Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā |
೧. ಸಙ್ಗಹವಾರವಣ್ಣನಾ
1. Saṅgahavāravaṇṇanā
ಏವಂ ಅನೇಕಭೇದವಿಭತ್ತೇ ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣೇ ಯದಿದಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಙ್ಗಹವಿಭಾಗವಾರವಸೇನ ದುವಿಧ’’ನ್ತಿ, ತತ್ಥ ಸಙ್ಗಹವಾರೋ ಆದಿ। ತಸ್ಸಾಪಿ ‘‘ಯಂ ಲೋಕೋ ಪೂಜಯತೇ’’ತಿ ಅಯಂ ಗಾಥಾ ಆದಿ। ತತ್ಥ ಯನ್ತಿ ಅನಿಯಮತೋ ಉಪಯೋಗನಿದ್ದೇಸೋ, ತಸ್ಸ ‘‘ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ನಿಯಮನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಲೋಕೋತಿ ಕತ್ತುನಿದ್ದೇಸೋ। ಪೂಜಯತೇತಿ ಕಿರಿಯಾನಿದ್ದೇಸೋ। ಸಲೋಕಪಾಲೋತಿ ಕತ್ತುವಿಸೇಸನಂ। ಸದಾತಿ ಕಾಲನಿದ್ದೇಸೋ। ನಮಸ್ಸತಿ ಚಾತಿ ಉಪಚಯೇನ ಕಿರಿಯಾನಿದ್ದೇಸೋ । ತಸ್ಸಾತಿ ಸಾಮಿನಿದ್ದೇಸೋ। ಏತನ್ತಿ ಪಚ್ಚತ್ತನಿದ್ದೇಸೋ। ಸಾಸನವರನ್ತಿ ಪಚ್ಚತ್ತನಿದ್ದೇಸೇನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮನಿದಸ್ಸನಂ। ವಿದೂಹೀತಿ ಕರಣವಚನೇನ ಕತ್ತುನಿದ್ದೇಸೋ। ಞೇಯ್ಯನ್ತಿ ಕಮ್ಮವಾಚಕಕಿರಿಯಾನಿದ್ದೇಸೋ। ನರವರಸ್ಸಾತಿ ‘‘ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ನಿಯಮೇತ್ವಾ ದಸ್ಸಿತಸ್ಸ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸನಂ।
Evaṃ anekabhedavibhatte nettippakaraṇe yadidaṃ vuttaṃ ‘‘saṅgahavibhāgavāravasena duvidha’’nti, tattha saṅgahavāro ādi. Tassāpi ‘‘yaṃ loko pūjayate’’ti ayaṃ gāthā ādi. Tattha yanti aniyamato upayoganiddeso, tassa ‘‘tassā’’ti iminā niyamanaṃ veditabbaṃ. Lokoti kattuniddeso. Pūjayateti kiriyāniddeso. Salokapāloti kattuvisesanaṃ. Sadāti kālaniddeso. Namassati cāti upacayena kiriyāniddeso . Tassāti sāminiddeso. Etanti paccattaniddeso. Sāsanavaranti paccattaniddesena niddiṭṭhadhammanidassanaṃ. Vidūhīti karaṇavacanena kattuniddeso. Ñeyyanti kammavācakakiriyāniddeso. Naravarassāti ‘‘tassā’’ti niyametvā dassitassa sarūpato dassanaṃ.
ತತ್ಥ ಲೋಕಿಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪುಞ್ಞಾಪುಞ್ಞಾನಿ ತಬ್ಬಿಪಾಕೋ ಚಾತಿ ಲೋಕೋ, ಪಜಾ, ಸತ್ತನಿಕಾಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಲೋಕ-ಸದ್ದೋ ಹಿ ಜಾತಿಸದ್ದತಾಯ ಸಾಮಞ್ಞವಸೇನ ನಿರವಸೇಸತೋ ಸತ್ತೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಹಿ ಲೋಕಸದ್ದೋ ಸಙ್ಖಾರಭಾಜನೇಸುಪಿ ದಿಟ್ಠಪ್ಪಯೋಗೋ, ಪೂಜನಕಿರಿಯಾಯೋಗ್ಯಭೂತತಾವಸೇನ ಪನ ಸತ್ತಲೋಕವಚನೋ ಏವ ಇಧ ಗಹಿತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಪೂಜಯತೇತಿ ಮಾನಯತಿ, ಅಪಚಾಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
Tattha lokiyanti ettha puññāpuññāni tabbipāko cāti loko, pajā, sattanikāyoti attho. Loka-saddo hi jātisaddatāya sāmaññavasena niravasesato satte saṅgaṇhāti. Kiñcāpi hi lokasaddo saṅkhārabhājanesupi diṭṭhappayogo, pūjanakiriyāyogyabhūtatāvasena pana sattalokavacano eva idha gahitoti daṭṭhabbaṃ. Pūjayateti mānayati, apacāyatīti attho.
ಲೋಕಂ ಪಾಲೇನ್ತೀತಿ ಲೋಕಪಾಲಾ, ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾರಾಜಾನೋ। ಲೋಕಿಯಾ ಪನ ಇನ್ದಯಮವರುಣಕುವೇರಾ ಲೋಕಪಾಲಾತಿ ವದನ್ತಿ। ಸಹ ಲೋಕಪಾಲೇಹೀತಿ ಸಲೋಕಪಾಲೋ, ‘‘ಲೋಕೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ತುಲ್ಯಾಧಿಕರಣಂ। ಅಥ ವಾ ಇಸ್ಸರಿಯಾಧಿಪಚ್ಚೇನ ತಂತಂಸತ್ತಲೋಕಸ್ಸ ಪಾಲನತೋ ರಕ್ಖಣತೋ ಖತ್ತಿಯಚತುಮಹಾರಾಜಸಕ್ಕಸುಯಾಮಸನ್ತುಸಿತಸುನಿಮ್ಮಿತಪರನಿಮ್ಮಿತವಸವತ್ತಿಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾದಯೋ ಲೋಕಪಾಲಾ। ತೇಹಿ ಸಹ ತಂತಂಸತ್ತನಿಕಾಯೋ ಸಲೋಕಪಾಲೋ ಲೋಕೋತಿ ವುತ್ತೋ। ಅಥ ವಾ ‘‘ದ್ವೇಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸುಕ್ಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಲೋಕಂ ಪಾಲೇನ್ತೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೨.೯; ಇತಿವು॰ ೪೨) ವಚನತೋ ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪಧಮ್ಮಾ ಲೋಕಪಾಲಾ। ತೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಲೋಕೋ ಸಲೋಕಪಾಲೋ। ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪಸಮ್ಪನ್ನಾ ಹಿ ಪಾಪಗರಹಿನೋ ಸಪ್ಪುರಿಸಾ ಧಮ್ಮಚ್ಛನ್ದವನ್ತತಾಯ ಭಗವತಿ ಪೂಜಾನಮಕ್ಕಾರಪರಾ ಹೋನ್ತೀತಿ।
Lokaṃ pālentīti lokapālā, cattāro mahārājāno. Lokiyā pana indayamavaruṇakuverā lokapālāti vadanti. Saha lokapālehīti salokapālo, ‘‘loko’’ti iminā tulyādhikaraṇaṃ. Atha vā issariyādhipaccena taṃtaṃsattalokassa pālanato rakkhaṇato khattiyacatumahārājasakkasuyāmasantusitasunimmitaparanimmitavasavattimahābrahmādayo lokapālā. Tehi saha taṃtaṃsattanikāyo salokapālo lokoti vutto. Atha vā ‘‘dveme, bhikkhave, sukkā dhammā lokaṃ pālentī’’ti (a. ni. 2.9; itivu. 42) vacanato hirottappadhammā lokapālā. Tehi samannāgato loko salokapālo. Hirottappasampannā hi pāpagarahino sappurisā dhammacchandavantatāya bhagavati pūjānamakkāraparā hontīti.
ಸದಾತಿ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ರತ್ತಿಞ್ಚೇವ ದಿವಾ ಚ, ಸದಾತಿ ವಾ ಭಗವತೋ ಧರಮಾನಕಾಲೇ ತತೋ ಪರಞ್ಚ। ಅಥ ವಾ ಸದಾತಿ ಅಭಿನೀಹಾರತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಸಾಸನನ್ತರಧಾನಾ, ತತೋ ಪರಮ್ಪಿ ವಾ। ಮಹಾಭಿನೀಹಾರತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಹಿ ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಾ ಬೋಧಿಯಾ ನಿಯತತಾಯ ಬುದ್ಧಙ್ಕುರಭೂತಾ ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಪೂಜನೀಯಾ ಚೇವ ವನ್ದನೀಯಾ ಚ ಹೋನ್ತಿ। ಯಥಾಹ ಭಗವಾ ಸುಮೇಧಭೂತೋ –
Sadāti sabbakālaṃ rattiñceva divā ca, sadāti vā bhagavato dharamānakāle tato parañca. Atha vā sadāti abhinīhārato paṭṭhāya yāva sāsanantaradhānā, tato parampi vā. Mahābhinīhārato paṭṭhāya hi mahābodhisattā bodhiyā niyatatāya buddhaṅkurabhūtā sadevakassa lokassa pūjanīyā ceva vandanīyā ca honti. Yathāha bhagavā sumedhabhūto –
‘‘ದೀಪಙ್ಕರೋ ಲೋಕವಿದೂ, ಆಹುತೀನಂ ಪಟಿಗ್ಗಹೋ।
‘‘Dīpaṅkaro lokavidū, āhutīnaṃ paṭiggaho;
ಮಮ ಕಮ್ಮಂ ಪಕಿತ್ತೇತ್ವಾ, ದಕ್ಖಿಣಂ ಪಾದಮುದ್ಧರಿ॥
Mama kammaṃ pakittetvā, dakkhiṇaṃ pādamuddhari.
‘‘ಯೇ ತತ್ಥಾಸುಂ ಜಿನಪುತ್ತಾ, ಪದಕ್ಖಿಣಮಕಂಸು ಮಂ।
‘‘Ye tatthāsuṃ jinaputtā, padakkhiṇamakaṃsu maṃ;
ದೇವಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಅಸುರಾ ಚ, ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾನ ಪಕ್ಕಮು’’ನ್ತಿ॥ (ಬು॰ ವಂ॰ ೨.೭೫-೭೬)।
Devā manussā asurā ca, abhivādetvāna pakkamu’’nti. (bu. vaṃ. 2.75-76);
ನಮಸ್ಸತಿ ಚಾತಿ ಕೇಚಿ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಪೂಜಾಸಕ್ಕಾರಾದೀನಿ ಕರೋನ್ತಾಪಿ ತೇಸಂ ಅಪಾಕಟಗುಣತಾಯ ನಮಕ್ಕಾರಂ ನ ಕರೋನ್ತಿ, ನ ಏವಂ ಭಗವತೋ, ಯಥಾಭೂತಅಬ್ಭುಗ್ಗತಕಿತ್ತಿಸದ್ದತಾಯ ಪನ ಭಗವನ್ತಂ ಸದೇವಕೋ ಲೋಕೋ ಪೂಜಯತಿ ಚೇವ ನಮಸ್ಸತಿ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಸದಾ ನರಮನುಸ್ಸೋ’’ತಿ ಕೇಚಿ ಪಠನ್ತಿ, ತಂ ನ ಸುನ್ದರಂ। ತಸ್ಸಾತಿ ಯಂ ಸದೇವಕೋ ಲೋಕೋ ಪೂಜಯತಿ ಚೇವ ನಮಸ್ಸತಿ ಚ, ತಸ್ಸ। ಏತನ್ತಿ ಇದಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಬುದ್ಧಿಯಂ ವಿಪರಿವತ್ತಮಾನಂ ಸಾಮಞ್ಞೇನ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸಾಸನವರನ್ತಿ ತಂ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇತಿ। ತತ್ಥ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕಪರಮತ್ಥೇಹಿ ಯಥಾರಹಂ ಸತ್ತೇ ಸಾಸತಿ ವಿನೇತಿ ಏತೇನಾತಿ ಸಾಸನಂ, ತದೇವ ಏಕನ್ತನಿಯ್ಯಾನಟ್ಠೇನ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಗುಣತಾಯ ಚ ಉತ್ತಮಟ್ಠೇನ ತಂತಂಅಭಿಪತ್ಥಿತಸಮಿದ್ಧಿಹೇತುತಾಯ ಪಣ್ಡಿತೇಹಿ ವರಿತಬ್ಬತೋ ವಾ ವರಂ, ಸಾಸನಮೇವ ವರನ್ತಿ ಸಾಸನವರಂ। ವಿದೂಹೀತಿ ಯಥಾಸಭಾವತೋ ಕಮ್ಮಕಮ್ಮಫಲಾನಿ ಕುಸಲಾದಿಭೇದೇ ಚ ಧಮ್ಮೇ ವಿದನ್ತೀತಿ ವಿದೂ, ಪಣ್ಡಿತಮನುಸ್ಸಾ, ತೇಹಿ। ಞಾತಬ್ಬಂ, ಞಾಣಮರಹತೀತಿ ವಾ ಞೇಯ್ಯಂ। ನರವರಸ್ಸಾತಿ ಪುರಿಸವರಸ್ಸ, ಅಗ್ಗಪುಗ್ಗಲಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
Namassati cāti keci kesañci pūjāsakkārādīni karontāpi tesaṃ apākaṭaguṇatāya namakkāraṃ na karonti, na evaṃ bhagavato, yathābhūtaabbhuggatakittisaddatāya pana bhagavantaṃ sadevako loko pūjayati ceva namassati cāti attho. ‘‘Sadā naramanusso’’ti keci paṭhanti, taṃ na sundaraṃ. Tassāti yaṃ sadevako loko pūjayati ceva namassati ca, tassa. Etanti idāni vattabbaṃ buddhiyaṃ viparivattamānaṃ sāmaññena dasseti. Sāsanavaranti taṃ sarūpato dasseti. Tattha diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthehi yathārahaṃ satte sāsati vineti etenāti sāsanaṃ, tadeva ekantaniyyānaṭṭhena anaññasādhāraṇaguṇatāya ca uttamaṭṭhena taṃtaṃabhipatthitasamiddhihetutāya paṇḍitehi varitabbato vā varaṃ, sāsanameva varanti sāsanavaraṃ. Vidūhīti yathāsabhāvato kammakammaphalāni kusalādibhede ca dhamme vidantīti vidū, paṇḍitamanussā, tehi. Ñātabbaṃ, ñāṇamarahatīti vā ñeyyaṃ. Naravarassāti purisavarassa, aggapuggalassāti attho.
ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯೋ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಮಹಾಕರುಣಾಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಾದಿಗುಣವಿಸೇಸಯೋಗೇನ ಸದೇವಕೇನ ಲೋಕೇನ ಪೂಜನೀಯೋ ನಮಸ್ಸನೀಯೋ ಚ ಭಗವಾ ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ತಸ್ಸ ಲೋಕೇ ಉತ್ತಮಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಏತಂ ಇದಾನಿ ಅಮ್ಹೇಹಿ ವಿಭಜಿತಬ್ಬಹಾರನಯಪಟ್ಠಾನವಿಚಾರಣವಿಸಯಭೂತಂ ಸಾಸನಂ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣತಾದಿಗುಣಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ವರಂ ಅಗ್ಗಂ ಉತ್ತಮಂ ನಿಪುಣಞಾಣಗೋಚರತಾಯ ಪಣ್ಡಿತವೇದನೀಯಮೇವಾತಿ। ಭಗವತೋ ಹಿ ವಚನಂ ಏಕಗಾಥಾಮತ್ತಮ್ಪಿ ಸಚ್ಚಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಖನ್ಧಾಯತನಧಾತಿನ್ದ್ರಿಯಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದಿಸಭಾವಧಮ್ಮನಿದ್ಧಾರಣಕ್ಖಮತಾಯ ಸೋಳಸಹಾರಪಞ್ಚನಯಸೋಳಸಅಟ್ಠವೀಸತಿವಿಧಪಟ್ಠಾನವಿಚಾರಯೋಗ್ಯಭಾವೇನ ಚ ಪರಮಗಮ್ಭೀರಂ ಅತ್ಥತೋ ಅಗಾಧಪಾರಂ ಸಣ್ಹಸುಖುಮಞಾಣವಿಸಯಮೇವಾತಿ। ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಪಞ್ಞವನ್ತಸ್ಸಾಯಂ ಧಮ್ಮೋ, ನಾಯಂ ಧಮ್ಮೋ ದುಪ್ಪಞ್ಞಸ್ಸಾ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೩೫೮; ಅ॰ ನಿ॰ ೮.೩೦)। ಅಥ ವಾ ಭಗವತೋ ಸಾಸನಂ ಪರಿಞ್ಞಾಕ್ಕಮೇನ ಲಕ್ಖಣಾವಬೋಧಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಸುಞ್ಞತಮುಖಾದೀಹಿ ಓಗಾಹಿತಬ್ಬತ್ತಾ ಅವಿಞ್ಞೂನಂ ಸುಪಿನನ್ತೇನಪಿ ನ ವಿಸಯೋ ಹೋತೀತಿ ಆಹ – ‘‘ವಿದೂಹಿ ಞೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ। ತಥಾ ಚ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಏತು ವಿಞ್ಞೂ ಪುರಿಸೋ’’ತಿಆದಿ।
Idaṃ vuttaṃ hoti – yo anaññasādhāraṇamahākaruṇāsabbaññutaññāṇādiguṇavisesayogena sadevakena lokena pūjanīyo namassanīyo ca bhagavā arahaṃ sammāsambuddho, tassa loke uttamapuggalassa etaṃ idāni amhehi vibhajitabbahāranayapaṭṭhānavicāraṇavisayabhūtaṃ sāsanaṃ ādikalyāṇatādiguṇasampattiyā varaṃ aggaṃ uttamaṃ nipuṇañāṇagocaratāya paṇḍitavedanīyamevāti. Bhagavato hi vacanaṃ ekagāthāmattampi saccapaṭiccasamuppādakhandhāyatanadhātindriyasatipaṭṭhānādisabhāvadhammaniddhāraṇakkhamatāya soḷasahārapañcanayasoḷasaaṭṭhavīsatividhapaṭṭhānavicārayogyabhāvena ca paramagambhīraṃ atthato agādhapāraṃ saṇhasukhumañāṇavisayamevāti. Tenevāha – ‘‘paññavantassāyaṃ dhammo, nāyaṃ dhammo duppaññassā’’ti (dī. ni. 3.358; a. ni. 8.30). Atha vā bhagavato sāsanaṃ pariññākkamena lakkhaṇāvabodhappaṭipattiyā suññatamukhādīhi ogāhitabbattā aviññūnaṃ supinantenapi na visayo hotīti āha – ‘‘vidūhi ñeyya’’nti. Tathā ca vuttaṃ – ‘‘etu viññū puriso’’tiādi.
ಅಪರೇ ಪನ ‘‘ತಂ ತಸ್ಸ ಸಾಸನವರ’’ನ್ತಿ ಪಠನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಮತೇನ ಯಂ-ಸದ್ದೋ ಸಾಸನ-ಸದ್ದೇನ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ ಯಂ ಸಾಸನವರಂ ಸಲೋಕಪಾಲೋ ಲೋಕೋ ಪೂಜಯತಿ ನಮಸ್ಸತಿ ಚ, ತಂ ಸಾಸನವರಂ ವಿದೂಹಿ ಞಾತಬ್ಬನ್ತಿ। ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಚ ನಯೇ ಲೋಕಪಾಲ-ಸದ್ದೇನ ಭಗವಾಪಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಭಗವಾ ಹಿ ಲೋಕಗ್ಗತಾಯಕತ್ತಾ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಲೋಕಪಾಲೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಲೋಕಪಾಲಸ್ಸ ಸತ್ಥುನೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಲೋಕಪಾಲೋತಿ ಚೇತ್ಥ ಲೋಕಪಾಲ-ಸದ್ದೋ ಗುಣೀಭೂತೋಪಿ ಸತ್ಥುವಿಸಯತ್ತಾ ಸಾಸನ-ಸದ್ದಾಪೇಕ್ಖತಾಯ ಸಾಮಿಭಾವೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೀವಿಸೇಸಭೂತೋ ಪಧಾನಭೂತೋ ವಿಯ ಪಟಿನಿದ್ದೇಸಂ ಅರಹತೀತಿ।
Apare pana ‘‘taṃ tassa sāsanavara’’nti paṭhanti, tesaṃ matena yaṃ-saddo sāsana-saddena samānādhikaraṇoti daṭṭhabbo. Idaṃ vuttaṃ hoti yaṃ sāsanavaraṃ salokapālo loko pūjayati namassati ca, taṃ sāsanavaraṃ vidūhi ñātabbanti. Imasmiñca naye lokapāla-saddena bhagavāpi vuccati. Bhagavā hi lokaggatāyakattā nippariyāyena lokapālo, tasmā ‘‘tassā’’ti lokapālassa satthunoti attho. Salokapāloti cettha lokapāla-saddo guṇībhūtopi satthuvisayattā sāsana-saddāpekkhatāya sāmibhāvena sambandhīvisesabhūto padhānabhūto viya paṭiniddesaṃ arahatīti.
ಕಥಂ ಪನ ಸಯಂ ಧಮ್ಮಸ್ಸಾಮೀ ಭಗವಾ ಧಮ್ಮಂ ಪೂಜಯತೀತಿ? ನಾಯಂ ವಿರೋಧೋ। ಧಮ್ಮಗರುನೋ ಹಿ ಬುದ್ಧಾ ಭಗವನ್ತೋ, ತೇ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಧಮ್ಮಂ ಅಪಚಾಯಮಾನಾವ ವಿಹರನ್ತೀತಿ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ – ‘‘ಯಂನೂನಾಹಂ ಯ್ವಾಯಂ ಧಮ್ಮೋ ಮಯಾ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ತಮೇವ ಧಮ್ಮಂ ಸಕ್ಕತ್ವಾ ಗರುಂ ಕತ್ವಾ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಹರೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೭೩; ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೨೧)।
Kathaṃ pana sayaṃ dhammassāmī bhagavā dhammaṃ pūjayatīti? Nāyaṃ virodho. Dhammagaruno hi buddhā bhagavanto, te sabbakālaṃ dhammaṃ apacāyamānāva viharantīti. Vuttañhetaṃ – ‘‘yaṃnūnāhaṃ yvāyaṃ dhammo mayā abhisambuddho, tameva dhammaṃ sakkatvā garuṃ katvā upanissāya vihareyya’’nti (saṃ. ni. 1.173; a. ni. 4.21).
ಅಪಿ ಚ ಭಗವತೋ ಧಮ್ಮಪೂಜನಾ ಸತ್ತಸತ್ತಾಹಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಆದೀಹಿ ದೀಪೇತಬ್ಬಾ। ಧಮ್ಮಸ್ಸಾಮೀತಿ ಚ ಧಮ್ಮೇನ ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಸಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ನ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಸಾಮೀತಿ। ಏವಮ್ಪಿ ನಮಸ್ಸತೀತಿ ವಚನಂ ನ ಯುಜ್ಜತಿ। ನ ಹಿ ಭಗವಾ ಕಞ್ಚಿ ನಮಸ್ಸತೀತಿ, ಏಸೋಪಿ ನಿದ್ದೋಸೋ। ನ ಹಿ ನಮಸ್ಸತೀತಿ ಪದಸ್ಸ ನಮಕ್ಕಾರಂ ಕರೋತೀತಿ ಅಯಮೇವ ಅತ್ಥೋ, ಅಥ ಖೋ ಗರುಕರಣೇನ ತನ್ನಿನ್ನೋ ತಪ್ಪೋಣೋ ತಪ್ಪಬ್ಭಾರೋತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೋ ಲಬ್ಭತಿ। ಭಗವಾ ಚ ಧಮ್ಮಗರುತಾಯ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಧಮ್ಮನಿನ್ನಪೋಣಪಬ್ಭಾರಭಾವೇನ ವಿಹರತೀತಿ। ಅಯಞ್ಚ ಅತ್ಥೋ ‘‘ಯೇನ ಸುದಂ ಸ್ವಾಹಂ ನಿಚ್ಚಕಪ್ಪಂ ವಿಹರಾಮೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೩೮೭) ಏವಮಾದೀಹಿ ಸುತ್ತಪದೇಹಿ ದೀಪೇತಬ್ಬೋ। ‘‘ವಿದೂಹಿ ನೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ತಸ್ಸ ಪಣ್ಡಿತೇಹಿ ಸಪರಸನ್ತಾನೇಸು ನೇತಬ್ಬಂ ಪಾಪೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತತ್ಥ ಅತ್ತಸನ್ತಾನೇ ಪಾಪನಂ ಬುಜ್ಝನಂ, ಪರಸನ್ತಾನೇ ಬೋಧನನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
Api ca bhagavato dhammapūjanā sattasattāhappaṭipattiādīhi dīpetabbā. Dhammassāmīti ca dhammena sadevakassa lokassa sāmīti attho, na dhammassa sāmīti. Evampi namassatīti vacanaṃ na yujjati. Na hi bhagavā kañci namassatīti, esopi niddoso. Na hi namassatīti padassa namakkāraṃ karotīti ayameva attho, atha kho garukaraṇena tanninno tappoṇo tappabbhāroti ayampi attho labbhati. Bhagavā ca dhammagarutāya sabbakālaṃ dhammaninnapoṇapabbhārabhāvena viharatīti. Ayañca attho ‘‘yena sudaṃ svāhaṃ niccakappaṃ viharāmī’’ti (ma. ni. 1.387) evamādīhi suttapadehi dīpetabbo. ‘‘Vidūhi neyya’’ntipi pāṭho, tassa paṇḍitehi saparasantānesu netabbaṃ pāpetabbanti attho. Tattha attasantāne pāpanaṃ bujjhanaṃ, parasantāne bodhananti daṭṭhabbaṃ.
ಏವಂ ಭಗವತೋ ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಪೂಜನೀಯವನ್ದನೀಯಭಾವೋ ಅಗ್ಗಪುಗ್ಗಲಭಾವೋ ಚ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ಗುಣವಿಸಿಟ್ಠತಂ ದೀಪೇತಿ, ಸಾ ಚ ಗುಣವಿಸಿಟ್ಠತಾ ಮಹಾಬೋಧಿಯಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣಪದಟ್ಠಾನಞ್ಹಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಪದಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣಂ ‘‘ಮಹಾಬೋಧೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಸಾ ಅವಿಪರೀತಧಮ್ಮದೇಸನತೋ ತಥಾಗತೇ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಾತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ । ನ ಹಿ ಸವಾಸನನಿರವಸೇಸಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಂ ಅನಾವರಣಞಾಣಞ್ಚ ವಿನಾ ತಾದಿಸೀ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಸಮ್ಭವತಿ। ಇಚ್ಚಸ್ಸ ಚತುವೇಸಾರಜ್ಜಯೋಗೋ। ತೇನ ದಸಬಲಛಅಸಾಧಾರಣಞಾಣಅಟ್ಠಾರಸಾವೇಣಿಕಬುದ್ಧಧಮ್ಮಾದಿಸಕಲಸಬ್ಬಞ್ಞುಗುಣಪಾರಿಪೂರೀ ಪಕಾಸಿತಾ ಹೋತಿ। ಏತಾದಿಸೀ ಚ ಗುಣವಿಭೂತಿ ಮಹಾಕರುಣಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಅಭಿನೀಹಾರಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪುರಸ್ಸರಂ ಕತ್ವಾ ಸಮ್ಪಾದಿತಂ ಸಮತ್ತಿಂಸಪಾರಮಿಸಙ್ಖಾತಂ ಪುಞ್ಞಞಾಣಸಮ್ಭಾರಮನ್ತರೇನ ನ ಉಪಲಬ್ಭತೀತಿ ಹೇತುಸಮ್ಪದಾಪಿ ಅತ್ಥತೋ ವಿಭಾವಿತಾ ಹೋತೀತಿ ಏವಂ ಭಗವತೋ ತೀಸುಪಿ ಅವತ್ಥಾಸು ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಏಕನ್ತಹಿತಪ್ಪಟಿಲಾಭಹೇತುಭೂತಾ ಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನಕಲ್ಯಾಣಾ ನಿರವಸೇಸಾ ಬುದ್ಧಗುಣಾ ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ಪಕಾಸಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Evaṃ bhagavato sadevakassa lokassa pūjanīyavandanīyabhāvo aggapuggalabhāvo ca vuccamāno guṇavisiṭṭhataṃ dīpeti, sā ca guṇavisiṭṭhatā mahābodhiyā veditabbā. Āsavakkhayañāṇapadaṭṭhānañhi sabbaññutaññāṇaṃ sabbaññutaññāṇapadaṭṭhānañca āsavakkhayañāṇaṃ ‘‘mahābodhī’’ti vuccati. Sā aviparītadhammadesanato tathāgate suppatiṭṭhitāti viññāyati . Na hi savāsananiravasesakilesappahānaṃ anāvaraṇañāṇañca vinā tādisī dhammadesanā sambhavati. Iccassa catuvesārajjayogo. Tena dasabalachaasādhāraṇañāṇaaṭṭhārasāveṇikabuddhadhammādisakalasabbaññuguṇapāripūrī pakāsitā hoti. Etādisī ca guṇavibhūti mahākaruṇāpubbaṅgamaṃ abhinīhārasampattiṃ purassaraṃ katvā sampāditaṃ samattiṃsapāramisaṅkhātaṃ puññañāṇasambhāramantarena na upalabbhatīti hetusampadāpi atthato vibhāvitā hotīti evaṃ bhagavato tīsupi avatthāsu sabbasattānaṃ ekantahitappaṭilābhahetubhūtā ādimajjhapariyosānakalyāṇā niravasesā buddhaguṇā imāya gāthāya pakāsitāti veditabbaṃ.
ದುತಿಯನಯೇ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಸಙ್ಗಹಂ ಸಫಲಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸಾಸನಂ ತಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಭೂತಞ್ಚ ಅಮತಧಾತುಂ ತದಧಿಗಮೂಪಾಯಞ್ಚ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪತ್ತಿಸಾಸನಂ ತದತ್ಥಪರಿದೀಪನಞ್ಚ ಪರಿಯತ್ತಿಸಾಸನಂ ಯಥಾರಹಂ ಸಚ್ಚಾಭಿಸಮಯವಸೇನ ಅಭಿಸಮೇನ್ತೋ ಸ್ವಾಕ್ಖಾತತಾದಿಗುಣವಿಸೇಸಯುತ್ತತಂ ಮನಸಿಕರೋನ್ತೋ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಸವನಧಾರಣಪರಿಪುಚ್ಛಾದೀಹಿ ಪರಿಚಯಂ ಕರೋನ್ತೋ ಚ ಸದೇವಕೋ ಲೋಕೋ ಪೂಜಯತಿ ನಾಮ। ಲೋಕನಾಥೋ ಚ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಧಮ್ಮದೇಸನೇನ ‘‘ಅರಿಯಂ ವೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿಂ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮಿ’’ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೧೩೬; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೨೮; ಪೇಟಕೋ॰ ೨೪), ‘‘ಮಗ್ಗಾನಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಸೇಟ್ಠೋ’’ (ಧ॰ ಪ॰ ೨೭೩; ಕಥಾ॰ ೮೭೨; ನೇತ್ತಿ॰ ೧೨೫; ಪೇಟಕೋ॰ ೩೦), ‘‘ಯಾವತಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮಾ ಸಙ್ಖತಾ ವಾ ಅಸಙ್ಖತಾ ವಾ, ವಿರಾಗೋ ತೇಸಂ ಅಗ್ಗಮಕ್ಖಾಯತಿ’’ (ಇತಿವು॰ ೯೦; ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೩೪), ‘‘ಖಯಂ ವಿರಾಗಂ ಅಮತಂ ಪಣೀತಂ’’ (ಖು॰ ಪಾ॰ ೬.೪; ಸು॰ ನಿ॰ ೨೨೭), ‘‘ಏಕಾಯನೋ ಅಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಗ್ಗೋ ಸತ್ತಾನಂ ವಿಸುದ್ಧಿಯಾ’’ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೭೩; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೦೬; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೩೬೭), ‘‘ಧಮ್ಮಂ ವೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದೇಸೇಸ್ಸಾಮಿ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣ’’ನ್ತಿಆದೀಹಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೪೨೦; ನೇತ್ತಿ॰ ೫) ವಚನೇಹಿ ಥೋಮನೇನ ಚ ಪೂಜಯತಿ ನಾಮ। ತಸ್ಮಾ ಸಾಸನವರಸ್ಸ ಪೂಜನೀಯಭಾವೋ ಇಧ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ಅನವಸೇಸತೋ ಧಮ್ಮಗುಣೇ ದೀಪೇತೀತಿ ಯೇ ಅರಿಯಭಾವಾದಯೋ ನಿಯ್ಯಾನಾದಯೋ ಖಯವಿರಾಗಾದಯೋ ಮದನಿಮ್ಮದನಾದಯೋ ಅಸಙ್ಖತಾದಯೋ ಸ್ವಾಕ್ಖಾತತಾದಯೋ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣತಾದಯೋ ಚ ಅನೇಕೇಹಿ ಸುತ್ತಪದೇಹಿ ಪವೇದಿತಾ ಅನೇಕೇ ಧಮ್ಮಗುಣಾ, ತೇ ನಿರವಸೇಸತೋ ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ಪಕಾಸಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
Dutiyanaye pana yasmā sikkhattayasaṅgahaṃ saphalaṃ ariyamaggasāsanaṃ tassa ārammaṇabhūtañca amatadhātuṃ tadadhigamūpāyañca pubbabhāgapaṭipattisāsanaṃ tadatthaparidīpanañca pariyattisāsanaṃ yathārahaṃ saccābhisamayavasena abhisamento svākkhātatādiguṇavisesayuttataṃ manasikaronto sakkaccaṃ savanadhāraṇaparipucchādīhi paricayaṃ karonto ca sadevako loko pūjayati nāma. Lokanātho ca sammāsambodhippattiyā veneyyānaṃ sakkaccaṃ dhammadesanena ‘‘ariyaṃ vo, bhikkhave, sammāsamādhiṃ desessāmi’’ (ma. ni. 3.136; saṃ. ni. 5.28; peṭako. 24), ‘‘maggānaṭṭhaṅgiko seṭṭho’’ (dha. pa. 273; kathā. 872; netti. 125; peṭako. 30), ‘‘yāvatā, bhikkhave, dhammā saṅkhatā vā asaṅkhatā vā, virāgo tesaṃ aggamakkhāyati’’ (itivu. 90; a. ni. 4.34), ‘‘khayaṃ virāgaṃ amataṃ paṇītaṃ’’ (khu. pā. 6.4; su. ni. 227), ‘‘ekāyano ayaṃ, bhikkhave, maggo sattānaṃ visuddhiyā’’ (dī. ni. 2.373; ma. ni. 1.106; saṃ. ni. 5.367), ‘‘dhammaṃ vo, bhikkhave, desessāmi ādikalyāṇa’’ntiādīhi (ma. ni. 3.420; netti. 5) vacanehi thomanena ca pūjayati nāma. Tasmā sāsanavarassa pūjanīyabhāvo idha vuccamāno anavasesato dhammaguṇe dīpetīti ye ariyabhāvādayo niyyānādayo khayavirāgādayo madanimmadanādayo asaṅkhatādayo svākkhātatādayo ādikalyāṇatādayo ca anekehi suttapadehi paveditā aneke dhammaguṇā, te niravasesato imāya gāthāya pakāsitāti veditabbā.
ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಅರಿಯಸಚ್ಚಪ್ಪಟಿವೇಧೇನ ಸಮುಗ್ಘಾಟಿತಸಮ್ಮೋಹಾಯೇವ ಪರಮತ್ಥತೋ ಪಣ್ಡಿತಾ ಬಾಲ್ಯಾದಿಸಮತಿಕ್ಕಮನತೋ, ತಸ್ಮಾ ಭಾವಿತಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗಾ ಸಚ್ಛಿಕತಸಾಮಞ್ಞಫಲಾ ಚ ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲಾ ವಿಸೇಸತೋ ವಿದೂತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ತೇ ಹಿ ಯಥಾವುತ್ತಸಾಸನವರಂ ಅವಿಪರೀತತೋ ಞಾತುಂ ನೇತುಞ್ಚ ಸಪರಸನ್ತಾನೇ ಸಕ್ಕುಣನ್ತೀತಿ ಅಟ್ಠಅರಿಯಪುಗ್ಗಲಸಮೂಹಸ್ಸ ಪರಮತ್ಥಸಙ್ಘಸ್ಸಾಪಿ ಇಧ ಗಹಿತತ್ತಾ ಯೇ ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನತಾದಯೋ ಅನೇಕೇಹಿ ಸುತ್ತಪದೇಹಿ ಸಂವಣ್ಣಿತಾ ಅರಿಯಸಙ್ಘಗುಣಾ, ತೇಪಿ ನಿರವಸೇಸತೋ ಇಧ ಪಕಾಸಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
Yasmā pana ariyasaccappaṭivedhena samugghāṭitasammohāyeva paramatthato paṇḍitā bālyādisamatikkamanato, tasmā bhāvitalokuttaramaggā sacchikatasāmaññaphalā ca ariyapuggalā visesato vidūti vuccanti. Te hi yathāvuttasāsanavaraṃ aviparītato ñātuṃ netuñca saparasantāne sakkuṇantīti aṭṭhaariyapuggalasamūhassa paramatthasaṅghassāpi idha gahitattā ye suppaṭipannatādayo anekehi suttapadehi saṃvaṇṇitā ariyasaṅghaguṇā, tepi niravasesato idha pakāsitāti veditabbā.
ಏವಂ ಪಠಮಗಾಥಾಯ ಸಾತಿಸಯಂ ರತನತ್ತಯಗುಣಪರಿದೀಪನಂ ಕತ್ವಾ ಇದಾನಿ –
Evaṃ paṭhamagāthāya sātisayaṃ ratanattayaguṇaparidīpanaṃ katvā idāni –
‘‘ಸಬ್ಬಪಾಪಸ್ಸ ಅಕರಣಂ, ಕುಸಲಸ್ಸ ಉಪಸಮ್ಪದಾ।
‘‘Sabbapāpassa akaraṇaṃ, kusalassa upasampadā;
ಸಚಿತ್ತಪರಿಯೋದಪನಂ, ಏತಂ ಬುದ್ಧಾನ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ॥ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೯೦; ಧ॰ ಪ॰ ೧೮೩; ನೇತ್ತಿ॰ ೩೦, ೫೦, ೧೧೬, ೧೨೪) –
Sacittapariyodapanaṃ, etaṃ buddhāna sāsana’’nti. (dī. ni. 2.90; dha. pa. 183; netti. 30, 50, 116, 124) –
ವಚನತೋ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಸಙ್ಗಹಂ ಸಾಸನಂ, ತಂ ಪನ ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಂ ಞಾಣವಿಸೇಸವಿಸಯಭಾವಭೇದತೋ ಅವತ್ಥಾಭೇದತೋ ಚ ತಿವಿಧಂ ಹೋತಿ। ಕಥಂ? ಸುತಮಯಞಾಣಗೋಚರೋ ಚ ಯೋ ‘‘ಪರಿಯತ್ತಿಸದ್ಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಚಿನ್ತಾಮಯಞಾಣಗೋಚರೋ ಚ ಯೋ ಆಕಾರಪರಿವಿತಕ್ಕದಿಟ್ಠಿನಿಜ್ಝಾನಕ್ಖನ್ತೀಹಿ ಗಹೇತಬ್ಬಾಕಾರೋ ವಿಮುತ್ತಾಯತನವಿಸೇಸೋ ‘‘ಪಟಿಪತ್ತಿಸದ್ಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಾದಿಸಹಗತೋ ಭಾವನಾಮಯಞಾಣಗೋಚರೋ ಚ ಯೋ ‘‘ಪಟಿವೇಧಸದ್ಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಏವಂ ತಿವಿಧಮ್ಪಿ ಸಾಸನಂ ಸಾಸನವರನ್ತಿ ಪದೇನ ಸಙ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ಯಂ ಪಠಮಂ, ತಂ ಇತರೇಸಂ ಅಧಿಗಮೂಪಾಯೋತಿ ಸಬ್ಬಸಾಸನಮೂಲಭೂತಂ ಅತ್ತನೋ ಪಕರಣಸ್ಸ ಚ ವಿಸಯಭೂತಂ ಪರಿಯತ್ತಿಸಾಸನಮೇವ ತಾವ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವಿಭಜನ್ತೋ ‘‘ದ್ವಾದಸ ಪದಾನೀ’’ತಿ ಗಾಥಮಾಹ।
Vacanato saṅkhepato sikkhattayasaṅgahaṃ sāsanaṃ, taṃ pana sikkhattayaṃ ñāṇavisesavisayabhāvabhedato avatthābhedato ca tividhaṃ hoti. Kathaṃ? Sutamayañāṇagocaro ca yo ‘‘pariyattisaddhammo’’ti vuccati. Cintāmayañāṇagocaro ca yo ākāraparivitakkadiṭṭhinijjhānakkhantīhi gahetabbākāro vimuttāyatanaviseso ‘‘paṭipattisaddhammo’’ti vuccati. Vipassanāñāṇādisahagato bhāvanāmayañāṇagocaro ca yo ‘‘paṭivedhasaddhammo’’ti vuccati. Evaṃ tividhampi sāsanaṃ sāsanavaranti padena saṅgaṇhitvā tattha yaṃ paṭhamaṃ, taṃ itaresaṃ adhigamūpāyoti sabbasāsanamūlabhūtaṃ attano pakaraṇassa ca visayabhūtaṃ pariyattisāsanameva tāva saṅkhepato vibhajanto ‘‘dvādasa padānī’’ti gāthamāha.
ತತ್ಥ ದ್ವಾದಸಾತಿ ಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದೋ। ಪದಾನೀತಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಧಮ್ಮನಿದಸ್ಸನಂ। ತೇಸು ಬ್ಯಞ್ಜನಪದಾನಿ ಪಜ್ಜತಿ ಅತ್ಥೋ ಏತೇಹೀತಿ ಪದಾನಿ। ಅತ್ಥಪದಾನಿ ಪನ ಪಜ್ಜನ್ತಿ ಞಾಯನ್ತೀತಿ ಪದಾನಿ। ಉಭಯಮ್ಪಿ ವಾ ಉಭಯಥಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ ಬ್ಯಞ್ಜನಪದಾನಮ್ಪಿ ಅವಿಪರೀತಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬತ್ತಾ, ಅತ್ಥಪದಾನಂ ಉತ್ತರಿವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಸ್ಸ ಕಾರಣಭಾವತೋ, ತಾನಿ ಪದಾನಿ ಪರತೋ ಪಾಳಿಯಞ್ಞೇವ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ತತ್ಥೇವ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಾಮ। ಅತ್ಥಸೂಚನಾದಿಅತ್ಥತೋ ಸುತ್ತಂ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಸಙ್ಗಹೇಸು –
Tattha dvādasāti gaṇanaparicchedo. Padānīti paricchinnadhammanidassanaṃ. Tesu byañjanapadāni pajjati attho etehīti padāni. Atthapadāni pana pajjanti ñāyantīti padāni. Ubhayampi vā ubhayathā yojetabbaṃ byañjanapadānampi aviparītaṃ paṭipajjitabbattā, atthapadānaṃ uttarivisesādhigamassa kāraṇabhāvato, tāni padāni parato pāḷiyaññeva āvi bhavissantīti tattheva vaṇṇayissāma. Atthasūcanādiatthato suttaṃ. Vuttañhetaṃ saṅgahesu –
‘‘ಅತ್ಥಾನಂ ಸೂಚನತೋ, ಸುವುತ್ತತೋ ಸವನತೋಥ ಸೂದನತೋ।
‘‘Atthānaṃ sūcanato, suvuttato savanatotha sūdanato;
ಸುತ್ತಾಣಾ ಸುತ್ತಸಭಾಗತೋ ಚ, ‘ಸುತ್ತ’ನ್ತಿ ಅಕ್ಖಾತ’’ನ್ತಿ॥ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾ; ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾ; ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ನಿದಾನಕಥಾ)।
Suttāṇā suttasabhāgato ca, ‘sutta’nti akkhāta’’nti. (pārā. aṭṭha. 1.paṭhamamahāsaṅgītikathā; dī. ni. aṭṭha. 1.paṭhamamahāsaṅgītikathā; dha. sa. aṭṭha. nidānakathā);
ತದೇತಂ ತತ್ಥ ಸುತ್ತಪಿಟಕವಸೇನ ಆಗತಂ, ಇಧ ಪನ ಪಿಟಕತ್ತಯವಸೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ‘‘ದ್ವಾದಸ ಪದಾನಿ ಸುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಯಂ ಪರಿಯತ್ತಿಸಾಸನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಂ ಸಬ್ಬನ್ತಿ ತಂ ‘‘ಸುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಸಕಲಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ। ಬ್ಯಞ್ಜನಞ್ಚ ಅತ್ಥೋ ಚಾತಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಞ್ಚೇವ ತದತ್ಥೋ ಚ। ಯತೋ ‘‘ದ್ವಾದಸ ಪದಾನಿ ಸುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಅತ್ಥಸೂಚನಾದಿತೋ ಸುತ್ತಂ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮೋ, ತಞ್ಚ ಸಬ್ಬಂ ಅತ್ಥತೋ ದ್ವಾದಸ ಪದಾನಿ ಛ ಬ್ಯಞ್ಜನಪದಾನಿ ಚೇವ ಛ ಅತ್ಥಪದಾನಿ ಚಾತಿ। ಅಥ ವಾ ಯದೇತಂ ‘‘ಸಾಸನವರ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಸುತ್ತಂ, ಪರಿಯತ್ತಿಸಾಸನಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ। ಅತ್ಥತೋ ಪನ ದ್ವಾದಸ ಪದಾನಿ, ಬ್ಯಞ್ಜನತ್ಥಪದಸಮುದಾಯಭಾವತೋ। ಯಥಾಹ – ‘‘ಬ್ಯಞ್ಜನಞ್ಚ ಅತ್ಥೋ ಚಾ’’ತಿ। ತಂ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ ಉಭಯನ್ತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಬ್ಯಞ್ಜನೇ ಅತ್ಥೇ ಚ ವಚನವಚನೀಯಭಾವೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೇ ಸುತ್ತವೋಹಾರೋ, ತದುಭಯಂ ಸರೂಪತೋ ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬಂ ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಕತಮೋ ಅತ್ಥೋತಿ? ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಕೋ ಅತ್ಥೋ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಕತಮ’’ನ್ತಿ।
Tadetaṃ tattha suttapiṭakavasena āgataṃ, idha pana piṭakattayavasena yojetabbaṃ. ‘‘Dvādasa padāni sutta’’nti vuttaṃ, yaṃ pariyattisāsananti attho. Taṃ sabbanti taṃ ‘‘sutta’’nti vuttaṃ sakalaṃ buddhavacanaṃ. Byañjanañca attho cāti byañjanañceva tadattho ca. Yato ‘‘dvādasa padāni sutta’’nti vuttaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – atthasūcanādito suttaṃ pariyattidhammo, tañca sabbaṃ atthato dvādasa padāni cha byañjanapadāni ceva cha atthapadāni cāti. Atha vā yadetaṃ ‘‘sāsanavara’’nti vuttaṃ, taṃ sabbaṃ suttaṃ, pariyattisāsanassa adhippetattā. Atthato pana dvādasa padāni, byañjanatthapadasamudāyabhāvato. Yathāha – ‘‘byañjanañca attho cā’’ti. Taṃ viññeyyaṃ ubhayanti yasmiṃ byañjane atthe ca vacanavacanīyabhāvena sambandhe suttavohāro, tadubhayaṃ sarūpato viññātabbaṃ tattha katamaṃ byañjanaṃ katamo atthoti? Tenevāha – ‘‘ko attho byañjanaṃ katama’’nti.
ಏವಂ ‘‘ಸಾಸನವರ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಪರಿಯತ್ತಿಭಾವಂ ತಸ್ಸ ಚ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಪದಭಾವೇನ ವೇದಿತಬ್ಬತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತಸ್ಸ ಪವಿಚಯುಪಾಯಂ ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣಂ ಪದತ್ಥವಿಭಾಗೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸೋಳಸಹಾರಾ’’ತಿ ಗಾಥಮಾಹ।
Evaṃ ‘‘sāsanavara’’nti vuttassa suttassa pariyattibhāvaṃ tassa ca atthabyañjanapadabhāvena veditabbataṃ dassetvā idāni tassa pavicayupāyaṃ nettippakaraṇaṃ padatthavibhāgena dassetuṃ ‘‘soḷasahārā’’ti gāthamāha.
ತತ್ಥ ಸೋಳಸ ಹಾರಾ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ಸೋಳಸಹಾರಾ। ಪಞ್ಚನಯಾ ಅಟ್ಠಾರಸಮೂಲಪದಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಅಥ ವಾ ಸೋಳಸ ಹಾರಾ ಸೋಳಸಹಾರಾ। ಏವಂ ಇತರತ್ಥಾಪಿ। ಹಾರನಯಮೂಲಪದಾನಿ ಏವ ಹಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಚ ಭಾಸಿತಾನಿ ನೇತ್ತೀತಿ। ಸಾಸನಸ್ಸ ಪರಿಯೇಟ್ಠೀತಿ ಸಾಸನಸ್ಸ ಅತ್ಥಪರಿಯೇಸನಾ, ಪರಿಯತ್ತಿಸಾಸನಸ್ಸ ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಸಕಲಸ್ಸೇವ ವಾ ಸಾಸನಸ್ಸ ಅತ್ಥವಿಚಾರಣಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಟಿಪತ್ತಿಪಟಿವೇಧೇಪಿ ಹಿ ನೇತ್ತಿನಯಾನುಸಾರೇನ ಅಧಿಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ। ಮಹಕಚ್ಚಾನೇನಾತಿ ಕಚ್ಚೋತಿ ಪುರಾತನೋ ಇಸಿ, ತಸ್ಸ ವಂಸಾಲಙ್ಕಾರಭೂತೋಯಂ ಮಹಾಥೇರೋ ‘‘ಕಚ್ಚಾನೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಮಹಕಚ್ಚಾನೋತಿ ಪನ ಪೂಜಾವಚನಂ, ಯಥಾ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋತಿ, ‘‘ಕಚ್ಚಾಯನಗೋತ್ತನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ। ಅಯಞ್ಚ ಗಾಥಾ ನೇತ್ತಿಂ ಸಙ್ಗಾಯನ್ತೇಹಿ ಪಕರಣತ್ಥಸಙ್ಗಣ್ಹನವಸೇನ ಠಪಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಯಥಾ ಚಾಯಂ, ಏವಂ ಹಾರವಿಭಙ್ಗವಾರೇ ತಂತಂಹಾರನಿದ್ದೇಸನಿಗಮನೇ ‘‘ತೇನಾಹ ಆಯಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿವಚನಂ, ಹಾರಾದಿಸಮುದಾಯಭೂತಾಯಂ ನೇತ್ತಿಯಂ ಬ್ಯಞ್ಜನತ್ಥಸಮುದಾಯೇ ಚ ಸುತ್ತೇ ಕಿಂ ಕೇನ ವಿಚಿಯತೀತಿ ವಿಚಾರಣಾಯಂ ಆಹ – ‘‘ಹಾರಾ ಬ್ಯಞ್ಜನವಿಚಯೋ’’ತಿಆದಿ।
Tattha soḷasa hārā etissāti soḷasahārā. Pañcanayā aṭṭhārasamūlapadāti etthāpi eseva nayo. Atha vā soḷasa hārā soḷasahārā. Evaṃ itaratthāpi. Hāranayamūlapadāni eva hi saṅkhepato vitthārato ca bhāsitāni nettīti. Sāsanassa pariyeṭṭhīti sāsanassa atthapariyesanā, pariyattisāsanassa atthasaṃvaṇṇanāti attho, sakalasseva vā sāsanassa atthavicāraṇāti attho. Paṭipattipaṭivedhepi hi nettinayānusārena adhigacchantīti. Mahakaccānenāti kaccoti purātano isi, tassa vaṃsālaṅkārabhūtoyaṃ mahāthero ‘‘kaccāno’’ti vuccati. Mahakaccānoti pana pūjāvacanaṃ, yathā mahāmoggallānoti, ‘‘kaccāyanagottaniddiṭṭhā’’tipi pāṭho. Ayañca gāthā nettiṃ saṅgāyantehi pakaraṇatthasaṅgaṇhanavasena ṭhapitāti daṭṭhabbā. Yathā cāyaṃ, evaṃ hāravibhaṅgavāre taṃtaṃhāraniddesanigamane ‘‘tenāha āyasmā’’tiādivacanaṃ, hārādisamudāyabhūtāyaṃ nettiyaṃ byañjanatthasamudāye ca sutte kiṃ kena viciyatīti vicāraṇāyaṃ āha – ‘‘hārā byañjanavicayo’’tiādi.
ತತ್ಥ ಸೋಳಸಪಿ ಹಾರಾ ಮೂಲಪದನಿದ್ಧಾರಣಮನ್ತರೇನ ಬ್ಯಞ್ಜನಮುಖೇನೇವ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಸಂವಣ್ಣನಾ ಹೋನ್ತಿ, ನ ನಯಾ ವಿಯ ಮೂಲಪದಸಙ್ಖಾತಸಭಾವಧಮ್ಮನಿದ್ಧಾರಣಮುಖೇನಾತಿ ತೇ ‘‘ಬ್ಯಞ್ಜನವಿಚಯೋ ಸುತ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ಅತ್ಥನಯಾ ಪನ ಯಥಾವುತ್ತಅತ್ಥಮುಖೇನೇವ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸಮ್ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ – ‘‘ನಯಾ ತಯೋ ಚ ಸುತ್ತತ್ಥೋ’’ತಿ। ಅಯಞ್ಚ ವಿಚಾರಣಾ ಪರತೋಪಿ ಆಗಮಿಸ್ಸತಿ। ಕೇಚಿ ‘‘ನಯೋ ಚಾ’’ತಿ ಪಠನ್ತಿ, ತಂ ನ ಸುನ್ದರಂ। ಉಭಯಂ ಪರಿಗ್ಗಹೀತನ್ತಿ ಹಾರಾ ನಯಾ ಚಾತಿ ಏತಂ ಉಭಯಂ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥನಿದ್ಧಾರಣವಸೇನ ಪರಿಸಮನ್ತತೋ ಗಹಿತಂ ಸಬ್ಬಥಾ ಸುತ್ತೇ ಯೋಜಿತಂ। ವುಚ್ಚತಿ ಸುತ್ತಂ ವದತಿ ಸಂವಣ್ಣೇತಿ। ಕಥಂ? ಯಥಾಸುತ್ತಂ ಸುತ್ತಾನುರೂಪಂ, ಯಂ ಸುತ್ತಂ ಯಥಾ ಸಂವಣ್ಣೇತಬ್ಬಂ, ತಥಾ ಸಂವಣ್ಣೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಂ ಯಂ ಸುತ್ತನ್ತಿ ವಾ ಯಥಾಸುತ್ತಂ, ಸಬ್ಬಂ ಸುತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ನೇತ್ತಿನಯೇನ ಹಿ ಸಂವಣ್ಣೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಂ ನಾಮ ಸುತ್ತಂ ನತ್ಥೀತಿ।
Tattha soḷasapi hārā mūlapadaniddhāraṇamantarena byañjanamukheneva suttassa saṃvaṇṇanā honti, na nayā viya mūlapadasaṅkhātasabhāvadhammaniddhāraṇamukhenāti te ‘‘byañjanavicayo suttassā’’ti vuttā. Atthanayā pana yathāvuttaatthamukheneva suttassa atthasampaṭipattiyā hontīti āha – ‘‘nayā tayo ca suttattho’’ti. Ayañca vicāraṇā paratopi āgamissati. Keci ‘‘nayo cā’’ti paṭhanti, taṃ na sundaraṃ. Ubhayaṃ pariggahītanti hārā nayā cāti etaṃ ubhayaṃ suttassa atthaniddhāraṇavasena parisamantato gahitaṃ sabbathā sutte yojitaṃ. Vuccati suttaṃ vadati saṃvaṇṇeti. Kathaṃ? Yathāsuttaṃ suttānurūpaṃ, yaṃ suttaṃ yathā saṃvaṇṇetabbaṃ, tathā saṃvaṇṇetīti attho. Yaṃ yaṃ suttanti vā yathāsuttaṃ, sabbaṃ suttanti attho. Nettinayena hi saṃvaṇṇetuṃ asakkuṇeyyaṃ nāma suttaṃ natthīti.
ಇದಾನಿ ಯಂ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಸಾಸನವರಂ ವಿದೂಹಿ ಞೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ, ತತ್ಥ ನೇತ್ತಿಸಂವಣ್ಣನಾಯ ವಿಸಯಭೂತಂ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಮೇವ ಪಕಾರನ್ತರೇನ ನಿಯಮೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಾ ಚೇವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।
Idāni yaṃ vuttaṃ – ‘‘sāsanavaraṃ vidūhi ñeyya’’nti, tattha nettisaṃvaṇṇanāya visayabhūtaṃ pariyattidhammameva pakārantarena niyametvā dassetuṃ ‘‘yā cevā’’tiādi vuttaṃ.
ತತ್ಥ ಅತ್ಥೇಸು ಕತಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಬ್ಯಞ್ಜನಪ್ಪಬನ್ಧೋ ದೇಸನಾ, ಯೋ ಪಾಠೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತದತ್ಥೋ ದೇಸಿತಂ ತಾಯ ದೇಸನಾಯ ಪಬೋಧಿತತ್ತಾ। ತದುಭಯಞ್ಚ ವಿಮುತ್ತಾಯತನಸೀಸೇನ ಪರಿಚಯಂ ಕರೋನ್ತಾನಂ ಅನುಪಾದಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನಪರಿಯೋಸಾನಾನಂ ಸಮ್ಪತ್ತೀನಂ ಹೇತುಭಾವತೋ ಏಕನ್ತೇನ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ, ತದುಭಯವಿನಿಮುತ್ತಸ್ಸ ವಾ ಞೇಯ್ಯಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ತದೇವ ದ್ವಯಂ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯನ್ತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ ಯಾ ಚೇವ…ಪೇ॰… ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯನ್ತಿ। ತತ್ರಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ವಿಜಾನನೇ ಸಾಧೇತಬ್ಬೇ, ನಿಪ್ಫಾದೇತಬ್ಬೇ ಚೇತಂ ಭುಮ್ಮಂ। ಅಯಮಾನುಪುಬ್ಬೀತಿ ಅಯಂ ವಕ್ಖಮಾನಾ ಅನುಪುಬ್ಬಿ ಹಾರನಯಾನಂ ಅನುಕ್ಕಮೋ, ಅನುಕ್ಕಮೇನ ವಕ್ಖಮಾನಾ ಹಾರನಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ನವವಿಧಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯೇಟ್ಠೀತಿ ಸುತ್ತಾದಿವಸೇನ ನವಙ್ಗಸ್ಸ ಸಾಸನಸ್ಸ ಪರಿಯೇಸನಾ, ಅತ್ಥವಿಚಾರಣಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಾಮಿಅತ್ಥೇ ವಾ ಏತಂ ಪಚ್ಚತ್ತಂ ನವವಿಧಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯೇಟ್ಠಿಯಾ ಅನುಪುಬ್ಬೀತಿ। ಅಥ ವಾ ಅನುಪುಬ್ಬೀತಿ ಕರಣತ್ಥೇ ಪಚ್ಚತ್ತಂ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಥಾವುತ್ತವಿಜಾನನೇ ಸಾಧೇತಬ್ಬೇ ವಕ್ಖಮಾನಾಯ ಹಾರನಯಾನುಪುಬ್ಬಿಯಾ ಅಯಂ ನವವಿಧಸುತ್ತನ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಪರಿಯೇಸನಾತಿ।
Tattha atthesu kataparicchedo byañjanappabandho desanā, yo pāṭhoti vuccati. Tadattho desitaṃ tāya desanāya pabodhitattā. Tadubhayañca vimuttāyatanasīsena paricayaṃ karontānaṃ anupādāparinibbānapariyosānānaṃ sampattīnaṃ hetubhāvato ekantena viññeyyaṃ, tadubhayavinimuttassa vā ñeyyassa abhāvato tadeva dvayaṃ viññeyyanti imamatthaṃ dasseti yā ceva…pe… viññeyyanti. Tatrāti tasmiṃ vijānane sādhetabbe, nipphādetabbe cetaṃ bhummaṃ. Ayamānupubbīti ayaṃ vakkhamānā anupubbi hāranayānaṃ anukkamo, anukkamena vakkhamānā hāranayāti attho. Navavidhasuttantapariyeṭṭhīti suttādivasena navaṅgassa sāsanassa pariyesanā, atthavicāraṇāti attho. Sāmiatthe vā etaṃ paccattaṃ navavidhasuttantapariyeṭṭhiyā anupubbīti. Atha vā anupubbīti karaṇatthe paccattaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathāvuttavijānane sādhetabbe vakkhamānāya hāranayānupubbiyā ayaṃ navavidhasuttantassa atthapariyesanāti.
ಏತ್ಥಾಹ – ಕಥಂ ಪನೇತ್ಥ ಗೇಯ್ಯಙ್ಗಾದೀನಂ ಸುತ್ತಭಾವೋ, ಸುತ್ತಭಾವೇ ಚ ತೇಸಂ ಕಥಂ ಸಾಸನಸ್ಸ ನವಙ್ಗಭಾವೋ। ಯಞ್ಚ ಸಙ್ಗಹೇಸು ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ಸಗಾಥಕಂ ಸುತ್ತಂ ಗೇಯ್ಯಂ, ನಿಗ್ಗಾಥಕಂ ಸುತ್ತಂ ವೇಯ್ಯಾಕರಣ’’ನ್ತಿ, ತಥಾ ಚ ಸತಿ ಸುತ್ತಙ್ಗಮೇವ ನ ಸಿಯಾ। ಅಥಾಪಿ ವಿಸುಂ ಸುತ್ತಙ್ಗಂ ಸಿಯಾ, ಮಙ್ಗಲಸುತ್ತಾದೀನಂ (ಖು॰ ಪಾ॰ ೫.೧ ಆದಯೋ; ಸು॰ ನಿ॰ ೨೬೧ ಆದಯೋ) ಸುತ್ತಙ್ಗಸಙ್ಗಹೋ ನ ಸಿಯಾ, ಗಾಥಾಭಾವತೋ ಧಮ್ಮಪದಾದೀನಂ ವಿಯ, ಗೇಯ್ಯಙ್ಗಸಙ್ಗಹೋ ವಾ ಸಿಯಾ, ಸಗಾಥಕತ್ತಾ ಸಗಾಥಾವಗ್ಗಸ್ಸ ವಿಯ, ತಥಾ ಉಭತೋವಿಭಙ್ಗಾದೀಸು ಸಗಾಥಕಪ್ಪದೇಸಾನನ್ತಿ। ವುಚ್ಚತೇ –
Etthāha – kathaṃ panettha geyyaṅgādīnaṃ suttabhāvo, suttabhāve ca tesaṃ kathaṃ sāsanassa navaṅgabhāvo. Yañca saṅgahesu vuccati ‘‘sagāthakaṃ suttaṃ geyyaṃ, niggāthakaṃ suttaṃ veyyākaraṇa’’nti, tathā ca sati suttaṅgameva na siyā. Athāpi visuṃ suttaṅgaṃ siyā, maṅgalasuttādīnaṃ (khu. pā. 5.1 ādayo; su. ni. 261 ādayo) suttaṅgasaṅgaho na siyā, gāthābhāvato dhammapadādīnaṃ viya, geyyaṅgasaṅgaho vā siyā, sagāthakattā sagāthāvaggassa viya, tathā ubhatovibhaṅgādīsu sagāthakappadesānanti. Vuccate –
ಸುತ್ತನ್ತಿ ಸಾಮಞ್ಞವಿಧಿ, ವಿಸೇಸವಿಧಯೋ ಪರೇ।
Suttanti sāmaññavidhi, visesavidhayo pare;
ಸನಿಮಿತ್ತಾ ನಿರುಳ್ಹತ್ತಾ, ಸಹತಾಞ್ಞೇನ ನಾಞ್ಞತೋ॥
Sanimittā niruḷhattā, sahatāññena nāññato.
ಸಬ್ಬಸ್ಸಾಪಿ ಹಿ ಬುದ್ಧವಚನಸ್ಸ ಸುತ್ತನ್ತಿ ಅಯಂ ಸಾಮಞ್ಞವಿಧಿ। ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಏತ್ತಕಂ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸುತ್ತಾಗತಂ ಸುತ್ತಪರಿಯಾಪನ್ನಂ (ಪಾಚಿ॰ ೧೨೪೨), ಸಾವತ್ಥಿಯಾ ಸುತ್ತವಿಭಙ್ಗೇ, ಸಕವಾದೇ ಪಞ್ಚ ಸುತ್ತಸತಾನೀ’’ತಿಆದಿವಚನತೋ ವಿನಯಾಭಿಧಮ್ಮಪರಿಯತ್ತಿವಿಸೇಸೇಪಿ ಸುತ್ತವೋಹಾರೋ ದಿಸ್ಸತಿ। ತದೇಕದೇಸೇಸು ಪನ ಗೇಯ್ಯಾದಯೋ ವಿಸೇಸವಿಧಯೋ ತೇನ ತೇನ ನಿಮಿತ್ತೇನ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ। ತಥಾ ಹಿ ಗೇಯ್ಯಸ್ಸ ಸಗಾಥಕತ್ತಂ ತಬ್ಭಾವನಿಮಿತ್ತಂ। ಲೋಕೇಪಿ ಹಿ ಸಸಿಲೋಕಂ ಸಗಾಥಕಂ ಚುಣ್ಣಿಯಗನ್ಥಂ ಗೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ। ಗಾಥಾವಿರಹೇ ಪನ ಸತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಭಾವೋ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಸ್ಸ। ಪುಚ್ಛಾವಿಸ್ಸಜ್ಜನಞ್ಹಿ ‘‘ಬ್ಯಾಕರಣ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಬ್ಯಾಕರಣಮೇವ ವೇಯ್ಯಾಕರಣನ್ತಿ। ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಸಗಾಥಕಾದೀನಮ್ಪಿ ಪಞ್ಹಾವಿಸ್ಸಜ್ಜನವಸೇನ ಪವತ್ತಾನಂ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಭಾವೋ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ? ನಾಪಜ್ಜತಿ, ಗೇಯ್ಯಾದಿಸಞ್ಞಾನಂ ಅನೋಕಾಸಭಾವತೋ ‘‘ಗಾಥಾವಿರಹೇ ಸತೀ’’ತಿ ವಿಸೇಸಿತತ್ತಾ ಚ। ತಥಾ ಹಿ ಧಮ್ಮಪದಾದೀಸು ಕೇವಲಂ ಗಾಥಾಬನ್ಧೇಸು ಸಗಾಥಕತ್ತೇಪಿ ಸೋಮನಸ್ಸಞಾಣಮಯಿಕಗಾಥಾಯುತ್ತೇಸು ‘‘ವುತ್ತಞ್ಹೇತ’’ನ್ತಿಆದಿವಚನಸಮ್ಬನ್ಧೇಸು ಅಬ್ಭುತಧಮ್ಮಪಟಿಸಂಯುತ್ತೇಸು ಚ ಸುತ್ತವಿಸೇಸೇಸು ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಗಾಥಾಉದಾನಇತಿವುತ್ತಕಅಬ್ಭುತಧಮ್ಮಸಞ್ಞಾ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ, ತಥಾ ಸತಿಪಿ ಗಾಥಾಬನ್ಧಭಾವೇ ಭಗವತೋ ಅತೀತಾಸು ಜಾತೀಸು ಚರಿಯಾನುಭಾವಪ್ಪಕಾಸಕೇಸು ಜಾತಕಸಞ್ಞಾ। ಸತಿಪಿ ಪಞ್ಹಾವಿಸ್ಸಜ್ಜನಭಾವೇ ಸಗಾಥಕತ್ತೇ ಚ ಕೇಸುಚಿ ಸುತ್ತನ್ತೇಸು ವೇದಸ್ಸ ಲಭಾಪನತೋ ವೇದಲ್ಲಸಞ್ಞಾ ಪತಿಟ್ಠಿತಾತಿ ಏವಂ ತೇನ ತೇನ ಸಗಾಥಕತ್ತಾದಿನಾ ನಿಮಿತ್ತೇನ ತೇಸು ತೇಸು ಸುತ್ತವಿಸೇಸೇಸು ಗೇಯ್ಯಙ್ಗಾದಿಸಞ್ಞಾ ಪತಿಟ್ಠಿತಾತಿ ವಿಸೇಸವಿಧಯೋ ಸುತ್ತಙ್ಗತೋ ಪರೇ ಗೇಯ್ಯಾದಯೋ।
Sabbassāpi hi buddhavacanassa suttanti ayaṃ sāmaññavidhi. Tathā hi ‘‘ettakaṃ tassa bhagavato suttāgataṃ suttapariyāpannaṃ (pāci. 1242), sāvatthiyā suttavibhaṅge, sakavāde pañca suttasatānī’’tiādivacanato vinayābhidhammapariyattivisesepi suttavohāro dissati. Tadekadesesu pana geyyādayo visesavidhayo tena tena nimittena patiṭṭhitā. Tathā hi geyyassa sagāthakattaṃ tabbhāvanimittaṃ. Lokepi hi sasilokaṃ sagāthakaṃ cuṇṇiyaganthaṃ geyya’’nti vadanti. Gāthāvirahe pana sati pucchitvā vissajjanabhāvo veyyākaraṇassa. Pucchāvissajjanañhi ‘‘byākaraṇa’’nti vuccati. Byākaraṇameva veyyākaraṇanti. Evaṃ sante sagāthakādīnampi pañhāvissajjanavasena pavattānaṃ veyyākaraṇabhāvo āpajjatīti? Nāpajjati, geyyādisaññānaṃ anokāsabhāvato ‘‘gāthāvirahe satī’’ti visesitattā ca. Tathā hi dhammapadādīsu kevalaṃ gāthābandhesu sagāthakattepi somanassañāṇamayikagāthāyuttesu ‘‘vuttañheta’’ntiādivacanasambandhesu abbhutadhammapaṭisaṃyuttesu ca suttavisesesu yathākkamaṃ gāthāudānaitivuttakaabbhutadhammasaññā patiṭṭhitā, tathā satipi gāthābandhabhāve bhagavato atītāsu jātīsu cariyānubhāvappakāsakesu jātakasaññā. Satipi pañhāvissajjanabhāve sagāthakatte ca kesuci suttantesu vedassa labhāpanato vedallasaññā patiṭṭhitāti evaṃ tena tena sagāthakattādinā nimittena tesu tesu suttavisesesu geyyaṅgādisaññā patiṭṭhitāti visesavidhayo suttaṅgato pare geyyādayo.
ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಗೇಯ್ಯಙ್ಗಾದಿನಿಮಿತ್ತರಹಿತಂ ಸುತ್ತಂ, ತಂ ಸುತ್ತಙ್ಗಂ ವಿಸೇಸಸಞ್ಞಾಪರಿಹಾರೇನ ಸಾಮಞ್ಞಸಞ್ಞಾಯ ಪವತ್ತನತೋತಿ। ನನು ಚ ಸಗಾಥಕಂ ಸುತ್ತಂ ಗೇಯ್ಯಂ, ನಿಗ್ಗಾಥಕಂ ಸುತ್ತಂ ವೇಯ್ಯಾಕರಣನ್ತಿ ಸುತ್ತಙ್ಗಂ ನ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಚೋದನಾ ತದವತ್ಥಾ ಏವಾತಿ? ನ ತದವತ್ಥಾ, ಸೋಧಿತತ್ತಾ। ಸೋಧಿತಞ್ಹಿ ಪುಬ್ಬೇ ಗಾಥಾವಿರಹೇ ಸತಿ ಪುಚ್ಛಾವಿಸ್ಸಜ್ಜನಭಾವೋ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಸ್ಸ ತಬ್ಭಾವನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ। ಯಞ್ಚ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಗಾಥಾಭಾವತೋ ಮಙ್ಗಲಸುತ್ತಾದೀನಂ ಸುತ್ತಙ್ಗಸಙ್ಗಹೋ ನ ಸಿಯಾ’’ತಿ, ತಮ್ಪಿ ನ, ನಿರುಳ್ಹತ್ತಾ। ನಿರುಳ್ಹೋ ಹಿ ಮಙ್ಗಲಸುತ್ತಾದೀಸು ಸುತ್ತಭಾವೋ, ನ ಹಿ ತಾನಿ ಧಮ್ಮಪದಬುದ್ಧವಂಸಾದಯೋ ವಿಯ ಗಾಥಾಭಾವೇನ ಪಞ್ಞಾತಾನಿ, ಕಿನ್ತು ಸುತ್ತಭಾವೇನೇವ। ತೇನೇವ ಹಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಸುತ್ತನಾಮಕ’’ನ್ತಿ ನಾಮಗ್ಗಹಣಂ ಕತಂ।
Yaṃ panettha geyyaṅgādinimittarahitaṃ suttaṃ, taṃ suttaṅgaṃ visesasaññāparihārena sāmaññasaññāya pavattanatoti. Nanu ca sagāthakaṃ suttaṃ geyyaṃ, niggāthakaṃ suttaṃ veyyākaraṇanti suttaṅgaṃ na sambhavatīti codanā tadavatthā evāti? Na tadavatthā, sodhitattā. Sodhitañhi pubbe gāthāvirahe sati pucchāvissajjanabhāvo veyyākaraṇassa tabbhāvanimittanti. Yañca vuttaṃ – ‘‘gāthābhāvato maṅgalasuttādīnaṃ suttaṅgasaṅgaho na siyā’’ti, tampi na, niruḷhattā. Niruḷho hi maṅgalasuttādīsu suttabhāvo, na hi tāni dhammapadabuddhavaṃsādayo viya gāthābhāvena paññātāni, kintu suttabhāveneva. Teneva hi aṭṭhakathāyaṃ ‘‘suttanāmaka’’nti nāmaggahaṇaṃ kataṃ.
ಯಂ ಪನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಗಾಥಕತ್ತಾ ಗೇಯ್ಯಙ್ಗಸಙ್ಗಹೋ ವಾ ಸಿಯಾ’’ತಿ, ತದಪಿ ನತ್ಥಿ, ಯಸ್ಮಾ ಸಹತಾಞ್ಞೇನ। ಸಹ ಗಾಥಾಹೀತಿ ಹಿ ಸಗಾಥಕಂ। ಸಹಭಾವೋ ಚ ನಾಮ ಅತ್ಥತೋ ಅಞ್ಞೇನ ಹೋತಿ, ನ ಚ ಮಙ್ಗಲಸುತ್ತಾದೀಸು ಗಾಥಾವಿನಿಮುತ್ತೋ ಕೋಚಿ ಸುತ್ತಪ್ಪದೇಸೋ ಅತ್ಥಿ। ಯೋ ಸಹ ಗಾಥಾಹೀತಿ ವುಚ್ಚೇಯ್ಯ, ನ ಚ ಸಮುದಾಯೋ ನಾಮ ಕೋಚಿ ಅತ್ಥಿ। ಯದಪಿ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಉಭತೋವಿಭಙ್ಗಾದೀಸು ಸಗಾಥಕಪ್ಪದೇಸಾನಂ ಗೇಯ್ಯಙ್ಗಸಙ್ಗಹೋ ಸಿಯಾ’’ತಿ, ತದಪಿ ನ ಅಞ್ಞತೋ। ಅಞ್ಞಾ ಏವ ಹಿ ತಾ ಗಾಥಾ, ಜಾತಕಾದಿಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ। ಅತೋ ನ ತಾಹಿ ಉಭತೋವಿಭಙ್ಗಾದೀನಂ ಗೇಯ್ಯಙ್ಗಭಾವೋತಿ ಏವಂ ಸುತ್ತಾದೀನಂ ಅಙ್ಗಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಙ್ಕರಾಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಯಥಾವುತ್ತನಯೇನ ಅತ್ಥಾನಂ ಸೂಚನಾದಿಅತ್ಥೇನ ಸುತ್ತನ್ತ್ವೇವ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ – ‘‘ನವವಿಧಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯೇಟ್ಠೀ’’ತಿ।
Yaṃ pana vuttaṃ ‘‘sagāthakattā geyyaṅgasaṅgaho vā siyā’’ti, tadapi natthi, yasmā sahatāññena. Saha gāthāhīti hi sagāthakaṃ. Sahabhāvo ca nāma atthato aññena hoti, na ca maṅgalasuttādīsu gāthāvinimutto koci suttappadeso atthi. Yo saha gāthāhīti vucceyya, na ca samudāyo nāma koci atthi. Yadapi vuttaṃ – ‘‘ubhatovibhaṅgādīsu sagāthakappadesānaṃ geyyaṅgasaṅgaho siyā’’ti, tadapi na aññato. Aññā eva hi tā gāthā, jātakādipariyāpannattā. Ato na tāhi ubhatovibhaṅgādīnaṃ geyyaṅgabhāvoti evaṃ suttādīnaṃ aṅgānaṃ aññamaññasaṅkarābhāvo veditabbo. Yasmā pana sabbampi buddhavacanaṃ yathāvuttanayena atthānaṃ sūcanādiatthena suttantveva vuccati, tasmā vuttaṃ – ‘‘navavidhasuttantapariyeṭṭhī’’ti.
ಸಙ್ಗಹವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Saṅgahavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣಪಾಳಿ • Nettippakaraṇapāḷi / ೧. ಸಙ್ಗಹವಾರೋ • 1. Saṅgahavāro
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣ-ಟೀಕಾ • Nettippakaraṇa-ṭīkā / ೧. ಸಙ್ಗಹವಾರವಣ್ಣನಾ • 1. Saṅgahavāravaṇṇanā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / ನೇತ್ತಿವಿಭಾವಿನೀ • Nettivibhāvinī / ೧. ಸಙ್ಗಹವಾರಅತ್ಥವಿಭಾವನಾ • 1. Saṅgahavāraatthavibhāvanā