| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / मज्झिमनिकाय (अट्ठकथा) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) |
१०. सङ्गारवसुत्तवण्णना
10. Saṅgāravasuttavaṇṇanā
४७३. एवं मे सुतन्ति सङ्गारवसुत्तं। तत्थ चञ्चलिकप्पेति एवंनामके गामे। अभिप्पसन्नाति अवेच्चप्पसादवसेन पसन्ना। सा किर सोतापन्ना अरियसाविका भारद्वाजगोत्तस्स ब्राह्मणस्स भरिया। सो ब्राह्मणो पुब्बे कालेन कालं ब्राह्मणे निमन्तेत्वा तेसं सक्कारं करोति। इमं पन ब्राह्मणिं घरं आनेत्वा अभिरूपाय महाकुलाय ब्राह्मणिया चित्तं कोपेतुं असक्कोन्तो ब्राह्मणानं सक्कारं कातुं नासक्खि। अथ नं ब्राह्मणा दिट्ठदिट्ठट्ठाने – ‘‘नयिदानि त्वं ब्राह्मणलद्धिको, एकाहम्पि ब्राह्मणानं सक्कारं न करोसी’’ति निप्पीळेन्ति। सो घरं आगन्त्वा ब्राह्मणिया तमत्थं आरोचेत्वा – ‘‘सचे, भोति एकदिवसं मुखं रक्खितुं सक्कुणेय्यासि, ब्राह्मणानं एकदिवसं भिक्खं ददेय्य’’न्ति आह। तुय्हं देय्यधम्मं रुच्चनकट्ठाने देहि, किं मय्हं एत्थाति। सो ब्राह्मणे निमन्तेत्वा अप्पोदकं पायासं पचापेत्वा घरञ्च सुज्झापेत्वा आसनानि पञ्ञापेत्वा ब्राह्मणे निसीदापेसि। ब्राह्मणी महासाटकं निवासेत्वा कटच्छुं गहेत्वा परिविसन्ती दुस्सकण्णके पक्खलित्वा ‘‘ब्राह्मणे परिविसामी’’ति सञ्ञम्पि अकत्वा आसेवनवसेन सहसा सत्थारमेव अनुस्सरित्वा उदानं उदानेसि।
473.Evaṃme sutanti saṅgāravasuttaṃ. Tattha cañcalikappeti evaṃnāmake gāme. Abhippasannāti aveccappasādavasena pasannā. Sā kira sotāpannā ariyasāvikā bhāradvājagottassa brāhmaṇassa bhariyā. So brāhmaṇo pubbe kālena kālaṃ brāhmaṇe nimantetvā tesaṃ sakkāraṃ karoti. Imaṃ pana brāhmaṇiṃ gharaṃ ānetvā abhirūpāya mahākulāya brāhmaṇiyā cittaṃ kopetuṃ asakkonto brāhmaṇānaṃ sakkāraṃ kātuṃ nāsakkhi. Atha naṃ brāhmaṇā diṭṭhadiṭṭhaṭṭhāne – ‘‘nayidāni tvaṃ brāhmaṇaladdhiko, ekāhampi brāhmaṇānaṃ sakkāraṃ na karosī’’ti nippīḷenti. So gharaṃ āgantvā brāhmaṇiyā tamatthaṃ ārocetvā – ‘‘sace, bhoti ekadivasaṃ mukhaṃ rakkhituṃ sakkuṇeyyāsi, brāhmaṇānaṃ ekadivasaṃ bhikkhaṃ dadeyya’’nti āha. Tuyhaṃ deyyadhammaṃ ruccanakaṭṭhāne dehi, kiṃ mayhaṃ etthāti. So brāhmaṇe nimantetvā appodakaṃ pāyāsaṃ pacāpetvā gharañca sujjhāpetvā āsanāni paññāpetvā brāhmaṇe nisīdāpesi. Brāhmaṇī mahāsāṭakaṃ nivāsetvā kaṭacchuṃ gahetvā parivisantī dussakaṇṇake pakkhalitvā ‘‘brāhmaṇe parivisāmī’’ti saññampi akatvā āsevanavasena sahasā satthārameva anussaritvā udānaṃ udānesi.
ब्राह्मणा उदानं सुत्वा ‘‘उभतोपक्खिको एस समणस्स गोतमस्स सहायो, नास्स देय्यधम्मं गण्हिस्सामा’’ति कुपिता भोजनानि छड्डेत्वा निक्खमिंसु। ब्राह्मणो – ‘‘ननु पठमंयेव तं अवचं ‘अज्जेकदिवसं मुखं रक्खेय्यासी’ति, एत्तकं ते खीरञ्च तण्डुलादीनि च नासितानी’’ति अतिविय कोपवसं उपगतो – ‘‘एवमेव पनायं वसली यस्मिं वा तस्मिं वा तस्स मुण्डकस्स समणस्स वण्णं भासति, इदानि त्याहं वसलि तस्स सत्थुनो वादं आरोपेस्सामी’’ति आह। अथ नं ब्राह्मणी ‘‘गच्छ त्वं, ब्राह्मण, गन्त्वा विजानिस्ससी’’ति वत्वा ‘‘न ख्वाहं तं, ब्राह्मण, पस्सामि सदेवके लोके…पे॰… वादं आरोपेय्या’’तिआदिमाह। सो सत्थारं उपसङ्कमित्वा –
Brāhmaṇā udānaṃ sutvā ‘‘ubhatopakkhiko esa samaṇassa gotamassa sahāyo, nāssa deyyadhammaṃ gaṇhissāmā’’ti kupitā bhojanāni chaḍḍetvā nikkhamiṃsu. Brāhmaṇo – ‘‘nanu paṭhamaṃyeva taṃ avacaṃ ‘ajjekadivasaṃ mukhaṃ rakkheyyāsī’ti, ettakaṃ te khīrañca taṇḍulādīni ca nāsitānī’’ti ativiya kopavasaṃ upagato – ‘‘evameva panāyaṃ vasalī yasmiṃ vā tasmiṃ vā tassa muṇḍakassa samaṇassa vaṇṇaṃ bhāsati, idāni tyāhaṃ vasali tassa satthuno vādaṃ āropessāmī’’ti āha. Atha naṃ brāhmaṇī ‘‘gaccha tvaṃ, brāhmaṇa, gantvā vijānissasī’’ti vatvā ‘‘na khvāhaṃ taṃ, brāhmaṇa, passāmi sadevake loke…pe… vādaṃ āropeyyā’’tiādimāha. So satthāraṃ upasaṅkamitvā –
‘‘किंसु छेत्वा सुखं सेति, किंसु छेत्वा न सोचति।
‘‘Kiṃsu chetvā sukhaṃ seti, kiṃsu chetvā na socati;
किस्सस्सु एकधम्मस्स, वधं रोचेसि गोतमा’’ति॥ (सं॰ नि॰ १.१८७) –
Kissassu ekadhammassa, vadhaṃ rocesi gotamā’’ti. (saṃ. ni. 1.187) –
पञ्हं पुच्छि। सत्था आह –
Pañhaṃ pucchi. Satthā āha –
‘‘कोधं छेत्वा सुखं सेति, कोधं छेत्वा न सोचति।
‘‘Kodhaṃ chetvā sukhaṃ seti, kodhaṃ chetvā na socati;
कोधस्स विसमूलस्स, मधुरग्गस्स ब्राह्मण।
Kodhassa visamūlassa, madhuraggassa brāhmaṇa;
वधं अरिया पसंसन्ति, तञ्हि छेत्वा न सोचती’’ति॥ (सं॰ नि॰ १.१८७) –
Vadhaṃ ariyā pasaṃsanti, tañhi chetvā na socatī’’ti. (saṃ. ni. 1.187) –
पञ्हं कथेसि। सो पब्बजित्वा अरहत्तं पत्तो। तस्सेव कनिट्ठभाता अक्कोसकभारद्वाजो नाम ‘‘भाता मे पब्बजितो’’ति सुत्वा भगवन्तं उपसङ्कमित्वा अक्कोसित्वा भगवता विनीतो पब्बजित्वा अरहत्तं पत्तो। अपरो तस्स कनिट्ठो सुन्दरिकभारद्वाजो नाम। सोपि भगवन्तं उपसङ्कमित्वा पञ्हं पुच्छित्वा विस्सज्जनं सुत्वा पब्बजित्वा अरहत्तं पत्तो। अपरो तस्स कनिट्ठो पिङ्गलभारद्वाजो नाम। सो पञ्हं पुच्छित्वा पञ्हब्याकरणपरियोसाने पब्बजित्वा अरहत्तं पत्तो। सङ्गारवो माणवोति अयं तेसं सब्बकनिट्ठो तस्मिं दिवसे ब्राह्मणेहि सद्धिं एकभत्तग्गे निसिन्नो। अवभूतावाति अवड्ढिभूता अवमङ्गलभूतायेव। परभूतावाति विनासं पत्तायेव। विज्जमानानन्ति विज्जमानेसु। सीलपञ्ञाणन्ति सीलञ्च ञाणञ्च न जानासि।
Pañhaṃ kathesi. So pabbajitvā arahattaṃ patto. Tasseva kaniṭṭhabhātā akkosakabhāradvājo nāma ‘‘bhātā me pabbajito’’ti sutvā bhagavantaṃ upasaṅkamitvā akkositvā bhagavatā vinīto pabbajitvā arahattaṃ patto. Aparo tassa kaniṭṭho sundarikabhāradvājo nāma. Sopi bhagavantaṃ upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchitvā vissajjanaṃ sutvā pabbajitvā arahattaṃ patto. Aparo tassa kaniṭṭho piṅgalabhāradvājo nāma. So pañhaṃ pucchitvā pañhabyākaraṇapariyosāne pabbajitvā arahattaṃ patto. Saṅgāravomāṇavoti ayaṃ tesaṃ sabbakaniṭṭho tasmiṃ divase brāhmaṇehi saddhiṃ ekabhattagge nisinno. Avabhūtāvāti avaḍḍhibhūtā avamaṅgalabhūtāyeva. Parabhūtāvāti vināsaṃ pattāyeva. Vijjamānānanti vijjamānesu. Sīlapaññāṇanti sīlañca ñāṇañca na jānāsi.
४७४. दिट्ठधम्माभिञ्ञावोसानपारमिप्पत्ताति दिट्ठधम्मे अभिञ्ञाते इमस्मिञ्ञेव अत्तभावे अभिजानित्वा वोसितवोसाना हुत्वा पारमीसङ्खातं सब्बधम्मानं पारभूतं निब्बानं पत्ता मयन्ति वत्वा आदिब्रह्मचरियं पटिजानन्तीति अत्थो। आदिब्रह्मचरियन्ति ब्रह्मचरियस्स आदिभूता उप्पादका जनकाति एवं पटिजानन्तीति वुत्तं होति। तक्कीति तक्कगाही। वीमंसीति वीमंसको, पञ्ञाचारं चरापेत्वा एवंवादी। तेसाहमस्मीति तेसं सम्मासम्बुद्धानं अहमस्मि अञ्ञतरो।
474.Diṭṭhadhammābhiññāvosānapāramippattāti diṭṭhadhamme abhiññāte imasmiññeva attabhāve abhijānitvā vositavosānā hutvā pāramīsaṅkhātaṃ sabbadhammānaṃ pārabhūtaṃ nibbānaṃ pattā mayanti vatvā ādibrahmacariyaṃ paṭijānantīti attho. Ādibrahmacariyanti brahmacariyassa ādibhūtā uppādakā janakāti evaṃ paṭijānantīti vuttaṃ hoti. Takkīti takkagāhī. Vīmaṃsīti vīmaṃsako, paññācāraṃ carāpetvā evaṃvādī. Tesāhamasmīti tesaṃ sammāsambuddhānaṃ ahamasmi aññataro.
४८५. अट्ठितवतन्ति अट्ठिततपं, अस्स पधानपदेन सद्धिं सम्बन्धो, तथा सप्पुरिसपदस्स। इदञ्हि वुत्तं होति – भोतो गोतमस्स अट्ठितपधानवतं अहोसि, सप्पुरिसपधानवतं अहोसीति। अत्थि देवाति पुट्ठो समानोति इदं माणवो ‘‘सम्मासम्बुद्धो अजानन्तोव पकासेसी’’ति सञ्ञाय आह। एवं सन्तेति तुम्हाकं अजाननभावे सन्ते। तुच्छं मुसा होतीति तुम्हाकं कथा अफला निप्फला होति। एवं माणवो भगवन्तं मुसावादेन निग्गण्हाति नाम। विञ्ञुना पुरिसेनाति पण्डितेन मनुस्सेन। त्वं पन अविञ्ञुताय मया ब्याकतम्पि न जानासीति दीपेति। उच्चेन सम्मतन्ति उच्चेन सद्देन सम्मतं पाकटं लोकस्मिं। अधिदेवाति सुसुदारकापि हि देवा नाम होन्ति, देवियो नाम होन्ति देवा पन अधिदेवा नाम, लोके देवो देवीति लद्धनामेहि मनुस्सेहि अधिकाति अत्थो। सेसं सब्बत्थ उत्तानमेवाति।
485.Aṭṭhitavatanti aṭṭhitatapaṃ, assa padhānapadena saddhiṃ sambandho, tathā sappurisapadassa. Idañhi vuttaṃ hoti – bhoto gotamassa aṭṭhitapadhānavataṃ ahosi, sappurisapadhānavataṃ ahosīti. Atthidevātipuṭṭho samānoti idaṃ māṇavo ‘‘sammāsambuddho ajānantova pakāsesī’’ti saññāya āha. Evaṃ santeti tumhākaṃ ajānanabhāve sante. Tucchaṃ musā hotīti tumhākaṃ kathā aphalā nipphalā hoti. Evaṃ māṇavo bhagavantaṃ musāvādena niggaṇhāti nāma. Viññunā purisenāti paṇḍitena manussena. Tvaṃ pana aviññutāya mayā byākatampi na jānāsīti dīpeti. Uccena sammatanti uccena saddena sammataṃ pākaṭaṃ lokasmiṃ. Adhidevāti susudārakāpi hi devā nāma honti, deviyo nāma honti devā pana adhidevā nāma, loke devo devīti laddhanāmehi manussehi adhikāti attho. Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.
पपञ्चसूदनिया मज्झिमनिकायट्ठकथाय
Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya
सङ्गारवसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Saṅgāravasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
पञ्चमवग्गवण्णना निट्ठिता।
Pañcamavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
मज्झिमपण्णास-अट्ठकथा निट्ठिता।
Majjhimapaṇṇāsa-aṭṭhakathā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / मज्झिमनिकाय • Majjhimanikāya / १०. सङ्गारवसुत्तं • 10. Saṅgāravasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / मज्झिमनिकाय (टीका) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / १०. सङ्गारवसुत्तवण्णना • 10. Saṅgāravasuttavaṇṇanā
