| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เนตฺติปฺปกรณ-ฎีกา • Nettippakaraṇa-ṭīkā |
๑. สงฺคหวารวณฺณนา
1. Saṅgahavāravaṇṇanā
ยนฺติ อนิยมโตฺถ สพฺพนามสโทฺท กมฺมสาธนวเสน วุโตฺตฯ อตฺถาวโพธนโตฺถ สทฺทปฺปโยโค อตฺถปราธีโน เกวโล อตฺถปทตฺถโก , โส ปทตฺถวิปริเยสการินา อิติ-สเทฺทน ปรภูเตน สทฺทปทตฺถโก ชายตีติ อาห ‘‘ยนฺติ อนิยมโต อุปโยคนิเทฺทโส’’ติฯ โลโกติ กตฺตุนิเทฺทโสติอาทีสุปิ เอเสว นโยฯ
Yanti aniyamattho sabbanāmasaddo kammasādhanavasena vutto. Atthāvabodhanattho saddappayogo atthaparādhīno kevalo atthapadatthako , so padatthavipariyesakārinā iti-saddena parabhūtena saddapadatthako jāyatīti āha ‘‘yanti aniyamato upayoganiddeso’’ti. Lokoti kattuniddesotiādīsupi eseva nayo.
เอวํ ‘‘ย’’นฺติอาทีนํ คาถาปทานํ กมฺมกตฺตุกิริยากตฺตุวิเสสนาทิทสฺสนวเสน อตฺถํ วตฺวา อิทานิ อวยวโชตนวเสน ปทตฺถํ ทเสฺสตุํ ‘‘โลกิยนฺติ เอตฺถา’’ติอาทิมาหฯ โลกสโทฺท อิธ สามตฺถิยโต สตฺตโลกวจโน ทฎฺฐโพฺพฯ เตนาห ‘‘ปูชนกิริยาโยคฺยภูตตาวเสนา’’ติฯ สาสนนฺตรธานโต ปรํ ปูชนา อญฺญพุทฺธุปฺปาเทน เวทิตพฺพา, ยเถตรหิ วิปสฺสีอาทิสมฺมาสมฺพุทฺธานํฯ ‘‘ทีปงฺกโร’’ติอาทินา ยทิปิ พุทฺธวํสเทสนายํ (พุ. วํ. ๒.๗๕) ภควตาว วุตฺตํ, สุเมธปณฺฑิตตฺตภาเวน ปน ปวตฺติํ สนฺธาย วุตฺตนฺติ อาห ‘‘ยถาห ภควา สุเมธภูโต’’ติฯ
Evaṃ ‘‘ya’’ntiādīnaṃ gāthāpadānaṃ kammakattukiriyākattuvisesanādidassanavasena atthaṃ vatvā idāni avayavajotanavasena padatthaṃ dassetuṃ ‘‘lokiyanti etthā’’tiādimāha. Lokasaddo idha sāmatthiyato sattalokavacano daṭṭhabbo. Tenāha ‘‘pūjanakiriyāyogyabhūtatāvasenā’’ti. Sāsanantaradhānato paraṃ pūjanā aññabuddhuppādena veditabbā, yathetarahi vipassīādisammāsambuddhānaṃ. ‘‘Dīpaṅkaro’’tiādinā yadipi buddhavaṃsadesanāyaṃ (bu. vaṃ. 2.75) bhagavatāva vuttaṃ, sumedhapaṇḍitattabhāvena pana pavattiṃ sandhāya vuttanti āha ‘‘yathāha bhagavā sumedhabhūto’’ti.
ปริญฺญากฺกเมนาติ ญาตปริญฺญาทิปฎิปาฎิยาฯ ลกฺขณาวโพธปฺปฎิปตฺติยาติ วิปสฺสนายฯ เตน วุตฺตํ ‘‘สุญฺญตมุขาทีหี’’ติฯ ตถา จ วุตฺตนฺติ วิญฺญูหิ เวทนียตาย เอว สาสนวรสฺส วุตฺตํ ภควตา –
Pariññākkamenāti ñātapariññādipaṭipāṭiyā. Lakkhaṇāvabodhappaṭipattiyāti vipassanāya. Tena vuttaṃ ‘‘suññatamukhādīhī’’ti. Tathā ca vuttanti viññūhi vedanīyatāya eva sāsanavarassa vuttaṃ bhagavatā –
‘‘เอตุ วิญฺญู ปุริโส อสโฐ อมายาวี อุชุชาติโก, อหมนุสาสามิ, อหํ ธมฺมํ เทเสมิ, ยถานุสิฎฺฐํ ตถา ปฎิปชฺชมาโน น จิรเสฺสว สามเญฺญว อุสฺสติ, สามํ ทกฺขิตี’’ติอาทิ (ม. นิ. ๒.๒๘๑)ฯ
‘‘Etu viññū puriso asaṭho amāyāvī ujujātiko, ahamanusāsāmi, ahaṃ dhammaṃ desemi, yathānusiṭṭhaṃ tathā paṭipajjamāno na cirasseva sāmaññeva ussati, sāmaṃ dakkhitī’’tiādi (ma. ni. 2.281).
ยํ-สโทฺท สาสนวิสโย, โลกปาลสโทฺท สตฺถุวิสโยปิ โลกํ ปติ คุณีภูโตติ ‘‘ตสฺสา’’ติ ปฎินิเทฺทสสฺส กถํ สตฺถุวิสยตาติ โจทนํ มนสิกตฺวา อาห ‘‘สโลกปาโลติ เจตฺถา’’ติอาทิ, คุณีภูโตปิ โลกปาลสโทฺท ปธานภูโต วิย ปฎินิเทฺทสํ อรหติฯ อโญฺญ หิ สทฺทกฺกโม, อโญฺญ อตฺถกฺกโมติฯ
Yaṃ-saddo sāsanavisayo, lokapālasaddo satthuvisayopi lokaṃ pati guṇībhūtoti ‘‘tassā’’ti paṭiniddesassa kathaṃ satthuvisayatāti codanaṃ manasikatvā āha ‘‘salokapāloti cetthā’’tiādi, guṇībhūtopi lokapālasaddo padhānabhūto viya paṭiniddesaṃ arahati. Añño hi saddakkamo, añño atthakkamoti.
ธมฺมคารเวน ภควา ธมฺมํ ปูเชโนฺต เวเนยฺยพนฺธเว อจิเนฺตตฺวา สมาปตฺติสมาปชฺชนธมฺมปจฺจเวกฺขณาหิ สตฺตสตฺตาหํ วีตินาเมสีติ อาห ‘‘ภควโต…เป.… ทีเปตพฺพา’’ติฯ ตตฺถ อาทิสเทฺทน สาวเกหิ ธมฺมสฺสวนสฺส, เตสํ ปจฺจุคฺคมนาทีนญฺจ สงฺคโห เวทิตโพฺพฯ
Dhammagāravena bhagavā dhammaṃ pūjento veneyyabandhave acintetvā samāpattisamāpajjanadhammapaccavekkhaṇāhi sattasattāhaṃ vītināmesīti āha ‘‘bhagavato…pe… dīpetabbā’’ti. Tattha ādisaddena sāvakehi dhammassavanassa, tesaṃ paccuggamanādīnañca saṅgaho veditabbo.
อิจฺจสฺสาติ อิติ อสฺส, เอวํ ภควโต อวิปรีตอนนฺตรายิกนิยฺยานิกธมฺมเทสนาย สพฺพญฺญุตานาวรณภาวทีปเนนาติ อโตฺถฯ เตนาติ จตุเวสารชฺชโยเคนฯ ตทวินาภาวินา ทสพล…เป.… ปกาสิตา โหติฯ อาเวณิกพุทฺธธมฺมาทีติ เอตฺถ อาทิสเทฺทน ตีสุ กาเลสุ อปฺปฎิหตญาณานิ, จตุสจฺจญาณานิ, จตุปฎิสมฺภิทาญาณานิ, ปญฺจคติปริเจฺฉทกญาณานิ, ฉ อภิญฺญาญาณานิ, สตฺต อริยธนานิ, สตฺต โพชฺฌงฺคา, อฎฺฐ วิชฺชา, อฎฺฐสุ ปริสาสุ อกมฺปนญาณานิ, อฎฺฐ วิโมกฺขา, นว สมาธิจริยา, นว อนุปุพฺพวิหารา, ทส นาถกรณา ธมฺมา, ทส อริยวาสา, ทฺวาทส ธมฺมจกฺกาการา, เตรส ธุตธมฺมา, จุทฺทส พุทฺธญาณานิ, ปนฺนรส จรณธมฺมา, โสฬส ญาณจริยา, โสฬส อานาปานสฺสตี, เอกูนวีสติ ปจฺจเวกฺขณญาณานิ, จตุวีสติ ปจฺจยวิภาวนญาณานิ, จตุจตฺตารีส ญาณวตฺถูนิ, สตฺตสตฺตติ ญาณวตฺถูนิ, จตุวีสติโกฎิสตสหสฺสสมาปตฺติสญฺจาริมหาวชิรญาณํ, อนนฺตนยสมนฺตปฎฺฐานปวิจยเทสนาการปฺปวตฺตญาณานิ จาติ เอวมาทีนํ ภควโต คุณวิเสสานํ สงฺคโห ทฎฺฐโพฺพฯ
Iccassāti iti assa, evaṃ bhagavato aviparītaanantarāyikaniyyānikadhammadesanāya sabbaññutānāvaraṇabhāvadīpanenāti attho. Tenāti catuvesārajjayogena. Tadavinābhāvinā dasabala…pe… pakāsitā hoti. Āveṇikabuddhadhammādīti ettha ādisaddena tīsu kālesu appaṭihatañāṇāni, catusaccañāṇāni, catupaṭisambhidāñāṇāni, pañcagatiparicchedakañāṇāni, cha abhiññāñāṇāni, satta ariyadhanāni, satta bojjhaṅgā, aṭṭha vijjā, aṭṭhasu parisāsu akampanañāṇāni, aṭṭha vimokkhā, nava samādhicariyā, nava anupubbavihārā, dasa nāthakaraṇā dhammā, dasa ariyavāsā, dvādasa dhammacakkākārā, terasa dhutadhammā, cuddasa buddhañāṇāni, pannarasa caraṇadhammā, soḷasa ñāṇacariyā, soḷasa ānāpānassatī, ekūnavīsati paccavekkhaṇañāṇāni, catuvīsati paccayavibhāvanañāṇāni, catucattārīsa ñāṇavatthūni, sattasattati ñāṇavatthūni, catuvīsatikoṭisatasahassasamāpattisañcārimahāvajirañāṇaṃ, anantanayasamantapaṭṭhānapavicayadesanākārappavattañāṇāni cāti evamādīnaṃ bhagavato guṇavisesānaṃ saṅgaho daṭṭhabbo.
อปโร นโย – คุณวิสิฎฺฐตํ ทีเปติ, สา จ คุณวิสิฎฺฐตา มหากรุณามหาปญฺญาหิ เวทิตพฺพา ตาหิ สตฺถุสมฺปตฺติสิทฺธิโตฯ ตตฺถ มหากรุณาย ปวตฺติเภโท ‘‘พหุเกหิ อากาเรหิ ปสฺสนฺตานํ พุทฺธานํ ภควนฺตานํ สเตฺตสุ มหากรุณา โอกฺกมตี’’ติอาทินา ปฎิสมฺภิทามเคฺค (ปฎิ. ม. ๑.๑๑๗) วุตฺตนเยน เวทิตโพฺพฯ มหาปญฺญาย ปน ปวตฺติเภโท วุโตฺต เอวฯ ตตฺถ กรุณาย ภควโต จรณสมฺปตฺติ, ปญฺญาย วิชฺชาสมฺปตฺติฯ กรุณาย สตฺตาธิปติตา, ปญฺญาย ธมฺมาธิปติตาฯ กรุณาย โลกนาถตา, ปญฺญาย อตฺตนาถตาฯ กรุณาย ปุพฺพการิตา, ปญฺญาย กตญฺญุตาฯ กรุณาย อปรนฺตปตา, ปญฺญาย อนตฺตนฺตปตาฯ กรุณาย พุทฺธกรธมฺมสิทฺธิ, ปญฺญาย พุทฺธภาวสิทฺธิฯ กรุณาย ปเรสํ ตารณํ, ปญฺญาย สยํ ตารณํฯ กรุณาย สพฺพสเตฺตสุ อนุคฺคหจิตฺตตา, ปญฺญาย สพฺพธเมฺมสุ วิรตฺตจิตฺตตา ปกาสิตา โหตีติ อนวเสสโต ปรหิตปฎิปตฺติยา, อตฺตหิตสมฺปตฺติยา จ ปาริปูรี เวทิตพฺพาฯ ตีสุปิ อวตฺถาสูติ เหตุผลสตฺตูปการาวตฺถาสุฯ
Aparo nayo – guṇavisiṭṭhataṃ dīpeti, sā ca guṇavisiṭṭhatā mahākaruṇāmahāpaññāhi veditabbā tāhi satthusampattisiddhito. Tattha mahākaruṇāya pavattibhedo ‘‘bahukehi ākārehi passantānaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ sattesu mahākaruṇā okkamatī’’tiādinā paṭisambhidāmagge (paṭi. ma. 1.117) vuttanayena veditabbo. Mahāpaññāya pana pavattibhedo vutto eva. Tattha karuṇāya bhagavato caraṇasampatti, paññāya vijjāsampatti. Karuṇāya sattādhipatitā, paññāya dhammādhipatitā. Karuṇāya lokanāthatā, paññāya attanāthatā. Karuṇāya pubbakāritā, paññāya kataññutā. Karuṇāya aparantapatā, paññāya anattantapatā. Karuṇāya buddhakaradhammasiddhi, paññāya buddhabhāvasiddhi. Karuṇāya paresaṃ tāraṇaṃ, paññāya sayaṃ tāraṇaṃ. Karuṇāya sabbasattesu anuggahacittatā, paññāya sabbadhammesu virattacittatā pakāsitā hotīti anavasesato parahitapaṭipattiyā, attahitasampattiyā ca pāripūrī veditabbā. Tīsupi avatthāsūti hetuphalasattūpakārāvatthāsu.
อภิสมโย ปฎิเวธสาสนสฺส, มนสิกรณํ ปฎิปตฺติสาสนสฺส, สวนาทีหิ ปริจยกรณํ ปริยตฺติสาสนสฺสาติ ติณฺณมฺปิ วเสน โยเชตโพฺพฯ เตนาห ‘‘ยถารห’’นฺติฯ ‘‘สกฺกจฺจํ ธมฺมเทสเนนา’’ติ อิมินา อิธ ‘‘สาสน’’นฺติ วุตฺตสฺส ติวิธสฺสาปิ สทฺธมฺมสฺส อวิเสเสน เทสนาปูชํ วตฺวา โถมนาปูชนสฺส วเสน ตํ วิภชิตฺวา ทเสฺสโนฺต ‘‘อริยํ, โว ภิกฺขเว’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ ‘‘โถมเนนา’’ติ ปเทนาปิ ‘‘สกฺกจฺจ’’นฺติ ปทํ โยเชตพฺพํฯ ปูชนาทฺวยสฺสาปิ วา วเสน อิธาปิ ปทโยชนา เวทิตพฺพาฯ อริยภาวาทโยติ อริยเสฎฺฐอคฺคภาวาทโยฯ นิยฺยานาทโยติ นิยฺยานเหตุทสฺสนาทโยฯ สฺวากฺขาตตาทโยติ สฺวากฺขาตสนฺทิฎฺฐิกตาทโยฯ
Abhisamayo paṭivedhasāsanassa, manasikaraṇaṃ paṭipattisāsanassa, savanādīhi paricayakaraṇaṃ pariyattisāsanassāti tiṇṇampi vasena yojetabbo. Tenāha ‘‘yathāraha’’nti. ‘‘Sakkaccaṃ dhammadesanenā’’ti iminā idha ‘‘sāsana’’nti vuttassa tividhassāpi saddhammassa avisesena desanāpūjaṃ vatvā thomanāpūjanassa vasena taṃ vibhajitvā dassento ‘‘ariyaṃ, vo bhikkhave’’tiādimāha. Tattha ‘‘thomanenā’’ti padenāpi ‘‘sakkacca’’nti padaṃ yojetabbaṃ. Pūjanādvayassāpi vā vasena idhāpi padayojanā veditabbā. Ariyabhāvādayoti ariyaseṭṭhaaggabhāvādayo. Niyyānādayoti niyyānahetudassanādayo. Svākkhātatādayoti svākkhātasandiṭṭhikatādayo.
อิทานิ อริยสงฺฆคุณานมฺปิ อิมาย คาถาย ปกาสิตภาวํ ทเสฺสตุํ ‘‘ยสฺมา ปนา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ พาลฺยาทิสมติกฺกมนโตติ พาลอพฺยตฺตภาวาทิสมติกฺกมนโตฯ
Idāni ariyasaṅghaguṇānampi imāya gāthāya pakāsitabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘yasmā panā’’tiādi vuttaṃ. Bālyādisamatikkamanatoti bālaabyattabhāvādisamatikkamanato.
ญาณวิเสโส สุตจินฺตาภาวนามยญาณานิฯ โสตพฺพมนสิกาตพฺพปฎิวิชฺฌิตพฺพาวตฺถา อวตฺถาเภโทฯ อุภยนฺติ พฺยญฺชนปทํ, อตฺถปทญฺจฯ อุภยถาติ กรณกมฺมสาธนวเสน ปเจฺจกํ โยเชตพฺพํฯ ปฎิปชฺชิตพฺพตฺตาติ ญาตพฺพตฺตาฯ
Ñāṇaviseso sutacintābhāvanāmayañāṇāni. Sotabbamanasikātabbapaṭivijjhitabbāvatthā avatthābhedo. Ubhayanti byañjanapadaṃ, atthapadañca. Ubhayathāti karaṇakammasādhanavasena paccekaṃ yojetabbaṃ. Paṭipajjitabbattāti ñātabbattā.
‘‘อยญฺจ คาถา’’ติอาทิ เกสญฺจิ วาโทฯ ตถา หิ อปเร ‘‘เถเรเนวายํ คาถา ภาสิตา’’ติ วทนฺติฯ อตฺตูปนายิกาปิ หิ กทาจิ ธมฺมเทสนา โหติ เอว ยถา ‘‘ทสพลสมนฺนาคโต , ภิกฺขเว, ตถาคโต จตุเวสารชฺชวิสารโท’’ติอาทิ (สํ. นิ. ๒.๒๑-๒๒)ฯ เอวญฺจ กตฺวา ‘‘กตเม โสฬส หารา’’ติอาทิวจนํ สมตฺถิตํ โหติฯ
‘‘Ayañca gāthā’’tiādi kesañci vādo. Tathā hi apare ‘‘therenevāyaṃ gāthā bhāsitā’’ti vadanti. Attūpanāyikāpi hi kadāci dhammadesanā hoti eva yathā ‘‘dasabalasamannāgato , bhikkhave, tathāgato catuvesārajjavisārado’’tiādi (saṃ. ni. 2.21-22). Evañca katvā ‘‘katame soḷasa hārā’’tiādivacanaṃ samatthitaṃ hoti.
ยถาวุตฺตอตฺถมุเขเนวาติ มูลปทสงฺขาตอตฺถุทฺธาเรเนวฯ ปรโต อาคมิสฺสตีติ นิเทฺทสวารสฺส ปริโยสาเน อาคมิสฺสติ ‘‘ตีณิ จ นยา อนูนา’’ติอาทินา (เนตฺติ. ๔ ทฺวาทสปท)ฯ
Yathāvuttaatthamukhenevāti mūlapadasaṅkhātaatthuddhāreneva. Parato āgamissatīti niddesavārassa pariyosāne āgamissati ‘‘tīṇi ca nayā anūnā’’tiādinā (netti. 4 dvādasapada).
วุจฺจตีติ กตฺตริ กมฺมนิเทฺทโสติ อาห ‘‘วทตี’’ติฯ อถ วา วุจฺจตีติ กมฺมกตฺตุนิเทฺทโสยํฯ อยเญฺหตฺถ อโตฺถ – หารา, นยา จาติ อุภยํ ปริคฺคหิตํ สํวณฺณเกน สพฺพถา คหิตเญฺจ, วุจฺจติ สุตฺตํ, สยเมว สุตฺตํ สํวเณฺณตีติ , เอเตน หารนเยสุ วสีภาเวน สุตฺตสํวณฺณนาย สุกรตํ ทเสฺสติฯ
Vuccatīti kattari kammaniddesoti āha ‘‘vadatī’’ti. Atha vā vuccatīti kammakattuniddesoyaṃ. Ayañhettha attho – hārā, nayā cāti ubhayaṃ pariggahitaṃ saṃvaṇṇakena sabbathā gahitañce, vuccati suttaṃ, sayameva suttaṃ saṃvaṇṇetīti , etena hāranayesu vasībhāvena suttasaṃvaṇṇanāya sukarataṃ dasseti.
ปการนฺตเรนาติ ปุเพฺพ ‘‘สาสน’’นฺติ วุตฺตมตฺถํ ‘‘เทสนา, เทสิต’’นฺติ ตโต อเญฺญน ปกาเรนฯ นิยเมตฺวาติ ตสฺส เอกนฺตโต วิเญฺญยฺยตํ อวธาเรตฺวาฯ วิเญฺญยฺยตา วิสิเฎฺฐสุ เทสนาเทสิเตสุ วิเญฺญยฺยปเท ลพฺภมานา วิชานนกิริยาฯ
Pakārantarenāti pubbe ‘‘sāsana’’nti vuttamatthaṃ ‘‘desanā, desita’’nti tato aññena pakārena. Niyametvāti tassa ekantato viññeyyataṃ avadhāretvā. Viññeyyatā visiṭṭhesu desanādesitesu viññeyyapade labbhamānā vijānanakiriyā.
เทสนาเทสิตานิ จ ยาวเทว วิชานนตฺถานีติ วิชานนํ ปธานนฺติ ตเมว นิทฺธาเรโนฺต ‘‘ตตฺราติ ตสฺมิํ วิชานเน’’ติ อาหฯ
Desanādesitāni ca yāvadeva vijānanatthānīti vijānanaṃ padhānanti tameva niddhārento ‘‘tatrāti tasmiṃ vijānane’’ti āha.
เอตฺถาหาติ นวงฺคสาสนนววิธสุตฺตนฺตาติ เอตสฺมิํ อตฺถวจเน อาห โจทโกฯ ตสฺสายํ อธิปฺปาโย – นวหิ อเงฺคหิ ววตฺถิเตหิ อญฺญมญฺญสงฺกรรหิเตหิ ภวิตพฺพํ, ตถา จ สติ อสุตฺตสภาวาเนว เคยฺยงฺคาทีนีติ นววิธสุตฺตนฺตวจนํ วิรุเชฺฌยฺยฯ อถ สุตฺตสภาวานิ เคยฺยงฺคาทีนิ, เอวํ สติ ‘‘สุตฺต’’นฺติ วิสุํ สุตฺตงฺคํ น สิยา, เอวํ สเนฺต อฎฺฐงฺคสาสนํ อาปชฺชตีติฯ เตนาห ‘‘กถํ ปนา’’ติอาทิฯ เคยฺยงฺคาทีสุ กติปยานมฺปิ สุตฺตภาเว ยถาวุตฺตโทสานติวตฺติ, ปเคว สเพฺพสนฺติ ทเสฺสติ ‘‘ยญฺจา’’ติอาทินาฯ สงฺคเหสูติ อฎฺฐกถาสุฯ โปราณฎฺฐกถานญฺหิ สเงฺขปภูตา อิทานิ อฎฺฐกถา ‘‘สงฺคหา’’ติ วุตฺตาฯ สุตฺตํ นาม สคาถกํ วา สิยา, นิคฺคาถกํ วาติ องฺคทฺวเยเนว ตทุภยงฺคํ กตนฺติ วิสุํ สุตฺตงฺคสฺส อสมฺภโว ตทุภยวินิมุตฺตสฺส สุตฺตสฺส อภาวโตฯ เตน วุตฺตํ ‘‘สุตฺตงฺคเมว น สิยา’’ติฯ อถาปิ กถญฺจิฯ สิยาติ วกฺขมานํ สามญฺญวิธิํ สนฺธายาหฯ เอวมฺปิ อยํ โทโสติ ทเสฺสโนฺต ‘‘มงฺคลสุตฺตาทีน’’นฺติอาทิมาหฯ
Etthāhāti navaṅgasāsananavavidhasuttantāti etasmiṃ atthavacane āha codako. Tassāyaṃ adhippāyo – navahi aṅgehi vavatthitehi aññamaññasaṅkararahitehi bhavitabbaṃ, tathā ca sati asuttasabhāvāneva geyyaṅgādīnīti navavidhasuttantavacanaṃ virujjheyya. Atha suttasabhāvāni geyyaṅgādīni, evaṃ sati ‘‘sutta’’nti visuṃ suttaṅgaṃ na siyā, evaṃ sante aṭṭhaṅgasāsanaṃ āpajjatīti. Tenāha ‘‘kathaṃ panā’’tiādi. Geyyaṅgādīsu katipayānampi suttabhāve yathāvuttadosānativatti, pageva sabbesanti dasseti ‘‘yañcā’’tiādinā. Saṅgahesūti aṭṭhakathāsu. Porāṇaṭṭhakathānañhi saṅkhepabhūtā idāni aṭṭhakathā ‘‘saṅgahā’’ti vuttā. Suttaṃ nāma sagāthakaṃ vā siyā, niggāthakaṃ vāti aṅgadvayeneva tadubhayaṅgaṃ katanti visuṃ suttaṅgassa asambhavo tadubhayavinimuttassa suttassa abhāvato. Tena vuttaṃ ‘‘suttaṅgameva na siyā’’ti. Athāpi kathañci. Siyāti vakkhamānaṃ sāmaññavidhiṃ sandhāyāha. Evampi ayaṃ dosoti dassento ‘‘maṅgalasuttādīna’’ntiādimāha.
ตพฺภาวนิมิตฺตนฺติ เคยฺยงฺคภาวนิมิตฺตํฯ เวยฺยากรณสฺส ตพฺภาวนิมิตฺตนฺติ สมฺพโนฺธฯ โจทโก ‘‘คาถาวิรเห’’ติ วจนํ อคฺคณฺหโนฺต ‘‘ปุจฺฉาวิสฺสชฺชนํ พฺยากรณ’’นฺติ วจนมตฺตเมว คเหตฺวา ‘‘เอวํ สเนฺต’’ติอาทินา โจเทติฯ อิตโร ปน โอกาสวิธิโต อโนกาโส วิธิ พลวาติ ญายํ คาถาวิรหิตํเยว เวยฺยากรณนฺติ, อิธาธิเปฺปตนฺติ จ ทเสฺสโนฺต ‘‘นาปชฺชตี’’ติอาทินา ปริหรติฯ ตถา หีติ เตเนว การเณน, สติปิ สญฺญนฺตรนิมิตฺตโยเค อโนกาสสญฺญานํ พลวภาเวเนวาติ อโตฺถฯ
Tabbhāvanimittanti geyyaṅgabhāvanimittaṃ. Veyyākaraṇassa tabbhāvanimittanti sambandho. Codako ‘‘gāthāvirahe’’ti vacanaṃ aggaṇhanto ‘‘pucchāvissajjanaṃ byākaraṇa’’nti vacanamattameva gahetvā ‘‘evaṃ sante’’tiādinā codeti. Itaro pana okāsavidhito anokāso vidhi balavāti ñāyaṃ gāthāvirahitaṃyeva veyyākaraṇanti, idhādhippetanti ca dassento ‘‘nāpajjatī’’tiādinā pariharati. Tathā hīti teneva kāraṇena, satipi saññantaranimittayoge anokāsasaññānaṃ balavabhāvenevāti attho.
สงฺคหวารวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Saṅgahavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / เนตฺติปฺปกรณปาฬิ • Nettippakaraṇapāḷi / ๑. สงฺคหวาโร • 1. Saṅgahavāro
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / สุตฺตปิฎก (อฎฺฐกถา) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ขุทฺทกนิกาย (อฎฺฐกถา) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / เนตฺติปฺปกรณ-อฎฺฐกถา • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / ๑. สงฺคหวารวณฺณนา • 1. Saṅgahavāravaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / สุตฺตปิฎก (ฎีกา) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ขุทฺทกนิกาย (ฎีกา) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / เนตฺติวิภาวินี • Nettivibhāvinī / ๑. สงฺคหวารอตฺถวิภาวนา • 1. Saṅgahavāraatthavibhāvanā
