| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ඉතිවුත්‌තක-අට්‌ඨකථා • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
8. සඞ්‌ඝභෙදසුත්‌තවණ්‌ණනා
8. Saṅghabhedasuttavaṇṇanā
18. අට්‌ඨමෙ එකධම්‌මොති කතරොයං සුත්‌තනික්‌ඛෙපො? අට්‌ඨුප්‌පත්‌තිකො. තත්‍රායං සඞ්‌ඛෙපකථා – දෙවදත්‌තො හි අජාතසත්‌තුං දුග්‌ගහණං ගාහාපෙත්‌වා තස්‌ස පිතරං රාජානං බිම්‌බිසාරං තෙන මාරාපෙත්‌වාපි අභිමාරෙ පයොජෙත්‌වාපි සිලාපවිජ්‌ඣනෙන ලොහිතුප්‌පාදකම්‌මං කත්‌වාපි න තාවතා පාකටො ජාතො, නාළාගිරිං විස්‌සජ්‌ජෙත්‌වා පන පාකටො ජාතො. අථ මහාජනො ‘‘එවරූපම්‌පි නාම පාපං ගහෙත්‌වා රාජා විචරතී’’ති කොලාහලං අකාසි, මහාඝොසො අහොසි. තං සුත්‌වා රාජා අත්‌තනා දීයමානානි පඤ්‌ච ථාලිපාකසතානි පච්‌ඡින්‌දාපෙසි, උපට්‌ඨානම්‌පිස්‌ස නාගමාසි. නාගරාපි කුලං උපගතස්‌ස කටච්‌ඡුභත්‌තම්‌පිස්‌ස නාදංසු. සො පරිහීනලාභසක්‌කාරො කොහඤ්‌ඤෙන ජීවිතුකාමො සත්‌ථාරං උපසඞ්‌කමිත්‌වා පඤ්‌ච වත්‌ථූනි යාචිත්‌වා ‘‘අලං, දෙවදත්‌ත, යො ඉච්‌ඡති, සො ආරඤ්‌ඤිකො හොතූ’’තිආදිනා (පාරා. 409; චූළව. 343) භගවතා පටික්‌ඛිත්‌තො තෙහි පඤ්‌චහි වත්‌ථූහි බාලං ලූඛප්‌පසන්‌නං ජනං සඤ්‌ඤාපෙන්‌තො පඤ්‌චසතෙ වජ්‌ජිපුත්‌තකෙ සලාකං ගාහාපෙත්‌වා සඞ්‌ඝං භින්‌දිත්‌වාව තෙ ආදාය ගයාසීසං අගමාසි. අථ ද්‌වෙ අග්‌ගසාවකා සත්‌ථු ආණාය තත්‌ථ ගන්‌ත්‌වා ධම්‌මං දෙසෙත්‌වා තෙ අරියඵලෙ පතිට්‌ඨාපෙත්‌වා ආනයිංසු. යෙ පනස්‌ස සඞ්‌ඝභෙදාය පරක්‌කමන්‌තස්‌ස ලද්‌ධිං රොචෙත්‌වා තථෙව පග්‌ගය්‌හ ඨිතා සඞ්‌ඝෙ භිජ්‌ජන්‌තෙ භින්‌නෙ ච සමනුඤ්‌ඤා අහෙසුං, තෙසං තං දීඝරත්‌තං අහිතාය දුක්‌ඛාය අහොසි .
18. Aṭṭhame ekadhammoti kataroyaṃ suttanikkhepo? Aṭṭhuppattiko. Tatrāyaṃ saṅkhepakathā – devadatto hi ajātasattuṃ duggahaṇaṃ gāhāpetvā tassa pitaraṃ rājānaṃ bimbisāraṃ tena mārāpetvāpi abhimāre payojetvāpi silāpavijjhanena lohituppādakammaṃ katvāpi na tāvatā pākaṭo jāto, nāḷāgiriṃ vissajjetvā pana pākaṭo jāto. Atha mahājano ‘‘evarūpampi nāma pāpaṃ gahetvā rājā vicaratī’’ti kolāhalaṃ akāsi, mahāghoso ahosi. Taṃ sutvā rājā attanā dīyamānāni pañca thālipākasatāni pacchindāpesi, upaṭṭhānampissa nāgamāsi. Nāgarāpi kulaṃ upagatassa kaṭacchubhattampissa nādaṃsu. So parihīnalābhasakkāro kohaññena jīvitukāmo satthāraṃ upasaṅkamitvā pañca vatthūni yācitvā ‘‘alaṃ, devadatta, yo icchati, so āraññiko hotū’’tiādinā (pārā. 409; cūḷava. 343) bhagavatā paṭikkhitto tehi pañcahi vatthūhi bālaṃ lūkhappasannaṃ janaṃ saññāpento pañcasate vajjiputtake salākaṃ gāhāpetvā saṅghaṃ bhinditvāva te ādāya gayāsīsaṃ agamāsi. Atha dve aggasāvakā satthu āṇāya tattha gantvā dhammaṃ desetvā te ariyaphale patiṭṭhāpetvā ānayiṃsu. Ye panassa saṅghabhedāya parakkamantassa laddhiṃ rocetvā tatheva paggayha ṭhitā saṅghe bhijjante bhinne ca samanuññā ahesuṃ, tesaṃ taṃ dīgharattaṃ ahitāya dukkhāya ahosi .
දෙවදත්‌තොපි න චිරස්‌සෙව රොගාභිභූතො බාළ්‌හගිලානො මරණකාලෙ ‘‘සත්‌ථාරං වන්‌දිස්‌සාමී’’ති මඤ්‌චකසිවිකාය නීයමානො ජෙතවනපොක්‌ඛරණිතීරෙ ඨපිතො පථවියා විවරෙ දින්‌නෙ පතිත්‌වා අවීචිම්‌හි නිබ්‌බත්‌ති, යොජනසතිකො චස්‌ස අත්‌තභාවො අහොසි කප්‌පට්‌ඨියො තාලක්‌ඛන්‌ධපරිමාණෙහි අයසූලෙහි විනිවිද්‌ධො. දෙවදත්‌තපක්‌ඛිකානි ච පඤ්‌චමත්‌තානි කුලසතානි තස්‌ස ලද්‌ධියං ඨිතානි සහ බන්‌ධවෙහි නිරයෙ නිබ්‌බත්‌තානි. එකදිවසං භික්‌ඛූ ධම්‌මසභායං කථං සමුට්‌ඨාපෙසුං ‘‘ආවුසො, දෙවදත්‌තෙන සඞ්‌ඝං භින්‌දන්‌තෙන භාරියං කම්‌මං කත’’න්‌ති. අථ සත්‌ථා ධම්‌මසභං උපගන්‌ත්‌වා ‘‘කාය නුත්‌ථ, භික්‌ඛවෙ, එතරහි කථාය සන්‌නිසින්‌නා’’ති පුච්‌ඡිත්‌වා ‘‘ඉමාය නාමා’’ති වුත්‌තෙ සඞ්‌ඝභෙදෙ ආදීනවං දස්‌සෙන්‌තො ඉමං සුත්‌තං අභාසි. කෙචි පන භණන්‌ති ‘‘දෙවදත්‌තස්‌ස තප්‌පක්‌ඛිකානඤ්‌ච තථා නිරයෙ නිබ්‌බත්‌තභාවං දිස්‌වා සඞ්‌ඝභෙදෙ ආදීනවං දස්‌සෙන්‌තො භගවා අත්‌තනො අජ්‌ඣාසයෙනෙව ඉමං සුත්‌තං දෙසෙසී’’ති.
Devadattopi na cirasseva rogābhibhūto bāḷhagilāno maraṇakāle ‘‘satthāraṃ vandissāmī’’ti mañcakasivikāya nīyamāno jetavanapokkharaṇitīre ṭhapito pathaviyā vivare dinne patitvā avīcimhi nibbatti, yojanasatiko cassa attabhāvo ahosi kappaṭṭhiyo tālakkhandhaparimāṇehi ayasūlehi vinividdho. Devadattapakkhikāni ca pañcamattāni kulasatāni tassa laddhiyaṃ ṭhitāni saha bandhavehi niraye nibbattāni. Ekadivasaṃ bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, devadattena saṅghaṃ bhindantena bhāriyaṃ kammaṃ kata’’nti. Atha satthā dhammasabhaṃ upagantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte saṅghabhede ādīnavaṃ dassento imaṃ suttaṃ abhāsi. Keci pana bhaṇanti ‘‘devadattassa tappakkhikānañca tathā niraye nibbattabhāvaṃ disvā saṅghabhede ādīnavaṃ dassento bhagavā attano ajjhāsayeneva imaṃ suttaṃ desesī’’ti.
තත්‌ථ එකධම්‌මොති එකො අකුසලො මහාසාවජ්‌ජධම්‌මො. ලොකෙති සත්‌තලොකෙ. උප්‌පජ්‌ජමානො උප්‌පජ්‌ජතීති එත්‌ථ භෙදසංවත්‌තනිකෙසු භණ්‌ඩනාදීසු සඞ්‌ඝෙ උප්‌පන්‌නෙසුපි ‘‘ධම්‌මො අධම්‌මො’’තිආදීසු අට්‌ඨාරසභෙදකරවත්‌ථූසු යස්‌ස කස්‌සචි දීපනවසෙන වොහරන්‌තෙසුපි තත්‌ථ රුචිජනනත්‌ථං අනුස්‌සාවෙන්‌තෙසුපි අනුස්‌සාවෙත්‌වා සලාකාය ගාහිතායපි සඞ්‌ඝභෙදො උප්‌පජ්‌ජමානො නාම හොති, සලාකාය පන ගාහිතාය චත්‌තාරො වා අතිරෙකා වා යදා ආවෙණිකං උද්‌දෙසං වා සඞ්‌ඝකම්‌මං වා කරොන්‌ති, තදා සඞ්‌ඝභෙදො උප්‌පජ්‌ජති නාම. කතෙ පන තස්‌මිං සඞ්‌ඝභෙදො උප්‌පන්‌නො නාම? කම්‌මං, උද්‌දෙසො, වොහාරො, අනුස්‌සාවනා, සලාකග්‌ගාහොති ඉමෙසු හි පඤ්‌චසු සඞ්‌ඝස්‌ස භෙදකාරණෙසු කම්‌මං වා උද්‌දෙසො වා පමාණං, වොහාරානුස්‌සාවනසලාකග්‌ගාහා පන පුබ්‌බභාගාති.
Tattha ekadhammoti eko akusalo mahāsāvajjadhammo. Loketi sattaloke. Uppajjamāno uppajjatīti ettha bhedasaṃvattanikesu bhaṇḍanādīsu saṅghe uppannesupi ‘‘dhammo adhammo’’tiādīsu aṭṭhārasabhedakaravatthūsu yassa kassaci dīpanavasena voharantesupi tattha rucijananatthaṃ anussāventesupi anussāvetvā salākāya gāhitāyapi saṅghabhedo uppajjamāno nāma hoti, salākāya pana gāhitāya cattāro vā atirekā vā yadā āveṇikaṃ uddesaṃ vā saṅghakammaṃ vā karonti, tadā saṅghabhedo uppajjati nāma. Kate pana tasmiṃ saṅghabhedo uppanno nāma? Kammaṃ, uddeso, vohāro, anussāvanā, salākaggāhoti imesu hi pañcasu saṅghassa bhedakāraṇesu kammaṃ vā uddeso vā pamāṇaṃ, vohārānussāvanasalākaggāhā pana pubbabhāgāti.
බහුජනාහිතායාතිආදීසු 0.මහාජනස්‌ස ඣානමග්‌ගාදිසම්‌පත්‌තිනිවාරණෙන අහිතාය, සග්‌ගසම්‌පත්‌තිනිවාරණෙන අසුඛාය, අපායූපපත්‌තිහෙතුභාවෙන අනත්‌ථාය. අකුසලධම්‌මවසෙන වා අහිතාය, හිතමත්‌තස්‌සපි අභාවා සුගතියම්‌පි නිබ්‌බත්‌තනකකායිකචෙතසිකදුක්‌ඛාය උප්‌පජ්‌ජතීති සම්‌බන්‌ධො . දෙවමනුස්‌සානන්‌ති ඉදං ‘‘බහුනො ජනස්‌සා’’ති වුත්‌තෙසු උක්‌කට්‌ඨපුග්‌ගලනිද්‌දෙසො. අපරො නයො – බහුජනාහිතායාති බහුජනස්‌ස මහතො සත්‌තකායස්‌ස අහිතත්‌ථාය, දිට්‌ඨධම්‌මිකසම්‌පරායිකඅනත්‌ථායාති අත්‌ථො. අසුඛායාති දිට්‌ඨධම්‌මිකසම්‌පරායිකඅසුඛත්‌ථාය, දුවිධදුක්‌ඛත්‌ථායාති අත්‌ථො. අනත්‌ථායාති පරමත්‌ථපටික්‌ඛෙපාය. නිබ්‌බානඤ්‌හි පරමත්‌ථො, තතො උත්‌තරිං අත්‌ථො නත්‌ථි. අහිතායාති මග්‌ගපටික්‌ඛෙපාය. නිබ්‌බානසම්‌පාපකමග්‌ගතො හි උත්‌තරිං හිතං නාම නත්‌ථි. දුක්‌ඛායාති අරියසුඛවිරාධනෙන වට්‌ටදුක්‌ඛතාය. යෙ හි අරියසුඛතො විරද්‌ධා තං අධිගන්‌තුං අභබ්‌බා, තෙ වට්‌ටදුක්‌ඛෙ පරිබ්‌භමන්‌ති, අරියසුඛතො ච උත්‌තරිං සුඛං නාම නත්‌ථි. වුත්‌තඤ්‌හෙතං ‘‘අයං සමාධි පච්‌චුප්‌පන්‌නසුඛො චෙව ආයතිඤ්‌ච සුඛවිපාකො’’ති (දී. නි. 3.355; අ. නි. 5.27).
Bahujanāhitāyātiādīsu 0.mahājanassa jhānamaggādisampattinivāraṇena ahitāya, saggasampattinivāraṇena asukhāya, apāyūpapattihetubhāvena anatthāya. Akusaladhammavasena vā ahitāya, hitamattassapi abhāvā sugatiyampi nibbattanakakāyikacetasikadukkhāya uppajjatīti sambandho . Devamanussānanti idaṃ ‘‘bahuno janassā’’ti vuttesu ukkaṭṭhapuggalaniddeso. Aparo nayo – bahujanāhitāyāti bahujanassa mahato sattakāyassa ahitatthāya, diṭṭhadhammikasamparāyikaanatthāyāti attho. Asukhāyāti diṭṭhadhammikasamparāyikaasukhatthāya, duvidhadukkhatthāyāti attho. Anatthāyāti paramatthapaṭikkhepāya. Nibbānañhi paramattho, tato uttariṃ attho natthi. Ahitāyāti maggapaṭikkhepāya. Nibbānasampāpakamaggato hi uttariṃ hitaṃ nāma natthi. Dukkhāyāti ariyasukhavirādhanena vaṭṭadukkhatāya. Ye hi ariyasukhato viraddhā taṃ adhigantuṃ abhabbā, te vaṭṭadukkhe paribbhamanti, ariyasukhato ca uttariṃ sukhaṃ nāma natthi. Vuttañhetaṃ ‘‘ayaṃ samādhi paccuppannasukho ceva āyatiñca sukhavipāko’’ti (dī. ni. 3.355; a. ni. 5.27).
ඉදානි ‘‘සඞ්‌ඝභෙදො’’ති සරූපතො දස්‌සෙත්‌වා තස්‌ස අහිතාදීනං එකන්‌තහෙතුභාවං පකාසෙතුං ‘‘සඞ්‌ඝෙ ඛො පන, භික්‌ඛවෙ, භින්‌නෙ’’තිආදිමාහ. තත්‌ථ භින්‌නෙති නිමිත්‌තත්‌ථෙ භුම්‌මං යථා ‘‘අධනානං ධනෙ අනනුප්‌පදීයමානෙ’’ති (දී. නි. 3.91), භෙදහෙතූති අත්‌ථො. අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤං භණ්‌ඩනානීති චතුන්‌නං පරිසානං තප්‌පක්‌ඛිකානඤ්‌ච ‘‘එසො ධම්‌මො, නෙසො ධම්‌මො’’ති අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤං විවදනානි. භණ්‌ඩනඤ්‌හි කලහස්‌ස පුබ්‌බභාගො. පරිභාසාති ‘‘ඉදඤ්‌චිදඤ්‌ච වො අනත්‌ථං කරිස්‌සාමා’’ති භයුප්‌පාදනවසෙන තජ්‌ජනා. පරික්‌ඛෙපාති ජාතිආදිවසෙන පරිතො ඛෙපා, දසහි අක්‌කොසවත්‌ථූහි ඛුංසනවම්‌භනා. පරිච්‌චජනාති උක්‌ඛෙපනියකම්‌මකරණාදිවසෙන නිස්‌සාරණා. තත්‌ථාති තස්‌මිං සඞ්‌ඝභෙදෙ, තන්‌නිමිත්‌තෙ වා භණ්‌ඩනාදිකෙ. අප්‌පසන්‌නාති රතනත්‌තයගුණානං අනභිඤ්‌ඤා. න පසීදන්‌තීති ‘‘ධම්‌මචාරිනො සමචාරිනො’’තිආදිනා ය්‌වායං භික්‌ඛූසු පසාදනාකාරො, තථා න පසීදන්‌ති, තෙසං වා සොතබ්‌බං සද්‌ධාතබ්‌බං න මඤ්‌ඤන්‌ති. තථා ච ධම්‌මෙ සත්‌ථරි ච අප්‌පසන්‌නාව හොන්‌ති. එකච්‌චානං අඤ්‌ඤථත්‌තන්‌ති පුථුජ්‌ජනානං අවිරුළ්‌හසද්‌ධානං පසාදඤ්‌ඤථත්‌තං.
Idāni ‘‘saṅghabhedo’’ti sarūpato dassetvā tassa ahitādīnaṃ ekantahetubhāvaṃ pakāsetuṃ ‘‘saṅghe kho pana, bhikkhave, bhinne’’tiādimāha. Tattha bhinneti nimittatthe bhummaṃ yathā ‘‘adhanānaṃ dhane ananuppadīyamāne’’ti (dī. ni. 3.91), bhedahetūti attho. Aññamaññaṃ bhaṇḍanānīti catunnaṃ parisānaṃ tappakkhikānañca ‘‘eso dhammo, neso dhammo’’ti aññamaññaṃ vivadanāni. Bhaṇḍanañhi kalahassa pubbabhāgo. Paribhāsāti ‘‘idañcidañca vo anatthaṃ karissāmā’’ti bhayuppādanavasena tajjanā. Parikkhepāti jātiādivasena parito khepā, dasahi akkosavatthūhi khuṃsanavambhanā. Pariccajanāti ukkhepaniyakammakaraṇādivasena nissāraṇā. Tatthāti tasmiṃ saṅghabhede, tannimitte vā bhaṇḍanādike. Appasannāti ratanattayaguṇānaṃ anabhiññā. Na pasīdantīti ‘‘dhammacārino samacārino’’tiādinā yvāyaṃ bhikkhūsu pasādanākāro, tathā na pasīdanti, tesaṃ vā sotabbaṃ saddhātabbaṃ na maññanti. Tathā ca dhamme satthari ca appasannāva honti. Ekaccānaṃ aññathattanti puthujjanānaṃ aviruḷhasaddhānaṃ pasādaññathattaṃ.
ගාථායං ආපායිකොතිආදීසු අපායෙ නිබ්‌බත්‌තනාරහතාය ආපායිකො. තත්‌ථපි අවීචිසඞ්‌ඛාතෙ මහානිරයෙ උප්‌පජ්‌ජතීති නෙරයිකො. එකං අන්‌තරකප්‌පං පරිපුණ්‌ණමෙව කත්‌වා තත්‌ථ තිට්‌ඨතීති කප්‌පට්‌ඨො. සඞ්‌ඝභෙදසඞ්‌ඛාතෙ වග්‌ගෙ රතොති වග්‌ගරතො. අධම්‌මියතාය අධම්‌මො. භෙදකරවත්‌ථූහි සඞ්‌ඝභෙදසඞ්‌ඛාතෙ එව ච අධම්‌මෙ ඨිතොති අධම්‌මට්‌ඨො. යොගක්‌ඛෙමා පධංසතීති යොගක්‌ඛෙමතො හිතතො පධංසති පරිහායති, චතූහි වා යොගෙහි අනුපද්‌දුතත්‌තා යොගක්‌ඛෙමං නාම අරහත්‌තං නිබ්‌බානඤ්‌ච, තතො පනස්‌ස ධංසනෙ වත්‌තබ්‌බමෙව නත්‌ථි. දිට්‌ඨිසීලසාමඤ්‌ඤතො සංහතට්‌ඨෙන සඞ්‌ඝං, තතො එව එකකම්‌මාදිවිධානයොගෙන සමග්‌ගං සහිතං. භෙත්‌වානාති පුබ්‌බෙ වුත්‌තලක්‌ඛණෙන සඞ්‌ඝභෙදෙන භින්‌දිත්‌වා. කප්‌පන්‌ති ආයුකප්‌පං. සො පනෙත්‌ථ අන්‌තරකප්‌පොව. නිරයම්‌හීති අවීචිමහානිරයම්‌හි.
Gāthāyaṃ āpāyikotiādīsu apāye nibbattanārahatāya āpāyiko. Tatthapi avīcisaṅkhāte mahāniraye uppajjatīti nerayiko. Ekaṃ antarakappaṃ paripuṇṇameva katvā tattha tiṭṭhatīti kappaṭṭho. Saṅghabhedasaṅkhāte vagge ratoti vaggarato. Adhammiyatāya adhammo. Bhedakaravatthūhi saṅghabhedasaṅkhāte eva ca adhamme ṭhitoti adhammaṭṭho. Yogakkhemā padhaṃsatīti yogakkhemato hitato padhaṃsati parihāyati, catūhi vā yogehi anupaddutattā yogakkhemaṃ nāma arahattaṃ nibbānañca, tato panassa dhaṃsane vattabbameva natthi. Diṭṭhisīlasāmaññato saṃhataṭṭhena saṅghaṃ, tato eva ekakammādividhānayogena samaggaṃ sahitaṃ. Bhetvānāti pubbe vuttalakkhaṇena saṅghabhedena bhinditvā. Kappanti āyukappaṃ. So panettha antarakappova. Nirayamhīti avīcimahānirayamhi.
අට්‌ඨමසුත්‌තවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Aṭṭhamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / ඉතිවුත්‌තකපාළි • Itivuttakapāḷi / 8. සඞ්‌ඝභෙදසුත්‌තං • 8. Saṅghabhedasuttaṃ
