| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / खुद्दसिक्खा-मूलसिक्खा • Khuddasikkhā-mūlasikkhā |
२. सङ्घादिसेसनिद्देसवण्णना
2. Saṅghādisesaniddesavaṇṇanā
१९. इदानि सङ्घादिसेसं पकासेतुं ‘‘गरुका नवा’’तिआदि आरद्धं। गरुकाति सङ्घादिसेसा इध अधिप्पेता, अञ्ञत्थ पन पाराजिकापि सङ्गय्हन्ति। कस्मा ‘‘तेरसा’’ति अवत्वा ‘‘नवा’’ति वुत्तन्ति चे? वीतिक्कमक्खणेयेव आपज्जितब्बत्ता पठमापत्तिका वुत्ता, यावततियका पन चत्तारो सङ्घादिसेसा सङ्घायत्तत्ता चिरेन आपज्जन्तीति न वुत्ता। तत्थ मोचेतुकामताति मोचेतुकामतायाति अत्थो ‘‘अलज्जिता’’तिआदीसु विय। इमिना पन नयेन मोचनस्सादो मुच्चनस्सादो मुत्तस्सादो मेथुनस्सादो फस्सस्सादो कण्डूवनस्सादो दस्सनस्सादो निसज्जनस्सादो वाचस्सादो गेहसितपेमं वनभङ्गियन्ति एकादस अस्सादा वुत्ता, तेसु एकंयेव मोचनस्सादं गहेत्वा सेसा पटिक्खित्ता होन्ति।
19. Idāni saṅghādisesaṃ pakāsetuṃ ‘‘garukā navā’’tiādi āraddhaṃ. Garukāti saṅghādisesā idha adhippetā, aññattha pana pārājikāpi saṅgayhanti. Kasmā ‘‘terasā’’ti avatvā ‘‘navā’’ti vuttanti ce? Vītikkamakkhaṇeyeva āpajjitabbattā paṭhamāpattikā vuttā, yāvatatiyakā pana cattāro saṅghādisesā saṅghāyattattā cirena āpajjantīti na vuttā. Tattha mocetukāmatāti mocetukāmatāyāti attho ‘‘alajjitā’’tiādīsu viya. Iminā pana nayena mocanassādo muccanassādo muttassādo methunassādo phassassādo kaṇḍūvanassādo dassanassādo nisajjanassādo vācassādo gehasitapemaṃ vanabhaṅgiyanti ekādasa assādā vuttā, tesu ekaṃyeva mocanassādaṃ gahetvā sesā paṭikkhittā honti.
तेसं अस्सादानं वसेन एवं विनिच्छयो वेदितब्बो – मोचेतुं अस्सादो मोचनस्सादो। मोचनस्सादचेतनाय निमित्ते उपक्कमति, मुच्चति, सङ्घादिसेसो। न मुच्चति चे, थुल्लच्चयं। मुच्चनस्सादे सचे अत्तनो धम्मताय मुच्चमानं अस्सादेति, न उपक्कमति, अनापत्ति। सचे मुच्चमानं अस्सादेन्तो उपक्कमित्वा मोचेति, सङ्घादिसेसोव। अत्तनो धम्मताय मुत्ते अस्सादो मुत्तस्सादो। एत्थापि उपक्कमस्स नत्थिताय अनापत्ति। एवं सब्बत्थ। मेथुनस्सादेन इत्थिं गण्हन्तस्स मुत्तेपि अनापत्ति, अयं मेथुनस्सादो। फस्सस्सादो दुविधो अज्झत्तिको बाहिरो चाति। तत्थ अज्झत्तिके ताव अत्तनो निमित्तं ‘‘थद्धं मुदुकन्ति जानिस्सामी’’ति वा लोलभावेन वा कीळापयतो सचे मुच्चति, अनापत्ति। बाहिरफस्सस्सादे कायसंसग्गरागेन मातुगामं फुसतो आलिङ्गतो च मुत्ते अनापत्ति। कण्डूवनस्सादे दद्दुकच्छादीनं वसेन खज्जमानं निमित्तं कण्डूवनस्सादेन कण्डूवतो मुत्तेपि अनापत्ति। दस्सनस्सादे मातुगामस्स अनोकासं उपनिज्झायतो मुत्तेपि अनापत्ति। निसज्जनस्सादे मातुगामेन सद्धिं रहो निसिन्नस्स मुत्तेपि अनापत्ति। वाचाय अस्सादो वाचस्सादो। तेन अस्सादेन मातुगामं मेथुनप्पटिसंयुत्ताहि वाचाहि ओभासन्तस्स मुत्तेपि अनापत्ति। गेहसितपेमे मातादीनं मातादिपेमेन आलिङ्गनादिं करोन्तस्स मुत्तेपि अनापत्ति। वनभङ्गे च सन्थवकरणत्थाय इत्थिया पेसितं पुप्फादिवनभङ्गसञ्ञितं पण्णाकारं ‘‘इत्थन्नामाय नाम इदं मे पेसित’’न्ति अस्सादेन आमसन्तस्स मुत्तेपि अनापत्ति। एतेसु पन मोचनस्सादवसेनेव उपक्कमन्तस्स आपत्ति, सेसानं वसेन अनापत्तीति वेदितब्बं।
Tesaṃ assādānaṃ vasena evaṃ vinicchayo veditabbo – mocetuṃ assādo mocanassādo. Mocanassādacetanāya nimitte upakkamati, muccati, saṅghādiseso. Na muccati ce, thullaccayaṃ. Muccanassāde sace attano dhammatāya muccamānaṃ assādeti, na upakkamati, anāpatti. Sace muccamānaṃ assādento upakkamitvā moceti, saṅghādisesova. Attano dhammatāya mutte assādo muttassādo. Etthāpi upakkamassa natthitāya anāpatti. Evaṃ sabbattha. Methunassādena itthiṃ gaṇhantassa muttepi anāpatti, ayaṃ methunassādo. Phassassādo duvidho ajjhattiko bāhiro cāti. Tattha ajjhattike tāva attano nimittaṃ ‘‘thaddhaṃ mudukanti jānissāmī’’ti vā lolabhāvena vā kīḷāpayato sace muccati, anāpatti. Bāhiraphassassāde kāyasaṃsaggarāgena mātugāmaṃ phusato āliṅgato ca mutte anāpatti. Kaṇḍūvanassāde daddukacchādīnaṃ vasena khajjamānaṃ nimittaṃ kaṇḍūvanassādena kaṇḍūvato muttepi anāpatti. Dassanassāde mātugāmassa anokāsaṃ upanijjhāyato muttepi anāpatti. Nisajjanassāde mātugāmena saddhiṃ raho nisinnassa muttepi anāpatti. Vācāya assādo vācassādo. Tena assādena mātugāmaṃ methunappaṭisaṃyuttāhi vācāhi obhāsantassa muttepi anāpatti. Gehasitapeme mātādīnaṃ mātādipemena āliṅganādiṃ karontassa muttepi anāpatti. Vanabhaṅge ca santhavakaraṇatthāya itthiyā pesitaṃ pupphādivanabhaṅgasaññitaṃ paṇṇākāraṃ ‘‘itthannāmāya nāma idaṃ me pesita’’nti assādena āmasantassa muttepi anāpatti. Etesu pana mocanassādavaseneva upakkamantassa āpatti, sesānaṃ vasena anāpattīti veditabbaṃ.
सुक्कस्साति ‘‘नीलं पीतकं लोहितकं ओदातं तक्कवण्णं दकवण्णं तेलवण्णं खीरवण्णं दधिवण्णं सप्पिवण्ण’’न्ति (पारा॰ २३७) एवं आगतेसु दससु वण्णेसु यस्स कस्सचि सुक्कस्साति अधिप्पायो । उपक्कम्माति ‘‘अज्झत्तरूपे मोचेति, बहिद्धारूपे मोचेति, अज्झत्तबहिद्धारूपे मोचेति, आकासे कटिं कम्पेन्तो मोचेती’’ति (पारा॰ २३७) एवं वुत्तेसु चतूसु उपायेसु अञ्ञतरेन उपायेन ‘‘रागूपत्थम्भे मोचेति, वच्चूपत्थम्भे मोचेति, पस्सावूपत्थम्भे मोचेति, वातूपत्थम्भे मोचेति, उच्चालिङ्गपाणकदट्ठूपत्थम्भे मोचेती’’ति एवं वुत्तेसु पञ्चसु कालेसु किस्मिञ्चि काले अङ्गजाते कम्मनियं पत्ते ‘‘आरोग्यत्थाय मोचेति, सुखत्थाय मोचेति, भेसज्जत्थाय, दानत्थाय, पुञ्ञत्थाय, यञ्ञत्थाय, सग्गत्थाय, बीजत्थाय, वीमंसत्थाय, दवत्थाय मोचेती’’ति (पारा॰ २३७) एवं वुत्तेसु दससु अधिप्पायेसु येन केनचि अधिप्पायेन हत्थादीसु येन केनचि उपक्कमित्वाति अत्थो। विमोचयन्ति अन्तमसो यं एका खुद्दकमक्खिका पिवेय्य, तत्तकम्पि मोचेन्तोति अत्थो। अञ्ञत्र सुपिनन्तेनाति या सुपिनन्ते सुक्कविस्सट्ठि होति, तं ठपेत्वाति अत्थो। समणोति यो कोचि उपसम्पन्नो। गरुकन्ति सङ्घादिसेसं। फुसेति आपज्जेय्याति अत्थो।
Sukkassāti ‘‘nīlaṃ pītakaṃ lohitakaṃ odātaṃ takkavaṇṇaṃ dakavaṇṇaṃ telavaṇṇaṃ khīravaṇṇaṃ dadhivaṇṇaṃ sappivaṇṇa’’nti (pārā. 237) evaṃ āgatesu dasasu vaṇṇesu yassa kassaci sukkassāti adhippāyo . Upakkammāti ‘‘ajjhattarūpe moceti, bahiddhārūpe moceti, ajjhattabahiddhārūpe moceti, ākāse kaṭiṃ kampento mocetī’’ti (pārā. 237) evaṃ vuttesu catūsu upāyesu aññatarena upāyena ‘‘rāgūpatthambhe moceti, vaccūpatthambhe moceti, passāvūpatthambhe moceti, vātūpatthambhe moceti, uccāliṅgapāṇakadaṭṭhūpatthambhe mocetī’’ti evaṃ vuttesu pañcasu kālesu kismiñci kāle aṅgajāte kammaniyaṃ patte ‘‘ārogyatthāya moceti, sukhatthāya moceti, bhesajjatthāya, dānatthāya, puññatthāya, yaññatthāya, saggatthāya, bījatthāya, vīmaṃsatthāya, davatthāya mocetī’’ti (pārā. 237) evaṃ vuttesu dasasu adhippāyesu yena kenaci adhippāyena hatthādīsu yena kenaci upakkamitvāti attho. Vimocayanti antamaso yaṃ ekā khuddakamakkhikā piveyya, tattakampi mocentoti attho. Aññatra supinantenāti yā supinante sukkavissaṭṭhi hoti, taṃ ṭhapetvāti attho. Samaṇoti yo koci upasampanno. Garukanti saṅghādisesaṃ. Phuseti āpajjeyyāti attho.
सुक्कविस्सट्ठिसिक्खापदं पठमं।
Sukkavissaṭṭhisikkhāpadaṃ paṭhamaṃ.
२०. इदानि कायसंसग्गं दीपेतुं ‘‘इत्थिसञ्ञी’’तिआदि आरद्धं। तत्थ इत्थिसञ्ञीति तदहुजातायपि मनुस्सित्थिया इत्थिसञ्ञीयेव हुत्वाति अत्थो। सचे तत्थ वेमतिको वा पण्डकपुरिसतिरच्छानगतसञ्ञी वा होति, थुल्लच्चयं, तथा इत्थिया कायेन कायप्पटिबद्धामसने च कायप्पटिबद्धेन कायामसने च यक्खीपेतीपण्डकानं कायेन कायामसने च। पुरिसतिरच्छानगतित्थीनं पन कायेन कायामसनेपि दुक्कटं, तथा यक्खीआदीनं कायेन कायप्पटिबद्धादीसु च। मतित्थिया पन थुल्लच्चयं। कायसंसग्गरागवाति इमिना मातुपेमादिं मोक्खाधिप्पायञ्च पटिक्खिपति। सम्फुसन्तोति कायसंसग्गरागेन उपक्कम्म अन्तमसो लोमेनपि मनुस्सित्थिं सम्फुसन्तोति अत्थसम्बन्धो। इमिना यो इत्थिया आलिङ्गतोपि कायेन न वायमति, केवलं फस्संयेव अनुभवति, तस्स अनापत्तीति दीपितं होति।
20. Idāni kāyasaṃsaggaṃ dīpetuṃ ‘‘itthisaññī’’tiādi āraddhaṃ. Tattha itthisaññīti tadahujātāyapi manussitthiyā itthisaññīyeva hutvāti attho. Sace tattha vematiko vā paṇḍakapurisatiracchānagatasaññī vā hoti, thullaccayaṃ, tathā itthiyā kāyena kāyappaṭibaddhāmasane ca kāyappaṭibaddhena kāyāmasane ca yakkhīpetīpaṇḍakānaṃ kāyena kāyāmasane ca. Purisatiracchānagatitthīnaṃ pana kāyena kāyāmasanepi dukkaṭaṃ, tathā yakkhīādīnaṃ kāyena kāyappaṭibaddhādīsu ca. Matitthiyā pana thullaccayaṃ. Kāyasaṃsaggarāgavāti iminā mātupemādiṃ mokkhādhippāyañca paṭikkhipati. Samphusantoti kāyasaṃsaggarāgena upakkamma antamaso lomenapi manussitthiṃ samphusantoti atthasambandho. Iminā yo itthiyā āliṅgatopi kāyena na vāyamati, kevalaṃ phassaṃyeva anubhavati, tassa anāpattīti dīpitaṃ hoti.
कायसंसग्गसिक्खापदं दुतियं।
Kāyasaṃsaggasikkhāpadaṃ dutiyaṃ.
२१. इदानि दुट्ठुल्लवाचं पकासेतुं ‘‘तथा सुणन्ति’’न्तिआदि आरद्धं। तत्थ तथाति इत्थिसञ्ञी। मनुस्सित्थिं सुणन्तिन्ति सम्बन्धो। सुणन्तिन्ति इमिना पटिबलायपि इत्थिया अविञ्ञत्तिपथे ठिताय दूतेन वा पण्णेन वा आरोचेन्तस्स दुट्ठुल्लवाचापत्तिन होतीति दीपितं होति। विञ्ञुञ्चाति इमिना या महल्लिकापि बालापि एळमूगापि असद्धम्मप्पटिसंयुत्तं कथं न जानाति, सा इध नाधिप्पेताति दस्सेति। वच्चमग्गपस्सावमग्गानं वसेन मग्गं वा मेथुनं वा आरब्भाति सम्बन्धो। दुट्ठुल्लवाचाय रागो दुट्ठुल्लवाचारागो, तेन दुट्ठुल्लवाचारागेन। तं अस्सादेन्तो ओभासेत्वा दुरुत्तवचनं वत्वा गरुकं फुसेति अत्थो।
21. Idāni duṭṭhullavācaṃ pakāsetuṃ ‘‘tathā suṇanti’’ntiādi āraddhaṃ. Tattha tathāti itthisaññī. Manussitthiṃ suṇantinti sambandho. Suṇantinti iminā paṭibalāyapi itthiyā aviññattipathe ṭhitāya dūtena vā paṇṇena vā ārocentassa duṭṭhullavācāpattina hotīti dīpitaṃ hoti. Viññuñcāti iminā yā mahallikāpi bālāpi eḷamūgāpi asaddhammappaṭisaṃyuttaṃ kathaṃ na jānāti, sā idha nādhippetāti dasseti. Vaccamaggapassāvamaggānaṃ vasena maggaṃ vā methunaṃ vā ārabbhāti sambandho. Duṭṭhullavācāya rāgo duṭṭhullavācārāgo, tena duṭṭhullavācārāgena. Taṃ assādento obhāsetvā duruttavacanaṃ vatvā garukaṃ phuseti attho.
कथं द्वे मग्गे आरब्भ पसंसति गरहति? तत्थ पसंसायपि ताव ‘‘इत्थिलक्खणेन सुभलक्खणेन समन्नागतासी’’ति वदति, न तावसीसं एति। ‘‘तव वच्चमग्गो च पस्सावमग्गो च सुभो सुसण्ठानो दस्सनीयो, ईदिसेन नाम इत्थिलक्खणेन सुभलक्खणेन समन्नागतासी’’ति वदति, सीसं एति, सङ्घादिसेसो होतीति अत्थो। गरहणे पन ‘‘सिखरणीसि, सम्भिन्नासि, उभतोब्यञ्जनासी’’ति इमानि तीणि सुद्धानियेव सीसं एन्ति वच्चमग्गपस्सावमग्गानं नियतवचनत्ता अच्चोळारिकत्ता च। अञ्ञानि पन ‘‘अनिमित्तासि, निमित्तमत्तासी’’तिआदीनि मग्गानं अनियतवचनत्ता मेथुनेन घटेत्वा वुत्तानि एव सीसं एन्ति। मेथुनप्पटिसंयुत्ते ‘‘देहि मे, अरहसि मे दातु’’न्तिआदीहि पन सीसं न एति, ‘‘मेथुनधम्मं देही’’तिआदिना मेथुनधम्मे घटितेयेव सङ्घादिसेसो। इत्थिया वच्चमग्गपस्सावमग्गे ठपेत्वा अधक्खकं उब्भजाणुमण्डलं आदिस्स वण्णादिभणने थुल्लच्चयं, तथा यक्खीपेतीपण्डकेसु वच्चमग्गपस्सावमग्गे मेथुनेपि। इमेसं पन यक्खीआदीनं अधक्खकादिके वुत्तप्पकारे पदेसे दुंक्कटं, तथा इत्थियादीनं उब्भक्खके अधोजाणुमण्डले कायप्पटिबद्धे चाति।
Kathaṃ dve magge ārabbha pasaṃsati garahati? Tattha pasaṃsāyapi tāva ‘‘itthilakkhaṇena subhalakkhaṇena samannāgatāsī’’ti vadati, na tāvasīsaṃ eti. ‘‘Tava vaccamaggo ca passāvamaggo ca subho susaṇṭhāno dassanīyo, īdisena nāma itthilakkhaṇena subhalakkhaṇena samannāgatāsī’’ti vadati, sīsaṃ eti, saṅghādiseso hotīti attho. Garahaṇe pana ‘‘sikharaṇīsi, sambhinnāsi, ubhatobyañjanāsī’’ti imāni tīṇi suddhāniyeva sīsaṃ enti vaccamaggapassāvamaggānaṃ niyatavacanattā accoḷārikattā ca. Aññāni pana ‘‘animittāsi, nimittamattāsī’’tiādīni maggānaṃ aniyatavacanattā methunena ghaṭetvā vuttāni eva sīsaṃ enti. Methunappaṭisaṃyutte ‘‘dehi me, arahasi me dātu’’ntiādīhi pana sīsaṃ na eti, ‘‘methunadhammaṃ dehī’’tiādinā methunadhamme ghaṭiteyeva saṅghādiseso. Itthiyā vaccamaggapassāvamagge ṭhapetvā adhakkhakaṃ ubbhajāṇumaṇḍalaṃ ādissa vaṇṇādibhaṇane thullaccayaṃ, tathā yakkhīpetīpaṇḍakesu vaccamaggapassāvamagge methunepi. Imesaṃ pana yakkhīādīnaṃ adhakkhakādike vuttappakāre padese duṃkkaṭaṃ, tathā itthiyādīnaṃ ubbhakkhake adhojāṇumaṇḍale kāyappaṭibaddhe cāti.
दुट्ठुल्लवाचासिक्खापदं ततियं।
Duṭṭhullavācāsikkhāpadaṃ tatiyaṃ.
२२. इदानि अत्तकामपारिचरियं दस्सेतुं ‘‘वत्वा’’तिआदि वुत्तं। तत्थ वत्वाति दुट्ठुल्लोभासने वुत्तप्पकारं इत्थिं इत्थिसञ्ञीयेव हुत्वा वत्वाति अत्थो। अत्तकामुपट्ठानवण्णन्ति एत्थ मेथुनधम्मसङ्खातेन कामेन उपट्ठानं कामुपट्ठानं, अत्तनो अत्थाय कामुपट्ठानं अत्तकामुपट्ठानं, अत्तना वा कामितं इच्छितन्ति अत्तकामं, सयं मेथुनरागवसेन पत्थितन्ति अत्थो, अत्तकामञ्च तं उपट्ठानञ्चाति अत्तकामुपट्ठानं, तस्स वण्णो अत्तकामुपट्ठानवण्णो, तं अत्तकामुपट्ठानवण्णं। ‘‘एतदग्गं, भगिनि, पारिचरियानं या मादिसं सीलवन्तं कल्याणधम्मं ब्रह्मचारिं एतेन धम्मेन परिचरेय्या’’ति एवं वत्वाति सम्बन्धो। मेथुनरागिनोति इमिना गिलानपच्चयादीहि उपट्ठानस्स वण्णं भणतो अनापत्तीति दीपितं होति। वाचा मेथुनयुत्तेनाति एत्थ मेथुनयुत्तेनेव वाचाय मेथुनयाचने गरुकं होति, न अञ्ञथाति अधिप्पायो।
22. Idāni attakāmapāricariyaṃ dassetuṃ ‘‘vatvā’’tiādi vuttaṃ. Tattha vatvāti duṭṭhullobhāsane vuttappakāraṃ itthiṃ itthisaññīyeva hutvā vatvāti attho. Attakāmupaṭṭhānavaṇṇanti ettha methunadhammasaṅkhātena kāmena upaṭṭhānaṃ kāmupaṭṭhānaṃ, attano atthāya kāmupaṭṭhānaṃ attakāmupaṭṭhānaṃ, attanā vā kāmitaṃ icchitanti attakāmaṃ, sayaṃ methunarāgavasena patthitanti attho, attakāmañca taṃ upaṭṭhānañcāti attakāmupaṭṭhānaṃ, tassa vaṇṇo attakāmupaṭṭhānavaṇṇo, taṃ attakāmupaṭṭhānavaṇṇaṃ. ‘‘Etadaggaṃ, bhagini, pāricariyānaṃ yā mādisaṃ sīlavantaṃ kalyāṇadhammaṃ brahmacāriṃ etena dhammena paricareyyā’’ti evaṃ vatvāti sambandho. Methunarāginoti iminā gilānapaccayādīhi upaṭṭhānassa vaṇṇaṃ bhaṇato anāpattīti dīpitaṃ hoti. Vācā methunayuttenāti ettha methunayutteneva vācāya methunayācane garukaṃ hoti, na aññathāti adhippāyo.
अत्तकामपारिचरियसिक्खापदं चतुत्थं।
Attakāmapāricariyasikkhāpadaṃ catutthaṃ.
२३. इदानि सञ्चरित्तं दस्सेतुं ‘‘पटिग्गहेत्वा’’तिआदि आरद्धं। तत्थ पटिग्गहेत्वाति इत्थिया वा पुरिसेन वा उभिन्नं मातादीहि वा ‘‘भन्ते, इत्थन्नामं इत्थिं वा पुरिसं वा एवं भणाही’’ति वुत्तो तेसं वचनं ‘‘साधू’’ति वा ‘‘होतू’’ति वा ‘‘भणामी’’ति वा येन केनचि आकारेन वचीभेदं कत्वा, सीसकम्पनादीहि वा सम्पटिच्छित्वाति अत्थो। सन्देसन्ति एत्थ पन इत्थी दसविधा मातुरक्खिता पितुरक्खिता मातापितुरक्खिता भातुरक्खिता भगिनिरक्खिता ञातिरक्खिता गोत्तरक्खिता धम्मरक्खिता सारक्खा सपरिदण्डाति। दस भरियायो धनक्कीता छन्दवासिनी भोगवासिनी पटवासिनी ओदपत्तकिनी ओभटचुम्बटका दासी च भरिया च कम्मकारी च भरिया च धजाहटा मुहुत्तिका चाति।
23. Idāni sañcarittaṃ dassetuṃ ‘‘paṭiggahetvā’’tiādi āraddhaṃ. Tattha paṭiggahetvāti itthiyā vā purisena vā ubhinnaṃ mātādīhi vā ‘‘bhante, itthannāmaṃ itthiṃ vā purisaṃ vā evaṃ bhaṇāhī’’ti vutto tesaṃ vacanaṃ ‘‘sādhū’’ti vā ‘‘hotū’’ti vā ‘‘bhaṇāmī’’ti vā yena kenaci ākārena vacībhedaṃ katvā, sīsakampanādīhi vā sampaṭicchitvāti attho. Sandesanti ettha pana itthī dasavidhā māturakkhitā piturakkhitā mātāpiturakkhitā bhāturakkhitā bhaginirakkhitā ñātirakkhitā gottarakkhitā dhammarakkhitā sārakkhā saparidaṇḍāti. Dasa bhariyāyo dhanakkītā chandavāsinī bhogavāsinī paṭavāsinī odapattakinī obhaṭacumbaṭakā dāsī ca bhariyā ca kammakārī ca bhariyā ca dhajāhaṭā muhuttikā cāti.
तासु मातुरक्खिता भिक्खुं पहिणति ‘‘गच्छ, भन्ते, इत्थन्नामं ब्रूहि ‘होमि इत्थन्नामस्स भरिया धनक्कीता…पे॰… मुहुत्तिका चा’’ति, अयं इत्थिया सन्देसो नाम। सचे मातुरक्खिताय मातापिताभाताभगिनिआदयो भिक्खुं पहिणन्ति ‘‘गच्छ, भन्ते, इत्थन्नामं ब्रूहि ‘होतु इत्थन्नामस्स भरिया धनक्कीता…पे॰… मुहुत्तिका चा’’ति, अयम्पि इत्थिया सन्देसोयेव नाम। एवं पितुरक्खितादीसुपि नयो नेतब्बो। पुरिसो भिक्खुं पहिणति ‘‘गच्छ, भन्ते, इत्थन्नामं मातुरक्खितं ब्रूहि…पे॰… सपरिदण्डं ब्रूहि ‘होतु किर इत्थन्नामस्स भरिया धनक्कीता…पे॰… मुहुत्तिका चा’’ति, अयं पुरिसस्स सन्देसो नाम। सचे पुरिसस्स मातापिताभाताभगिनिआदयो भिक्खुं पहिणन्ति ‘‘गच्छ, भन्ते, इत्थन्नामं मातुरक्खितं ब्रूहि…पे॰… सपरिदण्डं ब्रूहि ‘होतु इत्थन्नामस्स भरिया धनक्कीता…पे॰… मुहुत्तिका चा’’ति, अयम्पि पुरिसस्स सन्देसोयेव नाम, आणापनन्ति अत्थो।
Tāsu māturakkhitā bhikkhuṃ pahiṇati ‘‘gaccha, bhante, itthannāmaṃ brūhi ‘homi itthannāmassa bhariyā dhanakkītā…pe… muhuttikā cā’’ti, ayaṃ itthiyā sandeso nāma. Sace māturakkhitāya mātāpitābhātābhaginiādayo bhikkhuṃ pahiṇanti ‘‘gaccha, bhante, itthannāmaṃ brūhi ‘hotu itthannāmassa bhariyā dhanakkītā…pe… muhuttikā cā’’ti, ayampi itthiyā sandesoyeva nāma. Evaṃ piturakkhitādīsupi nayo netabbo. Puriso bhikkhuṃ pahiṇati ‘‘gaccha, bhante, itthannāmaṃ māturakkhitaṃ brūhi…pe… saparidaṇḍaṃ brūhi ‘hotu kira itthannāmassa bhariyā dhanakkītā…pe… muhuttikā cā’’ti, ayaṃ purisassa sandeso nāma. Sace purisassa mātāpitābhātābhaginiādayo bhikkhuṃ pahiṇanti ‘‘gaccha, bhante, itthannāmaṃ māturakkhitaṃ brūhi…pe… saparidaṇḍaṃ brūhi ‘hotu itthannāmassa bhariyā dhanakkītā…pe… muhuttikā cā’’ti, ayampi purisassa sandesoyeva nāma, āṇāpananti attho.
वीमंसित्वाति एत्थ वुत्तप्पकारेन सासनं गहेत्वा तस्सा इत्थिया वा पुरिसस्स वा तेसं अवस्सारोचनकानं मातापिताभाताभगिनिआदीनं वा आरोचेत्वाति अत्थो। हरन्ति यत्थ पहितो, तत्थ गन्त्वा तस्सा इत्थिया वा पुरिसस्स वा आरोचेति, सा इत्थी वा पुरिसो वा ‘‘साधू’’ति सम्पटिच्छतु वा, मा वा, लज्जाय वा तुण्ही होतु, पुन आगन्त्वा तस्सा इत्थिया वा पुरिसस्स वा हरन्तो गरुकं फुसेति सम्बन्धो। एत्तावता ‘‘पटिग्गण्हति वीमंसति पच्चाहरती’’ति वुत्तं अङ्गत्तयं सम्पादितं होति। इमाय तिवङ्गसम्पत्तिया सङ्घादिसेसो, इतो येहि केहिचि द्वीहि अङ्गेहि थुल्लच्चयं, एकेन दुक्कटं। यक्खीपेतीपण्डकेसु अङ्गत्तयेनपि थुल्लच्चयमेव, एकेन वा द्वीहि वा दुक्कटन्ति।
Vīmaṃsitvāti ettha vuttappakārena sāsanaṃ gahetvā tassā itthiyā vā purisassa vā tesaṃ avassārocanakānaṃ mātāpitābhātābhaginiādīnaṃ vā ārocetvāti attho. Haranti yattha pahito, tattha gantvā tassā itthiyā vā purisassa vā āroceti, sā itthī vā puriso vā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchatu vā, mā vā, lajjāya vā tuṇhī hotu, puna āgantvā tassā itthiyā vā purisassa vā haranto garukaṃ phuseti sambandho. Ettāvatā ‘‘paṭiggaṇhati vīmaṃsati paccāharatī’’ti vuttaṃ aṅgattayaṃ sampāditaṃ hoti. Imāya tivaṅgasampattiyā saṅghādiseso, ito yehi kehici dvīhi aṅgehi thullaccayaṃ, ekena dukkaṭaṃ. Yakkhīpetīpaṇḍakesu aṅgattayenapi thullaccayameva, ekena vā dvīhi vā dukkaṭanti.
सञ्चरित्तसिक्खापदं पञ्चमं।
Sañcarittasikkhāpadaṃ pañcamaṃ.
२४. इदानि कुटिकारसिक्खापदं आवि कातुं ‘‘संयाचितपरिक्खार’’न्तिआदि आरद्धं। तत्रायं सङ्खेपत्थो – ‘‘वासिं देथ, फरसुं देथा’’तिआदिना सयं पवत्तितयाचनाय गहितपरिक्खारं संयाचितपरिक्खारं पदभाजने वुत्तनयेन सङ्घं तिक्खत्तुं याचित्वा लद्धभिक्खूहि वा सङ्घेनेव वा तत्थ गन्त्वा सारम्भानारम्भसपरिक्कमनापरिक्कमनभावं ञत्वा अदेसितवत्थुकं ‘‘कुटि नाम उल्लित्ता वा होति अवलित्ता वा उल्लित्तावलित्ता वा’’ति (पारा॰ ३४९) एवं वुत्तलक्खणं कुटिं। ‘‘तत्रिदं पमाणं, दीघसो द्वादस विदत्थियो सुगतविदत्थिया, तिरियं सत्तन्तरा’’ति (पारा॰ ३४८) एवं वुत्तपमाणातिक्कन्तं, ‘‘मय्हं वासागारं एसा’’ति एवं अत्ता उद्देसो एतिस्साति अत्तुद्देसा, तं अत्तुद्देसं कत्वा गरुं सङ्घादिसेसं फुसेति सम्बन्धो। अयं पनेत्थ विनिच्छयो – अदेसितवत्थुकं पमाणातिक्कन्तं कुन्थकिपिल्लिकादीनं आसये कतत्ता सारम्भं द्वीहि बलीबद्देहि युत्तेन सकटेन गन्तुं असक्कुणेय्यताय अपरिक्कमनं उल्लित्तादिभेदं कुटिं अत्तनो वसनत्थाय करोन्तो वा कारापेन्तो वा ‘‘इदानि निट्ठानं गमिस्सती’’ति पठमपिण्डदाने थुल्लच्चयं, दुतियपिण्डदानेन लेपे घटिते द्वे च सङ्घादिसेसे द्वे च दुक्कटानि, सचे देसितवत्थुकायेव वा पमाणातिक्कन्तायेव वा होति, एकं सङ्घादिसेसं द्वे च दुक्कटानि आपज्जतीति।
24. Idāni kuṭikārasikkhāpadaṃ āvi kātuṃ ‘‘saṃyācitaparikkhāra’’ntiādi āraddhaṃ. Tatrāyaṃ saṅkhepattho – ‘‘vāsiṃ detha, pharasuṃ dethā’’tiādinā sayaṃ pavattitayācanāya gahitaparikkhāraṃ saṃyācitaparikkhāraṃ padabhājane vuttanayena saṅghaṃ tikkhattuṃ yācitvā laddhabhikkhūhi vā saṅgheneva vā tattha gantvā sārambhānārambhasaparikkamanāparikkamanabhāvaṃ ñatvā adesitavatthukaṃ ‘‘kuṭi nāma ullittā vā hoti avalittā vā ullittāvalittā vā’’ti (pārā. 349) evaṃ vuttalakkhaṇaṃ kuṭiṃ. ‘‘Tatridaṃ pamāṇaṃ, dīghaso dvādasa vidatthiyo sugatavidatthiyā, tiriyaṃ sattantarā’’ti (pārā. 348) evaṃ vuttapamāṇātikkantaṃ, ‘‘mayhaṃ vāsāgāraṃ esā’’ti evaṃ attā uddeso etissāti attuddesā, taṃ attuddesaṃ katvā garuṃ saṅghādisesaṃ phuseti sambandho. Ayaṃ panettha vinicchayo – adesitavatthukaṃ pamāṇātikkantaṃ kunthakipillikādīnaṃ āsaye katattā sārambhaṃ dvīhi balībaddehi yuttena sakaṭena gantuṃ asakkuṇeyyatāya aparikkamanaṃ ullittādibhedaṃ kuṭiṃ attano vasanatthāya karonto vā kārāpento vā ‘‘idāni niṭṭhānaṃ gamissatī’’ti paṭhamapiṇḍadāne thullaccayaṃ, dutiyapiṇḍadānena lepe ghaṭite dve ca saṅghādisese dve ca dukkaṭāni, sace desitavatthukāyeva vā pamāṇātikkantāyeva vā hoti, ekaṃ saṅghādisesaṃ dve ca dukkaṭāni āpajjatīti.
कुटिकारसिक्खापदं छट्ठं।
Kuṭikārasikkhāpadaṃ chaṭṭhaṃ.
२५. इदानि विहारकारसिक्खापदं दस्सेतुं ‘‘महल्लक’’न्तिआदि आरद्धं। तत्थ महल्लकन्ति सस्सामिकभावेन संयाचितकुटितो महन्तभावो एतस्स अत्थि, यस्मा वा वत्थुं देसापेत्वा पमाणातिक्कमेनापि कातुं वट्टति, तस्मा पमाणमहन्ततायपि महल्लको, तं महल्लकं विहारं वा कत्वाति अत्थो। एत्थ पन अदेसितवत्थुकभावेन एको सङ्घादिसेसो, सेसं अनन्तरसदिसमेव। इध च तत्थ च वासागारं ठपेत्वा उपोसथागारं वा जन्ताघरं वा अग्गिसालं वा भविस्सतीति एवमादिना नयेन करोन्तस्स अनापत्ति।
25. Idāni vihārakārasikkhāpadaṃ dassetuṃ ‘‘mahallaka’’ntiādi āraddhaṃ. Tattha mahallakanti sassāmikabhāvena saṃyācitakuṭito mahantabhāvo etassa atthi, yasmā vā vatthuṃ desāpetvā pamāṇātikkamenāpi kātuṃ vaṭṭati, tasmā pamāṇamahantatāyapi mahallako, taṃ mahallakaṃ vihāraṃ vā katvāti attho. Ettha pana adesitavatthukabhāvena eko saṅghādiseso, sesaṃ anantarasadisameva. Idha ca tattha ca vāsāgāraṃ ṭhapetvā uposathāgāraṃ vā jantāgharaṃ vā aggisālaṃ vā bhavissatīti evamādinā nayena karontassa anāpatti.
विहारकारसिक्खापदं सत्तमं।
Vihārakārasikkhāpadaṃ sattamaṃ.
२६. इदानि अमूलकसिक्खापदं पकासेतुं ‘‘अमूलकेना’’तिआदि आरद्धं। तत्थ अमूलकेनाति यं चोदकेन चुदितकम्हि पुग्गले अदिट्ठं असुतं अपरिसङ्कितं, इदं एतेसं दस्सनसवनपरिसङ्कासङ्खातानं मूलानं अभावतो अमूलकं, तेन अमूलकेन वत्थुनाति सम्बन्धो। तत्थ अदिट्ठं नाम अत्तनो पसादचक्खुना वा दिब्बचक्खुना वा अदिट्ठं। असुतं नाम तथेव केनचि वुच्चमानं न सुतं। अपरिसङ्कितं नाम चित्तेन अपरिसङ्कितं, तं पन दिट्ठसुतमुतवसेन तिविधं। तत्थ भिक्खुञ्च मातुगामञ्च तथारूपे ठाने दिस्वा ‘‘अद्धा इमेहि कत’’न्ति वा ‘‘करिस्सन्ती’’ति वा परिसङ्कति, इदं दिट्ठपरिसङ्कितं नाम। अन्धकारे पटिच्छन्नोकासे वा भिक्खुस्स च मातुगामस्स च वचनं सुत्वा दुतियस्स अत्थिभावं अजानन्तो पुब्बे वुत्तनयेन परिसङ्कति, इदं सुतपरिसङ्कितं नाम। धुत्तेहि इत्थीहि सद्धिं पच्चन्तविहारेसु पुप्फगन्धसुरादीहि अनुभवित्वा गतट्ठानं दिस्वा ‘‘केन नु खो इदं कत’’न्ति वीमंसन्तो तत्र केनचि भिक्खुना गन्धादीहि पूजा कता होति, भेसज्जत्थाय अरिट्ठं वा पीतं, सो तस्स गन्धं घायित्वा ‘‘अयं सो भविस्सती’’ति परिसङ्कति, इदं मुतपरिसङ्कितं नाम। एवं तिविधाय परिसङ्काय अभावेन अपरिसङ्कितन्ति अत्थो।
26. Idāni amūlakasikkhāpadaṃ pakāsetuṃ ‘‘amūlakenā’’tiādi āraddhaṃ. Tattha amūlakenāti yaṃ codakena cuditakamhi puggale adiṭṭhaṃ asutaṃ aparisaṅkitaṃ, idaṃ etesaṃ dassanasavanaparisaṅkāsaṅkhātānaṃ mūlānaṃ abhāvato amūlakaṃ, tena amūlakena vatthunāti sambandho. Tattha adiṭṭhaṃ nāma attano pasādacakkhunā vā dibbacakkhunā vā adiṭṭhaṃ. Asutaṃ nāma tatheva kenaci vuccamānaṃ na sutaṃ. Aparisaṅkitaṃ nāma cittena aparisaṅkitaṃ, taṃ pana diṭṭhasutamutavasena tividhaṃ. Tattha bhikkhuñca mātugāmañca tathārūpe ṭhāne disvā ‘‘addhā imehi kata’’nti vā ‘‘karissantī’’ti vā parisaṅkati, idaṃ diṭṭhaparisaṅkitaṃ nāma. Andhakāre paṭicchannokāse vā bhikkhussa ca mātugāmassa ca vacanaṃ sutvā dutiyassa atthibhāvaṃ ajānanto pubbe vuttanayena parisaṅkati, idaṃ sutaparisaṅkitaṃ nāma. Dhuttehi itthīhi saddhiṃ paccantavihāresu pupphagandhasurādīhi anubhavitvā gataṭṭhānaṃ disvā ‘‘kena nu kho idaṃ kata’’nti vīmaṃsanto tatra kenaci bhikkhunā gandhādīhi pūjā katā hoti, bhesajjatthāya ariṭṭhaṃ vā pītaṃ, so tassa gandhaṃ ghāyitvā ‘‘ayaṃ so bhavissatī’’ti parisaṅkati, idaṃ mutaparisaṅkitaṃ nāma. Evaṃ tividhāya parisaṅkāya abhāvena aparisaṅkitanti attho.
चोदेन्तोति ‘‘पाराजिकं धम्मं आपन्नोसि, अस्समणोसि, असक्यपुत्तियोसी’’तिआदीहि वचनेहि सयं चोदेन्तोति अत्थो। एवं चोदेन्तस्स वाचाय वाचाय सङ्घादिसेसो। चोदापेन्तो वाति अत्तना तस्स समीपे ठत्वा अञ्ञं भिक्खुं आणापेत्वा चोदापेन्तो तस्स आणत्तस्स वाचाय वाचाय गरुं फुसेति अत्थो। अथ सोपि चावनाधिप्पायेन ‘‘मयापि दिट्ठं अत्थी’’तिआदिना नयेन चोदेति, द्विन्नम्पि वाचाय आपत्ति। वत्थुना अन्तिमेन चाति भिक्खुनो अनुरूपेसु एकूनवीसतिया पाराजिकेसु अञ्ञतरेनाति अत्थो। चावेतुन्ति ब्रह्मचरिया चावेतुं, यो सुद्धं वा असुद्धं वा कतूपसम्पदं पुग्गलं सुद्धदिट्ठिको समानो चावनाधिप्पायेन चोदेति वा चोदापेति वा, तस्स सङ्घादिसेसोति अधिप्पायो। सुणमानन्ति इमिना परम्मुखा दूतेन वा पण्णेन वा चोदेति। चोदेन्तस्स न रुहतीति दीपितं होति। परम्मुखा पन सत्तहि आपत्तिक्खन्धेहि वदन्तस्स दुक्कटं।
Codentoti ‘‘pārājikaṃ dhammaṃ āpannosi, assamaṇosi, asakyaputtiyosī’’tiādīhi vacanehi sayaṃ codentoti attho. Evaṃ codentassa vācāya vācāya saṅghādiseso. Codāpento vāti attanā tassa samīpe ṭhatvā aññaṃ bhikkhuṃ āṇāpetvā codāpento tassa āṇattassa vācāya vācāya garuṃ phuseti attho. Atha sopi cāvanādhippāyena ‘‘mayāpi diṭṭhaṃ atthī’’tiādinā nayena codeti, dvinnampi vācāya āpatti. Vatthunā antimena cāti bhikkhuno anurūpesu ekūnavīsatiyā pārājikesu aññatarenāti attho. Cāvetunti brahmacariyā cāvetuṃ, yo suddhaṃ vā asuddhaṃ vā katūpasampadaṃ puggalaṃ suddhadiṭṭhiko samāno cāvanādhippāyena codeti vā codāpeti vā, tassa saṅghādisesoti adhippāyo. Suṇamānanti iminā parammukhā dūtena vā paṇṇena vā codeti. Codentassa na ruhatīti dīpitaṃ hoti. Parammukhā pana sattahi āpattikkhandhehi vadantassa dukkaṭaṃ.
अमूलकसिक्खापदं अट्ठमं।
Amūlakasikkhāpadaṃ aṭṭhamaṃ.
२७. इदानि अञ्ञभागियसिक्खापदं दस्सेतुं ‘‘अञ्ञस्स किरिय’’न्तिआदिमाह। तत्थ अञ्ञस्स किरियन्ति अञ्ञस्स खत्तियादिजातिकस्स पाराजिकस्स वीतिक्कमसङ्खातं किरियं दिस्वाति सम्बन्धो। तेन लेसेनाति ‘‘दस लेसा जातिलेसो नामलेसो गोत्तलेसो लिङ्गलेसो आपत्तिलेसो पत्तलेसो चीवरलेसो उपज्झायलेसो आचरियलेसो सेनासनलेसो’’ति (पारा॰ ३९४) एवं वुत्तेसु दससु लेसेसु यो तस्मिं पुग्गले दिस्सति, तेन लेसेन तदञ्ञं पुग्गलं ब्रह्मचरिया चावेतुं अन्तिमवत्थुना चोदेन्तो गरुकं फुसेति अत्थो। तत्थ अञ्ञम्पि वत्थुं लिस्सति सिलिस्सति वोहारमत्तेनेव ईसकं अल्लीयतीति लेसो, जातियेव लेसो जातिलेसो। एस नयो सेसपदेसुपि। लेसेन चोदेन्तो कथं चोदेति? अञ्ञो खत्तियजातिको इमिना चोदकेन पाराजिकं धम्मं अज्झापज्जन्तो दिट्ठो होति, सो अञ्ञं अत्तनो वेरिं खत्तियजातिकं भिक्खुं पस्सित्वा तं खत्तियजातिलेसं गहेत्वा एवं चोदेति ‘‘खत्तियो मया दिट्ठो पाराजिकं धम्मं अज्झापज्जन्तो, त्वम्पि खत्तियो पाराजिकं धम्मं आपन्नोसी’’ति वा ‘‘सो त्वं खत्तियो, नाञ्ञो, पाराजिकं धम्मं अज्झापन्नोसी’’ति वा चोदेति। एवं नामलेसादयोपि वेदितब्बा।
27. Idāni aññabhāgiyasikkhāpadaṃ dassetuṃ ‘‘aññassa kiriya’’ntiādimāha. Tattha aññassa kiriyanti aññassa khattiyādijātikassa pārājikassa vītikkamasaṅkhātaṃ kiriyaṃ disvāti sambandho. Tena lesenāti ‘‘dasa lesā jātileso nāmaleso gottaleso liṅgaleso āpattileso pattaleso cīvaraleso upajjhāyaleso ācariyaleso senāsanaleso’’ti (pārā. 394) evaṃ vuttesu dasasu lesesu yo tasmiṃ puggale dissati, tena lesena tadaññaṃ puggalaṃ brahmacariyā cāvetuṃ antimavatthunā codento garukaṃ phuseti attho. Tattha aññampi vatthuṃ lissati silissati vohāramatteneva īsakaṃ allīyatīti leso, jātiyeva leso jātileso. Esa nayo sesapadesupi. Lesena codento kathaṃ codeti? Añño khattiyajātiko iminā codakena pārājikaṃ dhammaṃ ajjhāpajjanto diṭṭho hoti, so aññaṃ attano veriṃ khattiyajātikaṃ bhikkhuṃ passitvā taṃ khattiyajātilesaṃ gahetvā evaṃ codeti ‘‘khattiyo mayā diṭṭho pārājikaṃ dhammaṃ ajjhāpajjanto, tvampi khattiyo pārājikaṃ dhammaṃ āpannosī’’ti vā ‘‘so tvaṃ khattiyo, nāñño, pārājikaṃ dhammaṃ ajjhāpannosī’’ti vā codeti. Evaṃ nāmalesādayopi veditabbā.
अञ्ञभागियसिक्खापदं नवमं।
Aññabhāgiyasikkhāpadaṃ navamaṃ.
२८. एत्तावता ‘‘गरुका नवा’’ति उद्दिट्ठे वित्थारतो दस्सेत्वा इदानि तेसु आपन्नेसु पटिपज्जनाकारं दस्सेतुं ‘‘छादेति जानमापन्न’’न्तिआदि वुत्तं। तस्सायं पिण्डत्थो – यो भिक्खु ‘‘अयं इत्थन्नामा आपत्ती’’ति आपत्तिवसेन वा ‘‘इदं भिक्खूनं न वट्टती’’ति एवं वत्थुवसेन वा जानमापन्नं आपत्तिं याव छादेति, ताव तेन भिक्खुना अकामा परिवासो वसितब्बोति। चरेय्याति मानत्तं समादाय वसेय्य। कित्तकं दिवसन्ति चे? छ रत्तियो। मानत्तवासो पन सङ्घेयेव, न गणे, न पुग्गले, तेन वुत्तं ‘‘सङ्घे’’ति। परिवुत्थोति ‘‘तयो खो उपालि पारिवासिकस्स भिक्खुनो रत्तिच्छेदा सहवासो विप्पवासो अनारोचना’’ति (चूळव॰ ८३) एवं वुत्तं रत्तिच्छेदं अकत्वा परिवुत्थोति अत्थो। तत्थ सहवासोति पकतत्तेन भिक्खुना सद्धिं एकच्छन्ने उदकपातट्ठानब्भन्तरे वासो। विप्पवासो नाम अञ्ञं पकतत्तं भिक्खुं विना वासो। अनारोचनाति आगन्तुकादीनं अनारोचना। एतेसु तीसु एकेनापि रत्तिच्छेदो होति एव। एत्थ पन उपचारसीमगतानं आरोचेतब्बं, न बहि ठितानं, बहि ठितानम्पि सचे सद्दं सुणाति, पस्सति, दूरं वा गन्त्वा आरोचेतब्बमेव, अनारोचेन्तस्स रत्तिच्छेदो चेव वत्तभेदे दुक्कटञ्च होति। अजानन्तस्सेव उपचारसीमं पविसित्वा गच्छन्ति चे, रत्तिच्छेदोव होति, न वत्तभेदो।
28. Ettāvatā ‘‘garukā navā’’ti uddiṭṭhe vitthārato dassetvā idāni tesu āpannesu paṭipajjanākāraṃ dassetuṃ ‘‘chādeti jānamāpanna’’ntiādi vuttaṃ. Tassāyaṃ piṇḍattho – yo bhikkhu ‘‘ayaṃ itthannāmā āpattī’’ti āpattivasena vā ‘‘idaṃ bhikkhūnaṃ na vaṭṭatī’’ti evaṃ vatthuvasena vā jānamāpannaṃ āpattiṃ yāva chādeti, tāva tena bhikkhunā akāmā parivāso vasitabboti. Careyyāti mānattaṃ samādāya vaseyya. Kittakaṃ divasanti ce? Cha rattiyo. Mānattavāso pana saṅgheyeva, na gaṇe, na puggale, tena vuttaṃ ‘‘saṅghe’’ti. Parivutthoti ‘‘tayo kho upāli pārivāsikassa bhikkhuno ratticchedā sahavāso vippavāso anārocanā’’ti (cūḷava. 83) evaṃ vuttaṃ ratticchedaṃ akatvā parivutthoti attho. Tattha sahavāsoti pakatattena bhikkhunā saddhiṃ ekacchanne udakapātaṭṭhānabbhantare vāso. Vippavāso nāma aññaṃ pakatattaṃ bhikkhuṃ vinā vāso. Anārocanāti āgantukādīnaṃ anārocanā. Etesu tīsu ekenāpi ratticchedo hoti eva. Ettha pana upacārasīmagatānaṃ ārocetabbaṃ, na bahi ṭhitānaṃ, bahi ṭhitānampi sace saddaṃ suṇāti, passati, dūraṃ vā gantvā ārocetabbameva, anārocentassa ratticchedo ceva vattabhede dukkaṭañca hoti. Ajānantasseva upacārasīmaṃ pavisitvā gacchanti ce, ratticchedova hoti, na vattabhedo.
चिण्णमानत्तन्ति ‘‘चत्तारो खो, उपालि, मानत्तचारिकस्स भिक्खुनो रत्तिच्छेदा सहवासो विप्पवासो अनारोचना ऊने गणे चरण’’न्ति (चूळव॰ ९२) एवं वुत्तं रत्तिच्छेदं अकत्वा चिण्णमानत्तं परिनिट्ठितमानत्तन्ति अत्थो। एत्थ पन सहवासादयो परिवासे वुत्तप्पकारा एव। ‘‘ऊने गणे चरण’’न्ति एत्थ गणो चत्तारो वा अतिरेका वा भिक्खू, तस्मा सचेपि तीहि भिक्खूहि सद्धिं वसति, रत्तिच्छेदो होतियेव, ‘‘सचे पन तेन तेसं अत्थिभावं दिस्वा आरोचिते पक्कमन्ति, ऊने गणे चरणदोसो न होती’’ति (चूळव॰ अट्ठ॰ ९७) अट्ठकथासु वुत्तं किर। अब्भेय्याति तं भिक्खुं वीसतिगणो सङ्घो अब्भेय्य सम्पटिच्छेय्य, अब्भानकम्मवसेन ओसारेय्याति अत्थो। सचे एकेनपि ऊनो वीसतिगणो भिक्खुसङ्घो तं भिक्खुं अब्भेय्य, सो च भिक्खु न अब्भितो, ते च भिक्खू गारय्हा, दुक्कटं आपज्जन्तीति अत्थो।
Ciṇṇamānattanti ‘‘cattāro kho, upāli, mānattacārikassa bhikkhuno ratticchedā sahavāso vippavāso anārocanā ūne gaṇe caraṇa’’nti (cūḷava. 92) evaṃ vuttaṃ ratticchedaṃ akatvā ciṇṇamānattaṃ pariniṭṭhitamānattanti attho. Ettha pana sahavāsādayo parivāse vuttappakārā eva. ‘‘Ūne gaṇe caraṇa’’nti ettha gaṇo cattāro vā atirekā vā bhikkhū, tasmā sacepi tīhi bhikkhūhi saddhiṃ vasati, ratticchedo hotiyeva, ‘‘sace pana tena tesaṃ atthibhāvaṃ disvā ārocite pakkamanti, ūne gaṇe caraṇadoso na hotī’’ti (cūḷava. aṭṭha. 97) aṭṭhakathāsu vuttaṃ kira. Abbheyyāti taṃ bhikkhuṃ vīsatigaṇo saṅgho abbheyya sampaṭiccheyya, abbhānakammavasena osāreyyāti attho. Sace ekenapi ūno vīsatigaṇo bhikkhusaṅgho taṃ bhikkhuṃ abbheyya, so ca bhikkhu na abbhito, te ca bhikkhū gārayhā, dukkaṭaṃ āpajjantīti attho.
२९. इदानि यथा छादिता आपत्ति छन्ना होति, तं पकारं दस्सेतुं ‘‘आपत्ती’’तिआदि वुत्तं। तत्थायं पदयोजना – आपत्तिता च अनुक्खित्तता च अनन्तरायता च पहुत्तता च आपत्तिनुक्खित्तअनन्तरायपहुत्ततायो, एतासु चतूसु तथासञ्ञिता च छादेतुकामो हुत्वा छादना चाति एवं दसहङ्गेहि अरुणुग्गमम्हि छन्ना होतीति। एत्थ पन आपत्तिआदीसु चतूसु आपत्तिसञ्ञिता च अनुक्खित्तसञ्ञिता च अनन्तरायसञ्ञिता च पहुत्तसञ्ञिता चाति एवं सञ्ञावसेन योजेत्वा अट्ठङ्गानि गहेतब्बानि, छादेतुकामोति इदमेकं, छादनाति इदमेकन्ति एवं दस।
29. Idāni yathā chāditā āpatti channā hoti, taṃ pakāraṃ dassetuṃ ‘‘āpattī’’tiādi vuttaṃ. Tatthāyaṃ padayojanā – āpattitā ca anukkhittatā ca anantarāyatā ca pahuttatā ca āpattinukkhittaanantarāyapahuttatāyo, etāsu catūsu tathāsaññitā ca chādetukāmo hutvā chādanā cāti evaṃ dasahaṅgehi aruṇuggamamhi channā hotīti. Ettha pana āpattiādīsu catūsu āpattisaññitā ca anukkhittasaññitā ca anantarāyasaññitā ca pahuttasaññitā cāti evaṃ saññāvasena yojetvā aṭṭhaṅgāni gahetabbāni, chādetukāmoti idamekaṃ, chādanāti idamekanti evaṃ dasa.
एतेसु पन आदितो पट्ठाय अयं विनिच्छयो – ‘‘आपत्ति च होति आपत्तिसञ्ञी चा’’ति एत्थ यं आपन्नो, सा तेरसन्नं अञ्ञतरा होति, सोपि च तत्थ गरुकापत्तिसञ्ञीयेव हुत्वा जानन्तो छादेति, छन्ना होति। सचे तत्थ अनापत्तिसञ्ञी वा अञ्ञापत्तिसञ्ञी वा वेमतिको वा होति, अच्छन्नाव होति। तिविधं पन उक्खेपनीयकम्मं, तेन अकतो अनुक्खित्तो। सो चे पकतत्तसञ्ञी हुत्वा छादेति, छन्ना होति। सचे अपकतत्तसञ्ञी छादेति, अच्छन्ना होति। अपकतत्तेन पन पकतत्तसञ्ञिनापि अपकतत्तसञ्ञिनापि छादितं अच्छादितमेव होतीति। अनन्तरायिकोति यस्स दससु राजचोरअग्गिउदकमनुस्सामनुस्सवाळसरीसपजीवितब्रह्मचरियन्तरायेसुपि एकोपि नत्थि, सो चे अनन्तरायिकसञ्ञी हुत्वा छादेति, छन्ना होति। सचे सो अन्धकारभीरुको अनन्तराये एव वाळादिअन्तरायसञ्ञी हुत्वा छादेति, अच्छन्नाव होति। पहूति यो सक्कोति सभागभिक्खुनो समीपं गन्तुञ्चेव आरोचितुञ्च , सो चे पहुसञ्ञी हुत्वा छादेति, छन्ना होति। यो पन अपहु हुत्वा पहुसञ्ञी, पहु वा अपहुसञ्ञी हुत्वा छादेति, अच्छन्नाव होतीति।
Etesu pana ādito paṭṭhāya ayaṃ vinicchayo – ‘‘āpatti ca hoti āpattisaññī cā’’ti ettha yaṃ āpanno, sā terasannaṃ aññatarā hoti, sopi ca tattha garukāpattisaññīyeva hutvā jānanto chādeti, channā hoti. Sace tattha anāpattisaññī vā aññāpattisaññī vā vematiko vā hoti, acchannāva hoti. Tividhaṃ pana ukkhepanīyakammaṃ, tena akato anukkhitto. So ce pakatattasaññī hutvā chādeti, channā hoti. Sace apakatattasaññī chādeti, acchannā hoti. Apakatattena pana pakatattasaññināpi apakatattasaññināpi chāditaṃ acchāditameva hotīti. Anantarāyikoti yassa dasasu rājacoraaggiudakamanussāmanussavāḷasarīsapajīvitabrahmacariyantarāyesupi ekopi natthi, so ce anantarāyikasaññī hutvā chādeti, channā hoti. Sace so andhakārabhīruko anantarāye eva vāḷādiantarāyasaññī hutvā chādeti, acchannāva hoti. Pahūti yo sakkoti sabhāgabhikkhuno samīpaṃ gantuñceva ārocituñca , so ce pahusaññī hutvā chādeti, channā hoti. Yo pana apahu hutvā pahusaññī, pahu vā apahusaññī hutvā chādeti, acchannāva hotīti.
अरुणुग्गमम्हीति एत्थ पुरेभत्तं वा आपत्तिं आपन्नो होति पच्छाभत्तं वा, याव अरुणं न उग्गच्छति, ताव आरोचेतब्बा। सचे पन अरुणब्भन्तरे सतक्खत्तुम्पि छादेतुकामता उप्पज्जति, अच्छन्नाव होति। आरोचेन्तो पन सभागसङ्घादिसेसं आपन्नस्स आरोचेतुं न वट्टति। सचे आरोचेति, आपत्ति पन आविकता होति, आरोचनपच्चया पन अञ्ञं दुक्कटं आपत्तिं आपज्जति। इमिना अञ्ञम्पि वत्थुसभागापत्तिं आरोचेतुं न वट्टतीति दीपितो होति। आरोचेन्तेन पन ‘‘अहं तव सन्तिके एकं आपत्तिं आवि करोमी’’ति वा ‘‘आचिक्खामी’’ति वा ‘‘आरोचेमी’’ति वा ‘‘एकं आपत्तिं आपन्नभावं जानाही’’ति वा ‘‘एकं गरुकापत्तिं आवि करोमी’’ति वा आदिना नयेन वत्तब्बं, एत्तावता अच्छन्नाव होति। सचे ‘‘लहुकापत्तिं आरोचेमी’’ति वदति, छन्नाव होतीति। सङ्घादिसेसविनिच्छयो।
Aruṇuggamamhīti ettha purebhattaṃ vā āpattiṃ āpanno hoti pacchābhattaṃ vā, yāva aruṇaṃ na uggacchati, tāva ārocetabbā. Sace pana aruṇabbhantare satakkhattumpi chādetukāmatā uppajjati, acchannāva hoti. Ārocento pana sabhāgasaṅghādisesaṃ āpannassa ārocetuṃ na vaṭṭati. Sace āroceti, āpatti pana āvikatā hoti, ārocanapaccayā pana aññaṃ dukkaṭaṃ āpattiṃ āpajjati. Iminā aññampi vatthusabhāgāpattiṃ ārocetuṃ na vaṭṭatīti dīpito hoti. Ārocentena pana ‘‘ahaṃ tava santike ekaṃ āpattiṃ āvi karomī’’ti vā ‘‘ācikkhāmī’’ti vā ‘‘ārocemī’’ti vā ‘‘ekaṃ āpattiṃ āpannabhāvaṃ jānāhī’’ti vā ‘‘ekaṃ garukāpattiṃ āvi karomī’’ti vā ādinā nayena vattabbaṃ, ettāvatā acchannāva hoti. Sace ‘‘lahukāpattiṃ ārocemī’’ti vadati, channāva hotīti. Saṅghādisesavinicchayo.
सङ्घादिसेसनिद्देसवण्णना निट्ठिता।
Saṅghādisesaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
