Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / థేరగాథా-అట్ఠకథా • Theragāthā-aṭṭhakathā |
౯. సఙ్ఘరక్ఖితత్థేరగాథావణ్ణనా
9. Saṅgharakkhitattheragāthāvaṇṇanā
న నూనాయం పరమహితానుకమ్పినోతి ఆయస్మతో సఙ్ఘరక్ఖితత్థేరస్స గాథా. కా ఉప్పత్తి? సోపి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో ఇతో చతునవుతే కప్పే కులగేహే నిబ్బత్తిత్వా విఞ్ఞుతం పత్తో ఏకదివసం పబ్బతపాదే వసన్తే సత్త పచ్చేకసమ్బుద్ధే దిస్వా పసన్నమానసో కదమ్బపుప్ఫాని గహేత్వా పూజేసి. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన దేవలోకే నిబ్బత్తిత్వా అపరాపరం పుఞ్ఞాని కత్వా సుగతీసుయేవ సంసరన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే సావత్థియం ఇబ్భకులే నిబ్బత్తి, తస్స సఙ్ఘరక్ఖితోతి నామం అహోసి. సో విఞ్ఞుతం పత్తో పటిలద్ధసద్ధో పబ్బజిత్వా కమ్మట్ఠానం గహేత్వా అఞ్ఞతరం భిక్ఖుం సహాయం కత్వా అరఞ్ఞే విహరతి. థేరస్స వసనట్ఠానతో అవిదూరే వనగుమ్బే ఏకా మిగీ విజాయిత్వా తరుణం ఛాపం రక్ఖన్తీ ఛాతజ్ఝత్తాపి పుత్తసినేహేన దూరే గోచరాయ న గచ్ఛతి, ఆసన్నే చ తిణోదకస్స అలాభేన కిలమతి. తం దిస్వా థేరో, ‘‘అహో వతాయం లోకో తణ్హాబన్ధనబద్ధో మహాదుక్ఖం అనుభవతి, న తం ఛిన్దితుం సక్కోతీ’’తి సంవేగజాతో తమేవ అఙ్కుసం కత్వా విపస్సనం వడ్ఢేత్వా అరహత్తం పాపుణి. తేన వుత్తం అపదానే (అప॰ థేర ౧.౧౬.౩౦-౩౪) –
Na nūnāyaṃ paramahitānukampinoti āyasmato saṅgharakkhitattherassa gāthā. Kā uppatti? Sopi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto ito catunavute kappe kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ pabbatapāde vasante satta paccekasambuddhe disvā pasannamānaso kadambapupphāni gahetvā pūjesi. So tena puññakammena devaloke nibbattitvā aparāparaṃ puññāni katvā sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ ibbhakule nibbatti, tassa saṅgharakkhitoti nāmaṃ ahosi. So viññutaṃ patto paṭiladdhasaddho pabbajitvā kammaṭṭhānaṃ gahetvā aññataraṃ bhikkhuṃ sahāyaṃ katvā araññe viharati. Therassa vasanaṭṭhānato avidūre vanagumbe ekā migī vijāyitvā taruṇaṃ chāpaṃ rakkhantī chātajjhattāpi puttasinehena dūre gocarāya na gacchati, āsanne ca tiṇodakassa alābhena kilamati. Taṃ disvā thero, ‘‘aho vatāyaṃ loko taṇhābandhanabaddho mahādukkhaṃ anubhavati, na taṃ chindituṃ sakkotī’’ti saṃvegajāto tameva aṅkusaṃ katvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.16.30-34) –
‘‘హిమవన్తస్సావిదూరే, కుక్కుటో నామ పబ్బతో;
‘‘Himavantassāvidūre, kukkuṭo nāma pabbato;
తమ్హి పబ్బతపాదమ్హి, సత్త బుద్ధా వసన్తి తే.
Tamhi pabbatapādamhi, satta buddhā vasanti te.
‘‘కదమ్బం పుప్ఫితం దిస్వా, దీపరాజంవ ఉగ్గతం;
‘‘Kadambaṃ pupphitaṃ disvā, dīparājaṃva uggataṃ;
ఉభో హత్థేహి పగ్గయ్హ, సత్త బుద్ధే సమోకిరిం.
Ubho hatthehi paggayha, satta buddhe samokiriṃ.
‘‘చతున్నవుతితో కప్పే, యం పుప్ఫమభిరోపయిం;
‘‘Catunnavutito kappe, yaṃ pupphamabhiropayiṃ;
దుగ్గతిం నాభిజానామి, బుద్ధపూజాయిదం ఫలం.
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘ద్వేనవుతే ఇతో కప్పే, సత్తాసుం పుప్ఫనామకా;
‘‘Dvenavute ito kappe, sattāsuṃ pupphanāmakā;
సత్తరతనసమ్పన్నా, చక్కవత్తీ మహబ్బలా.
Sattaratanasampannā, cakkavattī mahabbalā.
‘‘కిలేసా ఝాపితా మయ్హం…పే॰… కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
అరహత్తం పన పత్వా అత్తనో దుతియకం భిక్ఖుం మిచ్ఛావితక్కబహులం విహరన్తం ఞత్వా తమేవ మిగిం ఉపమం కరిత్వా తం ఓవదన్తో –
Arahattaṃ pana patvā attano dutiyakaṃ bhikkhuṃ micchāvitakkabahulaṃ viharantaṃ ñatvā tameva migiṃ upamaṃ karitvā taṃ ovadanto –
౧౦౯.
109.
‘‘న నూనాయం పరమహితానుకమ్పినో, రహోగతో అనువిగణేతి సాసనం;
‘‘Na nūnāyaṃ paramahitānukampino, rahogato anuvigaṇeti sāsanaṃ;
తథాహయం విహరతి పాకతిన్ద్రియో, మిగీ యథా తరుణజాతికా వనే’’తి. –
Tathāhayaṃ viharati pākatindriyo, migī yathā taruṇajātikā vane’’ti. –
గాథం అభాసి.
Gāthaṃ abhāsi.
తత్థ న నూనాయన్తి న-ఇతి పటిసేధే నిపాతో. నూనాతి పరివితక్కే. నూన అయన్తి పదచ్ఛేదో. పరమహితానుకమ్పినోతి పరమం అతివియ, పరమేన వా అనుత్తరేన హితేన సత్తే అనుకమ్పనసీలస్స భగవతో. రహోగతోతి రహసి గతో, సుఞ్ఞాగారగతో కాయవివేకయుత్తోతి అత్థో. అనువిగణేతీతి ఏత్థ ‘‘న నూనా’’తి పదద్వయం ఆనేత్వా సమ్బన్ధితబ్బం ‘‘నానువిగణేతి నూనా’’తి, న చిన్తేసి మఞ్ఞే, ‘‘నానుయుఞ్జతీ’’తి తక్కేమీతి అత్థో. సాసనన్తి పటిపత్తిసాసనం, చతుసచ్చకమ్మట్ఠానభావనన్తి అధిప్పాయో . తథా హీతి తేనేవ కారణేన, సత్థు సాసనస్స అననుయుఞ్జనతో ఏవ. అయన్తి అయం భిక్ఖు. పాకతిన్ద్రియోతి మనచ్ఛట్ఠానం ఇన్ద్రియానం యథాసకం విసయేసు విస్సజ్జనతో సభావభూతఇన్ద్రియో , అసంవుతచక్ఖుద్వారాదికోతి అత్థో. యస్స తణ్హాసఙ్గస్స అచ్ఛిన్నతాయ సో భిక్ఖు పాకతిన్ద్రియో విహరతి, తస్స ఉపమం దస్సేన్తో ‘‘మిగీ యథా తరుణజాతికా వనే’’తి ఆహ. యథా అయం తరుణసభావా మిగీ పుత్తస్నేహస్స అచ్ఛిన్నతాయ వనే దుక్ఖం అనుభవతి, న తం అతివత్తతి, ఏవమయమ్పి భిక్ఖు సఙ్గస్స అచ్ఛిన్నతాయ పాకతిన్ద్రియో విహరన్తో వట్టదుక్ఖం నాతివత్తతీతి అధిప్పాయో. ‘‘తరుణవిజాతికా’’తి వా పాఠో. అభినవప్పసుతా బాలవచ్ఛాతి అత్థో. తం సుత్వా సో భిక్ఖు సఞ్జాతసంవేగో విపస్సనం వడ్ఢేత్వా నచిరస్సేవ అరహత్తం పాపుణి.
Tattha na nūnāyanti na-iti paṭisedhe nipāto. Nūnāti parivitakke. Nūna ayanti padacchedo. Paramahitānukampinoti paramaṃ ativiya, paramena vā anuttarena hitena satte anukampanasīlassa bhagavato. Rahogatoti rahasi gato, suññāgāragato kāyavivekayuttoti attho. Anuvigaṇetīti ettha ‘‘na nūnā’’ti padadvayaṃ ānetvā sambandhitabbaṃ ‘‘nānuvigaṇeti nūnā’’ti, na cintesi maññe, ‘‘nānuyuñjatī’’ti takkemīti attho. Sāsananti paṭipattisāsanaṃ, catusaccakammaṭṭhānabhāvananti adhippāyo . Tathā hīti teneva kāraṇena, satthu sāsanassa ananuyuñjanato eva. Ayanti ayaṃ bhikkhu. Pākatindriyoti manacchaṭṭhānaṃ indriyānaṃ yathāsakaṃ visayesu vissajjanato sabhāvabhūtaindriyo , asaṃvutacakkhudvārādikoti attho. Yassa taṇhāsaṅgassa acchinnatāya so bhikkhu pākatindriyo viharati, tassa upamaṃ dassento ‘‘migī yathā taruṇajātikā vane’’ti āha. Yathā ayaṃ taruṇasabhāvā migī puttasnehassa acchinnatāya vane dukkhaṃ anubhavati, na taṃ ativattati, evamayampi bhikkhu saṅgassa acchinnatāya pākatindriyo viharanto vaṭṭadukkhaṃ nātivattatīti adhippāyo. ‘‘Taruṇavijātikā’’ti vā pāṭho. Abhinavappasutā bālavacchāti attho. Taṃ sutvā so bhikkhu sañjātasaṃvego vipassanaṃ vaḍḍhetvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi.
సఙ్ఘరక్ఖితత్థేరగాథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Saṅgharakkhitattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / థేరగాథాపాళి • Theragāthāpāḷi / ౯. సఙ్ఘరక్ఖితత్థేరగాథా • 9. Saṅgharakkhitattheragāthā