| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / इतिवुत्तक-अट्ठकथा • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
८. सङ्घभेदसुत्तवण्णना
8. Saṅghabhedasuttavaṇṇanā
१८. अट्ठमे एकधम्मोति कतरोयं सुत्तनिक्खेपो? अट्ठुप्पत्तिको। तत्रायं सङ्खेपकथा – देवदत्तो हि अजातसत्तुं दुग्गहणं गाहापेत्वा तस्स पितरं राजानं बिम्बिसारं तेन मारापेत्वापि अभिमारे पयोजेत्वापि सिलापविज्झनेन लोहितुप्पादकम्मं कत्वापि न तावता पाकटो जातो, नाळागिरिं विस्सज्जेत्वा पन पाकटो जातो। अथ महाजनो ‘‘एवरूपम्पि नाम पापं गहेत्वा राजा विचरती’’ति कोलाहलं अकासि, महाघोसो अहोसि। तं सुत्वा राजा अत्तना दीयमानानि पञ्च थालिपाकसतानि पच्छिन्दापेसि, उपट्ठानम्पिस्स नागमासि। नागरापि कुलं उपगतस्स कटच्छुभत्तम्पिस्स नादंसु। सो परिहीनलाभसक्कारो कोहञ्ञेन जीवितुकामो सत्थारं उपसङ्कमित्वा पञ्च वत्थूनि याचित्वा ‘‘अलं, देवदत्त, यो इच्छति, सो आरञ्ञिको होतू’’तिआदिना (पारा॰ ४०९; चूळव॰ ३४३) भगवता पटिक्खित्तो तेहि पञ्चहि वत्थूहि बालं लूखप्पसन्नं जनं सञ्ञापेन्तो पञ्चसते वज्जिपुत्तके सलाकं गाहापेत्वा सङ्घं भिन्दित्वाव ते आदाय गयासीसं अगमासि। अथ द्वे अग्गसावका सत्थु आणाय तत्थ गन्त्वा धम्मं देसेत्वा ते अरियफले पतिट्ठापेत्वा आनयिंसु। ये पनस्स सङ्घभेदाय परक्कमन्तस्स लद्धिं रोचेत्वा तथेव पग्गय्ह ठिता सङ्घे भिज्जन्ते भिन्ने च समनुञ्ञा अहेसुं, तेसं तं दीघरत्तं अहिताय दुक्खाय अहोसि ।
18. Aṭṭhame ekadhammoti kataroyaṃ suttanikkhepo? Aṭṭhuppattiko. Tatrāyaṃ saṅkhepakathā – devadatto hi ajātasattuṃ duggahaṇaṃ gāhāpetvā tassa pitaraṃ rājānaṃ bimbisāraṃ tena mārāpetvāpi abhimāre payojetvāpi silāpavijjhanena lohituppādakammaṃ katvāpi na tāvatā pākaṭo jāto, nāḷāgiriṃ vissajjetvā pana pākaṭo jāto. Atha mahājano ‘‘evarūpampi nāma pāpaṃ gahetvā rājā vicaratī’’ti kolāhalaṃ akāsi, mahāghoso ahosi. Taṃ sutvā rājā attanā dīyamānāni pañca thālipākasatāni pacchindāpesi, upaṭṭhānampissa nāgamāsi. Nāgarāpi kulaṃ upagatassa kaṭacchubhattampissa nādaṃsu. So parihīnalābhasakkāro kohaññena jīvitukāmo satthāraṃ upasaṅkamitvā pañca vatthūni yācitvā ‘‘alaṃ, devadatta, yo icchati, so āraññiko hotū’’tiādinā (pārā. 409; cūḷava. 343) bhagavatā paṭikkhitto tehi pañcahi vatthūhi bālaṃ lūkhappasannaṃ janaṃ saññāpento pañcasate vajjiputtake salākaṃ gāhāpetvā saṅghaṃ bhinditvāva te ādāya gayāsīsaṃ agamāsi. Atha dve aggasāvakā satthu āṇāya tattha gantvā dhammaṃ desetvā te ariyaphale patiṭṭhāpetvā ānayiṃsu. Ye panassa saṅghabhedāya parakkamantassa laddhiṃ rocetvā tatheva paggayha ṭhitā saṅghe bhijjante bhinne ca samanuññā ahesuṃ, tesaṃ taṃ dīgharattaṃ ahitāya dukkhāya ahosi .
देवदत्तोपि न चिरस्सेव रोगाभिभूतो बाळ्हगिलानो मरणकाले ‘‘सत्थारं वन्दिस्सामी’’ति मञ्चकसिविकाय नीयमानो जेतवनपोक्खरणितीरे ठपितो पथविया विवरे दिन्ने पतित्वा अवीचिम्हि निब्बत्ति, योजनसतिको चस्स अत्तभावो अहोसि कप्पट्ठियो तालक्खन्धपरिमाणेहि अयसूलेहि विनिविद्धो। देवदत्तपक्खिकानि च पञ्चमत्तानि कुलसतानि तस्स लद्धियं ठितानि सह बन्धवेहि निरये निब्बत्तानि। एकदिवसं भिक्खू धम्मसभायं कथं समुट्ठापेसुं ‘‘आवुसो, देवदत्तेन सङ्घं भिन्दन्तेन भारियं कम्मं कत’’न्ति। अथ सत्था धम्मसभं उपगन्त्वा ‘‘काय नुत्थ, भिक्खवे, एतरहि कथाय सन्निसिन्ना’’ति पुच्छित्वा ‘‘इमाय नामा’’ति वुत्ते सङ्घभेदे आदीनवं दस्सेन्तो इमं सुत्तं अभासि। केचि पन भणन्ति ‘‘देवदत्तस्स तप्पक्खिकानञ्च तथा निरये निब्बत्तभावं दिस्वा सङ्घभेदे आदीनवं दस्सेन्तो भगवा अत्तनो अज्झासयेनेव इमं सुत्तं देसेसी’’ति।
Devadattopi na cirasseva rogābhibhūto bāḷhagilāno maraṇakāle ‘‘satthāraṃ vandissāmī’’ti mañcakasivikāya nīyamāno jetavanapokkharaṇitīre ṭhapito pathaviyā vivare dinne patitvā avīcimhi nibbatti, yojanasatiko cassa attabhāvo ahosi kappaṭṭhiyo tālakkhandhaparimāṇehi ayasūlehi vinividdho. Devadattapakkhikāni ca pañcamattāni kulasatāni tassa laddhiyaṃ ṭhitāni saha bandhavehi niraye nibbattāni. Ekadivasaṃ bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, devadattena saṅghaṃ bhindantena bhāriyaṃ kammaṃ kata’’nti. Atha satthā dhammasabhaṃ upagantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte saṅghabhede ādīnavaṃ dassento imaṃ suttaṃ abhāsi. Keci pana bhaṇanti ‘‘devadattassa tappakkhikānañca tathā niraye nibbattabhāvaṃ disvā saṅghabhede ādīnavaṃ dassento bhagavā attano ajjhāsayeneva imaṃ suttaṃ desesī’’ti.
तत्थ एकधम्मोति एको अकुसलो महासावज्जधम्मो। लोकेति सत्तलोके। उप्पज्जमानो उप्पज्जतीति एत्थ भेदसंवत्तनिकेसु भण्डनादीसु सङ्घे उप्पन्नेसुपि ‘‘धम्मो अधम्मो’’तिआदीसु अट्ठारसभेदकरवत्थूसु यस्स कस्सचि दीपनवसेन वोहरन्तेसुपि तत्थ रुचिजननत्थं अनुस्सावेन्तेसुपि अनुस्सावेत्वा सलाकाय गाहितायपि सङ्घभेदो उप्पज्जमानो नाम होति, सलाकाय पन गाहिताय चत्तारो वा अतिरेका वा यदा आवेणिकं उद्देसं वा सङ्घकम्मं वा करोन्ति, तदा सङ्घभेदो उप्पज्जति नाम। कते पन तस्मिं सङ्घभेदो उप्पन्नो नाम? कम्मं, उद्देसो, वोहारो, अनुस्सावना, सलाकग्गाहोति इमेसु हि पञ्चसु सङ्घस्स भेदकारणेसु कम्मं वा उद्देसो वा पमाणं, वोहारानुस्सावनसलाकग्गाहा पन पुब्बभागाति।
Tattha ekadhammoti eko akusalo mahāsāvajjadhammo. Loketi sattaloke. Uppajjamāno uppajjatīti ettha bhedasaṃvattanikesu bhaṇḍanādīsu saṅghe uppannesupi ‘‘dhammo adhammo’’tiādīsu aṭṭhārasabhedakaravatthūsu yassa kassaci dīpanavasena voharantesupi tattha rucijananatthaṃ anussāventesupi anussāvetvā salākāya gāhitāyapi saṅghabhedo uppajjamāno nāma hoti, salākāya pana gāhitāya cattāro vā atirekā vā yadā āveṇikaṃ uddesaṃ vā saṅghakammaṃ vā karonti, tadā saṅghabhedo uppajjati nāma. Kate pana tasmiṃ saṅghabhedo uppanno nāma? Kammaṃ, uddeso, vohāro, anussāvanā, salākaggāhoti imesu hi pañcasu saṅghassa bhedakāraṇesu kammaṃ vā uddeso vā pamāṇaṃ, vohārānussāvanasalākaggāhā pana pubbabhāgāti.
बहुजनाहितायातिआदीसु ०.महाजनस्स झानमग्गादिसम्पत्तिनिवारणेन अहिताय, सग्गसम्पत्तिनिवारणेन असुखाय, अपायूपपत्तिहेतुभावेन अनत्थाय। अकुसलधम्मवसेन वा अहिताय, हितमत्तस्सपि अभावा सुगतियम्पि निब्बत्तनककायिकचेतसिकदुक्खाय उप्पज्जतीति सम्बन्धो । देवमनुस्सानन्ति इदं ‘‘बहुनो जनस्सा’’ति वुत्तेसु उक्कट्ठपुग्गलनिद्देसो। अपरो नयो – बहुजनाहितायाति बहुजनस्स महतो सत्तकायस्स अहितत्थाय, दिट्ठधम्मिकसम्परायिकअनत्थायाति अत्थो। असुखायाति दिट्ठधम्मिकसम्परायिकअसुखत्थाय, दुविधदुक्खत्थायाति अत्थो। अनत्थायाति परमत्थपटिक्खेपाय। निब्बानञ्हि परमत्थो, ततो उत्तरिं अत्थो नत्थि। अहितायाति मग्गपटिक्खेपाय। निब्बानसम्पापकमग्गतो हि उत्तरिं हितं नाम नत्थि। दुक्खायाति अरियसुखविराधनेन वट्टदुक्खताय। ये हि अरियसुखतो विरद्धा तं अधिगन्तुं अभब्बा, ते वट्टदुक्खे परिब्भमन्ति, अरियसुखतो च उत्तरिं सुखं नाम नत्थि। वुत्तञ्हेतं ‘‘अयं समाधि पच्चुप्पन्नसुखो चेव आयतिञ्च सुखविपाको’’ति (दी॰ नि॰ ३.३५५; अ॰ नि॰ ५.२७)।
Bahujanāhitāyātiādīsu 0.mahājanassa jhānamaggādisampattinivāraṇena ahitāya, saggasampattinivāraṇena asukhāya, apāyūpapattihetubhāvena anatthāya. Akusaladhammavasena vā ahitāya, hitamattassapi abhāvā sugatiyampi nibbattanakakāyikacetasikadukkhāya uppajjatīti sambandho . Devamanussānanti idaṃ ‘‘bahuno janassā’’ti vuttesu ukkaṭṭhapuggalaniddeso. Aparo nayo – bahujanāhitāyāti bahujanassa mahato sattakāyassa ahitatthāya, diṭṭhadhammikasamparāyikaanatthāyāti attho. Asukhāyāti diṭṭhadhammikasamparāyikaasukhatthāya, duvidhadukkhatthāyāti attho. Anatthāyāti paramatthapaṭikkhepāya. Nibbānañhi paramattho, tato uttariṃ attho natthi. Ahitāyāti maggapaṭikkhepāya. Nibbānasampāpakamaggato hi uttariṃ hitaṃ nāma natthi. Dukkhāyāti ariyasukhavirādhanena vaṭṭadukkhatāya. Ye hi ariyasukhato viraddhā taṃ adhigantuṃ abhabbā, te vaṭṭadukkhe paribbhamanti, ariyasukhato ca uttariṃ sukhaṃ nāma natthi. Vuttañhetaṃ ‘‘ayaṃ samādhi paccuppannasukho ceva āyatiñca sukhavipāko’’ti (dī. ni. 3.355; a. ni. 5.27).
इदानि ‘‘सङ्घभेदो’’ति सरूपतो दस्सेत्वा तस्स अहितादीनं एकन्तहेतुभावं पकासेतुं ‘‘सङ्घे खो पन, भिक्खवे, भिन्ने’’तिआदिमाह। तत्थ भिन्नेति निमित्तत्थे भुम्मं यथा ‘‘अधनानं धने अननुप्पदीयमाने’’ति (दी॰ नि॰ ३.९१), भेदहेतूति अत्थो। अञ्ञमञ्ञं भण्डनानीति चतुन्नं परिसानं तप्पक्खिकानञ्च ‘‘एसो धम्मो, नेसो धम्मो’’ति अञ्ञमञ्ञं विवदनानि। भण्डनञ्हि कलहस्स पुब्बभागो। परिभासाति ‘‘इदञ्चिदञ्च वो अनत्थं करिस्सामा’’ति भयुप्पादनवसेन तज्जना। परिक्खेपाति जातिआदिवसेन परितो खेपा, दसहि अक्कोसवत्थूहि खुंसनवम्भना। परिच्चजनाति उक्खेपनियकम्मकरणादिवसेन निस्सारणा। तत्थाति तस्मिं सङ्घभेदे, तन्निमित्ते वा भण्डनादिके। अप्पसन्नाति रतनत्तयगुणानं अनभिञ्ञा। न पसीदन्तीति ‘‘धम्मचारिनो समचारिनो’’तिआदिना य्वायं भिक्खूसु पसादनाकारो, तथा न पसीदन्ति, तेसं वा सोतब्बं सद्धातब्बं न मञ्ञन्ति। तथा च धम्मे सत्थरि च अप्पसन्नाव होन्ति। एकच्चानं अञ्ञथत्तन्ति पुथुज्जनानं अविरुळ्हसद्धानं पसादञ्ञथत्तं।
Idāni ‘‘saṅghabhedo’’ti sarūpato dassetvā tassa ahitādīnaṃ ekantahetubhāvaṃ pakāsetuṃ ‘‘saṅghe kho pana, bhikkhave, bhinne’’tiādimāha. Tattha bhinneti nimittatthe bhummaṃ yathā ‘‘adhanānaṃ dhane ananuppadīyamāne’’ti (dī. ni. 3.91), bhedahetūti attho. Aññamaññaṃ bhaṇḍanānīti catunnaṃ parisānaṃ tappakkhikānañca ‘‘eso dhammo, neso dhammo’’ti aññamaññaṃ vivadanāni. Bhaṇḍanañhi kalahassa pubbabhāgo. Paribhāsāti ‘‘idañcidañca vo anatthaṃ karissāmā’’ti bhayuppādanavasena tajjanā. Parikkhepāti jātiādivasena parito khepā, dasahi akkosavatthūhi khuṃsanavambhanā. Pariccajanāti ukkhepaniyakammakaraṇādivasena nissāraṇā. Tatthāti tasmiṃ saṅghabhede, tannimitte vā bhaṇḍanādike. Appasannāti ratanattayaguṇānaṃ anabhiññā. Na pasīdantīti ‘‘dhammacārino samacārino’’tiādinā yvāyaṃ bhikkhūsu pasādanākāro, tathā na pasīdanti, tesaṃ vā sotabbaṃ saddhātabbaṃ na maññanti. Tathā ca dhamme satthari ca appasannāva honti. Ekaccānaṃ aññathattanti puthujjanānaṃ aviruḷhasaddhānaṃ pasādaññathattaṃ.
गाथायं आपायिकोतिआदीसु अपाये निब्बत्तनारहताय आपायिको। तत्थपि अवीचिसङ्खाते महानिरये उप्पज्जतीति नेरयिको। एकं अन्तरकप्पं परिपुण्णमेव कत्वा तत्थ तिट्ठतीति कप्पट्ठो। सङ्घभेदसङ्खाते वग्गे रतोति वग्गरतो। अधम्मियताय अधम्मो। भेदकरवत्थूहि सङ्घभेदसङ्खाते एव च अधम्मे ठितोति अधम्मट्ठो। योगक्खेमा पधंसतीति योगक्खेमतो हिततो पधंसति परिहायति, चतूहि वा योगेहि अनुपद्दुतत्ता योगक्खेमं नाम अरहत्तं निब्बानञ्च, ततो पनस्स धंसने वत्तब्बमेव नत्थि। दिट्ठिसीलसामञ्ञतो संहतट्ठेन सङ्घं, ततो एव एककम्मादिविधानयोगेन समग्गं सहितं। भेत्वानाति पुब्बे वुत्तलक्खणेन सङ्घभेदेन भिन्दित्वा। कप्पन्ति आयुकप्पं। सो पनेत्थ अन्तरकप्पोव। निरयम्हीति अवीचिमहानिरयम्हि।
Gāthāyaṃ āpāyikotiādīsu apāye nibbattanārahatāya āpāyiko. Tatthapi avīcisaṅkhāte mahāniraye uppajjatīti nerayiko. Ekaṃ antarakappaṃ paripuṇṇameva katvā tattha tiṭṭhatīti kappaṭṭho. Saṅghabhedasaṅkhāte vagge ratoti vaggarato. Adhammiyatāya adhammo. Bhedakaravatthūhi saṅghabhedasaṅkhāte eva ca adhamme ṭhitoti adhammaṭṭho. Yogakkhemā padhaṃsatīti yogakkhemato hitato padhaṃsati parihāyati, catūhi vā yogehi anupaddutattā yogakkhemaṃ nāma arahattaṃ nibbānañca, tato panassa dhaṃsane vattabbameva natthi. Diṭṭhisīlasāmaññato saṃhataṭṭhena saṅghaṃ, tato eva ekakammādividhānayogena samaggaṃ sahitaṃ. Bhetvānāti pubbe vuttalakkhaṇena saṅghabhedena bhinditvā. Kappanti āyukappaṃ. So panettha antarakappova. Nirayamhīti avīcimahānirayamhi.
अट्ठमसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Aṭṭhamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / इतिवुत्तकपाळि • Itivuttakapāḷi / ८. सङ्घभेदसुत्तं • 8. Saṅghabhedasuttaṃ
