Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਨੇਤ੍ਤਿવਿਭਾવਿਨੀ • Nettivibhāvinī

    ੧. ਸਙ੍ਗਹવਾਰਅਤ੍ਥવਿਭਾવਨਾ

    1. Saṅgahavāraatthavibhāvanā

    ਤਤ੍ਥ ਯਸ੍ਸ ਸਿਕ੍ਖਤ੍ਤਯਸਙ੍ਗਹਸ੍ਸ ਨવਙ੍ਗਸ੍ਸ ਸਤ੍ਥੁਸਾਸਨવਰਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸਂવਣ੍ਣਨਂ ਯਂ ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣਂ ਕਾਤੁਕਾਮੋ, ਤਸ੍ਸ ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਯਂ વਿਸਯਭੂਤਂ ਸਂવਣ੍ਣੇਤਬ੍ਬਸਹਿਤਂ, ਸਂવਣ੍ਣੇਤਬ੍ਬਂ ਏવ વਾ ਸਲੋਕਪਾਲੇਨ ਤਿਲੋਕੇਨ ਸਦਾ ਪੂਜੇਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਚੇવ ਨਮਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਚ ਨਰੁਤ੍ਤਮਸ੍ਸ ਸਤ੍ਥੁਨੋ ਸਾਸਨવਰਂ વਿਦੂਹੇવ ਞਾਤਬ੍ਬਂ। ਏਤਂ ਸਾਸਨવਰਂ ਤਾવ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਤਂਜਨਕੇਨ, ਤਂવਿਜਾਨਕવਿਦੂਹਿ ਚ ਨਿਯਮੇਤੁਂ, ਰਤਨਤ੍ਤਯਗੁਣਪਰਿਦੀਪਨਞ੍ਚ ਕਾਤੁਂ –

    Tattha yassa sikkhattayasaṅgahassa navaṅgassa satthusāsanavarassa atthasaṃvaṇṇanaṃ yaṃ nettippakaraṇaṃ kātukāmo, tassa nettippakaraṇassa nissayaṃ visayabhūtaṃ saṃvaṇṇetabbasahitaṃ, saṃvaṇṇetabbaṃ eva vā salokapālena tilokena sadā pūjetabbassa ceva namassitabbassa ca naruttamassa satthuno sāsanavaraṃ vidūheva ñātabbaṃ. Etaṃ sāsanavaraṃ tāva dassento taṃjanakena, taṃvijānakavidūhi ca niyametuṃ, ratanattayaguṇaparidīpanañca kātuṃ –

    ‘‘ਯਂ ਲੋਕੋ ਪੂਜਯਤੇ, ਸਲੋਕਪਾਲੋ ਸਦਾ ਨਮਸ੍ਸਤਿ ਚ।

    ‘‘Yaṃ loko pūjayate, salokapālo sadā namassati ca;

    ਤਸ੍ਸੇਤ ਸਾਸਨવਰਂ, વਿਦੂਹਿ ਞੇਯ੍ਯਂ ਨਰવਰਸ੍ਸਾ’’ਤਿ॥ – ਪਠਮਗਾਥਮਾਹ।

    Tasseta sāsanavaraṃ, vidūhi ñeyyaṃ naravarassā’’ti. – paṭhamagāthamāha;

    ਇਮਾਯ ਹਿ ਪਠਮਗਾਥਾਯ ‘‘ਏਤਂ ਸਾਸਨવਰਂ ਞੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਤਕਮੇવ ਏਕਨ੍ਤਤੋ ਕਰਣવਿਸੇਸਭਾવੇਨ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ। ਏਤੇਨੇવ વਿਸੇਸਕਰਣੇਨ ਏਕਨ੍ਤਾਧਿਪ੍ਪੇਤਨੇਤ੍ਤਿવਿਸਯਸਾਸਨવਰਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਿਤਤ੍ਤਾ। ਏਕਨ੍ਤਾਧਿਪ੍ਪੇਤਸਾਸਨવਰਮੇવ ਨੇਤ੍ਤਿਸਂવਣ੍ਣਨਾਯ ਸਂવਣ੍ਣੇਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ વਿਸਯਂ ਤੇਨੇવ વਕ੍ਖਤਿ ਅਟ੍ਠਕਥਾਚਰਿਯੋ

    Imāya hi paṭhamagāthāya ‘‘etaṃ sāsanavaraṃ ñeyya’’nti ettakameva ekantato karaṇavisesabhāvena adhippetaṃ. Eteneva visesakaraṇena ekantādhippetanettivisayasāsanavarassa dassitattā. Ekantādhippetasāsanavarameva nettisaṃvaṇṇanāya saṃvaṇṇetabbattā visayaṃ teneva vakkhati aṭṭhakathācariyo

    ‘‘ਏਤਂ ਇਦਾਨਿ ਅਮ੍ਹੇਹਿ વਿਭਜਿਤਬ੍ਬਹਾਰਨਯਪਟ੍ਠਾਨવਿਚਾਰਣવਿਸਯਭੂਤਂ ਸਾਸਨਂ ਆਦਿਕਲ੍ਯਾਣਤਾਦਿਗੁਣਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ વਰਂ ਅਗ੍ਗਂ ਉਤ੍ਤਮਂ ਨਿਪੁਣਞਾਣਗੋਚਰਤਾਯ ਪਣ੍ਡਿਤવੇਦਨੀਯਮੇવਾ’’ਤਿ (ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ਸਙ੍ਗਹવਾਰવਣ੍ਣਨਾ) ਚ,

    ‘‘Etaṃ idāni amhehi vibhajitabbahāranayapaṭṭhānavicāraṇavisayabhūtaṃ sāsanaṃ ādikalyāṇatādiguṇasampattiyā varaṃ aggaṃ uttamaṃ nipuṇañāṇagocaratāya paṇḍitavedanīyamevā’’ti (netti. aṭṭha. saṅgahavāravaṇṇanā) ca,

    ‘‘ਏਤਂ ਤਿવਿਧਮ੍ਪਿ ‘ਸਾਸਨવਰ’ਨ੍ਤਿ ਪਦੇਨ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਿਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਯਂ ਪਠਮਂ, ਤਂ ਇਤਰੇਸਂ ਅਧਿਗਮੂਪਾਯੋਤਿ ਸਬ੍ਬਸਾਸਨਮੂਲਭੂਤਂ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਕਰਣਸ੍ਸ ਚ વਿਸਯਭੂਤਂ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਸਾਸਨਮੇવਾ’’ਤਿ (ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ਸਙ੍ਗਹવਾਰવਣ੍ਣਨਾ) ਚ,

    ‘‘Etaṃ tividhampi ‘sāsanavara’nti padena saṅgaṇhitvā tattha yaṃ paṭhamaṃ, taṃ itaresaṃ adhigamūpāyoti sabbasāsanamūlabhūtaṃ, attano pakaraṇassa ca visayabhūtaṃ pariyattisāsanamevā’’ti (netti. aṭṭha. saṅgahavāravaṇṇanā) ca,

    ‘‘ਇਦਾਨਿ ਯਂ વੁਤ੍ਤਂ ‘ਸਾਸਨવਰਂ વਿਦੂਹਿ ਞੇਯ੍ਯ’ਨ੍ਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਨੇਤ੍ਤਿਸਂવਣ੍ਣਨਾਯ વਿਸਯਭੂਤਂ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਮੇવ ਪਕਾਰਨ੍ਤਰੇਨ ਨਿਯਮੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁ’’ਨ੍ਤਿ (ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ਸਙ੍ਗਹવਾਰવਣ੍ਣਨਾ) ਚ।

    ‘‘Idāni yaṃ vuttaṃ ‘sāsanavaraṃ vidūhi ñeyya’nti, tattha nettisaṃvaṇṇanāya visayabhūtaṃ pariyattidhammameva pakārantarena niyametvā dassetu’’nti (netti. aṭṭha. saṅgahavāravaṇṇanā) ca.

    ਤਤ੍ਥ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਸਾਸਨਸ੍ਸਾਪਿ ਮੂਲਂ ਹੋਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸਬ੍ਬਸਾਸਨਮੂਲਭੂਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਏਤੇਨ ਕਮ੍ਮਸਾਧਨੇਨਪਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਥੇ ਸਿਦ੍ਧੇ ਨਾਨਾવਿਧਸਾਧਕવਚਨਂ ਨਾਨਾવਾਦਾਨਂ ਅਨੋਕਾਸਕਰਣਤ੍ਥਾਯ ਕਤਂ। ਸ੍વਾਕ੍ਖਾਤਤਾਦਿਧਮ੍ਮਗੁਣਾ ਪਨ ਸਾਸਨਸ੍ਸ વਿਸੇਸਦੇਸਕਨਰવਰਸਦ੍ਦੇਨ વਾ ਪਰਿਦੀਪਕਤ੍ਥਭਾવੇਨ વਾ ਦੀਪਿਤਾ ਅવਿਨਾਭਾવਤੋ। ਸਾਸਨવਰਸ੍ਸ ਪਨ ਜਨਕਸਮ੍ਬਨ੍ਧਿਪੇਕ੍ਖਤ੍ਤਾ ‘‘ਨਰવਰਸ੍ਸਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਨ ਚ ਅਗ੍ਗਪੁਗ੍ਗਲੋ ਸਾਸਨવਰਜਨਕੋ વਾਚਕਤ੍ਥਸਮ੍ਬਨ੍ਧਿਭਾવੇਨ વੁਤ੍ਤੋ। ਅਨਞ੍ਞਸਾਧਾਰਣਮਹਾਕਰੁਣਾਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਾਦਿਗੁਣવਿਸੇਸਾ ਪਨ ਜਨਕਸਮ੍ਬਨ੍ਧਿਭੂਤਸ੍ਸ ਨਰਸ੍ਸ વਿਸੇਸਕੇਨવਰਸਦ੍ਦੇਨ વਾ ਪਰਿਦੀਪਕਤ੍ਥਭਾવੇਨ વਾ ਦੀਪਿਤੋ।

    Tattha pariyattisāsanassāpi mūlaṃ hotīti vuttaṃ ‘‘sabbasāsanamūlabhūta’’nti. Etena kammasādhanenapi adhippetatthe siddhe nānāvidhasādhakavacanaṃ nānāvādānaṃ anokāsakaraṇatthāya kataṃ. Svākkhātatādidhammaguṇā pana sāsanassa visesadesakanaravarasaddena vā paridīpakatthabhāvena vā dīpitā avinābhāvato. Sāsanavarassa pana janakasambandhipekkhattā ‘‘naravarassā’’ti vuttaṃ. Tena ca aggapuggalo sāsanavarajanako vācakatthasambandhibhāvena vutto. Anaññasādhāraṇamahākaruṇāsabbaññutaññāṇādiguṇavisesā pana janakasambandhibhūtassa narassa visesakenavarasaddena vā paridīpakatthabhāvena vā dīpito.

    ਕਿਂ ਨੁ ਸੋ ਸਾਸਨવਰਜਨਕੋ ਨਰવਰੋ ਪਰਮਤ੍ਥੋવ, ਉਦਾਹੁ ਪੂਜਨੀਯੋ ਚੇવ ਨਮਸ੍ਸਨੀਯੋ ਚਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਯਂ ਲੋਕੋ…ਪੇ॰… ਨਮਸ੍ਸਤਿ ਚਾ’’ਤਿ, ਤੇਨ ਸਾਸਨવਰਜਨਕੋ ਨਰવਰੋ ਪਰਮਤ੍ਥੋવ ਨ ਹੋਤਿ, ਅਥ ਖੋ ਸਲੋਕਪਾਲੇਨ ਲੋਕੇਨ ਸਦਾ ਸਬ੍ਬਕਾਲੇਸੁ ਪੂਜਨੀਯੋ ਚੇવ ਨਮਸ੍ਸਨੀਯੋ ਚਾਤਿ વਿਸੇਸਿਤੋ ਥੋਮਿਤੋਤਿ।

    Kiṃ nu so sāsanavarajanako naravaro paramatthova, udāhu pūjanīyo ceva namassanīyo cāti vuttaṃ ‘‘yaṃ loko…pe… namassati cā’’ti, tena sāsanavarajanako naravaro paramatthova na hoti, atha kho salokapālena lokena sadā sabbakālesu pūjanīyo ceva namassanīyo cāti visesito thomitoti.

    ਏਤ੍ਥ ਚ ਪੂਜਨਨਮਸ੍ਸਨਚੇਤਨਾવਾਚਕੇਨ વਾ ਪੂਜਨਨਮਸ੍ਸਨਸਦ੍ਦੇਨ ਫਲੂਪਚਾਰਤ੍ਥੋ ਪੁਞ੍ਞਮਹਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਤੋ ਪੂਜਨੀਯਭਾવੋ ਚੇવ ਆਸવਕ੍ਖਯਞਾਣਪਦਟ੍ਠਾਨਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਾਦਿਗੁਣਸਙ੍ਖਾਤੋ ਨਮਸ੍ਸਨੀਯਭਾવੋ ਚ ਦੀਪਕਤ੍ਥਭਾવੇਨ ਪਰਿਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਦੀਪਿਤੋ। ਤੇਨਾਹ ਅਟ੍ਠਕਥਾਚਰਿਯੋ ‘‘ਭਗવਤੋ ਸਦੇવਕਸ੍ਸ ਲੋਕਸ੍ਸ ਪੂਜਨੀਯવਨ੍ਦਨੀਯਭਾવੋ, ਅਗ੍ਗਪੁਗ੍ਗਲਭਾવੋ ਚ વੁਚ੍ਚਮਾਨੋ ਗੁਣવਿਸਿਟ੍ਠਤਂ ਦੀਪੇਤੀ’’ਤਿਆਦਿ (ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ਸਙ੍ਗਹવਾਰવਣ੍ਣਨਾ)।

    Ettha ca pūjananamassanacetanāvācakena vā pūjananamassanasaddena phalūpacārattho puññamahattasaṅkhāto pūjanīyabhāvo ceva āsavakkhayañāṇapadaṭṭhānasabbaññutaññāṇādiguṇasaṅkhāto namassanīyabhāvo ca dīpakatthabhāvena pariggahetvā dīpito. Tenāha aṭṭhakathācariyo ‘‘bhagavato sadevakassa lokassa pūjanīyavandanīyabhāvo, aggapuggalabhāvo ca vuccamāno guṇavisiṭṭhataṃ dīpetī’’tiādi (netti. aṭṭha. saṅgahavāravaṇṇanā).

    ਤਾਦਿਸਸ੍ਸ ਨਰવਰਸ੍ਸ ਤਾਦਿਸਂ ਸਾਸਨવਰਂ ਕਿਂ ਯੇਨ ਕੇਨਚਿ વਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘વਿਦੂਹੀ’’ਤਿ। ਤੇਨ ਤਿਪਿਟਕਧਰਾ ਅਰਿਯਭੂਤਾ ਪਣ੍ਡਿਤਾ વਾਚਕਤ੍ਥਭਾવੇਨ ਗਹਿਤਾ, ਸੁਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨਤਾਦਿਸਙ੍ਘਗੁਣਾ ਪਨ વਨ੍ਦਧਾਤੁવਚਨੇਨ વਾ ਦੀਪਕਤ੍ਥਭਾવੇਨ વਾ ਦੀਪਿਤਾਤਿ। ਏવਂ ਪਰਿਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਦੀਪਿਤੇ ਰਤਨਤ੍ਤਯਗੁਣੇ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਏવਂ ਪਠਮਗਾਥਾਯ ਸਾਤਿਸਯਂ ਰਤਨਤ੍ਤਯਗੁਣਪਰਿਦੀਪਨਂ ਕਤ੍વਾ’’ਤਿ (ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ਸਙ੍ਗਹવਾਰવਣ੍ਣਨਾ) વਕ੍ਖਤਿ, ਨ ਗਾਥਾਯ ਨਿਰવਸੇਸਤ੍ਥੇ। ਤਤ੍ਥ ਏવਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਸਾਸਨવਰਦਸ੍ਸਨਭੂਤਾਯ ਪਠਮਗਾਥਾਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋવ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਅਪਰੇ ਪਨਾਚਰਿਯਾ ‘‘ਇਮਾਯ ਪਠਮਗਾਥਾਯ ਏਕਨ੍ਤਤੋ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾਨਾਧਿਪ੍ਪੇਤવਚਨਾਨਿ ਚੇવ વਾਚਕਤ੍ਥਦੀਪਕਤ੍ਥવਿਸੇਸਾਨਿ ਚ ਸੁਟ੍ਠੁ ਅવਿਚਾਰੇਤ੍વਾ ‘ਏવਂ ਪਠਮਗਾਥਾਯ ਸਾਤਿਸਯਂ ਰਤਨਤ੍ਤਯਗੁਣਪਰਿਦੀਪਨਂ ਕਤ੍વਾ’ਤਿ વਚਨਚ੍ਛਾਯਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਸਾਤਿਸਯਂ ਰਤਨਤ੍ਤਯਗੁਣਪਰਿਦੀਪਨਂ ਕਾਤੁਂ ‘ਯਂ ਲੋਕੋਤ੍ਯਾਦਿਮਾਹਾ’ਤਿ ਚ ਸਾਤਿਸਯਰਤਨਤ੍ਤਯਗੁਣੇ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘ਯਂ ਲੋਕੋਤ੍ਯਾਦਿਮਾਹਾ’ਤਿ’’ ਚ વਦਨ੍ਤਿ। ਤੇਸਂ વਾਦੋ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਨਕ੍ਖਮਤਿ। ਕਾਰਣਂ ਪਨ ਮਯਾ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਾਨੁਸਾਰੇਨ ਞਾਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਅਯਂ ਪਦਾਨੁਕ੍ਕਮਾਨੁਰੂਪਾਨੁਸਨ੍ਧ੍ਯਤ੍ਥੋ।

    Tādisassa naravarassa tādisaṃ sāsanavaraṃ kiṃ yena kenaci viññeyyanti vuttaṃ ‘‘vidūhī’’ti. Tena tipiṭakadharā ariyabhūtā paṇḍitā vācakatthabhāvena gahitā, suppaṭipannatādisaṅghaguṇā pana vandadhātuvacanena vā dīpakatthabhāvena vā dīpitāti. Evaṃ pariggahetvā dīpite ratanattayaguṇe sandhāya ‘‘evaṃ paṭhamagāthāya sātisayaṃ ratanattayaguṇaparidīpanaṃ katvā’’ti (netti. aṭṭha. saṅgahavāravaṇṇanā) vakkhati, na gāthāya niravasesatthe. Tattha evanti evaṃ sāsanavaradassanabhūtāya paṭhamagāthāyāti atthova daṭṭhabbo. Apare panācariyā ‘‘imāya paṭhamagāthāya ekantato adhippetānādhippetavacanāni ceva vācakatthadīpakatthavisesāni ca suṭṭhu avicāretvā ‘evaṃ paṭhamagāthāya sātisayaṃ ratanattayaguṇaparidīpanaṃ katvā’ti vacanacchāyaṃ nissāya sātisayaṃ ratanattayaguṇaparidīpanaṃ kātuṃ ‘yaṃ lokotyādimāhā’ti ca sātisayaratanattayaguṇe dassento ‘yaṃ lokotyādimāhā’ti’’ ca vadanti. Tesaṃ vādo amhākaṃ nakkhamati. Kāraṇaṃ pana mayā heṭṭhā vuttānusārena ñātabbanti ayaṃ padānukkamānurūpānusandhyattho.

    ਅਥ વਾ ਏਕਂ ਸਮਯਂ ਜਮ੍ਬੁવਨਸਣ੍ਡੇ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ਸਿਸ੍ਸਾਨਂ ਹਿਤਂ ਚਿਨ੍ਤੇਨ੍ਤੋ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਭਿਨੀਹਾਰਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ, ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੇਨ ਪਸਂਸਿਤੋ, ਮਹਾਕਚ੍ਚਾਯਨੋ ਸਤ੍ਥਾਰਾ ਅਨੁਮੋਦਿਤਂ ਸਾਸਨਾਯਤ੍ਤਂ ਨવਙ੍ਗਸ੍ਸਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਂ ਸੋਲ਼ਸਹਾਰਾਦਿਅਨੇਕਤ੍ਥવਿਧਂ ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣਂ ਆਰਭਨ੍ਤੋ, ‘‘ਯਂ ਲੋਕੋ’’ਤ੍ਯਾਦਿਮਾਹ। ਯਦਿ ਏવਂ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਂ ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣਭੂਤਂ ਸੋਲ਼ਸਹਾਰਾਤ੍ਯਾਦਿਕਂ ਆਰਭਿਤਬ੍ਬਂ, ਤਂ ਅਨਾਰਭਿਤ੍વਾ ਕਸ੍ਮਾ ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣਤੋ ਬਹਿਭੂਤਂ ‘‘ਯਂ ਲੋਕੋ’’ਤ੍ਯਾਦਿਕਂ ਆਰਭਿਤਬ੍ਬਂ, ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਅਮ੍ਬਂ ਪੁਟ੍ਠੋ ਲਬੁਜਂ ਬ੍ਯਾਕਰੇਯ੍ਯ, ਲਬੁਜਂ ਪੁਟ੍ਠੋ ਅਮ੍ਬਂ ਬ੍ਯਾਕਰੇਯ੍ਯ, ਏવਮੇવ ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣਮਾਰਭਨ੍ਤੋ ਅਞ੍ਞਂ ਆਰਭਤੀਤਿ? ਤਥਾਪਿ ਯਸ੍ਸ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਾਸਨવਰਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸਂવਣ੍ਣਨਂ ਯਂ ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣਂ ਕਾਤੁਕਾਮੋ ਯਸ੍ਸ ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣਸ੍ਸ વਿਸਯਭੂਤਂ ਸਂવਣ੍ਣੇਤਬ੍ਬਸਹਿਤਂ, ਸਂવਣ੍ਣੇਤਬ੍ਬਂ ਏવ વਾ ਤਂ ਸਾਸਨવਰਂ ਤਾવ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਤਂਜਨਕੇਨ, ਤਂવਿਜਾਨਕવਿਦੂਹਿ ਚ ਨਿਯਮੇਤੁਂ, ਰਤਨਤ੍ਤਯਗੁਣਪਰਿਦੀਪਨਞ੍ਚ ਕਾਤੁਂ ‘‘ਯਂ ਲੋਕੋ’’ਤ੍ਯਾਦਿਮਾਹ। ਅਯਂ ਲੀਨਨ੍ਤਰਚੋਦਨਾਸਹਿਤੋ ਅਨੁਸਨ੍ਧ੍ਯਤ੍ਥੋ।

    Atha vā ekaṃ samayaṃ jambuvanasaṇḍe nisīditvā sissānaṃ hitaṃ cintento, attano abhinīhārasampattiṃ passanto, sammāsambuddhena pasaṃsito, mahākaccāyano satthārā anumoditaṃ sāsanāyattaṃ navaṅgassatthavaṇṇanaṃ soḷasahārādianekatthavidhaṃ nettippakaraṇaṃ ārabhanto, ‘‘yaṃ loko’’tyādimāha. Yadi evaṃ yathāvuttappakāraṃ nettippakaraṇabhūtaṃ soḷasahārātyādikaṃ ārabhitabbaṃ, taṃ anārabhitvā kasmā nettippakaraṇato bahibhūtaṃ ‘‘yaṃ loko’’tyādikaṃ ārabhitabbaṃ, seyyathāpi ambaṃ puṭṭho labujaṃ byākareyya, labujaṃ puṭṭho ambaṃ byākareyya, evameva nettippakaraṇamārabhanto aññaṃ ārabhatīti? Tathāpi yassa yathāvuttassa sāsanavarassa atthasaṃvaṇṇanaṃ yaṃ nettippakaraṇaṃ kātukāmo yassa nettippakaraṇassa visayabhūtaṃ saṃvaṇṇetabbasahitaṃ, saṃvaṇṇetabbaṃ eva vā taṃ sāsanavaraṃ tāva dassento taṃjanakena, taṃvijānakavidūhi ca niyametuṃ, ratanattayaguṇaparidīpanañca kātuṃ ‘‘yaṃ loko’’tyādimāha. Ayaṃ līnantaracodanāsahito anusandhyattho.

    ‘‘ਯਂ ਲੋਕੋ ਪੂਜਯਤੇ, ਸਲੋਕਪਾਲੋ ਸਦਾ ਨਮਸ੍ਸਤਿ ਚ।

    ‘‘Yaṃ loko pūjayate, salokapālo sadā namassati ca;

    ਤਸ੍ਸੇਤ ਸਾਸਨવਰਂ, વਿਦੂਹਿ ਞੇਯ੍ਯਂ ਨਰવਰਸ੍ਸਾ’’ਤਿ॥ –

    Tasseta sāsanavaraṃ, vidūhi ñeyyaṃ naravarassā’’ti. –

    ਨਿਗ੍ਗਹਿਤਲੋਪਂ ਕਤ੍વਾ ਰਚਿਤਾ ਗਾਥਾ ਅਰਿਯਾਸਾਮਞ੍ਞਲਕ੍ਖਣੇਨ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾ। ਕਥਂ? ਪੁਬ੍ਬਡ੍ਢੇ ਤਿਂਸ ਮਤ੍ਤਾ, ਅਪਰਡ੍ਢੇ ਸਤ੍ਤવੀਸ ਮਤ੍ਤਾ। ਸਮ੍ਪਿਣ੍ਡਿਤਾ ਸਤ੍ਤਪਞ੍ਞਾਸ ਮਤ੍ਤਾવ ਭવਨ੍ਤਿ। ਅਕ੍ਖਰਾਨਂ ਪਨ ਇਮਿਸ੍ਸਂ ਗਾਥਾਯਂ ਸਤ੍ਤਤਿਂਸ। ਤੇਸੁ ਗਰੁਕ੍ਖਰਾ વੀਸਤਿ, ਲਹੁਕ੍ਖਰਾ ਸਤ੍ਤਰਸ ਭવਨ੍ਤਿ। ‘‘ਤਸ੍ਸੇਤਂ ਸਾਸਨવਰ’’ਨ੍ਤਿ ਪਨ ਸਾਨੁਨਾਸਿਕਂ વਿਰੁਜ੍ਝਤਿ।

    Niggahitalopaṃ katvā racitā gāthā ariyāsāmaññalakkhaṇena sampannā. Kathaṃ? Pubbaḍḍhe tiṃsa mattā, aparaḍḍhe sattavīsa mattā. Sampiṇḍitā sattapaññāsa mattāva bhavanti. Akkharānaṃ pana imissaṃ gāthāyaṃ sattatiṃsa. Tesu garukkharā vīsati, lahukkharā sattarasa bhavanti. ‘‘Tassetaṃ sāsanavara’’nti pana sānunāsikaṃ virujjhati.

    ਤਤ੍ਥ ਨਿਦ੍ਦੇਸਤ੍ਥੋ ਅਟ੍ਠਕਥਾਨੁਸਾਰੇਨ વਿਜਾਨਿਤਬ੍ਬੋ। ਸਲੋਕਪਾਲੋ ਸਬ੍ਬੋ ਸਤ੍ਤਲੋਕੋ ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਂ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਾਦਿਅਨੇਕਗੁਣਾਨੁਸ੍ਸਰਣੇਨ વਾ ਪੂਜੇਤਬ੍ਬਪੂਜਨੇਨ વਾ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਪੂਜਨੇਨ વਾ ਸਦਾ ਸਬ੍ਬਕਾਲੇਸੁ ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਂ ਯਂ ਨਰવਰਂ ਪੂਜਯਤੇ ਚੇવ ਨਮਸ੍ਸਤਿ ਚ, ਤਸ੍ਸ ਪੂਜੇਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਚੇવ ਨਮਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਚ ਸਤ੍ਥੁਨੋ ਨਰવਰਸ੍ਸ ਤਿਲੋਕਗ੍ਗਸ੍ਸ ਮਯਾ ਸਂવਣ੍ਣੇਤਬ੍ਬਸਹਿਤਂ, ਸਂવਣ੍ਣੇਤਬ੍ਬਂ ਏવ વਾ વਿਦੂਹੇવ ਞੇਯ੍ਯਂ ਞਾਤਬ੍ਬਂ। ਨਿਪੁਣਞਾਣਗੋਚਰਂ ਏਤਂ ਮਯਾ ਬੁਦ੍ਧਿਯਂ ਠਪਿਤਂ ਸਾਸਨવਰਂ ਮਯਾ ਆਰਭਿਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣਸ੍ਸ વਿਸਯਨ੍ਤਿ ਪਠਮਂ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸਂવਣ੍ਣਨਾਭੂਤਂ ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣਂ ਅਹਂ ਆਰਭਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਤਂ ਤੁਮ੍ਹੇ ਸਾਧવੋ ਸੁਣਾਥ ਮਨਸਿ ਕਰੋਥਾਤਿ ਸਮੁਦਾਯਯੋਜਨਾ, ਅવਯવਯੋਜਨਾਪਿ ਕਾਤਬ੍ਬਾ।

    Tattha niddesattho aṭṭhakathānusārena vijānitabbo. Salokapālo sabbo sattaloko sakkaccaṃ sabbaññutaññāṇādianekaguṇānussaraṇena vā pūjetabbapūjanena vā paṭipattipūjanena vā sadā sabbakālesu sakkaccaṃ yaṃ naravaraṃ pūjayate ceva namassati ca, tassa pūjetabbassa ceva namassitabbassa ca satthuno naravarassa tilokaggassa mayā saṃvaṇṇetabbasahitaṃ, saṃvaṇṇetabbaṃ eva vā vidūheva ñeyyaṃ ñātabbaṃ. Nipuṇañāṇagocaraṃ etaṃ mayā buddhiyaṃ ṭhapitaṃ sāsanavaraṃ mayā ārabhitabbassa nettippakaraṇassa visayanti paṭhamaṃ jānitabbaṃ dassetvā tassa atthasaṃvaṇṇanābhūtaṃ nettippakaraṇaṃ ahaṃ ārabhissāmi, taṃ tumhe sādhavo suṇātha manasi karothāti samudāyayojanā, avayavayojanāpi kātabbā.

    ਕਥਂ? ‘‘ਸਲੋਕਪਾਲੋ ਲੋਕੋ’’ਤਿ વਿਸੇਸਨવਿਸੇਸਿਤਬ੍ਬਭਾવੇਨ ਯੋਜਨਾ। ਲੋਕਪਾਲੋ વਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਅવਸੇਸੋ ਲੋਕੋ ਚ ਨ ਹੋਤਿ, ਅਥ ਖੋ ਲੋਕਪਾਲਸਹਿਤੋ ਲੋਕੋਤਿ વਿਸੇਸੇਤਿ। ‘‘ਲੋਕੋ ਪੂਜਯਤੇ ਚੇવ ਨਮਸ੍ਸਤਿ ਚਾ’’ਤਿ ਕਤ੍ਤੁਕਾਰਕਆਖ੍ਯਾਤਕਿਰਿਯਾਭਾવੇਨ ਯੋਜਨਾ ‘‘ਯੋ ਕਰੋਤਿ, ਸ ਕਤ੍ਤਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। ਯੋ ਲੋਕੋ ਕਾਰਕੋ, ਸੋ ਕਤ੍ਤਾ ਹੋਤੁ। ਯੋ ਲੋਕੋ ਪੂਜਯਤੇ ਚੇવ ਨਮਸ੍ਸਤਿ ਚ, ਕਥਂ ਸੋ ਕਤ੍ਤਾਤਿ? ‘‘ਯੋ ਕਰੋਤਿ, ਸ ਕਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ‘‘ਯੋ ਕਰੋਤਿ ਕਿਰਿਯਂ ਨਿਪ੍ਫਾਦੇਤਿ, ਸੋ ਕਿਰਿਯਾਨਿਪ੍ਫਾਦਕੋ ਕਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਅਤ੍ਥਸਮ੍ਭવਤੋ ਸਯਨਭੁਞ੍ਜਨਾਦਿਸਬ੍ਬਕਿਰਿਯਾਨਿਪ੍ਫਾਦਕੋ ਕਤ੍ਤਾਯੇવ ਹੋਤਿ। ਅਯਞ੍ਚ ਲੋਕੋ ਪੂਜਨਨਮਸ੍ਸਨਕਿਰਿਯਾਨਿਪ੍ਫਾਦਕੋਯੇવਾਤਿ। ਕਥਂ ਅਯਂ ਲੋਕੋ ਕਿਰਿਯਾਨਿਪ੍ਫਾਦਕੋਤਿ? ‘‘ਲੋਕੋ’’ਤਿ ਸਤ੍ਤਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਾ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਾਯਪਿ ਪਞ੍ਞਾਪੇਤਬ੍ਬੋ ਸਨ੍ਤਾਨੇ ਪવਤ੍ਤਮਾਨੋ ਹਦਯવਤ੍ਥੁਨਿਸ੍ਸਿਤੋ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੋ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ, ਸੋ ਯਥਾਰਹਂ ਹੇਤਾਧਿਪਤਿਸਹਜਾਤਾਦਿਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ ਨਿਪ੍ਫਾਦਕੋ ਭવੇ। ਏવਂ ਲੋਕਸ੍ਸ ਕਤ੍ਤੁਕਾਰਕਭਾવੋ વਿਜਾਨਿਤਬ੍ਬੋਤਿ ਪਚ੍ਚਯਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਭਾવੇਨ ਯੋਜਨਾ। ਏਸ ਨਯੋ ਤੀਸੁ ਪਿਟਕੇਸੁਪਿ ਏવਰੂਪੇਸੁ ਠਾਨੇਸੁ।

    Kathaṃ? ‘‘Salokapālo loko’’ti visesanavisesitabbabhāvena yojanā. Lokapālo vajjetvā avaseso loko ca na hoti, atha kho lokapālasahito lokoti viseseti. ‘‘Loko pūjayate ceva namassati cā’’ti kattukārakaākhyātakiriyābhāvena yojanā ‘‘yo karoti, sa kattā’’ti vuttattā. Yo loko kārako, so kattā hotu. Yo loko pūjayate ceva namassati ca, kathaṃ so kattāti? ‘‘Yo karoti, sa kattā’’ti suttassa ‘‘yo karoti kiriyaṃ nipphādeti, so kiriyānipphādako kattā’’ti atthasambhavato sayanabhuñjanādisabbakiriyānipphādako kattāyeva hoti. Ayañca loko pūjananamassanakiriyānipphādakoyevāti. Kathaṃ ayaṃ loko kiriyānipphādakoti? ‘‘Loko’’ti sattapaññattiyā paramatthato avijjamānāyapi paññāpetabbo santāne pavattamāno hadayavatthunissito cittuppādo gahetabbo, so yathārahaṃ hetādhipatisahajātādipaccayena paccayo nipphādako bhave. Evaṃ lokassa kattukārakabhāvo vijānitabboti paccayapaccayuppannabhāvena yojanā. Esa nayo tīsu piṭakesupi evarūpesu ṭhānesu.

    ‘‘ਯਂ ਨਰવਰਂ ਪੂਜਯਤੇ ਚੇવ ਨਮਸ੍ਸਤਿ ਚਾ’’ਤਿ ਕਮ੍ਮਕਾਰਕਆਖ੍ਯਾਤਕਿਰਿਯਾਭਾવੇਨ ਯੋਜਨਾ ‘‘ਯਂ ਕਰੋਤਿ, ਤਂ ਕਮ੍ਮ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। ਯਂ ਕਾਤਬ੍ਬਂ, ਤਂ ਕਮ੍ਮਂ ਹੋਤੁ। ਯਂ ਪੂਜਯਤਿ ਚੇવ ਨਮਸ੍ਸਤਿ ਚ, ਕਥਂ ਤਂ ਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿ? ‘‘ਯਂ ਕਰੋਤਿ, ਤਂ ਕਮ੍ਮ’’ਨ੍ਤਿ ਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ‘‘ਯਂ ਕਰੋਤਿ ਕਿਰਿਯਾਯ ਸਮ੍ਬਜ੍ਝਤਿ, ਕਿਰਿਯਾਯ ਸਮ੍ਬਜ੍ਝਿਤਬ੍ਬਂ ਕਮ੍ਮ’’ਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥਸਮ੍ਭવਤੋ ਕਰਣવਾਚਕવਚਨੀਯਾਦਿਸਬ੍ਬਕਿਰਿਯਾਯ ਸਮ੍ਬਜ੍ਝਿਤਬ੍ਬਂ ਕਮ੍ਮਂ ਹੋਤ੍વੇવ। ਅਯਞ੍ਚ ਨਰવਰੋ ਪੂਜਨਨਮਸ੍ਸਨਕਿਰਿਯਾਯ વਾਚਕવਚਨੀਯਭਾવੇਨ ਸਮ੍ਬਜ੍ਝਿਤਬ੍ਬੋਯੇવਾਤਿ। ਕਥਂ ਅਯਂ ਨਰવਰੋ વਚਨੀਯੋਤਿ? ਪੂਜਨਨਮਸ੍ਸਨਚੇਤਨਾਯ ਆਰਮ੍ਮਣਕਰਣવਸੇਨ ਨਰવਰੋ વਚਨੀਯੋ, ਚੇਤਨਾ વਾਚਕਾ, ਏવਂ વਾਚਕવਚਿਤਬ੍ਬਭਾવੋ ਹੋਤ੍વੇવ। ‘‘ਯਂ ਨਰવਰ’’ਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਾ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਾਯਪਿ ਪਞ੍ਞਾਪੇਤਬ੍ਬੋ ਸਨ੍ਤਾਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਮਾਨੋ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਗੁਣਸਹਿਤੋ ਖਨ੍ਧਪਞ੍ਚਕੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਸੋ ਆਰਮ੍ਮਣਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ, ਚੇਤਨਾ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਤਿ ਪਚ੍ਚਯਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਭਾવੇਨ ਯੋਜਨਾ। ਏਸ ਨਯੋ ਤੀਸੁ ਪਿਟਕੇਸੁ ਏવਰੂਪੇਸੁ ਠਾਨੇਸੁ।

    ‘‘Yaṃnaravaraṃ pūjayate ceva namassati cā’’ti kammakārakaākhyātakiriyābhāvena yojanā ‘‘yaṃ karoti, taṃ kamma’’nti vuttattā. Yaṃ kātabbaṃ, taṃ kammaṃ hotu. Yaṃ pūjayati ceva namassati ca, kathaṃ taṃ kammanti? ‘‘Yaṃ karoti, taṃ kamma’’nti suttassa ‘‘yaṃ karoti kiriyāya sambajjhati, kiriyāya sambajjhitabbaṃ kamma’’nti atthasambhavato karaṇavācakavacanīyādisabbakiriyāya sambajjhitabbaṃ kammaṃ hotveva. Ayañca naravaro pūjananamassanakiriyāya vācakavacanīyabhāvena sambajjhitabboyevāti. Kathaṃ ayaṃ naravaro vacanīyoti? Pūjananamassanacetanāya ārammaṇakaraṇavasena naravaro vacanīyo, cetanā vācakā, evaṃ vācakavacitabbabhāvo hotveva. ‘‘Yaṃ naravara’’nti paññattiyā paramatthato avijjamānāyapi paññāpetabbo santānavasena pavattamāno lokiyalokuttaraguṇasahito khandhapañcako vutto, so ārammaṇapaccayena paccayo, cetanā paccayuppannāti paccayapaccayuppannabhāvena yojanā. Esa nayo tīsu piṭakesu evarūpesu ṭhānesu.

    ‘‘ਤਸ੍ਸ ਨਰવਰਸ੍ਸਾ’’ਤਿ વਿਸੇਸਨવਿਸੇਸਿਤਬ੍ਬਭਾવੇਨ ਯੋਜਨਾ। ਨਰવਰੋ ਨਾਮ ਨਿਮਨ੍ਤਿਤਬ੍ਬਾਦਿਕੋ ਨ ਹੋਤਿ, ਅਥ ਖੋ ਪੂਜੇਤਬ੍ਬੋ ਨਮਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬੋ ਏવਾਤਿ વਿਸੇਸੇਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਪੂਜੇਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਚੇવ ਨਮਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਚ ਨਰવਰਸ੍ਸ ਸਾਸਨવਰਨ੍ਤਿ ਜਞ੍ਞਜਨਕਭਾવੇਨ ਯੋਜਨਾ। ਸਾਸਨવਰਂ ਨਾਮ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਸਾવਕਬੁਦ੍ਧਰਾਜਰਾਜਾਦੀਨਂ ਸਾਸਨવਰਂ ਨ ਹੋਤਿ, ਪੂਜੇਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਚੇવ ਨਮਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਚ ਨਰવਰਸ੍ਸ ਤਿਲੋਕਸ੍ਸੇવ ਸਾਸਨવਰਨ੍ਤਿ ਨਿਯਮੇਤਿ।

    ‘‘Tassa naravarassā’’ti visesanavisesitabbabhāvena yojanā. Naravaro nāma nimantitabbādiko na hoti, atha kho pūjetabbo namassitabbo evāti viseseti. Tassa pūjetabbassa ceva namassitabbassa ca naravarassa sāsanavaranti jaññajanakabhāvena yojanā. Sāsanavaraṃ nāma paccekabuddhasāvakabuddharājarājādīnaṃ sāsanavaraṃ na hoti, pūjetabbassa ceva namassitabbassa ca naravarassa tilokasseva sāsanavaranti niyameti.

    ‘‘વਿਦੂਹਿ ਞੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ ਕਤ੍ਤੁਕਾਰਕਕਿਤਕਿਰਿਯਾਭਾવੇਨ ਯੋਜਨਾ। ਕਤ੍ਤੁਭਾવੋ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤੋવ। ‘‘વਿਦੂਹੀ’’ਤਿ ਸਤ੍ਤਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਾ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਾਯਪਿ ਪਞ੍ਞਾਪੇਤਬ੍ਬੋ ਸਨ੍ਤਾਨੇ ਪવਤ੍ਤਮਾਨੋ ਸਾਸਨવਰੇ ਸਮ੍ਮੋਹਧਂਸਕਞਾਣਸਹਿਤੋ ਹਦਯવਤ੍ਥੁਨਿਸ੍ਸਿਤੋ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਸੋ ਯਥਾਰਹਂ ਹੇਤਾਧਿਪਤਿਸਹਜਾਤਾਦਿਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ ਨਿਪ੍ਫਾਦਕੋ ਭવੇ। ਞਾ-ਇਤਿਧਾਤੁਯਾ ਅਤ੍ਥਭੂਤਂ ਞਾਣਂ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਨਿਪ੍ਫਾਦੇਯ੍ਯਂ ਭવੇ, ਏવਂ ਪਚ੍ਚਯਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਭਾવੇਨ ਯੋਜਨਾ।

    ‘‘Vidūhi ñeyya’’nti kattukārakakitakiriyābhāvena yojanā. Kattubhāvo heṭṭhā vuttova. ‘‘Vidūhī’’ti sattapaññattiyā paramatthato avijjamānāyapi paññāpetabbo santāne pavattamāno sāsanavare sammohadhaṃsakañāṇasahito hadayavatthunissito cittuppādo vutto, so yathārahaṃ hetādhipatisahajātādipaccayena paccayo nipphādako bhave. Ñā-itidhātuyā atthabhūtaṃ ñāṇaṃ paccayuppannaṃ nipphādeyyaṃ bhave, evaṃ paccayapaccayuppannabhāvena yojanā.

    ‘‘ਞੇਯ੍ਯਂ ਸਾਸਨવਰ’’ਨ੍ਤਿ વਿਸੇਸਨવਿਸੇਸ੍ਯਭਾવੇਨ ਯੋਜਨਾ। ਸਾਸਨવਰਂ ਨਾਮ ਨ ਯੇਨ ਕੇਨਚਿ ਞੇਯ੍ਯਂ, ਅਥ ਖੋ વਿਦੂਹੇવ ਸਣ੍ਹਸੁਖੁਮਞਾਣੇਨ ਞੇਯ੍ਯਂ ਸਾਸਨવਰਨ੍ਤਿ વਿਸੇਸੇਤਿ।

    ‘‘Ñeyyaṃ sāsanavara’’nti visesanavisesyabhāvena yojanā. Sāsanavaraṃ nāma na yena kenaci ñeyyaṃ, atha kho vidūheva saṇhasukhumañāṇena ñeyyaṃ sāsanavaranti viseseti.

    ‘‘ਏਤਂ ਸਾਸਨવਰ’’ਨ੍ਤਿ વਿਸੇਸਨવਿਸੇਸ੍ਯਭਾવੇਨ ਯੋਜਨਾ। ਸਾਸਨવਰਂ ਨਾਮ ਮਯਾ ਬੁਦ੍ਧਿਯਂ ਅਟ੍ਠਪਿਤਂ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤੇਤਬ੍ਬਂ ਹੋਤਿ, ਮਯਾ ਇਦਾਨਿ ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣਸ੍ਸ વਿਸਯਭਾવੇਨ ਬੁਦ੍ਧਿਯਂ વਿਪਰਿવਤ੍ਤਮਾਨਂ ਠਪੇਤਬ੍ਬਂ ਪવਤ੍ਤੇਤਬ੍ਬਂ ਸਾਸਨવਰਨ੍ਤਿ વਿਸੇਸੇਤਿ। ਏਤਂ ਸਾਸਨવਰਂ ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣਸ੍ਸ વਿਸਯਨ੍ਤਿ ਯੋਜਨਾ ਕਾਤਬ੍ਬਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਏਤਂ ਇਦਾਨਿ ਅਮ੍ਹੇਹਿ વਿਭਜਿਤਬ੍ਬਹਾਰਨਯਪਟ੍ਠਾਨવਿਚਾਰਣવਿਸਯਭੂਤਂ ਸਾਸਨ’’ਨ੍ਤਿ (ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ਸਙ੍ਗਹવਾਰવਣ੍ਣਨਾ)। ਇਚ੍ਚੇવਂ ਨੇਤ੍ਤਿਯਾ ਪਠਮਗਾਥਾਯ ਸਙ੍ਖੇਪੇਨ ਯੋਜਨਤ੍ਥੋ ਸਮਤ੍ਤੋ।

    ‘‘Etaṃ sāsanavara’’nti visesanavisesyabhāvena yojanā. Sāsanavaraṃ nāma mayā buddhiyaṃ aṭṭhapitaṃ appavattetabbaṃ hoti, mayā idāni nettippakaraṇassa visayabhāvena buddhiyaṃ viparivattamānaṃ ṭhapetabbaṃ pavattetabbaṃ sāsanavaranti viseseti. Etaṃ sāsanavaraṃ nettippakaraṇassa visayanti yojanā kātabbā. Tenāha ‘‘etaṃ idāni amhehi vibhajitabbahāranayapaṭṭhānavicāraṇavisayabhūtaṃ sāsana’’nti (netti. aṭṭha. saṅgahavāravaṇṇanā). Iccevaṃ nettiyā paṭhamagāthāya saṅkhepena yojanattho samatto.

    ਤਤ੍ਥ ਨ੍ਤਿ ਅਨਿਯਮਨਰવਰਸ੍ਸ ਸਤ੍ਥੁਨੋ વਾਚਕਂ ਪਯੋਗવਨ੍ਤਸਬ੍ਬਨਾਮਂ। ਅਨਿਯਮੋ ਚ ਪੂਜਨਨਮਸ੍ਸਨਕਿਰਿਯਾਯ ਅਨਿਯਮਿਤਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤੋ, ਨ ਨਰવਰਤੋ ਅਞ੍ਞਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਮ੍ਭવਤੋਤਿ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੇਸਾਨਿਯਤੇਸੁਪਿ ਤੀਸੁ ਪਿਟਕੇਸੁ। ਲੋਕਿਯਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪੁਞ੍ਞਾਪੁਞ੍ਞਾਨਿ, ਤਬ੍ਬਿਪਾਕੋ ਚਾਤਿ ਲੋਕੋ।ਏਤ੍ਥ ਸਤ੍ਤਨਿਕਾਯੇ ਪੁਞ੍ਞਾਪੁਞ੍ਞਾਨਿ ਲੋਕਿਯਨ੍ਤਿ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ, ਤਬ੍ਬਿਪਾਕੋ ਚ ਲੋਕਿਯਤਿ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਇਤਿ ਸਤ੍ਤਨਿਕਾਯਸ੍ਸ ਪੁਞ੍ਞਾਪੁਞ੍ਞਾਨਂ, ਤਬ੍ਬਿਪਾਕਸ੍ਸ ਚ ਪવਤ੍ਤਨਸ੍ਸ ਆਧਾਰਭਾવਤੋ ‘‘ਏਤ੍ਥਾ’’ਤਿਪਦੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠੋ ਸਤ੍ਤਨਿਕਾਯੋ ਲੋਕੋਨਾਮ। ਪੂਜਯਤੇਤਿ વਿਗ੍ਗਹવਿਰਹਿਤਂ ਆਖ੍ਯਾਤਪਦਂ, ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਂ ਪੂਜਨਂ ਕਰੋਤਿ।

    Tattha yanti aniyamanaravarassa satthuno vācakaṃ payogavantasabbanāmaṃ. Aniyamo ca pūjananamassanakiriyāya aniyamitattā vutto, na naravarato aññasattassa sambhavatoti. Esa nayo sesāniyatesupi tīsu piṭakesu. Lokiyanti ettha puññāpuññāni, tabbipāko cāti loko.Ettha sattanikāye puññāpuññāni lokiyanti pavattanti, tabbipāko ca lokiyati pavattati, iti sattanikāyassa puññāpuññānaṃ, tabbipākassa ca pavattanassa ādhārabhāvato ‘‘etthā’’tipadena niddiṭṭho sattanikāyo lokonāma. Pūjayateti viggahavirahitaṃ ākhyātapadaṃ, sakkaccaṃ pūjanaṃ karoti.

    ਲੋਕਂ ਪਾਲੇਨ੍ਤੀਤਿ ਲੋਕਪਾਲਾ, ਪੁਞ੍ਞਾਪੁਞ੍ਞਾਨਞ੍ਚੇવ ਤਬ੍ਬਿਪਾਕਸ੍ਸ ਚ ਪવਤ੍ਤਨਾਧਾਰਤ੍ਤਾ ਲੋਕਾ ਚ। ਕੇ ਤੇ? ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਮਹਾਰਾਜਾਨੋ, ਇਨ੍ਦਯਮવਰੁਣਕੁવੇਰਾ વਾ, ਖਤ੍ਤਿਯਚਤੁਮਹਾਰਾਜਸਕ੍ਕਸੁਯਾਮਸਨ੍ਤੁਸਿਤਸੁਨਿਮ੍ਮਿਤਪਰਨਿਮ੍ਮਿਤવਸવਤ੍ਤਿਮਹਾਬ੍ਰਹ੍ਮਾਦਯੋ વਾ। ਪਾਲਨਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ਇਸ੍ਸਰਿਯਾਧਿਪਚ੍ਚੇਨ ਤਂਤਂਸਤ੍ਤਲੋਕਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞવਿਹੇਸਨਨਿવਾਰਣਾਦਿਆਣਾਪવਤ੍ਤਾਪਨਯਸਪਰਿવਾਰਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਰਾਦਿਨਿਯ੍ਯਾਦਨਾ, ਸਹ ਲੋਕਪਾਲੇਹਿ ਯੋ વਤ੍ਤਤੀਤਿ ਸਲੋਕਪਾਲੋ। ਅਥ વਾ ਯੇ ਹਿਰੋਤ੍ਤਪ੍ਪਾ ਲੋਕਂ ਪਾਲੇਨ੍ਤਿ, ਇਤਿ ਪਾਲਨਤੋ ਤੇ ਹਿਰੋਤ੍ਤਪ੍ਪਾ ਲੋਕਪਾਲਾ। ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ ‘‘ਦ੍વੇਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸੁਕ੍ਕਾ ਧਮ੍ਮਾ ਲੋਕਂ ਪਾਲੇਨ੍ਤੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੨.੯; ਇਤਿવੁ॰ ੪੨)। ਲੋਕਪਾਲੇਹਿ ਹਿਰੋਤ੍ਤਪ੍ਪੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਲੋਕੋ ਸਲੋਕਪਾਲੋ ਨਾਮ। ਹਿਰੋਤ੍ਤਪ੍ਪਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਹਿ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸੋ ਲੋਕੋ ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਂ ਸਦਾ ਸਬ੍ਬਕਾਲੇਸੁ ਪੂਜਯਤਿ ਚੇવ ਨਮਸ੍ਸਤਿ ਚ ਪਾਪਹਿਰਿਜਿਗੁਚ੍ਛਨਤੋ, ਧਮ੍ਮਚ੍ਛਨ੍ਦવਨ੍ਤਤਾਯ ਚ।

    Lokaṃ pālentīti lokapālā, puññāpuññānañceva tabbipākassa ca pavattanādhārattā lokā ca. Ke te? Cattāro mahārājāno, indayamavaruṇakuverā vā, khattiyacatumahārājasakkasuyāmasantusitasunimmitaparanimmitavasavattimahābrahmādayo vā. Pālanañcettha issariyādhipaccena taṃtaṃsattalokassa aññamaññavihesananivāraṇādiāṇāpavattāpanayasaparivāraṭṭhānantarādiniyyādanā, saha lokapālehi yo vattatīti salokapālo. Atha vā ye hirottappā lokaṃ pālenti, iti pālanato te hirottappā lokapālā. Tenāha bhagavā ‘‘dveme, bhikkhave, sukkā dhammā lokaṃ pālentī’’ti (a. ni. 2.9; itivu. 42). Lokapālehi hirottappehi samannāgato loko salokapālo nāma. Hirottappasampanno hi sappuriso loko sakkaccaṃ sadā sabbakālesu pūjayati ceva namassati ca pāpahirijigucchanato, dhammacchandavantatāya ca.

    ਅਞ੍ਞੇ ਪਨ ਪੂਜੇਨ੍ਤਾ ਨਮਸ੍ਸਨ੍ਤਾਪਿ ਕਦਾਚਿਯੇવ ਪੂਜੇਨ੍ਤਿ ਨਮਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਨ ਸਬ੍ਬਦਾਤਿ। ਸਦਾਤਿ ਪੂਜਨਨਮਸ੍ਸਨਕਾਲવਾਚਕવਿਗ੍ਗਹવਿਰਹਿਤਂ વਿਕਪ੍ਪਨਾਮਂ, ਸਬ੍ਬਨਾਮਂ વਾ। ਨਮਸ੍ਸਤੀਤਿ વਿਗ੍ਗਹવਿਰਹਿਤਂ ਆਖ੍ਯਾਤਪਦਂ, ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਂ ਨਮਸ੍ਸਨਂ ਕਰੋਤਿ। ਤਸ੍ਸੇਤਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਨਿਯਮવਾਚਕਂ ਪਯੋਗવਨ੍ਤਸਬ੍ਬਨਾਮਂ વਿਗ੍ਗਹવਿਰਹਿਤਮੇવ। ਨਿਯਮੋ ਚ ਪੂਜਨਨਮਸ੍ਸਨਕਿਰਿਯਾਯ વਿਸੇਸਿਤੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਤਸ੍ਸ ਪੂਜਨਨਮਸ੍ਸਨਕਿਰਿਯਾਯ ਨਿਯਮਿਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਪੂਜੇਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਨਮਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਨਰવਰਸ੍ਸਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ ਯੁਤ੍ਤੋવ। ਸੇਸਨਿਯਮੇਸੁ ਅਞ੍ਞੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਏਤਨ੍ਤਿ ਆਚਰਿਯੇਨ વਿਭਜਿਤਬ੍ਬਹਾਰਨਯਪਟ੍ਠਾਨવਿਚਾਰਣવਿਸਯਭੂਤਸ੍ਸ ਸਾਸਨવਰਪਰਾਮਸਨਂ ਪਯੋਗવਨ੍ਤਸਬ੍ਬਨਾਮਂ વਿਗ੍ਗਹવਿਰਹਿਤਂ।

    Aññe pana pūjentā namassantāpi kadāciyeva pūjenti namassanti, na sabbadāti. Sadāti pūjananamassanakālavācakaviggahavirahitaṃ vikappanāmaṃ, sabbanāmaṃ vā. Namassatīti viggahavirahitaṃ ākhyātapadaṃ, sakkaccaṃ namassanaṃ karoti. Tassetāti ettha tassāti niyamavācakaṃ payogavantasabbanāmaṃ viggahavirahitameva. Niyamo ca pūjananamassanakiriyāya visesito. Tasmā tassa pūjananamassanakiriyāya niyamitabbassa pūjetabbassa namassitabbassa naravarassāti attho yuttova. Sesaniyamesu aññesupi eseva nayo. Etanti ācariyena vibhajitabbahāranayapaṭṭhānavicāraṇavisayabhūtassa sāsanavaraparāmasanaṃ payogavantasabbanāmaṃ viggahavirahitaṃ.

    ਸਾਸਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਸਾਸਨਂ, ਏਤੇਨ ਨવવਿਧਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤੇਨ, ਨવવਿਧਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਸਹਿਤੇਨ વਾ વਰੇਨ ਸਬ੍ਬੇਨ ਸਮਤ੍ਥੇ વੇਨੇਯ੍ਯੇ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕਸਮ੍ਪਰਾਯਿਕਪਰਮਤ੍ਥੇਹਿ ਤਿવਿਧਯਾਨਮੁਖੇਨ ਯਥਾਰਹਂ ਸਤ੍ਤੇ ਸਾਸਤਿ ਅਨੁਸਾਸਤਿ વਿਨੇਤਿ। ਇਤਿ ਸਾਸਨਾਨੁਸਾਸਨਕਿਰਿਯਾਨੁਸਾਰੇਨ વੇਨੇਯ੍ਯਸਤ੍ਤਾਨਂ ਜਾਨਨਪਟਿਪਜ੍ਜਨਾਧਿਗਮਸ੍ਸ ਕਾਰਣਕਰਣਤ੍ਤਾ ‘‘ਏਤੇਨਾ’’ਤਿ ਪਦੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਂ ਨવવਿਧਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਂ, ਨવવਿਧਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਸਹਿਤਂ વਾ વਰਂ ਸਬ੍ਬਂ ਸਾਸਨਂ ਨਾਮ। ਨવવਿਧਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਦੇਸਨਾਯ ਹਿ વੇਨੇਯ੍ਯਾਨਂ ਜਾਨਨਂ ਪੁਰਿਮਜਾਨਨੇਨ ਪਚ੍ਛਿਮਜਾਨਨਂ, ਜਾਨਨੇਨ ਪਟਿਪਜ੍ਜਨੇਨ ਪਚ੍ਛਿਮਪਟਿਪਜ੍ਜਨੇਨ ਅਧਿਗਮੋ, ਪੁਰਿਮਾਧਿਗਮੇਨ ਪਚ੍ਛਿਮਾਧਿਗਮੋ ਹੋਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸਦ੍ਧਾ ਸੀਲਂ ਸੁਤਂ ਚਾਗੋ ਪਞ੍ਞਾ ਸਦ੍ਧਾਯ ਸੀਲਸ੍ਸ ਸੁਤਸ੍ਸ ਚਾਗਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਾਯਾ’’ਤਿ (ਪਟ੍ਠਾ॰ ੧.੧.੪੨੩) ਚ ‘‘ਪਠਮਸ੍ਸ ਝਾਨਸ੍ਸ ਪਰਿਕਮ੍ਮਂ ਪਠਮਸ੍ਸ ਝਾਨਸ੍ਸ’’ਤ੍ਯਾਦਿ (ਪਟ੍ਠਾ॰ ੧.੧.੪੨੩) ਚ। ਸਾਸਧਾਤੁਯਾ ਦੇਸਨਾਸਦ੍ਦੋ ਚ ਤਂਜਨਕੋ ਦੇਸਨਾਞਾਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੋ ਚ ਮੁਖ੍ਯਤ੍ਥੋ, ਤਂਉਪਨਿਸ੍ਸਯਪਚ੍ਚਯਾ વੇਨੇਯ੍ਯਾਨਂ ਅਤ੍ਥਜਾਨਨਪਟਿਪਜ੍ਜਨਅਧਿਗਮਨਾਦਿ ਕਾਰਣੂਪਚਾਰਤ੍ਥੋ, ‘‘ਏਤੇਨਾ’’ਤਿ ਪਦੇਨ વੁਤ੍ਤਾਯ ਸਾਸਨਭੂਤਾਯ ਨਾਮਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਾ ਕਰਣਸਤ੍ਤਿਸਙ੍ਖਾਤਾ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਪਚ੍ਚਯਸਤ੍ਤਿ ਫਲੂਪਚਾਰਤ੍ਥੋ। ਇਤਿ-ਸਦ੍ਦੋਪਿ ਤਮੇવ ਨਾਮਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਾ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਪਚ੍ਚਯਸਤ੍ਤਿਂ ਹੇਤੁਭਾવੇਨ ਪਰਾਮਸਤਿ, ਤਸ੍ਸਾ ਸਤ੍ਤਿਯਾ ਆਧਾਰਭੂਤਾ ਨਾਮਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਯੁ-ਪਚ੍ਚਯਤ੍ਥੋ। ਏਸੇવ ਨਯੋ ਤੀਸੁ ਪਿਟਕੇਸੁ ਏવਰੂਪੇਸੁ ਠਾਨੇਸੁ।

    Sāsati etenāti sāsanaṃ, etena navavidhasuttantena, navavidhasuttantasahitena vā varena sabbena samatthe veneyye diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthehi tividhayānamukhena yathārahaṃ satte sāsati anusāsati vineti. Iti sāsanānusāsanakiriyānusārena veneyyasattānaṃ jānanapaṭipajjanādhigamassa kāraṇakaraṇattā ‘‘etenā’’ti padena niddiṭṭhaṃ navavidhasuttantaṃ, navavidhasuttantasahitaṃ vā varaṃ sabbaṃ sāsanaṃ nāma. Navavidhasuttantadesanāya hi veneyyānaṃ jānanaṃ purimajānanena pacchimajānanaṃ, jānanena paṭipajjanena pacchimapaṭipajjanena adhigamo, purimādhigamena pacchimādhigamo hoti. Tena vuttaṃ ‘‘saddhā sīlaṃ sutaṃ cāgo paññā saddhāya sīlassa sutassa cāgassa paññāyā’’ti (paṭṭhā. 1.1.423) ca ‘‘paṭhamassa jhānassa parikammaṃ paṭhamassa jhānassa’’tyādi (paṭṭhā. 1.1.423) ca. Sāsadhātuyā desanāsaddo ca taṃjanako desanāñāṇasampayuttacittuppādo ca mukhyattho, taṃupanissayapaccayā veneyyānaṃ atthajānanapaṭipajjanaadhigamanādi kāraṇūpacārattho, ‘‘etenā’’ti padena vuttāya sāsanabhūtāya nāmapaññattiyā karaṇasattisaṅkhātā upanissayapaccayasatti phalūpacārattho. Iti-saddopi tameva nāmapaññattiyā upanissayapaccayasattiṃ hetubhāvena parāmasati, tassā sattiyā ādhārabhūtā nāmapaññatti yu-paccayattho. Eseva nayo tīsu piṭakesu evarūpesu ṭhānesu.

    ਏਕਨ੍ਤਨਿਯ੍ਯਾਨਟ੍ਠੇਨ, ਅਨਞ੍ਞਸਾਧਾਰਣਗੁਣਤਾਯ ਚ ਉਤ੍ਤਮਟ੍ਠੇਨ વਰਂ ਉਤ੍ਤਮਂ, ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਸਾਸਨਮ੍ਹਿ ਫਲਨਿਯ੍ਯਾਦਨਤੋ, ਮਗ੍ਗਨਿਯ੍ਯਾਨਹੇਤੁਭਾવਤੋ ਚ ਨਿਯ੍ਯਾਨਟ੍ਠੇਨ, ਸਾવਕਾਦੀਹਿ ਅਜਨਿਯਤ੍ਤਾ ਅਸਾਧਾਰਣਟ੍ਠੇਨ ਚ ਉਤ੍ਤਮਟ੍ਠੇਨ વਰਂ, વਰਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ વਾ વਰਂ। ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਾਸਨਸ੍ਸ ਪਣ੍ਡਿਤੇਹਿ ਅਭਿਪਤ੍ਥਿਤਸਮਿਦ੍ਧਿਹੇਤੁਤਾਯ વਰਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਪਤ੍ਥੇਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਸਾਸਨવਰਂ ਨਾਮ, ਯਥਾવੁਤ੍ਤਟ੍ਠੇਨ વਾ ਸਾਸਨਞ੍ਚ ਤਂ વਰਞ੍ਚਾਤਿ ਸਾਸਨવਰਂ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਸਤ੍ਤਿਭੇਦਂ, ਤਂ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਅਤ੍ਥਾਭੇਦਂ ਦੇਸ੍ਸੇਤਿ।

    Ekantaniyyānaṭṭhena, anaññasādhāraṇaguṇatāya ca uttamaṭṭhena varaṃ uttamaṃ, pariyattisāsanamhi phalaniyyādanato, magganiyyānahetubhāvato ca niyyānaṭṭhena, sāvakādīhi ajaniyattā asādhāraṇaṭṭhena ca uttamaṭṭhena varaṃ, varitabbanti vā varaṃ. Yathāvuttassa sāsanassa paṇḍitehi abhipatthitasamiddhihetutāya varitabbattā patthetabbattā sāsanavaraṃ nāma, yathāvuttaṭṭhena vā sāsanañca taṃ varañcāti sāsanavaraṃ. Ca-saddena sattibhedaṃ, taṃ-saddena atthābhedaṃ desseti.

    વਿਦਨ੍ਤੀਤਿ વਿਦੂ। ਯੇ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਯਥਾਸਭਾવਤੋ ਕਮ੍ਮਕਮ੍ਮਫਲਾਨਿ, ਕੁਸਲਾਦਿਭੇਦੇ ਚ ਧਮ੍ਮੇ વਿਦਨ੍ਤਿ, ਇਤਿ વਿਦਨਤੋ ਤੇ ਪਣ੍ਡਿਤਾ વਿਦੂ ਨਾਮ, ਤੇਹਿ। ਞਾਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਞੇਯ੍ਯਂ। ਞਾ-ਧਾਤੁਯਾ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਤੋ ਆਰਮ੍ਮਣਿਕਂ ਞਾਣਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਠਾਨੂਪਚਾਰਤੋ ਸਾਸਨવਰਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ, ਇਤਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ ਪਰਾਮਸਿਤੋ। ਤਸ੍ਸ ਇਤਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਪਰਾਮਸਿਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਪਚ੍ਚਯਭਾવਸ੍ਸ ਆਧਾਰਂ ਸਾਸਨવਰਂ ਣ੍ਯ-ਪਚ੍ਚਯਤ੍ਥੋਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਞਾਣਂ ਅਰਹਤੀਤਿ વਾ ਞੇਯ੍ਯਂ, વਿਦੂਨਂ ਞਾਣਂ ਜਾਨਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਭਾવੇਨ ਅਰਹਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਨਯੇ ਤਦ੍ਧਿਤਪਦਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।

    Vidantīti vidū. Ye paṇḍitā yathāsabhāvato kammakammaphalāni, kusalādibhede ca dhamme vidanti, iti vidanato te paṇḍitā vidū nāma, tehi. Ñātabbanti ñeyyaṃ. Ñā-dhātuyā nippariyāyato ārammaṇikaṃ ñāṇaṃ vuttaṃ, ṭhānūpacārato sāsanavarassa ārammaṇapaccayabhāvo dassito, iti-saddena ārammaṇapaccayabhāvo parāmasito. Tassa iti-saddena parāmasitabbassa ārammaṇapaccayabhāvassa ādhāraṃ sāsanavaraṃ ṇya-paccayatthoti daṭṭhabbaṃ. Ñāṇaṃ arahatīti vā ñeyyaṃ, vidūnaṃ ñāṇaṃ jānanaṃ ārammaṇabhāvena arahatīti attho. Imasmiṃ naye taddhitapadaṃ daṭṭhabbaṃ.

    ਨਰਤਿ ਨੇਤੀਤਿ ਨਰੋ। ਯੋ ਪੁਰਿਸੋ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਇਤ੍ਥੀਨਂ ਉਚ੍ਚਟ੍ਠਾਨਂ ਨਰਤਿ ਨੇਤਿ, ਇਤਿ ਨਰਨਤੋ ਨਯਨਤੋ ਸੋ ਪੁਰਿਸੋ ਨਰੋ ਨਾਮ। ਸੋ ਹਿ ਪੁਤ੍ਤਭੂਤੋਪਿ ਮਾਤੁਯਾ ਪਿਤੁਟ੍ਠਾਨੇ ਤਿਟ੍ਠਤਿ, ਕਨਿਟ੍ਠਭਾਤੁਭੂਤੋਪਿ ਜੇਟ੍ਠਭਗਿਨੀਨਂ ਪਿਤੁਟ੍ਠਾਨੇ ਤਿਟ੍ਠਤਿ। ਅਥ વਾ ਨਰਿਤਬ੍ਬੋ ਨੇਤਬ੍ਬੋਤਿ ਨਰੋ। ਸੋ ਹਿ ਜਾਤਕਾਲਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਯਾવ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਭਾવੇਨ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਧਾਰੇਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥੋ ਨ ਹੋਤਿ, ਤਾવ ਪਰੇਹਿ ਨੇਤਬ੍ਬੋ, ਨ ਤਥਾ ਅਞ੍ਞੋ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਾਦਿਕੋਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਸਤ੍ਥੁવਿਸਯਤਾਯ ਨਰਤਿ વੇਨੇਯ੍ਯਸਤ੍ਤੇਤਿ ਨਰੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। ਸਤ੍ਥਾ ਹਿ ਸਤ੍ਤੇ ਅਪਾਯਾਦਿਤੋ ਸੁਗਤਿਂ વਾ ਮਗ੍ਗਫਲਨਿਬ੍ਬਾਨਂ વਾ ਨੇਤੀਤਿ। ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਾਦਿਅਨੇਕਗੁਣਸਮਨ੍ਨਾਗਤਤ੍ਤਾ વਰੋ ਉਤ੍ਤਮੋ, વਰਿਤਬ੍ਬੋ ਪਤ੍ਥੇਤਬ੍ਬੋਤਿ વਾ વਰੋ, ਤਿਲੋਕਗ੍ਗੋ। ਪਕਤਿਯਾ ਉਚ੍ਚਟ੍ਠਾਨਟ੍ਠੋ ਨਰੋ ਗੁਣੁਤ੍ਤਮੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ વਰੋ, ਨਰੋ ਚ ਸੋ વਰੋ ਚਾਤਿ ਨਰવਰੋ। ਚ-ਤ-ਸਦ੍ਦਾਨਂ ਅਤ੍ਥਭੇਦੋ વੁਤ੍ਤੋવ, વਿਸੇਸਨਪਰਪਦਸਮਾਸੋਯਂ। ਯੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਅਗ੍ਗਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ (ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ਸਙ੍ਗਹવਾਰવਣ੍ਣਨਾ)। ਅਞ੍ਞੇ ਪਨ ‘‘ਨਰਾਨਂ, ਨਰੇਸੁ વਾ વਰੋਤਿ ਨਰવਰੋ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ, ਤਂ વਚਨਂ ‘‘ਅਗ੍ਗਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ (ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ਸਙ੍ਗਹવਾਰવਣ੍ਣਨਾ) ਅਟ੍ਠਕਥਾવਚਨੇਨ વਿਰੁਜ੍ਝਤਿ ਮਞ੍ਞੇ। ਤਸ੍ਸ ਨਰવਰਸ੍ਸਾਤਿ। ਇਚ੍ਚੇવਂ ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣਸ੍ਸ ਆਦਿਗਾਥਾਯ ਸਮਾਸੇਨ ਚ વਚਨਤ੍ਥੋ ਸਮਤ੍ਤੋ।

    Narati netīti naro. Yo puriso attānaṃ itthīnaṃ uccaṭṭhānaṃ narati neti, iti naranato nayanato so puriso naro nāma. So hi puttabhūtopi mātuyā pituṭṭhāne tiṭṭhati, kaniṭṭhabhātubhūtopi jeṭṭhabhaginīnaṃ pituṭṭhāne tiṭṭhati. Atha vā naritabbo netabboti naro. So hi jātakālato paṭṭhāya yāva attano sabhāvena attānaṃ dhāretuṃ samattho na hoti, tāva parehi netabbo, na tathā añño tiracchānādikoti. Ettha pana satthuvisayatāya narati veneyyasatteti naroti attho adhippeto. Satthā hi satte apāyādito sugatiṃ vā maggaphalanibbānaṃ vā netīti. Sabbaññutaññāṇādianekaguṇasamannāgatattā varo uttamo, varitabbo patthetabboti vā varo, tilokaggo. Pakatiyā uccaṭṭhānaṭṭho naro guṇuttamena samannāgato varo, naro ca so varo cāti naravaro. Ca-ta-saddānaṃ atthabhedo vuttova, visesanaparapadasamāsoyaṃ. Yena vuttaṃ ‘‘aggapuggalassāti attho’’ti (netti. aṭṭha. saṅgahavāravaṇṇanā). Aññe pana ‘‘narānaṃ, naresu vā varoti naravaro’’ti vadanti, taṃ vacanaṃ ‘‘aggapuggalassāti attho’’ti (netti. aṭṭha. saṅgahavāravaṇṇanā) aṭṭhakathāvacanena virujjhati maññe. Tassa naravarassāti. Iccevaṃ nettippakaraṇassa ādigāthāya samāsena ca vacanattho samatto.

    ਸਰੂਪਤ੍ਥੋ ਯੋਜਨਤ੍ਥવਚਨਤ੍ਥਾਨੁਸਾਰੇਨ વਿਜਾਨਿਤਬ੍ਬੋ। ਤਥਾਪਿ વਿਸੁਂ ਸੁਟ੍ਠੁ ਜਾਨਨਤ੍ਥਾਯ ਪੁਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ। ‘‘ਯ’’ਨ੍ਤਿ ਪਦਸ੍ਸ ਅਨਞ੍ਞਸਾਧਾਰਣਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਾਦਿਅਨੇਕਗੁਣਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਸਲੋਕਪਾਲੇਨ ਲੋਕੇਨ ਪੂਜੇਤਬ੍ਬੋ ਚੇવ ਨਮਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬੋ ਚ ਸਾਸਨવਰਦੇਸਕੋ ਤਿਲੋਕਗ੍ਗੋ ਸਰੂਪਤ੍ਥੋ। ‘‘ਲੋਕੋ’’ਤਿ ਪਦਸ੍ਸ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਲੋਕਪਾਲਸਹਿਤੋ ਸਦ੍ਧਾਚਾਗਾਦਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤਲੋਕੋ ਸਰੂਪਤ੍ਥੋ। ਲੋਕਸਦ੍ਦੋ ਏਕવਚਨਯੁਤ੍ਤੋਪਿ ਜਾਤਿਸਦ੍ਦਤ੍ਤਾ ਨਿਰવਸੇਸਤੋ ਸਤ੍ਤੇ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ ਯਥਾ ‘‘ਮਹਾਜਨੋ’’ਤਿ। ਕਾਮਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ਲੋਕਸਦ੍ਦੋ ‘‘ਲੋਕવਿਦੂ’’ਤ੍ਯਾਦੀਸੁ ਸਙ੍ਖਾਰਭਾਜਨੇਸੁਪਿ ਪવਤ੍ਤੋ, ਪੂਜਨਨਮਸ੍ਸਨਕਿਰਿਯਾਸਾਧਨਤ੍ਤਾ ਪਨ ਸਤ੍ਤਲੋਕੇવ વਾਚਕਭਾવੇਨ ਪવਤ੍ਤੋਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਪੂਜਨਕਿਰਿਯਾਯੋਗ੍ਯਭੂਤਤਾવਸੇਨਾ’’ਤਿ (ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ਸਙ੍ਗਹવਾਰવਣ੍ਣਨਾ)।

    Sarūpattho yojanatthavacanatthānusārena vijānitabbo. Tathāpi visuṃ suṭṭhu jānanatthāya puna vattabbo. ‘‘Ya’’nti padassa anaññasādhāraṇasabbaññutaññāṇādianekaguṇasampanno salokapālena lokena pūjetabbo ceva namassitabbo ca sāsanavaradesako tilokaggo sarūpattho. ‘‘Loko’’ti padassa yathāvuttalokapālasahito saddhācāgādisampanno sabbasattaloko sarūpattho. Lokasaddo ekavacanayuttopi jātisaddattā niravasesato satte saṅgaṇhāti yathā ‘‘mahājano’’ti. Kāmañcettha lokasaddo ‘‘lokavidū’’tyādīsu saṅkhārabhājanesupi pavatto, pūjananamassanakiriyāsādhanattā pana sattalokeva vācakabhāvena pavattoti. Tenāha ‘‘pūjanakiriyāyogyabhūtatāvasenā’’ti (netti. aṭṭha. saṅgahavāravaṇṇanā).

    ਪੂਜਯਤੇਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪੂਜਨਕਿਰਿਯਾਯ ਮੁਖ੍ਯਤੋ ਪੂਜਨਸਙ੍ਖਾਤੋ ਪੂਜੇਨ੍ਤਾਨਂ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੋ ਸਰੂਪਤ੍ਥੋ, ਫਲੂਪਚਾਰੇਨ ਤਂਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਪਕਤੂਪਨਿਸ੍ਸਯਭੂਤਾ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਾ ਸਬ੍ਬੇ ਬੁਦ੍ਧਗੁਣਾ ਸਰੂਪਤ੍ਥਾ। ਤੇ-વਿਭਤ੍ਤਿਪਚ੍ਚਯਸ੍ਸ ਪੂਜਨਕਿਰਿਯਾਸਾਧਕੋ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੋ ਲੋਕੋ ਚ ਸਰੂਪਤ੍ਥੋ, ਏવਂ ਸਤਿ ਅਤ੍ਥਭੇਦਾਭਾવਤੋ ਦ੍વੀਸੁ વਾਚਕੇਸੁ ਏਕੋવ વਾਚਕੋ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ, ਕਸ੍ਮਾ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਥੇ ਦ੍વੇ વਾਚਕਾ વੁਤ੍ਤਾਤਿ? ਨਾਯਂ ਦੋਸੋ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ વਾਚਕਾਨਂ ਸਾਮਞ੍ਞવਿਸੇਸવਾਚਕਤ੍ਤਾ। ਲੋਕਸਦ੍ਦੋ ਹਿ ਪੂਜਨਕਿਰਿਯਾਸਾਧਕੋ, ਅਞ੍ਞਕਿਰਿਯਾਸਾਧਕੋ ਚ વਦਤੀਤਿ ਸਾਮਞ੍ਞવਾਚਕੋ ਚ ਹੋਤਿ। ਪੂਜਯਤੇ-ਸਦ੍ਦੋ ਲੋਕਪੂਜਨਇਤ੍ਥਿਪੂਜਨਪੁਰਿਸਪੂਜਨਤਿਰਚ੍ਛਾਨਪੂਜਨਾਦਿਕਿਰਿਯਾਸਾਧਕਞ੍ਚ વਦਤੀਤਿ ਸਾਮਞ੍ਞવਾਚਕੋ । ਤਸ੍ਮਾ ਪੂਜਯਤੇ-ਸਦ੍ਦੋ ਲੋਕਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਸਰੂਪਤ੍ਥੋ, ਪੂਜਨਕਿਰਿਯਾਸਾਧਕੋ ਚ ਨ ਅਞ੍ਞਕਿਰਿਯਾਸਾਧਕੋਤਿ ਨਿਯਮੇਤਿ। ਲੋਕਸਦ੍ਦੋ ਚ ਪੂਜਯਤੇਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਸਰੂਪਤ੍ਥੋ ਪੂਜਨਕਿਰਿਯਾਸਾਧਕੋ। ਲੋਕੋ ਪਨ ਪੂਜਨਕਿਰਿਯਾਸਾਧਕੋ ਇਤ੍ਥਿਪੁਰਿਸਤਿਰਚ੍ਛਾਨਾਦਿਕੋਤਿ ਨਿਯਮੇਤਿ। ਤੀਸੁ ਪਿਟਕੇਸੁ ਅਞ੍ਞੇਸੁਪਿ ਏવਰੂਪੇਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਏਸੇવ ਨਯੋ।

    Pūjayateti ettha pūjanakiriyāya mukhyato pūjanasaṅkhāto pūjentānaṃ cittuppādo sarūpattho, phalūpacārena taṃcittuppādassa ārammaṇapakatūpanissayabhūtā vuttappakārā sabbe buddhaguṇā sarūpatthā. Te-vibhattipaccayassa pūjanakiriyāsādhako vuttappakāro loko ca sarūpattho, evaṃ sati atthabhedābhāvato dvīsu vācakesu ekova vācako vattabbo, kasmā ekasmiṃ atthe dve vācakā vuttāti? Nāyaṃ doso dvinnaṃ vācakānaṃ sāmaññavisesavācakattā. Lokasaddo hi pūjanakiriyāsādhako, aññakiriyāsādhako ca vadatīti sāmaññavācako ca hoti. Pūjayate-saddo lokapūjanaitthipūjanapurisapūjanatiracchānapūjanādikiriyāsādhakañca vadatīti sāmaññavācako . Tasmā pūjayate-saddo lokasaddassa sarūpattho, pūjanakiriyāsādhako ca na aññakiriyāsādhakoti niyameti. Lokasaddo ca pūjayatesaddassa sarūpattho pūjanakiriyāsādhako. Loko pana pūjanakiriyāsādhako itthipurisatiracchānādikoti niyameti. Tīsu piṭakesu aññesupi evarūpesu ṭhānesu eseva nayo.

    ‘‘ਸਲੋਕਪਾਲੋ’’ਤਿ ਪਦਸ੍ਸ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸੇਟ੍ਠਲੋਕਪਾਲਸਹਗਤੋ, ਪੂਜਨਨਮਸ੍ਸਨਕਿਰਿਯਾਸਾਧਕੋ ਚ ਸਤ੍ਤਨਿਕਾਯੋ ਸਰੂਪਤ੍ਥੋ। ‘‘ਸਦਾ’’ਤਿ ਪਦਸ੍ਸ ਰਤ੍ਤਿਦਿવਸਕਾਲੋ ਅਤੀਤਭਗવਤੋ ਧਰਮਾਨਕਾਲੋ ਤਤੋ ਪਰਕਾਲੋ ਅਭਿਨੀਹਾਰਤੋ ਯਾવ ਸਾਸਨਨ੍ਤਰਧਾਨਾ ਕਾਲੋ ਤਤੋ ਪਰਕਾਲੋ ਸਰੂਪਤ੍ਥੋ। ਸੋ ਪਨ ਅਨਾਗਤਬੁਦ੍ਧੁਪ੍ਪਜ੍ਜਨਕਾਲੋ ਅਤੀਤਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੇ ਇਦਾਨਿ ਪੂਜਯਨ੍ਤਿ ਨਮਸ੍ਸਨ੍ਤਿ વਿਯ ਪੂਜਯਿਸ੍ਸਤਿ ਚੇવ ਨਮਸ੍ਸਿਸ੍ਸਤਿ ਚ। ਨਮਸ੍ਸਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਨਮਸ੍ਸਨਕਿਰਿਯਾਯ ਮੁਖ੍ਯਤੋ ਨਮਸ੍ਸਨਸਙ੍ਖਾਤੋ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੋ ਸਰੂਪਤ੍ਥੋ, ਫਲੂਪਚਾਰੇਨ ਤਂਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਪਕਤੂਪਨਿਸ੍ਸਯਭੂਤਾ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਾ ਸਬ੍ਬੇ ਬੁਦ੍ਧਗੁਣਾ ਸਰੂਪਤ੍ਥੋ। ਤਿ-વਿਭਤ੍ਤਿਪਚ੍ਚਯਸ੍ਸ ਨਮਸ੍ਸਨਕਿਰਿਯਾਸਾਧਕੋ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸਤ੍ਤਨਿਕਾਯੋ ਲੋਕੋ ਚ ਸਰੂਪਤ੍ਥੋ, ਅਤ੍ਥਭੇਦਾਭਾવੇਪਿ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ વਾਚਕਾਨਂ ਪવਤ੍ਤਭਾવੋ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤੋવ। ‘‘ਚਾ’’ਤਿ ਪਦਸ੍ਸ ਇਧੇਕਚ੍ਚੋ ਪੂਜੇਨ੍ਤੋਪਿ ਨ ਨਮਸ੍ਸਤਿ, ਨਮਸ੍ਸਨ੍ਤੋਪਿ ਨ ਪੂਜੇਤਿ ਚ, ਅਯਂ ਪਨ ਸਤ੍ਤਨਿਕਾਯੋ ਲੋਕੋ ਪੂਜਯਤਿ ਚੇવ ਨਮਸ੍ਸਤਿ ਚਾਤਿ ਸਮੁਚ੍ਚਯਤ੍ਥੋ ਸਰੂਪਤ੍ਥੋ।

    ‘‘Salokapālo’’ti padassa yathāvuttaseṭṭhalokapālasahagato, pūjananamassanakiriyāsādhako ca sattanikāyo sarūpattho. ‘‘Sadā’’ti padassa rattidivasakālo atītabhagavato dharamānakālo tato parakālo abhinīhārato yāva sāsanantaradhānā kālo tato parakālo sarūpattho. So pana anāgatabuddhuppajjanakālo atītasammāsambuddhe idāni pūjayanti namassanti viya pūjayissati ceva namassissati ca. Namassatīti ettha namassanakiriyāya mukhyato namassanasaṅkhāto cittuppādo sarūpattho, phalūpacārena taṃcittuppādassa ārammaṇapakatūpanissayabhūtā vuttappakārā sabbe buddhaguṇā sarūpattho. Ti-vibhattipaccayassa namassanakiriyāsādhako yathāvuttasattanikāyo loko ca sarūpattho, atthabhedābhāvepi dvinnaṃ vācakānaṃ pavattabhāvo heṭṭhā vuttova. ‘‘Cā’’ti padassa idhekacco pūjentopi na namassati, namassantopi na pūjeti ca, ayaṃ pana sattanikāyo loko pūjayati ceva namassati cāti samuccayattho sarūpattho.

    ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਤਂ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਾਦਿਅਨੇਕਗੁਣਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਪੂਜੇਤਬ੍ਬੋ ਨਮਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬੋ ਤਿਲੋਕਗ੍ਗੋ ਸਤ੍ਥਾ ਸਰੂਪਤ੍ਥੋ, ਛਟ੍ਠੀવਿਭਤ੍ਤਿਯਾ ਜਨਕਸ੍ਸ ਨਰવਰਸ੍ਸ ਜਞ੍ਞੇਨ ਸਾਸਨવਰੇਨ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ ਪਧਾਨਸਰੂਪਤ੍ਥੋ, ਜਞ੍ਞਸਾਸਨવਰਸ੍ਸ ਜਨਕੇਨ ਨਰવਰੇਨ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ ਅਪਧਾਨਸਰੂਪਤ੍ਥੋ। ਤੀਸੁ ਪਿਟਕੇਸੁ ਏવਰੂਪੇਸੁ ਅਞ੍ਞੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ।

    Tassāti ettha taṃ-saddassa sabbaññutaññāṇādianekaguṇasamannāgato pūjetabbo namassitabbo tilokaggo satthā sarūpattho, chaṭṭhīvibhattiyā janakassa naravarassa jaññena sāsanavarena sambandho padhānasarūpattho, jaññasāsanavarassa janakena naravarena sambandho apadhānasarūpattho. Tīsu piṭakesu evarūpesu aññesupi eseva nayo.

    ‘‘ਏਤ’’ਨ੍ਤਿ ਪਦਸ੍ਸ ਆਚਰਿਯੇਨ વਿਭਜਿਤਬ੍ਬਹਾਰਨਯਪਟ੍ਠਾਨવਿਚਾਰਣવਿਸਯਭੂਤਂ ਸਾਸਨਂ ਸਰੂਪਤ੍ਥੋ। ‘‘ਸਾਸਨવਰ’’ਨ੍ਤਿ ਪਦਸ੍ਸਾਪਿ ਤਮੇવ ਸਰੂਪਤ੍ਥੋ, ਏਤਂ ਸਾਸਨવਰਂ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਪਟਿਪਤ੍ਤਿਪਟਿવੇਧਭੇਦੇਨ ਤਿવਿਧਮ੍ਪਿ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਸਾਸਨਮੇવ ਸਬ੍ਬਸਾਸਨਮੂਲਭੂਤਤ੍ਤਾ, ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣਸ੍ਸ વਿਸਯਭੂਤਤ੍ਤਾ ਚ વਿਸੇਸਤੋ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ ਤਸ੍ਸ ਮੂਲਭੂਤਭਾવਤੋ વਿਨਯਸਂવਣ੍ਣਨਾਦੀਸੁ ਬਹੂਪਕਾਰੇਨ ਦਸ੍ਸਿਤੋਤਿ ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ। વਦਨ੍ਤੋਪਿ ਅਞ੍ਞਂ ਰਚਿਤਬ੍ਬਂ ਰਚਿਤੁਂ ਅਸਮਤ੍ਥੋવ ਹੁਤ੍વਾ વਦਤੀਤਿ ਗਹਿਤਬ੍ਬੋ વਦੇਯ੍ਯ।

    ‘‘Eta’’nti padassa ācariyena vibhajitabbahāranayapaṭṭhānavicāraṇavisayabhūtaṃ sāsanaṃ sarūpattho. ‘‘Sāsanavara’’nti padassāpi tameva sarūpattho, etaṃ sāsanavaraṃ pariyattipaṭipattipaṭivedhabhedena tividhampi pariyattisāsanameva sabbasāsanamūlabhūtattā, nettippakaraṇassa visayabhūtattā ca visesato adhippetaṃ tassa mūlabhūtabhāvato vinayasaṃvaṇṇanādīsu bahūpakārena dassitoti amhehi na vattabbo. Vadantopi aññaṃ racitabbaṃ racituṃ asamatthova hutvā vadatīti gahitabbo vadeyya.

    ਤਂ ਪਨ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਸਾਸਨਂ વਿਮੁਤ੍ਤਿਰਸવਸੇਨ ਏਕવਿਧਂ, ਧਮ੍ਮવਿਨਯવਸੇਨ ਦੁવਿਧਂ, વਿਨਯਪਿਟਕਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਪਿਟਕਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕવਸੇਨ ਤਿવਿਧਂ , ਆਣਾਦੇਸਨਾવੋਹਾਰਦੇਸਨਾਪਰਮਤ੍ਥਦੇਸਨਾવਸੇਨ ਤਿવਿਧਂ, ਯਥਾਪਰਾਧਸਾਸਨਾਯਥਾਨੁਲੋਮਸਾਸਨਾਯਥਾਧਮ੍ਮਸਾਸਨਾਭੇਦੇਨਪਿ ਤਿવਿਧਂ, ਸਂવਰਾਸਂવਰਕਥਾਦਿਟ੍ਠਿવਿਨਿવੇਠਨਕਥਾਨਾਮਰੂਪਪਰਿਚ੍ਛੇਦਕਥਾਭੇਦੇਨਪਿ ਤਿવਿਧਂ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਦੇਸਨਾ ਦੇਸਕਾਧੀਨਾ, ਸਾਸਨਂ ਸਾਸਿਤਬ੍ਬਾਯਤ੍ਤਂ, ਕਥਾ ਕਥੇਤਬ੍ਬਤ੍ਥਾਪੇਕ੍ਖਾਤਿ વਿਸੇਸੋ। ਦੀਘਨਿਕਾਯੋ, ਮਜ੍ਝਿਮਨਿਕਾਯੋ, ਸਂਯੁਤ੍ਤਨਿਕਾਯੋ, ਅਙ੍ਗੁਤ੍ਤਰਨਿਕਾਯੋ, ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯੋਤਿ ਨਿਕਾਯਭੇਦੇਨ ਪਨ ਪਞ੍ਚવਿਧਂ; ਸੁਤ੍ਤਗੇਯ੍ਯવੇਯ੍ਯਾਕਰਣਗਾਥਾਉਦਾਨਇਤਿવੁਤ੍ਤਕਜਾਤਕਅਬ੍ਭੁਤਧਮ੍ਮવੇਦਲ੍ਲਭੇਦੇਨ ਪਨ ਨવવਿਧਂ; ਧਮ੍ਮਕ੍ਖਨ੍ਧਭੇਦੇਨ ਪਨ ਚਤੁਰਾਸੀਤਿਧਮ੍ਮਕ੍ਖਨ੍ਧਸਹਸ੍ਸવਿਧਂ; ‘‘ਸਂਕਿਲੇਸਭਾਗਿਯવਾਸਨਾਭਾਗਿਯਨਿਬ੍ਬੇਧਭਾਗਿਯਅਸੇਕ੍ਖਭਾਗਿਯਾਤਿ ਅਮਿਸ੍ਸਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ; ਸਂਕਿਲੇਸਭਾਗਿਯવਾਸਨਾਭਾਗਿਯਸਂਕਿਲੇਸਭਾਗਿਯਨਿਬ੍ਬੇਧ ਭਾਗਿਯਸਂਕਿਲੇਸਭਾਗਿਯਅਸੇਕ੍ਖਭਾਗਿਯવਾਸਨਾਭਾਗਿਯਨਿਬ੍ਬੇਧਭਾਗਿਯਾਤਿ ਮਿਸ੍ਸਕਦੁਕਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ; ਸਂਕਿਲੇਸਭਾਗਿਯવਾਸਨਾਭਾਗਿਯਅਸੇਕ੍ਖਭਾਗਿਯਸਂਕਿਲੇਸਭਾਗਿਯવਾਸਨਾ ਭਾਗਿਯਨਿਬ੍ਬੇਧਭਾਗਿਯਾਤਿ ਮਿਸ੍ਸਕਤਿਕਾਨਿ ਦ੍વੇ; ਤਣ੍ਹਾਸਂਕਿਲੇਸਦਿਟ੍ਠਿਸਂਕਿਲੇਸਦੁਚ੍ਚਰਿਤਸਂਕਿਲੇਸਤਣ੍ਹਾવੋਦਾਨਭਾਗਿਯਦਿਟ੍ਠਿવ- ਉਦਾਨਭਾਗਿਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤવੋਦਾਨਭਾਗਿਯਾਤਿਛਾ’’ਤਿ (ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ੮੯) ਸੋਲ਼ਸਨ੍ਨਂ ਸੁਤ੍ਤਾਨਂ ਭੇਦੇਨ ਸੋਲ਼ਸવਿਧਂ; ‘‘ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਸਤ੍ਤਾਧਿਟ੍ਠਾਨਧਮ੍ਮਾਧਿਟ੍ਠਾਨਸਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾਧਿਟ੍ਠਾਨਞਾਣਞੇਯ੍ਯ- ਞਾਣਞੇਯ੍ਯਦਸ੍ਸਨਭਾવਨਾਦਸ੍ਸਨਭਾવਨਾਸਕવਚਨਪਰવਚਨਸਕવਚਨਪਰવਚਨ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨੀਯਅવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨੀਯવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨੀਯਅવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨੀਯਕਮ੍ਮવਿਪਾਕਕਮ੍ਮવਿਪਾਕਕੁਸਲ ਅਕੁਸਲਕੁਸਲਾਕੁਸਲਅਨੁਞ੍ਞਾਤਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਅਨੁਞ੍ਞਾਤਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਥવਸ੍ਸ ਭੇਦੇਨ ਅਟ੍ਠવੀਸਤਿવਿਧ’’ਨ੍ਤਿ (ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ੧੧੨) ਏવਮਾਦਿਬਹੁવਿਧਂ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਸਾਸਨਂ ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣਸ੍ਸ વਿਸੇਸਤੋ વਿਸਯਂ। ਤਸ੍ਸ વਿਸਯਭਾવੇ ਸਤਿ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਪਟਿવੇਧਸਙ੍ਖਾਤਂ ਸਾਸਨਦ੍વਯਮ੍ਪਿ ਤਮ੍ਮੂਲਕਤ੍ਤਾ વਿਸਯਂ ਹੋਤਿ ਪਰਿਯਾਯਤੋਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।

    Taṃ pana pariyattisāsanaṃ vimuttirasavasena ekavidhaṃ, dhammavinayavasena duvidhaṃ, vinayapiṭakasuttantapiṭakaabhidhammapiṭakavasena tividhaṃ , āṇādesanāvohāradesanāparamatthadesanāvasena tividhaṃ, yathāparādhasāsanāyathānulomasāsanāyathādhammasāsanābhedenapi tividhaṃ, saṃvarāsaṃvarakathādiṭṭhiviniveṭhanakathānāmarūpaparicchedakathābhedenapi tividhaṃ. Ettha ca desanā desakādhīnā, sāsanaṃ sāsitabbāyattaṃ, kathā kathetabbatthāpekkhāti viseso. Dīghanikāyo, majjhimanikāyo, saṃyuttanikāyo, aṅguttaranikāyo, khuddakanikāyoti nikāyabhedena pana pañcavidhaṃ; suttageyyaveyyākaraṇagāthāudānaitivuttakajātakaabbhutadhammavedallabhedena pana navavidhaṃ; dhammakkhandhabhedena pana caturāsītidhammakkhandhasahassavidhaṃ; ‘‘saṃkilesabhāgiyavāsanābhāgiyanibbedhabhāgiyaasekkhabhāgiyāti amissāni cattāri; saṃkilesabhāgiyavāsanābhāgiyasaṃkilesabhāgiyanibbedha bhāgiyasaṃkilesabhāgiyaasekkhabhāgiyavāsanābhāgiyanibbedhabhāgiyāti missakadukāni cattāri; saṃkilesabhāgiyavāsanābhāgiyaasekkhabhāgiyasaṃkilesabhāgiyavāsanā bhāgiyanibbedhabhāgiyāti missakatikāni dve; taṇhāsaṃkilesadiṭṭhisaṃkilesaduccaritasaṃkilesataṇhāvodānabhāgiyadiṭṭhiva- udānabhāgiyaduccaritavodānabhāgiyātichā’’ti (netti. 89) soḷasannaṃ suttānaṃ bhedena soḷasavidhaṃ; ‘‘lokiyalokuttaralokiyalokuttarasattādhiṭṭhānadhammādhiṭṭhānasattadhammādhiṭṭhānañāṇañeyya- ñāṇañeyyadassanabhāvanādassanabhāvanāsakavacanaparavacanasakavacanaparavacana vissajjanīyaavissajjanīyavissajjanīyaavissajjanīyakammavipākakammavipākakusala akusalakusalākusalaanuññātapaṭikkhittaanuññātapaṭikkhittathavassa bhedena aṭṭhavīsatividha’’nti (netti. 112) evamādibahuvidhaṃ pariyattisāsanaṃ nettippakaraṇassa visesato visayaṃ. Tassa visayabhāve sati paṭipattipaṭivedhasaṅkhātaṃ sāsanadvayampi tammūlakattā visayaṃ hoti pariyāyatoti daṭṭhabbaṃ.

    ‘‘વਿਦੂਹੀ’’ਤਿ ਪਦਸ੍ਸ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸਾਸਨવਰਸ੍ਸ ਸਪਰਸਨ੍ਤਾਨਪવਤ੍ਤਨਪવਤ੍ਤਾਪਨਾਦਿવਸੇਨ વਿਜਾਨਨਸਮਤ੍ਥੋ ਸਣ੍ਹਸੁਖੁਮਞਾਣਾਦਿਗੁਣਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਕਲ੍ਯਾਣਪੁਥੁਜ੍ਜਨਸੋਤਾਪਨ੍ਨਾਦਿਕੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਸਰੂਪਤ੍ਥੋ। ‘‘ਞੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ ਪਦਸ੍ਸ ਤਾਦਿਸੇਹਿ વਿਦੂਹਿ ਸਣ੍ਹਸੁਖੁਮਞਾਣਾਦਿਨਾ વਿਜਾਨਿਤਬ੍ਬਂ ਸਾਸਨવਰਂ ਸਰੂਪਤ੍ਥੋ। ‘‘ਨਰવਰਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਪਦਸ੍ਸ ਏਕવਿਧਾਦਿਭੇਦਸ੍ਸ ਸਾਸਨવਰਸ੍ਸ ਜਨਕੋ ਅਨੇਕਗੁਣਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਤਿਲੋਕਗ੍ਗੋ ਸਰੂਪਤ੍ਥੋ। ਇਚ੍ਚੇવਂ ਨੇਤ੍ਤਿਯਾ ਆਦਿਗਾਥਾਯ ਸਰੂਪਤ੍ਥੋ ਸਙ੍ਖੇਪੇਨ વਿਜਾਨਿਤਬ੍ਬੋ।

    ‘‘Vidūhī’’ti padassa yathāvuttasāsanavarassa saparasantānapavattanapavattāpanādivasena vijānanasamattho saṇhasukhumañāṇādiguṇasampanno kalyāṇaputhujjanasotāpannādiko puggalo sarūpattho. ‘‘Ñeyya’’nti padassa tādisehi vidūhi saṇhasukhumañāṇādinā vijānitabbaṃ sāsanavaraṃ sarūpattho. ‘‘Naravarassā’’ti padassa ekavidhādibhedassa sāsanavarassa janako anekaguṇasampanno tilokaggo sarūpattho. Iccevaṃ nettiyā ādigāthāya sarūpattho saṅkhepena vijānitabbo.

    ਏવਂ ਤਸ੍ਸਾ ਅਨੁਸਨ੍ਧ੍ਯਾਦੀਨਂ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਭਾવੇ ਸਤਿਪਿ ਅਜਾਨਨ੍ਤੋ વਿਯ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਦੋਸਂ ਆਰੋਪੇਤ੍વਾ ਪਰਿਹਾਰવਸੇਨਾਪਿ ਗਮ੍ਭੀਰਾਧਿਪ੍ਪਾਯਸ੍ਸ ਅਨਾਕੁਲਸ੍ਸ વਿਸੇਸਜਾਨਨਂ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਦੋਸਂ ਰੋਪੇਤ੍વਾ ਪਰਿਹਾਰવਸੇਨ ਗਮ੍ਭੀਰਾਧਿਪ੍ਪਾਯਂ ਸਮ੍ਪਿਣ੍ਡੇਤ੍વਾ ਕਥਯਿਸ੍ਸਂ। ਅਮ੍ਹਾਕਾਚਰਿਯ ਕਿਮਤ੍ਥਂ ‘‘ਯਂ ਲੋਕੋ’’ਤ੍ਯਾਦਿਮਾਹ? ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣਂ ਕਾਤੁਂ। ਏવਂ ਸਤਿ ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣਭੂਤਂ ‘‘ਸੋਲ਼ਸਹਾਰਾ ਨੇਤ੍ਤਿ’’ਤ੍ਯਾਦਿਕਂ ਏવ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਕਸ੍ਮਾ ਤਂ ਅવਤ੍વਾ ਤਤੋ ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣਤੋ ਅਞ੍ਞਂ ‘‘ਯਂ ਲੋਕੋ ਪੂਜਯਤੇ’’ਤ੍ਯਾਦਿਮਾਹ। ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਸਮੁਦ੍ਦਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਹਿਮવਨ੍ਤਂ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਹਿਮવਨ੍ਤਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਸਮੁਦ੍ਦਂ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਏવਮੇવ ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਸਾਸਨવਰਦਸ੍ਸਨਂ ਕਰੋਤੀਤਿ? ਸਚ੍ਚਂ, ਤਥਾਪਿ ਯਸ੍ਸ ਸਂવਣ੍ਣਨਂ ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣਂ ਕਾਤੁਕਾਮੋ ਤਂ ਸਾਸਨવਰਂ ਪਠਮਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਯਂ ਲੋਕੋ’’ਤ੍ਯਾਦਿਮਾਹ। ਏવਂ ਸਤਿ ‘‘ਏਤਂ ਸਾਸਨવਰ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਤਕਮੇવ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਕਸ੍ਮਾ ‘‘ਯਂ ਲੋਕੋ’’ਤ੍ਯਾਦਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ? ਤਂ ਸਾਸਨવਰਂ ਜਨਕੇਨ ਨਰવਰੇਨ ਨਿਯਮੇਤ੍વਾ ਥੋਮੇਤੁਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਥਾਪਿ ‘‘ਤਸ੍ਸ ਨਰવਰਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਏਤ੍ਤਕਮੇવ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਕਸ੍ਮਾ ‘‘ਯਂ ਲੋਕੋ’’ਤ੍ਯਾਦਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ? ਤਂ ਜਨਕਂ ਨਰવਰਂ ਲੋਕਪਾਲੇਨ ਲੋਕਸੇਟ੍ਠੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਬ੍ਬੇਨ ਲੋਕੇਨ ਪੂਜਨੀਯਨਮਸ੍ਸਨੀਯਭਾવੇਨ ਥੋਮੇਤੁਂ ‘‘ਯਂ ਲੋਕੋ’’ਤ੍ਯਾਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਪੂਜੇਨ੍ਤਾਪਿ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਪੂਜੇਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਪੂਜਯਤੇ’’ਤਿ ਏਤ੍ਤਕਮੇવ વਤ੍ਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ? ਤਥਾਪਿ ਕੇਚਿ ਕੇਸਞ੍ਚਿ ਪੂਜਾਸਕ੍ਕਾਰਾਦੀਨਿ ਕਰੋਨ੍ਤਾਪਿ ਤੇਸਂ ਅਪਾਕਟਗੁਣਤਾਯ ਨਮਕ੍ਕਾਰਂ ਨ ਕਰੋਨ੍ਤਿ। ਏવਂ ਭਗવਤੋ ਯਥਾਭੂਤਅਬ੍ਭੁਗ੍ਗਤਸਦ੍ਦਤਾਯ ਪਨ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਪੂਜੇਤ੍વਾਪਿ વਨ੍ਦਤਿਯੇવਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਨਮਸ੍ਸਤਿ ਚਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਪੂਜੇਨ੍ਤੋ, ਨਮਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਚ ਨ ਕਦਾਚਿਯੇવ, ਅਥ ਖੋ ਸਬ੍ਬਕਾਲਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸਦਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਾਦਿਸਸ੍ਸ ਨਰવਰਸ੍ਸ ਤਾਦਿਸਂ ਸਾਸਨવਰਂ ਸਣ੍ਹਸੁਖੁਮਞਾਣਸਮ੍ਪਨ੍ਨੇਹਿ વਿਦੂਹੇવ ਸੁਖੁਮਞਾਣੇਨੇવ ਞੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਸਾਸਨવਰਂ ਥੋਮੇਤੁਂ ‘‘વਿਦੂਹਿ ਞੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    Evaṃ tassā anusandhyādīnaṃ jānitabbabhāve satipi ajānanto viya pucchitvā dosaṃ āropetvā parihāravasenāpi gambhīrādhippāyassa anākulassa visesajānanaṃ bhavissati. Tasmā pucchitvā dosaṃ ropetvā parihāravasena gambhīrādhippāyaṃ sampiṇḍetvā kathayissaṃ. Amhākācariya kimatthaṃ ‘‘yaṃ loko’’tyādimāha? Nettippakaraṇaṃ kātuṃ. Evaṃ sati nettippakaraṇabhūtaṃ ‘‘soḷasahārā netti’’tyādikaṃ eva vattabbaṃ, kasmā taṃ avatvā tato nettippakaraṇato aññaṃ ‘‘yaṃ loko pūjayate’’tyādimāha. Seyyathāpi samuddaṃ gacchanto himavantaṃ gacchati, himavantaṃ gacchanto samuddaṃ gacchati, evameva nettippakaraṇaṃ karonto sāsanavaradassanaṃ karotīti? Saccaṃ, tathāpi yassa saṃvaṇṇanaṃ nettippakaraṇaṃ kātukāmo taṃ sāsanavaraṃ paṭhamaṃ dassetuṃ ‘‘yaṃ loko’’tyādimāha. Evaṃ sati ‘‘etaṃ sāsanavara’’nti ettakameva vattabbaṃ, kasmā ‘‘yaṃ loko’’tyādi vuttanti? Taṃ sāsanavaraṃ janakena naravarena niyametvā thometuṃ vuttaṃ. Tathāpi ‘‘tassa naravarassā’’ti ettakameva vattabbaṃ, kasmā ‘‘yaṃ loko’’tyādi vuttanti? Taṃ janakaṃ naravaraṃ lokapālena lokaseṭṭhena saddhiṃ sabbena lokena pūjanīyanamassanīyabhāvena thometuṃ ‘‘yaṃ loko’’tyādi vuttaṃ. Pūjentāpi vanditvā pūjenti, tasmā ‘‘pūjayate’’ti ettakameva vattabbanti? Tathāpi keci kesañci pūjāsakkārādīni karontāpi tesaṃ apākaṭaguṇatāya namakkāraṃ na karonti. Evaṃ bhagavato yathābhūtaabbhuggatasaddatāya pana bhagavantaṃ pūjetvāpi vandatiyevāti dassetuṃ ‘‘namassati cā’’ti vuttaṃ. Pūjento, namassanto ca na kadāciyeva, atha kho sabbakālanti dassetuṃ ‘‘sadā’’ti vuttaṃ. Tādisassa naravarassa tādisaṃ sāsanavaraṃ saṇhasukhumañāṇasampannehi vidūheva sukhumañāṇeneva ñeyyanti sāsanavaraṃ thometuṃ ‘‘vidūhi ñeyya’’nti vuttaṃ.

    ਏਤ੍ਥ ਚ ‘‘ਪੂਜਯਤੇ, ਨਮਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਏਤੇਹਿ ਪੂਜਨਨਮਸ੍ਸਨਕਿਰਿਯਾਯ ਹੇਤੁਭੂਤਾ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਾਦਯੋ ਅਨੇਕੇ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਗੁਣਾ ਪਕਾਸਿਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ ਤੇ ਗੁਣੇ ਆਗਮ੍ਮ ਸਬ੍ਬਲੋਕਸ੍ਸ ਪੂਜਨਨਮਸ੍ਸਨਚੇਤਨਾਯ ਪવਤ੍ਤਨਤੋ। ਤੇਸੁ ਹਿ ਕਿਞ੍ਚਿ ਸਰੂਪਤੋ, ਕਿਞ੍ਚਿ ਅਨੁਮਾਨਤੋ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਤ੍ਥੇਰਾਦਯੋ ਅਨੁਸ੍ਸਰਨ੍ਤਿ, ਪੂਜੇਨ੍ਤਿ, ਨਮਸ੍ਸਨ੍ਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਅਨੁਸ੍ਸਰੇਥ ਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧ’’ਨ੍ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੪੯)। ਏਕਦੇਸਗੁਣਾਪਿ ਪੂਜਾਰਹਾ ਨਮਸ੍ਸਨਾਰਹਾ, ਕਸ੍ਮਾ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਗੁਣਾ ਪਕਾਸਿਤਾਤਿ? ਸਬ੍ਬਗੁਣਦਸ੍ਸਨੇਨ ਬੋਧਿਸਮ੍ਭਾਰਸਮ੍ਭਰਣਮਹਾਕਰੁਣਾਯੋਗਸਙ੍ਖਾਤਹੇਤੁਞਾਣਪਹਾਨ- ਆਨੁਭਾવਰੂਪਕਾਯਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਸਙ੍ਖਾਤਫਲਹਿਤਜ੍ਝਾਸਯਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯ- ਪਾਕਕਾਲਾਗਮਨਦੇਸਨਾਞਾਣਸਙ੍ਖਾਤਸਤ੍ਤੁ- ਪਕਾਰਸਮ੍ਪਦਾવਸੇਨ ਥੋਮਨਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ। ਤੇਨ ਅਤ੍ਤਹਿਤਪਟਿਪਤ੍ਤਿ, ਪਰਹਿਤਪਟਿਪਤ੍ਤਿ ਚ ਨਿਰੁਪਕ੍ਕਿਲੇਸੂਪਗਮਨਾਪਗਮਨਞ੍ਚ ਲੋਕਸਮਞ੍ਞਾਨੁਪਪવਤ੍ਤਿ, ਤਦਨਤਿਧਾવਨਞ੍ਚ ਚਰਣਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ, વਿਜ੍ਜਾਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ ਚ ਅਤ੍ਤਾਧਿਪਤਿਤਾ, ਧਮ੍ਮਾਧਿਪਤਿਤਾ ਚ ਲੋਕਨਾਥਅਤ੍ਤਨਾਥਤਾ ਚ ਪੁਬ੍ਬਕਾਰਿਕਤਞ੍ਞੁਤਾ ਚ ਅਪਰਨ੍ਤਪਤਾ, ਅਨਤ੍ਤਨ੍ਤਪਤਾ ਚ ਬੁਦ੍ਧਕਰਣਧਮ੍ਮਬੁਦ੍ਧਭਾવਸਿਦ੍ਧਿ ਚ ਪਰਤਾਰਣਅਤ੍ਤਤਾਰਣਞ੍ਚ ਸਤ੍ਤਾਨੁਗ੍ਗਹਚਿਤ੍ਤਤਾ, ਧਮ੍ਮવਿਰਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤਤਾ ਚ ਪਕਾਸਿਤਾ ਭવਨ੍ਤਿ। ਤੇਨ ਸਬ੍ਬਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਅਨੁਤ੍ਤਰਦਕ੍ਖਿਣੇਯ੍ਯਤਾਉਤ੍ਤਮਪੂਜਨੀਯਨਮਸ੍ਸਨੀਯਭਾવਪੂਜਨਨਮਸ੍ਸਨਕਿਰਿਯਾਯ ਚ ਖੇਤ੍ਤਙ੍ਗਤਭਾવਂ ਪਕਾਸੇਤਿ। ਤੇਨ ਪੂਜਨਕਨਮਸ੍ਸਨਕਾਨਂ ਯਥਿਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਪਯੋਜਨਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ ਪਕਾਸਿਤਾਤਿ ਸਬ੍ਬਗੁਣਾ ਪਕਾਸਿਤਾਤਿ।

    Ettha ca ‘‘pūjayate, namassatī’’ti etehi pūjananamassanakiriyāya hetubhūtā sabbaññutaññāṇādayo aneke lokiyalokuttaraguṇā pakāsitā honti te guṇe āgamma sabbalokassa pūjananamassanacetanāya pavattanato. Tesu hi kiñci sarūpato, kiñci anumānato sāriputtattherādayo anussaranti, pūjenti, namassanti. Tena vuttaṃ ‘‘anussaretha sambuddha’’nti (saṃ. ni. 1.249). Ekadesaguṇāpi pūjārahā namassanārahā, kasmā sabbepi guṇā pakāsitāti? Sabbaguṇadassanena bodhisambhārasambharaṇamahākaruṇāyogasaṅkhātahetuñāṇapahāna- ānubhāvarūpakāyasampattisaṅkhātaphalahitajjhāsayindriya- pākakālāgamanadesanāñāṇasaṅkhātasattu- pakārasampadāvasena thomanā dassitā. Tena attahitapaṭipatti, parahitapaṭipatti ca nirupakkilesūpagamanāpagamanañca lokasamaññānupapavatti, tadanatidhāvanañca caraṇasampatti, vijjāsampatti ca attādhipatitā, dhammādhipatitā ca lokanāthaattanāthatā ca pubbakārikataññutā ca aparantapatā, anattantapatā ca buddhakaraṇadhammabuddhabhāvasiddhi ca paratāraṇaattatāraṇañca sattānuggahacittatā, dhammavirattacittatā ca pakāsitā bhavanti. Tena sabbappakārena anuttaradakkhiṇeyyatāuttamapūjanīyanamassanīyabhāvapūjananamassanakiriyāya ca khettaṅgatabhāvaṃ pakāseti. Tena pūjanakanamassanakānaṃ yathicchitabbapayojanasampatti pakāsitāti sabbaguṇā pakāsitāti.

    ਆਦਿਕਲ੍ਯਾਣਤਾਦਿਗੁਣਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ વਰਂ ਅਗ੍ਗਂ ਉਤ੍ਤਮਂ, ਨਿਪੁਣਞਾਣਗੋਚਰਤਾਯ ਪਣ੍ਡਿਤવੇਦਨੀਯਞ੍ਚ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘વਰਂ ਞੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ વਚਨੇਹਿ ਸ੍વਾਕ੍ਖਾਤਤਾਦਯੋ ਸਬ੍ਬੇ ਧਮ੍ਮਗੁਣਾ ਪਕਾਸਿਤਾ। ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਪਟਿવੇਧੇਨ ਸਮੁਗ੍ਘਾਤਕਿਲੇਸਸਮ੍ਮੋਹਾਯੇવ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਬਾਲ੍ਯਾਦਿਸਮਤਿਕ੍ਕਮਨਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਭਾવਿਤਲੋਕੁਤ੍ਤਰਮਗ੍ਗਾ, ਸਚ੍ਛਿਕਤਸਾਮਞ੍ਞਫਲਾ ਚ ਪੁਗ੍ਗਲਾ વਿਸੇਸਤੋ ‘‘વਿਦੂ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਤੇ ਹਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸਾਸਨવਰਂ ਅવਿਪਰੀਤਤੋ ਞਾਤੁਂ, ਨੇਤੁਞ੍ਚ ਸਪਰਸਨ੍ਤਾਨੇ ਸਕ੍ਕੁਣਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਯੇ ਸੁਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨਤਾਦਯੋ ਅਨੇਕੇਹਿ ਸੁਤ੍ਤਪਦੇਹਿ ਸਂવਣ੍ਣਿਤਾ, ਤੇ ਅਰਿਯਸਙ੍ਘਗੁਣਾਪਿ ਨਿਰવਸੇਸਤੋ ‘‘વਿਦੂਹੀ’’ਤਿ ਪਦੇਨ ਪਕਾਸਿਤਾਤਿ। ਏવਂ ਨੇਤ੍ਤਿਯਾ ਪਠਮਗਾਥਾਯ ‘‘ਏਤਂ ਸਾਸਨવਰ’’ਨ੍ਤਿ ਪਦੇਨ ਸਾਸਨਤ੍ਤਯਂ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਿਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਇਤਰੇਸਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਅਧਿਗਮੂਪਾਯਭਾવਤੋ ਸਬ੍ਬਸਾਸਨਮੂਲਭੂਤਸ੍ਸ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣਸ੍ਸ ਚ વਿਸਯਭੂਤਸ੍ਸ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਸਾਸਨવਰਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਨਮੁਖੇਨ ਸਬ੍ਬੇ ਰਤਨਤ੍ਤਯਗੁਣਾਪਿ ਥੋਮਨਾવਸੇਨ ਨਯਤੋવ ਪਕਾਸਿਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਨਯਤੋ ਹਿ ਦਸ੍ਸਿਤਾ ਸਬ੍ਬੇ ਗੁਣਾ ਨਿਰવਸੇਸਾ ਗਹਿਤਾ ਭવਨ੍ਤਿ, ਨ ਸਰੂਪਤੋ। ਤੇਨਾਹ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਪਞ੍ਞવਨ੍ਤਾਨਂ ਅਗ੍ਗਭੂਤੋ ਧਮ੍ਮਸੇਨਾਪਤਿਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਤ੍ਥੇਰੋਪਿ ਬੁਦ੍ਧਗੁਣਪਰਿਚ੍ਛੇਦਨਮਨੁਯੁਤ੍ਤੋ ‘‘ਅਪਿਚ ਮੇ ਧਮ੍ਮਨ੍વਯੋ વਿਦਿਤੋ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੪੬) ਭਗવਤਾਪਿ –

    Ādikalyāṇatādiguṇasampattiyā varaṃ aggaṃ uttamaṃ, nipuṇañāṇagocaratāya paṇḍitavedanīyañca, tasmā ‘‘varaṃ ñeyya’’nti vacanehi svākkhātatādayo sabbe dhammaguṇā pakāsitā. Ariyasaccapaṭivedhena samugghātakilesasammohāyeva paramatthato paṇḍitā bālyādisamatikkamanato, tasmā bhāvitalokuttaramaggā, sacchikatasāmaññaphalā ca puggalā visesato ‘‘vidū’’ti vuccanti. Te hi yathāvuttasāsanavaraṃ aviparītato ñātuṃ, netuñca saparasantāne sakkuṇanti. Tasmā ye suppaṭipannatādayo anekehi suttapadehi saṃvaṇṇitā, te ariyasaṅghaguṇāpi niravasesato ‘‘vidūhī’’ti padena pakāsitāti. Evaṃ nettiyā paṭhamagāthāya ‘‘etaṃ sāsanavara’’nti padena sāsanattayaṃ saṅgaṇhitvā tattha itaresaṃ dvinnaṃ adhigamūpāyabhāvato sabbasāsanamūlabhūtassa, attano nettippakaraṇassa ca visayabhūtassa pariyattisāsanavarassa dassanamukhena sabbe ratanattayaguṇāpi thomanāvasena nayatova pakāsitā honti. Nayato hi dassitā sabbe guṇā niravasesā gahitā bhavanti, na sarūpato. Tenāha bhagavantaṃ ṭhapetvā paññavantānaṃ aggabhūto dhammasenāpatisāriputtattheropi buddhaguṇaparicchedanamanuyutto ‘‘apica me dhammanvayo vidito’’ti (dī. ni. 2.146) bhagavatāpi –

    ‘‘ਏવਂ ਅਚਿਨ੍ਤਿਯਾ ਬੁਦ੍ਧਾ, ਬੁਦ੍ਧਧਮ੍ਮਾ ਅਚਿਨ੍ਤਿਯਾ।

    ‘‘Evaṃ acintiyā buddhā, buddhadhammā acintiyā;

    ਅਚਿਨ੍ਤਿਯੇ ਪਸਨ੍ਨਾਨਂ, વਿਪਾਕੋ ਹੋਤਿ ਅਚਿਨ੍ਤਿਯੋ’’ਤਿ॥ (ਅਪ॰ ਥੇਰ ੧.੧.੮੨; ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ੯੫) –

    Acintiye pasannānaṃ, vipāko hoti acintiyo’’ti. (apa. thera 1.1.82; netti. 95) –

    ਗਾਥਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਤਤ੍ਥ ਬੁਦ੍ਧਧਮ੍ਮਾਤਿ ਬੁਦ੍ਧਗੁਣਾ। ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਪਨ ਯਾવਜੀવਂ ਰਤਨਤ੍ਤਯਗੁਣਪਰਿਦੀਪਨੇ ਅਤਿਉਸ੍ਸਾਹਨ੍ਤਾਨਮ੍ਪਿ ਸਰੂਪਤੋ ਨੀਹਰਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਅਸਮਤ੍ਥਭਾવੋ ਪਗੇવ ਪਣ੍ਡਿਤੇਹਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋਤਿ।

    Gāthā vuttā. Tattha buddhadhammāti buddhaguṇā. Amhākaṃ pana yāvajīvaṃ ratanattayaguṇaparidīpane atiussāhantānampi sarūpato nīharitvā dassetuṃ asamatthabhāvo pageva paṇḍitehi veditabboti.

    ਇਚ੍ਚੇવਂ –

    Iccevaṃ –

    ‘‘ਯਂ ਲੋਕੋ ਪੂਜਯਤੇ, ਸਲੋਕਪਾਲੋ ਸਦਾ ਨਮਸ੍ਸਤਿ ਚ।

    ‘‘Yaṃ loko pūjayate, salokapālo sadā namassati ca;

    ਤਸ੍ਸੇਤ ਸਾਸਨવਰਂ, વਿਦੂਹਿ ਞੇਯ੍ਯਂ ਨਰવਰਸ੍ਸਾ’’ਤਿ॥ –

    Tasseta sāsanavaraṃ, vidūhi ñeyyaṃ naravarassā’’ti. –

    ਨਿਗ੍ਗਹਿਤਲੋਪવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਾਯ ਗਾਥਾਯ ਸਙ੍ਖੇਪੇਨ ਕਥਿਤੋ ਅਨੁਸਨ੍ਧ੍ਯਾਦਿਕੋ ਸਮਤ੍ਤੋਤਿ।

    Niggahitalopavasena vuttāya gāthāya saṅkhepena kathito anusandhyādiko samattoti.

    ‘‘ਯਂ ਲੋਕੋ ਪੂਜਯਤੇ, ਸ ਲੋਕਪਾਲੋ ਸਦਾ ਨਮਸ੍ਸਤਿ ਚ।

    ‘‘Yaṃ loko pūjayate, sa lokapālo sadā namassati ca;

    ਤਂ ਤਸ੍ਸ ਸਾਸਨવਰਂ, વਿਦੂਹਿ ਞੇਯ੍ਯਂ ਨਰવਰਸ੍ਸਾ’’ਤਿ॥ –

    Taṃ tassa sāsanavaraṃ, vidūhi ñeyyaṃ naravarassā’’ti. –

    ਗਾਥਂ ਅਪਰੇ ਪਠਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਸਾਪਿ ਅਨੁਸਨ੍ਧ੍ਯਤ੍ਥੋ વੁਤ੍ਤਨਯੋવ। ਯੋਜਨਤ੍ਥੋ ਪਨ વਿਸੇਸੋ। ਤਤ੍ਥ ਹਿ ਸਲੋਕਪਾਲੋ ਲੋਕੋ ਯਸ੍ਸ ਸਤ੍ਥੁਨੋ ਨਰવਰਸ੍ਸ ਯਂ ਸਾਸਨવਰਂ ਸਂવਣ੍ਣੇਤਬ੍ਬਸਹਿਤਂ, ਸਂવਣ੍ਣੇਤਬ੍ਬਂ ਏવ વਾ ਪੂਜਯਤੇ ਚੇવ ਨਮਸ੍ਸਤਿ ਚ, ਤਸ੍ਸ ਲੋਕਪਾਲਸ੍ਸ ਸਤ੍ਥੁਨੋ ਤਂ ਪੂਜੇਤਬ੍ਬਂ, ਨਮਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਞ੍ਚ વਿਦੂਹੇવ વਿਞ੍ਞਾਤਬ੍ਬਂ, ਏਤਂ ਸਾਸਨવਰਂ ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣਸ੍ਸ વਿਸਯਨ੍ਤਿ ਗਹੇਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਯੋਜਨਾਕਾਰੋਪਿ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯੋવ।

    Gāthaṃ apare paṭhanti. Tassāpi anusandhyattho vuttanayova. Yojanattho pana viseso. Tattha hi salokapālo loko yassa satthuno naravarassa yaṃ sāsanavaraṃ saṃvaṇṇetabbasahitaṃ, saṃvaṇṇetabbaṃ eva vā pūjayate ceva namassati ca, tassa lokapālassa satthuno taṃ pūjetabbaṃ, namassitabbañca vidūheva viññātabbaṃ, etaṃ sāsanavaraṃ nettippakaraṇassa visayanti gahetabbanti yojanā. Yojanākāropi heṭṭhā vuttanayova.

    વਿਗ੍ਗਹਤ੍ਥੋਪਿ વਿਸੇਸੋ। ਇਮਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਨਯੇ ਲੋਕਂ ਪਾਲੇਨ੍ਤੀਤਿ ਲੋਕਪਾਲਾ, ਯਥਾવੁਤ੍ਤਚਤੁਮਹਾਰਾਜਾਦਯੋ। ਤੇਹਿ ਲੋਕਪਾਲੇਹਿ ਸਹਿਤਂ ਸਬ੍ਬਲੋਕਂ ਪਾਲੇਤਿ ਲੋਕਗ੍ਗਨਾਯਕਤ੍ਤਾਤਿ ਲੋਕਪਾਲੋਤਿ ਭਗવਾਪਿ ਲੋਕਪਾਲਸਦ੍ਦੇਨ વੁਤ੍ਤੋ। ਸੋ ਹਿ ‘‘ਤਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਤਂ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਪਰਾਮਸੀਯਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਸ੍ਸ ਲੋਕਪਾਲਸ੍ਸ ਸਤ੍ਥੁਨੋ ਨਰવਰਸ੍ਸਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ ਗਹਿਤੋ। ਯਦਿ ਏવਂ ਲੋਕਪਾਲੋ ਗੁਣੀਭੂਤੋ ਅਪਧਾਨੋ ਪਧਾਨਭੂਤਂ ਲੋਕਂ વਿਸੇਸੇਤ੍વਾ વਿਨਿવਤ੍ਤੋ, ਕਥਂ ਤਂ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਪਰਾਮਸੀਯਤੀਤਿ? ਲੋਕવਿਸੇਸਕੋ ਸਮਾਨੋਪਿ ਸਾਸਨવਰਾਪੇਕ੍ਖਤਾਯ ਜਨਕਸਾਮਿਭਾવੇਨ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਿવਿਸੇਸਭੂਤਤ੍ਤਾ ਪਧਾਨਭੂਤੋ વਿਯ ਪਰਾਮਸੀਯਤੀਤਿ। ਭਗવਾ ਸਾਸਨવਰਸ੍ਸ ਸਾਮਿਭਾવੇਨ ਗਹਿਤੋ। ਕਥਂ ਸਾਸਨવਰਸ੍ਸ ਸਾਮੀ ਭਗવਾ ਸਾਸਨવਰਂ ਪੂਜਯਤੀਤਿ? ਨ ਚਾਯਂ વਿਰੋਧੋ। ਬੁਦ੍ਧਾ ਹਿ ਭਗવਨ੍ਤੋ ਧਮ੍ਮਗਰੁਨੋ, ਤੇ ਸਬ੍ਬਕਾਲਂ ਧਮ੍ਮਮਪਚਯਮਾਨਾવ વਿਹਰਨ੍ਤੀਤਿ। ਬੁਦ੍ਧਾਨਞ੍ਹਿ ਧਮ੍ਮਗਰੁਧਮ੍ਮਾਪਚਯਮਾਨਭਾવੋ ‘‘ਯਂਨੂਨਾਹਂ…ਪੇ॰… ਤਮੇવ ਧਮ੍ਮਂ ਸਕ੍ਕਤ੍વਾ ਗਰੁਂ ਕਤ੍વਾ ਮਾਨੇਤ੍વਾ ਪੂਜੇਤ੍વਾ ਉਪਨਿਸ੍ਸਾਯ વਿਹਰੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੨੧) વੁਤ੍ਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਲੋਕਪਾਲੋ ਭਗવਾ ਸਾਸਨવਰਂ ਪੂਜਯਤੀਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਏવਂ ਸਤਿ ਲੋਕਪਾਲੋ ਭਗવਾ ਸਾਸਨવਰਂ ਪੂਜਯਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ ਯੁਤ੍ਤੋ ਹੋਤੁ, ਕਥਂ ਲੋਕਪਾਲੋ ਭਗવਾ ਸਾਸਨવਰਂ ਨਮਸ੍ਸਤੀਤਿ ਯੁਤ੍ਤੋਤਿ? ਯੁਤ੍ਤੋવ ‘‘ਨਮਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਪਦਸ੍ਸ ਗਰੁਕਰਣੇਨ ਤਨ੍ਨਿਨ੍ਨਪੋਣਪਬ੍ਭਾਰੋਤਿ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸਾਪਿ ਲਬ੍ਭਨਤੋ। ਭਗવਾ ਹਿ ਧਮ੍ਮਗਰੁਤਾਯ ਸਬ੍ਬਕਾਲਂ ਧਮ੍ਮਨਿਨ੍ਨਪੋਣਪਬ੍ਭਾਰਭਾવੇਨ વਿਹਰਤੀਤਿ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ‘‘ਯੇਨ ਸੁਦਂ ਨਿਚ੍ਚਕਪ੍ਪਂ વਿਹਰਾਮੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਸੇਸਮੇਤ੍ਥ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ વਾ ਸਂવਣ੍ਣਨਾਸੁ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ વਾ ਞਾਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਨ વਿਤ੍ਥਾਰੀਯਤਿ।

    Viggahatthopi viseso. Imasmiñhi naye lokaṃ pālentīti lokapālā, yathāvuttacatumahārājādayo. Tehi lokapālehi sahitaṃ sabbalokaṃ pāleti lokagganāyakattāti lokapāloti bhagavāpi lokapālasaddena vutto. So hi ‘‘tassā’’ti ettha taṃ-saddena parāmasīyati, tasmā tassa lokapālassa satthuno naravarassāti attho gahito. Yadi evaṃ lokapālo guṇībhūto apadhāno padhānabhūtaṃ lokaṃ visesetvā vinivatto, kathaṃ taṃ-saddena parāmasīyatīti? Lokavisesako samānopi sāsanavarāpekkhatāya janakasāmibhāvena sambandhivisesabhūtattā padhānabhūto viya parāmasīyatīti. Bhagavā sāsanavarassa sāmibhāvena gahito. Kathaṃ sāsanavarassa sāmī bhagavā sāsanavaraṃ pūjayatīti? Na cāyaṃ virodho. Buddhā hi bhagavanto dhammagaruno, te sabbakālaṃ dhammamapacayamānāva viharantīti. Buddhānañhi dhammagarudhammāpacayamānabhāvo ‘‘yaṃnūnāhaṃ…pe… tameva dhammaṃ sakkatvā garuṃ katvā mānetvā pūjetvā upanissāya vihareyya’’nti (a. ni. 4.21) vutto, tasmā lokapālo bhagavā sāsanavaraṃ pūjayatīti daṭṭhabbo. Evaṃ sati lokapālo bhagavā sāsanavaraṃ pūjayatīti attho yutto hotu, kathaṃ lokapālo bhagavā sāsanavaraṃ namassatīti yuttoti? Yuttova ‘‘namassatī’’ti padassa garukaraṇena tanninnapoṇapabbhāroti atthassāpi labbhanato. Bhagavā hi dhammagarutāya sabbakālaṃ dhammaninnapoṇapabbhārabhāvena viharatīti. Vuttañhetaṃ ‘‘yena sudaṃ niccakappaṃ viharāmī’’tiādi. Sesamettha heṭṭhā vuttanayena vā saṃvaṇṇanāsu vuttanayena vā ñātabbanti amhehi na vitthārīyati.

    ਏવਂ ਪਠਮਗਾਥਾਯ ‘‘ਸਾਸਨવਰ’’ਨ੍ਤਿ ਪਦੇਨ ਤਿવਿਧਮ੍ਪਿ ਸਾਸਨਂ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਿਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਸਾਸਨਮੇવ ਅਤ੍ਤਨੋ ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣਸ੍ਸ વਿਸਯਂ ਨਿਯਮੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਦ੍વਾਦਸ ਪਦਾਨਿ’’ਤ੍ਯਾਦਿਮਾਹ। ਅਥ વਾ ਪਠਮਗਾਥਾਯ ਰਤਨਤ੍ਤਯਥੋਮਨੇਨ ਸਹ ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣਤਾવਿਸਯਂ ਸਾਸਨવਰਂ ਆਚਰਿਯੇਨ ਦਸ੍ਸਿਤਂ, ‘‘ਤਸ੍ਸ ਸਾਸਨવਰਂ ਕਿਂ ਸਬ੍ਬਂਯੇવ ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣਸ੍ਸ વਿਸਯਂ, ਉਦਾਹੁ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਸਾਸਨਮੇવਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਸਾਸਨਭੂਤਂ ਸੁਤ੍ਤਮੇવਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਦ੍વਾਦਸ ਪਦਾਨਿ ਸੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ‘‘ਸਾਸਨવਰ’’ਨ੍ਤਿ ਸਾਮਞ੍ਞੇਨ વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਸੁਤ੍ਤਮੇવ ਸਾਸਨવਰਨ੍ਤਿ ਗਹੇਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਤਂ ਪਨ ਕਤਿવਿਧ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਦ੍વਾਦਸ ਪਦਾਨੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਪਭੇਦੇਨ ਦ੍વਾਦਸવਿਧਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਭੇਦਤੋ ਦ੍વਾਦਸવਿਧਮ੍ਪਿ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਪਦਅਤ੍ਥਪਦਤੋ ਪਨ ਦੁવਿਧਮੇવਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥੋ ਚਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਤਸ੍ਮਿਂ ਦ੍વਯੇ ਏਕਮੇવ ਸਰੂਪਤੋ ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣਸ੍ਸ વਿਸਯਨ੍ਤਿ વਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਂ, ਉਦਾਹੁ ਉਭਯ’’ਨ੍ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਉਭਯਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤਂ વਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਂ ਉਭਯ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। વਚਨવਚਨੀਯਭਾવੇਨ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੇ ਯਸ੍ਮਿਂ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨੇ, ਅਤ੍ਥੇ ਚ ‘‘ਸੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વੋਹਾਰੋ ਪવਤ੍ਤੋ, ਤਂ ਉਭਯਂ ਸਰੂਪਤੋ ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣਸ੍ਸ વਿਸਯਨ੍ਤਿ વਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਕਿਨ੍ਤਿ વਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਕੋ ਅਤ੍ਥੋ, ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਂ ਕਤਮ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਛਬ੍ਯਞ੍ਜਨਪਦਛਅਤ੍ਥਪਦਭੇਦੇਨ ਦ੍વਾਦਸવਿਧਂ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਪਦਅਤ੍ਥਪਦવਸੇਨ ਦੁવਿਧਂ ਸਬ੍ਬਪਰਿਯਤ੍ਤਿਸਙ੍ਖਾਤਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਮਮ ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣਸ੍ਸ વਿਸਯਂ ਸਾਸਨવਰਨ੍ਤਿ ਞਾਤਬ੍ਬਂ। ਸਰੂਪਤੋ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਅਤ੍ਥਪਦਂ, ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਪਦਞ੍ਚ ਸਰੂਪਤੋ ਞਾਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ।

    Evaṃ paṭhamagāthāya ‘‘sāsanavara’’nti padena tividhampi sāsanaṃ saṅgaṇhitvā tattha pariyattisāsanameva attano nettippakaraṇassa visayaṃ niyametvā dassento ‘‘dvādasa padāni’’tyādimāha. Atha vā paṭhamagāthāya ratanattayathomanena saha nettippakaraṇatāvisayaṃ sāsanavaraṃ ācariyena dassitaṃ, ‘‘tassa sāsanavaraṃ kiṃ sabbaṃyeva nettippakaraṇassa visayaṃ, udāhu pariyattisāsanamevā’’ti pucchitabbattā pariyattisāsanabhūtaṃ suttamevāti dassento ‘‘dvādasa padāni sutta’’ntiādimāha. Tattha ‘‘sāsanavara’’nti sāmaññena vuttampi pariyattisuttameva sāsanavaranti gahetabbanti attho. ‘‘Taṃ pana katividha’’nti vattabbattā ‘‘dvādasa padānī’’ti vuttaṃ, saṅkhepato pabhedena dvādasavidhanti attho. Pabhedato dvādasavidhampi byañjanapadaatthapadato pana duvidhamevāti dassetuṃ ‘‘taṃ sabbaṃ byañjanañca attho cā’’ti vuttaṃ. ‘‘Tasmiṃ dvaye ekameva sarūpato nettippakaraṇassa visayanti viññeyyaṃ, udāhu ubhaya’’nti pucchitabbattā ubhayanti dassetuṃ ‘‘taṃ viññeyyaṃ ubhaya’’nti vuttaṃ. Vacanavacanīyabhāvena sambandhe yasmiṃ byañjane, atthe ca ‘‘sutta’’nti vohāro pavatto, taṃ ubhayaṃ sarūpato nettippakaraṇassa visayanti viññeyyanti attho. ‘‘Kinti viññeyya’’nti vattabbattā ‘‘ko attho, byañjanaṃ katama’’nti vuttaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – chabyañjanapadachaatthapadabhedena dvādasavidhaṃ byañjanapadaatthapadavasena duvidhaṃ sabbapariyattisaṅkhātaṃ suttaṃ mama nettippakaraṇassa visayaṃ sāsanavaranti ñātabbaṃ. Sarūpato pucchitvā atthapadaṃ, byañjanapadañca sarūpato ñātabbanti.

    ਏવਂ ਪਠਮਗਾਥਾਯ ‘‘ਸਾਸਨવਰ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਭਾવਞ੍ਚੇવ ਅਤ੍ਥਪਦਬ੍ਯਞ੍ਜਨਪਦਭਾવੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਞ੍ਚ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਤਸ੍ਸ ਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪવਿਚਯੂਪਾਯਂ ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣਂ ਪਦਤ੍ਥવਿਭਾਗੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸੋਲ਼ਸਹਾਰਾ’’ਤ੍ਯਾਦਿਮਾਹ। ਅਥ વਾ ਦੁਤਿਯਗਾਥਾਯ ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣਸ੍ਸ વਿਸਯਂ ਸਾਸਨવਰਂ ਨਿਯਮੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸਿਤਂ, ‘‘ਨੇਤ੍ਤਿ ਨਾਮ ਕਤਮਾ, ਕਤਿવਿਧਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਨੇਤ੍ਤਿਨਾਮ ਏਤ੍ਤਿਕਾਤਿ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸੋਲ਼ਸਹਾਰਾ’’ਤ੍ਯਾਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਤਸ੍ਸ ਸਾਸਨਸ੍ਸ ਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਪਰਿਯੇਟ੍ਠਿ ਨੇਤ੍ਤਿਸਂવਣ੍ਣਨਾ ਮਯਾ ਮਹਾਕਚ੍ਚਾਯਨੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾ ਨੇਤ੍ਤਿ ਨਾਮ ਸੋਲ਼ਸਹਾਰਸਮੁਦਾਯਾ ਪਞ੍ਚਨਯਸਮੁਦਾਯਾ ਅਟ੍ਠਾਰਸਮੂਲਪਦਸਮੁਦਾਯਾਤਿ વਿਜਾਨਿਤਬ੍ਬਾਤਿ।

    Evaṃ paṭhamagāthāya ‘‘sāsanavara’’nti vuttassa suttassa pariyattibhāvañceva atthapadabyañjanapadabhāvena veditabbattañca dassetvā idāni tassa suttassa pavicayūpāyaṃ nettippakaraṇaṃ padatthavibhāgena dassetuṃ ‘‘soḷasahārā’’tyādimāha. Atha vā dutiyagāthāya nettippakaraṇassa visayaṃ sāsanavaraṃ niyametvā dassitaṃ, ‘‘netti nāma katamā, katividhā’’ti pucchitabbattā nettināma ettikāti saṅkhepato dassetuṃ ‘‘soḷasahārā’’tyādimāha. Tattha tassa sāsanassa suttassa atthapariyeṭṭhi nettisaṃvaṇṇanā mayā mahākaccāyanena niddiṭṭhā netti nāma soḷasahārasamudāyā pañcanayasamudāyā aṭṭhārasamūlapadasamudāyāti vijānitabbāti.

    ਤੇ ਹਾਰਾਦਯੋ ਕੇਨਟ੍ਠੇਨ ਨੇਤ੍ਤਿ ਨਾਮ? વੇਨੇਯ੍ਯਸਤ੍ਤੇ ਅਰਿਯਧਮ੍ਮਂ ਨੇਤੀਤਿ ਨੇਤ੍ਤੀਤਿ ਏવਮਾਦਿ ਅਤ੍ਥੋ ਸਂવਣ੍ਣਨਾਸੁ (ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ਗਨ੍ਥਾਰਮ੍ਭਕਥਾ) વੁਤ੍ਤੋવ। ਇਮਾਯ ਤਤਿਯਗਾਥਾਯਪਿ ‘‘ਮਹਾਕਚ੍ਚਾਨੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾ’’ਤਿ ਪਾਠੋ ਸੁਨ੍ਦਰੋ। ‘‘ਮਹਾਕਚ੍ਚਾਯਨੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾ’’ਤਿ વਾ ਪਾਠੋ, ਨ ਸੁਨ੍ਦਰੋ। ਲਕ੍ਖਣਞ੍ਹਿ ਮਯਾ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ‘‘ਸੋਲ਼ਸਹਾਰਾਦਿਸਮੁਦਾਯਾ ਨੇਤ੍ਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ, ਤੇ ਹਾਰਾ ਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨવਿਚਯੋ વਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਅਤ੍ਥવਿਚਯੋ વਾ, ਨਯਾ ਚ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨવਿਚਯੋ વਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਅਤ੍ਥવਿਚਯੋ વਾਤਿ વਿਚਾਰਣਾਯਂ ਸਤਿ ‘‘ਇਮੇ ਇਮਸ੍ਸ વਿਚਯੋ’’ਤਿ ਨਿਯਮੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਹਾਰਾ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨવਿਚਯੋ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਹਾਰਾ ਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨવਿਚਯੋ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਨ ਅਤ੍ਥવਿਚਯੋ ਸੋਲ਼ਸਹਾਰਾਨਂ ਮੂਲਪਦਨਿਦ੍ਧਾਰਣਂ વਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਮੁਖੇਨੇવ ਸਂવਣ੍ਣਨਾਭਾવਤੋ। ਤਯੋ ਪਨ ਨਯਾ ਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥવਿਚਯੋ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤਿਣ੍ਣਂ ਨਯਾਨਂ ਮੂਲਪਦਸਙ੍ਖਾਤਅવਿਜ੍ਜਾਦਿਸਭਾવਧਮ੍ਮਨਿਦ੍ਧਾਰਣਮੁਖੇਨੇવ ਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸਂવਣ੍ਣਨਾਭਾવਤੋਤਿ।

    Te hārādayo kenaṭṭhena netti nāma? Veneyyasatte ariyadhammaṃ netīti nettīti evamādi attho saṃvaṇṇanāsu (netti. aṭṭha. ganthārambhakathā) vuttova. Imāya tatiyagāthāyapi ‘‘mahākaccānena niddiṭṭhā’’ti pāṭho sundaro. ‘‘Mahākaccāyanena niddiṭṭhā’’ti vā pāṭho, na sundaro. Lakkhaṇañhi mayā heṭṭhā vuttanti. ‘‘Soḷasahārādisamudāyā nettī’’ti vuttā, te hārā suttassa byañjanavicayo vā honti, atthavicayo vā, nayā ca byañjanavicayo vā honti, atthavicayo vāti vicāraṇāyaṃ sati ‘‘ime imassa vicayo’’ti niyametvā dassetuṃ ‘‘hārā byañjanavicayo’’tiādimāha. Tattha hārā suttassa byañjanavicayo honti, na atthavicayo soḷasahārānaṃ mūlapadaniddhāraṇaṃ vajjetvā byañjanamukheneva saṃvaṇṇanābhāvato. Tayo pana nayā suttassa atthavicayo honti, tiṇṇaṃ nayānaṃ mūlapadasaṅkhātaavijjādisabhāvadhammaniddhāraṇamukheneva suttassa atthasaṃvaṇṇanābhāvatoti.

    ‘‘ਤਂ ਉਭਯਂ ਸੁਤ੍ਤੇ ਸਂવਣ੍ਣਨਾਭਾવੇਨ ਕੇਨਚਿ ਕਤ੍ਥਚਿਯੇવ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ, ਉਦਾਹੁ ਸਬ੍ਬਥਾ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਯੋਜਿਤ’’ਨ੍ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਭਾવਤੋ ਤਂ ਉਭਯਂ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਸੁਤ੍ਤੇਸੁ ਸਬ੍ਬਥਾ ਯੋਜਿਤਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਉਭਯਂ ਪਰਿਗ੍ਗਹੀਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਹਾਰਾ ਚੇવ ਨਯਾ ਚ ਉਭਯਂ ਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਨਿਦ੍ਧਾਰਣવਸੇਨ ਪਰਿਤੋ ਸਮਨ੍ਤਤੋ ਗਹਿਤਂ ਸਬ੍ਬਥਾ ਸੁਤ੍ਤੇਸੁ ਯੋਜਿਤਨ੍ਤਿ।

    ‘‘Taṃ ubhayaṃ sutte saṃvaṇṇanābhāvena kenaci katthaciyeva yojetabbaṃ, udāhu sabbathā sabbattha yojita’’nti pucchitabbabhāvato taṃ ubhayaṃ sabbattha suttesu sabbathā yojitanti dassetuṃ ‘‘ubhayaṃ pariggahīta’’nti vuttaṃ. Hārā ceva nayā ca ubhayaṃ suttassa atthaniddhāraṇavasena parito samantato gahitaṃ sabbathā suttesu yojitanti.

    ‘‘ਹਾਰਾਦਿਸਮੁਦਾਯਭੂਤਂ ਨੇਤ੍ਤਿਸਙ੍ਖਾਤਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਕਥਂ ਸਂવਣ੍ਣੇਤਬ੍ਬਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਸਂવਣ੍ਣੇਤੀ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਭਾવਤੋ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘વੁਚ੍ਚਤਿ ਸੁਤ੍ਤਂ ਯਥਾਸੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਨੇਤ੍ਤਿਸਙ੍ਖਾਤਂ ਸਂવਣ੍ਣਨਾਸੁਤ੍ਤਂ ਸਂવਣ੍ਣੇਤਬ੍ਬਸੁਤ੍ਤਾਨੁਰੂਪਂ ਯਥਾ ਯੇਨ ਯੇਨ ਦੇਸਨਾਹਾਰੇਨ વਾ ਅਞ੍ਞੇਨ વਾ ਸਂવਣ੍ਣੇਤਬ੍ਬਂ, ਤੇਨ ਤੇਨ વੁਚ੍ਚਤਿ ਸਂવਣ੍ਣੇਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਥ વਾ ‘‘ਨੇਤ੍ਤਿਸਙ੍ਖਾਤਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਕਿਤ੍ਤਕਂ ਸਂવਣ੍ਣੇਤਬ੍ਬਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਸਂવਣ੍ਣੇਤੀ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਭਾવਤੋ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘વੁਚ੍ਚਤਿ ਸੁਤ੍ਤਂ ਯਥਾਸੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਯਥਾਸੁਤ੍ਤਂ ਯਂ ਯਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਭਗવਤਾ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਨੇਤ੍ਤਿਸਙ੍ਖਾਤਂ ਸੁਤ੍ਤਂ વੁਚ੍ਚਤਿ વਦਤਿ ਅਸ੍ਸਾਦਾਦੀਨવਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਸਂવਣ੍ਣੇਤੀਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਨੇਤ੍ਤਿਨਯੇਨ ਹਿ ਸਂવਣ੍ਣੇਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਂ ਨਾਮ ਸੁਤ੍ਤਂ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ (ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ਸਙ੍ਗਹવਾਰવਣ੍ਣਨਾ)।

    ‘‘Hārādisamudāyabhūtaṃ nettisaṅkhātaṃ suttaṃ kathaṃ saṃvaṇṇetabbaṃ suttaṃ saṃvaṇṇetī’’ti vattabbabhāvato vuttaṃ ‘‘vuccati suttaṃ yathāsutta’’nti. Nettisaṅkhātaṃ saṃvaṇṇanāsuttaṃ saṃvaṇṇetabbasuttānurūpaṃ yathā yena yena desanāhārena vā aññena vā saṃvaṇṇetabbaṃ, tena tena vuccati saṃvaṇṇetīti attho. Atha vā ‘‘nettisaṅkhātaṃ suttaṃ kittakaṃ saṃvaṇṇetabbaṃ suttaṃ saṃvaṇṇetī’’ti vattabbabhāvato vuttaṃ ‘‘vuccati suttaṃ yathāsutta’’nti. Tattha yathāsuttaṃ yaṃ yaṃ suttaṃ bhagavatā vuttaṃ, taṃ taṃ sabbaṃ suttaṃ nettisaṅkhātaṃ suttaṃ vuccati vadati assādādīnavadassanavasena saṃvaṇṇetīti. Tena vuttaṃ ‘‘nettinayena hi saṃvaṇṇetuṃ asakkuṇeyyaṃ nāma suttaṃ natthī’’ti (netti. aṭṭha. saṅgahavāravaṇṇanā).

    ‘‘ਯਂ ਯਂ ਭਗવਤਾ ਦੇਸਿਤਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਨੇਤ੍ਤਿਸਂવਣ੍ਣਨਾਯ ਸਂવਣ੍ਣਿਤਂ, ਸਾ ਸਂવਣ੍ਣੇਤਬ੍ਬਾ ਦੇਸਨਾ ਚ વਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ, ਉਦਾਹੁ ਦੇਸਿਤਬ੍ਬਞ੍ਚਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਭਾવਤੋ ‘‘ਯਾ ਚੇવ ਦੇਸਨਾ’’ਤ੍ਯਾਦਿਮਾਹ। ਯਾ ਚੇવ ਦੇਸਨਾ ਪਾਲ਼ਿ ਸਂવਣ੍ਣਿਤਾ, ਸਾ ਚ, ਤਾਯ ਦੇਸਨਾਯ ਦੇਸਿਤਂ ਯਂ ਧਮ੍ਮਜਾਤਂ, ਤਞ੍ਚ ਉਭਯਂ વਿਮੁਤ੍ਤਾਯਤਨਦੇਸਨਾਸੀਸੇਨ ਪਰਿਚਯਂ ਕਰੋਨ੍ਤੇਹਿ ਏਕਨ੍ਤੇਨ વਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਂ ਉਭਯਸ੍ਸੇવ ਅਨੁਪਾਦਿਸੇਸਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਪਰਿਯੋਸਾਨਾਨਂ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤੀਨਂ ਹੇਤੁਭਾવਤੋ। ‘‘ਤਸ੍ਸ ਉਭਯਸ੍ਸ વਿਜਾਨਨੇ ਸਾਧੇਤਬ੍ਬੇ ਸਾਧੇਤਬ੍ਬਸ੍ਸ વਿਜਾਨਨਸ੍ਸ ਹੇਤੁਭੂਤਾ ਕਤਮਾ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਭਾવਤੋ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਤਤ੍ਰਾ’’ਤ੍ਯਾਦਿ। ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਰ વਿਜਾਨਨੇ ਸਾਧੇਤਬ੍ਬੇ ਸੁਤ੍ਤਾਦਿਨવਙ੍ਗਸ੍ਸ ਸਾਸਨਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਪਰਿਯੇਸਨਾ ਅਤ੍ਥવਿਚਾਰਣਾ ਹਾਰਨਯਾਨਂ ਅਯਂ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬੀ વਿਜਾਨਨਸ੍ਸ ਸਾਧੇਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਹੇਤੁਭੂਤਾ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬੀ ਨਾਮਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਥ વਾ ਤਸ੍ਸ ਉਭਯਸ੍ਸ વਿਜਾਨਨੇ ਸਾਧੇਤਬ੍ਬੇ ਸੁਤ੍ਤਾਦਿਨવਙ੍ਗਸ੍ਸ ਸਾਸਨਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਪਰਿਯੇਸਨਾਯ ਅਤ੍ਥવਿਚਾਰਣਾਯ ਅਯਂ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬੀ વਿਜਾਨਨਸ੍ਸ ਸਾਧੇਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਹੇਤੁਭੂਤਾ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬੀ ਨਾਮਾਤਿ। ਅਥ વਾ વਕ੍ਖਮਾਨਾਯ ਹਾਰਨਯਾਨੁਪੁਬ੍ਬਿਯਾ ਨવવਿਧਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਪਰਿਯੇਸਨਾ વਿਜਾਨਨਸ੍ਸ ਹੇਤੁਭੂਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਤੇਨਾਕਾਰੇਨੇવ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਤਿਧਾ વੁਤ੍ਤਾਤਿ।

    ‘‘Yaṃ yaṃ bhagavatā desitaṃ suttaṃ nettisaṃvaṇṇanāya saṃvaṇṇitaṃ, sā saṃvaṇṇetabbā desanā ca viññeyyā, udāhu desitabbañcā’’ti vattabbabhāvato ‘‘yā ceva desanā’’tyādimāha. Yā ceva desanā pāḷi saṃvaṇṇitā, sā ca, tāya desanāya desitaṃ yaṃ dhammajātaṃ, tañca ubhayaṃ vimuttāyatanadesanāsīsena paricayaṃ karontehi ekantena viññeyyaṃ ubhayasseva anupādisesaparinibbānapariyosānānaṃ sampattīnaṃ hetubhāvato. ‘‘Tassa ubhayassa vijānane sādhetabbe sādhetabbassa vijānanassa hetubhūtā katamā anupubbī’’ti pucchitabbabhāvato vuttaṃ ‘‘tatrā’’tyādi. Tattha tatra vijānane sādhetabbe suttādinavaṅgassa sāsanassa atthapariyesanā atthavicāraṇā hāranayānaṃ ayaṃ anupubbī vijānanassa sādhetabbassa hetubhūtā anupubbī nāmāti attho. Atha vā tassa ubhayassa vijānane sādhetabbe suttādinavaṅgassa sāsanassa atthapariyesanāya atthavicāraṇāya ayaṃ anupubbī vijānanassa sādhetabbassa hetubhūtā anupubbī nāmāti. Atha vā vakkhamānāya hāranayānupubbiyā navavidhasuttantapariyesanā vijānanassa hetubhūtāti veditabbā. Tenākāreneva aṭṭhakathāyaṃ tidhā vuttāti.

    ਸਙ੍ਗਹવਾਰਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥવਿਭਾવਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Saṅgahavārassa atthavibhāvanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣਪਾਲ਼ਿ • Nettippakaraṇapāḷi / ੧. ਸਙ੍ਗਹવਾਰੋ • 1. Saṅgahavāro

    ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / ੧. ਸਙ੍ਗਹવਾਰવਣ੍ਣਨਾ • 1. Saṅgahavāravaṇṇanā

    ਟੀਕਾ • Tīkā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣ-ਟੀਕਾ • Nettippakaraṇa-ṭīkā / ੧. ਸਙ੍ਗਹવਾਰવਣ੍ਣਨਾ • 1. Saṅgahavāravaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact