Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / నేత్తిప్పకరణ-అట్ఠకథా • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā |
౧. సఙ్గహవారవణ్ణనా
1. Saṅgahavāravaṇṇanā
ఏవం అనేకభేదవిభత్తే నేత్తిప్పకరణే యదిదం వుత్తం ‘‘సఙ్గహవిభాగవారవసేన దువిధ’’న్తి, తత్థ సఙ్గహవారో ఆది. తస్సాపి ‘‘యం లోకో పూజయతే’’తి అయం గాథా ఆది. తత్థ యన్తి అనియమతో ఉపయోగనిద్దేసో, తస్స ‘‘తస్సా’’తి ఇమినా నియమనం వేదితబ్బం. లోకోతి కత్తునిద్దేసో. పూజయతేతి కిరియానిద్దేసో. సలోకపాలోతి కత్తువిసేసనం. సదాతి కాలనిద్దేసో. నమస్సతి చాతి ఉపచయేన కిరియానిద్దేసో . తస్సాతి సామినిద్దేసో. ఏతన్తి పచ్చత్తనిద్దేసో. సాసనవరన్తి పచ్చత్తనిద్దేసేన నిద్దిట్ఠధమ్మనిదస్సనం. విదూహీతి కరణవచనేన కత్తునిద్దేసో. ఞేయ్యన్తి కమ్మవాచకకిరియానిద్దేసో. నరవరస్సాతి ‘‘తస్సా’’తి నియమేత్వా దస్సితస్స సరూపతో దస్సనం.
Evaṃ anekabhedavibhatte nettippakaraṇe yadidaṃ vuttaṃ ‘‘saṅgahavibhāgavāravasena duvidha’’nti, tattha saṅgahavāro ādi. Tassāpi ‘‘yaṃ loko pūjayate’’ti ayaṃ gāthā ādi. Tattha yanti aniyamato upayoganiddeso, tassa ‘‘tassā’’ti iminā niyamanaṃ veditabbaṃ. Lokoti kattuniddeso. Pūjayateti kiriyāniddeso. Salokapāloti kattuvisesanaṃ. Sadāti kālaniddeso. Namassati cāti upacayena kiriyāniddeso . Tassāti sāminiddeso. Etanti paccattaniddeso. Sāsanavaranti paccattaniddesena niddiṭṭhadhammanidassanaṃ. Vidūhīti karaṇavacanena kattuniddeso. Ñeyyanti kammavācakakiriyāniddeso. Naravarassāti ‘‘tassā’’ti niyametvā dassitassa sarūpato dassanaṃ.
తత్థ లోకియన్తి ఏత్థ పుఞ్ఞాపుఞ్ఞాని తబ్బిపాకో చాతి లోకో, పజా, సత్తనికాయోతి అత్థో. లోక-సద్దో హి జాతిసద్దతాయ సామఞ్ఞవసేన నిరవసేసతో సత్తే సఙ్గణ్హాతి. కిఞ్చాపి హి లోకసద్దో సఙ్ఖారభాజనేసుపి దిట్ఠప్పయోగో, పూజనకిరియాయోగ్యభూతతావసేన పన సత్తలోకవచనో ఏవ ఇధ గహితోతి దట్ఠబ్బం. పూజయతేతి మానయతి, అపచాయతీతి అత్థో.
Tattha lokiyanti ettha puññāpuññāni tabbipāko cāti loko, pajā, sattanikāyoti attho. Loka-saddo hi jātisaddatāya sāmaññavasena niravasesato satte saṅgaṇhāti. Kiñcāpi hi lokasaddo saṅkhārabhājanesupi diṭṭhappayogo, pūjanakiriyāyogyabhūtatāvasena pana sattalokavacano eva idha gahitoti daṭṭhabbaṃ. Pūjayateti mānayati, apacāyatīti attho.
లోకం పాలేన్తీతి లోకపాలా, చత్తారో మహారాజానో. లోకియా పన ఇన్దయమవరుణకువేరా లోకపాలాతి వదన్తి. సహ లోకపాలేహీతి సలోకపాలో, ‘‘లోకో’’తి ఇమినా తుల్యాధికరణం. అథ వా ఇస్సరియాధిపచ్చేన తంతంసత్తలోకస్స పాలనతో రక్ఖణతో ఖత్తియచతుమహారాజసక్కసుయామసన్తుసితసునిమ్మితపరనిమ్మితవసవత్తిమహాబ్రహ్మాదయో లోకపాలా. తేహి సహ తంతంసత్తనికాయో సలోకపాలో లోకోతి వుత్తో. అథ వా ‘‘ద్వేమే, భిక్ఖవే, సుక్కా ధమ్మా లోకం పాలేన్తీ’’తి (అ॰ ని॰ ౨.౯; ఇతివు॰ ౪౨) వచనతో హిరోత్తప్పధమ్మా లోకపాలా. తేహి సమన్నాగతో లోకో సలోకపాలో. హిరోత్తప్పసమ్పన్నా హి పాపగరహినో సప్పురిసా ధమ్మచ్ఛన్దవన్తతాయ భగవతి పూజానమక్కారపరా హోన్తీతి.
Lokaṃ pālentīti lokapālā, cattāro mahārājāno. Lokiyā pana indayamavaruṇakuverā lokapālāti vadanti. Saha lokapālehīti salokapālo, ‘‘loko’’ti iminā tulyādhikaraṇaṃ. Atha vā issariyādhipaccena taṃtaṃsattalokassa pālanato rakkhaṇato khattiyacatumahārājasakkasuyāmasantusitasunimmitaparanimmitavasavattimahābrahmādayo lokapālā. Tehi saha taṃtaṃsattanikāyo salokapālo lokoti vutto. Atha vā ‘‘dveme, bhikkhave, sukkā dhammā lokaṃ pālentī’’ti (a. ni. 2.9; itivu. 42) vacanato hirottappadhammā lokapālā. Tehi samannāgato loko salokapālo. Hirottappasampannā hi pāpagarahino sappurisā dhammacchandavantatāya bhagavati pūjānamakkāraparā hontīti.
సదాతి సబ్బకాలం రత్తిఞ్చేవ దివా చ, సదాతి వా భగవతో ధరమానకాలే తతో పరఞ్చ. అథ వా సదాతి అభినీహారతో పట్ఠాయ యావ సాసనన్తరధానా, తతో పరమ్పి వా. మహాభినీహారతో పట్ఠాయ హి మహాబోధిసత్తా బోధియా నియతతాయ బుద్ధఙ్కురభూతా సదేవకస్స లోకస్స పూజనీయా చేవ వన్దనీయా చ హోన్తి. యథాహ భగవా సుమేధభూతో –
Sadāti sabbakālaṃ rattiñceva divā ca, sadāti vā bhagavato dharamānakāle tato parañca. Atha vā sadāti abhinīhārato paṭṭhāya yāva sāsanantaradhānā, tato parampi vā. Mahābhinīhārato paṭṭhāya hi mahābodhisattā bodhiyā niyatatāya buddhaṅkurabhūtā sadevakassa lokassa pūjanīyā ceva vandanīyā ca honti. Yathāha bhagavā sumedhabhūto –
‘‘దీపఙ్కరో లోకవిదూ, ఆహుతీనం పటిగ్గహో;
‘‘Dīpaṅkaro lokavidū, āhutīnaṃ paṭiggaho;
మమ కమ్మం పకిత్తేత్వా, దక్ఖిణం పాదముద్ధరి.
Mama kammaṃ pakittetvā, dakkhiṇaṃ pādamuddhari.
‘‘యే తత్థాసుం జినపుత్తా, పదక్ఖిణమకంసు మం;
‘‘Ye tatthāsuṃ jinaputtā, padakkhiṇamakaṃsu maṃ;
దేవా మనుస్సా అసురా చ, అభివాదేత్వాన పక్కము’’న్తి. (బు॰ వం॰ ౨.౭౫-౭౬);
Devā manussā asurā ca, abhivādetvāna pakkamu’’nti. (bu. vaṃ. 2.75-76);
నమస్సతి చాతి కేచి కేసఞ్చి పూజాసక్కారాదీని కరోన్తాపి తేసం అపాకటగుణతాయ నమక్కారం న కరోన్తి, న ఏవం భగవతో, యథాభూతఅబ్భుగ్గతకిత్తిసద్దతాయ పన భగవన్తం సదేవకో లోకో పూజయతి చేవ నమస్సతి చాతి అత్థో. ‘‘సదా నరమనుస్సో’’తి కేచి పఠన్తి, తం న సున్దరం. తస్సాతి యం సదేవకో లోకో పూజయతి చేవ నమస్సతి చ, తస్స. ఏతన్తి ఇదాని వత్తబ్బం బుద్ధియం విపరివత్తమానం సామఞ్ఞేన దస్సేతి. సాసనవరన్తి తం సరూపతో దస్సేతి. తత్థ దిట్ఠధమ్మికసమ్పరాయికపరమత్థేహి యథారహం సత్తే సాసతి వినేతి ఏతేనాతి సాసనం, తదేవ ఏకన్తనియ్యానట్ఠేన అనఞ్ఞసాధారణగుణతాయ చ ఉత్తమట్ఠేన తంతంఅభిపత్థితసమిద్ధిహేతుతాయ పణ్డితేహి వరితబ్బతో వా వరం, సాసనమేవ వరన్తి సాసనవరం. విదూహీతి యథాసభావతో కమ్మకమ్మఫలాని కుసలాదిభేదే చ ధమ్మే విదన్తీతి విదూ, పణ్డితమనుస్సా, తేహి. ఞాతబ్బం, ఞాణమరహతీతి వా ఞేయ్యం. నరవరస్సాతి పురిసవరస్స, అగ్గపుగ్గలస్సాతి అత్థో.
Namassati cāti keci kesañci pūjāsakkārādīni karontāpi tesaṃ apākaṭaguṇatāya namakkāraṃ na karonti, na evaṃ bhagavato, yathābhūtaabbhuggatakittisaddatāya pana bhagavantaṃ sadevako loko pūjayati ceva namassati cāti attho. ‘‘Sadā naramanusso’’ti keci paṭhanti, taṃ na sundaraṃ. Tassāti yaṃ sadevako loko pūjayati ceva namassati ca, tassa. Etanti idāni vattabbaṃ buddhiyaṃ viparivattamānaṃ sāmaññena dasseti. Sāsanavaranti taṃ sarūpato dasseti. Tattha diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthehi yathārahaṃ satte sāsati vineti etenāti sāsanaṃ, tadeva ekantaniyyānaṭṭhena anaññasādhāraṇaguṇatāya ca uttamaṭṭhena taṃtaṃabhipatthitasamiddhihetutāya paṇḍitehi varitabbato vā varaṃ, sāsanameva varanti sāsanavaraṃ. Vidūhīti yathāsabhāvato kammakammaphalāni kusalādibhede ca dhamme vidantīti vidū, paṇḍitamanussā, tehi. Ñātabbaṃ, ñāṇamarahatīti vā ñeyyaṃ. Naravarassāti purisavarassa, aggapuggalassāti attho.
ఇదం వుత్తం హోతి – యో అనఞ్ఞసాధారణమహాకరుణాసబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణాదిగుణవిసేసయోగేన సదేవకేన లోకేన పూజనీయో నమస్సనీయో చ భగవా అరహం సమ్మాసమ్బుద్ధో, తస్స లోకే ఉత్తమపుగ్గలస్స ఏతం ఇదాని అమ్హేహి విభజితబ్బహారనయపట్ఠానవిచారణవిసయభూతం సాసనం ఆదికల్యాణతాదిగుణసమ్పత్తియా వరం అగ్గం ఉత్తమం నిపుణఞాణగోచరతాయ పణ్డితవేదనీయమేవాతి. భగవతో హి వచనం ఏకగాథామత్తమ్పి సచ్చపటిచ్చసముప్పాదఖన్ధాయతనధాతిన్ద్రియసతిపట్ఠానాదిసభావధమ్మనిద్ధారణక్ఖమతాయ సోళసహారపఞ్చనయసోళసఅట్ఠవీసతివిధపట్ఠానవిచారయోగ్యభావేన చ పరమగమ్భీరం అత్థతో అగాధపారం సణ్హసుఖుమఞాణవిసయమేవాతి. తేనేవాహ – ‘‘పఞ్ఞవన్తస్సాయం ధమ్మో, నాయం ధమ్మో దుప్పఞ్ఞస్సా’’తి (దీ॰ ని॰ ౩.౩౫౮; అ॰ ని॰ ౮.౩౦). అథ వా భగవతో సాసనం పరిఞ్ఞాక్కమేన లక్ఖణావబోధప్పటిపత్తియా సుఞ్ఞతముఖాదీహి ఓగాహితబ్బత్తా అవిఞ్ఞూనం సుపినన్తేనపి న విసయో హోతీతి ఆహ – ‘‘విదూహి ఞేయ్య’’న్తి. తథా చ వుత్తం – ‘‘ఏతు విఞ్ఞూ పురిసో’’తిఆది.
Idaṃ vuttaṃ hoti – yo anaññasādhāraṇamahākaruṇāsabbaññutaññāṇādiguṇavisesayogena sadevakena lokena pūjanīyo namassanīyo ca bhagavā arahaṃ sammāsambuddho, tassa loke uttamapuggalassa etaṃ idāni amhehi vibhajitabbahāranayapaṭṭhānavicāraṇavisayabhūtaṃ sāsanaṃ ādikalyāṇatādiguṇasampattiyā varaṃ aggaṃ uttamaṃ nipuṇañāṇagocaratāya paṇḍitavedanīyamevāti. Bhagavato hi vacanaṃ ekagāthāmattampi saccapaṭiccasamuppādakhandhāyatanadhātindriyasatipaṭṭhānādisabhāvadhammaniddhāraṇakkhamatāya soḷasahārapañcanayasoḷasaaṭṭhavīsatividhapaṭṭhānavicārayogyabhāvena ca paramagambhīraṃ atthato agādhapāraṃ saṇhasukhumañāṇavisayamevāti. Tenevāha – ‘‘paññavantassāyaṃ dhammo, nāyaṃ dhammo duppaññassā’’ti (dī. ni. 3.358; a. ni. 8.30). Atha vā bhagavato sāsanaṃ pariññākkamena lakkhaṇāvabodhappaṭipattiyā suññatamukhādīhi ogāhitabbattā aviññūnaṃ supinantenapi na visayo hotīti āha – ‘‘vidūhi ñeyya’’nti. Tathā ca vuttaṃ – ‘‘etu viññū puriso’’tiādi.
అపరే పన ‘‘తం తస్స సాసనవర’’న్తి పఠన్తి, తేసం మతేన యం-సద్దో సాసన-సద్దేన సమానాధికరణోతి దట్ఠబ్బో. ఇదం వుత్తం హోతి యం సాసనవరం సలోకపాలో లోకో పూజయతి నమస్సతి చ, తం సాసనవరం విదూహి ఞాతబ్బన్తి. ఇమస్మిఞ్చ నయే లోకపాల-సద్దేన భగవాపి వుచ్చతి. భగవా హి లోకగ్గతాయకత్తా నిప్పరియాయేన లోకపాలో, తస్మా ‘‘తస్సా’’తి లోకపాలస్స సత్థునోతి అత్థో. సలోకపాలోతి చేత్థ లోకపాల-సద్దో గుణీభూతోపి సత్థువిసయత్తా సాసన-సద్దాపేక్ఖతాయ సామిభావేన సమ్బన్ధీవిసేసభూతో పధానభూతో వియ పటినిద్దేసం అరహతీతి.
Apare pana ‘‘taṃ tassa sāsanavara’’nti paṭhanti, tesaṃ matena yaṃ-saddo sāsana-saddena samānādhikaraṇoti daṭṭhabbo. Idaṃ vuttaṃ hoti yaṃ sāsanavaraṃ salokapālo loko pūjayati namassati ca, taṃ sāsanavaraṃ vidūhi ñātabbanti. Imasmiñca naye lokapāla-saddena bhagavāpi vuccati. Bhagavā hi lokaggatāyakattā nippariyāyena lokapālo, tasmā ‘‘tassā’’ti lokapālassa satthunoti attho. Salokapāloti cettha lokapāla-saddo guṇībhūtopi satthuvisayattā sāsana-saddāpekkhatāya sāmibhāvena sambandhīvisesabhūto padhānabhūto viya paṭiniddesaṃ arahatīti.
కథం పన సయం ధమ్మస్సామీ భగవా ధమ్మం పూజయతీతి? నాయం విరోధో. ధమ్మగరునో హి బుద్ధా భగవన్తో, తే సబ్బకాలం ధమ్మం అపచాయమానావ విహరన్తీతి. వుత్తఞ్హేతం – ‘‘యంనూనాహం య్వాయం ధమ్మో మయా అభిసమ్బుద్ధో, తమేవ ధమ్మం సక్కత్వా గరుం కత్వా ఉపనిస్సాయ విహరేయ్య’’న్తి (సం॰ ని॰ ౧.౧౭౩; అ॰ ని॰ ౪.౨౧).
Kathaṃ pana sayaṃ dhammassāmī bhagavā dhammaṃ pūjayatīti? Nāyaṃ virodho. Dhammagaruno hi buddhā bhagavanto, te sabbakālaṃ dhammaṃ apacāyamānāva viharantīti. Vuttañhetaṃ – ‘‘yaṃnūnāhaṃ yvāyaṃ dhammo mayā abhisambuddho, tameva dhammaṃ sakkatvā garuṃ katvā upanissāya vihareyya’’nti (saṃ. ni. 1.173; a. ni. 4.21).
అపి చ భగవతో ధమ్మపూజనా సత్తసత్తాహప్పటిపత్తిఆదీహి దీపేతబ్బా. ధమ్మస్సామీతి చ ధమ్మేన సదేవకస్స లోకస్స సామీతి అత్థో, న ధమ్మస్స సామీతి. ఏవమ్పి నమస్సతీతి వచనం న యుజ్జతి. న హి భగవా కఞ్చి నమస్సతీతి, ఏసోపి నిద్దోసో. న హి నమస్సతీతి పదస్స నమక్కారం కరోతీతి అయమేవ అత్థో, అథ ఖో గరుకరణేన తన్నిన్నో తప్పోణో తప్పబ్భారోతి అయమ్పి అత్థో లబ్భతి. భగవా చ ధమ్మగరుతాయ సబ్బకాలం ధమ్మనిన్నపోణపబ్భారభావేన విహరతీతి. అయఞ్చ అత్థో ‘‘యేన సుదం స్వాహం నిచ్చకప్పం విహరామీ’’తి (మ॰ ని॰ ౧.౩౮౭) ఏవమాదీహి సుత్తపదేహి దీపేతబ్బో. ‘‘విదూహి నేయ్య’’న్తిపి పాఠో, తస్స పణ్డితేహి సపరసన్తానేసు నేతబ్బం పాపేతబ్బన్తి అత్థో. తత్థ అత్తసన్తానే పాపనం బుజ్ఝనం, పరసన్తానే బోధనన్తి దట్ఠబ్బం.
Api ca bhagavato dhammapūjanā sattasattāhappaṭipattiādīhi dīpetabbā. Dhammassāmīti ca dhammena sadevakassa lokassa sāmīti attho, na dhammassa sāmīti. Evampi namassatīti vacanaṃ na yujjati. Na hi bhagavā kañci namassatīti, esopi niddoso. Na hi namassatīti padassa namakkāraṃ karotīti ayameva attho, atha kho garukaraṇena tanninno tappoṇo tappabbhāroti ayampi attho labbhati. Bhagavā ca dhammagarutāya sabbakālaṃ dhammaninnapoṇapabbhārabhāvena viharatīti. Ayañca attho ‘‘yena sudaṃ svāhaṃ niccakappaṃ viharāmī’’ti (ma. ni. 1.387) evamādīhi suttapadehi dīpetabbo. ‘‘Vidūhi neyya’’ntipi pāṭho, tassa paṇḍitehi saparasantānesu netabbaṃ pāpetabbanti attho. Tattha attasantāne pāpanaṃ bujjhanaṃ, parasantāne bodhananti daṭṭhabbaṃ.
ఏవం భగవతో సదేవకస్స లోకస్స పూజనీయవన్దనీయభావో అగ్గపుగ్గలభావో చ వుచ్చమానో గుణవిసిట్ఠతం దీపేతి, సా చ గుణవిసిట్ఠతా మహాబోధియా వేదితబ్బా. ఆసవక్ఖయఞాణపదట్ఠానఞ్హి సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణం సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణపదట్ఠానఞ్చ ఆసవక్ఖయఞాణం ‘‘మహాబోధీ’’తి వుచ్చతి. సా అవిపరీతధమ్మదేసనతో తథాగతే సుప్పతిట్ఠితాతి విఞ్ఞాయతి . న హి సవాసననిరవసేసకిలేసప్పహానం అనావరణఞాణఞ్చ వినా తాదిసీ ధమ్మదేసనా సమ్భవతి. ఇచ్చస్స చతువేసారజ్జయోగో. తేన దసబలఛఅసాధారణఞాణఅట్ఠారసావేణికబుద్ధధమ్మాదిసకలసబ్బఞ్ఞుగుణపారిపూరీ పకాసితా హోతి. ఏతాదిసీ చ గుణవిభూతి మహాకరుణాపుబ్బఙ్గమం అభినీహారసమ్పత్తిం పురస్సరం కత్వా సమ్పాదితం సమత్తింసపారమిసఙ్ఖాతం పుఞ్ఞఞాణసమ్భారమన్తరేన న ఉపలబ్భతీతి హేతుసమ్పదాపి అత్థతో విభావితా హోతీతి ఏవం భగవతో తీసుపి అవత్థాసు సబ్బసత్తానం ఏకన్తహితప్పటిలాభహేతుభూతా ఆదిమజ్ఝపరియోసానకల్యాణా నిరవసేసా బుద్ధగుణా ఇమాయ గాథాయ పకాసితాతి వేదితబ్బం.
Evaṃ bhagavato sadevakassa lokassa pūjanīyavandanīyabhāvo aggapuggalabhāvo ca vuccamāno guṇavisiṭṭhataṃ dīpeti, sā ca guṇavisiṭṭhatā mahābodhiyā veditabbā. Āsavakkhayañāṇapadaṭṭhānañhi sabbaññutaññāṇaṃ sabbaññutaññāṇapadaṭṭhānañca āsavakkhayañāṇaṃ ‘‘mahābodhī’’ti vuccati. Sā aviparītadhammadesanato tathāgate suppatiṭṭhitāti viññāyati . Na hi savāsananiravasesakilesappahānaṃ anāvaraṇañāṇañca vinā tādisī dhammadesanā sambhavati. Iccassa catuvesārajjayogo. Tena dasabalachaasādhāraṇañāṇaaṭṭhārasāveṇikabuddhadhammādisakalasabbaññuguṇapāripūrī pakāsitā hoti. Etādisī ca guṇavibhūti mahākaruṇāpubbaṅgamaṃ abhinīhārasampattiṃ purassaraṃ katvā sampāditaṃ samattiṃsapāramisaṅkhātaṃ puññañāṇasambhāramantarena na upalabbhatīti hetusampadāpi atthato vibhāvitā hotīti evaṃ bhagavato tīsupi avatthāsu sabbasattānaṃ ekantahitappaṭilābhahetubhūtā ādimajjhapariyosānakalyāṇā niravasesā buddhaguṇā imāya gāthāya pakāsitāti veditabbaṃ.
దుతియనయే పన యస్మా సిక్ఖత్తయసఙ్గహం సఫలం అరియమగ్గసాసనం తస్స ఆరమ్మణభూతఞ్చ అమతధాతుం తదధిగమూపాయఞ్చ పుబ్బభాగపటిపత్తిసాసనం తదత్థపరిదీపనఞ్చ పరియత్తిసాసనం యథారహం సచ్చాభిసమయవసేన అభిసమేన్తో స్వాక్ఖాతతాదిగుణవిసేసయుత్తతం మనసికరోన్తో సక్కచ్చం సవనధారణపరిపుచ్ఛాదీహి పరిచయం కరోన్తో చ సదేవకో లోకో పూజయతి నామ. లోకనాథో చ సమ్మాసమ్బోధిప్పత్తియా వేనేయ్యానం సక్కచ్చం ధమ్మదేసనేన ‘‘అరియం వో, భిక్ఖవే, సమ్మాసమాధిం దేసేస్సామి’’ (మ॰ ని॰ ౩.౧౩౬; సం॰ ని॰ ౫.౨౮; పేటకో॰ ౨౪), ‘‘మగ్గానట్ఠఙ్గికో సేట్ఠో’’ (ధ॰ ప॰ ౨౭౩; కథా॰ ౮౭౨; నేత్తి॰ ౧౨౫; పేటకో॰ ౩౦), ‘‘యావతా, భిక్ఖవే, ధమ్మా సఙ్ఖతా వా అసఙ్ఖతా వా, విరాగో తేసం అగ్గమక్ఖాయతి’’ (ఇతివు॰ ౯౦; అ॰ ని॰ ౪.౩౪), ‘‘ఖయం విరాగం అమతం పణీతం’’ (ఖు॰ పా॰ ౬.౪; సు॰ ని॰ ౨౨౭), ‘‘ఏకాయనో అయం, భిక్ఖవే, మగ్గో సత్తానం విసుద్ధియా’’ (దీ॰ ని॰ ౨.౩౭౩; మ॰ ని॰ ౧.౧౦౬; సం॰ ని॰ ౫.౩౬౭), ‘‘ధమ్మం వో, భిక్ఖవే, దేసేస్సామి ఆదికల్యాణ’’న్తిఆదీహి (మ॰ ని॰ ౩.౪౨౦; నేత్తి॰ ౫) వచనేహి థోమనేన చ పూజయతి నామ. తస్మా సాసనవరస్స పూజనీయభావో ఇధ వుచ్చమానో అనవసేసతో ధమ్మగుణే దీపేతీతి యే అరియభావాదయో నియ్యానాదయో ఖయవిరాగాదయో మదనిమ్మదనాదయో అసఙ్ఖతాదయో స్వాక్ఖాతతాదయో ఆదికల్యాణతాదయో చ అనేకేహి సుత్తపదేహి పవేదితా అనేకే ధమ్మగుణా, తే నిరవసేసతో ఇమాయ గాథాయ పకాసితాతి వేదితబ్బా.
Dutiyanaye pana yasmā sikkhattayasaṅgahaṃ saphalaṃ ariyamaggasāsanaṃ tassa ārammaṇabhūtañca amatadhātuṃ tadadhigamūpāyañca pubbabhāgapaṭipattisāsanaṃ tadatthaparidīpanañca pariyattisāsanaṃ yathārahaṃ saccābhisamayavasena abhisamento svākkhātatādiguṇavisesayuttataṃ manasikaronto sakkaccaṃ savanadhāraṇaparipucchādīhi paricayaṃ karonto ca sadevako loko pūjayati nāma. Lokanātho ca sammāsambodhippattiyā veneyyānaṃ sakkaccaṃ dhammadesanena ‘‘ariyaṃ vo, bhikkhave, sammāsamādhiṃ desessāmi’’ (ma. ni. 3.136; saṃ. ni. 5.28; peṭako. 24), ‘‘maggānaṭṭhaṅgiko seṭṭho’’ (dha. pa. 273; kathā. 872; netti. 125; peṭako. 30), ‘‘yāvatā, bhikkhave, dhammā saṅkhatā vā asaṅkhatā vā, virāgo tesaṃ aggamakkhāyati’’ (itivu. 90; a. ni. 4.34), ‘‘khayaṃ virāgaṃ amataṃ paṇītaṃ’’ (khu. pā. 6.4; su. ni. 227), ‘‘ekāyano ayaṃ, bhikkhave, maggo sattānaṃ visuddhiyā’’ (dī. ni. 2.373; ma. ni. 1.106; saṃ. ni. 5.367), ‘‘dhammaṃ vo, bhikkhave, desessāmi ādikalyāṇa’’ntiādīhi (ma. ni. 3.420; netti. 5) vacanehi thomanena ca pūjayati nāma. Tasmā sāsanavarassa pūjanīyabhāvo idha vuccamāno anavasesato dhammaguṇe dīpetīti ye ariyabhāvādayo niyyānādayo khayavirāgādayo madanimmadanādayo asaṅkhatādayo svākkhātatādayo ādikalyāṇatādayo ca anekehi suttapadehi paveditā aneke dhammaguṇā, te niravasesato imāya gāthāya pakāsitāti veditabbā.
యస్మా పన అరియసచ్చప్పటివేధేన సముగ్ఘాటితసమ్మోహాయేవ పరమత్థతో పణ్డితా బాల్యాదిసమతిక్కమనతో, తస్మా భావితలోకుత్తరమగ్గా సచ్ఛికతసామఞ్ఞఫలా చ అరియపుగ్గలా విసేసతో విదూతి వుచ్చన్తి. తే హి యథావుత్తసాసనవరం అవిపరీతతో ఞాతుం నేతుఞ్చ సపరసన్తానే సక్కుణన్తీతి అట్ఠఅరియపుగ్గలసమూహస్స పరమత్థసఙ్ఘస్సాపి ఇధ గహితత్తా యే సుప్పటిపన్నతాదయో అనేకేహి సుత్తపదేహి సంవణ్ణితా అరియసఙ్ఘగుణా, తేపి నిరవసేసతో ఇధ పకాసితాతి వేదితబ్బా.
Yasmā pana ariyasaccappaṭivedhena samugghāṭitasammohāyeva paramatthato paṇḍitā bālyādisamatikkamanato, tasmā bhāvitalokuttaramaggā sacchikatasāmaññaphalā ca ariyapuggalā visesato vidūti vuccanti. Te hi yathāvuttasāsanavaraṃ aviparītato ñātuṃ netuñca saparasantāne sakkuṇantīti aṭṭhaariyapuggalasamūhassa paramatthasaṅghassāpi idha gahitattā ye suppaṭipannatādayo anekehi suttapadehi saṃvaṇṇitā ariyasaṅghaguṇā, tepi niravasesato idha pakāsitāti veditabbā.
ఏవం పఠమగాథాయ సాతిసయం రతనత్తయగుణపరిదీపనం కత్వా ఇదాని –
Evaṃ paṭhamagāthāya sātisayaṃ ratanattayaguṇaparidīpanaṃ katvā idāni –
‘‘సబ్బపాపస్స అకరణం, కుసలస్స ఉపసమ్పదా;
‘‘Sabbapāpassa akaraṇaṃ, kusalassa upasampadā;
సచిత్తపరియోదపనం, ఏతం బుద్ధాన సాసన’’న్తి. (దీ॰ ని॰ ౨.౯౦; ధ॰ ప॰ ౧౮౩; నేత్తి॰ ౩౦, ౫౦, ౧౧౬, ౧౨౪) –
Sacittapariyodapanaṃ, etaṃ buddhāna sāsana’’nti. (dī. ni. 2.90; dha. pa. 183; netti. 30, 50, 116, 124) –
వచనతో సఙ్ఖేపతో సిక్ఖత్తయసఙ్గహం సాసనం, తం పన సిక్ఖత్తయం ఞాణవిసేసవిసయభావభేదతో అవత్థాభేదతో చ తివిధం హోతి. కథం? సుతమయఞాణగోచరో చ యో ‘‘పరియత్తిసద్ధమ్మో’’తి వుచ్చతి. చిన్తామయఞాణగోచరో చ యో ఆకారపరివితక్కదిట్ఠినిజ్ఝానక్ఖన్తీహి గహేతబ్బాకారో విముత్తాయతనవిసేసో ‘‘పటిపత్తిసద్ధమ్మో’’తి వుచ్చతి. విపస్సనాఞాణాదిసహగతో భావనామయఞాణగోచరో చ యో ‘‘పటివేధసద్ధమ్మో’’తి వుచ్చతి. ఏవం తివిధమ్పి సాసనం సాసనవరన్తి పదేన సఙ్గణ్హిత్వా తత్థ యం పఠమం, తం ఇతరేసం అధిగమూపాయోతి సబ్బసాసనమూలభూతం అత్తనో పకరణస్స చ విసయభూతం పరియత్తిసాసనమేవ తావ సఙ్ఖేపతో విభజన్తో ‘‘ద్వాదస పదానీ’’తి గాథమాహ.
Vacanato saṅkhepato sikkhattayasaṅgahaṃ sāsanaṃ, taṃ pana sikkhattayaṃ ñāṇavisesavisayabhāvabhedato avatthābhedato ca tividhaṃ hoti. Kathaṃ? Sutamayañāṇagocaro ca yo ‘‘pariyattisaddhammo’’ti vuccati. Cintāmayañāṇagocaro ca yo ākāraparivitakkadiṭṭhinijjhānakkhantīhi gahetabbākāro vimuttāyatanaviseso ‘‘paṭipattisaddhammo’’ti vuccati. Vipassanāñāṇādisahagato bhāvanāmayañāṇagocaro ca yo ‘‘paṭivedhasaddhammo’’ti vuccati. Evaṃ tividhampi sāsanaṃ sāsanavaranti padena saṅgaṇhitvā tattha yaṃ paṭhamaṃ, taṃ itaresaṃ adhigamūpāyoti sabbasāsanamūlabhūtaṃ attano pakaraṇassa ca visayabhūtaṃ pariyattisāsanameva tāva saṅkhepato vibhajanto ‘‘dvādasa padānī’’ti gāthamāha.
తత్థ ద్వాదసాతి గణనపరిచ్ఛేదో. పదానీతి పరిచ్ఛిన్నధమ్మనిదస్సనం. తేసు బ్యఞ్జనపదాని పజ్జతి అత్థో ఏతేహీతి పదాని. అత్థపదాని పన పజ్జన్తి ఞాయన్తీతి పదాని. ఉభయమ్పి వా ఉభయథా యోజేతబ్బం బ్యఞ్జనపదానమ్పి అవిపరీతం పటిపజ్జితబ్బత్తా, అత్థపదానం ఉత్తరివిసేసాధిగమస్స కారణభావతో, తాని పదాని పరతో పాళియఞ్ఞేవ ఆవి భవిస్సన్తీతి తత్థేవ వణ్ణయిస్సామ. అత్థసూచనాదిఅత్థతో సుత్తం. వుత్తఞ్హేతం సఙ్గహేసు –
Tattha dvādasāti gaṇanaparicchedo. Padānīti paricchinnadhammanidassanaṃ. Tesu byañjanapadāni pajjati attho etehīti padāni. Atthapadāni pana pajjanti ñāyantīti padāni. Ubhayampi vā ubhayathā yojetabbaṃ byañjanapadānampi aviparītaṃ paṭipajjitabbattā, atthapadānaṃ uttarivisesādhigamassa kāraṇabhāvato, tāni padāni parato pāḷiyaññeva āvi bhavissantīti tattheva vaṇṇayissāma. Atthasūcanādiatthato suttaṃ. Vuttañhetaṃ saṅgahesu –
‘‘అత్థానం సూచనతో, సువుత్తతో సవనతోథ సూదనతో;
‘‘Atthānaṃ sūcanato, suvuttato savanatotha sūdanato;
సుత్తాణా సుత్తసభాగతో చ, ‘సుత్త’న్తి అక్ఖాత’’న్తి. (పారా॰ అట్ఠ॰ ౧.పఠమమహాసఙ్గీతికథా; దీ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౧.పఠమమహాసఙ్గీతికథా; ధ॰ స॰ అట్ఠ॰ నిదానకథా);
Suttāṇā suttasabhāgato ca, ‘sutta’nti akkhāta’’nti. (pārā. aṭṭha. 1.paṭhamamahāsaṅgītikathā; dī. ni. aṭṭha. 1.paṭhamamahāsaṅgītikathā; dha. sa. aṭṭha. nidānakathā);
తదేతం తత్థ సుత్తపిటకవసేన ఆగతం, ఇధ పన పిటకత్తయవసేన యోజేతబ్బం. ‘‘ద్వాదస పదాని సుత్త’’న్తి వుత్తం, యం పరియత్తిసాసనన్తి అత్థో. తం సబ్బన్తి తం ‘‘సుత్త’’న్తి వుత్తం సకలం బుద్ధవచనం. బ్యఞ్జనఞ్చ అత్థో చాతి బ్యఞ్జనఞ్చేవ తదత్థో చ. యతో ‘‘ద్వాదస పదాని సుత్త’’న్తి వుత్తం. ఇదం వుత్తం హోతి – అత్థసూచనాదితో సుత్తం పరియత్తిధమ్మో, తఞ్చ సబ్బం అత్థతో ద్వాదస పదాని ఛ బ్యఞ్జనపదాని చేవ ఛ అత్థపదాని చాతి. అథ వా యదేతం ‘‘సాసనవర’’న్తి వుత్తం, తం సబ్బం సుత్తం, పరియత్తిసాసనస్స అధిప్పేతత్తా. అత్థతో పన ద్వాదస పదాని, బ్యఞ్జనత్థపదసముదాయభావతో. యథాహ – ‘‘బ్యఞ్జనఞ్చ అత్థో చా’’తి. తం విఞ్ఞేయ్యం ఉభయన్తి యస్మిం బ్యఞ్జనే అత్థే చ వచనవచనీయభావేన సమ్బన్ధే సుత్తవోహారో, తదుభయం సరూపతో విఞ్ఞాతబ్బం తత్థ కతమం బ్యఞ్జనం కతమో అత్థోతి? తేనేవాహ – ‘‘కో అత్థో బ్యఞ్జనం కతమ’’న్తి.
Tadetaṃ tattha suttapiṭakavasena āgataṃ, idha pana piṭakattayavasena yojetabbaṃ. ‘‘Dvādasa padāni sutta’’nti vuttaṃ, yaṃ pariyattisāsananti attho. Taṃ sabbanti taṃ ‘‘sutta’’nti vuttaṃ sakalaṃ buddhavacanaṃ. Byañjanañca attho cāti byañjanañceva tadattho ca. Yato ‘‘dvādasa padāni sutta’’nti vuttaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – atthasūcanādito suttaṃ pariyattidhammo, tañca sabbaṃ atthato dvādasa padāni cha byañjanapadāni ceva cha atthapadāni cāti. Atha vā yadetaṃ ‘‘sāsanavara’’nti vuttaṃ, taṃ sabbaṃ suttaṃ, pariyattisāsanassa adhippetattā. Atthato pana dvādasa padāni, byañjanatthapadasamudāyabhāvato. Yathāha – ‘‘byañjanañca attho cā’’ti. Taṃ viññeyyaṃ ubhayanti yasmiṃ byañjane atthe ca vacanavacanīyabhāvena sambandhe suttavohāro, tadubhayaṃ sarūpato viññātabbaṃ tattha katamaṃ byañjanaṃ katamo atthoti? Tenevāha – ‘‘ko attho byañjanaṃ katama’’nti.
ఏవం ‘‘సాసనవర’’న్తి వుత్తస్స సుత్తస్స పరియత్తిభావం తస్స చ అత్థబ్యఞ్జనపదభావేన వేదితబ్బతం దస్సేత్వా ఇదాని తస్స పవిచయుపాయం నేత్తిప్పకరణం పదత్థవిభాగేన దస్సేతుం ‘‘సోళసహారా’’తి గాథమాహ.
Evaṃ ‘‘sāsanavara’’nti vuttassa suttassa pariyattibhāvaṃ tassa ca atthabyañjanapadabhāvena veditabbataṃ dassetvā idāni tassa pavicayupāyaṃ nettippakaraṇaṃ padatthavibhāgena dassetuṃ ‘‘soḷasahārā’’ti gāthamāha.
తత్థ సోళస హారా ఏతిస్సాతి సోళసహారా. పఞ్చనయా అట్ఠారసమూలపదాతి ఏత్థాపి ఏసేవ నయో. అథ వా సోళస హారా సోళసహారా. ఏవం ఇతరత్థాపి. హారనయమూలపదాని ఏవ హి సఙ్ఖేపతో విత్థారతో చ భాసితాని నేత్తీతి. సాసనస్స పరియేట్ఠీతి సాసనస్స అత్థపరియేసనా, పరియత్తిసాసనస్స అత్థసంవణ్ణనాతి అత్థో, సకలస్సేవ వా సాసనస్స అత్థవిచారణాతి అత్థో. పటిపత్తిపటివేధేపి హి నేత్తినయానుసారేన అధిగచ్ఛన్తీతి. మహకచ్చానేనాతి కచ్చోతి పురాతనో ఇసి, తస్స వంసాలఙ్కారభూతోయం మహాథేరో ‘‘కచ్చానో’’తి వుచ్చతి. మహకచ్చానోతి పన పూజావచనం, యథా మహామోగ్గల్లానోతి, ‘‘కచ్చాయనగోత్తనిద్దిట్ఠా’’తిపి పాఠో. అయఞ్చ గాథా నేత్తిం సఙ్గాయన్తేహి పకరణత్థసఙ్గణ్హనవసేన ఠపితాతి దట్ఠబ్బా. యథా చాయం, ఏవం హారవిభఙ్గవారే తంతంహారనిద్దేసనిగమనే ‘‘తేనాహ ఆయస్మా’’తిఆదివచనం, హారాదిసముదాయభూతాయం నేత్తియం బ్యఞ్జనత్థసముదాయే చ సుత్తే కిం కేన విచియతీతి విచారణాయం ఆహ – ‘‘హారా బ్యఞ్జనవిచయో’’తిఆది.
Tattha soḷasa hārā etissāti soḷasahārā. Pañcanayā aṭṭhārasamūlapadāti etthāpi eseva nayo. Atha vā soḷasa hārā soḷasahārā. Evaṃ itaratthāpi. Hāranayamūlapadāni eva hi saṅkhepato vitthārato ca bhāsitāni nettīti. Sāsanassa pariyeṭṭhīti sāsanassa atthapariyesanā, pariyattisāsanassa atthasaṃvaṇṇanāti attho, sakalasseva vā sāsanassa atthavicāraṇāti attho. Paṭipattipaṭivedhepi hi nettinayānusārena adhigacchantīti. Mahakaccānenāti kaccoti purātano isi, tassa vaṃsālaṅkārabhūtoyaṃ mahāthero ‘‘kaccāno’’ti vuccati. Mahakaccānoti pana pūjāvacanaṃ, yathā mahāmoggallānoti, ‘‘kaccāyanagottaniddiṭṭhā’’tipi pāṭho. Ayañca gāthā nettiṃ saṅgāyantehi pakaraṇatthasaṅgaṇhanavasena ṭhapitāti daṭṭhabbā. Yathā cāyaṃ, evaṃ hāravibhaṅgavāre taṃtaṃhāraniddesanigamane ‘‘tenāha āyasmā’’tiādivacanaṃ, hārādisamudāyabhūtāyaṃ nettiyaṃ byañjanatthasamudāye ca sutte kiṃ kena viciyatīti vicāraṇāyaṃ āha – ‘‘hārā byañjanavicayo’’tiādi.
తత్థ సోళసపి హారా మూలపదనిద్ధారణమన్తరేన బ్యఞ్జనముఖేనేవ సుత్తస్స సంవణ్ణనా హోన్తి, న నయా వియ మూలపదసఙ్ఖాతసభావధమ్మనిద్ధారణముఖేనాతి తే ‘‘బ్యఞ్జనవిచయో సుత్తస్సా’’తి వుత్తా. అత్థనయా పన యథావుత్తఅత్థముఖేనేవ సుత్తస్స అత్థసమ్పటిపత్తియా హోన్తీతి ఆహ – ‘‘నయా తయో చ సుత్తత్థో’’తి. అయఞ్చ విచారణా పరతోపి ఆగమిస్సతి. కేచి ‘‘నయో చా’’తి పఠన్తి, తం న సున్దరం. ఉభయం పరిగ్గహీతన్తి హారా నయా చాతి ఏతం ఉభయం సుత్తస్స అత్థనిద్ధారణవసేన పరిసమన్తతో గహితం సబ్బథా సుత్తే యోజితం. వుచ్చతి సుత్తం వదతి సంవణ్ణేతి. కథం? యథాసుత్తం సుత్తానురూపం, యం సుత్తం యథా సంవణ్ణేతబ్బం, తథా సంవణ్ణేతీతి అత్థో. యం యం సుత్తన్తి వా యథాసుత్తం, సబ్బం సుత్తన్తి అత్థో. నేత్తినయేన హి సంవణ్ణేతుం అసక్కుణేయ్యం నామ సుత్తం నత్థీతి.
Tattha soḷasapi hārā mūlapadaniddhāraṇamantarena byañjanamukheneva suttassa saṃvaṇṇanā honti, na nayā viya mūlapadasaṅkhātasabhāvadhammaniddhāraṇamukhenāti te ‘‘byañjanavicayo suttassā’’ti vuttā. Atthanayā pana yathāvuttaatthamukheneva suttassa atthasampaṭipattiyā hontīti āha – ‘‘nayā tayo ca suttattho’’ti. Ayañca vicāraṇā paratopi āgamissati. Keci ‘‘nayo cā’’ti paṭhanti, taṃ na sundaraṃ. Ubhayaṃ pariggahītanti hārā nayā cāti etaṃ ubhayaṃ suttassa atthaniddhāraṇavasena parisamantato gahitaṃ sabbathā sutte yojitaṃ. Vuccati suttaṃ vadati saṃvaṇṇeti. Kathaṃ? Yathāsuttaṃ suttānurūpaṃ, yaṃ suttaṃ yathā saṃvaṇṇetabbaṃ, tathā saṃvaṇṇetīti attho. Yaṃ yaṃ suttanti vā yathāsuttaṃ, sabbaṃ suttanti attho. Nettinayena hi saṃvaṇṇetuṃ asakkuṇeyyaṃ nāma suttaṃ natthīti.
ఇదాని యం వుత్తం – ‘‘సాసనవరం విదూహి ఞేయ్య’’న్తి, తత్థ నేత్తిసంవణ్ణనాయ విసయభూతం పరియత్తిధమ్మమేవ పకారన్తరేన నియమేత్వా దస్సేతుం ‘‘యా చేవా’’తిఆది వుత్తం.
Idāni yaṃ vuttaṃ – ‘‘sāsanavaraṃ vidūhi ñeyya’’nti, tattha nettisaṃvaṇṇanāya visayabhūtaṃ pariyattidhammameva pakārantarena niyametvā dassetuṃ ‘‘yā cevā’’tiādi vuttaṃ.
తత్థ అత్థేసు కతపరిచ్ఛేదో బ్యఞ్జనప్పబన్ధో దేసనా, యో పాఠోతి వుచ్చతి. తదత్థో దేసితం తాయ దేసనాయ పబోధితత్తా. తదుభయఞ్చ విముత్తాయతనసీసేన పరిచయం కరోన్తానం అనుపాదాపరినిబ్బానపరియోసానానం సమ్పత్తీనం హేతుభావతో ఏకన్తేన విఞ్ఞేయ్యం, తదుభయవినిముత్తస్స వా ఞేయ్యస్స అభావతో తదేవ ద్వయం విఞ్ఞేయ్యన్తి ఇమమత్థం దస్సేతి యా చేవ…పే॰… విఞ్ఞేయ్యన్తి. తత్రాతి తస్మిం విజాననే సాధేతబ్బే, నిప్ఫాదేతబ్బే చేతం భుమ్మం. అయమానుపుబ్బీతి అయం వక్ఖమానా అనుపుబ్బి హారనయానం అనుక్కమో, అనుక్కమేన వక్ఖమానా హారనయాతి అత్థో. నవవిధసుత్తన్తపరియేట్ఠీతి సుత్తాదివసేన నవఙ్గస్స సాసనస్స పరియేసనా, అత్థవిచారణాతి అత్థో. సామిఅత్థే వా ఏతం పచ్చత్తం నవవిధసుత్తన్తపరియేట్ఠియా అనుపుబ్బీతి. అథ వా అనుపుబ్బీతి కరణత్థే పచ్చత్తం. ఇదం వుత్తం హోతి – యథావుత్తవిజాననే సాధేతబ్బే వక్ఖమానాయ హారనయానుపుబ్బియా అయం నవవిధసుత్తన్తస్స అత్థపరియేసనాతి.
Tattha atthesu kataparicchedo byañjanappabandho desanā, yo pāṭhoti vuccati. Tadattho desitaṃ tāya desanāya pabodhitattā. Tadubhayañca vimuttāyatanasīsena paricayaṃ karontānaṃ anupādāparinibbānapariyosānānaṃ sampattīnaṃ hetubhāvato ekantena viññeyyaṃ, tadubhayavinimuttassa vā ñeyyassa abhāvato tadeva dvayaṃ viññeyyanti imamatthaṃ dasseti yā ceva…pe… viññeyyanti. Tatrāti tasmiṃ vijānane sādhetabbe, nipphādetabbe cetaṃ bhummaṃ. Ayamānupubbīti ayaṃ vakkhamānā anupubbi hāranayānaṃ anukkamo, anukkamena vakkhamānā hāranayāti attho. Navavidhasuttantapariyeṭṭhīti suttādivasena navaṅgassa sāsanassa pariyesanā, atthavicāraṇāti attho. Sāmiatthe vā etaṃ paccattaṃ navavidhasuttantapariyeṭṭhiyā anupubbīti. Atha vā anupubbīti karaṇatthe paccattaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathāvuttavijānane sādhetabbe vakkhamānāya hāranayānupubbiyā ayaṃ navavidhasuttantassa atthapariyesanāti.
ఏత్థాహ – కథం పనేత్థ గేయ్యఙ్గాదీనం సుత్తభావో, సుత్తభావే చ తేసం కథం సాసనస్స నవఙ్గభావో. యఞ్చ సఙ్గహేసు వుచ్చతి ‘‘సగాథకం సుత్తం గేయ్యం, నిగ్గాథకం సుత్తం వేయ్యాకరణ’’న్తి, తథా చ సతి సుత్తఙ్గమేవ న సియా. అథాపి విసుం సుత్తఙ్గం సియా, మఙ్గలసుత్తాదీనం (ఖు॰ పా॰ ౫.౧ ఆదయో; సు॰ ని॰ ౨౬౧ ఆదయో) సుత్తఙ్గసఙ్గహో న సియా, గాథాభావతో ధమ్మపదాదీనం వియ, గేయ్యఙ్గసఙ్గహో వా సియా, సగాథకత్తా సగాథావగ్గస్స వియ, తథా ఉభతోవిభఙ్గాదీసు సగాథకప్పదేసానన్తి. వుచ్చతే –
Etthāha – kathaṃ panettha geyyaṅgādīnaṃ suttabhāvo, suttabhāve ca tesaṃ kathaṃ sāsanassa navaṅgabhāvo. Yañca saṅgahesu vuccati ‘‘sagāthakaṃ suttaṃ geyyaṃ, niggāthakaṃ suttaṃ veyyākaraṇa’’nti, tathā ca sati suttaṅgameva na siyā. Athāpi visuṃ suttaṅgaṃ siyā, maṅgalasuttādīnaṃ (khu. pā. 5.1 ādayo; su. ni. 261 ādayo) suttaṅgasaṅgaho na siyā, gāthābhāvato dhammapadādīnaṃ viya, geyyaṅgasaṅgaho vā siyā, sagāthakattā sagāthāvaggassa viya, tathā ubhatovibhaṅgādīsu sagāthakappadesānanti. Vuccate –
సుత్తన్తి సామఞ్ఞవిధి, విసేసవిధయో పరే;
Suttanti sāmaññavidhi, visesavidhayo pare;
సనిమిత్తా నిరుళ్హత్తా, సహతాఞ్ఞేన నాఞ్ఞతో.
Sanimittā niruḷhattā, sahatāññena nāññato.
సబ్బస్సాపి హి బుద్ధవచనస్స సుత్తన్తి అయం సామఞ్ఞవిధి. తథా హి ‘‘ఏత్తకం తస్స భగవతో సుత్తాగతం సుత్తపరియాపన్నం (పాచి॰ ౧౨౪౨), సావత్థియా సుత్తవిభఙ్గే, సకవాదే పఞ్చ సుత్తసతానీ’’తిఆదివచనతో వినయాభిధమ్మపరియత్తివిసేసేపి సుత్తవోహారో దిస్సతి. తదేకదేసేసు పన గేయ్యాదయో విసేసవిధయో తేన తేన నిమిత్తేన పతిట్ఠితా. తథా హి గేయ్యస్స సగాథకత్తం తబ్భావనిమిత్తం. లోకేపి హి ససిలోకం సగాథకం చుణ్ణియగన్థం గేయ్య’’న్తి వదన్తి. గాథావిరహే పన సతి పుచ్ఛిత్వా విస్సజ్జనభావో వేయ్యాకరణస్స. పుచ్ఛావిస్సజ్జనఞ్హి ‘‘బ్యాకరణ’’న్తి వుచ్చతి. బ్యాకరణమేవ వేయ్యాకరణన్తి. ఏవం సన్తే సగాథకాదీనమ్పి పఞ్హావిస్సజ్జనవసేన పవత్తానం వేయ్యాకరణభావో ఆపజ్జతీతి? నాపజ్జతి, గేయ్యాదిసఞ్ఞానం అనోకాసభావతో ‘‘గాథావిరహే సతీ’’తి విసేసితత్తా చ. తథా హి ధమ్మపదాదీసు కేవలం గాథాబన్ధేసు సగాథకత్తేపి సోమనస్సఞాణమయికగాథాయుత్తేసు ‘‘వుత్తఞ్హేత’’న్తిఆదివచనసమ్బన్ధేసు అబ్భుతధమ్మపటిసంయుత్తేసు చ సుత్తవిసేసేసు యథాక్కమం గాథాఉదానఇతివుత్తకఅబ్భుతధమ్మసఞ్ఞా పతిట్ఠితా, తథా సతిపి గాథాబన్ధభావే భగవతో అతీతాసు జాతీసు చరియానుభావప్పకాసకేసు జాతకసఞ్ఞా. సతిపి పఞ్హావిస్సజ్జనభావే సగాథకత్తే చ కేసుచి సుత్తన్తేసు వేదస్స లభాపనతో వేదల్లసఞ్ఞా పతిట్ఠితాతి ఏవం తేన తేన సగాథకత్తాదినా నిమిత్తేన తేసు తేసు సుత్తవిసేసేసు గేయ్యఙ్గాదిసఞ్ఞా పతిట్ఠితాతి విసేసవిధయో సుత్తఙ్గతో పరే గేయ్యాదయో.
Sabbassāpi hi buddhavacanassa suttanti ayaṃ sāmaññavidhi. Tathā hi ‘‘ettakaṃ tassa bhagavato suttāgataṃ suttapariyāpannaṃ (pāci. 1242), sāvatthiyā suttavibhaṅge, sakavāde pañca suttasatānī’’tiādivacanato vinayābhidhammapariyattivisesepi suttavohāro dissati. Tadekadesesu pana geyyādayo visesavidhayo tena tena nimittena patiṭṭhitā. Tathā hi geyyassa sagāthakattaṃ tabbhāvanimittaṃ. Lokepi hi sasilokaṃ sagāthakaṃ cuṇṇiyaganthaṃ geyya’’nti vadanti. Gāthāvirahe pana sati pucchitvā vissajjanabhāvo veyyākaraṇassa. Pucchāvissajjanañhi ‘‘byākaraṇa’’nti vuccati. Byākaraṇameva veyyākaraṇanti. Evaṃ sante sagāthakādīnampi pañhāvissajjanavasena pavattānaṃ veyyākaraṇabhāvo āpajjatīti? Nāpajjati, geyyādisaññānaṃ anokāsabhāvato ‘‘gāthāvirahe satī’’ti visesitattā ca. Tathā hi dhammapadādīsu kevalaṃ gāthābandhesu sagāthakattepi somanassañāṇamayikagāthāyuttesu ‘‘vuttañheta’’ntiādivacanasambandhesu abbhutadhammapaṭisaṃyuttesu ca suttavisesesu yathākkamaṃ gāthāudānaitivuttakaabbhutadhammasaññā patiṭṭhitā, tathā satipi gāthābandhabhāve bhagavato atītāsu jātīsu cariyānubhāvappakāsakesu jātakasaññā. Satipi pañhāvissajjanabhāve sagāthakatte ca kesuci suttantesu vedassa labhāpanato vedallasaññā patiṭṭhitāti evaṃ tena tena sagāthakattādinā nimittena tesu tesu suttavisesesu geyyaṅgādisaññā patiṭṭhitāti visesavidhayo suttaṅgato pare geyyādayo.
యం పనేత్థ గేయ్యఙ్గాదినిమిత్తరహితం సుత్తం, తం సుత్తఙ్గం విసేససఞ్ఞాపరిహారేన సామఞ్ఞసఞ్ఞాయ పవత్తనతోతి. నను చ సగాథకం సుత్తం గేయ్యం, నిగ్గాథకం సుత్తం వేయ్యాకరణన్తి సుత్తఙ్గం న సమ్భవతీతి చోదనా తదవత్థా ఏవాతి? న తదవత్థా, సోధితత్తా. సోధితఞ్హి పుబ్బే గాథావిరహే సతి పుచ్ఛావిస్సజ్జనభావో వేయ్యాకరణస్స తబ్భావనిమిత్తన్తి. యఞ్చ వుత్తం – ‘‘గాథాభావతో మఙ్గలసుత్తాదీనం సుత్తఙ్గసఙ్గహో న సియా’’తి, తమ్పి న, నిరుళ్హత్తా. నిరుళ్హో హి మఙ్గలసుత్తాదీసు సుత్తభావో, న హి తాని ధమ్మపదబుద్ధవంసాదయో వియ గాథాభావేన పఞ్ఞాతాని, కిన్తు సుత్తభావేనేవ. తేనేవ హి అట్ఠకథాయం ‘‘సుత్తనామక’’న్తి నామగ్గహణం కతం.
Yaṃ panettha geyyaṅgādinimittarahitaṃ suttaṃ, taṃ suttaṅgaṃ visesasaññāparihārena sāmaññasaññāya pavattanatoti. Nanu ca sagāthakaṃ suttaṃ geyyaṃ, niggāthakaṃ suttaṃ veyyākaraṇanti suttaṅgaṃ na sambhavatīti codanā tadavatthā evāti? Na tadavatthā, sodhitattā. Sodhitañhi pubbe gāthāvirahe sati pucchāvissajjanabhāvo veyyākaraṇassa tabbhāvanimittanti. Yañca vuttaṃ – ‘‘gāthābhāvato maṅgalasuttādīnaṃ suttaṅgasaṅgaho na siyā’’ti, tampi na, niruḷhattā. Niruḷho hi maṅgalasuttādīsu suttabhāvo, na hi tāni dhammapadabuddhavaṃsādayo viya gāthābhāvena paññātāni, kintu suttabhāveneva. Teneva hi aṭṭhakathāyaṃ ‘‘suttanāmaka’’nti nāmaggahaṇaṃ kataṃ.
యం పన వుత్తం ‘‘సగాథకత్తా గేయ్యఙ్గసఙ్గహో వా సియా’’తి, తదపి నత్థి, యస్మా సహతాఞ్ఞేన. సహ గాథాహీతి హి సగాథకం. సహభావో చ నామ అత్థతో అఞ్ఞేన హోతి, న చ మఙ్గలసుత్తాదీసు గాథావినిముత్తో కోచి సుత్తప్పదేసో అత్థి. యో సహ గాథాహీతి వుచ్చేయ్య, న చ సముదాయో నామ కోచి అత్థి. యదపి వుత్తం – ‘‘ఉభతోవిభఙ్గాదీసు సగాథకప్పదేసానం గేయ్యఙ్గసఙ్గహో సియా’’తి, తదపి న అఞ్ఞతో. అఞ్ఞా ఏవ హి తా గాథా, జాతకాదిపరియాపన్నత్తా. అతో న తాహి ఉభతోవిభఙ్గాదీనం గేయ్యఙ్గభావోతి ఏవం సుత్తాదీనం అఙ్గానం అఞ్ఞమఞ్ఞసఙ్కరాభావో వేదితబ్బో. యస్మా పన సబ్బమ్పి బుద్ధవచనం యథావుత్తనయేన అత్థానం సూచనాదిఅత్థేన సుత్తన్త్వేవ వుచ్చతి, తస్మా వుత్తం – ‘‘నవవిధసుత్తన్తపరియేట్ఠీ’’తి.
Yaṃ pana vuttaṃ ‘‘sagāthakattā geyyaṅgasaṅgaho vā siyā’’ti, tadapi natthi, yasmā sahatāññena. Saha gāthāhīti hi sagāthakaṃ. Sahabhāvo ca nāma atthato aññena hoti, na ca maṅgalasuttādīsu gāthāvinimutto koci suttappadeso atthi. Yo saha gāthāhīti vucceyya, na ca samudāyo nāma koci atthi. Yadapi vuttaṃ – ‘‘ubhatovibhaṅgādīsu sagāthakappadesānaṃ geyyaṅgasaṅgaho siyā’’ti, tadapi na aññato. Aññā eva hi tā gāthā, jātakādipariyāpannattā. Ato na tāhi ubhatovibhaṅgādīnaṃ geyyaṅgabhāvoti evaṃ suttādīnaṃ aṅgānaṃ aññamaññasaṅkarābhāvo veditabbo. Yasmā pana sabbampi buddhavacanaṃ yathāvuttanayena atthānaṃ sūcanādiatthena suttantveva vuccati, tasmā vuttaṃ – ‘‘navavidhasuttantapariyeṭṭhī’’ti.
సఙ్గహవారవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Saṅgahavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / నేత్తిప్పకరణపాళి • Nettippakaraṇapāḷi / ౧. సఙ్గహవారో • 1. Saṅgahavāro
టీకా • Tīkā / సుత్తపిటక (టీకా) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ఖుద్దకనికాయ (టీకా) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / నేత్తిప్పకరణ-టీకా • Nettippakaraṇa-ṭīkā / ౧. సఙ్గహవారవణ్ణనా • 1. Saṅgahavāravaṇṇanā
టీకా • Tīkā / సుత్తపిటక (టీకా) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ఖుద్దకనికాయ (టీకా) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / నేత్తివిభావినీ • Nettivibhāvinī / ౧. సఙ్గహవారఅత్థవిభావనా • 1. Saṅgahavāraatthavibhāvanā