| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / मज्झिमनिकाय (टीका) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
१०. सङ्गारवसुत्तवण्णना
10. Saṅgāravasuttavaṇṇanā
४७३. अभिप्पसन्नाति अभिसमेच्च पसन्ना। तेनाह – ‘‘अवेच्चप्पसादवसेन पसन्ना’’ति। ब्राह्मणी विगतमलमच्छेरताय ‘‘तुय्हं देय्यधम्मं रुच्चनकट्ठाने देही’’ति आह। मग्गेनेव हिस्सा मच्छरियस्स पहीनत्ता बुद्धपक्खब्राह्मणपक्खवसेन उभतोपक्खिका।
473.Abhippasannāti abhisamecca pasannā. Tenāha – ‘‘aveccappasādavasena pasannā’’ti. Brāhmaṇī vigatamalamaccheratāya ‘‘tuyhaṃ deyyadhammaṃ ruccanakaṭṭhāne dehī’’ti āha. Maggeneva hissā macchariyassa pahīnattā buddhapakkhabrāhmaṇapakkhavasena ubhatopakkhikā.
किंसूति किन्ति पुच्छावचनं। छेत्वा अनादियित्वा विनासेत्वा। सुखं सेतीति चित्तसन्तापाभावेन सुखेन सुपति। न सोचतीति ततो एव सोकं नाम विनासेति। कोधन्ति कुज्झनलक्खणं कोधं। छेत्वा समुच्छिन्दित्वा। सुखं सेतीति कोधपरिळाहेन अपरिडय्हमानत्ता सुखं सुपति। कोधविनासेन विनट्ठदोमनस्सत्ता न सोचति। विसमूलस्साति दुक्खविपाकस्स। मधुरग्गस्साति अक्कोसकस्स पच्चक्कोसनेन, पहारकस्स पटिप्पहरणेन यं सुखं उप्पज्जति, तं सन्धायेव ‘‘मधुरग्गो’’ति वुत्तो। इमस्मिञ्हि ठाने परियोसानं ‘‘अग्ग’’न्ति वुत्तं। अरियाति बुद्धादयो अरिया।
Kiṃsūti kinti pucchāvacanaṃ. Chetvā anādiyitvā vināsetvā. Sukhaṃ setīti cittasantāpābhāvena sukhena supati. Na socatīti tato eva sokaṃ nāma vināseti. Kodhanti kujjhanalakkhaṇaṃ kodhaṃ. Chetvā samucchinditvā. Sukhaṃ setīti kodhapariḷāhena apariḍayhamānattā sukhaṃ supati. Kodhavināsena vinaṭṭhadomanassattā na socati. Visamūlassāti dukkhavipākassa. Madhuraggassāti akkosakassa paccakkosanena, pahārakassa paṭippaharaṇena yaṃ sukhaṃ uppajjati, taṃ sandhāyeva ‘‘madhuraggo’’ti vutto. Imasmiñhi ṭhāne pariyosānaṃ ‘‘agga’’nti vuttaṃ. Ariyāti buddhādayo ariyā.
पञ्हं कथेसीति ब्राह्मणो किर चिन्तेसि – ‘‘समणो गोतमो लोकपूजितो, न सक्का यं वा तं वा वत्वा सन्तज्जेतुं, एकं सण्हपञ्हं पुच्छिस्सामी’’ति। सो एकं पुच्छागाथं अभिसङ्खरित्वा ‘‘सचे असुकस्स नाम वधं रोचेमीति वक्खति, ये तुय्हं न रुच्चन्ति, ते मारेतुकामोसि, लोकवधाय उप्पन्नो किं तुय्हं समणभावेनाति निग्गहेस्सामि। सचे न कस्सचि वधं रोचेमीति वक्खति, अथ नं त्वं रागादीनम्पि वधं न इच्छसि, तस्मा समणो हुत्वा आहिण्डसीति निग्गण्हिस्सामीति इमं उभतोकोटिकं पञ्हं पुट्ठो समणो गोतमो नेव गिलितुं न उग्गिलितुं सक्खिस्सती’’ति एवं चिन्तेत्वा इमं पय्हं पुच्छि। तस्स भगवा अज्झासयानुरूपं कथेसि। सो पञ्हब्याकरणेन आराधितचित्तो पब्बज्जं याचि। सत्था तं पब्बाजेसि, सो पब्बज्जाकिच्चं मत्थकं पापेसि। तेन वुत्तं ‘‘पब्बजित्वा अरहत्तं पत्तो’’ति।
Pañhaṃ kathesīti brāhmaṇo kira cintesi – ‘‘samaṇo gotamo lokapūjito, na sakkā yaṃ vā taṃ vā vatvā santajjetuṃ, ekaṃ saṇhapañhaṃ pucchissāmī’’ti. So ekaṃ pucchāgāthaṃ abhisaṅkharitvā ‘‘sace asukassa nāma vadhaṃ rocemīti vakkhati, ye tuyhaṃ na ruccanti, te māretukāmosi, lokavadhāya uppanno kiṃ tuyhaṃ samaṇabhāvenāti niggahessāmi. Sace na kassaci vadhaṃ rocemīti vakkhati, atha naṃ tvaṃ rāgādīnampi vadhaṃ na icchasi, tasmā samaṇo hutvā āhiṇḍasīti niggaṇhissāmīti imaṃ ubhatokoṭikaṃ pañhaṃ puṭṭho samaṇo gotamo neva gilituṃ na uggilituṃ sakkhissatī’’ti evaṃ cintetvā imaṃ payhaṃ pucchi. Tassa bhagavā ajjhāsayānurūpaṃ kathesi. So pañhabyākaraṇena ārādhitacitto pabbajjaṃ yāci. Satthā taṃ pabbājesi, so pabbajjākiccaṃ matthakaṃ pāpesi. Tena vuttaṃ ‘‘pabbajitvā arahattaṃ patto’’ti.
अवभूताति अधोभूता। अधोभावो सत्तानं अवड्ढि अवमङ्गलन्ति आह – ‘‘अवड्ढिभूता अवमङ्गलभूतायेवा’’ति। परिभूताति परिभवप्पत्ता। विज्जमानानन्ति पाळियं अनादरे सामिवचनन्ति तदत्थं दस्सेन्तो ‘‘विज्जमानेसू’’तिआह। पकट्ठं, पवड्ढं वा ञाणन्ति पञ्ञाणन्ति भगवतो ञाणं विसेसेत्वा वुत्तं।
Avabhūtāti adhobhūtā. Adhobhāvo sattānaṃ avaḍḍhi avamaṅgalanti āha – ‘‘avaḍḍhibhūtā avamaṅgalabhūtāyevā’’ti. Paribhūtāti paribhavappattā. Vijjamānānanti pāḷiyaṃ anādare sāmivacananti tadatthaṃ dassento ‘‘vijjamānesū’’tiāha. Pakaṭṭhaṃ, pavaḍḍhaṃ vā ñāṇanti paññāṇanti bhagavato ñāṇaṃ visesetvā vuttaṃ.
४७४. अभिजानित्वाति अभिविसिट्ठेन ञाणेन जानित्वा। वोसितवोसानाति कतकरणीयताय सब्बसो परिसोसितनिट्ठा। पारमिसङ्खातन्ति परमुक्कंसभावतो पारमीति सङ्खातं। तेनाह ‘‘सब्बधम्मानं पारभूत’’न्ति। ब्रह्मचरियस्साति सासनब्रह्मचरियस्स आदिभूतं। तेनाह ‘‘उप्पादका जनका’’ति। ‘‘इदमेवं भविस्सति इदमेव’’न्ति तक्कनं तक्को, सो एतस्स अत्थीति तक्की। यस्मा सो तं तं वत्थुं तथा तथा तक्कित्वा गण्हति, तस्मा वुत्तं ‘‘तक्कगाही’’ति। वीमंसनसीलो वीमंसी पच्चक्खभूतमत्थं वीमंसनभूताय पञ्ञाय केवलं वीमंसनतो। तेनाह ‘‘पञ्ञाचारं चरापेत्वा एवंवादी’’ति। यथावुत्ततक्कीवीमंसीभावेन तक्कपरियाहतं वीमंसानुचरितं सयंपटिभानं एवमेतन्ति वत्वा।
474.Abhijānitvāti abhivisiṭṭhena ñāṇena jānitvā. Vositavosānāti katakaraṇīyatāya sabbaso parisositaniṭṭhā. Pāramisaṅkhātanti paramukkaṃsabhāvato pāramīti saṅkhātaṃ. Tenāha ‘‘sabbadhammānaṃ pārabhūta’’nti. Brahmacariyassāti sāsanabrahmacariyassa ādibhūtaṃ. Tenāha ‘‘uppādakā janakā’’ti. ‘‘Idamevaṃ bhavissati idameva’’nti takkanaṃ takko, so etassa atthīti takkī. Yasmā so taṃ taṃ vatthuṃ tathā tathā takkitvā gaṇhati, tasmā vuttaṃ ‘‘takkagāhī’’ti. Vīmaṃsanasīlo vīmaṃsī paccakkhabhūtamatthaṃ vīmaṃsanabhūtāya paññāya kevalaṃ vīmaṃsanato. Tenāha ‘‘paññācāraṃ carāpetvā evaṃvādī’’ti. Yathāvuttatakkīvīmaṃsībhāvena takkapariyāhataṃ vīmaṃsānucaritaṃ sayaṃpaṭibhānaṃ evametanti vatvā.
४८५. अट्ठितपधानवतन्ति अञ्ञत्थ किस्मिञ्चि पुग्गले अट्ठितपधानवतं अनञ्ञसाधारणं भोतो गोतमस्स पधानं अहोसि। सप्पुरिसपधानवतं अहोसि सप्पुरिसपधानवताधिगतानं एतादिसानं अरहतं अच्छरियपुग्गलानंयेव आवेणिकपधानवतं अहोसि। अजानन्तोव पकासेतीति अयं पुच्छितमत्थं सयं पच्चक्खतो अजानन्तो एव केवलं सद्दं उप्पादेत्वाव पकासेसीति सञ्ञाय आह। अजाननभावे सन्तेति इमे अधिदेवाति पच्चक्खतो जानने असति। पण्डितेन मनुस्सेनाति लोकवोहारकुसलेन मनुस्सेन, त्वं पन लोकवोहारेपि अकुसलो। वचनत्थञ्हि अजानन्तो यं किञ्चि वदति। उच्चेन सम्मतन्ति उच्चं सुपाकटं सब्बसो तरुणदारकेहिपि सम्मतं। ञातमेतं यदिदं अत्थि देवाति। तेनाह ‘‘सुसुदारकापी’’तिआदि। देवाति उपपत्तिदेवा। अधिदेवा नाम सम्मुतिदेवेहि अधिकदेवाति कत्वा, तदञ्ञे च मनुस्से अधिकभावे किमेव वत्तब्बं। सेसं सुविञ्ञेय्यमेव।
485.Aṭṭhitapadhānavatanti aññattha kismiñci puggale aṭṭhitapadhānavataṃ anaññasādhāraṇaṃ bhoto gotamassa padhānaṃ ahosi. Sappurisapadhānavataṃ ahosi sappurisapadhānavatādhigatānaṃ etādisānaṃ arahataṃ acchariyapuggalānaṃyeva āveṇikapadhānavataṃ ahosi. Ajānantova pakāsetīti ayaṃ pucchitamatthaṃ sayaṃ paccakkhato ajānanto eva kevalaṃ saddaṃ uppādetvāva pakāsesīti saññāya āha. Ajānanabhāve santeti ime adhidevāti paccakkhato jānane asati. Paṇḍitena manussenāti lokavohārakusalena manussena, tvaṃ pana lokavohārepi akusalo. Vacanatthañhi ajānanto yaṃ kiñci vadati. Uccena sammatanti uccaṃ supākaṭaṃ sabbaso taruṇadārakehipi sammataṃ. Ñātametaṃ yadidaṃ atthi devāti. Tenāha ‘‘susudārakāpī’’tiādi. Devāti upapattidevā. Adhidevā nāma sammutidevehi adhikadevāti katvā, tadaññe ca manusse adhikabhāve kimeva vattabbaṃ. Sesaṃ suviññeyyameva.
पपञ्चसूदनिया मज्झिमनिकायट्ठकथाय
Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya
सङ्गारवसुत्तवण्णनाय लीनत्थप्पकासना समत्ता।
Saṅgāravasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
निट्ठिता च ब्राह्मणवग्गवण्णना।
Niṭṭhitā ca brāhmaṇavaggavaṇṇanā.
मज्झिमपण्णासटीका समत्ता।
Majjhimapaṇṇāsaṭīkā samattā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / मज्झिमनिकाय • Majjhimanikāya / १०. सङ्गारवसुत्तं • 10. Saṅgāravasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / मज्झिमनिकाय (अट्ठकथा) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / १०. सङ्गारवसुत्तवण्णना • 10. Saṅgāravasuttavaṇṇanā
