| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / खुद्दसिक्खा-मूलसिक्खा • Khuddasikkhā-mūlasikkhā |
२. सङ्घादिसेसनिद्देसवण्णना
2. Saṅghādisesaniddesavaṇṇanā
१९. वुट्ठानस्स गरुकत्ता गरुकाति सङ्घादिसेसा वुच्चन्ति। नवाति तेसं गणनपरिच्छेदो। ननु ‘‘नवा’’ति कस्मा वुत्तं, ‘‘तेरसा’’ति वत्तब्बन्ति? नायं दोसो, चिरेनापज्जितब्बे चत्तारो यावततियके ठपेत्वा वीतिक्कमक्खणेयेव आपज्जितब्बा पठमापत्तिका वुच्चन्तीति। इदानि ते दस्सेतुं ‘‘मोचेतुकामता’’तिआदि आरद्धं। तत्थ सुक्कस्साति आसयधातुनानत्ततो नीलादिवसेन दसविधे सुक्के यस्स कस्सचि सुक्कस्स। मोचेतुकामताति मोचेतुकामताय, य-कारो लुत्तनिद्दिट्ठो। इमिना पन वचनेन मोचनस्साद मुच्चनस्साद मुत्तस्सादमेथुनस्साद फस्सस्साद कण्डुवनस्साद दस्सनस्साद निसज्जनस्साद वाचस्साद गेहसितपेम वनभङ्गिय सङ्खातेसु एकादसस्सादेसु एकंयेव मोचनस्सादं दस्सेति।
19. Vuṭṭhānassa garukattā garukāti saṅghādisesā vuccanti. Navāti tesaṃ gaṇanaparicchedo. Nanu ‘‘navā’’ti kasmā vuttaṃ, ‘‘terasā’’ti vattabbanti? Nāyaṃ doso, cirenāpajjitabbe cattāro yāvatatiyake ṭhapetvā vītikkamakkhaṇeyeva āpajjitabbā paṭhamāpattikā vuccantīti. Idāni te dassetuṃ ‘‘mocetukāmatā’’tiādi āraddhaṃ. Tattha sukkassāti āsayadhātunānattato nīlādivasena dasavidhe sukke yassa kassaci sukkassa. Mocetukāmatāti mocetukāmatāya, ya-kāro luttaniddiṭṭho. Iminā pana vacanena mocanassāda muccanassāda muttassādamethunassāda phassassāda kaṇḍuvanassāda dassanassāda nisajjanassāda vācassāda gehasitapema vanabhaṅgiya saṅkhātesu ekādasassādesu ekaṃyeva mocanassādaṃ dasseti.
तत्थ मोचनाय अस्सादो सुखवेदना मोचनस्सादो। मुच्चने अत्तनो धम्मताय मुच्चने अस्सादो मुच्चनस्सादो। एवं सब्बत्थ सत्तमीतप्पुरिसेन अत्थो दट्ठब्बो। इमेहि पन नवहि पदेहि सम्पयुत्तअस्सादसीसेन रागो वुत्तो। गेहनिस्सितेसु मातादीसु पेमं गेहे सितं पेमन्ति गेहसितपेमं, इमिना सरूपेनेव रागो वुत्तो। सन्थवकरणत्थाय इत्थिया पेसितपुप्फादि वनभङ्गियं, इमिना च वत्थुवसेन रागो वुत्तो। मेथुनस्सादोपि इत्थिया गहणप्पयोगेन वेदितब्बो। सब्बत्थेव च पन चेतनानिमित्तुपक्कममोचने सति विसङ्केताभावो वेदितब्बो। उपक्कम्म हत्थादिना निमित्ते उपक्कमित्वा। अञ्ञत्र सुपिनन्तेनाति सुपिनोयेव सुपिनन्तो ‘‘कम्ममेव कम्मन्तो’’तिआदीसु विय अन्त-सद्दस्स तब्भाववुत्तित्ता। तं सुपिनन्तं विना विमोचयं सुक्कं विमोचेन्तो समणो यो कोचि भिक्खु गरुकं गरुकापत्तिसङ्खातं सङ्घादिसेसं फुसे फुसेय्य, आपज्जेय्याति वुत्तं होति। एत्थ च अज्झत्तरूपबहिद्धारूपउभयरूपआकासेकटिकम्पनसङ्खातेसु चतूसु उपायेसु सति रागूपत्थम्भादीसु च कालेसु येन केनचि अङ्गजाते कम्मञ्ञतं पत्ते ‘‘आरोग्यत्थाया’’तिआदीसु येन केनचि अधिप्पायेन अधिप्पायवत्थुभूतं यं किञ्चि सुक्कं मोचनस्सादचेतनाय एव निमित्ते उपक्कम्म मोचेन्तो सङ्घादिसेसं आपज्जतीति सब्बथा अधिप्पायो दट्ठब्बो।
Tattha mocanāya assādo sukhavedanā mocanassādo. Muccane attano dhammatāya muccane assādo muccanassādo. Evaṃ sabbattha sattamītappurisena attho daṭṭhabbo. Imehi pana navahi padehi sampayuttaassādasīsena rāgo vutto. Gehanissitesu mātādīsu pemaṃ gehe sitaṃ pemanti gehasitapemaṃ, iminā sarūpeneva rāgo vutto. Santhavakaraṇatthāya itthiyā pesitapupphādi vanabhaṅgiyaṃ, iminā ca vatthuvasena rāgo vutto. Methunassādopi itthiyā gahaṇappayogena veditabbo. Sabbattheva ca pana cetanānimittupakkamamocane sati visaṅketābhāvo veditabbo. Upakkamma hatthādinā nimitte upakkamitvā. Aññatra supinantenāti supinoyeva supinanto ‘‘kammameva kammanto’’tiādīsu viya anta-saddassa tabbhāvavuttittā. Taṃ supinantaṃ vinā vimocayaṃ sukkaṃ vimocento samaṇo yo koci bhikkhu garukaṃ garukāpattisaṅkhātaṃ saṅghādisesaṃ phuse phuseyya, āpajjeyyāti vuttaṃ hoti. Ettha ca ajjhattarūpabahiddhārūpaubhayarūpaākāsekaṭikampanasaṅkhātesu catūsu upāyesu sati rāgūpatthambhādīsu ca kālesu yena kenaci aṅgajāte kammaññataṃ patte ‘‘ārogyatthāyā’’tiādīsu yena kenaci adhippāyena adhippāyavatthubhūtaṃ yaṃ kiñci sukkaṃ mocanassādacetanāya eva nimitte upakkamma mocento saṅghādisesaṃ āpajjatīti sabbathā adhippāyo daṭṭhabbo.
पठमो।
Paṭhamo.
२०. कायसंसग्गरागवाति काये संसग्गो, तस्मिं रागो, सो अस्स अत्थीति वन्तु, कायसंसग्गरागसमङ्गीति अत्थो। समणो इत्थिसञ्ञीति सम्बन्धो। उपक्कम्माति कायेन वायमित्वा। मनुस्सित्थिं सम्फुसन्तोति अन्तमसो लोमेनपि परामसन्तो गरुकं फुसेति योजना। मनुस्सभूता अमता इत्थी मनुस्सित्थी। तत्थ ‘‘कायसंसग्गरागवा’’ति इमिना मातुपेमादिं , इत्थिया गहितमोक्खाधिप्पायञ्च पटिक्खिपति। इत्थिया वेमतिकस्स, पण्डकपुरिसतिरच्छानगतसञ्ञिस्स च थुल्लच्चयं। इत्थिया पन कायेन कायप्पटिबद्धामसने, कायप्पटिबद्धेन कायामसने च यक्खीपेतीपण्डकानं कायेन कायामसने च पुरिसतिरच्छानगतित्थीनं कायेन कायामसनेपि दुक्कटं, तथायक्खीआदीनं कायेन कायप्पटिबद्धादीसु च। मतित्थिया पन थुल्लच्चयं। इत्थिया पन फुसियमानो सेवनाधिप्पायोपि सचे कायेन न वायमति, अनापत्ति।
20.Kāyasaṃsaggarāgavāti kāye saṃsaggo, tasmiṃ rāgo, so assa atthīti vantu, kāyasaṃsaggarāgasamaṅgīti attho. Samaṇo itthisaññīti sambandho. Upakkammāti kāyena vāyamitvā. Manussitthiṃ samphusantoti antamaso lomenapi parāmasanto garukaṃ phuseti yojanā. Manussabhūtā amatā itthī manussitthī. Tattha ‘‘kāyasaṃsaggarāgavā’’ti iminā mātupemādiṃ , itthiyā gahitamokkhādhippāyañca paṭikkhipati. Itthiyā vematikassa, paṇḍakapurisatiracchānagatasaññissa ca thullaccayaṃ. Itthiyā pana kāyena kāyappaṭibaddhāmasane, kāyappaṭibaddhena kāyāmasane ca yakkhīpetīpaṇḍakānaṃ kāyena kāyāmasane ca purisatiracchānagatitthīnaṃ kāyena kāyāmasanepi dukkaṭaṃ, tathāyakkhīādīnaṃ kāyena kāyappaṭibaddhādīsu ca. Matitthiyā pana thullaccayaṃ. Itthiyā pana phusiyamāno sevanādhippāyopi sace kāyena na vāyamati, anāpatti.
दुतियो।
Dutiyo.
२१. तथाति इत्थिसञ्ञी। सुणन्तिन्ति विञ्ञत्तिपथे ठत्वा अत्तनो वचनं सुणन्तिञ्च। विञ्ञुञ्चाति दुट्ठुल्लादुट्ठुल्लसल्लक्खणसमत्थञ्च मनुस्सित्थिं। मग्गं वाति वच्चमग्गपस्सावमग्गानं वसेन मग्गं वा मेथुनं वा आरब्भाति सम्बन्धो। दुट्ठुल्लवाचारागेनाति दुट्ठा च सा असद्धम्मप्पटिसंयुत्तताय थूला च लामकजनसाधारणतायाति दुट्ठुल्ला। साव पुन वाचा दुट्ठुल्लवाचा। तस्सं अस्सादसम्पयुत्तो रागोति समासो, तेन। ओभासित्वाति वण्णावण्णयाचनादिवसेन असद्धम्मवचनं वत्वा। असुणन्तिया पन दूतेन वा पण्णेन वा आरोचिते अनापत्ति। तत्थ द्विन्नं मग्गानं वसेन वण्णावण्णेहि, मेथुनयाचनादीहि वा ‘‘सिखरणीसि, सम्भिन्नासि, उभतोब्यञ्जनकासी’’ति इमेसु तीसु अञ्ञतरेन अक्कोसवचनेन वा ओभासन्तस्स सङ्घादिसेसो, अधक्खकउब्भजाणुमण्डलं आदिस्स वण्णादिभणने थुल्लच्चयं, तथा यक्खीपेतीपण्डकानं वच्चमग्गपस्सावमग्गे आदिस्स वण्णादिभणने मेथुनयाचनादीसुपि। तेसं पन अधक्खकादिके दुक्कटं, तथा मनुस्सित्थीनं उब्भक्खके अधोजाणुमण्डले कायप्पटिबद्धे च।
21.Tathāti itthisaññī. Suṇantinti viññattipathe ṭhatvā attano vacanaṃ suṇantiñca. Viññuñcāti duṭṭhullāduṭṭhullasallakkhaṇasamatthañca manussitthiṃ. Maggaṃ vāti vaccamaggapassāvamaggānaṃ vasena maggaṃ vā methunaṃ vā ārabbhāti sambandho. Duṭṭhullavācārāgenāti duṭṭhā ca sā asaddhammappaṭisaṃyuttatāya thūlā ca lāmakajanasādhāraṇatāyāti duṭṭhullā. Sāva puna vācā duṭṭhullavācā. Tassaṃ assādasampayutto rāgoti samāso, tena. Obhāsitvāti vaṇṇāvaṇṇayācanādivasena asaddhammavacanaṃ vatvā. Asuṇantiyā pana dūtena vā paṇṇena vā ārocite anāpatti. Tattha dvinnaṃ maggānaṃ vasena vaṇṇāvaṇṇehi, methunayācanādīhi vā ‘‘sikharaṇīsi, sambhinnāsi, ubhatobyañjanakāsī’’ti imesu tīsu aññatarena akkosavacanena vā obhāsantassa saṅghādiseso, adhakkhakaubbhajāṇumaṇḍalaṃ ādissa vaṇṇādibhaṇane thullaccayaṃ, tathā yakkhīpetīpaṇḍakānaṃ vaccamaggapassāvamagge ādissa vaṇṇādibhaṇane methunayācanādīsupi. Tesaṃ pana adhakkhakādike dukkaṭaṃ, tathā manussitthīnaṃ ubbhakkhake adhojāṇumaṇḍale kāyappaṭibaddhe ca.
ततियो।
Tatiyo.
२२. अत्तकामुपट्ठानन्ति मेथुनधम्मसङ्खातेन कामेन उपट्ठानं कामुपट्ठानं। अत्तनो अत्थाय कामुपट्ठानं अत्तकामुपट्ठानं। अथ वा कामीयतीति कामं, अत्तनो कामं अत्तकामं, सयं मेथुनरागवसेन पत्थितन्ति अत्थो। अत्तकामञ्च तं उपट्ठानञ्चाति अत्तकामुपट्ठानं। तस्स वण्णो गुणो, तं। वत्वाति ‘‘यदिदं कामुपट्ठानं नाम, एतदग्गं उपट्ठानान’’न्ति कामुपट्ठाने वण्णं अन्तमसो हत्थमुद्दायपि इत्थीति सञ्ञी पकासेत्वाति अत्थो। वाचाति वाचाय यकारलोपवसेन। मेथुनयुत्तेनाति मेथुनयुत्ताय, लिङ्गविपल्लासवसेन ताय ‘‘अरहसि त्वं मय्हं मेथुनं धम्मं दातु’’न्तिआदिकाय मेथुनधम्मप्पटिसंयुत्ताय वाचाय मेथुनयाचने मेथुनरागिनोति सम्बन्धो। मेथुनेरागो, सो अस्स अत्थीति मेथुनरागी, तस्स। गरु होतीति गरुकापत्ति होतीति अत्थो। म-कारो पदसन्धिकरो। एत्थ पन पण्डके पण्डकसञ्ञिनो थुल्लच्चयं, तस्मिंयेव इत्थिसञ्ञिनो दुक्कटं।
22.Attakāmupaṭṭhānanti methunadhammasaṅkhātena kāmena upaṭṭhānaṃ kāmupaṭṭhānaṃ. Attano atthāya kāmupaṭṭhānaṃ attakāmupaṭṭhānaṃ. Atha vā kāmīyatīti kāmaṃ, attano kāmaṃ attakāmaṃ, sayaṃ methunarāgavasena patthitanti attho. Attakāmañca taṃ upaṭṭhānañcāti attakāmupaṭṭhānaṃ. Tassa vaṇṇo guṇo, taṃ. Vatvāti ‘‘yadidaṃ kāmupaṭṭhānaṃ nāma, etadaggaṃ upaṭṭhānāna’’nti kāmupaṭṭhāne vaṇṇaṃ antamaso hatthamuddāyapi itthīti saññī pakāsetvāti attho. Vācāti vācāya yakāralopavasena. Methunayuttenāti methunayuttāya, liṅgavipallāsavasena tāya ‘‘arahasi tvaṃ mayhaṃ methunaṃ dhammaṃ dātu’’ntiādikāya methunadhammappaṭisaṃyuttāya vācāya methunayācane methunarāginoti sambandho. Methunerāgo, so assa atthīti methunarāgī, tassa. Garu hotīti garukāpatti hotīti attho. Ma-kāro padasandhikaro. Ettha pana paṇḍake paṇḍakasaññino thullaccayaṃ, tasmiṃyeva itthisaññino dukkaṭaṃ.
चतुत्थो।
Catuttho.
२३. इत्थिया वा पुरिसस्स वा सन्देसं पटिग्गहेत्वाति सम्बन्धो। इत्थिया वाति ‘‘दस इत्थियो मातुरक्खिता पितुरक्खिता’’तिआदिना (पारा॰ ३०३) च ‘‘दस भरियायो धनक्कीता छन्दवासिनी’’तिआदिना (पारा॰ ३०३) च वुत्ताय वीसतिविधाय इत्थिया वा पुरिसस्स वा तंसम्बन्धवसेन तेसं मातादीनं वा। सन्देसन्ति इत्थिया वा पुरिसेन वा उभिन्नं मातादीहि वा ‘‘एहि, भन्ते, इत्थन्नामं इत्थिं वा पुरिसं वा एवं भणाही’’ति वुत्तं जायम्पतिभावसन्निस्सितं सन्देसवचनं। पटिग्गहेत्वाति ‘‘साधू’’ति कायेन वा वाचाय वा सम्पटिच्छित्वा। वीमंसित्वाति यत्थ पेसितो, तेसं अधिप्पायं उपपरिक्खित्वा वा उपपरिक्खापेत्वा वा। हरं पच्चाति इत्थी वा पुरिसो वा ‘‘साधू’’ति सम्पटिच्छतु वा, मा वा, येहि पेसितो, तेसं पच्चाहरन्तो वा हरापेन्तो वा, जायम्पतिभावो होतु वा, मा वा, अकारणमेतं। इमाय तिवङ्गसम्पत्तिया सङ्घादिसेसो च, द्वीहि अङ्गेहि पण्डके च अङ्गत्तयेनापि थुल्लच्चयं, एकेन दुक्कटं। केचि पन ‘‘हरं पच्छा’’ति विपाठं परिकप्पेत्वा ‘‘पच्छा हर’’न्ति योजेन्ति, तं न सुन्दरं पच्चाति उपसग्गत्ता। पदस्स उपरि अत्थे सज्जेन्तो पकासेन्तो गच्छतीति हि उपसग्गो नाम, तस्मा ‘‘पति आ’’ति उपसग्गानं ‘‘हर’’न्तिमस्स पदस्स उपरि भवितब्बन्ति।
23. Itthiyā vā purisassa vā sandesaṃ paṭiggahetvāti sambandho. Itthiyā vāti ‘‘dasa itthiyo māturakkhitā piturakkhitā’’tiādinā (pārā. 303) ca ‘‘dasa bhariyāyo dhanakkītā chandavāsinī’’tiādinā (pārā. 303) ca vuttāya vīsatividhāya itthiyā vā purisassa vā taṃsambandhavasena tesaṃ mātādīnaṃ vā. Sandesanti itthiyā vā purisena vā ubhinnaṃ mātādīhi vā ‘‘ehi, bhante, itthannāmaṃ itthiṃ vā purisaṃ vā evaṃ bhaṇāhī’’ti vuttaṃ jāyampatibhāvasannissitaṃ sandesavacanaṃ. Paṭiggahetvāti ‘‘sādhū’’ti kāyena vā vācāya vā sampaṭicchitvā. Vīmaṃsitvāti yattha pesito, tesaṃ adhippāyaṃ upaparikkhitvā vā upaparikkhāpetvā vā. Haraṃ paccāti itthī vā puriso vā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchatu vā, mā vā, yehi pesito, tesaṃ paccāharanto vā harāpento vā, jāyampatibhāvo hotu vā, mā vā, akāraṇametaṃ. Imāya tivaṅgasampattiyā saṅghādiseso ca, dvīhi aṅgehi paṇḍake ca aṅgattayenāpi thullaccayaṃ, ekena dukkaṭaṃ. Keci pana ‘‘haraṃ pacchā’’ti vipāṭhaṃ parikappetvā ‘‘pacchā hara’’nti yojenti, taṃ na sundaraṃ paccāti upasaggattā. Padassa upari atthe sajjento pakāsento gacchatīti hi upasaggo nāma, tasmā ‘‘pati ā’’ti upasaggānaṃ ‘‘hara’’ntimassa padassa upari bhavitabbanti.
पञ्चमो।
Pañcamo.
२४. संयाचितपरिक्खारन्ति सं अत्तना याचितो वासिआदिको परिक्खारो यस्सा, तं। अदेसितवत्थुकन्ति उत्तिदुतियकम्मेन अदेसितं वत्थु कुटिकरणप्पदेसो यस्साति विग्गहो, तं। पमाणातिक्कन्तन्ति इदानि मज्झिमस्स पुरिसस्स तिस्सो विदत्थियो सुगतविदत्थि नाम, ताय ‘‘दीघसो द्वादस विदत्थियो सुगतस्स विदत्थिया तिरियं सत्तन्तरा’’ति (पारा॰ ३४८) एवं वुत्तप्पमाणं एकतोभागेनापि अतिक्कन्ता पमाणातिक्कन्ताति तं तिरियं चतुहत्थसङ्खातहेट्ठिमप्पमाणे सति दीघतो वुत्तप्पमाणतो केसग्गमत्तम्पि वड्ढेतुं न वट्टति। ततो ऊनके, दीघतो च वड्ढिते अयं कुटिसङ्खं न गच्छतीति। ‘‘मय्हं वासागारं एत’’न्ति एवं अत्ता उद्देसो एतिस्साति अत्तुद्देसा। कुटिन्ति उल्लित्तादिकं कुटिं कत्वाति सम्बन्धो। तत्थ उल्लित्ता नाम अन्तो उद्धंमुखं लित्ता। अवलित्ता नाम बहि अधोमुखं लित्ता। उभयथा उल्लित्तावलित्ता। कत्वाति अन्तोभूतकारितत्थवसेन कारापेत्वा वा।
24.Saṃyācitaparikkhāranti saṃ attanā yācito vāsiādiko parikkhāro yassā, taṃ. Adesitavatthukanti uttidutiyakammena adesitaṃ vatthu kuṭikaraṇappadeso yassāti viggaho, taṃ. Pamāṇātikkantanti idāni majjhimassa purisassa tisso vidatthiyo sugatavidatthi nāma, tāya ‘‘dīghaso dvādasa vidatthiyo sugatassa vidatthiyā tiriyaṃ sattantarā’’ti (pārā. 348) evaṃ vuttappamāṇaṃ ekatobhāgenāpi atikkantā pamāṇātikkantāti taṃ tiriyaṃ catuhatthasaṅkhātaheṭṭhimappamāṇe sati dīghato vuttappamāṇato kesaggamattampi vaḍḍhetuṃ na vaṭṭati. Tato ūnake, dīghato ca vaḍḍhite ayaṃ kuṭisaṅkhaṃ na gacchatīti. ‘‘Mayhaṃ vāsāgāraṃ eta’’nti evaṃ attā uddeso etissāti attuddesā. Kuṭinti ullittādikaṃ kuṭiṃ katvāti sambandho. Tattha ullittā nāma anto uddhaṃmukhaṃ littā. Avalittā nāma bahi adhomukhaṃ littā. Ubhayathā ullittāvalittā. Katvāti antobhūtakāritatthavasena kārāpetvā vā.
तत्थायं वत्थुदेसनक्कमो – तेन कुटिकारकेन भिक्खुना कुटिवत्थुं सोधेत्वा सङ्घं उपसङ्कमित्वा एकंसं उत्तरासङ्गं करित्वा वुड्ढानं भिक्खूनं पादे वन्दित्वा उक्कुटिकं निसीदित्वा अञ्जलिं पणामेत्वा पदभाजने (पारा॰ ३४९) वुत्तनयेन सङ्घं तिक्खत्तुं याचित्वा सब्बे वा सङ्घपरियापन्ना, सङ्घेन वा सम्मता द्वे तयो भिक्खू तत्थ नेतब्बा। तेहि च किपिल्लिकादीहि सोळसहि उपद्दवेहि विरहितत्ता अनारम्भं अनुपद्दवं द्वीहि चतूहि वा बलिबद्देहि युत्तेन सकटेन एकचक्कं निब्बोदकपतनट्ठाने एकं बहि कत्वा आविञ्छितुं सक्कुणेय्यताय ‘‘सपरिक्कमन’’न्ति सल्लक्खेत्वा सचेपि सङ्घप्पहोनका होन्ति, तत्थेव, नो चे, सङ्घमज्झं गन्त्वा तेन भिक्खुना याचितेहि पदभाजने (पारा॰ ५०, ५१) वुत्ताय ञत्तिदुतियकम्मवाचाय वत्थु देसेतब्बन्ति। अदेसितवत्थुकं पमाणातिक्कन्तं कुटिं करिस्सामीति सब्बप्पयोगे दुक्कटं, इदानि द्वीहि पिण्डेहि निट्ठानं गमिस्सतीति पठमपिण्डदाने थुल्लच्चयं, दुतियदानेन लेपे सङ्घटिते सचे अदेसितवत्थुका एव वा होति, पमाणातिक्कन्ता एव वा, एको सङ्घादिसेसो, सारम्भअपरिक्कमनताय द्वे च दुक्कटानीति सचे उभयविपन्ना, द्वे च सङ्घादिसेसा द्वे च दुक्कटानीति सब्बं ञेय्यं।
Tatthāyaṃ vatthudesanakkamo – tena kuṭikārakena bhikkhunā kuṭivatthuṃ sodhetvā saṅghaṃ upasaṅkamitvā ekaṃsaṃ uttarāsaṅgaṃ karitvā vuḍḍhānaṃ bhikkhūnaṃ pāde vanditvā ukkuṭikaṃ nisīditvā añjaliṃ paṇāmetvā padabhājane (pārā. 349) vuttanayena saṅghaṃ tikkhattuṃ yācitvā sabbe vā saṅghapariyāpannā, saṅghena vā sammatā dve tayo bhikkhū tattha netabbā. Tehi ca kipillikādīhi soḷasahi upaddavehi virahitattā anārambhaṃ anupaddavaṃ dvīhi catūhi vā balibaddehi yuttena sakaṭena ekacakkaṃ nibbodakapatanaṭṭhāne ekaṃ bahi katvā āviñchituṃ sakkuṇeyyatāya ‘‘saparikkamana’’nti sallakkhetvā sacepi saṅghappahonakā honti, tattheva, no ce, saṅghamajjhaṃ gantvā tena bhikkhunā yācitehi padabhājane (pārā. 50, 51) vuttāya ñattidutiyakammavācāya vatthu desetabbanti. Adesitavatthukaṃ pamāṇātikkantaṃ kuṭiṃ karissāmīti sabbappayoge dukkaṭaṃ, idāni dvīhi piṇḍehi niṭṭhānaṃ gamissatīti paṭhamapiṇḍadāne thullaccayaṃ, dutiyadānena lepe saṅghaṭite sace adesitavatthukā eva vā hoti, pamāṇātikkantā eva vā, eko saṅghādiseso, sārambhaaparikkamanatāya dve ca dukkaṭānīti sace ubhayavipannā, dve ca saṅghādisesā dve ca dukkaṭānīti sabbaṃ ñeyyaṃ.
छट्ठो।
Chaṭṭho.
२५. महल्लकन्ति सस्सामिकभावेन संयाचितकुटितो महन्तभावेन, वत्थुं देसापेत्वा पमाणातिक्कमेनापि कातब्बभावेन च महन्तताय महत्तं लाति आददातीति महल्लको। महत्तलक इति ठिते त्तस्स लोपो लस्स च द्वित्तं, तं। वसनं अत्थो पयोजनं वसनत्थो, ताय । एत्थ पन अदेसितवत्थुभावे एको सङ्घादिसेसो। सेसं अनन्तरसदिसमेव। इध च तत्थ च लेणगुहातिणकुटिपण्णच्छदनगेहेसु अञ्ञतरं कारेन्तस्स च कुटिम्पि अञ्ञस्स वासत्थाय वासागारं वा ठपेत्वा उपोसथागारादीसु अञ्ञतरत्थाय करोन्तस्स च अनापत्ति।
25.Mahallakanti sassāmikabhāvena saṃyācitakuṭito mahantabhāvena, vatthuṃ desāpetvā pamāṇātikkamenāpi kātabbabhāvena ca mahantatāya mahattaṃ lāti ādadātīti mahallako. Mahattalaka iti ṭhite ttassa lopo lassa ca dvittaṃ, taṃ. Vasanaṃ attho payojanaṃ vasanattho, tāya . Ettha pana adesitavatthubhāve eko saṅghādiseso. Sesaṃ anantarasadisameva. Idha ca tattha ca leṇaguhātiṇakuṭipaṇṇacchadanagehesu aññataraṃ kārentassa ca kuṭimpi aññassa vāsatthāya vāsāgāraṃ vā ṭhapetvā uposathāgārādīsu aññataratthāya karontassa ca anāpatti.
सत्तमो।
Sattamo.
२६. अमूलकेन अन्तिमेन वत्थुनाति सम्बन्धो। अमूलकेनाति दस्सनसङ्खातस्स, सवनसङ्खातस्स, दिट्ठसुतमुतवसेन पवत्तपरिसङ्कासङ्खातस्स च मूलस्स अभावेन नत्थि मूलमेतस्साति अमूलकं, तेन। तं पन सो आपन्नो वा होतु, नो वा, एतं इध अप्पमाणं। तत्थ भिक्खुञ्च मातुगामञ्च तथारूपे ठाने दिस्वा परिसङ्कति, अयं दिट्ठपरिसङ्का। अन्धकारे वा पटिच्छन्ने वा भिक्खुस्स च मातुगामस्स च वचनं सुत्वा अञ्ञस्स अत्थिभावं अजानन्तो परिसङ्कति, अयं सुतपरिसङ्का। धुत्तानं इत्थीहि सद्धिं पच्चन्तविहारेसु पुप्फगन्धसुरादीहि अनुभवित्वा गतट्ठानं दिस्वा ‘‘केन नु खो इदं कत’’न्ति वीमंसन्तो तत्थ केनचि भिक्खुना गन्धादीहि पूजा कता होति, भेसज्जत्थाय अरिट्ठं वा पीतं, सो तस्स गन्धं घायित्वा ‘‘अयं सो भविस्सती’’ति परिसङ्कति। अयं मुतपरिसङ्का नाम। अन्तिमेन चाति ततो परं वज्जाभावेन अन्ते भवत्ता अन्तिमेनेव। वत्थुनाति भिक्खुनो अनुरूपेसु एकूनवीसतिया पाराजिकेसु धम्मेसु अञ्ञतरेन पाराजिकेन धम्मेन। च-कारो पनेत्थ अवधारणे, तेन सङ्घादिसेसादिं निवत्तेति। अथ वा च-कारो अट्ठानप्पयुत्तो।
26. Amūlakena antimena vatthunāti sambandho. Amūlakenāti dassanasaṅkhātassa, savanasaṅkhātassa, diṭṭhasutamutavasena pavattaparisaṅkāsaṅkhātassa ca mūlassa abhāvena natthi mūlametassāti amūlakaṃ, tena. Taṃ pana so āpanno vā hotu, no vā, etaṃ idha appamāṇaṃ. Tattha bhikkhuñca mātugāmañca tathārūpe ṭhāne disvā parisaṅkati, ayaṃ diṭṭhaparisaṅkā. Andhakāre vā paṭicchanne vā bhikkhussa ca mātugāmassa ca vacanaṃ sutvā aññassa atthibhāvaṃ ajānanto parisaṅkati, ayaṃ sutaparisaṅkā. Dhuttānaṃ itthīhi saddhiṃ paccantavihāresu pupphagandhasurādīhi anubhavitvā gataṭṭhānaṃ disvā ‘‘kena nu kho idaṃ kata’’nti vīmaṃsanto tattha kenaci bhikkhunā gandhādīhi pūjā katā hoti, bhesajjatthāya ariṭṭhaṃ vā pītaṃ, so tassa gandhaṃ ghāyitvā ‘‘ayaṃ so bhavissatī’’ti parisaṅkati. Ayaṃ mutaparisaṅkā nāma. Antimena cāti tato paraṃ vajjābhāvena ante bhavattā antimeneva. Vatthunāti bhikkhuno anurūpesu ekūnavīsatiyā pārājikesu dhammesu aññatarena pārājikena dhammena. Ca-kāro panettha avadhāraṇe, tena saṅghādisesādiṃ nivatteti. Atha vā ca-kāro aṭṭhānappayutto.
चोदेन्तो वा चोदापेन्तोवाचाति योजेतब्बो। चावेतुन्ति ब्रह्मचरिया चावनत्थाय। एतेन एकं चावनाधिप्पायं गहेत्वा अवसेसे अक्कोसाधिप्पायवुट्ठापनाधिप्पायादिके सत्ताधिप्पाये पटिक्खिपति। सुणमानन्ति इदं ‘‘चोदेन्तो’’तिआदीनं कम्मपदं, इमिना परम्मुखा चोदनं पटिक्खिपति। परम्मुखा पन सत्तहि आपत्तिक्खन्धेहि वदन्तस्स दुक्कटं। चोदेन्तोति ‘‘वत्थुसन्दस्सना आपत्तिसन्दस्सना संवासप्पटिक्खेपो सामीचिप्पटिक्खेपो’’ति (पारा॰ अट्ठ॰ २.३८५-३८६) सङ्खेपतो वुत्तानं चतुन्नं चोदनानं वसेन सयं चोदेन्तो वा। चोदापेन्तो वाति परेन येन केनचि चोदापेन्तो वा। तस्मा यो भिक्खुस्स समीपे ठत्वा ‘‘त्वं मेथुनं धम्मं सेवि, अस्समणोसी’’तिआदिना वत्थुसन्दस्सनवसेन वा ‘‘त्वं मेथुनधम्मापत्तिं आपन्नोसी’’तिआदिना आपत्तिसन्दस्सनवसेन वा ‘‘अस्समणोसि, नत्थि तया सद्धिं उपोसथो वा पवारणा वा सङ्घकम्मं वा, अस्समणोसी’’तिआदिना संवासप्पटिक्खेपवसेन वा अभिवादनादिसंवासे पटिक्खित्ते अस्समणोति कस्माति पुट्ठस्स ‘‘अस्समणोसी’’तिआदिवचनेहि सामीचिप्पटिक्खेपवसेन वा अन्तमसो हत्थमुद्दाय एव वापि एतमत्थं दीपयतो ‘‘करोतु मे आयस्मा ओकासं, अहं तं वत्तुकामो’’ति एवं ओकासे अकारिते वाचाय सङ्घादिसेसो चेव दुक्कटञ्च, ओकासं कारेत्वा चोदेन्तस्स पन सङ्घादिसेसोव दट्ठब्बो।
Codento vā codāpentovācāti yojetabbo. Cāvetunti brahmacariyā cāvanatthāya. Etena ekaṃ cāvanādhippāyaṃ gahetvā avasese akkosādhippāyavuṭṭhāpanādhippāyādike sattādhippāye paṭikkhipati. Suṇamānanti idaṃ ‘‘codento’’tiādīnaṃ kammapadaṃ, iminā parammukhā codanaṃ paṭikkhipati. Parammukhā pana sattahi āpattikkhandhehi vadantassa dukkaṭaṃ. Codentoti ‘‘vatthusandassanā āpattisandassanā saṃvāsappaṭikkhepo sāmīcippaṭikkhepo’’ti (pārā. aṭṭha. 2.385-386) saṅkhepato vuttānaṃ catunnaṃ codanānaṃ vasena sayaṃ codento vā. Codāpento vāti parena yena kenaci codāpento vā. Tasmā yo bhikkhussa samīpe ṭhatvā ‘‘tvaṃ methunaṃ dhammaṃ sevi, assamaṇosī’’tiādinā vatthusandassanavasena vā ‘‘tvaṃ methunadhammāpattiṃ āpannosī’’tiādinā āpattisandassanavasena vā ‘‘assamaṇosi, natthi tayā saddhiṃ uposatho vā pavāraṇā vā saṅghakammaṃ vā, assamaṇosī’’tiādinā saṃvāsappaṭikkhepavasena vā abhivādanādisaṃvāse paṭikkhitte assamaṇoti kasmāti puṭṭhassa ‘‘assamaṇosī’’tiādivacanehi sāmīcippaṭikkhepavasena vā antamaso hatthamuddāya eva vāpi etamatthaṃ dīpayato ‘‘karotu me āyasmā okāsaṃ, ahaṃ taṃ vattukāmo’’ti evaṃ okāse akārite vācāya saṅghādiseso ceva dukkaṭañca, okāsaṃ kāretvā codentassa pana saṅghādisesova daṭṭhabbo.
अट्ठमो।
Aṭṭhamo.
२७. अञ्ञस्साति खत्तियादिजातिकस्स परस्स। किरियन्ति मेथुनवीतिक्कमसङ्खातं किरियं। तेनाति अञ्ञस्स वीतिक्कमसङ्खातस्स मेथुनवीतिक्कमसन्दस्सनेन करणभूतेन। लेसेनाति यस्स जातिआदयो ततो अञ्ञम्पि वत्थुं लिस्सति उद्दिट्ठे वित्थारं सिलिस्सति वोहारमत्तेनेवाति जातिआदयोव ‘‘लेसा’’ति वुच्चन्ति, तेन जातिलेसनामलेसादिना लेसेन। अञ्ञन्ति यो वीतिक्कमन्तो दिट्ठो, ततो अपरम्पि भिक्खुं चावेतुं अन्तिमेन वत्थुना चोदयन्ति सम्बन्धो। कथं? कोचि खत्तियजातियो वीतिक्कमन्तो दिट्ठो, ततो अञ्ञं अत्तनो वेरिं खत्तियजातिकं भिक्खुं पस्सित्वा तं खत्तियं जातिलेसं गहेत्वा ‘‘खत्तियो मया दिट्ठो वीतिक्कमन्तो, त्वं खत्तियो पाराजिकं धम्मं आपन्नोसी’’ति चोदेति चोदापेति वा। एवं नामलेसादयोपि वेदितब्बा। सेसा विनिच्छयकथा अट्ठमे वुत्तसदिसायेव।
27.Aññassāti khattiyādijātikassa parassa. Kiriyanti methunavītikkamasaṅkhātaṃ kiriyaṃ. Tenāti aññassa vītikkamasaṅkhātassa methunavītikkamasandassanena karaṇabhūtena. Lesenāti yassa jātiādayo tato aññampi vatthuṃ lissati uddiṭṭhe vitthāraṃ silissati vohāramattenevāti jātiādayova ‘‘lesā’’ti vuccanti, tena jātilesanāmalesādinā lesena. Aññanti yo vītikkamanto diṭṭho, tato aparampi bhikkhuṃ cāvetuṃ antimena vatthunā codayanti sambandho. Kathaṃ? Koci khattiyajātiyo vītikkamanto diṭṭho, tato aññaṃ attano veriṃ khattiyajātikaṃ bhikkhuṃ passitvā taṃ khattiyaṃ jātilesaṃ gahetvā ‘‘khattiyo mayā diṭṭho vītikkamanto, tvaṃ khattiyo pārājikaṃ dhammaṃ āpannosī’’ti codeti codāpeti vā. Evaṃ nāmalesādayopi veditabbā. Sesā vinicchayakathā aṭṭhame vuttasadisāyeva.
नवमो।
Navamo.
२८. एत्तावता ‘‘गरुका नवा’’ति उद्दिट्ठे वित्थारतो दस्सेत्वा इदानि तेसु आपन्नेसु पटिपज्जितब्बाकारं दस्सेतुं ‘‘छादेति जानमापन्न’’न्तिआदि वुत्तं। तत्थ यो भिक्खु अत्तना आपन्नं सङ्घादिसेसापत्तिं आपत्तिवसेन वा वत्थुवसेन वा जानं जानन्तो यावता यत्तकानि अहानि छादेति पटिच्छादेति, तावता तत्तकानि अहानि तस्स परिवासो होतीति एवं पदसन्धिवसेन अत्थो वेदितब्बो। तत्थ पटिच्छन्नपरिवासो सुद्धन्तपरिवासो समोधानपरिवासोति तिविधो परिवासो। तेसं पन अतिसङ्खेपनयेन मुखमत्तेपि दस्सिते वित्थारविनिच्छयपवेसोपायसम्भवो सियाति मुखमत्तं दस्सयिस्साम।
28. Ettāvatā ‘‘garukā navā’’ti uddiṭṭhe vitthārato dassetvā idāni tesu āpannesu paṭipajjitabbākāraṃ dassetuṃ ‘‘chādeti jānamāpanna’’ntiādi vuttaṃ. Tattha yo bhikkhu attanā āpannaṃ saṅghādisesāpattiṃ āpattivasena vā vatthuvasena vā jānaṃ jānanto yāvatā yattakāni ahāni chādeti paṭicchādeti, tāvatā tattakāni ahāni tassa parivāso hotīti evaṃ padasandhivasena attho veditabbo. Tattha paṭicchannaparivāso suddhantaparivāso samodhānaparivāsoti tividho parivāso. Tesaṃ pana atisaṅkhepanayena mukhamattepi dassite vitthāravinicchayapavesopāyasambhavo siyāti mukhamattaṃ dassayissāma.
तत्थ पटिच्छन्नपरिवासो नाम यथापटिच्छन्नाय आपत्तिया दातब्बो, तस्मा पटिच्छन्नदिवसे च आपत्तियो च सल्लक्खेत्वा सचे एकाहप्पटिच्छन्ना होति, ‘‘अहं, भन्ते, सम्बहुला आपत्तियो आपज्जिं एकाहप्पटिच्छन्नायो’’तिआदिना खन्धके (चूळव॰ ९८-९९) आगतनयेन याचापेत्वा ‘‘सुणातु मे भन्ते सङ्घो, अयं इत्थन्नामो भिक्खु सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि एकाहप्पटिच्छन्नायो’’तिआदिना खन्धके आगतनयेनेव कम्मवाचं वत्वा परिवासो दातब्बो। एकं आपज्जित्वा ‘‘सम्बहुला’’ति विनयकम्मं करोन्तस्सापि वुट्ठातीति ‘‘सम्बहुला’’ति वुत्तं। नानावत्थुकासुपि एसेव नयो। अथ द्वीहादिप्पटिच्छन्ना होन्ति, पक्खअतिरेकपक्खमासअतिरेकमाससंवच्छरअतिरेकसंवच्छरप्पटिच्छन्ना वा, ‘‘द्वीहप्पटिच्छन्नायो वा’’तिआदिना वत्वा यो यो आपन्नो होति, तस्स तस्स नामञ्च गहेत्वा योजना कातब्बा।
Tattha paṭicchannaparivāso nāma yathāpaṭicchannāya āpattiyā dātabbo, tasmā paṭicchannadivase ca āpattiyo ca sallakkhetvā sace ekāhappaṭicchannā hoti, ‘‘ahaṃ, bhante, sambahulā āpattiyo āpajjiṃ ekāhappaṭicchannāyo’’tiādinā khandhake (cūḷava. 98-99) āgatanayena yācāpetvā ‘‘suṇātu me bhante saṅgho, ayaṃ itthannāmo bhikkhu sambahulā āpattiyo āpajji ekāhappaṭicchannāyo’’tiādinā khandhake āgatanayeneva kammavācaṃ vatvā parivāso dātabbo. Ekaṃ āpajjitvā ‘‘sambahulā’’ti vinayakammaṃ karontassāpi vuṭṭhātīti ‘‘sambahulā’’ti vuttaṃ. Nānāvatthukāsupi eseva nayo. Atha dvīhādippaṭicchannā honti, pakkhaatirekapakkhamāsaatirekamāsasaṃvaccharaatirekasaṃvaccharappaṭicchannā vā, ‘‘dvīhappaṭicchannāyo vā’’tiādinā vatvā yo yo āpanno hoti, tassa tassa nāmañca gahetvā yojanā kātabbā.
कम्मवाचापरियोसाने च सचे अप्पभिक्खुको आवासो होति, सक्का रत्तिच्छेदं अनापज्जन्तेन वसितुं, तत्थेव ‘‘परिवासं समादियामि, वत्तं समादियामी’ति वत्तं समादाय तत्थेव सङ्घस्स ‘‘अहं, भन्ते, सम्बहुला सङ्घादिसेसा आपत्तियो आपज्जिं एकाहप्पटिच्छन्नायो’’तिआदिना आरोचेत्वा पुन आगतागतानं भिक्खूनं आरोचेन्तेन पकतत्तेन भिक्खुना सद्धिं एकच्छन्ने सहवासो, तेन च विनावासो, आगन्तुकादीनं उपचारगतानं अनारोचनाति एतेसु एकेनापि रत्तिच्छेदञ्च वत्तभेदञ्च अकत्वा परिवत्थब्बं।
Kammavācāpariyosāne ca sace appabhikkhuko āvāso hoti, sakkā ratticchedaṃ anāpajjantena vasituṃ, tattheva ‘‘parivāsaṃ samādiyāmi, vattaṃ samādiyāmī’ti vattaṃ samādāya tattheva saṅghassa ‘‘ahaṃ, bhante, sambahulā saṅghādisesā āpattiyo āpajjiṃ ekāhappaṭicchannāyo’’tiādinā ārocetvā puna āgatāgatānaṃ bhikkhūnaṃ ārocentena pakatattena bhikkhunā saddhiṃ ekacchanne sahavāso, tena ca vināvāso, āgantukādīnaṃ upacāragatānaṃ anārocanāti etesu ekenāpi ratticchedañca vattabhedañca akatvā parivatthabbaṃ.
सचे न सक्का होति परिवासं सोधेतुं, निक्खित्तवत्तेन वसितुकामो होति, तत्थेव सङ्घमज्झे वा एकस्स पुग्गलस्स वा सन्तिके ‘‘परिवासं निक्खिपामि, वत्तं निक्खिपामी’’ति परिवासो निक्खिपितब्बो। निक्खित्तकालतो पट्ठाय पकतत्तट्ठाने तिट्ठति। अथानेन पच्चूससमये एकेन भिक्खुना सद्धिं परिक्खित्तस्स विहारस्स परिक्खेपतो, अपरिक्खित्तस्स परिक्खेपारहट्ठानतो द्वे लेड्डुपाते अतिक्कमित्वा महामग्गतो ओक्कम्म पटिच्छन्नट्ठाने निसीदित्वा अन्तोअरुणेयेव वत्तं समादियित्वा आरोचेतब्बं। सचे बहि ठितानम्पि सद्दं सुणाति, पस्सति वा, दूरं गन्त्वापि आरोचेतब्बं, अनारोचेन्ते रत्तिच्छेदो चेव वत्तभेददुक्कटञ्च। सचे अजानन्तस्सेव उपचारसीमं पविसित्वा गच्छन्ति, रत्तिच्छेदोव होति, न वत्तभेदो। अरुणे उट्ठिते तस्स सन्तिके वत्तं निक्खिपित्वा विहारं गन्तब्बं। एवं याव रत्तियो पूरेन्ति, ताव परिवत्थब्बं। अयं ताव पटिच्छन्नपरिवासो।
Sace na sakkā hoti parivāsaṃ sodhetuṃ, nikkhittavattena vasitukāmo hoti, tattheva saṅghamajjhe vā ekassa puggalassa vā santike ‘‘parivāsaṃ nikkhipāmi, vattaṃ nikkhipāmī’’ti parivāso nikkhipitabbo. Nikkhittakālato paṭṭhāya pakatattaṭṭhāne tiṭṭhati. Athānena paccūsasamaye ekena bhikkhunā saddhiṃ parikkhittassa vihārassa parikkhepato, aparikkhittassa parikkhepārahaṭṭhānato dve leḍḍupāte atikkamitvā mahāmaggato okkamma paṭicchannaṭṭhāne nisīditvā antoaruṇeyeva vattaṃ samādiyitvā ārocetabbaṃ. Sace bahi ṭhitānampi saddaṃ suṇāti, passati vā, dūraṃ gantvāpi ārocetabbaṃ, anārocente ratticchedo ceva vattabhedadukkaṭañca. Sace ajānantasseva upacārasīmaṃ pavisitvā gacchanti, ratticchedova hoti, na vattabhedo. Aruṇe uṭṭhite tassa santike vattaṃ nikkhipitvā vihāraṃ gantabbaṃ. Evaṃ yāva rattiyo pūrenti, tāva parivatthabbaṃ. Ayaṃ tāva paṭicchannaparivāso.
सुद्धन्तो दुविधो चूळसुद्धन्तो महासुद्धन्तोति। तत्थ यो ‘‘उपसम्पदतो पट्ठाय यत्तकं नाम कालं अहं सुद्धो’’ति जानाति, तत्तकं अपनेत्वा ततो अवसेसे रत्तिपरिच्छेदे एकतो कत्वा दातब्बपरिवासो चूळसुद्धन्तो। यो पन सब्बसो रत्तिपरियन्तं न जानाति नस्सरति, तत्थ च वेमतिको, तस्स दातब्बो महासुद्धन्तो। आपत्तिपरियन्तं जानातु वा, मा वा, अकारणमेतं।
Suddhanto duvidho cūḷasuddhanto mahāsuddhantoti. Tattha yo ‘‘upasampadato paṭṭhāya yattakaṃ nāma kālaṃ ahaṃ suddho’’ti jānāti, tattakaṃ apanetvā tato avasese rattiparicchede ekato katvā dātabbaparivāso cūḷasuddhanto. Yo pana sabbaso rattipariyantaṃ na jānāti nassarati, tattha ca vematiko, tassa dātabbo mahāsuddhanto. Āpattipariyantaṃ jānātu vā, mā vā, akāraṇametaṃ.
समोधानपरिवासो नाम तिविधो ओधानसमोधानो अग्घसमोधानो मिस्सकसमोधानोति। तत्थ यो निट्ठितपरिवासोपि वा निट्ठितमानत्तोपि वा अनिक्खित्तवत्तो अञ्ञं आपत्तिं आपज्जित्वा पुरिमापत्तिया समा वा ऊनतरा वा रत्तियो पटिच्छादेति, तस्स मूलाय पटिकस्सनेन ते परिवुत्थदिवसे च मानत्तचिण्णदिवसे च ओधुनित्वा मक्खेत्वा पुरिमाय आपत्तिया मूलदिवसपरिच्छेदे पच्छा आपन्नं आपत्तिं समोदहित्वा पुन आदितो पट्ठाय दातब्बपरिवासो ओधानसमोधानो नाम। सचे कस्सचि एकापत्ति एकाहप्पटिच्छन्ना, द्वीहप्पटिच्छन्ना, एवं याव दसाहप्पटिच्छन्ना, तासं अग्घेन समोधाय तासं दसाहप्पटिच्छन्नवसेन अवसेसानं एकाहप्पटिच्छन्नादीनम्पि दातब्बपरिवासो अग्घसमोधानो नाम। यो पन नानावत्थुका आपत्तियो एकतो कत्वा दातब्बपरिवासो मिस्सकसमोधानो नाम। दानविधि पन सब्बत्थ खन्धके (चूळव॰ १३४ आदयो) आगतनयेनेव वेदितब्बो।
Samodhānaparivāso nāma tividho odhānasamodhāno agghasamodhāno missakasamodhānoti. Tattha yo niṭṭhitaparivāsopi vā niṭṭhitamānattopi vā anikkhittavatto aññaṃ āpattiṃ āpajjitvā purimāpattiyā samā vā ūnatarā vā rattiyo paṭicchādeti, tassa mūlāya paṭikassanena te parivutthadivase ca mānattaciṇṇadivase ca odhunitvā makkhetvā purimāya āpattiyā mūladivasaparicchede pacchā āpannaṃ āpattiṃ samodahitvā puna ādito paṭṭhāya dātabbaparivāso odhānasamodhāno nāma. Sace kassaci ekāpatti ekāhappaṭicchannā, dvīhappaṭicchannā, evaṃ yāva dasāhappaṭicchannā, tāsaṃ agghena samodhāya tāsaṃ dasāhappaṭicchannavasena avasesānaṃ ekāhappaṭicchannādīnampi dātabbaparivāso agghasamodhāno nāma. Yo pana nānāvatthukā āpattiyo ekato katvā dātabbaparivāso missakasamodhāno nāma. Dānavidhi pana sabbattha khandhake (cūḷava. 134 ādayo) āgatanayeneva veditabbo.
एवं परिवुत्थपरिवासो भिक्खु मानत्तं भिक्खूनं माननभावं छ रत्तियो अखण्डं कत्वा चरेय्य करेय्य, सम्पादेय्याति वुत्तं होति। तत्थ सङ्घेन गणेन पुग्गलेन कतं तेन भिक्खुना सङ्घमज्झे वत्तं समादापेत्वा ‘‘अहं, भन्ते, सम्बहुला आपत्तियो आपज्जि’’न्तिआदिना खन्धके वुत्तनयेन याचापेत्वा तत्थेव वुत्तनयेन मानत्तदानादयोपि वेदितब्बा। इमिनापि वत्तं निक्खिपितुकामेन चे वत्तं निक्खिपित्वा चतूहि पञ्चहि सद्धिं परिवासे वुत्तप्पकारं पदेसं गन्त्वा पुरिमनयेनेव हेट्ठा वुत्तं सहवासादिं अन्तमसो चतूहि ऊनत्ता ऊने गणे चरणदोसञ्च वज्जेत्वा पटिपज्जितब्बं। अप्पटिच्छन्नापत्तिकस्स पन परिवासं अदत्वा मानत्तमेव दातब्बं। एवं चिण्णं कतं परिनिट्ठापितं मानत्तं येन , तं भिक्खुं। वीसति सङ्घो गणो अस्साति वीसतीगणो दीघं कत्वा, सो सङ्घो अब्भेय्य सम्पटिच्छेय्य, अब्भानकम्मवसेन ओसारेय्याति वुत्तं होति, अव्हेय्याति वा अत्थो। एत्थापि समादानआरोचनयाचनानि, कम्मवाचा च खन्धके वुत्तनयेन वेदितब्बा।
Evaṃ parivutthaparivāso bhikkhu mānattaṃ bhikkhūnaṃ mānanabhāvaṃ cha rattiyo akhaṇḍaṃ katvā careyya kareyya, sampādeyyāti vuttaṃ hoti. Tattha saṅghena gaṇena puggalena kataṃ tena bhikkhunā saṅghamajjhe vattaṃ samādāpetvā ‘‘ahaṃ, bhante, sambahulā āpattiyo āpajji’’ntiādinā khandhake vuttanayena yācāpetvā tattheva vuttanayena mānattadānādayopi veditabbā. Imināpi vattaṃ nikkhipitukāmena ce vattaṃ nikkhipitvā catūhi pañcahi saddhiṃ parivāse vuttappakāraṃ padesaṃ gantvā purimanayeneva heṭṭhā vuttaṃ sahavāsādiṃ antamaso catūhi ūnattā ūne gaṇe caraṇadosañca vajjetvā paṭipajjitabbaṃ. Appaṭicchannāpattikassa pana parivāsaṃ adatvā mānattameva dātabbaṃ. Evaṃ ciṇṇaṃ kataṃ pariniṭṭhāpitaṃ mānattaṃ yena , taṃ bhikkhuṃ. Vīsati saṅgho gaṇo assāti vīsatīgaṇo dīghaṃ katvā, so saṅgho abbheyya sampaṭiccheyya, abbhānakammavasena osāreyyāti vuttaṃ hoti, avheyyāti vā attho. Etthāpi samādānaārocanayācanāni, kammavācā ca khandhake vuttanayena veditabbā.
२९. एवं तेसु पटिपज्जितब्बाकारं दस्सेत्वा इदानि छादनस्स अङ्गानि दस्सेतुं ‘‘आपत्ती’’तिआदिमाह। तत्थ न उक्खित्तो अनुक्खित्तो, नत्थि अन्तरायो अस्साति अनन्तरायो। सकत्थे त्तपच्चयवसेन वा, पहुनो भावो पहुत्तं, तं अस्सत्थीति सद्धादिवसेन वा पहुत्तो। अनुक्खित्तो च अनन्तरायो च पहुत्तो चाति द्वन्दो, तेसं भावो अनुक्खित्तादिगुणो अनुक्खित्त…पे॰… पहुत्तता। आपत्ति च अनुक्खित्त…पे॰… पहुत्तता च आपत्ति…पे॰… पहुत्ततायो। म-कारो पदसन्धिजो। तथा तेन पकारेन आपत्तिआदीसु चतूसु आपत्तादिपकारेन सञ्ञी तथसञ्ञी रस्सवसेन। तस्स भावो तथसञ्ञिता, यथावुत्तआपत्तादिसञ्ञिताति वुत्तं होति। च-कारो वुत्तसमुच्चयत्थो। कमनं पत्थनं कामो, छादेतुं कामो छादेतुकामो। इति यथावुत्ता नव, अथ छादना चाति एवं दस च तानि अङ्गानि चाति, तेहि। अरुणुग्गमम्हि अरुणसङ्खातस्स पठमबालसूरियरंसिनो उग्गमने सति छन्ना होति, आपत्तीति सेसो।
29. Evaṃ tesu paṭipajjitabbākāraṃ dassetvā idāni chādanassa aṅgāni dassetuṃ ‘‘āpattī’’tiādimāha. Tattha na ukkhitto anukkhitto, natthi antarāyo assāti anantarāyo. Sakatthe ttapaccayavasena vā, pahuno bhāvo pahuttaṃ, taṃ assatthīti saddhādivasena vā pahutto. Anukkhitto ca anantarāyo ca pahutto cāti dvando, tesaṃ bhāvo anukkhittādiguṇo anukkhitta…pe… pahuttatā. Āpatti ca anukkhitta…pe… pahuttatā ca āpatti…pe… pahuttatāyo. Ma-kāro padasandhijo. Tathā tena pakārena āpattiādīsu catūsu āpattādipakārena saññī tathasaññī rassavasena. Tassa bhāvo tathasaññitā, yathāvuttaāpattādisaññitāti vuttaṃ hoti. Ca-kāro vuttasamuccayattho. Kamanaṃ patthanaṃ kāmo, chādetuṃ kāmo chādetukāmo. Iti yathāvuttā nava, atha chādanā cāti evaṃ dasa ca tāni aṅgāni cāti, tehi. Aruṇuggamamhi aruṇasaṅkhātassa paṭhamabālasūriyaraṃsino uggamane sati channā hoti, āpattīti seso.
तत्थायमधिप्पायो – यो भिक्खु राजचोरअग्गिउदकमनुस्सअमनुस्सवाळसरीसपजीवितब्रह्मचरियन्तरायानं दसन्नमेकस्सापि नत्थिताय अनन्तरायिको समानो अनन्तरायिकसञ्ञी हुत्वा भिक्खुनो सन्तिकं गन्तुञ्चेव आरोचेतुञ्च सक्कुणेय्यताय पहु समानो पहुसञ्ञी हुत्वा तिविधउक्खेपनीयकम्माकरणेन अनुक्खित्तो समानो अनुक्खित्तसञ्ञी हुत्वा गरुकापत्तीति सञ्ञी गरुकंयेव आपत्तिं छादेतुकामो हुत्वा छादेति, तस्सायं आपत्ति च छन्ना होतीति। सचे पनेत्थ अनापत्तिसञ्ञी वा होति अञ्ञापत्तिक्खन्धसञ्ञी वा वेमतिको वा, अच्छन्ना होन्ति। आरोचेन्तेन पन ‘‘मम एकापत्तिं आपन्नभावं जानाही’’तिआदिना नयेन आरोचेतब्बं। सचे पन वत्थुसभागापत्तिकस्स आरोचेति, ताव तप्पच्चया दुक्कटं आपज्जति।
Tatthāyamadhippāyo – yo bhikkhu rājacoraaggiudakamanussaamanussavāḷasarīsapajīvitabrahmacariyantarāyānaṃ dasannamekassāpi natthitāya anantarāyiko samāno anantarāyikasaññī hutvā bhikkhuno santikaṃ gantuñceva ārocetuñca sakkuṇeyyatāya pahu samāno pahusaññī hutvā tividhaukkhepanīyakammākaraṇena anukkhitto samāno anukkhittasaññī hutvā garukāpattīti saññī garukaṃyeva āpattiṃ chādetukāmo hutvā chādeti, tassāyaṃ āpatti ca channā hotīti. Sace panettha anāpattisaññī vā hoti aññāpattikkhandhasaññī vā vematiko vā, acchannā honti. Ārocentena pana ‘‘mama ekāpattiṃ āpannabhāvaṃ jānāhī’’tiādinā nayena ārocetabbaṃ. Sace pana vatthusabhāgāpattikassa āroceti, tāva tappaccayā dukkaṭaṃ āpajjati.
सङ्घादिसेसनिद्देसवण्णना निट्ठिता।
Saṅghādisesaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
