| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / สํยุตฺตนิกาย • Saṃyuttanikāya |
๕. สงฺคารวสุตฺตํ
5. Saṅgāravasuttaṃ
๒๓๖. สาวตฺถินิทานํ ฯ อถ โข สงฺคารโว พฺราหฺมโณ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควตา สทฺธิํ สโมฺมทิฯ สโมฺมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสิโนฺน โข สงฺคารโว พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ เอตทโวจ –
236. Sāvatthinidānaṃ . Atha kho saṅgāravo brāhmaṇo yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā bhagavatā saddhiṃ sammodi. Sammodanīyaṃ kathaṃ sāraṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho saṅgāravo brāhmaṇo bhagavantaṃ etadavoca –
‘‘โก นุ โข, โภ โคตม, เหตุ, โก ปจฺจโย เยเนกทา ทีฆรตฺตํ สชฺฌายกตาปิ มนฺตา นปฺปฎิภนฺติ, ปเคว อสชฺฌายกตา? โก ปน, โภ โคตม, เหตุ, โก ปจฺจโย เยเนกทา ทีฆรตฺตํ อสชฺฌายกตาปิ มนฺตา ปฎิภนฺติ, ปเคว สชฺฌายกตา’’ติ?
‘‘Ko nu kho, bho gotama, hetu, ko paccayo yenekadā dīgharattaṃ sajjhāyakatāpi mantā nappaṭibhanti, pageva asajjhāyakatā? Ko pana, bho gotama, hetu, ko paccayo yenekadā dīgharattaṃ asajjhāyakatāpi mantā paṭibhanti, pageva sajjhāyakatā’’ti?
‘‘ยสฺมิํ โข, พฺราหฺมณ, สมเย กามราคปริยุฎฺฐิเตน เจตสา วิหรติ กามราคปเรเตน, อุปฺปนฺนสฺส จ กามราคสฺส นิสฺสรณํ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ, อตฺตตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ น ชานาติ น ปสฺสติ, ปรตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ น ชานาติ น ปสฺสติ, อุภยตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ น ชานาติ น ปสฺสติ; ทีฆรตฺตํ สชฺฌายกตาปิ มนฺตา นปฺปฎิภนฺติ, ปเคว อสชฺฌายกตาฯ
‘‘Yasmiṃ kho, brāhmaṇa, samaye kāmarāgapariyuṭṭhitena cetasā viharati kāmarāgaparetena, uppannassa ca kāmarāgassa nissaraṇaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti, attatthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ na jānāti na passati, paratthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ na jānāti na passati, ubhayatthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ na jānāti na passati; dīgharattaṃ sajjhāyakatāpi mantā nappaṭibhanti, pageva asajjhāyakatā.
‘‘เสยฺยถาปิ, พฺราหฺมณ, อุทปโตฺต สํสโฎฺฐ ลาขาย วา หลิทฺทิยา วา นีลิยา วา มญฺชิฎฺฐาย วาฯ ตตฺถ จกฺขุมา ปุริโส สกํ มุขนิมิตฺตํ ปจฺจเวกฺขมาโน ยถาภูตํ น ชาเนยฺย น ปเสฺสยฺยฯ เอวเมว โข, พฺราหฺมณ, ยสฺมิํ สมเย กามราคปริยุฎฺฐิเตน เจตสา วิหรติ กามราคปเรเตน, อุปฺปนฺนสฺส จ กามราคสฺส นิสฺสรณํ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ, อตฺตตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ น ชานาติ น ปสฺสติ, ปรตฺถมฺปิ…เป.… อุภยตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ น ชานาติ น ปสฺสติ; ทีฆรตฺตํ สชฺฌายกตาปิ มนฺตา นปฺปฎิภนฺติ, ปเคว อสชฺฌายกตาฯ
‘‘Seyyathāpi, brāhmaṇa, udapatto saṃsaṭṭho lākhāya vā haliddiyā vā nīliyā vā mañjiṭṭhāya vā. Tattha cakkhumā puriso sakaṃ mukhanimittaṃ paccavekkhamāno yathābhūtaṃ na jāneyya na passeyya. Evameva kho, brāhmaṇa, yasmiṃ samaye kāmarāgapariyuṭṭhitena cetasā viharati kāmarāgaparetena, uppannassa ca kāmarāgassa nissaraṇaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti, attatthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ na jānāti na passati, paratthampi…pe… ubhayatthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ na jānāti na passati; dīgharattaṃ sajjhāyakatāpi mantā nappaṭibhanti, pageva asajjhāyakatā.
‘‘ปุน จปรํ, พฺราหฺมณ, ยสฺมิํ สมเย พฺยาปาทปริยุฎฺฐิเตน เจตสา วิหรติ พฺยาปาทปเรเตน, อุปฺปนฺนสฺส จ พฺยาปาทสฺส นิสฺสรณํ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ, อตฺตตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ น ชานาติ น ปสฺสติ, ปรตฺถมฺปิ…เป.… อุภยตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ น ชานาติ น ปสฺสติ; ทีฆรตฺตํ สชฺฌายกตาปิ มนฺตา นปฺปฎิภนฺติ, ปเคว อสชฺฌายกตาฯ
‘‘Puna caparaṃ, brāhmaṇa, yasmiṃ samaye byāpādapariyuṭṭhitena cetasā viharati byāpādaparetena, uppannassa ca byāpādassa nissaraṇaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti, attatthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ na jānāti na passati, paratthampi…pe… ubhayatthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ na jānāti na passati; dīgharattaṃ sajjhāyakatāpi mantā nappaṭibhanti, pageva asajjhāyakatā.
‘‘เสยฺยถาปิ, พฺราหฺมณ, อุทปโตฺต อคฺคินา สนฺตโตฺต ปกฺกุถิโต 1 อุสฺมุทกชาโต 2ฯ ตตฺถ จกฺขุมา ปุริโส สกํ มุขนิมิตฺตํ ปจฺจเวกฺขมาโน ยถาภูตํ น ชาเนยฺย น ปเสฺสยฺยฯ เอวเมว โข, พฺราหฺมณ, ยสฺมิํ สมเย พฺยาปาทปริยุฎฺฐิเตน เจตสา วิหรติ พฺยาปาทปเรเตน, อุปฺปนฺนสฺส จ พฺยาปาทสฺส นิสฺสรณํ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ, อตฺตตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ น ชานาติ น ปสฺสติ, ปรตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย…เป.… อุภยตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ น ชานาติ น ปสฺสติ; ทีฆรตฺตํ สชฺฌายกตาปิ มนฺตา นปฺปฎิภนฺติ, ปเคว อสชฺฌายกตาฯ
‘‘Seyyathāpi, brāhmaṇa, udapatto agginā santatto pakkuthito 3 usmudakajāto 4. Tattha cakkhumā puriso sakaṃ mukhanimittaṃ paccavekkhamāno yathābhūtaṃ na jāneyya na passeyya. Evameva kho, brāhmaṇa, yasmiṃ samaye byāpādapariyuṭṭhitena cetasā viharati byāpādaparetena, uppannassa ca byāpādassa nissaraṇaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti, attatthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ na jānāti na passati, paratthampi tasmiṃ samaye…pe… ubhayatthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ na jānāti na passati; dīgharattaṃ sajjhāyakatāpi mantā nappaṭibhanti, pageva asajjhāyakatā.
‘‘ปุน จปรํ, พฺราหฺมณ, ยสฺมิํ สมเย ถินมิทฺธปริยุฎฺฐิเตน เจตสา วิหรติ ถินมิทฺธปเรเตน, อุปฺปนฺนสฺส จ ถินมิทฺธสฺส นิสฺสรณํ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ, อตฺตตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ น ชานาติ น ปสฺสติ, ปรตฺถมฺปิ…เป.… อุภยตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ น ชานาติ น ปสฺสติ; ทีฆรตฺตํ สชฺฌายกตาปิ มนฺตา นปฺปฎิภนฺติ, ปเคว อสชฺฌายกตาฯ
‘‘Puna caparaṃ, brāhmaṇa, yasmiṃ samaye thinamiddhapariyuṭṭhitena cetasā viharati thinamiddhaparetena, uppannassa ca thinamiddhassa nissaraṇaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti, attatthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ na jānāti na passati, paratthampi…pe… ubhayatthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ na jānāti na passati; dīgharattaṃ sajjhāyakatāpi mantā nappaṭibhanti, pageva asajjhāyakatā.
‘‘เสยฺยถาปิ, พฺราหฺมณ, อุทปโตฺต เสวาลปณกปริโยนโทฺธฯ ตตฺถ จกฺขุมา ปุริโส สกํ มุขนิมิตฺตํ ปจฺจเวกฺขมาโน ยถาภูตํ น ชาเนยฺย น ปเสฺสยฺยฯ เอวเมว โข, พฺราหฺมณ, ยสฺมิํ สมเย ถินมิทฺธปริยุฎฺฐิเตน เจตสา วิหรติ ถินมิทฺธปเรเตน, อุปฺปนฺนสฺส จ ถินมิทฺธสฺส นิสฺสรณํ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ, อตฺตตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ น ชานาติ น ปสฺสติ, ปรตฺถมฺปิ…เป.… อุภยตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ น ชานาติ น ปสฺสติ; ทีฆรตฺตํ สชฺฌายกตาปิ มนฺตา นปฺปฎิภนฺติ, ปเคว อสชฺฌายกตาฯ
‘‘Seyyathāpi, brāhmaṇa, udapatto sevālapaṇakapariyonaddho. Tattha cakkhumā puriso sakaṃ mukhanimittaṃ paccavekkhamāno yathābhūtaṃ na jāneyya na passeyya. Evameva kho, brāhmaṇa, yasmiṃ samaye thinamiddhapariyuṭṭhitena cetasā viharati thinamiddhaparetena, uppannassa ca thinamiddhassa nissaraṇaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti, attatthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ na jānāti na passati, paratthampi…pe… ubhayatthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ na jānāti na passati; dīgharattaṃ sajjhāyakatāpi mantā nappaṭibhanti, pageva asajjhāyakatā.
‘‘ปุน จปรํ, พฺราหฺมณ, ยสฺมิํ สมเย อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจปริยุฎฺฐิเตน เจตสา วิหรติ อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจปเรเตน, อุปฺปนฺนสฺส จ อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจสฺส นิสฺสรณํ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ, อตฺตตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ น ชานาติ น ปสฺสติ, ปรตฺถมฺปิ…เป.… อุภยตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ น ชานาติ น ปสฺสติ; ทีฆรตฺตํ สชฺฌายกตาปิ มนฺตา นปฺปฎิภนฺติ, ปเคว อสชฺฌายกตาฯ
‘‘Puna caparaṃ, brāhmaṇa, yasmiṃ samaye uddhaccakukkuccapariyuṭṭhitena cetasā viharati uddhaccakukkuccaparetena, uppannassa ca uddhaccakukkuccassa nissaraṇaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti, attatthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ na jānāti na passati, paratthampi…pe… ubhayatthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ na jānāti na passati; dīgharattaṃ sajjhāyakatāpi mantā nappaṭibhanti, pageva asajjhāyakatā.
‘‘เสยฺยถาปิ, พฺราหฺมณ, อุทปโตฺต วาเตริโต จลิโต ภโนฺต อูมิชาโตฯ ตตฺถ จกฺขุมา ปุริโส สกํ มุขนิมิตฺตํ ปจฺจเวกฺขมาโน ยถาภูตํ น ชาเนยฺย น ปเสฺสยฺยฯ เอวเมว โข, พฺราหฺมณ, ยสฺมิํ สมเย อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจปริยุฎฺฐิเตน เจตสา วิหรติ อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจปเรเตน, อุปฺปนฺนสฺส จ อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจสฺส นิสฺสรณํ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ, อตฺตตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ น ชานาติ น ปสฺสติ, ปรตฺถมฺปิ…เป.… อุภยตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ น ชานาติ น ปสฺสติ; ทีฆรตฺตํ สชฺฌายกตาปิ มนฺตา นปฺปฎิภนฺติ, ปเคว อสชฺฌายกตาฯ
‘‘Seyyathāpi, brāhmaṇa, udapatto vāterito calito bhanto ūmijāto. Tattha cakkhumā puriso sakaṃ mukhanimittaṃ paccavekkhamāno yathābhūtaṃ na jāneyya na passeyya. Evameva kho, brāhmaṇa, yasmiṃ samaye uddhaccakukkuccapariyuṭṭhitena cetasā viharati uddhaccakukkuccaparetena, uppannassa ca uddhaccakukkuccassa nissaraṇaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti, attatthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ na jānāti na passati, paratthampi…pe… ubhayatthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ na jānāti na passati; dīgharattaṃ sajjhāyakatāpi mantā nappaṭibhanti, pageva asajjhāyakatā.
‘‘ปุน จปรํ, พฺราหฺมณ, ยสฺมิํ สมเย วิจิกิจฺฉาปริยุฎฺฐิเตน เจตสา วิหรติ วิจิกิจฺฉาปเรเตน, อุปฺปนฺนาย จ วิจิกิจฺฉาย นิสฺสรณํ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ, อตฺตตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ น ชานาติ น ปสฺสติ, ปรตฺถมฺปิ…เป.… อุภยตฺถมฺปิ… ทีฆรตฺตํ สชฺฌายกตาปิ มนฺตา นปฺปฎิภนฺติ, ปเคว อสชฺฌายกตาฯ
‘‘Puna caparaṃ, brāhmaṇa, yasmiṃ samaye vicikicchāpariyuṭṭhitena cetasā viharati vicikicchāparetena, uppannāya ca vicikicchāya nissaraṇaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti, attatthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ na jānāti na passati, paratthampi…pe… ubhayatthampi… dīgharattaṃ sajjhāyakatāpi mantā nappaṭibhanti, pageva asajjhāyakatā.
‘‘เสยฺยถาปิ, พฺราหฺมณ, อุทปโตฺต อาวิโล ลุฬิโต กลลีภูโต อนฺธกาเร นิกฺขิโตฺตฯ ตตฺถ จกฺขุมา ปุริโส สกํ มุขนิมิตฺตํ ปจฺจเวกฺขมาโน ยถาภูตํ น ชาเนยฺย น ปเสฺสยฺยฯ เอวเมว โข, พฺราหฺมณ, ยสฺมิํ สมเย วิจิกิจฺฉาปริยุฎฺฐิเตน เจตสา วิหรติ วิจิกิจฺฉาปเรเตน, อุปฺปนฺนาย จ วิจิกิจฺฉาย นิสฺสรณํ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ, อตฺตตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ น ชานาติ น ปสฺสติ, ปรตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ น ชานาติ น ปสฺสติ, อุภยตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ น ชานาติ น ปสฺสติ; ทีฆรตฺตํ สชฺฌายกตาปิ มนฺตา นปฺปฎิภนฺติ, ปเคว อสชฺฌายกตาฯ อยํ โข, พฺราหฺมณ, เหตุ อยํ ปจฺจโย เยเนกทา ทีฆรตฺตํ สชฺฌายกตาปิ มนฺตา นปฺปฎิภนฺติ, ปเคว อสชฺฌายกตาฯ
‘‘Seyyathāpi, brāhmaṇa, udapatto āvilo luḷito kalalībhūto andhakāre nikkhitto. Tattha cakkhumā puriso sakaṃ mukhanimittaṃ paccavekkhamāno yathābhūtaṃ na jāneyya na passeyya. Evameva kho, brāhmaṇa, yasmiṃ samaye vicikicchāpariyuṭṭhitena cetasā viharati vicikicchāparetena, uppannāya ca vicikicchāya nissaraṇaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti, attatthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ na jānāti na passati, paratthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ na jānāti na passati, ubhayatthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ na jānāti na passati; dīgharattaṃ sajjhāyakatāpi mantā nappaṭibhanti, pageva asajjhāyakatā. Ayaṃ kho, brāhmaṇa, hetu ayaṃ paccayo yenekadā dīgharattaṃ sajjhāyakatāpi mantā nappaṭibhanti, pageva asajjhāyakatā.
‘‘ยสฺมิญฺจ โข, พฺราหฺมณ, สมเย น กามราคปริยุฎฺฐิเตน เจตสา วิหรติ น กามราคปเรเตน, อุปฺปนฺนสฺส จ กามราคสฺส นิสฺสรณํ ยถาภูตํ ปชานาติ, อตฺตตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ ชานาติ ปสฺสติ, ปรตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ ชานาติ ปสฺสติ, อุภยตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ ชานาติ ปสฺสติ; ทีฆรตฺตํ อสชฺฌายกตาปิ มนฺตา ปฎิภนฺติ, ปเคว สชฺฌายกตาฯ
‘‘Yasmiñca kho, brāhmaṇa, samaye na kāmarāgapariyuṭṭhitena cetasā viharati na kāmarāgaparetena, uppannassa ca kāmarāgassa nissaraṇaṃ yathābhūtaṃ pajānāti, attatthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ jānāti passati, paratthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ jānāti passati, ubhayatthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ jānāti passati; dīgharattaṃ asajjhāyakatāpi mantā paṭibhanti, pageva sajjhāyakatā.
‘‘เสยฺยถาปิ , พฺราหฺมณ, อุทปโตฺต อสํสโฎฺฐ ลาขาย วา หลิทฺทิยา วา นีลิยา วา มญฺชิฎฺฐาย วาฯ ตตฺถ จกฺขุมา ปุริโส สกํ มุขนิมิตฺตํ ปจฺจเวกฺขมาโน ยถาภูตํ ชาเนยฺย ปเสฺสยฺยฯ เอวเมว โข, พฺราหฺมณ, ยสฺมิํ สมเย น กามราคปริยุฎฺฐิเตน เจตสา วิหรติ น กามราคปเรเตน, อุปฺปนฺนสฺส จ กามราคสฺส นิสฺสรณํ ยถาภูตํ ปชานาติ…เป.…ฯ
‘‘Seyyathāpi , brāhmaṇa, udapatto asaṃsaṭṭho lākhāya vā haliddiyā vā nīliyā vā mañjiṭṭhāya vā. Tattha cakkhumā puriso sakaṃ mukhanimittaṃ paccavekkhamāno yathābhūtaṃ jāneyya passeyya. Evameva kho, brāhmaṇa, yasmiṃ samaye na kāmarāgapariyuṭṭhitena cetasā viharati na kāmarāgaparetena, uppannassa ca kāmarāgassa nissaraṇaṃ yathābhūtaṃ pajānāti…pe….
‘‘ปุน จปรํ, พฺราหฺมณ, ยสฺมิํ สมเย น พฺยาปาทปริยุฎฺฐิเตน เจตสา วิหรติ น พฺยาปาทปเรเตน, อุปฺปนฺนสฺส จ พฺยาปาทสฺส นิสฺสรณํ ยถาภูตํ ปชานาติ, อตฺตตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ ชานาติ ปสฺสติ, ปรตฺถมฺปิ…เป.… อุภยตฺถมฺปิ… ทีฆรตฺตํ อสชฺฌายกตาปิ มนฺตา ปฎิภนฺติ, ปเคว สชฺฌายกตาฯ
‘‘Puna caparaṃ, brāhmaṇa, yasmiṃ samaye na byāpādapariyuṭṭhitena cetasā viharati na byāpādaparetena, uppannassa ca byāpādassa nissaraṇaṃ yathābhūtaṃ pajānāti, attatthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ jānāti passati, paratthampi…pe… ubhayatthampi… dīgharattaṃ asajjhāyakatāpi mantā paṭibhanti, pageva sajjhāyakatā.
‘‘เสยฺยถาปิ, พฺราหฺมณ, อุทปโตฺต น อคฺคินา สนฺตโตฺต น ปกฺกุถิโต น อุสฺมุทกชาโต, ตตฺถ จกฺขุมา ปุริโส สกํ มุขนิมิตฺตํ ปจฺจเวกฺขมาโน ยถาภูตํ ชาเนยฺย ปเสฺสยฺย ฯ เอวเมว โข, พฺราหฺมณ, ยสฺมิํ สมเย น พฺยาปาทปริยุฎฺฐิเตน เจตสา วิหรติ น พฺยาปาทปเรเตน, อุปฺปนฺนสฺส จ พฺยาปาทสฺส นิสฺสรณํ ยถาภูตํ ปชานาติ, อตฺตตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ ชานาติ ปสฺสติ, ปรตฺถมฺปิ…เป.… อุภยตฺถมฺปิ… ทีฆรตฺตํ อสชฺฌายกตาปิ มนฺตา ปฎิภนฺติ, ปเคว สชฺฌายกตาฯ
‘‘Seyyathāpi, brāhmaṇa, udapatto na agginā santatto na pakkuthito na usmudakajāto, tattha cakkhumā puriso sakaṃ mukhanimittaṃ paccavekkhamāno yathābhūtaṃ jāneyya passeyya . Evameva kho, brāhmaṇa, yasmiṃ samaye na byāpādapariyuṭṭhitena cetasā viharati na byāpādaparetena, uppannassa ca byāpādassa nissaraṇaṃ yathābhūtaṃ pajānāti, attatthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ jānāti passati, paratthampi…pe… ubhayatthampi… dīgharattaṃ asajjhāyakatāpi mantā paṭibhanti, pageva sajjhāyakatā.
‘‘ปุน จปรํ, พฺราหฺมณ, ยสฺมิํ สมเย น ถินมิทฺธปริยุฎฺฐิเตน เจตสา วิหรติ น ถินมิทฺธปเรเตน, อุปฺปนฺนสฺส จ ถินมิทฺธสฺส นิสฺสรณํ ยถาภูตํ ปชานาติ, อตฺตตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ ชานาติ ปสฺสติ, ปรตฺถมฺปิ…เป.… อุภยตฺถมฺปิ … ทีฆรตฺตํ อสชฺฌายกตาปิ มนฺตา ปฎิภนฺติ, ปเคว สชฺฌายกตาฯ
‘‘Puna caparaṃ, brāhmaṇa, yasmiṃ samaye na thinamiddhapariyuṭṭhitena cetasā viharati na thinamiddhaparetena, uppannassa ca thinamiddhassa nissaraṇaṃ yathābhūtaṃ pajānāti, attatthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ jānāti passati, paratthampi…pe… ubhayatthampi … dīgharattaṃ asajjhāyakatāpi mantā paṭibhanti, pageva sajjhāyakatā.
‘‘เสยฺยถาปิ, พฺราหฺมณ, อุทปโตฺต น เสวาลปณกปริโยนโทฺธฯ ตตฺถ จกฺขุมา ปุริโส สกํ มุขนิมิตฺตํ ปจฺจเวกฺขมาโน ยถาภูตํ ชาเนยฺย ปเสฺสยฺยฯ เอวเมว โข, พฺราหฺมณ, ยสฺมิํ สมเย น ถินมิทฺธปริยุฎฺฐิเตน เจตสา วิหรติ น ถินมิทฺธปเรเตน, อุปฺปนฺนสฺส จ ถินมิทฺธสฺส นิสฺสรณํ ยถาภูตํ ปชานาติ, อตฺตตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ ชานาติ ปสฺสติ, ปรตฺถมฺปิ…เป.… อุภยตฺถมฺปิ… ทีฆรตฺตํ อสชฺฌายกตาปิ มนฺตา ปฎิภนฺติ, ปเคว สชฺฌายกตาฯ
‘‘Seyyathāpi, brāhmaṇa, udapatto na sevālapaṇakapariyonaddho. Tattha cakkhumā puriso sakaṃ mukhanimittaṃ paccavekkhamāno yathābhūtaṃ jāneyya passeyya. Evameva kho, brāhmaṇa, yasmiṃ samaye na thinamiddhapariyuṭṭhitena cetasā viharati na thinamiddhaparetena, uppannassa ca thinamiddhassa nissaraṇaṃ yathābhūtaṃ pajānāti, attatthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ jānāti passati, paratthampi…pe… ubhayatthampi… dīgharattaṃ asajjhāyakatāpi mantā paṭibhanti, pageva sajjhāyakatā.
‘‘ปุน จปรํ, พฺราหฺมณ, ยสฺมิํ สมเย น อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจปริยุฎฺฐิเตน เจตสา วิหรติ น อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจปเรเตน, อุปฺปนฺนสฺส จ อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจสฺส นิสฺสรณํ ยถาภูตํ ปชานาติ, อตฺตตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ ชานาติ ปสฺสติ, ปรตฺถมฺปิ…เป.… อุภยตฺถมฺปิ… ทีฆรตฺตํ อสชฺฌายกตาปิ มนฺตา ปฎิภนฺติ, ปเคว สชฺฌายกตาฯ
‘‘Puna caparaṃ, brāhmaṇa, yasmiṃ samaye na uddhaccakukkuccapariyuṭṭhitena cetasā viharati na uddhaccakukkuccaparetena, uppannassa ca uddhaccakukkuccassa nissaraṇaṃ yathābhūtaṃ pajānāti, attatthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ jānāti passati, paratthampi…pe… ubhayatthampi… dīgharattaṃ asajjhāyakatāpi mantā paṭibhanti, pageva sajjhāyakatā.
‘‘เสยฺยถาปิ, พฺราหฺมณ, อุทปโตฺต น วาเตริโต น จลิโต น ภโนฺต น อูมิชาโตฯ ตตฺถ จกฺขุมา ปุริโส สกํ มุขนิมิตฺตํ ปจฺจเวกฺขมาโน ยถาภูตํ ชาเนยฺย ปเสฺสยฺยฯ เอวเมว โข, พฺราหฺมณ, ยสฺมิํ สมเย น อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจปริยุฎฺฐิเตน เจตสา วิหรติ น อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจปเรเตน, อุปฺปนฺนสฺส จ อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจสฺส นิสฺสรณํ ยถาภูตํ ปชานาติ, อตฺตตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ ชานาติ ปสฺสติ, ปรตฺถมฺปิ…เป.… อุภยตฺถมฺปิ… ทีฆรตฺตํ อสชฺฌายกตาปิ มนฺตา ปฎิภนฺติ, ปเคว สชฺฌายกตาฯ
‘‘Seyyathāpi, brāhmaṇa, udapatto na vāterito na calito na bhanto na ūmijāto. Tattha cakkhumā puriso sakaṃ mukhanimittaṃ paccavekkhamāno yathābhūtaṃ jāneyya passeyya. Evameva kho, brāhmaṇa, yasmiṃ samaye na uddhaccakukkuccapariyuṭṭhitena cetasā viharati na uddhaccakukkuccaparetena, uppannassa ca uddhaccakukkuccassa nissaraṇaṃ yathābhūtaṃ pajānāti, attatthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ jānāti passati, paratthampi…pe… ubhayatthampi… dīgharattaṃ asajjhāyakatāpi mantā paṭibhanti, pageva sajjhāyakatā.
‘‘ปุน จปรํ, พฺราหฺมณ, ยสฺมิํ สมเย น วิจิกิจฺฉาปริยุฎฺฐิเตน เจตสา วิหรติ น วิจิกิจฺฉาปเรเตน, อุปฺปนฺนาย จ วิจิกิจฺฉาย นิสฺสรณํ ยถาภูตํ ปชานาติ 5, อตฺตตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ ชานาติ ปสฺสติ, ปรตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ ชานาติ ปสฺสติ; อุภยตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ ชานาติ ปสฺสติ; ทีฆรตฺตํ อสชฺฌายกตาปิ มนฺตา ปฎิภนฺติ, ปเคว สชฺฌายกตาฯ
‘‘Puna caparaṃ, brāhmaṇa, yasmiṃ samaye na vicikicchāpariyuṭṭhitena cetasā viharati na vicikicchāparetena, uppannāya ca vicikicchāya nissaraṇaṃ yathābhūtaṃ pajānāti 6, attatthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ jānāti passati, paratthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ jānāti passati; ubhayatthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ jānāti passati; dīgharattaṃ asajjhāyakatāpi mantā paṭibhanti, pageva sajjhāyakatā.
‘‘เสยฺยถาปิ , พฺราหฺมณ, อุทปโตฺต อโจฺฉ วิปฺปสโนฺน อนาวิโล อาโลเก นิกฺขิโตฺตฯ ตตฺถ จกฺขุมา ปุริโส สกํ มุขนิมิตฺตํ ปจฺจเวกฺขมาโน ยถาภูตํ ชาเนยฺย ปเสฺสยฺยฯ เอวเมว โข, พฺราหฺมณ, ยสฺมิํ สมเย น วิจิกิจฺฉาปริยุฎฺฐิเตน เจตสา วิหรติ น วิจิกิจฺฉาปเรเตน, อุปฺปนฺนาย จ วิจิกิจฺฉาย นิสฺสรณํ ยถาภูตํ ปชานาติ, อตฺตตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ ชานาติ ปสฺสติ, ปรตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ ชานาติ ปสฺสติ, อุภยตฺถมฺปิ ตสฺมิํ สมเย ยถาภูตํ ชานาติ ปสฺสติ; ทีฆรตฺตํ อสชฺฌายกตาปิ มนฺตา ปฎิภนฺติ, ปเคว สชฺฌายกตาฯ อยํ โข, พฺราหฺมณ, เหตุ อยํ ปจฺจโย เยเนกทา ทีฆรตฺตํ อสชฺฌายกตาปิ มนฺตา ปฎิภนฺติ, ปเคว สชฺฌายกตาฯ
‘‘Seyyathāpi , brāhmaṇa, udapatto accho vippasanno anāvilo āloke nikkhitto. Tattha cakkhumā puriso sakaṃ mukhanimittaṃ paccavekkhamāno yathābhūtaṃ jāneyya passeyya. Evameva kho, brāhmaṇa, yasmiṃ samaye na vicikicchāpariyuṭṭhitena cetasā viharati na vicikicchāparetena, uppannāya ca vicikicchāya nissaraṇaṃ yathābhūtaṃ pajānāti, attatthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ jānāti passati, paratthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ jānāti passati, ubhayatthampi tasmiṃ samaye yathābhūtaṃ jānāti passati; dīgharattaṃ asajjhāyakatāpi mantā paṭibhanti, pageva sajjhāyakatā. Ayaṃ kho, brāhmaṇa, hetu ayaṃ paccayo yenekadā dīgharattaṃ asajjhāyakatāpi mantā paṭibhanti, pageva sajjhāyakatā.
‘‘สตฺติเม , พฺราหฺมณ, โพชฺฌงฺคา อนาวรณา อนีวรณา เจตโส อนุปกฺกิเลสา ภาวิตา พหุลีกตา วิชฺชาวิมุตฺติผลสจฺฉิกิริยาย สํวตฺตนฺติฯ กตเม สตฺต? สติสโมฺพชฺฌโงฺค โข, พฺราหฺมณ, อนาวรโณ อนีวรโณ เจตโส อนุปกฺกิเลโส ภาวิโต พหุลีกโต วิชฺชาวิมุตฺติผลสจฺฉิกิริยาย สํวตฺตติ…เป.… อุเปกฺขาสโมฺพชฺฌโงฺค โข, พฺราหฺมณ, อนาวรโณ อนีวรโณ เจตโส อนุปกฺกิเลโส ภาวิโต พหุลีกโต วิชฺชาวิมุตฺติผลสจฺฉิกิริยาย สํวตฺตติฯ อิเม โข, พฺราหฺมณ, สตฺต โพชฺฌงฺคา อนาวรณา อนีวรณา เจตโส อนุปกฺกิเลสา ภาวิตา พหุลีกตา วิชฺชาวิมุตฺติผลสจฺฉิกิริยาย สํวตฺตนฺตี’’ติฯ เอวํ วุเตฺต สงฺคารโว พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อภิกฺกนฺตํ, โภ โคตม…เป.… อุปาสกํ มํ ภวํ โคตโม ธาเรตุ อชฺชตเคฺค ปาณุเปตํ สรณํ คต’’นฺติฯ ปญฺจมํฯ
‘‘Sattime , brāhmaṇa, bojjhaṅgā anāvaraṇā anīvaraṇā cetaso anupakkilesā bhāvitā bahulīkatā vijjāvimuttiphalasacchikiriyāya saṃvattanti. Katame satta? Satisambojjhaṅgo kho, brāhmaṇa, anāvaraṇo anīvaraṇo cetaso anupakkileso bhāvito bahulīkato vijjāvimuttiphalasacchikiriyāya saṃvattati…pe… upekkhāsambojjhaṅgo kho, brāhmaṇa, anāvaraṇo anīvaraṇo cetaso anupakkileso bhāvito bahulīkato vijjāvimuttiphalasacchikiriyāya saṃvattati. Ime kho, brāhmaṇa, satta bojjhaṅgā anāvaraṇā anīvaraṇā cetaso anupakkilesā bhāvitā bahulīkatā vijjāvimuttiphalasacchikiriyāya saṃvattantī’’ti. Evaṃ vutte saṅgāravo brāhmaṇo bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘abhikkantaṃ, bho gotama…pe… upāsakaṃ maṃ bhavaṃ gotamo dhāretu ajjatagge pāṇupetaṃ saraṇaṃ gata’’nti. Pañcamaṃ.
Footnotes:
Related texts:
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / สุตฺตปิฎก (อฎฺฐกถา) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / สํยุตฺตนิกาย (อฎฺฐกถา) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ๕. สงฺคารวสุตฺตวณฺณนา • 5. Saṅgāravasuttavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / สุตฺตปิฎก (ฎีกา) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / สํยุตฺตนิกาย (ฎีกา) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ๕. สงฺคารวสุตฺตวณฺณนา • 5. Saṅgāravasuttavaṇṇanā
