| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / සාරත්‌ථදීපනී-ටීකා • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
11. පඤ්‌චසතිකක්‌ඛන්‌ධකං
11. Pañcasatikakkhandhakaṃ
සඞ්‌ගීතිනිදානකථාවණ්‌ණනා
Saṅgītinidānakathāvaṇṇanā
437. පඤ්‌චසතිකක්‌ඛන්‌ධකෙ පාවාය කුසිනාරන්‌ති (දී. නි. අට්‌ඨ. 2.231) පාවානගරෙ පිණ්‌ඩාය චරිත්‌වා කුසිනාරං ගමිස්‌සාමීති අද්‌ධානමග්‌ගප්‌පටිපන්‌නො. මන්‌දාරවපුප්‌ඵං ගහෙත්‌වාති මහාචාටිප්‌පමාණං පුප්‌ඵං ආගන්‌තුකදණ්‌ඩකෙ ඨපෙත්‌වා ඡත්‌තං විය ගහෙත්‌වා. අද්‌දසං ඛොති ආගච්‌ඡන්‌තං දූරතොව අද්‌දසං. දිස්‌වා ච පන ‘‘පුච්‌ඡිස්‌සාමි නං භගවතො පවත්‌ති’’න්‌ති චිත්‌තං උප්‌පාදෙත්‌වා ‘‘සචෙ ඛො පන නිසින්‌නකොව පුච්‌ඡිස්‌සාමි, සත්‌ථරි අගාරවො කතො භවිස්‌සතී’’ති උට්‌ඨහිත්‌වා ඨිතට්‌ඨානතො අපක්‌කම්‌ම ඡද්‌දන්‌තො නාගරාජා මණිචම්‌මං විය දසබලදත්‌තියං මෙඝවණ්‌ණපංසුකූලචීවරං පාරුපිත්‌වා දසනඛසමොධානසමුජ්‌ජලං අඤ්‌ජලිං සිරස්‌මිං පතිට්‌ඨාපෙත්‌වා සත්‌ථරි කතෙන ගාරවෙන ආජීවකස්‌ස අභිමුඛො හුත්‌වා ‘‘අපාවුසො අම්‌හාකං සත්‌ථාරං ජානාසී’’ති ආහ. කිං පන සත්‌ථු පරිනිබ්‌බානං ජානන්‌තො පුච්‌ඡි අජානන්‌තොති? ආවජ්‌ජනප්‌පටිබද්‌ධං ඛීණාසවානං ජානනං. අනාවජ්‌ජිතත්‌තා පනෙස අජානන්‌තො පුච්‌ඡීති එකෙ. ථෙරො සමාපත්‌තිබහුලො රත්‌තිට්‌ඨානදිවාට්‌ඨානලෙණමණ්‌ඩපාදීසු නිච්‌චං සමාපත්‌තිඵලෙනෙව යාපෙති. කුලසන්‌තකම්‌පි ගාමං පවිසිත්‌වා ද්‌වාරෙ සමාපජ්‌ජිත්‌වා සමාපත්‌තිතො වුට්‌ඨිතොව භික්‌ඛං ගණ්‌හාති. ථෙරො කිර ‘‘ඉමිනා මෙ පච්‌ඡිමෙන අත්‌තභාවෙන මහාජනානුග්‌ගහං කරිස්‌සාමි, යෙ මය්‌හං භික්‌ඛං වා දෙන්‌ති, ගන්‌ධමාලාදීහි වා සක්‌කාරං කරොන්‌ති, තෙසං තං මහප්‌ඵලං හොතූ’’ති එවං කරොති. තස්‌මා සමාපත්‌තිබහුලතාය න ජානි. ඉති අජානන්‌තොව පුච්‌ඡීති වදන්‌ති, තං න ගහෙතබ්‌බං. න හෙත්‌ථ අජානනකාරණං අත්‌ථි. අභිලක්‌ඛිතං සත්‌ථු පරිනිබ්‌බානං අහොසි දසසහස්‌සිලොකධාතුකම්‌පනාදීහි නිමිත්‌තෙහි. ථෙරස්‌ස පන පරිසාය කෙහිචි භික්‌ඛූහි භගවා දිට්‌ඨපුබ්‌බො, කෙහිචි න දිට්‌ඨපුබ්‌බො. තත්‌ථ යෙහි දිට්‌ඨපුබ්‌බො, තෙපි පස්‌සිතුකාමාව. යෙහිපි අදිට්‌ඨපුබ්‌බො, තෙපි පස්‌සිතුකාමාව. තත්‌ථ යෙහි න දිට්‌ඨපුබ්‌බො, තෙ අභිදස්‌සනකාමතාය ගන්‌ත්‌වා ‘‘කුහිං භගවා’’ති පුච්‌ඡන්‌තා ‘‘පරිනිබ්‌බුතො’’ති සුත්‌වා සන්‌ධාරෙතුං න සක්‌ඛිස්‌සන්‌ති. චීවරං ඡඩ්‌ඩෙත්‌වා එකවත්‌ථා වා දුන්‌නිවත්‌ථා වා උරානි පටිපිසන්‌තා පරොදිස්‌සන්‌ති. තත්‌ථ මනුස්‌සා ‘‘මහාකස්‌සපෙන සද්‌ධිං ආගතපංසුකූලිකා සයම්‌පි ඉත්‌ථියො විය පරොදන්‌ති, තෙ කිං අම්‌හෙ සමස්‌සාසෙන්‌තී’’ති මය්‌හං දොසං දස්‌සන්‌ති. ඉදං පන සුඤ්‌ඤං මහාරඤ්‌ඤං, ඉධ යථා තථා රොදන්‌තෙසු දොසො නත්‌ථි. පුරිමතරං සුත්‌වා නාම සොකොපි තනුකො හොතීති භික්‌ඛූනං සතුප්‌පාදලාභත්‌ථං ජානන්‌තොව පුච්‌ඡි.
437. Pañcasatikakkhandhake pāvāya kusināranti (dī. ni. aṭṭha. 2.231) pāvānagare piṇḍāya caritvā kusināraṃ gamissāmīti addhānamaggappaṭipanno. Mandāravapupphaṃ gahetvāti mahācāṭippamāṇaṃ pupphaṃ āgantukadaṇḍake ṭhapetvā chattaṃ viya gahetvā. Addasaṃ khoti āgacchantaṃ dūratova addasaṃ. Disvā ca pana ‘‘pucchissāmi naṃ bhagavato pavatti’’nti cittaṃ uppādetvā ‘‘sace kho pana nisinnakova pucchissāmi, satthari agāravo kato bhavissatī’’ti uṭṭhahitvā ṭhitaṭṭhānato apakkamma chaddanto nāgarājā maṇicammaṃ viya dasabaladattiyaṃ meghavaṇṇapaṃsukūlacīvaraṃ pārupitvā dasanakhasamodhānasamujjalaṃ añjaliṃ sirasmiṃ patiṭṭhāpetvā satthari katena gāravena ājīvakassa abhimukho hutvā ‘‘apāvuso amhākaṃ satthāraṃ jānāsī’’ti āha. Kiṃ pana satthu parinibbānaṃ jānanto pucchi ajānantoti? Āvajjanappaṭibaddhaṃ khīṇāsavānaṃ jānanaṃ. Anāvajjitattā panesa ajānanto pucchīti eke. Thero samāpattibahulo rattiṭṭhānadivāṭṭhānaleṇamaṇḍapādīsu niccaṃ samāpattiphaleneva yāpeti. Kulasantakampi gāmaṃ pavisitvā dvāre samāpajjitvā samāpattito vuṭṭhitova bhikkhaṃ gaṇhāti. Thero kira ‘‘iminā me pacchimena attabhāvena mahājanānuggahaṃ karissāmi, ye mayhaṃ bhikkhaṃ vā denti, gandhamālādīhi vā sakkāraṃ karonti, tesaṃ taṃ mahapphalaṃ hotū’’ti evaṃ karoti. Tasmā samāpattibahulatāya na jāni. Iti ajānantova pucchīti vadanti, taṃ na gahetabbaṃ. Na hettha ajānanakāraṇaṃ atthi. Abhilakkhitaṃ satthu parinibbānaṃ ahosi dasasahassilokadhātukampanādīhi nimittehi. Therassa pana parisāya kehici bhikkhūhi bhagavā diṭṭhapubbo, kehici na diṭṭhapubbo. Tattha yehi diṭṭhapubbo, tepi passitukāmāva. Yehipi adiṭṭhapubbo, tepi passitukāmāva. Tattha yehi na diṭṭhapubbo, te abhidassanakāmatāya gantvā ‘‘kuhiṃ bhagavā’’ti pucchantā ‘‘parinibbuto’’ti sutvā sandhāretuṃ na sakkhissanti. Cīvaraṃ chaḍḍetvā ekavatthā vā dunnivatthā vā urāni paṭipisantā parodissanti. Tattha manussā ‘‘mahākassapena saddhiṃ āgatapaṃsukūlikā sayampi itthiyo viya parodanti, te kiṃ amhe samassāsentī’’ti mayhaṃ dosaṃ dassanti. Idaṃ pana suññaṃ mahāraññaṃ, idha yathā tathā rodantesu doso natthi. Purimataraṃ sutvā nāma sokopi tanuko hotīti bhikkhūnaṃ satuppādalābhatthaṃ jānantova pucchi.
අජ්‌ජ සත්‌තාහපරිනිබ්‌බුතොති අජ්‌ජ දිවසතො පටිලොමතො සත්‌තමෙ අහනි පරිනිබ්‌බුතො. තතො මෙ ඉදන්‌ති තතො සමණස්‌ස ගොතමස්‌ස පරිනිබ්‌බුතට්‌ඨානතො. අවීතරාගාති පුථුජ්‌ජනා චෙව සොතාපන්‌නසකදාගාමිනො ච. තෙසඤ්‌හි දොමනස්‌සං අප්‌පහීනං, තස්‌මා තෙපි බාහා පග්‌ගය්‌හ කන්‌දන්‌ති, උභො හත්‌ථෙ සීසෙ ඨපෙත්‌වා රොදන්‌ති. ඡින්‌නපාතං පපතන්‌තීති ඡින්‌නානං පාතො විය ඡින්‌නපාතො, තං ඡින්‌නපාතං, භාවනපුංසකනිද්‌දෙසොයං, මජ්‌ඣෙ ඡින්‌නා විය හුත්‌වා යතො වා තතො වා පතන්‌තීති අත්‌ථො. ආවට්‌ටන්‌තීති අභිමුඛභාවෙන වට්‌ටන්‌ති. යත්‌ථ පතිතා, තතො කතිපයරතනට්‌ඨානං වට්‌ටනවසෙනෙව ගන්‌ත්‌වා පුන යථාපතිතමෙව ඨානං වට්‌ටනවසෙන ආගච්‌ඡන්‌ති. විවට්‌ටන්‌තීති යත්‌ථ පතිතා, තතො නිවට්‌ටන්‌ති, පතිතට්‌ඨානතො පරභාගං වට්‌ටමානා ගච්‌ඡන්‌තීති අත්‌ථො. අපිච පුරතො වට්‌ටනං ආවට්‌ටනං, පස්‌සතො පච්‌ඡතො ච වට්‌ටනං විවට්‌ටනං. තස්‌මා ද්‌වෙ පාදෙ පසාරෙත්‌වා සකිං පුරතො සකිං පච්‌ඡතො සකිං වාමතො සකිං දක්‌ඛිණතො සම්‌පරිවට්‌ටමානාපි ආවට්‌ටන්‌ති විවට්‌ටන්‌තීති වුච්‌චන්‌ති. වීතරාගාති පහීනදොමනස්‌සා ඉට්‌ඨානිට්‌ඨෙසු නිබ්‌බිකාරතාය සිලාථම්‌භසදිසා අනාගාමිඛීණාසවා. කාමඤ්‌හි දොමනස්‌සෙ අසතිපි එකච්‌චො රාගො හොතියෙව, රාගෙ පන අසති දොමනස්‌සස්‌ස අසම්‌භවොයෙව. තදෙකට්‌ඨභාවතො හි රාගප්‌පහානෙන පහීනදොමනස්‌සා වුත්‌තා, න ඛීණාසවා එව.
Ajja sattāhaparinibbutoti ajja divasato paṭilomato sattame ahani parinibbuto. Tato me idanti tato samaṇassa gotamassa parinibbutaṭṭhānato. Avītarāgāti puthujjanā ceva sotāpannasakadāgāmino ca. Tesañhi domanassaṃ appahīnaṃ, tasmā tepi bāhā paggayha kandanti, ubho hatthe sīse ṭhapetvā rodanti. Chinnapātaṃ papatantīti chinnānaṃ pāto viya chinnapāto, taṃ chinnapātaṃ, bhāvanapuṃsakaniddesoyaṃ, majjhe chinnā viya hutvā yato vā tato vā patantīti attho. Āvaṭṭantīti abhimukhabhāvena vaṭṭanti. Yattha patitā, tato katipayaratanaṭṭhānaṃ vaṭṭanavaseneva gantvā puna yathāpatitameva ṭhānaṃ vaṭṭanavasena āgacchanti. Vivaṭṭantīti yattha patitā, tato nivaṭṭanti, patitaṭṭhānato parabhāgaṃ vaṭṭamānā gacchantīti attho. Apica purato vaṭṭanaṃ āvaṭṭanaṃ, passato pacchato ca vaṭṭanaṃ vivaṭṭanaṃ. Tasmā dve pāde pasāretvā sakiṃ purato sakiṃ pacchato sakiṃ vāmato sakiṃ dakkhiṇato samparivaṭṭamānāpi āvaṭṭanti vivaṭṭantīti vuccanti. Vītarāgāti pahīnadomanassā iṭṭhāniṭṭhesu nibbikāratāya silāthambhasadisā anāgāmikhīṇāsavā. Kāmañhi domanasse asatipi ekacco rāgo hotiyeva, rāge pana asati domanassassa asambhavoyeva. Tadekaṭṭhabhāvato hi rāgappahānena pahīnadomanassā vuttā, na khīṇāsavā eva.
සබ්‌බෙහෙව පියෙහීතිආදීසු පියායිතබ්‌බතො පියෙහි මනවඩ්‌ඪනතො මනාපෙහි මාතාපිතාභාතාභගිනීආදිකෙහි. නානාභාවොති ජාතියා නානාභාවො, ජාතිඅනුරූපගමනෙන විසුං භාවො, අසම්‌බද්‌ධභාවොති අත්‌ථො. විනාභාවොති මරණෙන විනාභාවො, චුතියා තෙනත්‌තභාවෙන අපුනපවත්‌තනතො විප්‌පයොගොති අත්‌ථො. අඤ්‌ඤථාභාවොති භවෙන අඤ්‌ඤථාභාවො, භවන්‌තරග්‌ගහණෙන ‘‘කාමාවචරසත්‌තො රූපාවචරො හොතී’’තිආදිනා තත්‌ථාපි ‘‘මනුස්‌සො දෙවො හොතී’’තිආදිනා ච පුරිමාකාරතො අඤ්‌ඤාකාරතාති අත්‌ථො. තන්‌ති තස්‌මා. කුතෙත්‌ථ ලබ්‌භාති කුතො කුහිං කස්‌මිං නාම ඨානෙ එත්‌ථ එතස්‌මිං ඛන්‌ධප්‌පවත්‌තෙ යං තං ජාතං…පෙ.… මා පලුජ්‌ජීති ලද්‌ධුං සක්‌කා, න සක්‌කා එව තාදිසස්‌ස කාරණස්‌ස අභාවතො. ඉදං වුත්‌තං හොති – යස්‌මා සබ්‌බෙහෙව පියෙහි මනාපෙහි නානාභාවො, තස්‌මා දස පාරමියො පූරෙත්‌වාපි සම්‌බොධිං පත්‌වාපි ධම්‌මචක්‌කං පවත්‌තෙත්‌වාපි යමකපාටිහාරියං දස්‌සෙත්‌වාපි දෙවොරොහණං කත්‌වාපි යං තං ජාතං භූතං සඞ්‌ඛතං පලොකධම්‌මං, තඤ්‌ච තථාගතස්‌සපි සරීරං මා පලුජ්‌ජීති නෙතං ඨානං විජ්‌ජති, රොදන්‌තෙනපි කන්‌දන්‌තෙනපි න සක්‌කා තං කාරණං ලද්‌ධුන්‌ති.
Sabbeheva piyehītiādīsu piyāyitabbato piyehi manavaḍḍhanato manāpehi mātāpitābhātābhaginīādikehi. Nānābhāvoti jātiyā nānābhāvo, jātianurūpagamanena visuṃ bhāvo, asambaddhabhāvoti attho. Vinābhāvoti maraṇena vinābhāvo, cutiyā tenattabhāvena apunapavattanato vippayogoti attho. Aññathābhāvoti bhavena aññathābhāvo, bhavantaraggahaṇena ‘‘kāmāvacarasatto rūpāvacaro hotī’’tiādinā tatthāpi ‘‘manusso devo hotī’’tiādinā ca purimākārato aññākāratāti attho. Tanti tasmā. Kutettha labbhāti kuto kuhiṃ kasmiṃ nāma ṭhāne ettha etasmiṃ khandhappavatte yaṃ taṃ jātaṃ…pe… mā palujjīti laddhuṃ sakkā, na sakkā eva tādisassa kāraṇassa abhāvato. Idaṃ vuttaṃ hoti – yasmā sabbeheva piyehi manāpehi nānābhāvo, tasmā dasa pāramiyo pūretvāpi sambodhiṃ patvāpi dhammacakkaṃ pavattetvāpi yamakapāṭihāriyaṃ dassetvāpi devorohaṇaṃ katvāpi yaṃ taṃ jātaṃ bhūtaṃ saṅkhataṃ palokadhammaṃ, tañca tathāgatassapi sarīraṃ mā palujjīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati, rodantenapi kandantenapi na sakkā taṃ kāraṇaṃ laddhunti.
තෙන ඛො පනාවුසො, සමයෙන සුභද්‌දො නාම වුඩ්‌ඪපබ්‌බජිතොතිආදීසු යං වත්‌තබ්‌බං, තං නිදානවණ්‌ණනායං (සාරත්‌ථ. ටී. 1.පඨමමහාසඞ්‌ගීතිකථා) වුත්‌තනයමෙව.
Tena kho panāvuso, samayena subhaddo nāma vuḍḍhapabbajitotiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ nidānavaṇṇanāyaṃ (sārattha. ṭī. 1.paṭhamamahāsaṅgītikathā) vuttanayameva.
සඞ්‌ගීතිනිදානකථාවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Saṅgītinidānakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / විනයපිටක • Vinayapiṭaka / චූළවග්‌ගපාළි • Cūḷavaggapāḷi / 1. සඞ්‌ගීතිනිදානං • 1. Saṅgītinidānaṃ
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / වජිරබුද්‌ධි-ටීකා • Vajirabuddhi-ṭīkā / සඞ්‌ගීතිනිදානකථාවණ්‌ණනා • Saṅgītinidānakathāvaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / විමතිවිනොදනී-ටීකා • Vimativinodanī-ṭīkā / ඛුද්‌දානුඛුද්‌දකසික්‌ඛාපදකථාවණ්‌ණනා • Khuddānukhuddakasikkhāpadakathāvaṇṇanā
