| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / องฺคุตฺตรนิกาย • Aṅguttaranikāya |
๓. สงฺคารวสุตฺตํ
3. Saṅgāravasuttaṃ
๑๙๓. อถ โข สงฺคารโว พฺราหฺมโณ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควตา สทฺธิํ สโมฺมทิฯ สโมฺมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสิโนฺน โข สงฺคารโว พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘โก นุ โข, โภ โคตม, เหตุ โก ปจฺจโย, เยน กทาจิ ทีฆรตฺตํ สชฺฌายกตาปิ มนฺตา นปฺปฎิภนฺติ, ปเคว อสชฺฌายกตา? โก ปน, โภ โคตม, เหตุ โก ปจฺจโย, เยน กทาจิ ทีฆรตฺตํ อสชฺฌายกตาปิ มนฺตา ปฎิภนฺติ, ปเคว สชฺฌายกตา’’ติ?
193. Atha kho saṅgāravo brāhmaṇo yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā bhagavatā saddhiṃ sammodi. Sammodanīyaṃ kathaṃ sāraṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho saṅgāravo brāhmaṇo bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘ko nu kho, bho gotama, hetu ko paccayo, yena kadāci dīgharattaṃ sajjhāyakatāpi mantā nappaṭibhanti, pageva asajjhāyakatā? Ko pana, bho gotama, hetu ko paccayo, yena kadāci dīgharattaṃ asajjhāyakatāpi mantā paṭibhanti, pageva sajjhāyakatā’’ti?
‘‘ยสฺมิํ, พฺราหฺมณ, สมเย กามราคปริยุฎฺฐิเตน เจตสา วิหรติ กามราคปเรเตน, อุปฺปนฺนสฺส จ กามราคสฺส นิสฺสรณํ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ , อตฺตตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ นปฺปชานาติ น ปสฺสติ, ปรตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ นปฺปชานาติ น ปสฺสติ, อุภยตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ นปฺปชานาติ น ปสฺสติ, ทีฆรตฺตํ สชฺฌายกตาปิ มนฺตา นปฺปฎิภนฺติ, ปเคว อสชฺฌายกตาฯ เสยฺยถาปิ, พฺราหฺมณ, อุทปโตฺต สํสโฎฺฐ ลาขาย วา หลิทฺทิยา วา นีลิยา วา มญฺชิฎฺฐาย วาฯ ตตฺถ จกฺขุมา ปุริโส สกํ มุขนิมิตฺตํ ปจฺจเวกฺขมาโน ยถาภูตํ นปฺปชาเนยฺย น ปเสฺสยฺยฯ เอวเมวํ โข, พฺราหฺมณ, ยสฺมิํ สมเย กามราคปริยุฎฺฐิเตน เจตสา วิหรติ กามราคปเรเตน, อุปฺปนฺนสฺส จ กามราคสฺส นิสฺสรณํ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ, อตฺตตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ นปฺปชานาติ น ปสฺสติ, ปรตฺถมฺปิ…เป.… อุภยตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ นปฺปชานาติ น ปสฺสติ, ทีฆรตฺตํ สชฺฌายกตาปิ มนฺตา นปฺปฎิภนฺติ, ปเคว อสชฺฌายกตาฯ
‘‘Yasmiṃ, brāhmaṇa, samaye kāmarāgapariyuṭṭhitena cetasā viharati kāmarāgaparetena, uppannassa ca kāmarāgassa nissaraṇaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti , attatthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ nappajānāti na passati, paratthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ nappajānāti na passati, ubhayatthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ nappajānāti na passati, dīgharattaṃ sajjhāyakatāpi mantā nappaṭibhanti, pageva asajjhāyakatā. Seyyathāpi, brāhmaṇa, udapatto saṃsaṭṭho lākhāya vā haliddiyā vā nīliyā vā mañjiṭṭhāya vā. Tattha cakkhumā puriso sakaṃ mukhanimittaṃ paccavekkhamāno yathābhūtaṃ nappajāneyya na passeyya. Evamevaṃ kho, brāhmaṇa, yasmiṃ samaye kāmarāgapariyuṭṭhitena cetasā viharati kāmarāgaparetena, uppannassa ca kāmarāgassa nissaraṇaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti, attatthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ nappajānāti na passati, paratthampi…pe… ubhayatthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ nappajānāti na passati, dīgharattaṃ sajjhāyakatāpi mantā nappaṭibhanti, pageva asajjhāyakatā.
‘‘ปุน จปรํ, พฺราหฺมณ, ยสฺมิํ สมเย พฺยาปาทปริยุฎฺฐิเตน เจตสา วิหรติ พฺยาปาทปเรเตน, อุปฺปนฺนสฺส จ พฺยาปาทสฺส นิสฺสรณํ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ, อตฺตตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ นปฺปชานาติ น ปสฺสติ, ปรตฺถมฺปิ…เป.… อุภยตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ นปฺปชานาติ น ปสฺสติ, ทีฆรตฺตํ สชฺฌายกตาปิ มนฺตา นปฺปฎิภนฺติ, ปเคว อสชฺฌายกตาฯ เสยฺยถาปิ, พฺราหฺมณ, อุทปโตฺต อคฺคินา สนฺตโตฺต อุกฺกุธิโต 1 อุสฺสทกชาโต 2ฯ ตตฺถ จกฺขุมา ปุริโส สกํ มุขนิมิตฺตํ ปจฺจเวกฺขมาโน ยถาภูตํ นปฺปชาเนยฺย น ปเสฺสยฺยฯ เอวเมวํ โข, พฺราหฺมณ, ยสฺมิํ สมเย พฺยาปาทปริยุฎฺฐิเตน เจตสา วิหรติ พฺยาปาทปเรเตน, อุปฺปนฺนสฺส จ พฺยาปาทสฺส นิสฺสรณํ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ, อตฺตตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ นปฺปชานาติ น ปสฺสติ, ปรตฺถมฺปิ…เป.… อุภยตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ นปฺปชานาติ น ปสฺสติ, ทีฆรตฺตํ สชฺฌายกตาปิ มนฺตา นปฺปฎิภนฺติ , ปเคว อสชฺฌายกตาฯ
‘‘Puna caparaṃ, brāhmaṇa, yasmiṃ samaye byāpādapariyuṭṭhitena cetasā viharati byāpādaparetena, uppannassa ca byāpādassa nissaraṇaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti, attatthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ nappajānāti na passati, paratthampi…pe… ubhayatthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ nappajānāti na passati, dīgharattaṃ sajjhāyakatāpi mantā nappaṭibhanti, pageva asajjhāyakatā. Seyyathāpi, brāhmaṇa, udapatto agginā santatto ukkudhito 3 ussadakajāto 4. Tattha cakkhumā puriso sakaṃ mukhanimittaṃ paccavekkhamāno yathābhūtaṃ nappajāneyya na passeyya. Evamevaṃ kho, brāhmaṇa, yasmiṃ samaye byāpādapariyuṭṭhitena cetasā viharati byāpādaparetena, uppannassa ca byāpādassa nissaraṇaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti, attatthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ nappajānāti na passati, paratthampi…pe… ubhayatthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ nappajānāti na passati, dīgharattaṃ sajjhāyakatāpi mantā nappaṭibhanti , pageva asajjhāyakatā.
‘‘ปุน จปรํ, พฺราหฺมณ, ยสฺมิํ สมเย ถินมิทฺธปริยุฎฺฐิเตน เจตสา วิหรติ ถินมิทฺธปเรเตน, อุปฺปนฺนสฺส จ ถินมิทฺธสฺส นิสฺสรณํ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ, อตฺตตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ นปฺปชานาติ น ปสฺสติ, ปรตฺถมฺปิ…เป.… อุภยตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ นปฺปชานาติ น ปสฺสติ, ทีฆรตฺตํ สชฺฌายกตาปิ มนฺตา นปฺปฎิภนฺติ, ปเคว อสชฺฌายกตาฯ เสยฺยถาปิ, พฺราหฺมณ, อุทปโตฺต เสวาลปณกปริโยนโทฺธฯ ตตฺถ จกฺขุมา ปุริโส สกํ มุขนิมิตฺตํ ปจฺจเวกฺขมาโน ยถาภูตํ นปฺปชาเนยฺย น ปเสฺสยฺยฯ เอวเมวํ โข, พฺราหฺมณ, ยสฺมิํ สมเย ถินมิทฺธปริยุฎฺฐิเตน เจตสา วิหรติ ถินมิทฺธปเรเตน, อุปฺปนฺนสฺส จ ถินมิทฺธสฺส นิสฺสรณํ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ, อตฺตตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ นปฺปชานาติ น ปสฺสติ, ปรตฺถมฺปิ…เป.… อุภยตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ นปฺปชานาติ น ปสฺสติ, ทีฆรตฺตํ สชฺฌายกตาปิ มนฺตา นปฺปฎิภนฺติ, ปเคว อสชฺฌายกตาฯ
‘‘Puna caparaṃ, brāhmaṇa, yasmiṃ samaye thinamiddhapariyuṭṭhitena cetasā viharati thinamiddhaparetena, uppannassa ca thinamiddhassa nissaraṇaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti, attatthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ nappajānāti na passati, paratthampi…pe… ubhayatthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ nappajānāti na passati, dīgharattaṃ sajjhāyakatāpi mantā nappaṭibhanti, pageva asajjhāyakatā. Seyyathāpi, brāhmaṇa, udapatto sevālapaṇakapariyonaddho. Tattha cakkhumā puriso sakaṃ mukhanimittaṃ paccavekkhamāno yathābhūtaṃ nappajāneyya na passeyya. Evamevaṃ kho, brāhmaṇa, yasmiṃ samaye thinamiddhapariyuṭṭhitena cetasā viharati thinamiddhaparetena, uppannassa ca thinamiddhassa nissaraṇaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti, attatthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ nappajānāti na passati, paratthampi…pe… ubhayatthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ nappajānāti na passati, dīgharattaṃ sajjhāyakatāpi mantā nappaṭibhanti, pageva asajjhāyakatā.
‘‘ปุน จปรํ, พฺราหฺมณ, ยสฺมิํ สมเย อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจปริยุฎฺฐิเตน เจตสา วิหรติ อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจปเรเตน, อุปฺปนฺนสฺส จ อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจสฺส นิสฺสรณํ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ, อตฺตตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ นปฺปชานาติ น ปสฺสติ, ปรตฺถมฺปิ…เป.… อุภยตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ นปฺปชานาติ น ปสฺสติ, ทีฆรตฺตํ สชฺฌายกตาปิ มนฺตา นปฺปฎิภนฺติ, ปเคว อสชฺฌายกตาฯ เสยฺยถาปิ, พฺราหฺมณ, อุทปโตฺต วาเตริโต จลิโต ภโนฺต อูมิชาโต 5ฯ ตตฺถ จกฺขุมา ปุริโส สกํ มุขนิมิตฺตํ ปจฺจเวกฺขมาโน ยถาภูตํ นปฺปชาเนยฺย น ปเสฺสยฺยฯ เอวเมวํ โข, พฺราหฺมณ, ยสฺมิํ สมเย อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจปริยุฎฺฐิเตน เจตสา วิหรติ อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจปเรเตน, อุปฺปนฺนสฺส จ อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจสฺส นิสฺสรณํ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ, อตฺตตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ นปฺปชานาติ น ปสฺสติ, ปรตฺถมฺปิ…เป.… อุภยตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ นปฺปชานาติ น ปสฺสติ, ทีฆรตฺตํ สชฺฌายกตาปิ มนฺตา นปฺปฎิภนฺติ, ปเคว อสชฺฌายกตาฯ
‘‘Puna caparaṃ, brāhmaṇa, yasmiṃ samaye uddhaccakukkuccapariyuṭṭhitena cetasā viharati uddhaccakukkuccaparetena, uppannassa ca uddhaccakukkuccassa nissaraṇaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti, attatthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ nappajānāti na passati, paratthampi…pe… ubhayatthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ nappajānāti na passati, dīgharattaṃ sajjhāyakatāpi mantā nappaṭibhanti, pageva asajjhāyakatā. Seyyathāpi, brāhmaṇa, udapatto vāterito calito bhanto ūmijāto 6. Tattha cakkhumā puriso sakaṃ mukhanimittaṃ paccavekkhamāno yathābhūtaṃ nappajāneyya na passeyya. Evamevaṃ kho, brāhmaṇa, yasmiṃ samaye uddhaccakukkuccapariyuṭṭhitena cetasā viharati uddhaccakukkuccaparetena, uppannassa ca uddhaccakukkuccassa nissaraṇaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti, attatthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ nappajānāti na passati, paratthampi…pe… ubhayatthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ nappajānāti na passati, dīgharattaṃ sajjhāyakatāpi mantā nappaṭibhanti, pageva asajjhāyakatā.
‘‘ปุน จปรํ, พฺราหฺมณ, ยสฺมิํ สมเย วิจิกิจฺฉาปริยุฎฺฐิเตน เจตสา วิหรติ วิจิกิจฺฉาปเรเตน , อุปฺปนฺนาย จ วิจิกิจฺฉาย นิสฺสรณํ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ, อตฺตตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ นปฺปชานาติ น ปสฺสติ, ปรตฺถมฺปิ…เป.… อุภยตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ นปฺปชานาติ น ปสฺสติ, ทีฆรตฺตํ สชฺฌายกตาปิ มนฺตา นปฺปฎิภนฺติ, ปเคว อสชฺฌายกตาฯ เสยฺยถาปิ, พฺราหฺมณ, อุทปโตฺต อาวิโล ลุฬิโต กลลีภูโต อนฺธกาเร นิกฺขิโตฺตฯ ตตฺถ จกฺขุมา ปุริโส สกํ มุขนิมิตฺตํ ปจฺจเวกฺขมาโน ยถาภูตํ นปฺปชาเนยฺย น ปเสฺสยฺยฯ เอวเมวํ โข, พฺราหฺมณ, ยสฺมิํ สมเย วิจิกิจฺฉาปริยุฎฺฐิเตน เจตสา วิหรติ วิจิกิจฺฉาปเรเตน, อุปฺปนฺนาย จ วิจิกิจฺฉาย นิสฺสรณํ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ, อตฺตตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ นปฺปชานาติ น ปสฺสติ, ปรตฺถมฺปิ…เป.… อุภยตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ นปฺปชานาติ น ปสฺสติ, ทีฆรตฺตํ สชฺฌายกตาปิ มนฺตา นปฺปฎิภนฺติ, ปเคว อสชฺฌายกตาฯ
‘‘Puna caparaṃ, brāhmaṇa, yasmiṃ samaye vicikicchāpariyuṭṭhitena cetasā viharati vicikicchāparetena , uppannāya ca vicikicchāya nissaraṇaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti, attatthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ nappajānāti na passati, paratthampi…pe… ubhayatthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ nappajānāti na passati, dīgharattaṃ sajjhāyakatāpi mantā nappaṭibhanti, pageva asajjhāyakatā. Seyyathāpi, brāhmaṇa, udapatto āvilo luḷito kalalībhūto andhakāre nikkhitto. Tattha cakkhumā puriso sakaṃ mukhanimittaṃ paccavekkhamāno yathābhūtaṃ nappajāneyya na passeyya. Evamevaṃ kho, brāhmaṇa, yasmiṃ samaye vicikicchāpariyuṭṭhitena cetasā viharati vicikicchāparetena, uppannāya ca vicikicchāya nissaraṇaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti, attatthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ nappajānāti na passati, paratthampi…pe… ubhayatthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ nappajānāti na passati, dīgharattaṃ sajjhāyakatāpi mantā nappaṭibhanti, pageva asajjhāyakatā.
‘‘ยสฺมิญฺจ โข, พฺราหฺมณ, สมเย น กามราคปริยุฎฺฐิเตน เจตสา วิหรติ น กามราคปเรเตน, อุปฺปนฺนสฺส จ กามราคสฺส นิสฺสรณํ ยถาภูตํ ปชานาติ, อตฺตตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ ปชานาติ ปสฺสติ, ปรตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ ปชานาติ ปสฺสติ, อุภยตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ ปชานาติ ปสฺสติ, ทีฆรตฺตํ อสชฺฌายกตาปิ มนฺตา ปฎิภนฺติ, ปเคว สชฺฌายกตาฯ เสยฺยถาปิ, พฺราหฺมณ, อุทปโตฺต อสํสโฎฺฐ ลาขาย วา หลิทฺทิยา วา นีลิยา วา มญฺชิฎฺฐาย วาฯ ตตฺถ จกฺขุมา ปุริโส สกํ มุขนิมิตฺตํ ปจฺจเวกฺขมาโน ยถาภูตํ ปชาเนยฺย ปเสฺสยฺยฯ เอวเมวํ โข, พฺราหฺมณ, ยสฺมิํ สมเย น กามราคปริยุฎฺฐิเตน เจตสา วิหรติ…เป.… ฯ
‘‘Yasmiñca kho, brāhmaṇa, samaye na kāmarāgapariyuṭṭhitena cetasā viharati na kāmarāgaparetena, uppannassa ca kāmarāgassa nissaraṇaṃ yathābhūtaṃ pajānāti, attatthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ pajānāti passati, paratthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ pajānāti passati, ubhayatthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ pajānāti passati, dīgharattaṃ asajjhāyakatāpi mantā paṭibhanti, pageva sajjhāyakatā. Seyyathāpi, brāhmaṇa, udapatto asaṃsaṭṭho lākhāya vā haliddiyā vā nīliyā vā mañjiṭṭhāya vā. Tattha cakkhumā puriso sakaṃ mukhanimittaṃ paccavekkhamāno yathābhūtaṃ pajāneyya passeyya. Evamevaṃ kho, brāhmaṇa, yasmiṃ samaye na kāmarāgapariyuṭṭhitena cetasā viharati…pe… .
‘‘ปุน จปรํ, พฺราหฺมณ, ยสฺมิํ สมเย น พฺยาปาทปริยุฎฺฐิเตน เจตสา วิหรติ…เป.… เสยฺยถาปิ, พฺราหฺมณ, อุทปโตฺต อคฺคินา อสนฺตโตฺต อนุกฺกุธิโต อนุสฺสทกชาโตฯ ตตฺถ จกฺขุมา ปุริโส สกํ มุขนิมิตฺตํ ปจฺจเวกฺขมาโน ยถาภูตํ ปชาเนยฺย ปเสฺสยฺยฯ เอวเมวํ โข, พฺราหฺมณ, ยสฺมิํ สมเย น พฺยาปาทปริยุฎฺฐิเตน เจตสา วิหรติ…เป.…ฯ
‘‘Puna caparaṃ, brāhmaṇa, yasmiṃ samaye na byāpādapariyuṭṭhitena cetasā viharati…pe… seyyathāpi, brāhmaṇa, udapatto agginā asantatto anukkudhito anussadakajāto. Tattha cakkhumā puriso sakaṃ mukhanimittaṃ paccavekkhamāno yathābhūtaṃ pajāneyya passeyya. Evamevaṃ kho, brāhmaṇa, yasmiṃ samaye na byāpādapariyuṭṭhitena cetasā viharati…pe….
‘‘ปุน จปรํ, พฺราหฺมณ, ยสฺมิํ สมเย น ถินมิทฺธปริยุฎฺฐิเตน เจตสา วิหรติ…เป.… เสยฺยถาปิ, พฺราหฺมณ, อุทปโตฺต น เสวาลปณกปริโยนโทฺธฯ ตตฺถ จกฺขุมา ปุริโส สกํ มุขนิมิตฺตํ ปจฺจเวกฺขมาโน ยถาภูตํ ปชาเนยฺย ปเสฺสยฺยฯ เอวเมวํ โข, พฺราหฺมณ, ยสฺมิํ สมเย น ถินมิทฺธปริยุฎฺฐิเตน เจตสา วิหรติ…เป.…ฯ
‘‘Puna caparaṃ, brāhmaṇa, yasmiṃ samaye na thinamiddhapariyuṭṭhitena cetasā viharati…pe… seyyathāpi, brāhmaṇa, udapatto na sevālapaṇakapariyonaddho. Tattha cakkhumā puriso sakaṃ mukhanimittaṃ paccavekkhamāno yathābhūtaṃ pajāneyya passeyya. Evamevaṃ kho, brāhmaṇa, yasmiṃ samaye na thinamiddhapariyuṭṭhitena cetasā viharati…pe….
‘‘ปุน จปรํ, พฺราหฺมณ , ยสฺมิํ สมเย น อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจปริยุฎฺฐิเตน เจตสา วิหรติ…เป.… เสยฺยถาปิ, พฺราหฺมณ, อุทปโตฺต น วาเตริโต น จลิโต น ภโนฺต น อูมิชาโตฯ ตตฺถ จกฺขุมา ปุริโส สกํ มุขนิมิตฺตํ ปจฺจเวกฺขมาโน ยถาภูตํ ปชาเนยฺย ปเสฺสยฺยฯ เอวเมวํ โข, พฺราหฺมณ, ยสฺมิํ สมเย น อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจปริยุฎฺฐิเตน เจตสา วิหรติ …เป.…ฯ
‘‘Puna caparaṃ, brāhmaṇa , yasmiṃ samaye na uddhaccakukkuccapariyuṭṭhitena cetasā viharati…pe… seyyathāpi, brāhmaṇa, udapatto na vāterito na calito na bhanto na ūmijāto. Tattha cakkhumā puriso sakaṃ mukhanimittaṃ paccavekkhamāno yathābhūtaṃ pajāneyya passeyya. Evamevaṃ kho, brāhmaṇa, yasmiṃ samaye na uddhaccakukkuccapariyuṭṭhitena cetasā viharati …pe….
‘‘ปุน จปรํ, พฺราหฺมณ, ยสฺมิํ สมเย น วิจิกิจฺฉาปริยุฎฺฐิเตน เจตสา วิหรติ น วิจิกิจฺฉาปเรเตน, อุปฺปนฺนาย จ วิจิกิจฺฉาย นิสฺสรณํ ยถาภูตํ ปชานาติ , อตฺตตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ ปชานาติ ปสฺสติ, ปรตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ ปชานาติ ปสฺสติ, อุภยตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ ปชานาติ ปสฺสติ, ทีฆรตฺตํ อสชฺฌายกตาปิ มนฺตา ปฎิภนฺติ, ปเคว สชฺฌายกตาฯ เสยฺยถาปิ, พฺราหฺมณ, อุทปโตฺต อโจฺฉ วิปฺปสโนฺน อนาวิโล อาโลเก นิกฺขิโตฺตฯ ตตฺถ จกฺขุมา ปุริโส สกํ มุขนิมิตฺตํ ปจฺจเวกฺขมาโน ยถาภูตํ ปชาเนยฺย ปเสฺสยฺยฯ เอวเมวํ โข, พฺราหฺมณ, ยสฺมิํ สมเย น วิจิกิจฺฉาปริยุฎฺฐิเตน เจตสา วิหรติ น วิจิกิจฺฉาปเรเตน, อุปฺปนฺนาย จ วิจิกิจฺฉาย นิสฺสรณํ ยถาภูตํ ปชานาติ, อตฺตตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ ปชานาติ ปสฺสติ, ปรตฺถมฺปิ…เป.… อุภยตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ ปชานาติ ปสฺสติ, ทีฆรตฺตํ อสชฺฌายกตาปิ มนฺตา ปฎิภนฺติ, ปเคว สชฺฌายกตาฯ
‘‘Puna caparaṃ, brāhmaṇa, yasmiṃ samaye na vicikicchāpariyuṭṭhitena cetasā viharati na vicikicchāparetena, uppannāya ca vicikicchāya nissaraṇaṃ yathābhūtaṃ pajānāti , attatthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ pajānāti passati, paratthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ pajānāti passati, ubhayatthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ pajānāti passati, dīgharattaṃ asajjhāyakatāpi mantā paṭibhanti, pageva sajjhāyakatā. Seyyathāpi, brāhmaṇa, udapatto accho vippasanno anāvilo āloke nikkhitto. Tattha cakkhumā puriso sakaṃ mukhanimittaṃ paccavekkhamāno yathābhūtaṃ pajāneyya passeyya. Evamevaṃ kho, brāhmaṇa, yasmiṃ samaye na vicikicchāpariyuṭṭhitena cetasā viharati na vicikicchāparetena, uppannāya ca vicikicchāya nissaraṇaṃ yathābhūtaṃ pajānāti, attatthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ pajānāti passati, paratthampi…pe… ubhayatthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ pajānāti passati, dīgharattaṃ asajjhāyakatāpi mantā paṭibhanti, pageva sajjhāyakatā.
‘‘อยํ โข, พฺราหฺมณ, เหตุ อยํ ปจฺจโย, เยน กทาจิ ทีฆรตฺตํ สชฺฌายกตาปิ มนฺตา นปฺปฎิภนฺติ, ปเคว อสชฺฌายกตา ฯ อยํ ปน, พฺราหฺมณ, เหตุ อยํ ปจฺจโย, เยน กทาจิ ทีฆรตฺตํ อสชฺฌายกตาปิ มนฺตา ปฎิภนฺติ, ปเคว สชฺฌายกตา’’ติฯ
‘‘Ayaṃ kho, brāhmaṇa, hetu ayaṃ paccayo, yena kadāci dīgharattaṃ sajjhāyakatāpi mantā nappaṭibhanti, pageva asajjhāyakatā . Ayaṃ pana, brāhmaṇa, hetu ayaṃ paccayo, yena kadāci dīgharattaṃ asajjhāyakatāpi mantā paṭibhanti, pageva sajjhāyakatā’’ti.
‘‘อภิกฺกนฺตํ, โภ โคตม…เป.… อุปาสกํ มํ ภวํ โคตโม ธาเรตุ อชฺชตเคฺค ปาณุเปตํ สรณํ คต’’นฺติฯ ตติยํฯ
‘‘Abhikkantaṃ, bho gotama…pe… upāsakaṃ maṃ bhavaṃ gotamo dhāretu ajjatagge pāṇupetaṃ saraṇaṃ gata’’nti. Tatiyaṃ.
Footnotes:
Related texts:
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / สุตฺตปิฎก (อฎฺฐกถา) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / องฺคุตฺตรนิกาย (อฎฺฐกถา) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ๓. สงฺคารวสุตฺตวณฺณนา • 3. Saṅgāravasuttavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / สุตฺตปิฎก (ฎีกา) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / องฺคุตฺตรนิกาย (ฎีกา) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / ๓. สงฺคารวสุตฺตวณฺณนา • 3. Saṅgāravasuttavaṇṇanā
