಕಸ್ಮಾ ತಂ ಅವತ್ವಾ ತತೋ ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣತೋ ಅಞ್ಞಂ ‘‘ಯಂ ಲೋಕೋ ಪೂಜಯತೇ’’ತ್ಯಾದಿಮಾಹ। ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಸಮುದ್ದಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಹಿಮವನ್ತಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಹಿಮವನ್ತಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಸಮುದ್ದಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಏವಮೇವ ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣಂ ಕರೋನ್ತೋ ಸಾಸನವರದಸ್ಸನಂ ಕರೋತೀತಿ? ಸಚ್ಚಂ, ತಥಾಪಿ ಯಸ್ಸ ಸಂವಣ್ಣನಂ ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣಂ ಕಾತುಕಾಮೋ ತಂ ಸಾಸನವರಂ ಪಠಮಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಂ ಲೋಕೋ’’ತ್ಯಾದಿಮಾಹ। ಏವಂ ಸತಿ ‘‘ಏತಂ ಸಾಸನವರ’’ನ್ತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ಕಸ್ಮಾ ‘‘ಯಂ ಲೋಕೋ’’ತ್ಯಾದಿ ವುತ್ತನ್ತಿ? ತಂ ಸಾಸನವರಂ ಜನಕೇನ ನರವರೇನ ನಿಯಮೇತ್ವಾ ಥೋಮೇತುಂ ವುತ್ತಂ। ತಥಾಪಿ ‘‘ತಸ್ಸ ನರವರಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ಕಸ್ಮಾ ‘‘ಯಂ ಲೋಕೋ’’ತ್ಯಾದಿ ವುತ್ತನ್ತಿ? ತಂ ಜನಕಂ ನರವರಂ ಲೋಕಪಾಲೇನ ಲೋಕಸೇಟ್ಠೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಬ್ಬೇನ ಲೋಕೇನ ಪೂಜನೀಯನಮಸ್ಸನೀಯಭಾವೇನ ಥೋಮೇತುಂ ‘‘ಯಂ ಲೋಕೋ’’ತ್ಯಾದಿ ವುತ್ತಂ। ಪೂಜೇನ್ತಾಪಿ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪೂಜೇನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪೂಜಯತೇ’’ತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ? ತಥಾಪಿ ಕೇಚಿ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಪೂಜಾಸಕ್ಕಾರಾದೀನಿ ಕರೋನ್ತಾಪಿ ತೇಸಂ ಅಪಾಕಟಗುಣತಾಯ ನಮಕ್ಕಾರಂ ನ ಕರೋನ್ತಿ। ಏವಂ ಭಗವತೋ ಯಥಾಭೂತಅಬ್ಭುಗ್ಗತಸದ್ದತಾಯ ಪನ ಭಗವನ್ತಂ ಪೂಜೇತ್ವಾಪಿ ವನ್ದತಿಯೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ನಮಸ್ಸತಿ ಚಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಪೂಜೇನ್ತೋ, ನಮಸ್ಸನ್ತೋ ಚ ನ ಕದಾಚಿಯೇವ, ಅಥ ಖೋ ಸಬ್ಬಕಾಲನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸದಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಾದಿಸಸ್ಸ ನರವರಸ್ಸ ತಾದಿಸಂ ಸಾಸನವರಂ ಸಣ್ಹಸುಖುಮಞಾಣಸಮ್ಪನ್ನೇಹಿ ವಿದೂಹೇವ ಸುಖುಮಞಾಣೇನೇವ ಞೇಯ್ಯನ್ತಿ ಸಾಸನವರಂ ಥೋಮೇತುಂ ‘‘ವಿದೂಹಿ ಞೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।
Evaṃ tassā anusandhyādīnaṃ jānitabbabhāve satipi ajānanto viya pucchitvā dosaṃ āropetvā parihāravasenāpi gambhīrādhippāyassa anākulassa visesajānanaṃ bhavissati. Tasmā pucchitvā dosaṃ ropetvā parihāravasena gambhīrādhippāyaṃ sampiṇḍetvā kathayissaṃ. Amhākācariya kimatthaṃ ‘‘yaṃ loko’’tyādimāha? Nettippakaraṇaṃ kātuṃ. Evaṃ sati nettippakaraṇabhūtaṃ ‘‘soḷasahārā netti’’tyādikaṃ eva vattabbaṃ, kasmā taṃ avatvā tato nettippakaraṇato aññaṃ ‘‘yaṃ loko pūjayate’’tyādimāha. Seyyathāpi samuddaṃ gacchanto himavantaṃ gacchati, himavantaṃ gacchanto samuddaṃ gacchati, evameva nettippakaraṇaṃ karonto sāsanavaradassanaṃ karotīti? Saccaṃ, tathāpi yassa saṃvaṇṇanaṃ nettippakaraṇaṃ kātukāmo taṃ sāsanavaraṃ paṭhamaṃ dassetuṃ ‘‘yaṃ loko’’tyādimāha. Evaṃ sati ‘‘etaṃ sāsanavara’’nti ettakameva vattabbaṃ, kasmā ‘‘yaṃ loko’’tyādi vuttanti? Taṃ sāsanavaraṃ janakena naravarena niyametvā thometuṃ vuttaṃ. Tathāpi ‘‘tassa naravarassā’’ti ettakameva vattabbaṃ, kasmā ‘‘yaṃ loko’’tyādi vuttanti? Taṃ janakaṃ naravaraṃ lokapālena lokaseṭṭhena saddhiṃ sabbena lokena pūjanīyanamassanīyabhāvena thometuṃ ‘‘yaṃ loko’’tyādi vuttaṃ. Pūjentāpi vanditvā pūjenti, tasmā ‘‘pūjayate’’ti ettakameva vattabbanti? Tathāpi keci kesañci pūjāsakkārādīni karontāpi tesaṃ apākaṭaguṇatāya namakkāraṃ na karonti. Evaṃ bhagavato yathābhūtaabbhuggatasaddatāya pana bhagavantaṃ pūjetvāpi vandatiyevāti dassetuṃ ‘‘namassati cā’’ti vuttaṃ. Pūjento, namassanto ca na kadāciyeva, atha kho sabbakālanti dassetuṃ ‘‘sadā’’ti vuttaṃ. Tādisassa naravarassa tādisaṃ sāsanavaraṃ saṇhasukhumañāṇasampannehi vidūheva sukhumañāṇeneva ñeyyanti sāsanavaraṃ thometuṃ ‘‘vidūhi ñeyya’’nti vuttaṃ.
ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಪೂಜಯತೇ, ನಮಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏತೇಹಿ ಪೂಜನನಮಸ್ಸನಕಿರಿಯಾಯ ಹೇತುಭೂತಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಾದಯೋ ಅನೇಕೇ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಗುಣಾ ಪಕಾಸಿತಾ ಹೋನ್ತಿ ತೇ ಗುಣೇ ಆಗಮ್ಮ ಸಬ್ಬಲೋಕಸ್ಸ ಪೂಜನನಮಸ್ಸನಚೇತನಾಯ ಪವತ್ತನತೋ। ತೇಸು ಹಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಸರೂಪತೋ, ಕಿಞ್ಚಿ ಅನುಮಾನತೋ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಾದಯೋ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಿ, ಪೂಜೇನ್ತಿ, ನಮಸ್ಸನ್ತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅನುಸ್ಸರೇಥ ಸಮ್ಬುದ್ಧ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೨೪೯)। ಏಕದೇಸಗುಣಾಪಿ ಪೂಜಾರಹಾ ನಮಸ್ಸನಾರಹಾ, ಕಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಗುಣಾ ಪಕಾಸಿತಾತಿ? ಸಬ್ಬಗುಣದಸ್ಸನೇನ ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಸಮ್ಭರಣಮಹಾಕರುಣಾಯೋಗಸಙ್ಖಾತಹೇತುಞಾಣಪಹಾನ- ಆನುಭಾವರೂಪಕಾಯಸಮ್ಪತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಫಲಹಿತಜ್ಝಾಸಯಿನ್ದ್ರಿಯ- ಪಾಕಕಾಲಾಗಮನದೇಸನಾಞಾಣಸಙ್ಖಾತಸತ್ತು- ಪಕಾರಸಮ್ಪದಾವಸೇನ ಥೋಮನಾ ದಸ್ಸಿತಾ। ತೇನ ಅತ್ತಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿ, ಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿ ಚ ನಿರುಪಕ್ಕಿಲೇಸೂಪಗಮನಾಪಗಮನಞ್ಚ ಲೋಕಸಮಞ್ಞಾನುಪಪವತ್ತಿ, ತದನತಿಧಾವನಞ್ಚ ಚರಣಸಮ್ಪತ್ತಿ, ವಿಜ್ಜಾಸಮ್ಪತ್ತಿ ಚ ಅತ್ತಾಧಿಪತಿತಾ, ಧಮ್ಮಾಧಿಪತಿತಾ ಚ ಲೋಕನಾಥಅತ್ತನಾಥತಾ ಚ ಪುಬ್ಬಕಾರಿಕತಞ್ಞುತಾ ಚ ಅಪರನ್ತಪತಾ, ಅನತ್ತನ್ತಪತಾ ಚ ಬುದ್ಧಕರಣಧಮ್ಮಬುದ್ಧಭಾವಸಿದ್ಧಿ ಚ ಪರತಾರಣಅತ್ತತಾರಣಞ್ಚ ಸತ್ತಾನುಗ್ಗಹಚಿತ್ತತಾ, ಧಮ್ಮವಿರತ್ತಚಿತ್ತತಾ ಚ ಪಕಾಸಿತಾ ಭವನ್ತಿ। ತೇನ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇನ ಅನುತ್ತರದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯತಾಉತ್ತಮಪೂಜನೀಯನಮಸ್ಸನೀಯಭಾವಪೂಜನನಮಸ್ಸನಕಿರಿಯಾಯ ಚ ಖೇತ್ತಙ್ಗತಭಾವಂ ಪಕಾಸೇತಿ। ತೇನ ಪೂಜನಕನಮಸ್ಸನಕಾನಂ ಯಥಿಚ್ಛಿತಬ್ಬಪಯೋಜನಸಮ್ಪತ್ತಿ ಪಕಾಸಿತಾತಿ ಸಬ್ಬಗುಣಾ ಪಕಾಸಿತಾತಿ।
Ettha ca ‘‘pūjayate, namassatī’’ti etehi pūjananamassanakiriyāya hetubhūtā sabbaññutaññāṇādayo aneke lokiyalokuttaraguṇā pakāsitā honti te guṇe āgamma sabbalokassa pūjananamassanacetanāya pavattanato. Tesu hi kiñci sarūpato, kiñci anumānato sāriputtattherādayo anussaranti, pūjenti, namassanti. Tena vuttaṃ ‘‘anussaretha sambuddha’’nti (saṃ. ni. 1.249). Ekadesaguṇāpi pūjārahā namassanārahā, kasmā sabbepi guṇā pakāsitāti? Sabbaguṇadassanena bodhisambhārasambharaṇamahākaruṇāyogasaṅkhātahetuñāṇapahāna- ānubhāvarūpakāyasampattisaṅkhātaphalahitajjhāsayindriya- pākakālāgamanadesanāñāṇasaṅkhātasattu- pakārasampadāvasena thomanā dassitā. Tena attahitapaṭipatti, parahitapaṭipatti ca nirupakkilesūpagamanāpagamanañca lokasamaññānupapavatti, tadanatidhāvanañca caraṇasampatti, vijjāsampatti ca attādhipatitā, dhammādhipatitā ca lokanāthaattanāthatā ca pubbakārikataññutā ca aparantapatā, anattantapatā ca buddhakaraṇadhammabuddhabhāvasiddhi ca paratāraṇaattatāraṇañca sattānuggahacittatā, dhammavirattacittatā ca pakāsitā bhavanti. Tena sabbappakārena anuttaradakkhiṇeyyatāuttamapūjanīyanamassanīyabhāvapūjananamassanakiriyāya ca khettaṅgatabhāvaṃ pakāseti. Tena pūjanakanamassanakānaṃ yathicchitabbapayojanasampatti pakāsitāti sabbaguṇā pakāsitāti.
ಆದಿಕಲ್ಯಾಣತಾದಿಗುಣಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ವರಂ ಅಗ್ಗಂ ಉತ್ತಮಂ, ನಿಪುಣಞಾಣಗೋಚರತಾಯ ಪಣ್ಡಿತವೇದನೀಯಞ್ಚ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ವರಂ ಞೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ವಚನೇಹಿ ಸ್ವಾಕ್ಖಾತತಾದಯೋ ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಗುಣಾ ಪಕಾಸಿತಾ। ಅರಿಯಸಚ್ಚಪಟಿವೇಧೇನ ಸಮುಗ್ಘಾತಕಿಲೇಸಸಮ್ಮೋಹಾಯೇವ ಪರಮತ್ಥತೋ ಪಣ್ಡಿತಾ ಬಾಲ್ಯಾದಿಸಮತಿಕ್ಕಮನತೋ, ತಸ್ಮಾ ಭಾವಿತಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗಾ, ಸಚ್ಛಿಕತಸಾಮಞ್ಞಫಲಾ ಚ ಪುಗ್ಗಲಾ ವಿಸೇಸತೋ ‘‘ವಿದೂ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ತೇ ಹಿ ಯಥಾವುತ್ತಸಾಸನವರಂ ಅವಿಪರೀತತೋ ಞಾತುಂ, ನೇತುಞ್ಚ ಸಪರಸನ್ತಾನೇ ಸಕ್ಕುಣನ್ತಿ। ತಸ್ಮಾ ಯೇ ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನತಾದಯೋ ಅನೇಕೇಹಿ ಸುತ್ತಪದೇಹಿ ಸಂವಣ್ಣಿತಾ, ತೇ ಅರಿಯಸಙ್ಘಗುಣಾಪಿ ನಿರವಸೇಸತೋ ‘‘ವಿದೂಹೀ’’ತಿ ಪದೇನ ಪಕಾಸಿತಾತಿ। ಏವಂ ನೇತ್ತಿಯಾ ಪಠಮಗಾಥಾಯ ‘‘ಏತಂ ಸಾಸನವರ’’ನ್ತಿ ಪದೇನ ಸಾಸನತ್ತಯಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ಇತರೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಅಧಿಗಮೂಪಾಯಭಾವತೋ ಸಬ್ಬಸಾಸನಮೂಲಭೂತಸ್ಸ, ಅತ್ತನೋ ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣಸ್ಸ ಚ ವಿಸಯಭೂತಸ್ಸ ಪರಿಯತ್ತಿಸಾಸನವರಸ್ಸ ದಸ್ಸನಮುಖೇನ ಸಬ್ಬೇ ರತನತ್ತಯಗುಣಾಪಿ ಥೋಮನಾವಸೇನ ನಯತೋವ ಪಕಾಸಿತಾ ಹೋನ್ತಿ। ನಯತೋ ಹಿ ದಸ್ಸಿತಾ ಸಬ್ಬೇ ಗುಣಾ ನಿರವಸೇಸಾ ಗಹಿತಾ ಭವನ್ತಿ, ನ ಸರೂಪತೋ। ತೇನಾಹ ಭಗವನ್ತಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಪಞ್ಞವನ್ತಾನಂ ಅಗ್ಗಭೂತೋ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋಪಿ ಬುದ್ಧಗುಣಪರಿಚ್ಛೇದನಮನುಯುತ್ತೋ ‘‘ಅಪಿಚ ಮೇ ಧಮ್ಮನ್ವಯೋ ವಿದಿತೋ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೧೪೬) ಭಗವತಾಪಿ –
Ādikalyāṇatādiguṇasampattiyā varaṃ aggaṃ uttamaṃ, nipuṇañāṇagocaratāya paṇḍitavedanīyañca, tasmā ‘‘varaṃ ñeyya’’nti vacanehi svākkhātatādayo sabbe dhammaguṇā pakāsitā. Ariyasaccapaṭivedhena samugghātakilesasammohāyeva paramatthato paṇḍitā bālyādisamatikkamanato, tasmā bhāvitalokuttaramaggā, sacchikatasāmaññaphalā ca puggalā visesato ‘‘vidū’’ti vuccanti. Te hi yathāvuttasāsanavaraṃ aviparītato ñātuṃ, netuñca saparasantāne sakkuṇanti. Tasmā ye suppaṭipannatādayo anekehi suttapadehi saṃvaṇṇitā, te ariyasaṅghaguṇāpi niravasesato ‘‘vidūhī’’ti padena pakāsitāti. Evaṃ nettiyā paṭhamagāthāya ‘‘etaṃ sāsanavara’’nti padena sāsanattayaṃ saṅgaṇhitvā tattha itaresaṃ dvinnaṃ adhigamūpāyabhāvato sabbasāsanamūlabhūtassa, attano nettippakaraṇassa ca visayabhūtassa pariyattisāsanavarassa dassanamukhena sabbe ratanattayaguṇāpi thomanāvasena nayatova pakāsitā honti. Nayato hi dassitā sabbe guṇā niravasesā gahitā bhavanti, na sarūpato. Tenāha bhagavantaṃ ṭhapetvā paññavantānaṃ aggabhūto dhammasenāpatisāriputtattheropi buddhaguṇaparicchedanamanuyutto ‘‘apica me dhammanvayo vidito’’ti (dī. ni. 2.146) bhagavatāpi –
‘‘ಏವಂ ಅಚಿನ್ತಿಯಾ ಬುದ್ಧಾ, ಬುದ್ಧಧಮ್ಮಾ ಅಚಿನ್ತಿಯಾ।
‘‘Evaṃ acintiyā buddhā, buddhadhammā acintiyā;
ಅಚಿನ್ತಿಯೇ ಪಸನ್ನಾನಂ, ವಿಪಾಕೋ ಹೋತಿ ಅಚಿನ್ತಿಯೋ’’ತಿ॥ (ಅಪ॰ ಥೇರ ೧.೧.೮೨; ನೇತ್ತಿ॰ ೯೫) –
Acintiye pasannānaṃ, vipāko hoti acintiyo’’ti. (apa. thera 1.1.82; netti. 95) –
ಗಾಥಾ ವುತ್ತಾ। ತತ್ಥ ಬುದ್ಧಧಮ್ಮಾತಿ ಬುದ್ಧಗುಣಾ। ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪನ ಯಾವಜೀವಂ ರತನತ್ತಯಗುಣಪರಿದೀಪನೇ ಅತಿಉಸ್ಸಾಹನ್ತಾನಮ್ಪಿ ಸರೂಪತೋ ನೀಹರಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ಅಸಮತ್ಥಭಾವೋ ಪಗೇವ ಪಣ್ಡಿತೇಹಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ।
Gāthā vuttā. Tattha buddhadhammāti buddhaguṇā. Amhākaṃ pana yāvajīvaṃ ratanattayaguṇaparidīpane atiussāhantānampi sarūpato nīharitvā dassetuṃ asamatthabhāvo pageva paṇḍitehi veditabboti.
ಇಚ್ಚೇವಂ –
Iccevaṃ –
‘‘ಯಂ ಲೋಕೋ ಪೂಜಯತೇ, ಸಲೋಕಪಾಲೋ ಸದಾ ನಮಸ್ಸತಿ ಚ।
‘‘Yaṃ loko pūjayate, salokapālo sadā namassati ca;
ತಸ್ಸೇತ ಸಾಸನವರಂ, ವಿದೂಹಿ ಞೇಯ್ಯಂ ನರವರಸ್ಸಾ’’ತಿ॥ –
Tasseta sāsanavaraṃ, vidūhi ñeyyaṃ naravarassā’’ti. –
ನಿಗ್ಗಹಿತಲೋಪವಸೇನ ವುತ್ತಾಯ ಗಾಥಾಯ ಸಙ್ಖೇಪೇನ ಕಥಿತೋ ಅನುಸನ್ಧ್ಯಾದಿಕೋ ಸಮತ್ತೋತಿ।
Niggahitalopavasena vuttāya gāthāya saṅkhepena kathito anusandhyādiko samattoti.
‘‘ಯಂ ಲೋಕೋ ಪೂಜಯತೇ, ಸ ಲೋಕಪಾಲೋ ಸದಾ ನಮಸ್ಸತಿ ಚ।
‘‘Yaṃ loko pūjayate, sa lokapālo sadā namassati ca;
ತಂ ತಸ್ಸ ಸಾಸನವರಂ, ವಿದೂಹಿ ಞೇಯ್ಯಂ ನರವರಸ್ಸಾ’’ತಿ॥ –
Taṃ tassa sāsanavaraṃ, vidūhi ñeyyaṃ naravarassā’’ti. –
ಗಾಥಂ ಅಪರೇ ಪಠನ್ತಿ। ತಸ್ಸಾಪಿ ಅನುಸನ್ಧ್ಯತ್ಥೋ ವುತ್ತನಯೋವ। ಯೋಜನತ್ಥೋ ಪನ ವಿಸೇಸೋ। ತತ್ಥ ಹಿ ಸಲೋಕಪಾಲೋ ಲೋಕೋ ಯಸ್ಸ ಸತ್ಥುನೋ ನರವರಸ್ಸ ಯಂ ಸಾಸನವರಂ ಸಂವಣ್ಣೇತಬ್ಬಸಹಿತಂ, ಸಂವಣ್ಣೇತಬ್ಬಂ ಏವ ವಾ ಪೂಜಯತೇ ಚೇವ ನಮಸ್ಸತಿ ಚ, ತಸ್ಸ ಲೋಕಪಾಲಸ್ಸ ಸತ್ಥುನೋ ತಂ ಪೂಜೇತಬ್ಬಂ, ನಮಸ್ಸಿತಬ್ಬಞ್ಚ ವಿದೂಹೇವ ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬಂ, ಏತಂ ಸಾಸನವರಂ ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣಸ್ಸ ವಿಸಯನ್ತಿ ಗಹೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಯೋಜನಾ। ಯೋಜನಾಕಾರೋಪಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೋವ।
Gāthaṃ apare paṭhanti. Tassāpi anusandhyattho vuttanayova. Yojanattho pana viseso. Tattha hi salokapālo loko yassa satthuno naravarassa yaṃ sāsanavaraṃ saṃvaṇṇetabbasahitaṃ, saṃvaṇṇetabbaṃ eva vā pūjayate ceva namassati ca, tassa lokapālassa satthuno taṃ pūjetabbaṃ, namassitabbañca vidūheva viññātabbaṃ, etaṃ sāsanavaraṃ nettippakaraṇassa visayanti gahetabbanti yojanā. Yojanākāropi heṭṭhā vuttanayova.
ವಿಗ್ಗಹತ್ಥೋಪಿ ವಿಸೇಸೋ। ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ನಯೇ ಲೋಕಂ ಪಾಲೇನ್ತೀತಿ ಲೋಕಪಾಲಾ, ಯಥಾವುತ್ತಚತುಮಹಾರಾಜಾದಯೋ। ತೇಹಿ ಲೋಕಪಾಲೇಹಿ ಸಹಿತಂ ಸಬ್ಬಲೋಕಂ ಪಾಲೇತಿ ಲೋಕಗ್ಗನಾಯಕತ್ತಾತಿ ಲೋಕಪಾಲೋತಿ ಭಗವಾಪಿ ಲೋಕಪಾಲಸದ್ದೇನ ವುತ್ತೋ। ಸೋ ಹಿ ‘‘ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ತಂ-ಸದ್ದೇನ ಪರಾಮಸೀಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಲೋಕಪಾಲಸ್ಸ ಸತ್ಥುನೋ ನರವರಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ ಗಹಿತೋ। ಯದಿ ಏವಂ ಲೋಕಪಾಲೋ ಗುಣೀಭೂತೋ ಅಪಧಾನೋ ಪಧಾನಭೂತಂ ಲೋಕಂ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ವಿನಿವತ್ತೋ, ಕಥಂ ತಂ-ಸದ್ದೇನ ಪರಾಮಸೀಯತೀತಿ? ಲೋಕವಿಸೇಸಕೋ ಸಮಾನೋಪಿ ಸಾಸನವರಾಪೇಕ್ಖತಾಯ ಜನಕಸಾಮಿಭಾವೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧಿವಿಸೇಸಭೂತತ್ತಾ ಪಧಾನಭೂತೋ ವಿಯ ಪರಾಮಸೀಯತೀತಿ। ಭಗವಾ ಸಾಸನವರಸ್ಸ ಸಾಮಿಭಾವೇನ ಗಹಿತೋ। ಕಥಂ ಸಾಸನವರಸ್ಸ ಸಾಮೀ ಭಗವಾ ಸಾಸನವರಂ ಪೂಜಯತೀತಿ? ನ ಚಾಯಂ ವಿರೋಧೋ। ಬುದ್ಧಾ ಹಿ ಭಗವನ್ತೋ ಧಮ್ಮಗರುನೋ, ತೇ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಧಮ್ಮಮಪಚಯಮಾನಾವ ವಿಹರನ್ತೀತಿ। ಬುದ್ಧಾನಞ್ಹಿ ಧಮ್ಮಗರುಧಮ್ಮಾಪಚಯಮಾನಭಾವೋ ‘‘ಯಂನೂನಾಹಂ…ಪೇ॰… ತಮೇವ ಧಮ್ಮಂ ಸಕ್ಕತ್ವಾ ಗರುಂ ಕತ್ವಾ ಮಾನೇತ್ವಾ ಪೂಜೇತ್ವಾ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಹರೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೨೧) ವುತ್ತೋ, ತಸ್ಮಾ ಲೋಕಪಾಲೋ ಭಗವಾ ಸಾಸನವರಂ ಪೂಜಯತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಏವಂ ಸತಿ ಲೋಕಪಾಲೋ ಭಗವಾ ಸಾಸನವರಂ ಪೂಜಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ ಯುತ್ತೋ ಹೋತು, ಕಥಂ ಲೋಕಪಾಲೋ ಭಗವಾ ಸಾಸನವರಂ ನಮಸ್ಸತೀತಿ ಯುತ್ತೋತಿ? ಯುತ್ತೋವ ‘‘ನಮಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಗರುಕರಣೇನ ತನ್ನಿನ್ನಪೋಣಪಬ್ಭಾರೋತಿ ಅತ್ಥಸ್ಸಾಪಿ ಲಬ್ಭನತೋ। ಭಗವಾ ಹಿ ಧಮ್ಮಗರುತಾಯ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಧಮ್ಮನಿನ್ನಪೋಣಪಬ್ಭಾರಭಾವೇನ ವಿಹರತೀತಿ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಯೇನ ಸುದಂ ನಿಚ್ಚಕಪ್ಪಂ ವಿಹರಾಮೀ’’ತಿಆದಿ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನ ವಾ ಸಂವಣ್ಣನಾಸು ವುತ್ತನಯೇನ ವಾ ಞಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಮ್ಹೇಹಿ ನ ವಿತ್ಥಾರೀಯತಿ।
Viggahatthopi viseso. Imasmiñhi naye lokaṃ pālentīti lokapālā, yathāvuttacatumahārājādayo. Tehi lokapālehi sahitaṃ sabbalokaṃ pāleti lokagganāyakattāti lokapāloti bhagavāpi lokapālasaddena vutto. So hi ‘‘tassā’’ti ettha taṃ-saddena parāmasīyati, tasmā tassa lokapālassa satthuno naravarassāti attho gahito. Yadi evaṃ lokapālo guṇībhūto apadhāno padhānabhūtaṃ lokaṃ visesetvā vinivatto, kathaṃ taṃ-saddena parāmasīyatīti? Lokavisesako samānopi sāsanavarāpekkhatāya janakasāmibhāvena sambandhivisesabhūtattā padhānabhūto viya parāmasīyatīti. Bhagavā sāsanavarassa sāmibhāvena gahito. Kathaṃ sāsanavarassa sāmī bhagavā sāsanavaraṃ pūjayatīti? Na cāyaṃ virodho. Buddhā hi bhagavanto dhammagaruno, te sabbakālaṃ dhammamapacayamānāva viharantīti. Buddhānañhi dhammagarudhammāpacayamānabhāvo ‘‘yaṃnūnāhaṃ…pe… tameva dhammaṃ sakkatvā garuṃ katvā mānetvā pūjetvā upanissāya vihareyya’’nti (a. ni. 4.21) vutto, tasmā lokapālo bhagavā sāsanavaraṃ pūjayatīti daṭṭhabbo. Evaṃ sati lokapālo bhagavā sāsanavaraṃ pūjayatīti attho yutto hotu, kathaṃ lokapālo bhagavā sāsanavaraṃ namassatīti yuttoti? Yuttova ‘‘namassatī’’ti padassa garukaraṇena tanninnapoṇapabbhāroti atthassāpi labbhanato. Bhagavā hi dhammagarutāya sabbakālaṃ dhammaninnapoṇapabbhārabhāvena viharatīti. Vuttañhetaṃ ‘‘yena sudaṃ niccakappaṃ viharāmī’’tiādi. Sesamettha heṭṭhā vuttanayena vā saṃvaṇṇanāsu vuttanayena vā ñātabbanti amhehi na vitthārīyati.
ಏವಂ ಪಠಮಗಾಥಾಯ ‘‘ಸಾಸನವರ’’ನ್ತಿ ಪದೇನ ತಿವಿಧಮ್ಪಿ ಸಾಸನಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ಪರಿಯತ್ತಿಸಾಸನಮೇವ ಅತ್ತನೋ ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣಸ್ಸ ವಿಸಯಂ ನಿಯಮೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ದ್ವಾದಸ ಪದಾನಿ’’ತ್ಯಾದಿಮಾಹ। ಅಥ ವಾ ಪಠಮಗಾಥಾಯ ರತನತ್ತಯಥೋಮನೇನ ಸಹ ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣತಾವಿಸಯಂ ಸಾಸನವರಂ ಆಚರಿಯೇನ ದಸ್ಸಿತಂ, ‘‘ತಸ್ಸ ಸಾಸನವರಂ ಕಿಂ ಸಬ್ಬಂಯೇವ ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣಸ್ಸ ವಿಸಯಂ, ಉದಾಹು ಪರಿಯತ್ತಿಸಾಸನಮೇವಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ಪರಿಯತ್ತಿಸಾಸನಭೂತಂ ಸುತ್ತಮೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ದ್ವಾದಸ ಪದಾನಿ ಸುತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ‘‘ಸಾಸನವರ’’ನ್ತಿ ಸಾಮಞ್ಞೇನ ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಪರಿಯತ್ತಿಸುತ್ತಮೇವ ಸಾಸನವರನ್ತಿ ಗಹೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ತಂ ಪನ ಕತಿವಿಧ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ದ್ವಾದಸ ಪದಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಪಭೇದೇನ ದ್ವಾದಸವಿಧನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಭೇದತೋ ದ್ವಾದಸವಿಧಮ್ಪಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಪದಅತ್ಥಪದತೋ ಪನ ದುವಿಧಮೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಬ್ಯಞ್ಜನಞ್ಚ ಅತ್ಥೋ ಚಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ದ್ವಯೇ ಏಕಮೇವ ಸರೂಪತೋ ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣಸ್ಸ ವಿಸಯನ್ತಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ, ಉದಾಹು ಉಭಯ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ಉಭಯನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಂ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ ಉಭಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ವಚನವಚನೀಯಭಾವೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೇ ಯಸ್ಮಿಂ ಬ್ಯಞ್ಜನೇ, ಅತ್ಥೇ ಚ ‘‘ಸುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವೋಹಾರೋ ಪವತ್ತೋ, ತಂ ಉಭಯಂ ಸರೂಪತೋ ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣಸ್ಸ ವಿಸಯನ್ತಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಕಿನ್ತಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಕೋ ಅತ್ಥೋ, ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಕತಮ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಛಬ್ಯಞ್ಜನಪದಛಅತ್ಥಪದಭೇದೇನ ದ್ವಾದಸವಿಧಂ ಬ್ಯಞ್ಜನಪದಅತ್ಥಪದವಸೇನ ದುವಿಧಂ ಸಬ್ಬಪರಿಯತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಂ ಸುತ್ತಂ ಮಮ ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣಸ್ಸ ವಿಸಯಂ ಸಾಸನವರನ್ತಿ ಞಾತಬ್ಬಂ। ಸರೂಪತೋ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಅತ್ಥಪದಂ, ಬ್ಯಞ್ಜನಪದಞ್ಚ ಸರೂಪತೋ ಞಾತಬ್ಬನ್ತಿ।
Evaṃ paṭhamagāthāya ‘‘sāsanavara’’nti padena tividhampi sāsanaṃ saṅgaṇhitvā tattha pariyattisāsanameva attano nettippakaraṇassa visayaṃ niyametvā dassento ‘‘dvādasa padāni’’tyādimāha. Atha vā paṭhamagāthāya ratanattayathomanena saha nettippakaraṇatāvisayaṃ sāsanavaraṃ ācariyena dassitaṃ, ‘‘tassa sāsanavaraṃ kiṃ sabbaṃyeva nettippakaraṇassa visayaṃ, udāhu pariyattisāsanamevā’’ti pucchitabbattā pariyattisāsanabhūtaṃ suttamevāti dassento ‘‘dvādasa padāni sutta’’ntiādimāha. Tattha ‘‘sāsanavara’’nti sāmaññena vuttampi pariyattisuttameva sāsanavaranti gahetabbanti attho. ‘‘Taṃ pana katividha’’nti vattabbattā ‘‘dvādasa padānī’’ti vuttaṃ, saṅkhepato pabhedena dvādasavidhanti attho. Pabhedato dvādasavidhampi byañjanapadaatthapadato pana duvidhamevāti dassetuṃ ‘‘taṃ sabbaṃ byañjanañca attho cā’’ti vuttaṃ. ‘‘Tasmiṃ dvaye ekameva sarūpato nettippakaraṇassa visayanti viññeyyaṃ, udāhu ubhaya’’nti pucchitabbattā ubhayanti dassetuṃ ‘‘taṃ viññeyyaṃ ubhaya’’nti vuttaṃ. Vacanavacanīyabhāvena sambandhe yasmiṃ byañjane, atthe ca ‘‘sutta’’nti vohāro pavatto, taṃ ubhayaṃ sarūpato nettippakaraṇassa visayanti viññeyyanti attho. ‘‘Kinti viññeyya’’nti vattabbattā ‘‘ko attho, byañjanaṃ katama’’nti vuttaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – chabyañjanapadachaatthapadabhedena dvādasavidhaṃ byañjanapadaatthapadavasena duvidhaṃ sabbapariyattisaṅkhātaṃ suttaṃ mama nettippakaraṇassa visayaṃ sāsanavaranti ñātabbaṃ. Sarūpato pucchitvā atthapadaṃ, byañjanapadañca sarūpato ñātabbanti.
ಏವಂ ಪಠಮಗಾಥಾಯ ‘‘ಸಾಸನವರ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಪರಿಯತ್ತಿಭಾವಞ್ಚೇವ ಅತ್ಥಪದಬ್ಯಞ್ಜನಪದಭಾವೇನ ವೇದಿತಬ್ಬತ್ತಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಪವಿಚಯೂಪಾಯಂ ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣಂ ಪದತ್ಥವಿಭಾಗೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸೋಳಸಹಾರಾ’’ತ್ಯಾದಿಮಾಹ। ಅಥ ವಾ ದುತಿಯಗಾಥಾಯ ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣಸ್ಸ ವಿಸಯಂ ಸಾಸನವರಂ ನಿಯಮೇತ್ವಾ ದಸ್ಸಿತಂ, ‘‘ನೇತ್ತಿ ನಾಮ ಕತಮಾ, ಕತಿವಿಧಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ನೇತ್ತಿನಾಮ ಏತ್ತಿಕಾತಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸೋಳಸಹಾರಾ’’ತ್ಯಾದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ತಸ್ಸ ಸಾಸನಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಪರಿಯೇಟ್ಠಿ ನೇತ್ತಿಸಂವಣ್ಣನಾ ಮಯಾ ಮಹಾಕಚ್ಚಾಯನೇನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ ನೇತ್ತಿ ನಾಮ ಸೋಳಸಹಾರಸಮುದಾಯಾ ಪಞ್ಚನಯಸಮುದಾಯಾ ಅಟ್ಠಾರಸಮೂಲಪದಸಮುದಾಯಾತಿ ವಿಜಾನಿತಬ್ಬಾತಿ।
Evaṃ paṭhamagāthāya ‘‘sāsanavara’’nti vuttassa suttassa pariyattibhāvañceva atthapadabyañjanapadabhāvena veditabbattañca dassetvā idāni tassa suttassa pavicayūpāyaṃ nettippakaraṇaṃ padatthavibhāgena dassetuṃ ‘‘soḷasahārā’’tyādimāha. Atha vā dutiyagāthāya nettippakaraṇassa visayaṃ sāsanavaraṃ niyametvā dassitaṃ, ‘‘netti nāma katamā, katividhā’’ti pucchitabbattā nettināma ettikāti saṅkhepato dassetuṃ ‘‘soḷasahārā’’tyādimāha. Tattha tassa sāsanassa suttassa atthapariyeṭṭhi nettisaṃvaṇṇanā mayā mahākaccāyanena niddiṭṭhā netti nāma soḷasahārasamudāyā pañcanayasamudāyā aṭṭhārasamūlapadasamudāyāti vijānitabbāti.
ತೇ ಹಾರಾದಯೋ ಕೇನಟ್ಠೇನ ನೇತ್ತಿ ನಾಮ? ವೇನೇಯ್ಯಸತ್ತೇ ಅರಿಯಧಮ್ಮಂ ನೇತೀತಿ ನೇತ್ತೀತಿ ಏವಮಾದಿ ಅತ್ಥೋ ಸಂವಣ್ಣನಾಸು (ನೇತ್ತಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾ) ವುತ್ತೋವ। ಇಮಾಯ ತತಿಯಗಾಥಾಯಪಿ ‘‘ಮಹಾಕಚ್ಚಾನೇನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ’’ತಿ ಪಾಠೋ ಸುನ್ದರೋ। ‘‘ಮಹಾಕಚ್ಚಾಯನೇನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ’’ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ, ನ ಸುನ್ದರೋ। ಲಕ್ಖಣಞ್ಹಿ ಮಯಾ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನ್ತಿ। ‘‘ಸೋಳಸಹಾರಾದಿಸಮುದಾಯಾ ನೇತ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ತೇ ಹಾರಾ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಬ್ಯಞ್ಜನವಿಚಯೋ ವಾ ಹೋನ್ತಿ, ಅತ್ಥವಿಚಯೋ ವಾ, ನಯಾ ಚ ಬ್ಯಞ್ಜನವಿಚಯೋ ವಾ ಹೋನ್ತಿ, ಅತ್ಥವಿಚಯೋ ವಾತಿ ವಿಚಾರಣಾಯಂ ಸತಿ ‘‘ಇಮೇ ಇಮಸ್ಸ ವಿಚಯೋ’’ತಿ ನಿಯಮೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಹಾರಾ ಬ್ಯಞ್ಜನವಿಚಯೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಹಾರಾ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಬ್ಯಞ್ಜನವಿಚಯೋ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಅತ್ಥವಿಚಯೋ ಸೋಳಸಹಾರಾನಂ ಮೂಲಪದನಿದ್ಧಾರಣಂ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಬ್ಯಞ್ಜನಮುಖೇನೇವ ಸಂವಣ್ಣನಾಭಾವತೋ। ತಯೋ ಪನ ನಯಾ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥವಿಚಯೋ ಹೋನ್ತಿ, ತಿಣ್ಣಂ ನಯಾನಂ ಮೂಲಪದಸಙ್ಖಾತಅವಿಜ್ಜಾದಿಸಭಾವಧಮ್ಮನಿದ್ಧಾರಣಮುಖೇನೇವ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನಾಭಾವತೋತಿ।
Te hārādayo kenaṭṭhena netti nāma? Veneyyasatte ariyadhammaṃ netīti nettīti evamādi attho saṃvaṇṇanāsu (netti. aṭṭha. ganthārambhakathā) vuttova. Imāya tatiyagāthāyapi ‘‘mahākaccānena niddiṭṭhā’’ti pāṭho sundaro. ‘‘Mahākaccāyanena niddiṭṭhā’’ti vā pāṭho, na sundaro. Lakkhaṇañhi mayā heṭṭhā vuttanti. ‘‘Soḷasahārādisamudāyā nettī’’ti vuttā, te hārā suttassa byañjanavicayo vā honti, atthavicayo vā, nayā ca byañjanavicayo vā honti, atthavicayo vāti vicāraṇāyaṃ sati ‘‘ime imassa vicayo’’ti niyametvā dassetuṃ ‘‘hārā byañjanavicayo’’tiādimāha. Tattha hārā suttassa byañjanavicayo honti, na atthavicayo soḷasahārānaṃ mūlapadaniddhāraṇaṃ vajjetvā byañjanamukheneva saṃvaṇṇanābhāvato. Tayo pana nayā suttassa atthavicayo honti, tiṇṇaṃ nayānaṃ mūlapadasaṅkhātaavijjādisabhāvadhammaniddhāraṇamukheneva suttassa atthasaṃvaṇṇanābhāvatoti.
‘‘ತಂ ಉಭಯಂ ಸುತ್ತೇ ಸಂವಣ್ಣನಾಭಾವೇನ ಕೇನಚಿ ಕತ್ಥಚಿಯೇವ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ, ಉದಾಹು ಸಬ್ಬಥಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಯೋಜಿತ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬಭಾವತೋ ತಂ ಉಭಯಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸುತ್ತೇಸು ಸಬ್ಬಥಾ ಯೋಜಿತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಉಭಯಂ ಪರಿಗ್ಗಹೀತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಹಾರಾ ಚೇವ ನಯಾ ಚ ಉಭಯಂ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥನಿದ್ಧಾರಣವಸೇನ ಪರಿತೋ ಸಮನ್ತತೋ ಗಹಿತಂ ಸಬ್ಬಥಾ ಸುತ್ತೇಸು ಯೋಜಿತನ್ತಿ।
‘‘Taṃ ubhayaṃ sutte saṃvaṇṇanābhāvena kenaci katthaciyeva yojetabbaṃ, udāhu sabbathā sabbattha yojita’’nti pucchitabbabhāvato taṃ ubhayaṃ sabbattha suttesu sabbathā yojitanti dassetuṃ ‘‘ubhayaṃ pariggahīta’’nti vuttaṃ. Hārā ceva nayā ca ubhayaṃ suttassa atthaniddhāraṇavasena parito samantato gahitaṃ sabbathā suttesu yojitanti.
‘‘ಹಾರಾದಿಸಮುದಾಯಭೂತಂ ನೇತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಂ ಸುತ್ತಂ ಕಥಂ ಸಂವಣ್ಣೇತಬ್ಬಂ ಸುತ್ತಂ ಸಂವಣ್ಣೇತೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಭಾವತೋ ವುತ್ತಂ ‘‘ವುಚ್ಚತಿ ಸುತ್ತಂ ಯಥಾಸುತ್ತ’’ನ್ತಿ। ನೇತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಂ ಸಂವಣ್ಣನಾಸುತ್ತಂ ಸಂವಣ್ಣೇತಬ್ಬಸುತ್ತಾನುರೂಪಂ ಯಥಾ ಯೇನ ಯೇನ ದೇಸನಾಹಾರೇನ ವಾ ಅಞ್ಞೇನ ವಾ ಸಂವಣ್ಣೇತಬ್ಬಂ, ತೇನ ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ ಸಂವಣ್ಣೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಥ ವಾ ‘‘ನೇತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಂ ಸುತ್ತಂ ಕಿತ್ತಕಂ ಸಂವಣ್ಣೇತಬ್ಬಂ ಸುತ್ತಂ ಸಂವಣ್ಣೇತೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಭಾವತೋ ವುತ್ತಂ ‘‘ವುಚ್ಚತಿ ಸುತ್ತಂ ಯಥಾಸುತ್ತ’’ನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಯಥಾಸುತ್ತಂ ಯಂ ಯಂ ಸುತ್ತಂ ಭಗವತಾ ವುತ್ತಂ, ತಂ ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಸುತ್ತಂ ನೇತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಂ ಸುತ್ತಂ ವುಚ್ಚತಿ ವದತಿ ಅಸ್ಸಾದಾದೀನವದಸ್ಸನವಸೇನ ಸಂವಣ್ಣೇತೀತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ನೇತ್ತಿನಯೇನ ಹಿ ಸಂವಣ್ಣೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಂ ನಾಮ ಸುತ್ತಂ ನತ್ಥೀ’’ತಿ (ನೇತ್ತಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ಸಙ್ಗಹವಾರವಣ್ಣನಾ)।
‘‘Hārādisamudāyabhūtaṃ nettisaṅkhātaṃ suttaṃ kathaṃ saṃvaṇṇetabbaṃ suttaṃ saṃvaṇṇetī’’ti vattabbabhāvato vuttaṃ ‘‘vuccati suttaṃ yathāsutta’’nti. Nettisaṅkhātaṃ saṃvaṇṇanāsuttaṃ saṃvaṇṇetabbasuttānurūpaṃ yathā yena yena desanāhārena vā aññena vā saṃvaṇṇetabbaṃ, tena tena vuccati saṃvaṇṇetīti attho. Atha vā ‘‘nettisaṅkhātaṃ suttaṃ kittakaṃ saṃvaṇṇetabbaṃ suttaṃ saṃvaṇṇetī’’ti vattabbabhāvato vuttaṃ ‘‘vuccati suttaṃ yathāsutta’’nti. Tattha yathāsuttaṃ yaṃ yaṃ suttaṃ bhagavatā vuttaṃ, taṃ taṃ sabbaṃ suttaṃ nettisaṅkhātaṃ suttaṃ vuccati vadati assādādīnavadassanavasena saṃvaṇṇetīti. Tena vuttaṃ ‘‘nettinayena hi saṃvaṇṇetuṃ asakkuṇeyyaṃ nāma suttaṃ natthī’’ti (netti. aṭṭha. saṅgahavāravaṇṇanā).
‘‘ಯಂ ಯಂ ಭಗವತಾ ದೇಸಿತಂ ಸುತ್ತಂ ನೇತ್ತಿಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಸಂವಣ್ಣಿತಂ, ಸಾ ಸಂವಣ್ಣೇತಬ್ಬಾ ದೇಸನಾ ಚ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ, ಉದಾಹು ದೇಸಿತಬ್ಬಞ್ಚಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಭಾವತೋ ‘‘ಯಾ ಚೇವ ದೇಸನಾ’’ತ್ಯಾದಿಮಾಹ। ಯಾ ಚೇವ ದೇಸನಾ ಪಾಳಿ ಸಂವಣ್ಣಿತಾ, ಸಾ ಚ, ತಾಯ ದೇಸನಾಯ ದೇಸಿತಂ ಯಂ ಧಮ್ಮಜಾತಂ, ತಞ್ಚ ಉಭಯಂ ವಿಮುತ್ತಾಯತನದೇಸನಾಸೀಸೇನ ಪರಿಚಯಂ ಕರೋನ್ತೇಹಿ ಏಕನ್ತೇನ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ ಉಭಯಸ್ಸೇವ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಪರಿನಿಬ್ಬಾನಪರಿಯೋಸಾನಾನಂ ಸಮ್ಪತ್ತೀನಂ ಹೇತುಭಾವತೋ। ‘‘ತಸ್ಸ ಉಭಯಸ್ಸ ವಿಜಾನನೇ ಸಾಧೇತಬ್ಬೇ ಸಾಧೇತಬ್ಬಸ್ಸ ವಿಜಾನನಸ್ಸ ಹೇತುಭೂತಾ ಕತಮಾ ಅನುಪುಬ್ಬೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬಭಾವತೋ ವುತ್ತಂ ‘‘ತತ್ರಾ’’ತ್ಯಾದಿ। ತತ್ಥ ತತ್ರ ವಿಜಾನನೇ ಸಾಧೇತಬ್ಬೇ ಸುತ್ತಾದಿನವಙ್ಗಸ್ಸ ಸಾಸನಸ್ಸ ಅತ್ಥಪರಿಯೇಸನಾ ಅತ್ಥವಿಚಾರಣಾ ಹಾರನಯಾನಂ ಅಯಂ ಅನುಪುಬ್ಬೀ ವಿಜಾನನಸ್ಸ ಸಾಧೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಹೇತುಭೂತಾ ಅನುಪುಬ್ಬೀ ನಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಥ ವಾ ತಸ್ಸ ಉಭಯಸ್ಸ ವಿಜಾನನೇ ಸಾಧೇತಬ್ಬೇ ಸುತ್ತಾದಿನವಙ್ಗಸ್ಸ ಸಾಸನಸ್ಸ ಅತ್ಥಪರಿಯೇಸನಾಯ ಅತ್ಥವಿಚಾರಣಾಯ ಅಯಂ ಅನುಪುಬ್ಬೀ ವಿಜಾನನಸ್ಸ ಸಾಧೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಹೇತುಭೂತಾ ಅನುಪುಬ್ಬೀ ನಾಮಾತಿ। ಅಥ ವಾ ವಕ್ಖಮಾನಾಯ ಹಾರನಯಾನುಪುಬ್ಬಿಯಾ ನವವಿಧಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯೇಸನಾ ವಿಜಾನನಸ್ಸ ಹೇತುಭೂತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತೇನಾಕಾರೇನೇವ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ತಿಧಾ ವುತ್ತಾತಿ।
‘‘Yaṃ yaṃ bhagavatā desitaṃ suttaṃ nettisaṃvaṇṇanāya saṃvaṇṇitaṃ, sā saṃvaṇṇetabbā desanā ca viññeyyā, udāhu desitabbañcā’’ti vattabbabhāvato ‘‘yā ceva desanā’’tyādimāha. Yā ceva desanā pāḷi saṃvaṇṇitā, sā ca, tāya desanāya desitaṃ yaṃ dhammajātaṃ, tañca ubhayaṃ vimuttāyatanadesanāsīsena paricayaṃ karontehi ekantena viññeyyaṃ ubhayasseva anupādisesaparinibbānapariyosānānaṃ sampattīnaṃ hetubhāvato. ‘‘Tassa ubhayassa vijānane sādhetabbe sādhetabbassa vijānanassa hetubhūtā katamā anupubbī’’ti pucchitabbabhāvato vuttaṃ ‘‘tatrā’’tyādi. Tattha tatra vijānane sādhetabbe suttādinavaṅgassa sāsanassa atthapariyesanā atthavicāraṇā hāranayānaṃ ayaṃ anupubbī vijānanassa sādhetabbassa hetubhūtā anupubbī nāmāti attho. Atha vā tassa ubhayassa vijānane sādhetabbe suttādinavaṅgassa sāsanassa atthapariyesanāya atthavicāraṇāya ayaṃ anupubbī vijānanassa sādhetabbassa hetubhūtā anupubbī nāmāti. Atha vā vakkhamānāya hāranayānupubbiyā navavidhasuttantapariyesanā vijānanassa hetubhūtāti veditabbā. Tenākāreneva aṭṭhakathāyaṃ tidhā vuttāti.
ಸಙ್ಗಹವಾರಸ್ಸ ಅತ್ಥವಿಭಾವನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Saṅgahavārassa atthavibhāvanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣಪಾಳಿ • Nettippakaraṇapāḷi / ೧. ಸಙ್ಗಹವಾರೋ • 1. Saṅgahavāro
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / ೧. ಸಙ್ಗಹವಾರವಣ್ಣನಾ • 1. Saṅgahavāravaṇṇanā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣ-ಟೀಕಾ • Nettippakaraṇa-ṭīkā / ೧. ಸಙ್ಗಹವಾರವಣ್ಣನಾ • 1. Saṅgahavāravaṇṇanā