| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / उदान-अट्ठकथा • Udāna-aṭṭhakathā |
८. सङ्घभेदसुत्तवण्णना
8. Saṅghabhedasuttavaṇṇanā
४८. अट्ठमे आयस्मन्तं आनन्दं एतदवोचाति अभिमारे पयोजेत्वा नाळागिरिं विस्सज्जापेत्वा सिलं पवट्टेत्वा भगवतो अनत्थं कातुं असक्कोन्तो ‘‘सङ्घं भिन्दित्वा चक्कभेदं करिस्सामी’’ति अधिप्पायेन एतं ‘‘अज्जतग्गे’’तिआदिवचनं अवोच। अञ्ञत्रेव भगवताति विना एव भगवन्तं, सत्थारं अकत्वाति अत्थो। अञ्ञत्र भिक्खुसङ्घाति विना एव भिक्खुसङ्घं। उपोसथं करिस्सामि सङ्घकम्मानि चाति भगवतो ओवादकारकं भिक्खुसङ्घं विसुं कत्वा मं अनुवत्तन्तेहि भिक्खूहि सद्धिं आवेणिकं उपोसथं सङ्घकम्मानि च करिस्सामीति अत्थो। देवदत्तो सङ्घं भिन्दिस्सतीति भेदकरानं सब्बेसं देवदत्तेन सज्जितत्ता एकंसेनेव देवदत्तो अज्ज सङ्घं भिन्दिस्सति द्विधा करिस्सति। ‘‘अधम्मं धम्मो’’तिआदीसु हि अट्ठारससु भेदकरवत्थूसु यंकिञ्चि एकम्पि वत्थुं दीपेत्वा तेन तेन कारणेन ‘‘इमं गण्हथ, इमं रोचेथा’’ति सञ्ञापेत्वा सलाकं गाहेत्वा विसुं सङ्घकम्मे कते सङ्घो भिन्नो होति। वुत्तञ्हेतं –
48. Aṭṭhame āyasmantaṃ ānandaṃ etadavocāti abhimāre payojetvā nāḷāgiriṃ vissajjāpetvā silaṃ pavaṭṭetvā bhagavato anatthaṃ kātuṃ asakkonto ‘‘saṅghaṃ bhinditvā cakkabhedaṃ karissāmī’’ti adhippāyena etaṃ ‘‘ajjatagge’’tiādivacanaṃ avoca. Aññatreva bhagavatāti vinā eva bhagavantaṃ, satthāraṃ akatvāti attho. Aññatra bhikkhusaṅghāti vinā eva bhikkhusaṅghaṃ. Uposathaṃ karissāmi saṅghakammāni cāti bhagavato ovādakārakaṃ bhikkhusaṅghaṃ visuṃ katvā maṃ anuvattantehi bhikkhūhi saddhiṃ āveṇikaṃ uposathaṃ saṅghakammāni ca karissāmīti attho. Devadatto saṅghaṃ bhindissatīti bhedakarānaṃ sabbesaṃ devadattena sajjitattā ekaṃseneva devadatto ajja saṅghaṃ bhindissati dvidhā karissati. ‘‘Adhammaṃ dhammo’’tiādīsu hi aṭṭhārasasu bhedakaravatthūsu yaṃkiñci ekampi vatthuṃ dīpetvā tena tena kāraṇena ‘‘imaṃ gaṇhatha, imaṃ rocethā’’ti saññāpetvā salākaṃ gāhetvā visuṃ saṅghakamme kate saṅgho bhinno hoti. Vuttañhetaṃ –
‘‘पञ्चहि, उपालि, आकारेहि सङ्घो भिज्जति कम्मेन उद्देसेन वोहरन्तो अनुस्सावनेन सलाकग्गाहेना’’ति (परि॰ ४५८)।
‘‘Pañcahi, upāli, ākārehi saṅgho bhijjati kammena uddesena voharanto anussāvanena salākaggāhenā’’ti (pari. 458).
तत्थ कम्मेनाति अपलोकनकम्मादीसु चतूसु कम्मेसु अञ्ञतरेन कम्मेन। उद्देसेनाति पञ्चसु पातिमोक्खुद्देसेसु अञ्ञतरेन उद्देसेन। वोहरन्तोति ताहि ताहि उप्पत्तीहि ‘‘अधम्मं धम्मो’’तिआदीनि (अ॰ नि॰ १०.३७; चूळव॰ ३५२) अट्ठारसभेदकरवत्थूनि दीपेन्तो। अनुस्सावनेनाति ‘‘ननु तुम्हे जानाथ मय्हं उच्चाकुला पब्बजितभावं बहुस्सुतभावञ्च, मादिसो नाम उद्धम्मं उब्बिनयं गाहेय्याति किं तुम्हाकं चित्तम्पि उप्पादेतुं युत्तं, किमहं अपायतो न भायामी’’तिआदिना नयेन कण्णमूले वचीभेदं कत्वा अनुस्सावनेन। सलाकग्गाहेनाति एवं अनुस्सावेत्वा तेसं चित्तं उपत्थम्भेत्वा अनावत्तिधम्मे कत्वा ‘‘गण्हथ इमं सलाक’’न्ति सलाकग्गाहेन।
Tattha kammenāti apalokanakammādīsu catūsu kammesu aññatarena kammena. Uddesenāti pañcasu pātimokkhuddesesu aññatarena uddesena. Voharantoti tāhi tāhi uppattīhi ‘‘adhammaṃ dhammo’’tiādīni (a. ni. 10.37; cūḷava. 352) aṭṭhārasabhedakaravatthūni dīpento. Anussāvanenāti ‘‘nanu tumhe jānātha mayhaṃ uccākulā pabbajitabhāvaṃ bahussutabhāvañca, mādiso nāma uddhammaṃ ubbinayaṃ gāheyyāti kiṃ tumhākaṃ cittampi uppādetuṃ yuttaṃ, kimahaṃ apāyato na bhāyāmī’’tiādinā nayena kaṇṇamūle vacībhedaṃ katvā anussāvanena. Salākaggāhenāti evaṃ anussāvetvā tesaṃ cittaṃ upatthambhetvā anāvattidhamme katvā ‘‘gaṇhatha imaṃ salāka’’nti salākaggāhena.
एत्थ च कम्ममेव उद्देसो वा पमाणं, वोहारानुस्सावनसलाकग्गाहा पन पुब्बभागा। अट्ठारसवत्थुदीपनवसेन हि वोहरन्तेन तत्थ रुचिजननत्थं अनुस्सावेत्वा सलाकाय गाहितायपि अभिन्नोव होति सङ्घो। यदा पनेवं चत्तारो वा अतिरेका वा सलाकं गाहेत्वा आवेणिकं उद्देसं वा कम्मं वा करोन्ति, तदा सङ्घो भिन्नो नाम होति। देवदत्तो च सब्बं सङ्घभेदस्स पुब्बभागं निप्फादेत्वा ‘‘एकंसेनेव अज्ज आवेणिकं उपोसथं सङ्घकम्मञ्च करिस्सामी’’ति चिन्तेत्वा ‘‘अज्जतग्गे’’तिआदिवचनं अवोच। तेनाह – ‘‘अज्ज, भन्ते, देवदत्तो सङ्घं भिन्दिस्सती’’ति। यतो अवोचुम्हा ‘‘भेदकरानं सब्बेसं देवदत्तेन सज्जितत्ता’’ति।
Ettha ca kammameva uddeso vā pamāṇaṃ, vohārānussāvanasalākaggāhā pana pubbabhāgā. Aṭṭhārasavatthudīpanavasena hi voharantena tattha rucijananatthaṃ anussāvetvā salākāya gāhitāyapi abhinnova hoti saṅgho. Yadā panevaṃ cattāro vā atirekā vā salākaṃ gāhetvā āveṇikaṃ uddesaṃ vā kammaṃ vā karonti, tadā saṅgho bhinno nāma hoti. Devadatto ca sabbaṃ saṅghabhedassa pubbabhāgaṃ nipphādetvā ‘‘ekaṃseneva ajja āveṇikaṃ uposathaṃ saṅghakammañca karissāmī’’ti cintetvā ‘‘ajjatagge’’tiādivacanaṃ avoca. Tenāha – ‘‘ajja, bhante, devadatto saṅghaṃ bhindissatī’’ti. Yato avocumhā ‘‘bhedakarānaṃ sabbesaṃ devadattena sajjitattā’’ti.
एतमत्थं विदित्वाति एतं अवीचिमहानिरयुप्पत्तिसंवत्तनियं कप्पट्ठियं अतेकिच्छं देवदत्तेन निब्बत्तियमानं सङ्घभेदकम्मं सब्बाकारतो विदित्वा । इमं उदानन्ति कुसलाकुसलेसु यथाक्कमं सप्पुरिसासप्पुरिससभागविसभागपटिपत्तिवसेन पन सुकुसलाति इदमत्थविभावनं इमं उदानं उदानेसि।
Etamatthaṃ viditvāti etaṃ avīcimahānirayuppattisaṃvattaniyaṃ kappaṭṭhiyaṃ atekicchaṃ devadattena nibbattiyamānaṃ saṅghabhedakammaṃ sabbākārato viditvā . Imaṃ udānanti kusalākusalesu yathākkamaṃ sappurisāsappurisasabhāgavisabhāgapaṭipattivasena pana sukusalāti idamatthavibhāvanaṃ imaṃ udānaṃ udānesi.
तत्थ सुकरं साधुना साधूति अत्तनो परेसञ्च हितं साधेतीति साधु, सम्मापटिपन्नो। तेन साधुना सारिपुत्तादिना सावकेन पच्चेकबुद्धेन सम्मासम्बुद्धेन अञ्ञेन वा लोकियसाधुना साधु सुन्दरं भद्दकं अत्तनो परेसञ्च हितसुखावहं सुकरं सुखेन कातुं सक्का। साधु पापेन दुक्करन्ति तदेव पन वुत्तलक्खणं साधु पापेन देवदत्तादिना पापपुग्गलेन दुक्करं कातुं न सक्का, न सो तं कातुं सक्कोतीति अत्थो। पापं पापेन सुकरन्ति पापं असुन्दरं अत्तनो परेसञ्च अनत्थावहं पापेन यथावुत्तपापपुग्गलेन सुकरं सुखेन कातुं सक्कुणेय्य। पापमरियेहि दुक्करन्ति अरियेहि पन बुद्धादीहि तं तं पापं दुक्करं दुरभिसम्भवं। सेतुघातोयेव हि तेसन्ति सत्था दीपेति।
Tattha sukaraṃ sādhunā sādhūti attano paresañca hitaṃ sādhetīti sādhu, sammāpaṭipanno. Tena sādhunā sāriputtādinā sāvakena paccekabuddhena sammāsambuddhena aññena vā lokiyasādhunā sādhu sundaraṃ bhaddakaṃ attano paresañca hitasukhāvahaṃ sukaraṃ sukhena kātuṃ sakkā. Sādhu pāpena dukkaranti tadeva pana vuttalakkhaṇaṃ sādhu pāpena devadattādinā pāpapuggalena dukkaraṃ kātuṃ na sakkā, na so taṃ kātuṃ sakkotīti attho. Pāpaṃ pāpena sukaranti pāpaṃ asundaraṃ attano paresañca anatthāvahaṃ pāpena yathāvuttapāpapuggalena sukaraṃ sukhena kātuṃ sakkuṇeyya. Pāpamariyehi dukkaranti ariyehi pana buddhādīhi taṃ taṃ pāpaṃ dukkaraṃ durabhisambhavaṃ. Setughātoyeva hi tesanti satthā dīpeti.
अट्ठमसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Aṭṭhamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / उदानपाळि • Udānapāḷi / ८. सङ्घभेदसुत्तं • 8. Saṅghabhedasuttaṃ
