Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ទីឃ និកាយ (អដ្ឋកថា) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā)

    ១០. សង្គីតិសុត្តវណ្ណនា

    10. Saṅgītisuttavaṇṇanā

    ២៩៦. ឯវំ មេ សុតន្តិ សង្គីតិសុត្តំ។ តត្រាយមបុព្ពបទវណ្ណនា – ចារិកំ ចរមានោតិ និពទ្ធចារិកំ ចរមានោ។ តទា កិរ សត្ថា ទសសហស្សចក្កវាឡេ ញាណជាលំ បត្ថរិត្វា លោកំ វោលោកយមានោ បាវានគរវាសិនោ មល្លរាជានោ ទិស្វា ឥមេ រាជានោ មយ្ហំ សព្ពញ្ញុតញ្ញាណជាលស្ស អន្តោ បញ្ញាយន្តិ, កិំ នុ ខោតិ អាវជ្ជន្តោ ‘‘រាជានោ ឯកំ សន្ធាគារំ ការេសុំ, មយិ គតេ មង្គលំ ភណាបេស្សន្តិ, អហំ តេសំ មង្គលំ វត្វា ឧយ្យោជេត្វា ‘ភិក្ខុសង្ឃស្ស ធម្មកថំ កថេហី’តិ សារិបុត្តំ វក្ខាមិ, សារិបុត្តោ តីហិ បិដកេហិ សម្មសិត្វា ចុទ្ទសបញ្ហាធិកេន បញ្ហសហស្សេន បដិមណ្ឌេត្វា ភិក្ខុសង្ឃស្ស សង្គីតិសុត្តំ នាម កថេស្សតិ, សុត្តន្តំ អាវជ្ជេត្វា បញ្ច ភិក្ខុសតានិ សហ បដិសម្ភិទាហិ អរហត្តំ បាបុណិស្សន្តី’’តិ ឥមមត្ថំ ទិស្វា ចារិកំ បក្កន្តោ។ តេន វុត្តំ – ‘‘មល្លេសុ ចារិកំ ចរមានោ’’តិ។

    296.Evaṃme sutanti saṅgītisuttaṃ. Tatrāyamapubbapadavaṇṇanā – cārikaṃ caramānoti nibaddhacārikaṃ caramāno. Tadā kira satthā dasasahassacakkavāḷe ñāṇajālaṃ pattharitvā lokaṃ volokayamāno pāvānagaravāsino mallarājāno disvā ime rājāno mayhaṃ sabbaññutaññāṇajālassa anto paññāyanti, kiṃ nu khoti āvajjanto ‘‘rājāno ekaṃ sandhāgāraṃ kāresuṃ, mayi gate maṅgalaṃ bhaṇāpessanti, ahaṃ tesaṃ maṅgalaṃ vatvā uyyojetvā ‘bhikkhusaṅghassa dhammakathaṃ kathehī’ti sāriputtaṃ vakkhāmi, sāriputto tīhi piṭakehi sammasitvā cuddasapañhādhikena pañhasahassena paṭimaṇḍetvā bhikkhusaṅghassa saṅgītisuttaṃ nāma kathessati, suttantaṃ āvajjetvā pañca bhikkhusatāni saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇissantī’’ti imamatthaṃ disvā cārikaṃ pakkanto. Tena vuttaṃ – ‘‘mallesu cārikaṃ caramāno’’ti.

    ឧព្ភតកនវសន្ធាគារវណ្ណនា

    Ubbhatakanavasandhāgāravaṇṇanā

    ២៩៧. ឧព្ភតកន្តិ តស្ស នាមំ, ឧច្ចត្តា វា ឯវំ វុត្តំ។ សន្ធាគារន្តិ នគរមជ្ឈេ សន្ធាគារសាលា។ សមណេន វាតិ ឯត្ថ យស្មា ឃរវត្ថុបរិគ្គហកាលេយេវ ទេវតា អត្តនោ វសនដ្ឋានំ គណ្ហន្តិ។ តស្មា ទេវេន វាតិ អវត្វា ‘‘សមណេន វា ព្រាហ្មណេន វា កេនចិ វា មនុស្សភូតេនា’’តិ វុត្តំ។ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសូតិ ភគវតោ អាគមនំ សុត្វា ‘‘អម្ហេហិ គន្ត្វាបិ ន ភគវា អានីតោ, ទូតំ បេសេត្វាបិ ន បក្កោសាបិតោ, សយមេវ បន មហាភិក្ខុសង្ឃបរិវារោ អម្ហាកំ វសនដ្ឋានំ សម្បត្តោ, អម្ហេហិ ច សន្ធាគារសាលា ការិតា, ឯត្ថ មយំ ទសពលំ អានេត្វា មង្គលំ ភណាបេស្សាមា’’តិ ចិន្តេត្វា ឧបសង្កមិំសុ។

    297.Ubbhatakanti tassa nāmaṃ, uccattā vā evaṃ vuttaṃ. Sandhāgāranti nagaramajjhe sandhāgārasālā. Samaṇena vāti ettha yasmā gharavatthupariggahakāleyeva devatā attano vasanaṭṭhānaṃ gaṇhanti. Tasmā devena vāti avatvā ‘‘samaṇena vā brāhmaṇena vā kenaci vā manussabhūtenā’’ti vuttaṃ. Yena bhagavā tenupasaṅkamiṃsūti bhagavato āgamanaṃ sutvā ‘‘amhehi gantvāpi na bhagavā ānīto, dūtaṃ pesetvāpi na pakkosāpito, sayameva pana mahābhikkhusaṅghaparivāro amhākaṃ vasanaṭṭhānaṃ sampatto, amhehi ca sandhāgārasālā kāritā, ettha mayaṃ dasabalaṃ ānetvā maṅgalaṃ bhaṇāpessāmā’’ti cintetvā upasaṅkamiṃsu.

    ២៩៨. យេន សន្ធាគារំ តេនុបសង្កមិំសូតិ តំ ទិវសំ កិរ សន្ធាគារេ ចិត្តកម្មំ និដ្ឋបេត្វា អដ្ដកា មុត្តមត្តា ហោន្តិ, ពុទ្ធា ច នាម អរញ្ញជ្ឈាសយា អរញ្ញារាមា, អន្តោគាមេ វសេយ្យុំ វា នោ វា។ តស្មា ភគវតោ មនំ ជានិត្វាវ បដិជគ្គិស្សាមាតិ ចិន្តេត្វា តេ ភគវន្តំ ឧបសង្កមិំសុ។ ឥទានិ បន មនំ លភិត្វា បដិជគ្គិតុកាមា យេន សន្ធាគារំ តេនុបសង្កមិំសុ ។ សព្ពសន្ថរិន្តិ យថា សព្ពំ សន្ថតំ ហោតិ, ឯវំ។ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសូតិ ឯត្ថ បន តេ មល្លរាជានោ សន្ធាគារំ បដិជគ្គិត្វា នគរវីថិយោបិ សម្មជ្ជាបេត្វា ធជេ ឧស្សាបេត្វា គេហទ្វារេសុ បុណ្ណឃដេ ច កទលិយោ ច ឋបាបេត្វា សកលនគរំ ទីបមាលាទីហិ វិប្បកិណ្ណតារកំ វិយ កត្វា ខីរបាយកេ ទារកេ ខីរំ បាយ្យេថ, ទហរេ កុមារេ លហុំ លហុំ ភោជាបេត្វា សយាបេថ, ឧច្ចាសទ្ទំ មា ករិត្ថ, អជ្ជ ឯករត្តិំ សត្ថា អន្តោគាមេ វសិស្សតិ, ពុទ្ធា នាម អប្បសទ្ទកាមា ហោន្តីតិ ភេរិំ ចរាបេត្វា សយំ ទណ្ឌទីបិកំ អាទាយ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ។

    298.Yena sandhāgāraṃ tenupasaṅkamiṃsūti taṃ divasaṃ kira sandhāgāre cittakammaṃ niṭṭhapetvā aṭṭakā muttamattā honti, buddhā ca nāma araññajjhāsayā araññārāmā, antogāme vaseyyuṃ vā no vā. Tasmā bhagavato manaṃ jānitvāva paṭijaggissāmāti cintetvā te bhagavantaṃ upasaṅkamiṃsu. Idāni pana manaṃ labhitvā paṭijaggitukāmā yena sandhāgāraṃ tenupasaṅkamiṃsu . Sabbasantharinti yathā sabbaṃ santhataṃ hoti, evaṃ. Yena bhagavā tenupasaṅkamiṃsūti ettha pana te mallarājāno sandhāgāraṃ paṭijaggitvā nagaravīthiyopi sammajjāpetvā dhaje ussāpetvā gehadvāresu puṇṇaghaṭe ca kadaliyo ca ṭhapāpetvā sakalanagaraṃ dīpamālādīhi vippakiṇṇatārakaṃ viya katvā khīrapāyake dārake khīraṃ pāyyetha, dahare kumāre lahuṃ lahuṃ bhojāpetvā sayāpetha, uccāsaddaṃ mā karittha, ajja ekarattiṃ satthā antogāme vasissati, buddhā nāma appasaddakāmā hontīti bheriṃ carāpetvā sayaṃ daṇḍadīpikaṃ ādāya yena bhagavā tenupasaṅkamiṃsu.

    ២៩៩. ភគវន្តំយេវ បុរក្ខត្វាតិ ភគវន្តំ បុរតោ កត្វា។ តត្ថ ភគវា ភិក្ខូនញ្ចេវ ឧបាសកានញ្ច មជ្ឈេ និសិន្នោ អតិវិយ វិរោចតិ, សមន្តបាសាទិកោ សុវណ្ណវណ្ណោ អភិរូបោ ទស្សនីយោ។ បុរិមកាយតោ សុវណ្ណវណ្ណា រស្មិ ឧដ្ឋហិត្វា អសីតិហត្ថំ ឋានំ គណ្ហាតិ។ បច្ឆិមកាយតោ។ ទក្ខិណហត្ថតោ។ វាមហត្ថតោ សុវណ្ណវណ្ណា រស្មិ ឧដ្ឋហិត្វា អសីតិហត្ថំ ឋានំ គណ្ហាតិ។ ឧបរិ កេសន្តតោ បដ្ឋាយ សព្ពកេសាវដ្ដេហិ មោរគីវវណ្ណា រស្មិ ឧដ្ឋហិត្វា គគនតលេ អសីតិហត្ថំ ឋានំ គណ្ហាតិ។ ហេដ្ឋា បាទតលេហិ បវាឡវណ្ណា រស្មិ ឧដ្ឋហិត្វា ឃនបថវិយំ អសីតិហត្ថំ ឋានំ គណ្ហាតិ។ ឯវំ សមន្តា អសីតិ ហត្ថមត្តំ ឋានំ ឆព្ពណ្ណា ពុទ្ធរស្មិយោ វិជ្ជោតមានា វិប្ផន្ទមានា វិធាវន្តិ។ សព្ពេ ទិសាភាគា សុវណ្ណចម្បកបុប្ផេហិ វិកិរិយមានា វិយ សុវណ្ណឃដតោ និក្ខន្តសុវណ្ណរសធារាហិ សិញ្ចមានា វិយ បសារិតសុវណ្ណបដបរិក្ខិត្តា វិយ វេរម្ភវាតសមុដ្ឋិតកិំសុកកណិការបុប្ផចុណ្ណសមាកិណ្ណា វិយ ច វិប្បកាសន្តិ។

    299.Bhagavantaṃyeva purakkhatvāti bhagavantaṃ purato katvā. Tattha bhagavā bhikkhūnañceva upāsakānañca majjhe nisinno ativiya virocati, samantapāsādiko suvaṇṇavaṇṇo abhirūpo dassanīyo. Purimakāyato suvaṇṇavaṇṇā rasmi uṭṭhahitvā asītihatthaṃ ṭhānaṃ gaṇhāti. Pacchimakāyato. Dakkhiṇahatthato. Vāmahatthato suvaṇṇavaṇṇā rasmi uṭṭhahitvā asītihatthaṃ ṭhānaṃ gaṇhāti. Upari kesantato paṭṭhāya sabbakesāvaṭṭehi moragīvavaṇṇā rasmi uṭṭhahitvā gaganatale asītihatthaṃ ṭhānaṃ gaṇhāti. Heṭṭhā pādatalehi pavāḷavaṇṇā rasmi uṭṭhahitvā ghanapathaviyaṃ asītihatthaṃ ṭhānaṃ gaṇhāti. Evaṃ samantā asīti hatthamattaṃ ṭhānaṃ chabbaṇṇā buddharasmiyo vijjotamānā vipphandamānā vidhāvanti. Sabbe disābhāgā suvaṇṇacampakapupphehi vikiriyamānā viya suvaṇṇaghaṭato nikkhantasuvaṇṇarasadhārāhi siñcamānā viya pasāritasuvaṇṇapaṭaparikkhittā viya verambhavātasamuṭṭhitakiṃsukakaṇikārapupphacuṇṇasamākiṇṇā viya ca vippakāsanti.

    ភគវតោបិ អសីតិអនុព្យញ្ជនព្យាមប្បភាទ្វត្តិំសវរលក្ខណសមុជ្ជលំ សរីរំ សមុគ្គតតារកំ វិយ គគនតលំ, វិកសិតមិវ បទុមវនំ , សព្ពបាលិផុល្លោ វិយ យោជនសតិកោ បារិច្ឆត្តកោ បដិបាដិយា ឋបិតានំ ទ្វត្តិំសចន្ទានំ ទ្វត្តិំសសូរិយានំ ទ្វត្តិំសចក្កវត្តិរាជានំ ទ្វត្តិំសទេវរាជានំ ទ្វត្តិំសមហាព្រហ្មានំ សិរិយា សិរិំ អភិភវមានំ វិយ វិរោចតិ។ បរិវារេត្វា និសិន្នា ភិក្ខូបិ សព្ពេវ អប្បិច្ឆា សន្តុដ្ឋា បវិវិត្តា អសំសដ្ឋា អារទ្ធវីរិយា វត្តារោ វចនក្ខមា ចោទកា បាបគរហិនោ សីលសម្បន្នា សមាធិសម្បន្នា បញ្ញាវិមុត្តិ វិមុត្តិញាណទស្សនសម្បន្នា។ តេហិ បរិវារិតោ ភគវា រត្តកម្ពលបរិក្ខិត្តោ វិយ សុវណ្ណក្ខន្ធោ , រត្តបទុមវនសណ្ឌមជ្ឈគតា វិយ សុវណ្ណនាវា, បវាឡវេទិកាបរិក្ខិត្តោ វិយ សុវណ្ណបាសាទោ វិរោចិត្ថ។

    Bhagavatopi asītianubyañjanabyāmappabhādvattiṃsavaralakkhaṇasamujjalaṃ sarīraṃ samuggatatārakaṃ viya gaganatalaṃ, vikasitamiva padumavanaṃ , sabbapāliphullo viya yojanasatiko pāricchattako paṭipāṭiyā ṭhapitānaṃ dvattiṃsacandānaṃ dvattiṃsasūriyānaṃ dvattiṃsacakkavattirājānaṃ dvattiṃsadevarājānaṃ dvattiṃsamahābrahmānaṃ siriyā siriṃ abhibhavamānaṃ viya virocati. Parivāretvā nisinnā bhikkhūpi sabbeva appicchā santuṭṭhā pavivittā asaṃsaṭṭhā āraddhavīriyā vattāro vacanakkhamā codakā pāpagarahino sīlasampannā samādhisampannā paññāvimutti vimuttiñāṇadassanasampannā. Tehi parivārito bhagavā rattakambalaparikkhitto viya suvaṇṇakkhandho , rattapadumavanasaṇḍamajjhagatā viya suvaṇṇanāvā, pavāḷavedikāparikkhitto viya suvaṇṇapāsādo virocittha.

    អសីតិមហាថេរាបិ នំ មេឃវណ្ណំ បំសុកូលំ បារុបិត្វា មណិវម្មវម្មិតា វិយ មហានាគា បរិវារយិំសុ វន្តរាគា ភិន្នកិលេសា វិជដិតជដា ឆិន្នពន្ធនា កុលេ វា គណេ វា អលគ្គា។ ឥតិ ភគវា សយំ វីតរាគោ វីតរាគេហិ, វីតទោសោ វីតទោសេហិ, វីតមោហោ វីតមោហេហិ, និត្តណ្ហោ និត្តណ្ហេហិ, និក្កិលេសោ និក្កិលេសេហិ, សយំ ពុទ្ធោ ពហុស្សុតពុទ្ធេហិ បរិវារិតោ បត្តបរិវារិតំ វិយ កេសរំ, កេសរបរិវារិតា វិយ កណ្ណិកា, អដ្ឋនាគសហស្សបរិវារិតោ វិយ ឆទ្ទន្តោ នាគរាជា, នវុតិហំសសហស្សបរិវារិតោ វិយ ធតរដ្ឋោ ហំសរាជា, សេនង្គបរិវារិតោ វិយ ចក្កវត្តិរាជា, មរុគណបរិវារិតោ វិយ សក្កោ ទេវរាជា, ព្រហ្មគណបរិវារិតោ វិយ ហារិតោ មហាព្រហ្មា, អសមេន ពុទ្ធវេសេន អបរិមាណេន ពុទ្ធវិលាសេន តស្សំ បរិសតិ និសិន្នោ បាវេយ្យកេ មល្លេ ពហុទេវ រត្តិំ ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សេត្វា ឧយ្យោជេសិ។

    Asītimahātherāpi naṃ meghavaṇṇaṃ paṃsukūlaṃ pārupitvā maṇivammavammitā viya mahānāgā parivārayiṃsu vantarāgā bhinnakilesā vijaṭitajaṭā chinnabandhanā kule vā gaṇe vā alaggā. Iti bhagavā sayaṃ vītarāgo vītarāgehi, vītadoso vītadosehi, vītamoho vītamohehi, nittaṇho nittaṇhehi, nikkileso nikkilesehi, sayaṃ buddho bahussutabuddhehi parivārito pattaparivāritaṃ viya kesaraṃ, kesaraparivāritā viya kaṇṇikā, aṭṭhanāgasahassaparivārito viya chaddanto nāgarājā, navutihaṃsasahassaparivārito viya dhataraṭṭho haṃsarājā, senaṅgaparivārito viya cakkavattirājā, marugaṇaparivārito viya sakko devarājā, brahmagaṇaparivārito viya hārito mahābrahmā, asamena buddhavesena aparimāṇena buddhavilāsena tassaṃ parisati nisinno pāveyyake malle bahudeva rattiṃ dhammiyā kathāya sandassetvā uyyojesi.

    ឯត្ថ ច ធម្មិកថា នាម សន្ធាគារអនុមោទនប្បដិសំយុត្តា បកិណ្ណកកថា វេទិតព្ពា។ តទា ហិ ភគវា អាកាសគង្គំ ឱតារេន្តោ វិយ បថវោជំ អាកឌ្ឍន្តោ វិយ មហាជម្ពុំ មត្ថកេ គហេត្វា ចាលេន្តោ វិយ យោជនិយមធុគណ្ឌំ ចក្កយន្តេន បីឡេត្វា មធុបានំ បាយមានោ វិយ ច បាវេយ្យកានំ មល្លានំ ហិតសុខាវហំ បកិណ្ណកកថំ កថេសិ។

    Ettha ca dhammikathā nāma sandhāgāraanumodanappaṭisaṃyuttā pakiṇṇakakathā veditabbā. Tadā hi bhagavā ākāsagaṅgaṃ otārento viya pathavojaṃ ākaḍḍhanto viya mahājambuṃ matthake gahetvā cālento viya yojaniyamadhugaṇḍaṃ cakkayantena pīḷetvā madhupānaṃ pāyamāno viya ca pāveyyakānaṃ mallānaṃ hitasukhāvahaṃ pakiṇṇakakathaṃ kathesi.

    ៣០០. តុណ្ហីភូតំ តុណ្ហីភូតន្តិ យំ យំ ទិសំ អនុវិលោកេតិ, តត្ថ តត្ថ តុណ្ហីភូតមេវ។ អនុវិលោកេត្វាតិ មំសចក្ខុនា ទិព្ពចក្ខុនាតិ ទ្វីហិ ចក្ខូហិ តតោ តតោ វិលោកេត្វា។ មំសចក្ខុនា ហិ នេសំ ពហិទ្ធា ឥរិយាបថំ បរិគ្គហេសិ។ តត្ថ ឯកភិក្ខុស្សាបិ នេវ ហត្ថកុក្កុច្ចំ ន បាទកុក្កុច្ចំ អហោសិ, ន កោចិ សីសមុក្ខិបិ, ន កថំ កថេសិ, ន និទ្ទាយន្តោ និសីទិ។ សព្ពេបិ តីហិ សិក្ខាហិ សិក្ខិតា និវាតេ បទីបសិខា វិយ និច្ចលា និសីទិំសុ។ ឥតិ នេសំ ឥមំ ឥរិយាបថំ មំសចក្ខុនា បរិគ្គហេសិ។ អាលោកំ បន វឌ្ឍយិត្វា ទិព្ពចក្ខុនា ហទយរូបំ ទិស្វា អព្ភន្តរគតំ សីលំ ឱលោកេសិ។ សោ អនេកសតានំ ភិក្ខូនំ អន្តោកុម្ភិយំ ជលមានំ បទីបំ វិយ អរហត្តុបគំ សីលំ អទ្ទស។ អារទ្ធវិបស្សកា ហិ តេ ភិក្ខូ។ ឥតិ នេសំ សីលំ ទិស្វា ‘‘ឥមេបិ ភិក្ខូ មយ្ហំ អនុច្ឆវិកា, អហម្បិ ឥមេសំ អនុច្ឆវិកោ’’តិ ចក្ខុតលេសុ និមិត្តំ ឋបេត្វា ភិក្ខុសង្ឃំ ឱលោកេត្វា អាយស្មន្តំ សារិបុត្តំ អាមន្តេសិ ‘‘បិដ្ឋិ មេ អាគិលាយតី’’តិ។ កស្មា អាគិលាយតិ? ភគវតោ ហិ ឆព្ពស្សានិ មហាបធានំ បទហន្តស្ស មហន្តំ កាយទុក្ខំ អហោសិ។ អថស្ស អបរភាគេ មហល្លកកាលេ បិដ្ឋិវាតោ ឧប្បជ្ជិ។

    300.Tuṇhībhūtaṃ tuṇhībhūtanti yaṃ yaṃ disaṃ anuviloketi, tattha tattha tuṇhībhūtameva. Anuviloketvāti maṃsacakkhunā dibbacakkhunāti dvīhi cakkhūhi tato tato viloketvā. Maṃsacakkhunā hi nesaṃ bahiddhā iriyāpathaṃ pariggahesi. Tattha ekabhikkhussāpi neva hatthakukkuccaṃ na pādakukkuccaṃ ahosi, na koci sīsamukkhipi, na kathaṃ kathesi, na niddāyanto nisīdi. Sabbepi tīhi sikkhāhi sikkhitā nivāte padīpasikhā viya niccalā nisīdiṃsu. Iti nesaṃ imaṃ iriyāpathaṃ maṃsacakkhunā pariggahesi. Ālokaṃ pana vaḍḍhayitvā dibbacakkhunā hadayarūpaṃ disvā abbhantaragataṃ sīlaṃ olokesi. So anekasatānaṃ bhikkhūnaṃ antokumbhiyaṃ jalamānaṃ padīpaṃ viya arahattupagaṃ sīlaṃ addasa. Āraddhavipassakā hi te bhikkhū. Iti nesaṃ sīlaṃ disvā ‘‘imepi bhikkhū mayhaṃ anucchavikā, ahampi imesaṃ anucchaviko’’ti cakkhutalesu nimittaṃ ṭhapetvā bhikkhusaṅghaṃ oloketvā āyasmantaṃ sāriputtaṃ āmantesi ‘‘piṭṭhi me āgilāyatī’’ti. Kasmā āgilāyati? Bhagavato hi chabbassāni mahāpadhānaṃ padahantassa mahantaṃ kāyadukkhaṃ ahosi. Athassa aparabhāge mahallakakāle piṭṭhivāto uppajji.

    សង្ឃាដិំ បញ្ញាបេត្វាតិ សន្ធាគារស្ស កិរ ឯកបស្សេ តេ រាជានោ កប្បិយមញ្ចកំ បញ្ញបេសុំ ‘‘អប្បេវ នាម សត្ថា និបជ្ជេយ្យា’’តិ។ សត្ថាបិ ចតូហិ ឥរិយាបថេហិ បរិភុត្តំ ឥមេសំ មហប្ផលំ ភវិស្សតីតិ តត្ថ សង្ឃាដិំ បញ្ញាបេត្វា និបជ្ជិ។

    Saṅghāṭiṃ paññāpetvāti sandhāgārassa kira ekapasse te rājāno kappiyamañcakaṃ paññapesuṃ ‘‘appeva nāma satthā nipajjeyyā’’ti. Satthāpi catūhi iriyāpathehi paribhuttaṃ imesaṃ mahapphalaṃ bhavissatīti tattha saṅghāṭiṃ paññāpetvā nipajji.

    ភិន្ននិគណ្ឋវត្ថុវណ្ណនា

    Bhinnanigaṇṭhavatthuvaṇṇanā

    ៣០១. តស្ស កាលង្កិរិយាយាតិអាទីសុ យំ វត្តព្ពំ, តំ សព្ពំ ហេដ្ឋា វុត្តមេវ។

    301.Tassa kālaṅkiriyāyātiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ sabbaṃ heṭṭhā vuttameva.

    ៣០២. អាមន្តេសីតិ ភណ្ឌនាទិវូបសមករំ ស្វាខ្យាតំ ធម្មំ ទេសេតុកាមោ អាមន្តេសិ។

    302.Āmantesīti bhaṇḍanādivūpasamakaraṃ svākhyātaṃ dhammaṃ desetukāmo āmantesi.

    ឯកកវណ្ណនា

    Ekakavaṇṇanā

    ៣០៣. តត្ថាតិ តស្មិំ ធម្មេ។ សង្គាយិតព្ពន្តិ សមគ្គេហិ គាយិតព្ពំ, ឯកវចនេហិ អវិរុទ្ធវចនេហិ ភណិតព្ពំ។ ន វិវទិតព្ពន្តិ អត្ថេ វា ព្យញ្ជនេ វា វិវាទោ ន កាតព្ពោ។ ឯកោ ធម្មោតិ ឯកកទុកតិកាទិវសេន ពហុធា សាមគ្គិរសំ ទស្សេតុកាមោ បឋមំ តាវ ‘‘ឯកោ ធម្មោ’’តិ អាហ។ សព្ពេ សត្តាតិ កាមភវាទីសុ សញ្ញាភវាទីសុ ឯកវោការភវាទីសុ ច សព្ពភវេសុ សព្ពេ សត្តា។ អាហារដ្ឋិតិកាតិ អាហារតោ ឋិតិ ឯតេសន្តិ អាហារដ្ឋិតិកា។ ឥតិ សព្ពសត្តានំ ឋិតិ ហេតុ អាហារោ នាម ឯកោ ធម្មោ អម្ហាកំ សត្ថារា យាថាវតោ ញត្វា សម្មទក្ខាតោ អាវុសោតិ ទីបេតិ។

    303.Tatthāti tasmiṃ dhamme. Saṅgāyitabbanti samaggehi gāyitabbaṃ, ekavacanehi aviruddhavacanehi bhaṇitabbaṃ. Na vivaditabbanti atthe vā byañjane vā vivādo na kātabbo. Eko dhammoti ekakadukatikādivasena bahudhā sāmaggirasaṃ dassetukāmo paṭhamaṃ tāva ‘‘eko dhammo’’ti āha. Sabbe sattāti kāmabhavādīsu saññābhavādīsu ekavokārabhavādīsu ca sabbabhavesu sabbe sattā. Āhāraṭṭhitikāti āhārato ṭhiti etesanti āhāraṭṭhitikā. Iti sabbasattānaṃ ṭhiti hetu āhāro nāma eko dhammo amhākaṃ satthārā yāthāvato ñatvā sammadakkhāto āvusoti dīpeti.

    ននុ ច ឯវំ សន្តេ យំ វុត្តំ ‘‘អសញ្ញសត្តា ទេវា អហេតុកា អនាហារា អផស្សកា’’តិអាទិ, (វិភ. ១០១៧) តំ វចនំ វិរុជ្ឈតីតិ, ន វិរុជ្ឈតិ។ តេសញ្ហិ ឈានំ អាហារោ ហោតិ។ ឯវំ សន្តេបិ ‘‘ចត្តារោមេ, ភិក្ខវេ, អាហារា ភូតានំ វា សត្តានំ ឋិតិយា សម្ភវេសីនំ វា អនុគ្គហាយ។ កតមេ ចត្តារោ? កពឡីការោ អាហារោ ឱឡារិកោ វា សុខុមោ វា, ផស្សោ ទុតិយោ, មនោសញ្ចេតនា តតិយា, វិញ្ញាណំ ចតុត្ថ’’ន្តិ (សំ. និ. ២.១១) ឥទម្បិ វិរុជ្ឈតីតិ, ឥទម្បិ ន វិរុជ្ឈតិ។ ឯតស្មិញ្ហិ សុត្តេ និប្បរិយាយេន អាហារលក្ខណាវ ធម្មា អាហារាតិ វុត្តា។ ឥធ បន បរិយាយេន បច្ចយោ អាហារោតិ វុត្តោ។ សព្ពធម្មានញ្ហិ បច្ចយោ លទ្ធុំ វដ្ដតិ។ សោ ច យំ យំ ផលំ ជនេតិ, តំ តំ អាហរតិ នាម, តស្មា អាហារោតិ វុច្ចតិ។ តេនេវាហ ‘‘អវិជ្ជម្បាហំ, ភិក្ខវេ, សាហារំ វទាមិ, នោ អនាហារំ។ កោ ច, ភិក្ខវេ, អវិជ្ជាយ អាហារោ? បញ្ចនីវរណាតិស្ស វចនីយំ។ បញ្ចនីវរណេបាហំ, ភិក្ខវេ, សាហារេ វទាមិ, នោ អនាហារេ។ កោ ច, ភិក្ខវេ, បញ្ចន្នំ នីវរណានំ អាហារោ? អយោនិសោមនសិការោតិស្ស វចនីយ’’ន្តិ (អ. និ. ១០.៦១)។ អយំ ឥធ អធិប្បេតោ។

    Nanu ca evaṃ sante yaṃ vuttaṃ ‘‘asaññasattā devā ahetukā anāhārā aphassakā’’tiādi, (vibha. 1017) taṃ vacanaṃ virujjhatīti, na virujjhati. Tesañhi jhānaṃ āhāro hoti. Evaṃ santepi ‘‘cattārome, bhikkhave, āhārā bhūtānaṃ vā sattānaṃ ṭhitiyā sambhavesīnaṃ vā anuggahāya. Katame cattāro? Kabaḷīkāro āhāro oḷāriko vā sukhumo vā, phasso dutiyo, manosañcetanā tatiyā, viññāṇaṃ catuttha’’nti (saṃ. ni. 2.11) idampi virujjhatīti, idampi na virujjhati. Etasmiñhi sutte nippariyāyena āhāralakkhaṇāva dhammā āhārāti vuttā. Idha pana pariyāyena paccayo āhāroti vutto. Sabbadhammānañhi paccayo laddhuṃ vaṭṭati. So ca yaṃ yaṃ phalaṃ janeti, taṃ taṃ āharati nāma, tasmā āhāroti vuccati. Tenevāha ‘‘avijjampāhaṃ, bhikkhave, sāhāraṃ vadāmi, no anāhāraṃ. Ko ca, bhikkhave, avijjāya āhāro? Pañcanīvaraṇātissa vacanīyaṃ. Pañcanīvaraṇepāhaṃ, bhikkhave, sāhāre vadāmi, no anāhāre. Ko ca, bhikkhave, pañcannaṃ nīvaraṇānaṃ āhāro? Ayonisomanasikārotissa vacanīya’’nti (a. ni. 10.61). Ayaṃ idha adhippeto.

    ឯតស្មិញ្ហិ បច្ចយាហារេ គហិតេ បរិយាយាហារោបិ និប្បរិយាយាហារោបិ សព្ពោ គហិតោវ ហោតិ។ តត្ថ អសញ្ញភវេ បច្ចយាហារោ លព្ភតិ។ អនុប្បន្នេ ហិ ពុទ្ធេ តិត្ថាយតនេ បព្ពជិតា វាយោកសិណេ បរិកម្មំ កត្វា ចតុត្ថជ្ឈានំ និព្ពត្តេត្វា តតោ វុដ្ឋាយ ធី ចិត្តំ, ធិព្ពតេតំ ចិត្តំ ចិត្តស្ស នាម អភាវោយេវ សាធុ, ចិត្តញ្ហិ និស្សាយេវ វធពន្ធាទិបច្ចយំ ទុក្ខំ ឧប្បជ្ជតិ។ ចិត្តេ អសតិ នត្ថេតន្តិ ខន្តិំ រុចិំ ឧប្បាទេត្វា អបរិហីនជ្ឈានា កាលង្កត្វា អសញ្ញភវេ និព្ពត្តន្តិ។ យោ យស្ស ឥរិយាបថោ មនុស្សលោកេ បណិហិតោ អហោសិ, សោ តេន ឥរិយាបថេន និព្ពត្តិត្វា បញ្ច កប្បសតានិ ឋិតោ វា និសិន្នោ វា និបន្នោ វា ហោតិ។ ឯវរូបានម្បិ សត្តានំ បច្ចយាហារោ លព្ភតិ។ តេ ហិ យំ ឈានំ ភាវេត្វា និព្ពត្តា, តទេវ នេសំ បច្ចយោ ហោតិ។ យថា ជិយាវេគេន ខិត្តសរោ យាវ ជិយាវេគោ អត្ថិ, តាវ គច្ឆតិ, ឯវំ យាវ ឈានបច្ចយោ អត្ថិ, តាវ តិដ្ឋន្តិ។ តស្មិំ និដ្ឋិតេ ខីណវេគោ សរោ វិយ បតន្តិ។ យេ បន តេ នេរយិកា នេវ ឧដ្ឋានផលូបជីវី ន បុញ្ញផលូបជីវីតិ វុត្តា, តេសំ កោ អាហារោតិ ? តេសំ កម្មមេវ អាហារោ។ កិំ បញ្ច អាហារា អត្ថីតិ ចេ។ បញ្ច, ន បញ្ចាតិ ឥទំ ន វត្តព្ពំ។ ននុ បច្ចយោ អាហារោតិ វុត្តមេតំ។ តស្មា យេន កម្មេន តេ និរយេ និព្ពត្តា, តទេវ តេសំ ឋិតិបច្ចយត្តា អាហារោ ហោតិ។ យំ សន្ធាយ ឥទំ វុត្តំ ‘‘ន ច តាវ កាលង្ករោតិ, យាវ ន តំ បាបកម្មំ ព្យន្តី ហោតី’’តិ (ម. និ. ៣.២៥០)។

    Etasmiñhi paccayāhāre gahite pariyāyāhāropi nippariyāyāhāropi sabbo gahitova hoti. Tattha asaññabhave paccayāhāro labbhati. Anuppanne hi buddhe titthāyatane pabbajitā vāyokasiṇe parikammaṃ katvā catutthajjhānaṃ nibbattetvā tato vuṭṭhāya dhī cittaṃ, dhibbatetaṃ cittaṃ cittassa nāma abhāvoyeva sādhu, cittañhi nissāyeva vadhabandhādipaccayaṃ dukkhaṃ uppajjati. Citte asati natthetanti khantiṃ ruciṃ uppādetvā aparihīnajjhānā kālaṅkatvā asaññabhave nibbattanti. Yo yassa iriyāpatho manussaloke paṇihito ahosi, so tena iriyāpathena nibbattitvā pañca kappasatāni ṭhito vā nisinno vā nipanno vā hoti. Evarūpānampi sattānaṃ paccayāhāro labbhati. Te hi yaṃ jhānaṃ bhāvetvā nibbattā, tadeva nesaṃ paccayo hoti. Yathā jiyāvegena khittasaro yāva jiyāvego atthi, tāva gacchati, evaṃ yāva jhānapaccayo atthi, tāva tiṭṭhanti. Tasmiṃ niṭṭhite khīṇavego saro viya patanti. Ye pana te nerayikā neva uṭṭhānaphalūpajīvī na puññaphalūpajīvīti vuttā, tesaṃ ko āhāroti ? Tesaṃ kammameva āhāro. Kiṃ pañca āhārā atthīti ce. Pañca, na pañcāti idaṃ na vattabbaṃ. Nanu paccayo āhāroti vuttametaṃ. Tasmā yena kammena te niraye nibbattā, tadeva tesaṃ ṭhitipaccayattā āhāro hoti. Yaṃ sandhāya idaṃ vuttaṃ ‘‘na ca tāva kālaṅkaroti, yāva na taṃ pāpakammaṃ byantī hotī’’ti (ma. ni. 3.250).

    កពឡីការំ អាហារំ អារព្ភ ចេត្ថ វិវាទោ ន កាតព្ពោ។ មុខេ ឧប្បន្នោ ខេឡោបិ ហិ តេសំ អាហារកិច្ចំ សាធេតិ។ ខេឡោបិ ហិ និរយេ ទុក្ខវេទនិយោ ហុត្វា បច្ចយោ ហោតិ, សគ្គេ សុខវេទនិយោ។ ឥតិ កាមភវេ និប្បរិយាយេន ចត្តារោ អាហារា។ រូបារូបភវេសុ ឋបេត្វា អសញ្ញំ សេសានំ តយោ។ អសញ្ញានញ្ចេវ អវសេសានញ្ច បច្ចយាហារោតិ ឥមិនា អាហារេន ‘‘សព្ពេ សត្តា អាហារដ្ឋិតិកា’’តិ ឯតំ បញ្ហំ កថេត្វា ‘‘អយំ ខោ អាវុសោ’’តិ ឯវំ និយ្យាតនម្បិ ‘‘អត្ថិ ខោ អាវុសោ’’តិ បុន ឧទ្ធរណម្បិ អកត្វា ‘‘សព្ពេ សត្តា សង្ខារដ្ឋិតិកា’’តិ ទុតិយបញ្ហំ វិស្សជ្ជេសិ។

    Kabaḷīkāraṃ āhāraṃ ārabbha cettha vivādo na kātabbo. Mukhe uppanno kheḷopi hi tesaṃ āhārakiccaṃ sādheti. Kheḷopi hi niraye dukkhavedaniyo hutvā paccayo hoti, sagge sukhavedaniyo. Iti kāmabhave nippariyāyena cattāro āhārā. Rūpārūpabhavesu ṭhapetvā asaññaṃ sesānaṃ tayo. Asaññānañceva avasesānañca paccayāhāroti iminā āhārena ‘‘sabbe sattā āhāraṭṭhitikā’’ti etaṃ pañhaṃ kathetvā ‘‘ayaṃ kho āvuso’’ti evaṃ niyyātanampi ‘‘atthi kho āvuso’’ti puna uddharaṇampi akatvā ‘‘sabbe sattā saṅkhāraṭṭhitikā’’ti dutiyapañhaṃ vissajjesi.

    កស្មា បន ន និយ្យាតេសិ ន ឧទ្ធរិត្ថ? តត្ថ តត្ថ និយ្យាតិយមានេបិ ឧទ្ធរិយមានេបិ បរិយាបុណិតុំ វាចេតុំ ទុក្ខំ ហោតិ, តស្មា ទ្វេ ឯកាពទ្ធេ កត្វា វិស្សជ្ជេសិ។ ឥមស្មិម្បិ វិស្សជ្ជនេ ហេដ្ឋា វុត្តបច្ចយោវ អត្តនោ ផលស្ស សង្ខរណតោ សង្ខារោតិ វុត្តោ។ ឥតិ ហេដ្ឋា អាហារបច្ចយោ កថិតោ, ឥធ សង្ខារបច្ចយោតិ អយមេត្ថ ហេដ្ឋិមតោ វិសេសោ។ ‘‘ហេដ្ឋា និប្បរិយាយាហារោ គហិតោ, ឥធ បរិយាយាហារោតិ ឯវំ គហិតេ វិសេសោ បាកដោ ភវេយ្យ, នោ ច គណ្ហិំសូ’តិ មហាសីវត្ថេរោ អាហ។ ឥន្ទ្រិយពទ្ធស្សបិ ហិ អនិន្ទ្រិយពទ្ធស្សបិ បច្ចយោ លទ្ធុំ វដ្ដតិ។ វិនា បច្ចយេន ធម្មោ នាម នត្ថិ។ តត្ថ អនិន្ទ្រិយពទ្ធស្ស តិណរុក្ខលតាទិនោ បថវីរសោ អាបោរសោ ច បច្ចយោ ហោតិ។ ទេវេ អវស្សន្តេ ហិ តិណាទីនិ មិលាយន្តិ, វស្សន្តេ ច បន ហរិតានិ ហោន្តិ។ ឥតិ តេសំ បថវីរសោ អាបោរសោ ច បច្ចយោ ហោតិ។ ឥន្ទ្រិយពទ្ធស្ស អវិជ្ជា តណ្ហា កម្មំ អាហារោតិ ឯវមាទយោ បច្ចយា, ឥតិ ហេដ្ឋា បច្ចយោយេវ អាហារោតិ កថិតោ, ឥធ សង្ខារោតិ។ អយមេវេត្ថ វិសេសោ។

    Kasmā pana na niyyātesi na uddharittha? Tattha tattha niyyātiyamānepi uddhariyamānepi pariyāpuṇituṃ vācetuṃ dukkhaṃ hoti, tasmā dve ekābaddhe katvā vissajjesi. Imasmimpi vissajjane heṭṭhā vuttapaccayova attano phalassa saṅkharaṇato saṅkhāroti vutto. Iti heṭṭhā āhārapaccayo kathito, idha saṅkhārapaccayoti ayamettha heṭṭhimato viseso. ‘‘Heṭṭhā nippariyāyāhāro gahito, idha pariyāyāhāroti evaṃ gahite viseso pākaṭo bhaveyya, no ca gaṇhiṃsū’ti mahāsīvatthero āha. Indriyabaddhassapi hi anindriyabaddhassapi paccayo laddhuṃ vaṭṭati. Vinā paccayena dhammo nāma natthi. Tattha anindriyabaddhassa tiṇarukkhalatādino pathavīraso āporaso ca paccayo hoti. Deve avassante hi tiṇādīni milāyanti, vassante ca pana haritāni honti. Iti tesaṃ pathavīraso āporaso ca paccayo hoti. Indriyabaddhassa avijjā taṇhā kammaṃ āhāroti evamādayo paccayā, iti heṭṭhā paccayoyeva āhāroti kathito, idha saṅkhāroti. Ayamevettha viseso.

    អយំ ខោ, អាវុសោតិ អាវុសោ អម្ហាកំ សត្ថារា មហាពោធិមណ្ឌេ និសីទិត្វា សយំ សព្ពញ្ញុតញ្ញាណេន សច្ឆិកត្វា អយំ ឯកធម្មោ ទេសិតោ។ តត្ថ ឯកធម្មេ តុម្ហេហិ សព្ពេហេវ សង្គាយិតព្ពំ ន វិវទិតព្ពំ។ យថយិទំ ព្រហ្មចរិយន្តិ យថា សង្គាយមានានំ តុម្ហាកំ ឥទំ សាសនព្រហ្មចរិយំ អទ្ធនិយំ អស្ស។ ឯកេន ហិ ភិក្ខុនា ‘‘អត្ថិ, ខោ អាវុសោ, ឯកោ ធម្មោ សម្មទក្ខាតោ។ កតមោ ឯកោ ធម្មោ? សព្ពេ សត្តា អាហារដ្ឋិតិកា។ សព្ពេ សត្តា សង្ខារដ្ឋិតិកា’’តិ កថិតេ តស្ស កថំ សុត្វា អញ្ញោ កថេស្សតិ។ តស្សបិ អញ្ញោតិ ឯវំ បរម្បរកថានិយមេន ឥទំ ព្រហ្មចរិយំ ចិរំ តិដ្ឋមានំ សទេវកស្ស លោកស្ស អត្ថាយ ហិតាយ ភវិស្សតីតិ ឯកកវសេន ធម្មសេនាបតិ សារិបុត្តត្ថេរោ សាមគ្គិរសំ ទស្សេសីតិ។

    Ayaṃkho, āvusoti āvuso amhākaṃ satthārā mahābodhimaṇḍe nisīditvā sayaṃ sabbaññutaññāṇena sacchikatvā ayaṃ ekadhammo desito. Tattha ekadhamme tumhehi sabbeheva saṅgāyitabbaṃ na vivaditabbaṃ. Yathayidaṃ brahmacariyanti yathā saṅgāyamānānaṃ tumhākaṃ idaṃ sāsanabrahmacariyaṃ addhaniyaṃ assa. Ekena hi bhikkhunā ‘‘atthi, kho āvuso, eko dhammo sammadakkhāto. Katamo eko dhammo? Sabbe sattā āhāraṭṭhitikā. Sabbe sattā saṅkhāraṭṭhitikā’’ti kathite tassa kathaṃ sutvā añño kathessati. Tassapi aññoti evaṃ paramparakathāniyamena idaṃ brahmacariyaṃ ciraṃ tiṭṭhamānaṃ sadevakassa lokassa atthāya hitāya bhavissatīti ekakavasena dhammasenāpati sāriputtatthero sāmaggirasaṃ dassesīti.

    ឯកកវណ្ណនា និដ្ឋិតា។

    Ekakavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ទុកវណ្ណនា

    Dukavaṇṇanā

    ៣០៤. ឥតិ ឯកកវសេន សាមគ្គិរសំ ទស្សេត្វា ឥទានិ ទុកវសេន ទស្សេតុំ បុន ទេសនំ អារភិ។ តត្ថ នាមរូបទុកេ នាមន្តិ ចត្តារោ អរូបិនោ ខន្ធា និព្ពានញ្ច។ តត្ថ ចត្តារោ ខន្ធា នាមនដ្ឋេន នាមំ។ នាមនដ្ឋេនាតិ នាមករណដ្ឋេន។ យថា ហិ មហាជនសម្មតត្តា មហាសម្មតស្ស ‘‘មហាសម្មតោ’’តិ នាមំ អហោសិ, យថា មាតាបិតរោ ‘‘អយំ តិស្សោ នាម ហោតុ, ផុស្សោ នាម ហោតូ’’តិ ឯវំ បុត្តស្ស កិត្តិមនាមំ ករោន្តិ, យថា វា ‘‘ធម្មកថិកោ វិនយធរោ’’តិ គុណតោ នាមំ អាគច្ឆតិ, ន ឯវំ វេទនាទីនំ។ វេទនាទយោ ហិ មហាបថវីអាទយោ វិយ អត្តនោ នាមំ ករោន្តាវ ឧប្បជ្ជន្តិ។ តេសុ ឧប្បន្នេសុ តេសំ នាមំ ឧប្បន្នមេវ ហោតិ។ ន ហិ វេទនំ ឧប្បន្នំ ‘‘ត្វំ វេទនា នាម ហោហី’’តិ, កោចិ ភណតិ, ន ចស្សា យេន កេនចិ ការណេន នាមគ្គហណកិច្ចំ អត្ថិ, យថា បថវិយា ឧប្បន្នាយ ‘‘ត្វំ បថវី នាម ហោហី’’តិ នាមគ្គហណកិច្ចំ នត្ថិ, ចក្កវាឡសិនេរុម្ហិ ចន្ទិមសូរិយនក្ខត្តេសុ ឧប្បន្នេសុ ‘‘ត្វំ ចក្កវាឡំ នាម, ត្វំ នក្ខត្តំ នាម ហោហី’’តិ នាមគ្គហណកិច្ចំ នត្ថិ, នាមំ ឧប្បន្នមេវ ហោតិ, ឱបបាតិកា បញ្ញត្តិ និបតតិ, ឯវំ វេទនាយ ឧប្បន្នាយ ‘‘ត្វំ វេទនា នាម ហោហី’’តិ នាមគ្គហណកិច្ចំ នត្ថិ, តាយ ឧប្បន្នាយ វេទនាតិ នាមំ ឧប្បន្នមេវ ហោតិ។ សញ្ញាទីសុបិ ឯសេវ នយោ អតីតេបិ ហិ វេទនា វេទនាយេវ។ សញ្ញា។ សង្ខារា។ វិញ្ញាណំ វិញ្ញាណមេវ។ អនាគតេបិ។ បច្ចុប្បន្នេបិ។ និព្ពានំ បន សទាបិ និព្ពានមេវាតិ។ នាមនដ្ឋេន នាមំ។ នមនដ្ឋេនាបិ ចេត្ថ ចត្តារោ ខន្ធា នាមំ។ តេ ហិ អារម្មណាភិមុខំ នមន្តិ។ នាមនដ្ឋេន សព្ពម្បិ នាមំ។ ចត្តារោ ហិ ខន្ធា អារម្មណេ អញ្ញមញ្ញំ នាមេន្តិ , និព្ពានំ អារម្មណាធិបតិបច្ចយតាយ អត្តនិ អនវជ្ជធម្មេ នាមេតិ។

    304. Iti ekakavasena sāmaggirasaṃ dassetvā idāni dukavasena dassetuṃ puna desanaṃ ārabhi. Tattha nāmarūpaduke nāmanti cattāro arūpino khandhā nibbānañca. Tattha cattāro khandhā nāmanaṭṭhena nāmaṃ. Nāmanaṭṭhenāti nāmakaraṇaṭṭhena. Yathā hi mahājanasammatattā mahāsammatassa ‘‘mahāsammato’’ti nāmaṃ ahosi, yathā mātāpitaro ‘‘ayaṃ tisso nāma hotu, phusso nāma hotū’’ti evaṃ puttassa kittimanāmaṃ karonti, yathā vā ‘‘dhammakathiko vinayadharo’’ti guṇato nāmaṃ āgacchati, na evaṃ vedanādīnaṃ. Vedanādayo hi mahāpathavīādayo viya attano nāmaṃ karontāva uppajjanti. Tesu uppannesu tesaṃ nāmaṃ uppannameva hoti. Na hi vedanaṃ uppannaṃ ‘‘tvaṃ vedanā nāma hohī’’ti, koci bhaṇati, na cassā yena kenaci kāraṇena nāmaggahaṇakiccaṃ atthi, yathā pathaviyā uppannāya ‘‘tvaṃ pathavī nāma hohī’’ti nāmaggahaṇakiccaṃ natthi, cakkavāḷasinerumhi candimasūriyanakkhattesu uppannesu ‘‘tvaṃ cakkavāḷaṃ nāma, tvaṃ nakkhattaṃ nāma hohī’’ti nāmaggahaṇakiccaṃ natthi, nāmaṃ uppannameva hoti, opapātikā paññatti nipatati, evaṃ vedanāya uppannāya ‘‘tvaṃ vedanā nāma hohī’’ti nāmaggahaṇakiccaṃ natthi, tāya uppannāya vedanāti nāmaṃ uppannameva hoti. Saññādīsupi eseva nayo atītepi hi vedanā vedanāyeva. Saññā. Saṅkhārā. Viññāṇaṃ viññāṇameva. Anāgatepi. Paccuppannepi. Nibbānaṃ pana sadāpi nibbānamevāti. Nāmanaṭṭhena nāmaṃ. Namanaṭṭhenāpi cettha cattāro khandhā nāmaṃ. Te hi ārammaṇābhimukhaṃ namanti. Nāmanaṭṭhena sabbampi nāmaṃ. Cattāro hi khandhā ārammaṇe aññamaññaṃ nāmenti , nibbānaṃ ārammaṇādhipatipaccayatāya attani anavajjadhamme nāmeti.

    រូបន្តិ ចត្តារោ ច មហាភូតា ចតុន្នញ្ច មហាភូតានំ ឧបាទាយ រូបំ, តំ សព្ពម្បិ រុប្បនដ្ឋេន រូបំ។ តស្ស វិត្ថារកថា វិសុទ្ធិមគ្គេ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពា។

    Rūpanti cattāro ca mahābhūtā catunnañca mahābhūtānaṃ upādāya rūpaṃ, taṃ sabbampi ruppanaṭṭhena rūpaṃ. Tassa vitthārakathā visuddhimagge vuttanayeneva veditabbā.

    អវិជ្ជាតិ ទុក្ខាទីសុ អញ្ញាណំ។ អយម្បិ វិត្ថារតោ វិសុទ្ធិមគ្គេ កថិតាយេវ។ ភវតណ្ហាតិ ភវបត្ថនា។ យថាហ ‘‘តត្ថ កតមា ភវតណ្ហា? យោ ភវេសុ ភវច្ឆន្ទោ’’តិអាទិ (ធ. ស. ១៣១៩)។

    Avijjāti dukkhādīsu aññāṇaṃ. Ayampi vitthārato visuddhimagge kathitāyeva. Bhavataṇhāti bhavapatthanā. Yathāha ‘‘tattha katamā bhavataṇhā? Yo bhavesu bhavacchando’’tiādi (dha. sa. 1319).

    ភវទិដ្ឋីតិ ភវោ វុច្ចតិ សស្សតំ, សស្សតវសេន ឧប្បជ្ជនកទិដ្ឋិ។ សា ‘‘តត្ថ កតមា ភវទិដ្ឋិ? ‘ភវិស្សតិ អត្តា ច លោកោ ចា’តិ យា ឯវរូបា ទិដ្ឋិ ទិដ្ឋិគត’’ន្តិអាទិនា (ធ. ស. ១៣២០) នយេន អភិធម្មេ វិត្ថារិតា។ វិភវទិដ្ឋីតិ វិភវោ វុច្ចតិ ឧច្ឆេទំ, ឧច្ឆេទវសេន ឧប្បជ្ជនកទិដ្ឋិ។ សាបិ ‘‘តត្ថ កតមា វិភវទិដ្ឋិ? ‘ន ភវិស្សតិ អត្តា ច លោកោ ចា’តិ (ធ. ស. ២៨៥)។ យា ឯវរូបា ទិដ្ឋិ ទិដ្ឋិគត’’ន្តិអាទិនា (ធ. ស. ១៣២១) នយេន តត្ថេវ វិត្ថារិតា។

    Bhavadiṭṭhīti bhavo vuccati sassataṃ, sassatavasena uppajjanakadiṭṭhi. Sā ‘‘tattha katamā bhavadiṭṭhi? ‘Bhavissati attā ca loko cā’ti yā evarūpā diṭṭhi diṭṭhigata’’ntiādinā (dha. sa. 1320) nayena abhidhamme vitthāritā. Vibhavadiṭṭhīti vibhavo vuccati ucchedaṃ, ucchedavasena uppajjanakadiṭṭhi. Sāpi ‘‘tattha katamā vibhavadiṭṭhi? ‘Na bhavissati attā ca loko cā’ti (dha. sa. 285). Yā evarūpā diṭṭhi diṭṭhigata’’ntiādinā (dha. sa. 1321) nayena tattheva vitthāritā.

    អហិរិកន្តិ ‘‘យំ ន ហិរីយតិ ហិរីយិតព្ពេនា’’តិ (ធ. ស. ១៣២៨) ឯវំ វិត្ថារិតា និល្លជ្ជតា។ អនោត្តប្បន្តិ ‘‘យំ ន ឱត្តប្បតិ ឱត្តប្បិតព្ពេនា’’តិ (ធ. ស. ១៣២៩) ឯវំ វិត្ថារិតោ អភាយនកអាការោ។

    Ahirikanti ‘‘yaṃ na hirīyati hirīyitabbenā’’ti (dha. sa. 1328) evaṃ vitthāritā nillajjatā. Anottappanti ‘‘yaṃ na ottappati ottappitabbenā’’ti (dha. sa. 1329) evaṃ vitthārito abhāyanakaākāro.

    ហិរី ច ឱត្តប្បញ្ចាតិ ‘‘យំ ហិរីយតិ ហិរីយិតព្ពេន, ឱត្តប្បតិ ឱត្តប្បិតព្ពេនា’’តិ (ធ. ស. ១៣៣០-៣១) ឯវំ វិត្ថារិតានិ ហិរិឱត្តប្បានិ។ អបិ ចេត្ថ អជ្ឈត្តសមុដ្ឋានា ហិរី, ពហិទ្ធាសមុដ្ឋានំ ឱត្តប្បំ។ អត្តាធិបតេយ្យា ហិរី, លោកាធិបតេយ្យំ ឱត្តប្បំ។ លជ្ជាសភាវសណ្ឋិតា ហិរី, ភយសភាវសណ្ឋិតំ ឱត្តប្បំ។ វិត្ថារកថា បនេត្ថ សព្ពាការេន វិសុទ្ធិមគ្គេ វុត្តា។

    Hirī ca ottappañcāti ‘‘yaṃ hirīyati hirīyitabbena, ottappati ottappitabbenā’’ti (dha. sa. 1330-31) evaṃ vitthāritāni hiriottappāni. Api cettha ajjhattasamuṭṭhānā hirī, bahiddhāsamuṭṭhānaṃ ottappaṃ. Attādhipateyyā hirī, lokādhipateyyaṃ ottappaṃ. Lajjāsabhāvasaṇṭhitā hirī, bhayasabhāvasaṇṭhitaṃ ottappaṃ. Vitthārakathā panettha sabbākārena visuddhimagge vuttā.

    ទោវចស្សតាតិ ទុក្ខំ វចោ ឯតស្មិំ វិប្បដិកូលគាហិម្ហិ វិបច្ចនីកសាតេ អនាទរេ បុគ្គលេតិ ទុព្ពចោ, តស្ស កម្មំ ទោវចស្សំ, តស្ស ភាវោ ទោវចស្សតា។ វិត្ថារតោ បនេសា ‘‘តត្ថ កតមា ទោវចស្សតា? សហធម្មិកេ វុច្ចមានេ ទោវចស្សាយ’’ន្តិ (ធ. ស. ១៣៣២) អភិធម្មេ អាគតា។ សា អត្ថតោ សង្ខារក្ខន្ធោ ហោតិ។ ‘‘ចតុន្នញ្ច ខន្ធានំ ឯតេនាការេន បវត្តានំ ឯតំ អធិវចន’’ន្តិ វទន្តិ។ បាបមិត្តតាតិ បាបា អស្សទ្ធាទយោ បុគ្គលា ឯតស្ស មិត្តាតិ បាបមិត្តោ, តស្ស ភាវោ បាបមិត្តតា។ វិត្ថារតោ បនេសា – ‘‘តត្ថ កតមា បាបមិត្តតា? យេ តេ បុគ្គលា អស្សទ្ធា ទុស្សីលា អប្បស្សុតា មច្ឆរិនោ ទុប្បញ្ញា។ យា តេសំ សេវនា និសេវនា សំសេវនា ភជនា សំភជនា ភត្តិ សំភត្តិ តំសម្បវង្កតា’’តិ (ធ. ស. ១៣៣៣) ឯវំ អាគតា។ សាបិ អត្ថតោ ទោវចស្សតា វិយ ទដ្ឋព្ពា។

    Dovacassatāti dukkhaṃ vaco etasmiṃ vippaṭikūlagāhimhi vipaccanīkasāte anādare puggaleti dubbaco, tassa kammaṃ dovacassaṃ, tassa bhāvo dovacassatā. Vitthārato panesā ‘‘tattha katamā dovacassatā? Sahadhammike vuccamāne dovacassāya’’nti (dha. sa. 1332) abhidhamme āgatā. Sā atthato saṅkhārakkhandho hoti. ‘‘Catunnañca khandhānaṃ etenākārena pavattānaṃ etaṃ adhivacana’’nti vadanti. Pāpamittatāti pāpā assaddhādayo puggalā etassa mittāti pāpamitto, tassa bhāvo pāpamittatā. Vitthārato panesā – ‘‘tattha katamā pāpamittatā? Ye te puggalā assaddhā dussīlā appassutā maccharino duppaññā. Yā tesaṃ sevanā nisevanā saṃsevanā bhajanā saṃbhajanā bhatti saṃbhatti taṃsampavaṅkatā’’ti (dha. sa. 1333) evaṃ āgatā. Sāpi atthato dovacassatā viya daṭṭhabbā.

    សោវចស្សតា ច កល្យាណមិត្តតា ច វុត្តប្បដិបក្ខនយេន វេទិតព្ពា។ ឧភោបិ បនេតា ឥធ លោកិយលោកុត្តរមិស្សកា កថិតា។

    Sovacassatā ca kalyāṇamittatā ca vuttappaṭipakkhanayena veditabbā. Ubhopi panetā idha lokiyalokuttaramissakā kathitā.

    អាបត្តិកុសលតាតិ ‘‘បញ្ចបិ អាបត្តិក្ខន្ធា អាបត្តិយោ, សត្តបិ អាបត្តិក្ខន្ធា អាបត្តិយោ។ យា តាសំ អាបត្តីនំ អាបត្តិកុសលតា បញ្ញា បជាននា’’តិ (ធ. ស. ១៣៣៦) ឯវំ វុត្តោ អាបត្តិកុសលភាវោ។

    Āpattikusalatāti ‘‘pañcapi āpattikkhandhā āpattiyo, sattapi āpattikkhandhā āpattiyo. Yā tāsaṃ āpattīnaṃ āpattikusalatā paññā pajānanā’’ti (dha. sa. 1336) evaṃ vutto āpattikusalabhāvo.

    អាបត្តិវុដ្ឋានកុសលតាតិ ‘‘យា តាហិ អាបត្តីហិ វុដ្ឋានកុសលតា បញ្ញា បជាននា’’តិ (ធ. ស. ១៣៣៧) ឯវំ វុត្តា សហ កម្មវាចាយ អាបត្តីហិ វុដ្ឋានបរិច្ឆេទជាននា បញ្ញា។

    Āpattivuṭṭhānakusalatāti ‘‘yā tāhi āpattīhi vuṭṭhānakusalatā paññā pajānanā’’ti (dha. sa. 1337) evaṃ vuttā saha kammavācāya āpattīhi vuṭṭhānaparicchedajānanā paññā.

    សមាបត្តិកុសលតាតិ ‘‘អត្ថិ សវិតក្កសវិចារា សមាបត្តិ, អត្ថិ អវិតក្កវិចារមត្តា សមាបត្តិ, អត្ថិ អវិតក្កអវិចារា សមាបត្តិ។ យា តាសំ សមាបត្តីនំ កុសលតា បញ្ញា បជាននា’’តិ (ធ. ស. ១៣៣៨) ឯវំ វុត្តា សហ បរិកម្មេន អប្បនាបរិច្ឆេទជាននា បញ្ញា។ សមាបត្តិវុដ្ឋានកុសលតាតិ ‘‘យា តាហិ សមាបត្តីហិ វុដ្ឋានកុសលតា បញ្ញា បជាននា’’តិ (ធ. ស. ១៣៣៩) ឯវំ វុត្តា យថាបរិច្ឆិន្នសមយវសេនេវ សមាបត្តិតោ វុដ្ឋានសមត្ថា ‘‘ឯត្តកំ គតេ សូរិយេ ឧដ្ឋហិស្សាមី’’តិ វុដ្ឋានកាលបរិច្ឆេទកា បញ្ញា។

    Samāpattikusalatāti ‘‘atthi savitakkasavicārā samāpatti, atthi avitakkavicāramattā samāpatti, atthi avitakkaavicārā samāpatti. Yā tāsaṃ samāpattīnaṃ kusalatā paññā pajānanā’’ti (dha. sa. 1338) evaṃ vuttā saha parikammena appanāparicchedajānanā paññā. Samāpattivuṭṭhānakusalatāti ‘‘yā tāhi samāpattīhi vuṭṭhānakusalatā paññā pajānanā’’ti (dha. sa. 1339) evaṃ vuttā yathāparicchinnasamayavaseneva samāpattito vuṭṭhānasamatthā ‘‘ettakaṃ gate sūriye uṭṭhahissāmī’’ti vuṭṭhānakālaparicchedakā paññā.

    ធាតុកុសលតាតិ ‘‘អដ្ឋារស ធាតុយោ ចក្ខុធាតុ…បេ.… មនោវិញ្ញាណធាតុ។ យា តាសំ ធាតូនំ កុសលតា បញ្ញា បជាននា’’តិ (ធ. ស. ១៣៤០) ឯវំ វុត្តា អដ្ឋារសន្នំ ធាតូនំ សភាវបរិច្ឆេទកា សវនធារណសម្មសនបដិវេធបញ្ញា។ មនសិការកុសលតាតិ ‘‘យា តាសំ ធាតូនំ មនសិការកុសលតា បញ្ញា បជាននា’’តិ (ធ. ស. ១៣៤១) ឯវំ វុត្តា តាសំយេវ ធាតូនំ សម្មសនបដិវេធបច្ចវេក្ខណបញ្ញា។

    Dhātukusalatāti ‘‘aṭṭhārasa dhātuyo cakkhudhātu…pe… manoviññāṇadhātu. Yā tāsaṃ dhātūnaṃ kusalatā paññā pajānanā’’ti (dha. sa. 1340) evaṃ vuttā aṭṭhārasannaṃ dhātūnaṃ sabhāvaparicchedakā savanadhāraṇasammasanapaṭivedhapaññā. Manasikārakusalatāti ‘‘yā tāsaṃ dhātūnaṃ manasikārakusalatā paññā pajānanā’’ti (dha. sa. 1341) evaṃ vuttā tāsaṃyeva dhātūnaṃ sammasanapaṭivedhapaccavekkhaṇapaññā.

    អាយតនកុសលតាតិ ‘‘ទ្វាទសាយតនានិ ចក្ខាយតនំ…បេ.… ធម្មាយតនំ។ យា តេសំ អាយតនានំ អាយតនកុសលតា បញ្ញា បជាននា’’តិ (ធ. ស. ១៣៤២) ឯវំ វុត្តា ទ្វាទសន្នំ អាយតនានំ ឧគ្គហមនសិការបជាននា បញ្ញា។ អបិច ធាតុកុសលតាបិ ឧគ្គហមនសិការសវនសម្មសនបដិវេធបច្ចវេក្ខណេសុ វត្តតិ មនសិការកុសលតាបិ អាយតនកុសលតាបិ។ អយំ បនេត្ថ វិសេសោ, សវនឧគ្គហបច្ចវេក្ខណា លោកិយា, បដិវេធោ លោកុត្តរោ, សម្មសនមនសិការា លោកិយលោកុត្តរមិស្សកា។ បដិច្ចសមុប្បាទកុសលតាតិ ‘‘អវិជ្ជាបច្ចយា សង្ខារា…បេ.… សមុទយោ ហោតីតិ យា តត្ថ បញ្ញា បជាននា’’តិ (ធ. ស. ១៣៤៣) ឯវំ វុត្តា ទ្វាទសន្នំ បច្ចយាការានំ ឧគ្គហាទិវសេន បវត្តា បញ្ញា។

    Āyatanakusalatāti ‘‘dvādasāyatanāni cakkhāyatanaṃ…pe… dhammāyatanaṃ. Yā tesaṃ āyatanānaṃ āyatanakusalatā paññā pajānanā’’ti (dha. sa. 1342) evaṃ vuttā dvādasannaṃ āyatanānaṃ uggahamanasikārapajānanā paññā. Apica dhātukusalatāpi uggahamanasikārasavanasammasanapaṭivedhapaccavekkhaṇesu vattati manasikārakusalatāpi āyatanakusalatāpi. Ayaṃ panettha viseso, savanauggahapaccavekkhaṇā lokiyā, paṭivedho lokuttaro, sammasanamanasikārā lokiyalokuttaramissakā. Paṭiccasamuppādakusalatāti ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā…pe… samudayo hotīti yā tattha paññā pajānanā’’ti (dha. sa. 1343) evaṃ vuttā dvādasannaṃ paccayākārānaṃ uggahādivasena pavattā paññā.

    ឋានកុសលតាតិ ‘‘យេ យេ ធម្មា យេសំ យេសំ ធម្មានំ ហេតុបច្ចយា ឧប្បាទាយ តំ តំ ឋានន្តិ យា តត្ថ បញ្ញា បជាននា’’តិ (ធ. ស. ១៣៤៤) ឯវំ វុត្តា ‘‘ចក្ខុំ វត្ថុំ កត្វា រូបំ អារម្មណំ កត្វា ឧប្បន្នស្ស ចក្ខុវិញ្ញាណស្ស ចក្ខុរូបំ (ធ. ស. អដ្ឋ. ១៣៤៤) ឋានញ្ចេវ ការណញ្ចា’’តិ ឯវំ ឋានបរិច្ឆិន្ទនសមត្ថា បញ្ញា។ អដ្ឋានកុសលតាតិ ‘‘យេ យេ ធម្មា យេសំ យេសំ ធម្មានំ ន ហេតូ ន បច្ចយា ឧប្បាទាយ តំ តំ អដ្ឋានន្តិ យា តត្ថ បញ្ញា បជាននា’’តិ (ធ. ស. ១៣៤៥) ឯវំ វុត្តា ‘‘ចក្ខុំ វត្ថុំ កត្វា រូបំ អារម្មណំ កត្វា សោតវិញ្ញាណាទីនិ នុប្បជ្ជន្តិ, តស្មា តេសំ ចក្ខុរូបំ ន ឋានំ ន ការណ’’ន្តិ ឯវំ អដ្ឋានបរិច្ឆិន្ទនសមត្ថា បញ្ញា អបិច ឯតស្មិំ ទុកេ ‘‘កិត្តាវតា បន, ភន្តេ, ឋានាឋានកុសលោ ភិក្ខូតិ អលំ វចនាយាតិ។ ឥធានន្ទ, ភិក្ខុ អដ្ឋានមេតំ អនវកាសោ, យំ ទិដ្ឋិសម្បន្នោ បុគ្គលោ កញ្ចិ សង្ខារំ និច្ចតោ ឧបគច្ឆេយ្យ, នេតំ ឋានំ វិជ្ជតីតិ បជានាតិ។ ឋានញ្ច ខោ ឯតំ វិជ្ជតិ, យំ បុថុជ្ជនោ កញ្ចិ សង្ខារំ និច្ចតោ ឧបគច្ឆេយ្យា’’តិ (ម. និ. ៣.១២៧) ឥមិនាបិ សុត្តេន អត្ថោ វេទិតព្ពោ។

    Ṭhānakusalatāti ‘‘ye ye dhammā yesaṃ yesaṃ dhammānaṃ hetupaccayā uppādāya taṃ taṃ ṭhānanti yā tattha paññā pajānanā’’ti (dha. sa. 1344) evaṃ vuttā ‘‘cakkhuṃ vatthuṃ katvā rūpaṃ ārammaṇaṃ katvā uppannassa cakkhuviññāṇassa cakkhurūpaṃ (dha. sa. aṭṭha. 1344) ṭhānañceva kāraṇañcā’’ti evaṃ ṭhānaparicchindanasamatthā paññā. Aṭṭhānakusalatāti ‘‘ye ye dhammā yesaṃ yesaṃ dhammānaṃ na hetū na paccayā uppādāya taṃ taṃ aṭṭhānanti yā tattha paññā pajānanā’’ti (dha. sa. 1345) evaṃ vuttā ‘‘cakkhuṃ vatthuṃ katvā rūpaṃ ārammaṇaṃ katvā sotaviññāṇādīni nuppajjanti, tasmā tesaṃ cakkhurūpaṃ na ṭhānaṃ na kāraṇa’’nti evaṃ aṭṭhānaparicchindanasamatthā paññā apica etasmiṃ duke ‘‘kittāvatā pana, bhante, ṭhānāṭhānakusalo bhikkhūti alaṃ vacanāyāti. Idhānanda, bhikkhu aṭṭhānametaṃ anavakāso, yaṃ diṭṭhisampanno puggalo kañci saṅkhāraṃ niccato upagaccheyya, netaṃ ṭhānaṃ vijjatīti pajānāti. Ṭhānañca kho etaṃ vijjati, yaṃ puthujjano kañci saṅkhāraṃ niccato upagaccheyyā’’ti (ma. ni. 3.127) imināpi suttena attho veditabbo.

    អជ្ជវន្តិ គោមុត្តវង្កតា ចន្ទវង្កតា នង្គលកោដិវង្កតាតិ តយោ អនជ្ជវា។ ឯកច្ចោ ហិ ភិក្ខុ បឋមវយេ ឯកវីសតិយា អនេសនាសុ ឆសុ ច អគោចរេសុ ចរតិ, មជ្ឈិមបច្ឆិមវយេសុ លជ្ជី កុក្កុច្ចកោ សិក្ខាកាមោ ហោតិ, អយំ គោមុត្តវង្កតា នាម។ ឯកោ បឋមវយេបិ បច្ឆិមវយេបិ ចតុបារិសុទ្ធិសីលំ បូរេតិ, លជ្ជី កុក្កុច្ចកោ សិក្ខាកាមោ ហោតិ, មជ្ឈិមវយេ បុរិមសទិសោ, អយំ ចន្ទវង្កតា នាម។ ឯកោ បឋមវយេបិ មជ្ឈិមវយេបិ ចតុបារិសុទ្ធិសីលំ បូរេតិ, លជ្ជី កុក្កុច្ចកោ សិក្ខាកាមោ ហោតិ, បច្ឆិមវយេ បុរិមសទិសោ អយំ នង្គលកោដិវង្កតា នាម។ ឯកោ សព្ពមេតំ វង្កតំ បហាយ តីសុបិ វយេសុ បេសលោ លជ្ជី កុក្កុច្ចកោ សិក្ខាកាមោ ហោតិ។ តស្ស យោ សោ ឧជុភាវោ, ឥទំ អជ្ជវំ នាម។ អភិធម្មេបិ វុត្តំ – ‘‘តត្ថ កតមោ អជ្ជវោ។ យា អជ្ជវតា អជិម្ហតា អវង្កតា អកុដិលតា, អយំ វុច្ចតិ អជ្ជវោ’’តិ (ធ. ស. ១៣៤៦)។ លជ្ជវន្តិ ‘‘តត្ថ កតមោ លជ្ជវោ? យោ ហិរីយតិ ហិរីយិតព្ពេន ហិរីយតិ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ សមាបត្តិយា។ អយំ វុច្ចតិ លជ្ជវោ’’តិ ឯវំ វុត្តោ លជ្ជីភាវោ។

    Ajjavanti gomuttavaṅkatā candavaṅkatā naṅgalakoṭivaṅkatāti tayo anajjavā. Ekacco hi bhikkhu paṭhamavaye ekavīsatiyā anesanāsu chasu ca agocaresu carati, majjhimapacchimavayesu lajjī kukkuccako sikkhākāmo hoti, ayaṃ gomuttavaṅkatā nāma. Eko paṭhamavayepi pacchimavayepi catupārisuddhisīlaṃ pūreti, lajjī kukkuccako sikkhākāmo hoti, majjhimavaye purimasadiso, ayaṃ candavaṅkatā nāma. Eko paṭhamavayepi majjhimavayepi catupārisuddhisīlaṃ pūreti, lajjī kukkuccako sikkhākāmo hoti, pacchimavaye purimasadiso ayaṃ naṅgalakoṭivaṅkatā nāma. Eko sabbametaṃ vaṅkataṃ pahāya tīsupi vayesu pesalo lajjī kukkuccako sikkhākāmo hoti. Tassa yo so ujubhāvo, idaṃ ajjavaṃ nāma. Abhidhammepi vuttaṃ – ‘‘tattha katamo ajjavo. Yā ajjavatā ajimhatā avaṅkatā akuṭilatā, ayaṃ vuccati ajjavo’’ti (dha. sa. 1346). Lajjavanti ‘‘tattha katamo lajjavo? Yo hirīyati hirīyitabbena hirīyati pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ samāpattiyā. Ayaṃ vuccati lajjavo’’ti evaṃ vutto lajjībhāvo.

    ខន្តីតិ ‘‘តត្ថ កតមា ខន្តិ? យា ខន្តិ ខមនតា អធិវាសនតា អចណ្ឌិក្កំ អនស្សុរោបោ អត្តមនតា ចិត្តស្សា’’តិ (ធ. ស. ១៣៤៨) ឯវំ វុត្តា អធិវាសនខន្តិ។ សោរច្ចន្តិ ‘‘តត្ថ កតមំ សោរច្ចំ? យោ កាយិកោ អវីតិក្កមោ, វាចសិកោ អវីតិក្កមោ, កាយិកវាចសិកោ អវីតិក្កមោ។ ឥទំ វុច្ចតិ សោរច្ចំ។ សព្ពោបិ សីលសំវរោ សោរច្ច’’ន្តិ (ធ. ស. ១៣៤៩) ឯវំ វុត្តោ សុរតភាវោ។

    Khantīti ‘‘tattha katamā khanti? Yā khanti khamanatā adhivāsanatā acaṇḍikkaṃ anassuropo attamanatā cittassā’’ti (dha. sa. 1348) evaṃ vuttā adhivāsanakhanti. Soraccanti ‘‘tattha katamaṃ soraccaṃ? Yo kāyiko avītikkamo, vācasiko avītikkamo, kāyikavācasiko avītikkamo. Idaṃ vuccati soraccaṃ. Sabbopi sīlasaṃvaro soracca’’nti (dha. sa. 1349) evaṃ vutto suratabhāvo.

    សាខល្យន្តិ ‘‘តត្ថ កតមំ សាខល្យំ? យា សា វាចា អណ្ឌកា កក្កសា បរកដុកា បរាភិសជ្ជនី កោធសាមន្តា អសមាធិសំវត្តនិកា, តថារូបិំ វាចំ បហាយ យា សា វាចា នេឡា កណ្ណសុខា បេមនីយា ហទយង្គមា បោរី ពហុជនកន្តា ពហុជនមនាបា, តថារូបិំ វាចំ ភាសិតា ហោតិ។ យា តត្ថ សណ្ហវាចតា សខិលវាចតា អផរុសវាចតា។ ឥទំ វុច្ចតិ សាខល្យ’’ន្តិ (ធ. ស. ១៣៥០) ឯវំ វុត្តោ សម្មោទកមុទុកភាវោ។ បដិសន្ថារោតិ អយំ លោកសន្និវាសោ អាមិសេន ធម្មេន ចាតិ ទ្វីហិ ឆិទ្ទោ, តស្ស តំ ឆិទ្ទំ យថា ន បញ្ញាយតិ, ឯវំ បីឋស្ស វិយ បច្ចត្ថរណេន អាមិសេន ធម្មេន ច បដិសន្ថរណំ។ អភិធម្មេបិ វុត្តំ ‘‘តត្ថ កតមោ បដិសន្ថារោ ? អាមិសបដិសន្ថារោ ច ធម្មបដិសន្ថារោ ច។ ឥធេកច្ចោ បដិសន្ថារកោ ហោតិ អាមិសបដិសន្ថារេន វា ធម្មបដិសន្ថារេន វា។ អយំ វុច្ចតិ បដិសន្ថារោ’’តិ (ធ. ស. ១៣៥១)។ ឯត្ថ ច អាមិសេន សង្គហោ អាមិសបដិសន្ថារោ នាម។ តំ ករោន្តេន មាតាបិតូនំ ភិក្ខុគតិកស្ស វេយ្យាវច្ចករស្ស រញ្ញោ ចោរានញ្ច អគ្គំ អគ្គហេត្វាបិ ទាតុំ វដ្ដតិ។ អាមសិត្វា ទិន្នេ ហិ រាជានោ ច ចោរា ច អនត្ថម្បិ ករោន្តិ ជីវិតក្ខយម្បិ បាបេន្តិ, អនាមសិត្វា ទិន្នេ អត្តមនា ហោន្តិ។ ចោរនាគវត្ថុអាទីនិ ចេត្ថ វត្ថូនិ កថេតព្ពានិ។ តានិ សមន្តបាសាទិកាយ វិនយដ្ឋកថាយំ (បាចិ. អដ្ឋ. ១៨៥-៧) វិត្ថារិតានិ។ សក្កច្ចំ ឧទ្ទេសទានំ បាឡិវណ្ណនា ធម្មកថាកថនន្តិ ឯវំ ធម្មេន សង្គហោ ធម្មបដិសន្ថារោ នាម។

    Sākhalyanti ‘‘tattha katamaṃ sākhalyaṃ? Yā sā vācā aṇḍakā kakkasā parakaṭukā parābhisajjanī kodhasāmantā asamādhisaṃvattanikā, tathārūpiṃ vācaṃ pahāya yā sā vācā neḷā kaṇṇasukhā pemanīyā hadayaṅgamā porī bahujanakantā bahujanamanāpā, tathārūpiṃ vācaṃ bhāsitā hoti. Yā tattha saṇhavācatā sakhilavācatā apharusavācatā. Idaṃ vuccati sākhalya’’nti (dha. sa. 1350) evaṃ vutto sammodakamudukabhāvo. Paṭisanthāroti ayaṃ lokasannivāso āmisena dhammena cāti dvīhi chiddo, tassa taṃ chiddaṃ yathā na paññāyati, evaṃ pīṭhassa viya paccattharaṇena āmisena dhammena ca paṭisantharaṇaṃ. Abhidhammepi vuttaṃ ‘‘tattha katamo paṭisanthāro ? Āmisapaṭisanthāro ca dhammapaṭisanthāro ca. Idhekacco paṭisanthārako hoti āmisapaṭisanthārena vā dhammapaṭisanthārena vā. Ayaṃ vuccati paṭisanthāro’’ti (dha. sa. 1351). Ettha ca āmisena saṅgaho āmisapaṭisanthāro nāma. Taṃ karontena mātāpitūnaṃ bhikkhugatikassa veyyāvaccakarassa rañño corānañca aggaṃ aggahetvāpi dātuṃ vaṭṭati. Āmasitvā dinne hi rājāno ca corā ca anatthampi karonti jīvitakkhayampi pāpenti, anāmasitvā dinne attamanā honti. Coranāgavatthuādīni cettha vatthūni kathetabbāni. Tāni samantapāsādikāya vinayaṭṭhakathāyaṃ (pāci. aṭṭha. 185-7) vitthāritāni. Sakkaccaṃ uddesadānaṃ pāḷivaṇṇanā dhammakathākathananti evaṃ dhammena saṅgaho dhammapaṭisanthāro nāma.

    អវិហិំសាតិ ករុណាបិ ករុណាបុព្ពភាគោបិ។ វុត្តម្បិ ចេតំ – ‘‘តត្ថ កតមា អវិហិំសា? យា សត្តេសុ ករុណា ករុណាយនា ករុណាយិតត្តំ ករុណាចេតោវិមុត្តិ, អយំ វុច្ចតិ អវិហិំសា’’តិ។ សោចេយ្យន្តិ មេត្តាយ ច មេត្តាបុព្ពភាគស្ស ច វសេន សុចិភាវោ។ វុត្តម្បិ ចេតំ – ‘‘តត្ថ កតមំ សោចេយ្យំ? យា សត្តេសុ មេត្តិ មេត្តាយនា មេត្តាយិតត្តំ មេត្តាចេតោវិមុត្តិ, ឥទំ វុច្ចតិ សោចេយ្យ’’ន្តិ។

    Avihiṃsāti karuṇāpi karuṇāpubbabhāgopi. Vuttampi cetaṃ – ‘‘tattha katamā avihiṃsā? Yā sattesu karuṇā karuṇāyanā karuṇāyitattaṃ karuṇācetovimutti, ayaṃ vuccati avihiṃsā’’ti. Soceyyanti mettāya ca mettāpubbabhāgassa ca vasena sucibhāvo. Vuttampi cetaṃ – ‘‘tattha katamaṃ soceyyaṃ? Yā sattesu metti mettāyanā mettāyitattaṃ mettācetovimutti, idaṃ vuccati soceyya’’nti.

    មុដ្ឋស្សច្ចន្តិ សតិវិប្បវាសោ, យថាហ ‘‘តត្ថ កតមំ មុដ្ឋស្សច្ចំ? យា អសតិ អននុស្សតិ អប្បដិស្សតិ អស្សរណតា អធារណតា បិលាបនតា សម្មុស្សនតា, ឥទំ វុច្ចតិ មុដ្ឋស្សច្ចំ’’ (ធ. ស. ១៣៥៦)។ អសម្បជញ្ញន្តិ, ‘‘តត្ថ កតមំ អសម្បជញ្ញំ? យំ អញ្ញាណំ អទស្សនំ អវិជ្ជាលង្គី មោហោ អកុសលមូល’’ន្តិ ឯវំ វុត្តា អវិជ្ជាយេវ។ សតិ សតិយេវ។ សម្បជញ្ញំ ញាណំ។

    Muṭṭhassaccanti sativippavāso, yathāha ‘‘tattha katamaṃ muṭṭhassaccaṃ? Yā asati ananussati appaṭissati assaraṇatā adhāraṇatā pilāpanatā sammussanatā, idaṃ vuccati muṭṭhassaccaṃ’’ (dha. sa. 1356). Asampajaññanti, ‘‘tattha katamaṃ asampajaññaṃ? Yaṃ aññāṇaṃ adassanaṃ avijjālaṅgī moho akusalamūla’’nti evaṃ vuttā avijjāyeva. Sati satiyeva. Sampajaññaṃ ñāṇaṃ.

    ឥន្ទ្រិយេសុ អគុត្តទ្វារតាតិ ‘‘តត្ថ កតមា ឥន្ទ្រិយេសុ អគុត្តទ្វារតា? ឥធេកច្ចោ ចក្ខុនា រូបំ ទិស្វា និមិត្តគ្គាហី ហោតី’’តិអាទិនា (ធ. ស. ១៣៥២) នយេន វិត្ថារិតោ ឥន្ទ្រិយសំវរភេទោ។ ភោជនេ អមត្តញ្ញុតាតិ ‘‘តត្ថ កតមា ភោជនេ អមត្តញ្ញុតា? ឥធេកច្ចោ អប្បដិសង្ខា អយោនិសោ អាហារំ អាហារេតិ ទវាយ មទាយ មណ្ឌនាយ វិភូសនាយ។ យា តត្ថ អសន្តុដ្ឋិតា អមត្តញ្ញុតា អប្បដិសង្ខា ភោជនេ’’តិ ឯវំ អាគតោ ភោជនេ អមត្តញ្ញុភាវោ។ អនន្តរទុកោ វុត្តប្បដិបក្ខនយេន វេទិតព្ពោ។

    Indriyesu aguttadvāratāti ‘‘tattha katamā indriyesu aguttadvāratā? Idhekacco cakkhunā rūpaṃ disvā nimittaggāhī hotī’’tiādinā (dha. sa. 1352) nayena vitthārito indriyasaṃvarabhedo. Bhojane amattaññutāti ‘‘tattha katamā bhojane amattaññutā? Idhekacco appaṭisaṅkhā ayoniso āhāraṃ āhāreti davāya madāya maṇḍanāya vibhūsanāya. Yā tattha asantuṭṭhitā amattaññutā appaṭisaṅkhā bhojane’’ti evaṃ āgato bhojane amattaññubhāvo. Anantaraduko vuttappaṭipakkhanayena veditabbo.

    បដិសង្ខានពលន្តិ ‘‘តត្ថ កតមំ បដិសង្ខានពលំ? យា បញ្ញា បជាននា’’តិ ឯវំ វិត្ថារិតំ អប្បដិសង្ខាយ អកម្បនញាណំ។ ភាវនាពលន្តិ ភាវេន្តស្ស ឧប្បន្នំ ពលំ។ អត្ថតោ វីរិយសម្ពោជ្ឈង្គសីសេន សត្ត ពោជ្ឈង្គា ហោន្តិ។ វុត្តម្បិ ចេតំ – ‘‘តត្ថ កតមំ ភាវនាពលំ? យា កុសលានំ ធម្មានំ អាសេវនា ភាវនា ពហុលីកម្មំ, ឥទំ វុច្ចតិ ភាវនាពលំ។ សត្តពោជ្ឈង្គា ភាវនាពល’’ន្តិ។

    Paṭisaṅkhānabalanti ‘‘tattha katamaṃ paṭisaṅkhānabalaṃ? Yā paññā pajānanā’’ti evaṃ vitthāritaṃ appaṭisaṅkhāya akampanañāṇaṃ. Bhāvanābalanti bhāventassa uppannaṃ balaṃ. Atthato vīriyasambojjhaṅgasīsena satta bojjhaṅgā honti. Vuttampi cetaṃ – ‘‘tattha katamaṃ bhāvanābalaṃ? Yā kusalānaṃ dhammānaṃ āsevanā bhāvanā bahulīkammaṃ, idaṃ vuccati bhāvanābalaṃ. Sattabojjhaṅgā bhāvanābala’’nti.

    សតិពលន្តិ អស្សតិយា អកម្បនវសេន សតិយេវ។ សមាធិពលន្តិ ឧទ្ធច្ចេ អកម្បនវសេន សមាធិយេវ។ សមថោ សមាធិ។ វិបស្សនា បញ្ញា។ សមថោវ តំ អាការំ គហេត្វា បុន បវត្តេតព្ពស្ស សមថស្ស និមិត្តវសេន សមថនិមិត្តំ បគ្គាហនិមិត្តេបិ ឯសេវ នយោ។ បគ្គាហោ វីរិយំ។ អវិក្ខេបោ ឯកគ្គតា។ ឥមេហិ បន សតិ ច សម្បជញ្ញញ្ច បដិសង្ខានពលញ្ច ភាវនាពលញ្ច សតិពលញ្ច សមាធិពលញ្ច សមថោ ច វិប្បស្សនា ច សមថនិមិត្តញ្ច បគ្គាហនិមិត្តញ្ច បគ្គាហោ ច អវិក្ខេបោ ចាតិ ឆហិ ទុកេហិ បរតោ សីលទិដ្ឋិសម្បទាទុកេន ច លោកិយលោកុត្តរមិស្សកា ធម្មា កថិតា។

    Satibalanti assatiyā akampanavasena satiyeva. Samādhibalanti uddhacce akampanavasena samādhiyeva. Samatho samādhi. Vipassanā paññā. Samathova taṃ ākāraṃ gahetvā puna pavattetabbassa samathassa nimittavasena samathanimittaṃ paggāhanimittepi eseva nayo. Paggāho vīriyaṃ. Avikkhepo ekaggatā. Imehi pana sati ca sampajaññañca paṭisaṅkhānabalañca bhāvanābalañca satibalañca samādhibalañca samatho ca vippassanā ca samathanimittañca paggāhanimittañca paggāho ca avikkhepo cāti chahi dukehi parato sīladiṭṭhisampadādukena ca lokiyalokuttaramissakā dhammā kathitā.

    សីលវិបត្តីតិ ‘‘តត្ថ កតមា សីលវិបត្តិ? កាយិកោ វីតិក្កមោ…បេ.… សព្ពម្បិ ទុស្សីល្យំ សីលវិបត្តី’’តិ ឯវំ វុត្តោ សីលវិនាសកោ អសំវរោ។ ទិដ្ឋិវិបត្តីតិ ‘‘តត្ថ កតមា ទិដ្ឋិវិបត្តិ? នត្ថិ ទិន្នំ នត្ថិ យិដ្ឋ’’ន្តិ ឯវំ អាគតា សម្មាទិដ្ឋិវិនាសិកា មិច្ឆាទិដ្ឋិ។

    Sīlavipattīti ‘‘tattha katamā sīlavipatti? Kāyiko vītikkamo…pe… sabbampi dussīlyaṃ sīlavipattī’’ti evaṃ vutto sīlavināsako asaṃvaro. Diṭṭhivipattīti ‘‘tattha katamā diṭṭhivipatti? Natthi dinnaṃ natthi yiṭṭha’’nti evaṃ āgatā sammādiṭṭhivināsikā micchādiṭṭhi.

    សីលសម្បទាតិ ‘‘តត្ថ កតមា សីលសម្បទា? កាយិកោ អវីតិក្កមោ’’តិ ឯវំ បុព្ពេ វុត្តសោរច្ចមេវ សីលស្ស សម្បាទនតោ បរិបូរណតោ ‘‘សីលសម្បទា’’តិ វុត្តំ។ ឯត្ថ ច ‘‘សព្ពោបិ សីលសំវរោ សីលសម្បទា’’តិ ឥទំ មានសិកបរិយាទានត្ថំ វុត្តំ។ ទិដ្ឋិសម្បទាតិ ‘‘តត្ថ កតមា ទិដ្ឋិសម្បទា? អត្ថិ ទិន្នំ អត្ថិ យិដ្ឋំ…បេ.… សច្ឆិកត្វា បវេទេន្តីតិ យា ឯវរូបា បញ្ញា បជាននា’’តិ ឯវំ អាគតំ ទិដ្ឋិបារិបូរិភូតំ ញាណំ។

    Sīlasampadāti ‘‘tattha katamā sīlasampadā? Kāyiko avītikkamo’’ti evaṃ pubbe vuttasoraccameva sīlassa sampādanato paripūraṇato ‘‘sīlasampadā’’ti vuttaṃ. Ettha ca ‘‘sabbopi sīlasaṃvaro sīlasampadā’’ti idaṃ mānasikapariyādānatthaṃ vuttaṃ. Diṭṭhisampadāti ‘‘tattha katamā diṭṭhisampadā? Atthi dinnaṃ atthi yiṭṭhaṃ…pe… sacchikatvā pavedentīti yā evarūpā paññā pajānanā’’ti evaṃ āgataṃ diṭṭhipāripūribhūtaṃ ñāṇaṃ.

    សីលវិសុទ្ធីតិ វិសុទ្ធិំ បាបេតុំ សមត្ថំ សីលំ។ អភិធម្មេ បនាយំ ‘‘តត្ថ កតមា សីលវិសុទ្ធិ? កាយិកោ អវីតិក្កមោ វាចសិកោ អវីតិក្កមោ កាយិកវាចសិកោ អវីតិក្កមោ, អយំ វុច្ចតិ សីលវិសុទ្ធី’’តិ ឯវំ វិភត្តា។ ទិដ្ឋិវិសុទ្ធីតិ វិសុទ្ធិំ បាបេតុំ សមត្ថំ ទស្សនំ។ អភិធម្មេ បនាយំ ‘‘តត្ថ កតមា ទិដ្ឋិវិសុទ្ធិ? កម្មស្សកតញាណំ សច្ចានុលោមិកញាណំ មគ្គសមង្គិស្សញាណំ ផលសមង្គិស្សញាណ’’ន្តិ ឯវំ វុត្តា។ ឯត្ថ ច តិវិធំ ទុច្ចរិតំ អត្តនា កតម្បិ បរេន កតម្បិ សកំ នាម ន ហោតិ អត្ថភញ្ជនតោ។ សុចរិតំ សកំ នាម អត្ថជននតោតិ ឯវំ ជាននំ កម្មស្សកតញាណំ នាម។ តស្មិំ ឋត្វា ពហុំ វដ្ដគាមិកម្មំ អាយូហិត្វា សុខតោ សុខេនេវ អរហត្តំ បត្តា គណនបថំ វីតិវត្តា។ វិបស្សនាញាណំ បន វចីសច្ចញ្ច អនុលោមេតិ, បរមត្ថសច្ចញ្ច ន វិលោមេតីតិ សច្ចានុលោមិកំ ញាណន្តិ វុត្តំ។

    Sīlavisuddhīti visuddhiṃ pāpetuṃ samatthaṃ sīlaṃ. Abhidhamme panāyaṃ ‘‘tattha katamā sīlavisuddhi? Kāyiko avītikkamo vācasiko avītikkamo kāyikavācasiko avītikkamo, ayaṃ vuccati sīlavisuddhī’’ti evaṃ vibhattā. Diṭṭhivisuddhīti visuddhiṃ pāpetuṃ samatthaṃ dassanaṃ. Abhidhamme panāyaṃ ‘‘tattha katamā diṭṭhivisuddhi? Kammassakatañāṇaṃ saccānulomikañāṇaṃ maggasamaṅgissañāṇaṃ phalasamaṅgissañāṇa’’nti evaṃ vuttā. Ettha ca tividhaṃ duccaritaṃ attanā katampi parena katampi sakaṃ nāma na hoti atthabhañjanato. Sucaritaṃ sakaṃ nāma atthajananatoti evaṃ jānanaṃ kammassakatañāṇaṃ nāma. Tasmiṃ ṭhatvā bahuṃ vaṭṭagāmikammaṃ āyūhitvā sukhato sukheneva arahattaṃ pattā gaṇanapathaṃ vītivattā. Vipassanāñāṇaṃ pana vacīsaccañca anulometi, paramatthasaccañca na vilometīti saccānulomikaṃ ñāṇanti vuttaṃ.

    ‘‘ទិដ្ឋិវិសុទ្ធិ ខោ បន យថាទិដ្ឋិស្ស ច បធាន’’ន្តិ ឯត្ថ ទិដ្ឋិវិសុទ្ធីតិ ញាណទស្សនំ កថិតំ។ យថាទិដ្ឋិស្ស ច បធានន្តិ តំសម្បយុត្តមេវ វីរិយំ។ អបិ ច បុរិមបទេន ចតុមគ្គញាណំ។ បច្ឆិមបទេន តំសម្បយុត្តំ វីរិយំ។ អភិធម្មេ បន ‘‘ទិដ្ឋិវិសុទ្ធិ ខោ បនាតិ យា បញ្ញា បជាននា អមោហោ ធម្មវិចយោ សម្មាទិដ្ឋិ។ យថាទិដ្ឋិស្ស ច បធានន្តិ យោ ចេតសិកោ វីរិយារម្ភោ សម្មាវាយាមោ’’តិ ឯវំ អយំ ទុកោ វិភត្តោ។

    ‘‘Diṭṭhivisuddhi kho pana yathādiṭṭhissa ca padhāna’’nti ettha diṭṭhivisuddhīti ñāṇadassanaṃ kathitaṃ. Yathādiṭṭhissa ca padhānanti taṃsampayuttameva vīriyaṃ. Api ca purimapadena catumaggañāṇaṃ. Pacchimapadena taṃsampayuttaṃ vīriyaṃ. Abhidhamme pana ‘‘diṭṭhivisuddhi kho panāti yā paññā pajānanā amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi. Yathādiṭṭhissa ca padhānanti yo cetasiko vīriyārambho sammāvāyāmo’’ti evaṃ ayaṃ duko vibhatto.

    ‘‘សំវេគោ ច សំវេជនីយេសុ ឋានេសូ’’តិ ឯត្ថ ‘‘សំវេគោតិ ជាតិភយំ ជរាភយំ ព្យាធិភយំ មរណភយ’’ន្តិ ឯវំ ជាតិអាទីនិ ភយតោ ទស្សនញាណំ។ សំវេជនីយំ ឋានន្តិ ជាតិជរាព្យាធិមរណំ។ ឯតានិ ហិ ចត្តារិ ជាតិ ទុក្ខា, ជរា ទុក្ខា, ព្យាធិ ទុក្ខោ, មរណំ ទុក្ខន្តិ ឯវំ សំវេគុប្បត្តិការណត្តា សំវេជនីយំ ឋានន្តិ វុត្តានិ។ សំវិគ្គស្ស ច យោនិសោ បធានន្តិ ឯវំ សំវេគជាតស្ស ឧបាយបធានំ។ ‘‘ឥធ ភិក្ខុ អនុប្បន្នានំ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ អនុប្បាទាយ ឆន្ទំ ជនេតី’’តិ ឯវំ អាគតវីរិយស្សេតំ អធិវចនំ។

    ‘‘Saṃvego ca saṃvejanīyesu ṭhānesū’’ti ettha ‘‘saṃvegoti jātibhayaṃ jarābhayaṃ byādhibhayaṃ maraṇabhaya’’nti evaṃ jātiādīni bhayato dassanañāṇaṃ. Saṃvejanīyaṃ ṭhānanti jātijarābyādhimaraṇaṃ. Etāni hi cattāri jāti dukkhā, jarā dukkhā, byādhi dukkho, maraṇaṃ dukkhanti evaṃ saṃveguppattikāraṇattā saṃvejanīyaṃ ṭhānanti vuttāni. Saṃviggassa ca yoniso padhānanti evaṃ saṃvegajātassa upāyapadhānaṃ. ‘‘Idha bhikkhu anuppannānaṃ pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ anuppādāya chandaṃ janetī’’ti evaṃ āgatavīriyassetaṃ adhivacanaṃ.

    អសន្តុដ្ឋិតា ច កុសលេសុ ធម្មេសូតិ យា កុសលានំ ធម្មានំ ភាវនាយ អសន្តុដ្ឋស្ស ភិយ្យោកម្យតា, តាយ ហិ សមង្គីភូតោ បុគ្គលោ សីលំ បូរេត្វា ឈានំ ឧប្បាទេតិ។ ឈានំ លភិត្វា វិបស្សនំ អារភតិ។ អារទ្ធវិបស្សកោ អរហត្តំ អគហេត្វា អន្តរា វោសានំ នាបជ្ជតិ។ អប្បដិវានិតា ច បធានស្មិន្តិ ‘‘កុសលានំ ធម្មានំ ភាវនាយ សក្កច្ចកិរិយតា សាតច្ចកិរិយតា អដ្ឋិតកិរិយតា អនោលីនវុត្តិតា អនិក្ខិត្តឆន្ទតា អនិក្ខិត្តធុរតា អាសេវនា ភាវនា ពហុលីកម្ម’’ន្តិ ឯវំ វុត្តា រត្តិន្ទិវំ ឆ កោដ្ឋាសេ កត្វា ជាគរិយានុយោគវសេន អារទ្ធេ បធានស្មិំ អរហត្តំ អបត្វា អនិវត្តនតា។

    Asantuṭṭhitā ca kusalesu dhammesūti yā kusalānaṃ dhammānaṃ bhāvanāya asantuṭṭhassa bhiyyokamyatā, tāya hi samaṅgībhūto puggalo sīlaṃ pūretvā jhānaṃ uppādeti. Jhānaṃ labhitvā vipassanaṃ ārabhati. Āraddhavipassako arahattaṃ agahetvā antarā vosānaṃ nāpajjati. Appaṭivānitā ca padhānasminti ‘‘kusalānaṃ dhammānaṃ bhāvanāya sakkaccakiriyatā sātaccakiriyatā aṭṭhitakiriyatā anolīnavuttitā anikkhittachandatā anikkhittadhuratā āsevanā bhāvanā bahulīkamma’’nti evaṃ vuttā rattindivaṃ cha koṭṭhāse katvā jāgariyānuyogavasena āraddhe padhānasmiṃ arahattaṃ apatvā anivattanatā.

    វិជ្ជាតិ តិស្សោ វិជ្ជា។ វិមុត្តីតិ ទ្វេ វិមុត្តិយោ, ចិត្តស្ស ច អធិមុត្តិ, និព្ពានញ្ច។ ឯត្ថ ច អដ្ឋ សមាបត្តិយោ នីវរណាទីហិ សុដ្ឋុ មុត្តត្តា អធិមុត្តិ នាម។ និព្ពានំ សព្ពសង្ខតតោ មុត្តត្តា វិមុត្តីតិ វេទិតព្ពំ។

    Vijjāti tisso vijjā. Vimuttīti dve vimuttiyo, cittassa ca adhimutti, nibbānañca. Ettha ca aṭṭha samāpattiyo nīvaraṇādīhi suṭṭhu muttattā adhimutti nāma. Nibbānaṃ sabbasaṅkhatato muttattā vimuttīti veditabbaṃ.

    ខយេ ញាណន្តិ កិលេសក្ខយករេ អរិយមគ្គេ ញាណំ។ អនុប្បាទេ ញាណន្តិ បដិសន្ធិវសេន អនុប្បាទភូតេ តំតំមគ្គវជ្ឈកិលេសានំ វា អនុប្បាទបរិយោសានេ ឧប្បន្នេ អរិយផលេ ញាណំ។ តេនេវាហ ‘‘ខយេ ញាណន្តិ មគ្គសមង្គិស្ស ញាណំ។ អនុប្បាទេ ញាណន្តិ ផលសមង្គិស្ស ញាណ’’ន្តិ។ ឥមេ ខោ, អាវុសោតិអាទិ ឯកកេ វុត្តនយេនេវ យោជេតព្ពំ។ ឥតិ បញ្ចតិំសាយ ទុកានំ វសេន ថេរោ សាមគ្គិរសំ ទស្សេសីតិ។

    Khaye ñāṇanti kilesakkhayakare ariyamagge ñāṇaṃ. Anuppāde ñāṇanti paṭisandhivasena anuppādabhūte taṃtaṃmaggavajjhakilesānaṃ vā anuppādapariyosāne uppanne ariyaphale ñāṇaṃ. Tenevāha ‘‘khaye ñāṇanti maggasamaṅgissa ñāṇaṃ. Anuppāde ñāṇanti phalasamaṅgissa ñāṇa’’nti. Ime kho, āvusotiādi ekake vuttanayeneva yojetabbaṃ. Iti pañcatiṃsāya dukānaṃ vasena thero sāmaggirasaṃ dassesīti.

    ទុកវណ្ណនា និដ្ឋិតា។

    Dukavaṇṇanā niṭṭhitā.

    តិកវណ្ណនា

    Tikavaṇṇanā

    ៣០៥. ឥតិ ទុកវសេន សាមគ្គិរសំ ទស្សេត្វា ឥទានិ តិកវសេន ទស្សេតុំ បុន អារភិ។ តត្ថ លុព្ភតីតិ លោភោ។ អកុសលញ្ច តំ មូលញ្ច, អកុសលានំ វា មូលន្តិ អកុសលមូលំ។ ទុស្សតីតិ ទោសោ។ មុយ្ហតីតិ មោហោ។ តេសំ បដិបក្ខនយេន អលោភាទយោ វេទិតព្ពា។

    305. Iti dukavasena sāmaggirasaṃ dassetvā idāni tikavasena dassetuṃ puna ārabhi. Tattha lubbhatīti lobho. Akusalañca taṃ mūlañca, akusalānaṃ vā mūlanti akusalamūlaṃ. Dussatīti doso. Muyhatīti moho. Tesaṃ paṭipakkhanayena alobhādayo veditabbā.

    ទុដ្ឋុ ចរិតានិ, វិរូបានិ វា ចរិតានីតិ ទុច្ចរិតានិ។ កាយេន ទុច្ចរិតំ, កាយតោ វា បវត្តំ ទុច្ចរិតន្តិ កាយទុច្ចរិតំ។ សេសេសុបិ ឯសេវ នយោ។ សុដ្ឋុ ចរិតានិ, សុន្ទរានិ វា ចរិតានីតិ សុចរិតានិ។ ទ្វេបិ ចេតេ តិកា បណ្ណត្តិយា វា កម្មបថេហិ វា កថេតព្ពា។ បញ្ញត្តិយា តាវ កាយទ្វារេ បញ្ញត្តសិក្ខាបទស្ស វីតិក្កមោ កាយទុច្ចរិតំ។ អវីតិក្កមោ កាយសុចរិតំ។ វចីទ្វារេ បញ្ញត្តសិក្ខាបទស្ស វីតិក្កមោ វចីទុច្ចរិតំ, អវីតិក្កមោ វចីសុចរិតំ។ ឧភយត្ថ បញ្ញត្តស្ស សិក្ខាបទស្ស វីតិក្កមោវ មនោទុច្ចរិតំ, អវីតិក្កមោ មនោសុចរិតំ។ អយំ បណ្ណត្តិកថា។ បាណាតិបាតាទយោ បន តិស្សោ ចេតនា កាយទ្វារេបិ វចីទ្វារេបិ ឧប្បន្នា កាយទុច្ចរិតំ។ ចតស្សោ មុសាវាទាទិចេតនា វចីទុច្ចរិតំ។ អភិជ្ឈា ព្យាបាទោ មិច្ឆាទិដ្ឋីតិ តយោ ចេតនាសម្បយុត្តធម្មា មនោទុច្ចរិតំ។ បាណាតិបាតាទីហិ វិរមន្តស្ស ឧប្បន្នា តិស្សោ ចេតនាបិ វិរតិយោបិ កាយសុចរិតំ។ មុសាវាទាទីហិ វិរមន្តស្ស ចតស្សោ ចេតនាបិ វិរតិយោបិ វចីសុចរិតំ។ អនភិជ្ឈា អព្យាបាទោ សម្មាទិដ្ឋីតិ តយោ ចេតនាសម្បយុត្តធម្មា មនោសុចរិតន្តិ អយំ កម្មបថកថា។

    Duṭṭhu caritāni, virūpāni vā caritānīti duccaritāni. Kāyena duccaritaṃ, kāyato vā pavattaṃ duccaritanti kāyaduccaritaṃ. Sesesupi eseva nayo. Suṭṭhu caritāni, sundarāni vā caritānīti sucaritāni. Dvepi cete tikā paṇṇattiyā vā kammapathehi vā kathetabbā. Paññattiyā tāva kāyadvāre paññattasikkhāpadassa vītikkamo kāyaduccaritaṃ. Avītikkamo kāyasucaritaṃ. Vacīdvāre paññattasikkhāpadassa vītikkamo vacīduccaritaṃ, avītikkamo vacīsucaritaṃ. Ubhayattha paññattassa sikkhāpadassa vītikkamova manoduccaritaṃ, avītikkamo manosucaritaṃ. Ayaṃ paṇṇattikathā. Pāṇātipātādayo pana tisso cetanā kāyadvārepi vacīdvārepi uppannā kāyaduccaritaṃ. Catasso musāvādādicetanā vacīduccaritaṃ. Abhijjhā byāpādo micchādiṭṭhīti tayo cetanāsampayuttadhammā manoduccaritaṃ. Pāṇātipātādīhi viramantassa uppannā tisso cetanāpi viratiyopi kāyasucaritaṃ. Musāvādādīhi viramantassa catasso cetanāpi viratiyopi vacīsucaritaṃ. Anabhijjhā abyāpādo sammādiṭṭhīti tayo cetanāsampayuttadhammā manosucaritanti ayaṃ kammapathakathā.

    កាមបដិសំយុត្តោ វិតក្កោ កាមវិតក្កោ។ ព្យាបាទបដិសំយុត្តោ វិតក្កោ ព្យាបាទវិតក្កោ។ វិហិំសាបដិសំយុត្តោ វិតក្កោ វិហិំសាវិតក្កោ។ តេសុ ទ្វេ សត្តេសុបិ សង្ខារេសុបិ ឧប្បជ្ជន្តិ។ កាមវិតក្កោ ហិ បិយេ មនាបេ សត្តេ វា សង្ខារេ វា វិតក្កេន្តស្ស ឧប្បជ្ជតិ។ ព្យាបាទវិតក្កោ អប្បិយេ អមនាបេ សត្តេ វា សង្ខារេ វា កុជ្ឈិត្វា ឱលោកនកាលតោ បដ្ឋាយ យាវ វិនាសនា ឧប្បជ្ជតិ។ វិហិំសាវិតក្កោ សង្ខារេសុ នុប្បជ្ជតិ។ សង្ខារោ ហិ ទុក្ខាបេតព្ពោ នាម នត្ថិ។ ឥមេ សត្តា ហញ្ញន្តុ វា ឧច្ឆិជ្ជន្តុ វា វិនស្សន្តុ វា មា វា អហេសុន្តិ ចិន្តនកាលេ បន សត្តេសុ ឧប្បជ្ជតិ។

    Kāmapaṭisaṃyutto vitakko kāmavitakko. Byāpādapaṭisaṃyutto vitakko byāpādavitakko. Vihiṃsāpaṭisaṃyutto vitakko vihiṃsāvitakko. Tesu dve sattesupi saṅkhāresupi uppajjanti. Kāmavitakko hi piye manāpe satte vā saṅkhāre vā vitakkentassa uppajjati. Byāpādavitakko appiye amanāpe satte vā saṅkhāre vā kujjhitvā olokanakālato paṭṭhāya yāva vināsanā uppajjati. Vihiṃsāvitakko saṅkhāresu nuppajjati. Saṅkhāro hi dukkhāpetabbo nāma natthi. Ime sattā haññantu vā ucchijjantu vā vinassantu vā mā vā ahesunti cintanakāle pana sattesu uppajjati.

    នេក្ខម្មបដិសំយុត្តោ វិតក្កោ នេក្ខម្មវិតក្កោ។ សោ អសុភបុព្ពភាគេ កាមាវចរោ ហោតិ។ អសុភជ្ឈានេ រូបាវចរោ។ តំ ឈានំ បាទកំ កត្វា ឧប្បន្នមគ្គផលកាលេ លោកុត្តរោ។ អព្យាបាទបដិសំយុត្តោ វិតក្កោ អព្យាបាទវិតក្កោ។ សោ មេត្តាបុព្ពភាគេ កាមាវចរោ ហោតិ។ មេត្តាឈានេ រូបាវចរោ។ តំ ឈានំ បាទកំ កត្វា ឧប្បន្នមគ្គផលកាលេ លោកុត្តរោ។ អវិហិំសាបដិសំយុត្តោ វិតក្កោ អវិហិំសាវិតក្កោ។ សោ ករុណាបុព្ពភាគេ កាមាវចរោ។ ករុណាឈានេ រូបាវចរោ។ តំ ឈានំ បាទកំ កត្វា ឧប្បន្នមគ្គផលកាលេ លោកុត្តរោ។ យទា អលោភោ សីសំ ហោតិ, តទា ឥតរេ ទ្វេ តទន្វាយិកា ភវន្តិ។ យទា មេត្តា សីសំ ហោតិ, តទា ឥតរេ ទ្វេ តទន្វាយិកា ភវន្តិ។ យទា ករុណា សីសំ ហោតិ, តទា ឥតរេ ទ្វេ តទន្វាយិកា ភវន្តីតិ។ កាមសង្កប្បាទយោ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពា។ ទេសនាមត្តមេវ ហេតំ។ អត្ថតោ បន កាមវិតក្កាទីនញ្ច កាមសង្កប្បាទីនញ្ច នានាករណំ នត្ថិ។

    Nekkhammapaṭisaṃyutto vitakko nekkhammavitakko. So asubhapubbabhāge kāmāvacaro hoti. Asubhajjhāne rūpāvacaro. Taṃ jhānaṃ pādakaṃ katvā uppannamaggaphalakāle lokuttaro. Abyāpādapaṭisaṃyutto vitakko abyāpādavitakko. So mettāpubbabhāge kāmāvacaro hoti. Mettājhāne rūpāvacaro. Taṃ jhānaṃ pādakaṃ katvā uppannamaggaphalakāle lokuttaro. Avihiṃsāpaṭisaṃyutto vitakko avihiṃsāvitakko. So karuṇāpubbabhāge kāmāvacaro. Karuṇājhāne rūpāvacaro. Taṃ jhānaṃ pādakaṃ katvā uppannamaggaphalakāle lokuttaro. Yadā alobho sīsaṃ hoti, tadā itare dve tadanvāyikā bhavanti. Yadā mettā sīsaṃ hoti, tadā itare dve tadanvāyikā bhavanti. Yadā karuṇā sīsaṃ hoti, tadā itare dve tadanvāyikā bhavantīti. Kāmasaṅkappādayo vuttanayeneva veditabbā. Desanāmattameva hetaṃ. Atthato pana kāmavitakkādīnañca kāmasaṅkappādīnañca nānākaraṇaṃ natthi.

    កាមបដិសំយុត្តា សញ្ញា កាមសញ្ញា។ ព្យាបាទបដិសំយុត្តា សញ្ញា ព្យាបាទសញ្ញា។ វិហិំសាបដិសំយុត្តា សញ្ញា វិហិំសាសញ្ញា។ តាសម្បិ កាមវិតក្កាទីនំ វិយ ឧប្បជ្ជនាការោ វេទិតព្ពោ។ តំសម្បយុត្តាយេវ ហិ ឯតា។ នេក្ខម្មសញ្ញាទយោបិ នេក្ខម្មវិតក្កាទិសម្បយុត្តាយេវ។ តស្មា តាសម្បិ តថេវ កាមាវចរាទិភាវោ វេទិតព្ពោ។

    Kāmapaṭisaṃyuttā saññā kāmasaññā. Byāpādapaṭisaṃyuttā saññā byāpādasaññā. Vihiṃsāpaṭisaṃyuttā saññā vihiṃsāsaññā. Tāsampi kāmavitakkādīnaṃ viya uppajjanākāro veditabbo. Taṃsampayuttāyeva hi etā. Nekkhammasaññādayopi nekkhammavitakkādisampayuttāyeva. Tasmā tāsampi tatheva kāmāvacarādibhāvo veditabbo.

    កាមធាតុអាទីសុ ‘‘កាមបដិសំយុត្តោ តក្កោ វិតក្កោ មិច្ឆាសង្កប្បោ។ អយំ វុច្ចតិ កាមធាតុ។ សព្ពេបិ អកុសលា ធម្មា កាមធាតូ’’តិ អយំ កាមធាតុ។ ‘‘ព្យាបាទបដិសំយុត្តោ តក្កោ វិតក្កោ មិច្ឆាសង្កប្បោ។ អយំ វុច្ចតិ ព្យាបាទធាតុ។ ទសសុ អាឃាតវត្ថូសុ ចិត្តស្ស អាឃាតោ បដិឃាតោ អនត្តមនតា ចិត្តស្សា’’តិ អយំ ព្យាបាទធាតុ។ ‘‘វិហិំសា បដិសំយុត្តោ តក្កោ វិតក្កោ មិច្ឆាសង្កប្បោ។ អយំ វុច្ចតិ វិហិំសាធាតុ។ ឥធេកច្ចោ បាណិនា វា លេឌ្ឌុនា វា ទណ្ឌេន វា សត្ថេន វា រជ្ជុយា វា អញ្ញតរញ្ញតរេន វា សត្តេ វិហេឋេតី’’តិ អយំ វិហិំសាធាតុ។ តត្ថ ទ្វេ កថា សព្ពសង្គាហិកា ច អសម្ភិន្នា ច។ តត្ថ កាមធាតុយា គហិតាយ ឥតរា ទ្វេ គហិតាវ ហោន្តិ, តតោ បន នីហរិត្វា អយំ ព្យាបាទធាតុ អយំ វិហិំសាធាតូតិ ទស្សេតីតិ អយំ សព្ពសង្គាហិកកថា នាម។ កាមធាតុំ កថេន្តោ បន ភគវា ព្យាបាទធាតុំ ព្យាបាទធាតុដ្ឋានេ , វិហិំសាធាតុំ វិហិំសាធាតុដ្ឋានេ ឋបេត្វា អវសេសំ កាមធាតុ នាមាតិ កថេសីតិ អយំ អសម្ភិន្នកថា នាម។

    Kāmadhātuādīsu ‘‘kāmapaṭisaṃyutto takko vitakko micchāsaṅkappo. Ayaṃ vuccati kāmadhātu. Sabbepi akusalā dhammā kāmadhātū’’ti ayaṃ kāmadhātu. ‘‘Byāpādapaṭisaṃyutto takko vitakko micchāsaṅkappo. Ayaṃ vuccati byāpādadhātu. Dasasu āghātavatthūsu cittassa āghāto paṭighāto anattamanatā cittassā’’ti ayaṃ byāpādadhātu. ‘‘Vihiṃsā paṭisaṃyutto takko vitakko micchāsaṅkappo. Ayaṃ vuccati vihiṃsādhātu. Idhekacco pāṇinā vā leḍḍunā vā daṇḍena vā satthena vā rajjuyā vā aññataraññatarena vā satte viheṭhetī’’ti ayaṃ vihiṃsādhātu. Tattha dve kathā sabbasaṅgāhikā ca asambhinnā ca. Tattha kāmadhātuyā gahitāya itarā dve gahitāva honti, tato pana nīharitvā ayaṃ byāpādadhātu ayaṃ vihiṃsādhātūti dassetīti ayaṃ sabbasaṅgāhikakathā nāma. Kāmadhātuṃ kathento pana bhagavā byāpādadhātuṃ byāpādadhātuṭṭhāne , vihiṃsādhātuṃ vihiṃsādhātuṭṭhāne ṭhapetvā avasesaṃ kāmadhātu nāmāti kathesīti ayaṃ asambhinnakathā nāma.

    នេក្ខម្មធាតុអាទីសុ ‘‘នេក្ខម្មបដិសំយុត្តោ តក្កោ វិតក្កោ សម្មាសង្កប្បោ។ អយំ វុច្ចតិ នេក្ខម្មធាតុ។ សព្ពេបិ កុសលា ធម្មា នេក្ខម្មធាតូ’’តិ អយំ នេក្ខម្មធាតុ។ ‘‘អព្យាបាទបដិសំយុត្តោ តក្កោ…បេ.… អយំ វុច្ចតិ អព្យាបាទធាតុ។ យា សត្តេសុ មេត្តិ…បេ.… មេត្តាចេតោវិមុត្តី’’តិ អយំ អព្យាបាទធាតុ។ ‘‘អវិហិំសាបដិសំយុត្តោ តក្កោ…បេ.… អយំ វុច្ចតិ អវិហិំសាធាតុ។ យា សត្តេសុ ករុណា…បេ.… ករុណាចេតោវិមុត្តី’’តិ អយំ អវិហិំសាធាតុ។ ឥធាបិ វុត្តនយេនេវ ទ្វេ កថា វេទិតព្ពា។

    Nekkhammadhātuādīsu ‘‘nekkhammapaṭisaṃyutto takko vitakko sammāsaṅkappo. Ayaṃ vuccati nekkhammadhātu. Sabbepi kusalā dhammā nekkhammadhātū’’ti ayaṃ nekkhammadhātu. ‘‘Abyāpādapaṭisaṃyutto takko…pe… ayaṃ vuccati abyāpādadhātu. Yā sattesu metti…pe… mettācetovimuttī’’ti ayaṃ abyāpādadhātu. ‘‘Avihiṃsāpaṭisaṃyutto takko…pe… ayaṃ vuccati avihiṃsādhātu. Yā sattesu karuṇā…pe… karuṇācetovimuttī’’ti ayaṃ avihiṃsādhātu. Idhāpi vuttanayeneva dve kathā veditabbā.

    អបរាបិ តិស្សោ ធាតុយោតិ អញ្ញាបិ សុញ្ញតដ្ឋេន តិស្សោ ធាតុយោ។ តាសុ ‘‘តត្ថ កតមា កាមធាតុ? ហេដ្ឋតោ អវីចិនិរយំ បរិយន្តំ ករិត្វា’’តិ ឯវំ វិត្ថារិតោ កាមភវោ កាមធាតុ នាម។ ‘‘ហេដ្ឋតោ ព្រហ្មលោកំ បរិយន្តំ ករិត្វា អាកាសានញ្ចាយតនុបគេ ទេវេ បរិយន្តំ ករិត្វា’’តិ ឯវំ វិត្ថារិតា បន រូបារូបភវា ឥតរា ទ្វេ ធាតុយោ។ ធាតុយា អាគតដ្ឋានម្ហិ ហិ ភវេន បរិច្ឆិន្ទិតព្ពា។ ភវស្ស អាគតដ្ឋានេ ធាតុយា បរិច្ឆិន្ទិតព្ពា។ ឥធ ភវេន បរិច្ឆេទោ កថិតោ។ រូបធាតុអាទីសុ រូបារូបធាតុយោ រូបារូបភវាយេវ។ និរោធធាតុយា និព្ពានំ កថិតំ។

    Aparāpi tisso dhātuyoti aññāpi suññataṭṭhena tisso dhātuyo. Tāsu ‘‘tattha katamā kāmadhātu? Heṭṭhato avīcinirayaṃ pariyantaṃ karitvā’’ti evaṃ vitthārito kāmabhavo kāmadhātu nāma. ‘‘Heṭṭhato brahmalokaṃ pariyantaṃ karitvā ākāsānañcāyatanupage deve pariyantaṃ karitvā’’ti evaṃ vitthāritā pana rūpārūpabhavā itarā dve dhātuyo. Dhātuyā āgataṭṭhānamhi hi bhavena paricchinditabbā. Bhavassa āgataṭṭhāne dhātuyā paricchinditabbā. Idha bhavena paricchedo kathito. Rūpadhātuādīsu rūpārūpadhātuyo rūpārūpabhavāyeva. Nirodhadhātuyā nibbānaṃ kathitaṃ.

    ហីនាទីសុ ហីនា ធាតូតិ ទ្វាទស អកុសលចិត្តុប្បាទា។ អវសេសា តេភូមកធម្មា មជ្ឈិមធាតុ។ នវ លោកុត្តរធម្មា បណីតធាតុ។

    Hīnādīsu hīnā dhātūti dvādasa akusalacittuppādā. Avasesā tebhūmakadhammā majjhimadhātu. Nava lokuttaradhammā paṇītadhātu.

    កាមតណ្ហាតិ បញ្ចកាមគុណិកោ រាគោ។ រូបារូបភវេសុ បន រាគោ ឈាននិកន្តិសស្សតទិដ្ឋិសហគតោ រាគោ ភវវសេន បត្ថនា ភវតណ្ហា។ ឧច្ឆេទទិដ្ឋិសហគតោ រាគោ វិភវតណ្ហា។ អបិច ឋបេត្វា បច្ឆិមំ តណ្ហាទ្វយំ សេសតណ្ហា កាមតណ្ហា នាម។ យថាហ ‘‘តត្ថ កតមា ភវតណ្ហា? ភវទិដ្ឋិសហគតោ រាគោ សារាគោ ចិត្តស្ស សារាគោ។ អយំ វុច្ចតិ ភវតណ្ហា។ តត្ថ កតមា វិភវតណ្ហា? ឧច្ឆេទទិដ្ឋិសហគតោ រាគោ សារាគោ ចិត្តស្ស សារាគោ, អយំ វុច្ចតិ វិភវតណ្ហា។ អវសេសា តណ្ហា កាមតណ្ហា’’តិ។ បុន កាមតណ្ហាទីសុ បញ្ចកាមគុណិកោ រាគោ កាមតណ្ហា។ រូបារូបភវេសុ ឆន្ទរាគោ ឥតរា ទ្វេ តណ្ហា។ អភិធម្មេ បនេតា ‘‘កាមធាតុបដិសំយុត្តោ…បេ.… អរូបធាតុបដិសំយុត្តោ’’តិ ឯវំ វិត្ថារិតា។ ឥមិនា វារេន កិំ ទស្សេតិ? សព្ពេបិ តេភូមកា ធម្មា រជនីយដ្ឋេន តណ្ហាវត្ថុកាតិ សព្ពតណ្ហា កាមតណ្ហាយ បរិយាទិយិត្វា តតោ នីហរិត្វា ឥតរា ទ្វេ តណ្ហា ទស្សេតិ។ រូបតណ្ហាទីសុ រូបភវេ ឆន្ទរាគោ រូបតណ្ហា។ អរូបភវេ ឆន្ទរាគោ អរូបតណ្ហា។ ឧច្ឆេទទិដ្ឋិសហគតោ រាគោ និរោធតណ្ហា។

    Kāmataṇhāti pañcakāmaguṇiko rāgo. Rūpārūpabhavesu pana rāgo jhānanikantisassatadiṭṭhisahagato rāgo bhavavasena patthanā bhavataṇhā. Ucchedadiṭṭhisahagato rāgo vibhavataṇhā. Apica ṭhapetvā pacchimaṃ taṇhādvayaṃ sesataṇhā kāmataṇhā nāma. Yathāha ‘‘tattha katamā bhavataṇhā? Bhavadiṭṭhisahagato rāgo sārāgo cittassa sārāgo. Ayaṃ vuccati bhavataṇhā. Tattha katamā vibhavataṇhā? Ucchedadiṭṭhisahagato rāgo sārāgo cittassa sārāgo, ayaṃ vuccati vibhavataṇhā. Avasesā taṇhā kāmataṇhā’’ti. Puna kāmataṇhādīsu pañcakāmaguṇiko rāgo kāmataṇhā. Rūpārūpabhavesu chandarāgo itarā dve taṇhā. Abhidhamme panetā ‘‘kāmadhātupaṭisaṃyutto…pe… arūpadhātupaṭisaṃyutto’’ti evaṃ vitthāritā. Iminā vārena kiṃ dasseti? Sabbepi tebhūmakā dhammā rajanīyaṭṭhena taṇhāvatthukāti sabbataṇhā kāmataṇhāya pariyādiyitvā tato nīharitvā itarā dve taṇhā dasseti. Rūpataṇhādīsu rūpabhave chandarāgo rūpataṇhā. Arūpabhave chandarāgo arūpataṇhā. Ucchedadiṭṭhisahagato rāgo nirodhataṇhā.

    សំយោជនត្តិកេ វដ្ដស្មិំ សំយោជយន្តិ ពន្ធន្តីតិ សំយោជនានិ។ សតិ រូបាទិភេទេ កាយេ ទិដ្ឋិ, វិជ្ជមានា វា កាយេ ទិដ្ឋីតិ សក្កាយទិដ្ឋិ។ វិចិនន្តោ ឯតាយ កិច្ឆតិ, ន សក្កោតិ សន្និដ្ឋានំ កាតុន្តិ វិចិកិច្ឆា។ សីលញ្ច វតញ្ច បរាមសតីតិ សីលព្ពតបរាមាសោ។ អត្ថតោ បន ‘‘រូបំ អត្តតោ សមនុបស្សតី’’តិអាទិនា នយេន អាគតា វីសតិវត្ថុកា ទិដ្ឋិ សក្កាយទិដ្ឋិ នាម។ ‘‘សត្ថរិ កង្ខតី’’តិអាទិនា នយេន អាគតា អដ្ឋវត្ថុកា វិមតិ វិចិកិច្ឆា នាម។ ‘‘ឥធេកច្ចោ សីលេន សុទ្ធិ វតេន សុទ្ធិ សីលព្ពតេន សុទ្ធីតិ សីលំ បរាមសតិ, វតំ បរាមសតិ, សីលព្ពតំ បរាមសតិ។ យា ឯវរូបា ទិដ្ឋិ ទិដ្ឋិគត’’ន្តិអាទិនា នយេន អាគតោ វិបរិយេសគ្គាហោ សីលព្ពតបរាមាសោ នាម។

    Saṃyojanattike vaṭṭasmiṃ saṃyojayanti bandhantīti saṃyojanāni. Sati rūpādibhede kāye diṭṭhi, vijjamānā vā kāye diṭṭhīti sakkāyadiṭṭhi. Vicinanto etāya kicchati, na sakkoti sanniṭṭhānaṃ kātunti vicikicchā. Sīlañca vatañca parāmasatīti sīlabbataparāmāso. Atthato pana ‘‘rūpaṃ attato samanupassatī’’tiādinā nayena āgatā vīsativatthukā diṭṭhi sakkāyadiṭṭhi nāma. ‘‘Satthari kaṅkhatī’’tiādinā nayena āgatā aṭṭhavatthukā vimati vicikicchā nāma. ‘‘Idhekacco sīlena suddhi vatena suddhi sīlabbatena suddhīti sīlaṃ parāmasati, vataṃ parāmasati, sīlabbataṃ parāmasati. Yā evarūpā diṭṭhi diṭṭhigata’’ntiādinā nayena āgato vipariyesaggāho sīlabbataparāmāso nāma.

    តយោ អាសវាតិ ឯត្ថ ចិរបារិវាសិយដ្ឋេន វា អាសវនដ្ឋេន វា អាសវា។ តត្ថ ‘‘បុរិមា, ភិក្ខវេ, កោដិ ន បញ្ញាយតិ អវិជ្ជាយ, ឥតោ បុព្ពេ អវិជ្ជា នាហោសិ, អថ បច្ឆា សមភវី’’តិ, ‘‘បុរិមា , ភិក្ខវេ, កោដិ ន បញ្ញាយតិ ភវតណ្ហាយ ភវទិដ្ឋិយា, ឥតោ បុព្ពេ ភវទិដ្ឋិ នាហោសិ, អថ បច្ឆា សមភវី’’តិ ឯវំ តាវ ចិរបារិវាសិយដ្ឋេន អាសវា វេទិតព្ពា។ ចក្ខុតោ រូបេ សវតិ អាសវតិ សន្ទតិ បវត្តតិ។ សោតតោ សទ្ទេ។ ឃានតោ គន្ធេ។ ជិវ្ហាតោ រសេ។ កាយតោ ផោដ្ឋព្ពេ។ មនតោ ធម្មេ សវតិ អាសវតិ សន្ទតិ បវត្តតីតិ ឯវំ អាសវនដ្ឋេន អាសវាតិ វេទិតព្ពា។

    Tayoāsavāti ettha cirapārivāsiyaṭṭhena vā āsavanaṭṭhena vā āsavā. Tattha ‘‘purimā, bhikkhave, koṭi na paññāyati avijjāya, ito pubbe avijjā nāhosi, atha pacchā samabhavī’’ti, ‘‘purimā , bhikkhave, koṭi na paññāyati bhavataṇhāya bhavadiṭṭhiyā, ito pubbe bhavadiṭṭhi nāhosi, atha pacchā samabhavī’’ti evaṃ tāva cirapārivāsiyaṭṭhena āsavā veditabbā. Cakkhuto rūpe savati āsavati sandati pavattati. Sotato sadde. Ghānato gandhe. Jivhāto rase. Kāyato phoṭṭhabbe. Manato dhamme savati āsavati sandati pavattatīti evaṃ āsavanaṭṭhena āsavāti veditabbā.

    បាឡិយំ បន កត្ថចិ ទ្វេ អាសវា អាគតា ‘‘ទិដ្ឋធម្មិកា ច អាសវា សម្បរាយិកា ច អាសវា’’តិ, កត្ថចិ ‘‘តយោមេ, ភិក្ខវេ, អាសវា។ កាមាសវោ ភវាសវោ អវិជ្ជាសវោ’’តិ តយោ។ អភិធម្មេ តេយេវ ទិដ្ឋាសវេន សទ្ធិំ ចត្តារោ។ និព្ពេធិកបរិយាយេ ‘‘អត្ថិ, ភិក្ខវេ, អាសវា និរយគាមិនិយា, អត្ថិ អាសវា តិរច្ឆានយោនិគាមិនិយា, អត្ថិ អាសវា បេត្តិវិសយគាមិនិយា, អត្ថិ អាសវា មនុស្សលោកគាមិនិយា អត្ថិ អាសវា ទេវលោកគាមិនិយា’’តិ ឯវំ បញ្ច។ ឆក្កនិបាតេ អាហុនេយ្យសុត្តេ ‘‘អត្ថិ, ភិក្ខវេ, អាសវា សំវរា បហាតព្ពា, អត្ថិ អាសវា បដិសេវនា បហាតព្ពា, អត្ថិ អាសវា បរិវជ្ជនា បហាតព្ពា, អត្ថិ អាសវា អធិវាសនា បហាតព្ពា, អត្ថិ អាសវា វិនោទនា បហាតព្ពា, អត្ថិ អាសវា ភាវនា បហាតព្ពា’’តិ ឯវំ ឆ។ សព្ពាសវបរិយាយេ តេយេវ ទស្សនាបហាតព្ពេហិ សទ្ធិំ សត្ត។ ឥមស្មិំ បន សង្គីតិសុត្តេ តយោ។ តត្ថ ‘‘យោ កាមេសុ កាមច្ឆន្ទោ’’តិ ឯវំ វុត្តោ បញ្ចកាមគុណិកោ រាគោ កាមាសវោ នាម។ ‘‘យោ ភវេសុ ភវច្ឆន្ទោ’’តិ ឯវំ វុត្តោ សស្សតទិដ្ឋិសហគតោ រាគោ, ភវវសេន វា បត្ថនា ភវាសវោ នាម។ ‘‘ទុក្ខេ អញ្ញាណ’’ន្តិអាទិនា នយេន អាគតា អវិជ្ជា អវិជ្ជាសវោ នាមាតិ។ កាមភវាទយោ កាមធាតុអាទិវសេន វុត្តាយេវ។

    Pāḷiyaṃ pana katthaci dve āsavā āgatā ‘‘diṭṭhadhammikā ca āsavā samparāyikā ca āsavā’’ti, katthaci ‘‘tayome, bhikkhave, āsavā. Kāmāsavo bhavāsavo avijjāsavo’’ti tayo. Abhidhamme teyeva diṭṭhāsavena saddhiṃ cattāro. Nibbedhikapariyāye ‘‘atthi, bhikkhave, āsavā nirayagāminiyā, atthi āsavā tiracchānayonigāminiyā, atthi āsavā pettivisayagāminiyā, atthi āsavā manussalokagāminiyā atthi āsavā devalokagāminiyā’’ti evaṃ pañca. Chakkanipāte āhuneyyasutte ‘‘atthi, bhikkhave, āsavā saṃvarā pahātabbā, atthi āsavā paṭisevanā pahātabbā, atthi āsavā parivajjanā pahātabbā, atthi āsavā adhivāsanā pahātabbā, atthi āsavā vinodanā pahātabbā, atthi āsavā bhāvanā pahātabbā’’ti evaṃ cha. Sabbāsavapariyāye teyeva dassanāpahātabbehi saddhiṃ satta. Imasmiṃ pana saṅgītisutte tayo. Tattha ‘‘yo kāmesu kāmacchando’’ti evaṃ vutto pañcakāmaguṇiko rāgo kāmāsavo nāma. ‘‘Yo bhavesu bhavacchando’’ti evaṃ vutto sassatadiṭṭhisahagato rāgo, bhavavasena vā patthanā bhavāsavo nāma. ‘‘Dukkhe aññāṇa’’ntiādinā nayena āgatā avijjā avijjāsavo nāmāti. Kāmabhavādayo kāmadhātuādivasena vuttāyeva.

    កាមេសនាទីសុ ‘‘តត្ថ កតមា កាមេសនា? យោ កាមេសុ កាមច្ឆន្ទោ កាមជ្ឈោសានំ, អយំ វុច្ចតិ កាមេសនា’’តិ ឯវំ វុត្តោ កាមគវេសនរាគោ កាមេសនា នាម។ ‘‘តត្ថ កតមា ភវេសនា? យោ ភវេសុ ភវច្ឆន្ទោ ភវជ្ឈោសានំ, អយំ វុច្ចតិ ភវេសនា’’តិ ឯវំ វុត្តោ ភវគវេសនរាគោ ភវេសនា នាម។ ‘‘តត្ថ កតមា ព្រហ្មចរិយេសនា? សស្សតោ លោកោតិ វា…បេ.… នេវ ហោតិ ន នហោតិ តថាគតោ បរម្មរណាតិ វា, យា ឯវរូបា ទិដ្ឋិ ទិដ្ឋិគតំ វិបរិយេសគ្គាហោ , អយំ វុច្ចតិ ព្រហ្មចរិយេសនា’’តិ ឯវំ វុត្តា ទិដ្ឋិគតិកសម្មតស្ស ព្រហ្មចរិយស្ស គវេសនទិដ្ឋិ ព្រហ្មចរិយេសនា នាម។ ន កេវលញ្ច ភវរាគទិដ្ឋិយោវ, តទេកដ្ឋំ កម្មម្បិ ឯសនាយេវ។ វុត្តញ្ហេតំ ‘‘តត្ថ កតមា កាមេសនា? កាមរាគោ តទេកដ្ឋំ អកុសលំ កាយកម្មំ វចីកម្មំ មនោកម្មំ, អយំ វុច្ចតិ កាមេសនា។ តត្ថ កតមា ភវេសនា? ភវរាគោ តទេកដ្ឋំ អកុសលំ កាយកម្មំ វចីកម្មំ មនោកម្មំ, អយំ វុច្ចតិ ភវេសនា។ តត្ថ កតមា ព្រហ្មចរិយេសនា? អន្តគ្គាហិកា ទិដ្ឋិ តទេកដ្ឋំ អកុសលំ កាយកម្មំ វចីកម្មំ មនោកម្មំ, អយំ វុច្ចតិ ព្រហ្មចរិយេសនា’’តិ។

    Kāmesanādīsu ‘‘tattha katamā kāmesanā? Yo kāmesu kāmacchando kāmajjhosānaṃ, ayaṃ vuccati kāmesanā’’ti evaṃ vutto kāmagavesanarāgo kāmesanā nāma. ‘‘Tattha katamā bhavesanā? Yo bhavesu bhavacchando bhavajjhosānaṃ, ayaṃ vuccati bhavesanā’’ti evaṃ vutto bhavagavesanarāgo bhavesanā nāma. ‘‘Tattha katamā brahmacariyesanā? Sassato lokoti vā…pe… neva hoti na nahoti tathāgato parammaraṇāti vā, yā evarūpā diṭṭhi diṭṭhigataṃ vipariyesaggāho , ayaṃ vuccati brahmacariyesanā’’ti evaṃ vuttā diṭṭhigatikasammatassa brahmacariyassa gavesanadiṭṭhi brahmacariyesanā nāma. Na kevalañca bhavarāgadiṭṭhiyova, tadekaṭṭhaṃ kammampi esanāyeva. Vuttañhetaṃ ‘‘tattha katamā kāmesanā? Kāmarāgo tadekaṭṭhaṃ akusalaṃ kāyakammaṃ vacīkammaṃ manokammaṃ, ayaṃ vuccati kāmesanā. Tattha katamā bhavesanā? Bhavarāgo tadekaṭṭhaṃ akusalaṃ kāyakammaṃ vacīkammaṃ manokammaṃ, ayaṃ vuccati bhavesanā. Tattha katamā brahmacariyesanā? Antaggāhikā diṭṭhi tadekaṭṭhaṃ akusalaṃ kāyakammaṃ vacīkammaṃ manokammaṃ, ayaṃ vuccati brahmacariyesanā’’ti.

    វិធាសុ ‘‘កថំវិធំ សីលវន្តំ វទន្តិ, កថំវិធំ បញ្ញវន្តំ វទន្តី’’តិអាទីសុ (សំ. និ. ១.៩៥) អាការសណ្ឋានំ វិធា នាម។ ‘‘ឯកវិធេន ញាណវត្ថុ ទុវិធេន ញាណវត្ថូ’’តិអាទីសុ (វិភ. ៧៥១) កោដ្ឋាសោ។ ‘‘សេយ្យោហមស្មីតិ វិធា’’តិអាទីសុ (វិភ. ៩២០) មានោ វិធា នាម។ ឥធ សោ អធិប្បេតោ។ មានោ ហិ សេយ្យាទិវសេន វិទហនតោ វិធាតិ វុច្ចតិ។ សេយ្យោហមស្មីតិ ឥមិនា សេយ្យសទិសហីនានំ វសេន តយោ មានា វុត្តា។ សទិសហីនេសុបិ ឯសេវ នយោ។

    Vidhāsu ‘‘kathaṃvidhaṃ sīlavantaṃ vadanti, kathaṃvidhaṃ paññavantaṃ vadantī’’tiādīsu (saṃ. ni. 1.95) ākārasaṇṭhānaṃ vidhā nāma. ‘‘Ekavidhena ñāṇavatthu duvidhena ñāṇavatthū’’tiādīsu (vibha. 751) koṭṭhāso. ‘‘Seyyohamasmīti vidhā’’tiādīsu (vibha. 920) māno vidhā nāma. Idha so adhippeto. Māno hi seyyādivasena vidahanato vidhāti vuccati. Seyyohamasmīti iminā seyyasadisahīnānaṃ vasena tayo mānā vuttā. Sadisahīnesupi eseva nayo.

    អយញ្ហិ មានោ នាម សេយ្យស្ស តិវិធោ, សទិសស្ស តិវិធោ, ហីនស្ស តិវិធោតិ នវវិធោ ហោតិ។ តត្ថ ‘‘សេយ្យស្ស សេយ្យោហមស្មី’’តិ មានោ រាជូនញ្ចេវ បព្ពជិតានញ្ច ឧប្បជ្ជតិ។

    Ayañhi māno nāma seyyassa tividho, sadisassa tividho, hīnassa tividhoti navavidho hoti. Tattha ‘‘seyyassa seyyohamasmī’’ti māno rājūnañceva pabbajitānañca uppajjati.

    រាជា ហិ រដ្ឋេន វា ធនវាហនេហិ វា ‘‘កោ មយា សទិសោ អត្ថី’’តិ ឯតំ មានំ ករោតិ ។ បព្ពជិតោបិ សីលធុតង្គាទីហិ ‘‘កោ មយា សទិសោ អត្ថី’’តិ ឯតំ មានំ ករោតិ។ ‘‘សេយ្យស្ស សទិសោហមស្មី’’តិ មានោបិ ឯតេសំយេវ ឧប្បជ្ជតិ។ រាជា ហិ រដ្ឋេន វា ធនវាហនេហិ វា អញ្ញរាជូហិ សទ្ធិំ មយ្ហំ កិំ នានាករណន្តិ ឯតំ មានំ ករោតិ។ បព្ពជិតោបិ សីលធុតង្គាទីហិបិ អញ្ញេន ភិក្ខុនា មយ្ហំ កិំ នានាករណន្តិ ឯតំ មានំ ករោតិ។ ‘‘សេយ្យស្ស ហីនោហមស្មី’’តិ មានោបិ ឯតេសំយេវ ឧប្បជ្ជតិ។ យស្ស ហិ រញ្ញោ រដ្ឋំ វា ធនវាហនាទីនិ វា នាតិសម្បន្នានិ ហោន្តិ, សោ មយ្ហំ រាជាតិ វោហារមុខមត្តមេវ, កិំ រាជា នាម អហន្តិ ឯតំ មានំ ករោតិ។ បព្ពជិតោបិ អប្បលាភសក្ការោ អហំ ធម្មកថិកោ ពហុស្សុតោ មហាថេរោតិ កថាមត្តកមេវ, កិំ ធម្មកថិកោ នាមាហំ កិំ ពហុស្សុតោ កិំ មហាថេរោ យស្ស មេ លាភសក្ការោ នត្ថីតិ ឯតំ មានំ ករោតិ។

    Rājā hi raṭṭhena vā dhanavāhanehi vā ‘‘ko mayā sadiso atthī’’ti etaṃ mānaṃ karoti . Pabbajitopi sīladhutaṅgādīhi ‘‘ko mayā sadiso atthī’’ti etaṃ mānaṃ karoti. ‘‘Seyyassa sadisohamasmī’’ti mānopi etesaṃyeva uppajjati. Rājā hi raṭṭhena vā dhanavāhanehi vā aññarājūhi saddhiṃ mayhaṃ kiṃ nānākaraṇanti etaṃ mānaṃ karoti. Pabbajitopi sīladhutaṅgādīhipi aññena bhikkhunā mayhaṃ kiṃ nānākaraṇanti etaṃ mānaṃ karoti. ‘‘Seyyassa hīnohamasmī’’ti mānopi etesaṃyeva uppajjati. Yassa hi rañño raṭṭhaṃ vā dhanavāhanādīni vā nātisampannāni honti, so mayhaṃ rājāti vohāramukhamattameva, kiṃ rājā nāma ahanti etaṃ mānaṃ karoti. Pabbajitopi appalābhasakkāro ahaṃ dhammakathiko bahussuto mahātheroti kathāmattakameva, kiṃ dhammakathiko nāmāhaṃ kiṃ bahussuto kiṃ mahāthero yassa me lābhasakkāro natthīti etaṃ mānaṃ karoti.

    ‘‘សទិសស្ស សេយ្យោហមស្មី’’តិ មានាទយោ អមច្ចាទីនំ ឧប្បជ្ជន្តិ។ អមច្ចោ វា ហិ រដ្ឋិយោ វា ភោគយានវាហនាទីហិ កោ មយា សទិសោ អញ្ញោ រាជបុរិសោ អត្ថីតិ វា មយ្ហំ អញ្ញេហិ សទ្ធិំ កិំ នានាករណន្តិ វា អមច្ចោតិ នាមមេវ មយ្ហំ, ឃាសច្ឆាទនមត្តម្បិ មេ នត្ថិ, កិំ អមច្ចោ នាមាហន្តិ វា ឯតេ មានេ ករោតិ។

    ‘‘Sadisassa seyyohamasmī’’ti mānādayo amaccādīnaṃ uppajjanti. Amacco vā hi raṭṭhiyo vā bhogayānavāhanādīhi ko mayā sadiso añño rājapuriso atthīti vā mayhaṃ aññehi saddhiṃ kiṃ nānākaraṇanti vā amaccoti nāmameva mayhaṃ, ghāsacchādanamattampi me natthi, kiṃ amacco nāmāhanti vā ete māne karoti.

    ‘‘ហីនស្ស សេយ្យោហមស្មី’’តិ មានាទយោ ទាសាទីនំ ឧប្បជ្ជន្តិ។ ទាសោ ហិ មាតិតោ វា បិតិតោ វា កោ មយា សទិសោ អញ្ញោ ទាសោ នាម អត្ថិ, អញ្ញេ ជីវិតុំ អសក្កោន្តា កុច្ឆិហេតុ ទាសា ជាតា, អហំ បន បវេណីអាគតត្តា សេយ្យោតិ វា បវេណីអាគតភាវេន ឧភតោសុទ្ធិកទាសត្តេន អសុកទាសេន នាម សទ្ធិំ កិំ មយ្ហំ នានាករណន្តិ វា កុច្ឆិវសេនាហំ ទាសព្យ ឧបគតោ, មាតាបិតុកោដិយា បន មេ ទាសដ្ឋានំ នត្ថិ, កិំ ទាសោ នាម អហន្តិ វា ឯតេ មានេ ករោតិ។ យថា ច ទាសោ, ឯវំ បុក្កុសចណ្ឌាលាទយោបិ ឯតេ មានេ ករោន្តិយេវ។

    ‘‘Hīnassa seyyohamasmī’’ti mānādayo dāsādīnaṃ uppajjanti. Dāso hi mātito vā pitito vā ko mayā sadiso añño dāso nāma atthi, aññe jīvituṃ asakkontā kucchihetu dāsā jātā, ahaṃ pana paveṇīāgatattā seyyoti vā paveṇīāgatabhāvena ubhatosuddhikadāsattena asukadāsena nāma saddhiṃ kiṃ mayhaṃ nānākaraṇanti vā kucchivasenāhaṃ dāsabya upagato, mātāpitukoṭiyā pana me dāsaṭṭhānaṃ natthi, kiṃ dāso nāma ahanti vā ete māne karoti. Yathā ca dāso, evaṃ pukkusacaṇḍālādayopi ete māne karontiyeva.

    ឯត្ថ ច សេយ្យស្ស សេយ្យោហមស្មីតិ, ច សទិសស្ស សទិសោហមស្មីតិ ច ហីនស្ស ហីនោហមស្មីតិ ច ឥមេ តយោ មានា យាថាវមានា នាម អរហត្តមគ្គវជ្ឈា។ សេសា ឆ មានា អយាថាវមានា នាម បឋមមគ្គវជ្ឈា។

    Ettha ca seyyassa seyyohamasmīti, ca sadisassa sadisohamasmīti ca hīnassa hīnohamasmīti ca ime tayo mānā yāthāvamānā nāma arahattamaggavajjhā. Sesā cha mānā ayāthāvamānā nāma paṭhamamaggavajjhā.

    តយោ អទ្ធាតិ តយោ កាលា។ អតីតោ អទ្ធាតិអាទីសុ ទ្វេបរិយាយា សុត្តន្តបរិយាយោ ច អភិធម្មបរិយាយោ ច។ សុត្តន្តបរិយាយេន បដិសន្ធិតោ បុព្ពេ អតីតោ អទ្ធា នាម។ ចុតិតោ បច្ឆា អនាគតោ អទ្ធា នាម។ សហ ចុតិបដិសន្ធីហិ តទន្តរំ បច្ចុប្បន្នោ អទ្ធា នាម។ អភិធម្មបរិយាយេន តីសុ ខណេសុ ភង្គតោ ឧទ្ធំ អតីតោ អទ្ធា នាម។ ឧប្បាទតោ បុព្ពេ អនាគតោ អទ្ធា នាម។ ខណត្តយេ បច្ចុប្បន្នោ អទ្ធា នាម។ អតីតាទិភេទោ ច នាម អយំ ធម្មានំ ហោតិ, ន កាលស្ស។ អតីតាទិភេទេ បន ធម្មេ ឧបាទាយ ឥធ បរមត្ថតោ អវិជ្ជមានោបិ កាលោ តេនេវ វោហារេន វុត្តោតិ វេទិតព្ពោ។

    Tayo addhāti tayo kālā. Atīto addhātiādīsu dvepariyāyā suttantapariyāyo ca abhidhammapariyāyo ca. Suttantapariyāyena paṭisandhito pubbe atīto addhā nāma. Cutito pacchā anāgato addhā nāma. Saha cutipaṭisandhīhi tadantaraṃ paccuppanno addhā nāma. Abhidhammapariyāyena tīsu khaṇesu bhaṅgato uddhaṃ atīto addhā nāma. Uppādato pubbe anāgatoaddhā nāma. Khaṇattaye paccuppanno addhā nāma. Atītādibhedo ca nāma ayaṃ dhammānaṃ hoti, na kālassa. Atītādibhede pana dhamme upādāya idha paramatthato avijjamānopi kālo teneva vohārena vuttoti veditabbo.

    តយោ អន្តាតិ តយោ កោដ្ឋាសា។ ‘‘កាយពន្ធនស្ស អន្តោ ជីរតី’’តិអាទីសុ (ចូឡវ. ២៧៨) ហិ អន្តោយេវ អន្តោ។ ‘‘ឯសេវន្តោ ទុក្ខស្សា’’តិអាទីសុ (សំ. និ. ២.៥១) បរភាគោ អន្តោ។ ‘‘អន្តមិទំ, ភិក្ខវេ, ជីវិកាន’’ន្តិ (សំ. និ. ៣.៨០) ឯត្ថ លាមកភាវោ អន្តោ។ ‘‘សក្កាយោ ខោ, អាវុសោ, បឋមោ អន្តោ’’តិអាទីសុ (អ. និ. ៦.៦១) កោដ្ឋាសោ អន្តោ។ ឥធ កោដ្ឋាសោ អធិប្បេតោ។ សក្កាយោតិ បញ្ចុបាទានក្ខន្ធា។ សក្កាយសមុទយោតិ តេសំ និព្ពត្តិកា បុរិមតណ្ហា។ សក្កាយនិរោធោតិ ឧភិន្នំ អប្បវត្តិភូតំ និព្ពានំ។ មគ្គោ បន និរោធាធិគមស្ស ឧបាយត្តា និរោធេ គហិតេ គហិតោវាតិ វេទិតព្ពោ។

    Tayo antāti tayo koṭṭhāsā. ‘‘Kāyabandhanassa anto jīratī’’tiādīsu (cūḷava. 278) hi antoyeva anto. ‘‘Esevanto dukkhassā’’tiādīsu (saṃ. ni. 2.51) parabhāgo anto. ‘‘Antamidaṃ, bhikkhave, jīvikāna’’nti (saṃ. ni. 3.80) ettha lāmakabhāvo anto. ‘‘Sakkāyo kho, āvuso, paṭhamo anto’’tiādīsu (a. ni. 6.61) koṭṭhāso anto. Idha koṭṭhāso adhippeto. Sakkāyoti pañcupādānakkhandhā. Sakkāyasamudayoti tesaṃ nibbattikā purimataṇhā. Sakkāyanirodhoti ubhinnaṃ appavattibhūtaṃ nibbānaṃ. Maggo pana nirodhādhigamassa upāyattā nirodhe gahite gahitovāti veditabbo.

    ទុក្ខទុក្ខតាតិ ទុក្ខភូតា ទុក្ខតា។ ទុក្ខវេទនាយេតំ នាមំ។ សង្ខារទុក្ខតាតិ សង្ខារភាវេន ទុក្ខតា។ អទុក្ខមសុខាវេទនាយេតំ នាមំ។ សា ហិ សង្ខតត្តា ឧប្បាទជរាភង្គបីឡិតា, តស្មា អញ្ញទុក្ខសភាវវិរហតោ សង្ខារទុក្ខតាតិ វុត្តា។ វិបរិណាមទុក្ខតាតិ វិបរិណាមេ ទុក្ខតា។ សុខវេទនាយេតំ នាមំ។ សុខស្ស ហិ វិបរិណាមេ ទុក្ខំ ឧប្បជ្ជតិ, តស្មា សុខំ វិបរិណាមទុក្ខតាតិ វុត្តំ។ អបិច ឋបេត្វា ទុក្ខវេទនំ សុខវេទនញ្ច សព្ពេបិ តេភូមកា ធម្មា ‘‘សព្ពេ សង្ខារា ទុក្ខា’’តិ វចនតោ សង្ខារទុក្ខតាតិ វេទិតព្ពា។

    Dukkhadukkhatāti dukkhabhūtā dukkhatā. Dukkhavedanāyetaṃ nāmaṃ. Saṅkhāradukkhatāti saṅkhārabhāvena dukkhatā. Adukkhamasukhāvedanāyetaṃ nāmaṃ. Sā hi saṅkhatattā uppādajarābhaṅgapīḷitā, tasmā aññadukkhasabhāvavirahato saṅkhāradukkhatāti vuttā. Vipariṇāmadukkhatāti vipariṇāme dukkhatā. Sukhavedanāyetaṃ nāmaṃ. Sukhassa hi vipariṇāme dukkhaṃ uppajjati, tasmā sukhaṃ vipariṇāmadukkhatāti vuttaṃ. Apica ṭhapetvā dukkhavedanaṃ sukhavedanañca sabbepi tebhūmakā dhammā ‘‘sabbe saṅkhārā dukkhā’’ti vacanato saṅkhāradukkhatāti veditabbā.

    មិច្ឆត្តនិយតោតិ មិច្ឆាសភាវោ ហុត្វា និយតោ។ និយតមិច្ឆាទិដ្ឋិយា សទ្ធិំ អានន្តរិយកម្មស្សេតំ នាមំ។ សម្មាសភាវេ និយតោ សម្មត្តនិយតោ។ ចតុន្នំ អរិយមគ្គានមេតំ នាមំ។ ន និយតោតិ អនិយតោ។ អវសេសានំ ធម្មានមេតំ នាមំ។

    Micchattaniyatoti micchāsabhāvo hutvā niyato. Niyatamicchādiṭṭhiyā saddhiṃ ānantariyakammassetaṃ nāmaṃ. Sammāsabhāve niyato sammattaniyato. Catunnaṃ ariyamaggānametaṃ nāmaṃ. Na niyatoti aniyato. Avasesānaṃ dhammānametaṃ nāmaṃ.

    តយោ តមាតិ ‘‘តមន្ធការោ សម្មោហោ អវិជ្ជោឃោ មហាភយោ’’តិ វចនតោ អវិជ្ជា តមោ នាម។ ឥធ បន អវិជ្ជាសីសេន វិចិកិច្ឆា វុត្តា។ អារព្ភាតិ អាគម្ម។ កង្ខតីតិ កង្ខំ ឧប្បាទេតិ។ វិចិកិច្ឆតីតិ វិចិនន្តោ កិច្ឆំ អាបជ្ជតិ, សន្និដ្ឋាតុំ ន សក្កោតិ។ នាធិមុច្ឆតីតិ តត្ថ អធិមុច្ឆិតុំ ន សក្កោតិ។ ន សម្បសីទតីតិ តំ អារព្ភ បសាទំ អារោបេតុំ ន សក្កោតិ។

    Tayo tamāti ‘‘tamandhakāro sammoho avijjogho mahābhayo’’ti vacanato avijjā tamo nāma. Idha pana avijjāsīsena vicikicchā vuttā. Ārabbhāti āgamma. Kaṅkhatīti kaṅkhaṃ uppādeti. Vicikicchatīti vicinanto kicchaṃ āpajjati, sanniṭṭhātuṃ na sakkoti. Nādhimucchatīti tattha adhimucchituṃ na sakkoti. Na sampasīdatīti taṃ ārabbha pasādaṃ āropetuṃ na sakkoti.

    អរក្ខេយ្យានីតិ ន រក្ខិតព្ពានិ។ តីសុ ទ្វារេសុ បច្ចេកំ រក្ខណកិច្ចំ នត្ថិ, សព្ពានិ សតិយា ឯវ រក្ខិតានីតិ ទីបេតិ។ នត្ថិ តថាគតស្សាតិ។ ‘‘ឥទំ នាម មេ សហសា ឧប្បន្នំ កាយទុច្ចរិតំ, ឥមាហំ យថា មេ បរោ ន ជានាតិ , តថា រក្ខាមិ, បដិច្ឆាទេមី’’តិ ឯវំ រក្ខិតព្ពំ នត្ថិ តថាគតស្ស កាយទុច្ចរិតំ។ សេសេសុបិ ឯសេវ នយោ។ កិំ បន សេសខីណាសវានំ កាយសមាចារាទយោ អបរិសុទ្ធាតិ? នោ អបរិសុទ្ធា។ ន បន តថាគតស្ស វិយ បរិសុទ្ធា។ អប្បស្សុតខីណាសវោ ហិ កិញ្ចាបិ លោកវជ្ជំ នាបជ្ជតិ, បណ្ណត្តិយំ បន អកោវិទត្តា វិហារការំ កុដិការំ សហគារំ សហសេយ្យន្តិ ឯវរូបា កាយទ្វារេ អាបត្តិយោ អាបជ្ជតិ។ សញ្ចរិត្តំ បទសោធម្មំ ឧត្តរិឆប្បញ្ចវាចំ ភូតារោចនន្តិ ឯវរូបា វចីទ្វារេ អាបត្តិយោ អាបជ្ជតិ។ ឧបនិក្ខិត្តសាទិយនវសេន មនោទ្វារេ រូបិយប្បដិគ្គាហណាបត្តិំ អាបជ្ជតិ, ធម្មសេនាបតិសទិសស្សាបិ ហិ ខីណាសវស្ស មនោទ្វារេ សឧបារម្ភវសេន មនោទុច្ចរិតំ ឧប្បជ្ជតិ ឯវ។

    Arakkheyyānīti na rakkhitabbāni. Tīsu dvāresu paccekaṃ rakkhaṇakiccaṃ natthi, sabbāni satiyā eva rakkhitānīti dīpeti. Natthi tathāgatassāti. ‘‘Idaṃ nāma me sahasā uppannaṃ kāyaduccaritaṃ, imāhaṃ yathā me paro na jānāti , tathā rakkhāmi, paṭicchādemī’’ti evaṃ rakkhitabbaṃ natthi tathāgatassa kāyaduccaritaṃ. Sesesupi eseva nayo. Kiṃ pana sesakhīṇāsavānaṃ kāyasamācārādayo aparisuddhāti? No aparisuddhā. Na pana tathāgatassa viya parisuddhā. Appassutakhīṇāsavo hi kiñcāpi lokavajjaṃ nāpajjati, paṇṇattiyaṃ pana akovidattā vihārakāraṃ kuṭikāraṃ sahagāraṃ sahaseyyanti evarūpā kāyadvāre āpattiyo āpajjati. Sañcarittaṃ padasodhammaṃ uttarichappañcavācaṃ bhūtārocananti evarūpā vacīdvāre āpattiyo āpajjati. Upanikkhittasādiyanavasena manodvāre rūpiyappaṭiggāhaṇāpattiṃ āpajjati, dhammasenāpatisadisassāpi hi khīṇāsavassa manodvāre saupārambhavasena manoduccaritaṃ uppajjati eva.

    ចាតុមវត្ថុស្មិញ្ហិ បញ្ចហិ ភិក្ខុសតេហិ សទ្ធិំ សារិបុត្តមោគ្គល្លានានំ បណាមិតកាលេ តេសំ អត្ថាយ ចាតុមេយ្យកេហិ សក្យេហិ ភគវតិ ខមាបិតេ ថេរោ ភគវតា ‘‘កិន្តិ តេ សារិបុត្ត អហោសិ មយា ភិក្ខុសង្ឃេ បណាមិតេ’’តិ បុដ្ឋោ អហំ បរិសាយ អព្យត្តភាវេន សត្ថារា បណាមិតោ។ ឥតោ ទានិ បដ្ឋាយ បរំ ន ឱវទិស្សាមីតិ ចិត្តំ ឧប្បាទេត្វា អាហ ‘‘ឯវំ ខោ មេ, ភន្តេ, អហោសិ ភគវតា ភិក្ខុសង្ឃោ បណាមិតោ, អប្បោស្សុក្កោ ទានិ ភគវា ទិដ្ឋធម្មសុខវិហារំ អនុយុត្តោ វិហរិស្សតិ, មយម្បិ ទានិ អប្បោស្សុក្កា ទិដ្ឋធម្មសុខវិហារំ អនុយុត្តា វិហរិស្សាមា’’តិ។

    Cātumavatthusmiñhi pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ sāriputtamoggallānānaṃ paṇāmitakāle tesaṃ atthāya cātumeyyakehi sakyehi bhagavati khamāpite thero bhagavatā ‘‘kinti te sāriputta ahosi mayā bhikkhusaṅghe paṇāmite’’ti puṭṭho ahaṃ parisāya abyattabhāvena satthārā paṇāmito. Ito dāni paṭṭhāya paraṃ na ovadissāmīti cittaṃ uppādetvā āha ‘‘evaṃ kho me, bhante, ahosi bhagavatā bhikkhusaṅgho paṇāmito, appossukko dāni bhagavā diṭṭhadhammasukhavihāraṃ anuyutto viharissati, mayampi dāni appossukkā diṭṭhadhammasukhavihāraṃ anuyuttā viharissāmā’’ti.

    អថស្ស តស្មិំ មនោទុច្ចរិតេ ឧបារម្ភំ អារោបេន្តោ សត្ថា អាហ – ‘‘អាគមេហិ ត្វំ, សារិបុត្ត ន ខោ តេ, សារិបុត្ត, បុនបិ ឯវរូបំ ចិត្តំ ឧប្បាទេតព្ព’’ន្តិ។ ឯវំ បរំ ន ឱវទិស្សាមិ នានុសាសិស្សាមីតិ វិតក្កិតមត្តម្បិ ថេរស្ស មនោទុច្ចរិតំ នាម ជាតំ។ ភគវតោ បន ឯត្តកំ នាម នត្ថិ, អនច្ឆរិយញ្ចេតំ។ សព្ពញ្ញុតំ បត្តស្ស ទុច្ចរិតំ ន ភវេយ្យ។ ពោធិសត្តភូមិយំ ឋិតស្ស ឆព្ពស្សានិ បធានំ អនុយុញ្ជន្តស្សាបិ បនស្ស នាហោសិ។ ឧទរច្ឆវិយា បិដ្ឋិកណ្ដកំ អល្លីនាយ ‘‘កាលង្កតោ សមណោ គោតមោ’’តិ ទេវតានំ វិមតិយា ឧប្បជ្ជមានាយបិ ‘‘សិទ្ធត្ថ កស្មា កិលមសិ? សក្កា ភោគេ ច ភុញ្ជិតុំ បុញ្ញានិ ច កាតុ’’ន្តិ មារេន បាបិមតា វុច្ចមានស្ស ‘‘ភោគេ ភុញ្ជិស្សាមី’’តិ វិតក្កមត្តម្បិ នុប្បជ្ជតិ។ អថ នំ មារោ ពោធិសត្តកាលេ ឆព្ពស្សានិ ពុទ្ធកាលេ ឯកំ វស្សំ អនុពន្ធិត្វា កិញ្ចិ វជ្ជំ អបស្សិត្វា ឥទំ វត្វា បក្កាមិ –

    Athassa tasmiṃ manoduccarite upārambhaṃ āropento satthā āha – ‘‘āgamehi tvaṃ, sāriputta na kho te, sāriputta, punapi evarūpaṃ cittaṃ uppādetabba’’nti. Evaṃ paraṃ na ovadissāmi nānusāsissāmīti vitakkitamattampi therassa manoduccaritaṃ nāma jātaṃ. Bhagavato pana ettakaṃ nāma natthi, anacchariyañcetaṃ. Sabbaññutaṃ pattassa duccaritaṃ na bhaveyya. Bodhisattabhūmiyaṃ ṭhitassa chabbassāni padhānaṃ anuyuñjantassāpi panassa nāhosi. Udaracchaviyā piṭṭhikaṇṭakaṃ allīnāya ‘‘kālaṅkato samaṇo gotamo’’ti devatānaṃ vimatiyā uppajjamānāyapi ‘‘siddhattha kasmā kilamasi? Sakkā bhoge ca bhuñjituṃ puññāni ca kātu’’nti mārena pāpimatā vuccamānassa ‘‘bhoge bhuñjissāmī’’ti vitakkamattampi nuppajjati. Atha naṃ māro bodhisattakāle chabbassāni buddhakāle ekaṃ vassaṃ anubandhitvā kiñci vajjaṃ apassitvā idaṃ vatvā pakkāmi –

    ‘‘សត្តវស្សានិ ភគវន្តំ, អនុពន្ធិំ បទាបទំ;

    ‘‘Sattavassāni bhagavantaṃ, anubandhiṃ padāpadaṃ;

    ឱតារំ នាធិគច្ឆិស្សំ, សម្ពុទ្ធស្ស សតីមតោ’’តិ។ (សុ. និ. ៤៤៨);

    Otāraṃ nādhigacchissaṃ, sambuddhassa satīmato’’ti. (su. ni. 448);

    អបិច អដ្ឋារសន្នំ ពុទ្ធធម្មានំ វសេនាបិ ភគវតោ ទុច្ចរិតាភាវោ វេទិតព្ពោ។ អដ្ឋារស ពុទ្ធធម្មា នាម នត្ថិ តថាគតស្ស កាយទុច្ចរិតំ, នត្ថិ វចីទុច្ចរិតំ, នត្ថិ មនោទុច្ចរិតំ, អតីតេ ពុទ្ធស្ស អប្បដិហតញាណំ, អនាគតេ, បច្ចុប្បន្នេ ពុទ្ធស្ស អប្បដិហតញាណំ, សព្ពំ កាយកម្មំ ពុទ្ធស្ស ភគវតោ ញាណានុបរិវត្តិ, សព្ពំ វចីកម្មំ, សព្ពំ មនោកម្មំ ពុទ្ធស្ស ភគវតោ ញាណានុបរិវត្តិ, នត្ថិ ឆន្ទស្ស ហានិ, នត្ថិ វីរិយស្ស ហានិ, នត្ថិ សតិយា ហានិ, នត្ថិ ទវា, នត្ថិ រវា, នត្ថិ ចលិតំ នត្ថិ សហសា, នត្ថិ អព្យាវដោ មនោ, នត្ថិ អកុសលចិត្តន្តិ។

    Apica aṭṭhārasannaṃ buddhadhammānaṃ vasenāpi bhagavato duccaritābhāvo veditabbo. Aṭṭhārasa buddhadhammā nāma natthi tathāgatassa kāyaduccaritaṃ, natthi vacīduccaritaṃ, natthi manoduccaritaṃ, atīte buddhassa appaṭihatañāṇaṃ, anāgate, paccuppanne buddhassa appaṭihatañāṇaṃ, sabbaṃ kāyakammaṃ buddhassa bhagavato ñāṇānuparivatti, sabbaṃ vacīkammaṃ, sabbaṃ manokammaṃ buddhassa bhagavato ñāṇānuparivatti, natthi chandassa hāni, natthi vīriyassa hāni, natthi satiyā hāni, natthi davā, natthi ravā, natthi calitaṃ natthi sahasā, natthi abyāvaṭo mano, natthi akusalacittanti.

    កិញ្ចនាតិ បលិពោធា។ រាគោ កិញ្ចនន្តិ រាគោ ឧប្បជ្ជមានោ សត្តេ ពន្ធតិ បលិពុន្ធតិ តស្មា កិញ្ចនន្តិ វុច្ចតិ។ ឥតរេសុបិ ទ្វីសុ ឯសេវ នយោ។

    Kiñcanāti palibodhā. Rāgo kiñcananti rāgo uppajjamāno satte bandhati palibundhati tasmā kiñcananti vuccati. Itaresupi dvīsu eseva nayo.

    អគ្គីតិ អនុទហនដ្ឋេន អគ្គិ។ រាគគ្គីតិ រាគោ ឧប្បជ្ជមានោ សត្តេ អនុទហតិ ឈាបេតិ, តស្មា អគ្គីតិ វុច្ចតិ។ ឥតរេសុបិ ឯសេវ នយោ។ តត្ថ វត្ថូនិ ឯកា ទហរភិក្ខុនី ចិត្តលបព្ពតវិហារេ ឧបោសថាគារំ គន្ត្វា ទ្វារបាលរូបកំ ឱលោកយមានា ឋិតា។ អថស្សា អន្តោ រាគោ ឧប្បន្នោ។ សា តេនេវ ឈាយិត្វា កាលមកាសិ។ ភិក្ខុនិយោ គច្ឆមានា ‘‘អយំ ទហរា ឋិតា, បក្កោសថ, ន’’ន្តិ អាហំសុ។ ឯកា គន្ត្វា កស្មា ឋិតាសីតិ ហត្ថេ គណ្ហិ។ គហិតមត្តា បរិវត្តិត្វា បបតា។ ឥទំ តាវ រាគស្ស អនុទហនតាយ វត្ថុ។ ទោសស្ស បន អនុទហនតាយ មនោបទោសិកា ទេវា។ មោហស្ស អនុទហនតាយ ខិឌ្ឌាបទោសិកា ទេវា ទដ្ឋព្ពា។ មោហវសេន ហិ តាសំ សតិសម្មោសោ ហោតិ។ តស្មា ខិឌ្ឌាវសេន អាហារកាលំ អតិវត្តិត្វា កាលង្ករោន្តិ។

    Aggīti anudahanaṭṭhena aggi. Rāgaggīti rāgo uppajjamāno satte anudahati jhāpeti, tasmā aggīti vuccati. Itaresupi eseva nayo. Tattha vatthūni ekā daharabhikkhunī cittalapabbatavihāre uposathāgāraṃ gantvā dvārapālarūpakaṃ olokayamānā ṭhitā. Athassā anto rāgo uppanno. Sā teneva jhāyitvā kālamakāsi. Bhikkhuniyo gacchamānā ‘‘ayaṃ daharā ṭhitā, pakkosatha, na’’nti āhaṃsu. Ekā gantvā kasmā ṭhitāsīti hatthe gaṇhi. Gahitamattā parivattitvā papatā. Idaṃ tāva rāgassa anudahanatāya vatthu. Dosassa pana anudahanatāya manopadosikā devā. Mohassa anudahanatāya khiḍḍāpadosikā devā daṭṭhabbā. Mohavasena hi tāsaṃ satisammoso hoti. Tasmā khiḍḍāvasena āhārakālaṃ ativattitvā kālaṅkaronti.

    អាហុនេយ្យគ្គីតិអាទីសុ អាហុនំ វុច្ចតិ សក្ការោ, អាហុនំ អរហន្តីតិ អាហុនេយ្យា។ មាតាបិតរោ ហិ បុត្តានំ ពហូបការតាយ អាហុនំ អរហន្តិ។ តេសុ វិប្បដិបជ្ជមានា បុត្តា និរយាទីសុ និព្ពត្តន្តិ។ តស្មា កិញ្ចាបិ មាតាបិតរោ នានុទហន្តិ, អនុទហនស្ស បន បច្ចយា ហោន្តិ។ ឥតិ អនុទហនដ្ឋេន អាហុនេយ្យគ្គីតិ វុច្ចន្តិ។ ស្វាយមត្ថោ មិត្តវិន្ទកវត្ថុនា ទីបេតព្ពោ –

    Āhuneyyaggītiādīsu āhunaṃ vuccati sakkāro, āhunaṃ arahantīti āhuneyyā. Mātāpitaro hi puttānaṃ bahūpakāratāya āhunaṃ arahanti. Tesu vippaṭipajjamānā puttā nirayādīsu nibbattanti. Tasmā kiñcāpi mātāpitaro nānudahanti, anudahanassa pana paccayā honti. Iti anudahanaṭṭhena āhuneyyaggīti vuccanti. Svāyamattho mittavindakavatthunā dīpetabbo –

    មិត្តវិន្ទកោ ហិ មាតរា ‘‘តាត, អជ្ជ ឧបោសថិកោ ហុត្វា វិហារេ សព្ពរត្តិំ ធម្មស្សវនំ សុណ, សហស្សំ តេ ទស្សាមី’’តិ វុត្តោ ធនលោភេន ឧបោសថំ សមាទាយ វិហារំ គន្ត្វា ឥទំ ឋានំ អកុតោភយន្តិ សល្លក្ខេត្វា ធម្មាសនស្ស ហេដ្ឋា និបន្នោ សព្ពរត្តិំ និទ្ទាយិត្វា ឃរំ អគមាសិ។ មាតា បាតោវ យាគុំ បចិត្វា ឧបនាមេសិ។ សោ សហស្សំ គហេត្វាវ បិវិ។ អថស្ស ឯតទហោសិ – ‘‘ធនំ សំហរិស្សាមី’’តិ។ សោ នាវាយ សមុទ្ទំ បក្ខន្ទិតុកាមោ អហោសិ។ អថ នំ មាតា ‘‘តាត, ឥមស្មិំ កុលេ ចត្តាលីសកោដិធនំ អត្ថិ, អលំ គមនេនា’’តិ និវារេសិ។ សោ តស្សា វចនំ អនាទិយិត្វា គច្ឆតិ ឯវ។ មាតា បុរតោ អដ្ឋាសិ។ អថ នំ កុជ្ឈិត្វា ‘‘អយំ មយ្ហំ បុរតោ តិដ្ឋតី’’តិ បាទេន បហរិត្វា បតិតំ អន្តរំ កត្វា អគមាសិ។

    Mittavindako hi mātarā ‘‘tāta, ajja uposathiko hutvā vihāre sabbarattiṃ dhammassavanaṃ suṇa, sahassaṃ te dassāmī’’ti vutto dhanalobhena uposathaṃ samādāya vihāraṃ gantvā idaṃ ṭhānaṃ akutobhayanti sallakkhetvā dhammāsanassa heṭṭhā nipanno sabbarattiṃ niddāyitvā gharaṃ agamāsi. Mātā pātova yāguṃ pacitvā upanāmesi. So sahassaṃ gahetvāva pivi. Athassa etadahosi – ‘‘dhanaṃ saṃharissāmī’’ti. So nāvāya samuddaṃ pakkhanditukāmo ahosi. Atha naṃ mātā ‘‘tāta, imasmiṃ kule cattālīsakoṭidhanaṃ atthi, alaṃ gamanenā’’ti nivāresi. So tassā vacanaṃ anādiyitvā gacchati eva. Mātā purato aṭṭhāsi. Atha naṃ kujjhitvā ‘‘ayaṃ mayhaṃ purato tiṭṭhatī’’ti pādena paharitvā patitaṃ antaraṃ katvā agamāsi.

    មាតា ឧដ្ឋហិត្វា ‘‘មាទិសាយ មាតរិ ឯវរូបំ កម្មំ កត្វា គតស្ស តេ គតដ្ឋានេ សុខំ ភវិស្សតីតិ ឯវំសញ្ញី នាម ត្វំ បុត្តា’’តិ អាហ។ តស្ស នាវំ អារុយ្ហ គច្ឆតោ សត្តមេ ទិវសេ នាវា អដ្ឋាសិ។ អថ តេ មនុស្សា ‘‘អទ្ធា ឯត្ថ បាបបុរិសោ អត្ថិ សលាកំ ទេថា’’តិ អាហំសុ។ សលាកា ទិយ្យមានា តស្សេវ តិក្ខត្តុំ បាបុណាតិ។ តេ តស្ស ឧឡុម្បំ ទត្វា តំ សមុទ្ទេ បក្ខិបិំសុ។ សោ ឯកំ ទីបំ គន្ត្វា វិមានបេតីហិ សទ្ធិំ សម្បត្តិំ អនុភវន្តោ តាហិ ‘‘បុរតោ បុរតោ មា អគមាសី’’តិ វុច្ចមានោបិ តទ្ទិគុណំ តទ្ទិគុណំ សម្បត្តិំ បស្សន្តោ អនុបុព្ពេន ខុរចក្កធរំ ឯកំ អទ្ទស។ តស្ស តំ ចក្កំ បទុមបុប្ផំ វិយ ឧបដ្ឋាសិ។ សោ តំ អាហ – ‘‘អម្ភោ, ឥទំ តយា បិឡន្ធិតំ បទុមំ មយ្ហំ ទេហី’’តិ។ ‘‘ន ឥទំ សាមិ បទុមំ, ខុរចក្កំ ឯត’’ន្តិ។ សោ ‘‘វញ្ចេសិ មំ, ត្វំ កិំ មយា បទុមំ អទិដ្ឋបុព្ព’’ន្តិ វត្វា ត្វំ លោហិតចន្ទនំ វិលិម្បិត្វា បិឡន្ធនំ បទុមបុប្ផំ មយ្ហំ ន ទាតុកាមោតិ អាហ។ សោ ចិន្តេសិ ‘‘អយម្បិ មយា កតសទិសំ កម្មំ កត្វា តស្ស ផលំ អនុភវិតុកាមោ’’តិ។ អថ នំ ‘‘ហន្ទ រេ’’តិ វត្វា តស្ស មត្ថកេ ចក្កំ បក្ខិបិ។ តេន វុត្តំ –

    Mātā uṭṭhahitvā ‘‘mādisāya mātari evarūpaṃ kammaṃ katvā gatassa te gataṭṭhāne sukhaṃ bhavissatīti evaṃsaññī nāma tvaṃ puttā’’ti āha. Tassa nāvaṃ āruyha gacchato sattame divase nāvā aṭṭhāsi. Atha te manussā ‘‘addhā ettha pāpapuriso atthi salākaṃ dethā’’ti āhaṃsu. Salākā diyyamānā tasseva tikkhattuṃ pāpuṇāti. Te tassa uḷumpaṃ datvā taṃ samudde pakkhipiṃsu. So ekaṃ dīpaṃ gantvā vimānapetīhi saddhiṃ sampattiṃ anubhavanto tāhi ‘‘purato purato mā agamāsī’’ti vuccamānopi taddiguṇaṃ taddiguṇaṃ sampattiṃ passanto anupubbena khuracakkadharaṃ ekaṃ addasa. Tassa taṃ cakkaṃ padumapupphaṃ viya upaṭṭhāsi. So taṃ āha – ‘‘ambho, idaṃ tayā piḷandhitaṃ padumaṃ mayhaṃ dehī’’ti. ‘‘Na idaṃ sāmi padumaṃ, khuracakkaṃ eta’’nti. So ‘‘vañcesi maṃ, tvaṃ kiṃ mayā padumaṃ adiṭṭhapubba’’nti vatvā tvaṃ lohitacandanaṃ vilimpitvā piḷandhanaṃ padumapupphaṃ mayhaṃ na dātukāmoti āha. So cintesi ‘‘ayampi mayā katasadisaṃ kammaṃ katvā tassa phalaṃ anubhavitukāmo’’ti. Atha naṃ ‘‘handa re’’ti vatvā tassa matthake cakkaṃ pakkhipi. Tena vuttaṃ –

    ‘‘ចតុព្ភិ អដ្ឋជ្ឈគមា, អដ្ឋាហិបិ ច សោឡស;

    ‘‘Catubbhi aṭṭhajjhagamā, aṭṭhāhipi ca soḷasa;

    សោឡសាហិ ច ពាត្តិំស, អត្រិច្ឆំ ចក្កមាសទោ;

    Soḷasāhi ca bāttiṃsa, atricchaṃ cakkamāsado;

    ឥច្ឆាហតស្ស បោសស្ស, ចក្កំ ភមតិ មត្ថកេ’’តិ។ (ជា. ១.១.១០៤)។

    Icchāhatassa posassa, cakkaṃ bhamati matthake’’ti. (jā. 1.1.104).

    គហបតីតិ បន គេហសាមិកោ វុច្ចតិ។ សោ មាតុគាមស្ស សយនវត្ថាលង្ការាទិអនុប្បទានេន ពហូបការោ។ តំ អតិចរន្តោ មាតុគាមោ និរយាទីសុ និព្ពត្តតិ, តស្មា សោបិ បុរិមនយេនេវ អនុទហនដ្ឋេន គហបតគ្គីតិ វុត្តោ។

    Gahapatīti pana gehasāmiko vuccati. So mātugāmassa sayanavatthālaṅkārādianuppadānena bahūpakāro. Taṃ aticaranto mātugāmo nirayādīsu nibbattati, tasmā sopi purimanayeneva anudahanaṭṭhena gahapataggīti vutto.

    តត្ថ វត្ថុ – កស្សបពុទ្ធស្ស កាលេ សោតាបន្នស្ស ឧបាសកស្ស ភរិយា អតិចារិនី អហោសិ ។ សោ តំ បច្ចក្ខតោ ទិស្វា ‘‘កស្មា ត្វំ ឯវំ ករោសី’’តិ អាហ។ សា ‘‘សចាហំ ឯវរូបំ ករោមិ, អយំ មេ សុនខោ វិលុប្បមានោ ខាទតូ’’តិ វត្វា កាលង្កត្វា កណ្ណមុណ្ឌកទហេ វេមានិកបេតី ហុត្វា និព្ពត្តា។ ទិវា សម្បត្តិំ អនុភវតិ, រត្តិំ ទុក្ខំ។ តទា ពារាណសីរាជា មិគវំ ចរន្តោ អរញ្ញំ បវិសិត្វា អនុបុព្ពេន កណ្ណមុណ្ឌកទហំ សម្បត្តោ តាយ សទ្ធិំ សម្បត្តិំ អនុភវតិ។ សា តំ វញ្ចេត្វា រត្តិំ ទុក្ខំ អនុភវតិ។ សោ ញត្វា ‘‘កត្ថ នុ ខោ គច្ឆតី’’តិ បិដ្ឋិតោ បិដ្ឋិតោ គន្ត្វា អវិទូរេ ឋិតោ កណ្ណមុណ្ឌកទហតោ និក្ខមិត្វា តំ ‘‘បដបដ’’ន្តិ ខាទមានំ ឯកំ សុនខំ ទិស្វា អសិនា ទ្វិធា ឆិន្ទិ។ ទ្វេ អហេសុំ។ បុន ឆិន្នេ ចត្តារោ។ បុន ឆិន្នេ អដ្ឋ។ បុន ឆិន្នេ សោឡស អហេសុំ។ សា ‘‘កិំ ករោសិ សាមី’’តិ អាហ។ សោ ‘‘កិំ ឥទ’’ន្តិ អាហ។ សា ‘‘ឯវំ អកត្វា ខេឡបិណ្ឌំ ភូមិយំ និដ្ឋុភិត្វា បាទេន ឃំសាហី’’តិ អាហ។ សោ តថា អកាសិ។ សុនខា អន្តរធាយិំសុ។ តំ ទិវសំ តស្សា កម្មំ ខីណំ។ រាជា វិប្បដិសារី ហុត្វា គន្តុំ អារទ្ធោ។ សា ‘‘មយ្ហំ, សាមិ, កម្មំ ខីណំ មា អគមា’’តិ អាហ។ រាជា អសុត្វាវ គតោ។

    Tattha vatthu – kassapabuddhassa kāle sotāpannassa upāsakassa bhariyā aticārinī ahosi . So taṃ paccakkhato disvā ‘‘kasmā tvaṃ evaṃ karosī’’ti āha. Sā ‘‘sacāhaṃ evarūpaṃ karomi, ayaṃ me sunakho viluppamāno khādatū’’ti vatvā kālaṅkatvā kaṇṇamuṇḍakadahe vemānikapetī hutvā nibbattā. Divā sampattiṃ anubhavati, rattiṃ dukkhaṃ. Tadā bārāṇasīrājā migavaṃ caranto araññaṃ pavisitvā anupubbena kaṇṇamuṇḍakadahaṃ sampatto tāya saddhiṃ sampattiṃ anubhavati. Sā taṃ vañcetvā rattiṃ dukkhaṃ anubhavati. So ñatvā ‘‘kattha nu kho gacchatī’’ti piṭṭhito piṭṭhito gantvā avidūre ṭhito kaṇṇamuṇḍakadahato nikkhamitvā taṃ ‘‘paṭapaṭa’’nti khādamānaṃ ekaṃ sunakhaṃ disvā asinā dvidhā chindi. Dve ahesuṃ. Puna chinne cattāro. Puna chinne aṭṭha. Puna chinne soḷasa ahesuṃ. Sā ‘‘kiṃ karosi sāmī’’ti āha. So ‘‘kiṃ ida’’nti āha. Sā ‘‘evaṃ akatvā kheḷapiṇḍaṃ bhūmiyaṃ niṭṭhubhitvā pādena ghaṃsāhī’’ti āha. So tathā akāsi. Sunakhā antaradhāyiṃsu. Taṃ divasaṃ tassā kammaṃ khīṇaṃ. Rājā vippaṭisārī hutvā gantuṃ āraddho. Sā ‘‘mayhaṃ, sāmi, kammaṃ khīṇaṃ mā agamā’’ti āha. Rājā asutvāva gato.

    ទក្ខិណេយ្យគ្គីតិ ឯត្ថ បន ទក្ខិណាតិ ចត្តារោ បច្ចយា, ភិក្ខុសង្ឃោ ទក្ខិណេយ្យោ។ សោ គិហីនំ តីសុ សរណេសុ បញ្ចសុ សីលេសុ ទសសុ សីលេសុ មាតាបិតុឧបដ្ឋានេ ធម្មិកសមណព្រាហ្មណឧបដ្ឋានេតិ ឯវមាទីសុ កល្យាណធម្មេសុ និយោជនេន ពហូបការោ, តស្មិំ មិច្ឆាបដិបន្នា គិហី ភិក្ខុសង្ឃំ អក្កោសិត្វា បរិភាសិត្វា និរយាទីសុ និព្ពត្តន្តិ, តស្មា សោបិ បុរិមនយេនេវ អនុទហនដ្ឋេន ទក្ខិណេយ្យគ្គីតិ វុត្តោ។ ឥមស្ស បនត្ថស្ស វិភាវនត្ថំ វិមានវត្ថុស្មិំ រេវតីវត្ថុ វិត្ថារេតព្ពំ។

    Dakkhiṇeyyaggīti ettha pana dakkhiṇāti cattāro paccayā, bhikkhusaṅgho dakkhiṇeyyo. So gihīnaṃ tīsu saraṇesu pañcasu sīlesu dasasu sīlesu mātāpituupaṭṭhāne dhammikasamaṇabrāhmaṇaupaṭṭhāneti evamādīsu kalyāṇadhammesu niyojanena bahūpakāro, tasmiṃ micchāpaṭipannā gihī bhikkhusaṅghaṃ akkositvā paribhāsitvā nirayādīsu nibbattanti, tasmā sopi purimanayeneva anudahanaṭṭhena dakkhiṇeyyaggīti vutto. Imassa panatthassa vibhāvanatthaṃ vimānavatthusmiṃ revatīvatthu vitthāretabbaṃ.

    ‘‘តិវិធេន រូបសង្គហោ’’តិ ឯត្ថ តិវិធេនាតិ តីហិ កោដ្ឋាសេហិ។ សង្គហោតិ ជាតិសញ្ជាតិកិរិយគណនវសេន ចតុព្ពិធោ សង្គហោ។ តត្ថ សព្ពេ ខត្តិយា អាគច្ឆន្តូតិអាទិកោ (ម. និ. ១.៤៦២) ជាតិសង្គហោ។ សព្ពេ កោសលកាតិអាទិកោ សញ្ជាតិសង្គហោ។ សព្ពេ ហត្ថារោហាតិអាទិកោ កិរិយសង្គហោ។ ចក្ខាយតនំ កតមំ ខន្ធគណនំ គច្ឆតីតិ? ចក្ខាយតនំ រូបក្ខន្ធគណនំ គច្ឆតីតិ។ ហញ្ចិ ចក្ខាយតនំ រូបក្ខន្ធេន សង្គហិតន្តិ អយំ គណនសង្គហោ, សោ ឥធ អធិប្បេតោ។ តស្មា តិវិធេន រូបសង្គហោតិ តីហិ កោដ្ឋាសេហិ រូបគណនាតិ អត្ថោ។

    ‘‘Tividhena rūpasaṅgaho’’ti ettha tividhenāti tīhi koṭṭhāsehi. Saṅgahoti jātisañjātikiriyagaṇanavasena catubbidho saṅgaho. Tattha sabbe khattiyā āgacchantūtiādiko (ma. ni. 1.462) jātisaṅgaho. Sabbe kosalakātiādiko sañjātisaṅgaho. Sabbe hatthārohātiādiko kiriyasaṅgaho. Cakkhāyatanaṃ katamaṃ khandhagaṇanaṃ gacchatīti? Cakkhāyatanaṃ rūpakkhandhagaṇanaṃ gacchatīti. Hañci cakkhāyatanaṃ rūpakkhandhena saṅgahitanti ayaṃ gaṇanasaṅgaho, so idha adhippeto. Tasmā tividhena rūpasaṅgahoti tīhi koṭṭhāsehi rūpagaṇanāti attho.

    សនិទស្សនាទីសុ អត្តានំ អារព្ភ បវត្តេន ចក្ខុវិញ្ញាណសង្ខាតេន សហ និទស្សនេនាតិ សនិទស្សនំ។ ចក្ខុបដិហននសមត្ថតោ សហ បដិឃេនាតិ សប្បដិឃំ។ តំ អត្ថតោ រូបាយតនមេវ។ ចក្ខុវិញ្ញាណសង្ខាតំ នាស្ស និទស្សនន្តិ អនិទស្សនំ។ សោតាទិបដិហននសមត្ថតោ សហ បដិឃេនាតិ សប្បដិឃំ។ តំ អត្ថតោ ចក្ខាយតនាទីនិ នវ អាយតនានិ។ វុត្តប្បការំ នាស្ស និទស្សនន្តិ អនិទស្សនំ។ នាស្ស បដិឃោតិ អប្បដិឃំ។ តំ អត្ថតោ ឋបេត្វា ទសាយតនានិ អវសេសំ សុខុមរូបំ។

    Sanidassanādīsu attānaṃ ārabbha pavattena cakkhuviññāṇasaṅkhātena saha nidassanenāti sanidassanaṃ. Cakkhupaṭihananasamatthato saha paṭighenāti sappaṭighaṃ. Taṃ atthato rūpāyatanameva. Cakkhuviññāṇasaṅkhātaṃ nāssa nidassananti anidassanaṃ. Sotādipaṭihananasamatthato saha paṭighenāti sappaṭighaṃ. Taṃ atthato cakkhāyatanādīni nava āyatanāni. Vuttappakāraṃ nāssa nidassananti anidassanaṃ. Nāssa paṭighoti appaṭighaṃ. Taṃ atthato ṭhapetvā dasāyatanāni avasesaṃ sukhumarūpaṃ.

    តយោ សង្ខារាតិ សហជាតធម្មេ ចេវ សម្បរាយេ ផលធម្មេ ច សង្ខរោន្តិ រាសី ករោន្តីតិ សង្ខារា។ អភិសង្ខរោតីតិ អភិសង្ខារោ។ បុញ្ញោ អភិសង្ខារោ បុញ្ញាភិសង្ខារោ។

    Tayo saṅkhārāti sahajātadhamme ceva samparāye phaladhamme ca saṅkharonti rāsī karontīti saṅkhārā. Abhisaṅkharotīti abhisaṅkhāro. Puñño abhisaṅkhāro puññābhisaṅkhāro.

    ‘‘តត្ថ កតមោ បុញ្ញាភិសង្ខារោ? កុសលា ចេតនា កាមាវចរា រូបាវចរា ទានមយា សីលមយា ភាវនាមយា’’តិ ឯវំ វុត្តានំ អដ្ឋន្នំ កាមាវចរកុសលមហាចិត្តចេតនានំ, បញ្ចន្នំ រូបាវចរកុសលចេតនានញ្ចេតំ អធិវចនំ។ ឯត្ថ ច ទានសីលមយា អដ្ឋេវ ចេតនា ហោន្តិ។ ភាវនាមយា តេរសាបិ។ យថា ហិ បគុណំ ធម្មំ សជ្ឈាយមានោ ឯកំ ទ្វេ អនុសន្ធិំ គតោបិ ន ជានាតិ, បច្ឆា អាវជ្ជន្តោ ជានាតិ, ឯវមេវ កសិណបរិកម្មំ ករោន្តស្ស បគុណជ្ឈានំ បច្ចវេក្ខន្តស្ស ញាណវិប្បយុត្តាបិ ភាវនា ហោតិ។ តេន វុត្តំ ‘‘ភាវនាមយា តេរសាបី’’តិ។

    ‘‘Tattha katamo puññābhisaṅkhāro? Kusalā cetanā kāmāvacarā rūpāvacarā dānamayā sīlamayā bhāvanāmayā’’ti evaṃ vuttānaṃ aṭṭhannaṃ kāmāvacarakusalamahācittacetanānaṃ, pañcannaṃ rūpāvacarakusalacetanānañcetaṃ adhivacanaṃ. Ettha ca dānasīlamayā aṭṭheva cetanā honti. Bhāvanāmayā terasāpi. Yathā hi paguṇaṃ dhammaṃ sajjhāyamāno ekaṃ dve anusandhiṃ gatopi na jānāti, pacchā āvajjanto jānāti, evameva kasiṇaparikammaṃ karontassa paguṇajjhānaṃ paccavekkhantassa ñāṇavippayuttāpi bhāvanā hoti. Tena vuttaṃ ‘‘bhāvanāmayā terasāpī’’ti.

    តត្ថ ទានមយាទីសុ ‘‘ទានំ អារព្ភ ទានមធិកិច្ច យា ឧប្បជ្ជតិ ចេតនា សញ្ចេតនា ចេតយិតត្តំ, អយំ វុច្ចតិ ទានមយោ បុញ្ញាភិសង្ខារោ។ សីលំ អារព្ភ, ភាវនំ អារព្ភ, ភាវនមធិកិច្ច យា ឧប្បជ្ជតិ ចេតនា សញ្ចេតនា ចេតយិតត្តំ, អយំ វុច្ចតិ ភាវនាមយោ បុញ្ញាភិសង្ខារោ’’តិ អយំ សង្ខេបទេសនា។

    Tattha dānamayādīsu ‘‘dānaṃ ārabbha dānamadhikicca yā uppajjati cetanā sañcetanā cetayitattaṃ, ayaṃ vuccati dānamayo puññābhisaṅkhāro. Sīlaṃ ārabbha, bhāvanaṃ ārabbha, bhāvanamadhikicca yā uppajjati cetanā sañcetanā cetayitattaṃ, ayaṃ vuccati bhāvanāmayo puññābhisaṅkhāro’’ti ayaṃ saṅkhepadesanā.

    ចីវរាទីសុ បន ចតូសុ បច្ចយេសុ រូបាទីសុ វា ឆសុ អារម្មណេសុ អន្នាទីសុ វា ទសសុ ទានវត្ថូសុ តំ តំ ទេន្តស្ស តេសំ ឧប្បាទនតោ បដ្ឋាយ បុព្ពភាគេ, បរិច្ចាគកាលេ, បច្ឆា សោមនស្សចិត្តេន អនុស្សរណេ ចាតិ តីសុ កាលេសុ បវត្តា ចេតនា ទានមយា នាម។ សីលបូរណត្ថាយ បន បព្ពជិស្សាមីតិ វិហារំ គច្ឆន្តស្ស, បព្ពជន្តស្ស មនោរថំ មត្ថកំ បាបេត្វា បព្ពជិតោ វតម្ហិ សាធុ សាធូតិ អាវជ្ជន្តស្ស, បាតិមោក្ខំ សំវរន្តស្ស, ចីវរាទយោ បច្ចយេ បច្ចវេក្ខន្តស្ស, អាបាថគតេសុ រូបាទីសុ ចក្ខុទ្វារាទីនិ សំវរន្តស្ស, អាជីវំ សោធេន្តស្ស ច បវត្តា ចេតនា សីលមយា នាម។

    Cīvarādīsu pana catūsu paccayesu rūpādīsu vā chasu ārammaṇesu annādīsu vā dasasu dānavatthūsu taṃ taṃ dentassa tesaṃ uppādanato paṭṭhāya pubbabhāge, pariccāgakāle, pacchā somanassacittena anussaraṇe cāti tīsu kālesu pavattā cetanā dānamayā nāma. Sīlapūraṇatthāya pana pabbajissāmīti vihāraṃ gacchantassa, pabbajantassa manorathaṃ matthakaṃ pāpetvā pabbajito vatamhi sādhu sādhūti āvajjantassa, pātimokkhaṃ saṃvarantassa, cīvarādayo paccaye paccavekkhantassa, āpāthagatesu rūpādīsu cakkhudvārādīni saṃvarantassa, ājīvaṃ sodhentassa ca pavattā cetanā sīlamayā nāma.

    បដិសម្ភិទាយំ វុត្តេន វិបស្សនាមគ្គេន ‘‘ចក្ខុំ អនិច្ចតោ ទុក្ខតោ អនត្តតោ ភាវេន្តស្ស…បេ.… មនំ។ រូបេ។ ធម្មេ។ ចក្ខុវិញ្ញាណំ…បេ.… មនោវិញ្ញាណំ។ ចក្ខុសម្ផស្សំ…បេ.… មនោសម្ផស្សំ។ ចក្ខុសម្ផស្សជំ វេទនំ…បេ.… មនោសម្ផស្សជំ វេទនំ។ រូបសញ្ញំ , ជរាមរណំ អនិច្ចតោ ទុក្ខតោ អនត្តតោ ភាវេន្តស្ស បវត្តា ចេតនា ភាវនាមយា នាមា’’តិ អយំ វិត្ថារកថា។

    Paṭisambhidāyaṃ vuttena vipassanāmaggena ‘‘cakkhuṃ aniccato dukkhato anattato bhāventassa…pe… manaṃ. Rūpe. Dhamme. Cakkhuviññāṇaṃ…pe… manoviññāṇaṃ. Cakkhusamphassaṃ…pe… manosamphassaṃ. Cakkhusamphassajaṃ vedanaṃ…pe… manosamphassajaṃ vedanaṃ. Rūpasaññaṃ , jarāmaraṇaṃ aniccato dukkhato anattato bhāventassa pavattā cetanā bhāvanāmayā nāmā’’ti ayaṃ vitthārakathā.

    អបុញ្ញោ ច សោ អភិសង្ខារោ ចាតិ អបុញ្ញាភិសង្ខារោ។ ទ្វាទសអកុសលចិត្តសម្បយុត្តានំ ចេតនានំ ឯតំ អធិវចនំ។ វុត្តម្បិ ចេតំ ‘‘តត្ថ កតមោ អបុញ្ញាភិសង្ខារោ? អកុសលចេតនា កាមាវចរា, អយំ វុច្ចតិ អបុញ្ញាភិសង្ខារោ’’តិ។ អានេញ្ជំ និច្ចលំ សន្តំ វិបាកភូតំ អរូបមេវ អភិសង្ខរោតីតិ អានេញ្ជាភិសង្ខារោ។ ចតុន្នំ អរូបាវចរកុសលចេតនានំ ឯតំ អធិវចនំ។ យថាហ ‘‘តត្ថ កតមោ អានេញ្ជាភិសង្ខារោ? កុសលចេតនា អរូបាវចរា, អយំ វុច្ចតិ អានេញ្ជាភិសង្ខារោ’’តិ។

    Apuñño ca so abhisaṅkhāro cāti apuññābhisaṅkhāro. Dvādasaakusalacittasampayuttānaṃ cetanānaṃ etaṃ adhivacanaṃ. Vuttampi cetaṃ ‘‘tattha katamo apuññābhisaṅkhāro? Akusalacetanā kāmāvacarā, ayaṃ vuccati apuññābhisaṅkhāro’’ti. Āneñjaṃ niccalaṃ santaṃ vipākabhūtaṃ arūpameva abhisaṅkharotīti āneñjābhisaṅkhāro. Catunnaṃ arūpāvacarakusalacetanānaṃ etaṃ adhivacanaṃ. Yathāha ‘‘tattha katamo āneñjābhisaṅkhāro? Kusalacetanā arūpāvacarā, ayaṃ vuccati āneñjābhisaṅkhāro’’ti.

    បុគ្គលត្តិកេ សត្តវិធោ បុរិសបុគ្គលោ, តិស្សោ សិក្ខា សិក្ខតីតិ សេក្ខោ។ ខីណាសវោ សិក្ខិតសិក្ខត្តា បុន ន សិក្ខិស្សតីតិ អសេក្ខោ។ បុថុជ្ជនោ សិក្ខាហិ បរិពាហិយត្តា នេវសេក្ខោ នាសេក្ខោ។

    Puggalattike sattavidho purisapuggalo, tisso sikkhā sikkhatīti sekkho. Khīṇāsavo sikkhitasikkhattā puna na sikkhissatīti asekkho. Puthujjano sikkhāhi paribāhiyattā nevasekkho nāsekkho.

    ថេរត្តិកេ ជាតិមហល្លកោ គិហី ជាតិត្ថេរោ នាម។ ‘‘ចត្តារោមេ, ភិក្ខវេ, ថេរករណា ធម្មា។ ឥធ, ភិក្ខវេ, ថេរោ សីលវា ហោតិ, ពហុស្សុតោ ហោតិ, ចតុន្នំ ឈានានំ លាភី ហោតិ, អាសវានំ ខយា ពហុស្សុតោ ហោតិ, ចតុន្នំ ឈានានំ លាភី ហោតិ, អាសវានំ ខយា អនាសវំ ចេតោវិមុត្តិំ បញ្ញាវិមុត្តិំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ។ ឥមេ ខោ, ភិក្ខវេ, ចត្តារោ ថេរករណា ធម្មា’’តិ (អ. និ. ៤.២២)។ ឯវំ វុត្តេសុ ធម្មេសុ ឯកេន វា អនេកេហិ វា សមន្នាគតោ ធម្មថេរោ នាម។ អញ្ញតរោ ថេរនាមកោ ភិក្ខូតិ ឯវំ ថេរនាមកោ វា, យំ វា បន មហល្លកកាលេ បព្ពជិតំ សាមណេរាទយោ ទិស្វា ថេរោ ថេរោតិ វទន្តិ, អយំ សម្មុតិថេរោ នាម។

    Therattike jātimahallako gihī jātitthero nāma. ‘‘Cattārome, bhikkhave, therakaraṇā dhammā. Idha, bhikkhave, thero sīlavā hoti, bahussuto hoti, catunnaṃ jhānānaṃ lābhī hoti, āsavānaṃ khayā bahussuto hoti, catunnaṃ jhānānaṃ lābhī hoti, āsavānaṃ khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭheva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati. Ime kho, bhikkhave, cattāro therakaraṇā dhammā’’ti (a. ni. 4.22). Evaṃ vuttesu dhammesu ekena vā anekehi vā samannāgato dhammathero nāma. Aññataro theranāmako bhikkhūti evaṃ theranāmako vā, yaṃ vā pana mahallakakāle pabbajitaṃ sāmaṇerādayo disvā thero theroti vadanti, ayaṃ sammutithero nāma.

    បុញ្ញកិរិយវត្ថូសុ ទានមេវ ទានមយំ។ បុញ្ញកិរិយា ច សា តេសំ តេសំ អានិសំសានំ វត្ថុ ចាតិ បុញ្ញកិរិយវត្ថុ។ ឥតរេសុបិ ទ្វីសុ ឯសេវ នយោ។ អត្ថតោ បន បុព្ពេ វុត្តទានមយចេតនាទិវសេនេវ សទ្ធិំ បុព្ពភាគអបរភាគចេតនាហិ ឥមានិ តីណិ បុញ្ញកិរិយវត្ថូនិ វេទិតព្ពានិ។ ឯកមេកញ្ចេត្ថ បុព្ពភាគតោ បដ្ឋាយ កាយេន ករោន្តស្ស កាយកម្មំ ហោតិ។ តទត្ថំ វាចំ និច្ឆារេន្តស្ស វចីកម្មំ។ កាយង្គវាចង្គំ អចោបេត្វា មនសា ចិន្តេន្តស្ស មនោកម្មំ។ អន្នាទីនិ ទេន្តស្ស ចាបិ អន្នទានាទីនិ ទេមីតិ វា ទានបារមិំ អាវជ្ជេត្វា វា ទានកាលេ ទានមយំ បុញ្ញកិរិយវត្ថុ ហោតិ។ វត្តសីសេ ឋត្វា ទទតោ សីលមយំ។ ខយតោ វយតោ សម្មសនំ បដ្ឋបេត្វា ទទតោ ភាវនាមយំ បុញ្ញកិរិយវត្ថុ ហោតិ។

    Puññakiriyavatthūsu dānameva dānamayaṃ. Puññakiriyā ca sā tesaṃ tesaṃ ānisaṃsānaṃ vatthu cāti puññakiriyavatthu. Itaresupi dvīsu eseva nayo. Atthato pana pubbe vuttadānamayacetanādivaseneva saddhiṃ pubbabhāgaaparabhāgacetanāhi imāni tīṇi puññakiriyavatthūni veditabbāni. Ekamekañcettha pubbabhāgato paṭṭhāya kāyena karontassa kāyakammaṃ hoti. Tadatthaṃ vācaṃ nicchārentassa vacīkammaṃ. Kāyaṅgavācaṅgaṃ acopetvā manasā cintentassa manokammaṃ. Annādīni dentassa cāpi annadānādīni demīti vā dānapāramiṃ āvajjetvā vā dānakāle dānamayaṃ puññakiriyavatthu hoti. Vattasīse ṭhatvā dadato sīlamayaṃ. Khayato vayato sammasanaṃ paṭṭhapetvā dadato bhāvanāmayaṃ puññakiriyavatthu hoti.

    អបរានិបិ សត្ត បុញ្ញកិរិយវត្ថូនិ អបចិតិសហគតំ បុញ្ញកិរិយវត្ថុ, វេយ្យាវច្ចសហគតំ, បត្តានុប្បទានំ, បត្តព្ភនុមោទនំ, ទេសនាមយំ, សវនមយំ, ទិដ្ឋិជុគតំ បុញ្ញកិរិយវត្ថូតិ។ តត្ថ មហល្លកំ ទិស្វា បច្ចុគ្គមនបត្តចីវរប្បដិគ្គហណអភិវាទនមគ្គសម្បទានាទិវសេន អបចិតិសហគតំ វេទិតព្ពំ។ វុឌ្ឍតរានំ វត្តប្បដិបត្តិករណវសេន, គាមំ បិណ្ឌាយ បវិដ្ឋំ ភិក្ខុំ ទិស្វា បត្តំ គហេត្វា គាមេ ភិក្ខំ សមាទបេត្វា ឧបសំហរណវសេន, ‘‘គច្ឆ ភិក្ខូនំ បត្តំ អាហរា’’តិ សុត្វា វេគេន គន្ត្វា បត្តាហរណាទិវសេន ច វេយ្យាវច្ចសហគតំ វេទិតព្ពំ។ ចត្តារោ បច្ចយេ ទត្វា សព្ពសត្តានំ បត្តិ ហោតូតិ បវត្តនវសេន បត្តានុប្បទានំ វេទិតព្ពំ។ បរេហិ ទិន្នាយ បត្តិយា សាធុ សុដ្ឋូតិ អនុមោទនាវសេន បត្តព្ភនុមោទនំ វេទិតព្ពំ។ ឯកោ ‘‘ឯវំ មំ ‘ធម្មកថិកោ’តិ ជានិស្សន្តី’’តិ ឥច្ឆាយ ឋត្វា លាភគរុកោ ហុត្វា ទេសេតិ, តំ ន មហប្ផលំ។ ឯកោ អត្តនោ បគុណធម្មំ អបច្ចាសីសមានោ បរេសំ ទេសេតិ, ឥទំ ទេសនាមយំ បុញ្ញកិរិយវត្ថុ នាម។ ឯកោ សុណន្តោ ‘‘ឥតិ មំ ‘សទ្ធោ’តិ ជានិស្សន្តី’’តិ សុណាតិ, តំ ន មហប្ផលំ។ ឯកោ ‘‘ឯវំ មេ មហប្ផលំ ភវិស្សតី’’តិ ហិតប្ផរណេន មុទុចិត្តេន ធម្មំ សុណាតិ, ឥទំ សវនមយំ បុញ្ញកិរិយវត្ថុ។ ទិដ្ឋិជុគតំ បន សព្ពេសំ និយមលក្ខណំ។ យំកិញ្ចិ បុញ្ញំ ករោន្តស្ស ហិ ទិដ្ឋិយា ឧជុភាវេនេវ មហប្ផលំ ហោតិ។

    Aparānipi satta puññakiriyavatthūni apacitisahagataṃ puññakiriyavatthu, veyyāvaccasahagataṃ, pattānuppadānaṃ, pattabbhanumodanaṃ, desanāmayaṃ, savanamayaṃ, diṭṭhijugataṃ puññakiriyavatthūti. Tattha mahallakaṃ disvā paccuggamanapattacīvarappaṭiggahaṇaabhivādanamaggasampadānādivasena apacitisahagataṃ veditabbaṃ. Vuḍḍhatarānaṃ vattappaṭipattikaraṇavasena, gāmaṃ piṇḍāya paviṭṭhaṃ bhikkhuṃ disvā pattaṃ gahetvā gāme bhikkhaṃ samādapetvā upasaṃharaṇavasena, ‘‘gaccha bhikkhūnaṃ pattaṃ āharā’’ti sutvā vegena gantvā pattāharaṇādivasena ca veyyāvaccasahagataṃ veditabbaṃ. Cattāro paccaye datvā sabbasattānaṃ patti hotūti pavattanavasena pattānuppadānaṃ veditabbaṃ. Parehi dinnāya pattiyā sādhu suṭṭhūti anumodanāvasena pattabbhanumodanaṃ veditabbaṃ. Eko ‘‘evaṃ maṃ ‘dhammakathiko’ti jānissantī’’ti icchāya ṭhatvā lābhagaruko hutvā deseti, taṃ na mahapphalaṃ. Eko attano paguṇadhammaṃ apaccāsīsamāno paresaṃ deseti, idaṃ desanāmayaṃ puññakiriyavatthu nāma. Eko suṇanto ‘‘iti maṃ ‘saddho’ti jānissantī’’ti suṇāti, taṃ na mahapphalaṃ. Eko ‘‘evaṃ me mahapphalaṃ bhavissatī’’ti hitappharaṇena muducittena dhammaṃ suṇāti, idaṃ savanamayaṃ puññakiriyavatthu. Diṭṭhijugataṃ pana sabbesaṃ niyamalakkhaṇaṃ. Yaṃkiñci puññaṃ karontassa hi diṭṭhiyā ujubhāveneva mahapphalaṃ hoti.

    ឥតិ ឥមេសំ សត្តន្នំ បុញ្ញកិរិយវត្ថូនំ បុរិមេហេវ តីហិ សង្គហោ វេទិតព្ពោ។ ឯត្ថ ហិ អបចិតិវេយ្យាវច្ចានិ សីលមយេ។ បត្តិទានបត្តព្ភនុមោទនានិ ទានមយេ។ ទេសនាសវនានិ ភាវនាមយេ។ ទិដ្ឋិជុគតំ តីសុបិ សង្គហំ គច្ឆតិ។

    Iti imesaṃ sattannaṃ puññakiriyavatthūnaṃ purimeheva tīhi saṅgaho veditabbo. Ettha hi apacitiveyyāvaccāni sīlamaye. Pattidānapattabbhanumodanāni dānamaye. Desanāsavanāni bhāvanāmaye. Diṭṭhijugataṃ tīsupi saṅgahaṃ gacchati.

    ចោទនាវត្ថូនីតិ ចោទនាការណានិ។ ទិដ្ឋេនាតិ មំសចក្ខុនា វា ទិព្ពចក្ខុនា វា វីតិក្កមំ ទិស្វា ចោទេតិ។ សុតេនាតិ បកតិសោតេន វា ទិព្ពសោតេន វា បរស្ស សទ្ទំ សុត្វា ចោទេតិ។ បរិសង្កាយ វាតិ ទិដ្ឋបរិសង្កិតេន វា សុតបរិសង្កិតេន វា មុតបរិសង្កិតេន វា ចោទេតិ។ អយមេត្ថ សង្ខេបោ, វិត្ថារោ បន សមន្តបាសាទិកាយំ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពោ។

    Codanāvatthūnīti codanākāraṇāni. Diṭṭhenāti maṃsacakkhunā vā dibbacakkhunā vā vītikkamaṃ disvā codeti. Sutenāti pakatisotena vā dibbasotena vā parassa saddaṃ sutvā codeti. Parisaṅkāya vāti diṭṭhaparisaṅkitena vā sutaparisaṅkitena vā mutaparisaṅkitena vā codeti. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana samantapāsādikāyaṃ vuttanayeneva veditabbo.

    កាមូបបត្តិយោតិ កាមូបសេវនា កាមប្បដិលាភា វា។ បច្ចុបដ្ឋិតកាមាតិ និពទ្ធកាមា និពទ្ធារម្មណា។ សេយ្យថាបិ មនុស្សាតិ យថា មនុស្សា។ មនុស្សា ហិ និពទ្ធេយេវ វត្ថុស្មិំ វសំ វត្តេន្តិ ។ យត្ថ បដិពទ្ធចិត្តា ហោន្តិ, សតម្បិ សហស្សម្បិ ទត្វា មាតុគាមំ អានេត្វា និពទ្ធភោគំ ភុញ្ជន្តិ។ ឯកច្ចេ ទេវា នាម ចតុទេវលោកវាសិនោ។ តេបិ និពទ្ធវត្ថុស្មិំយេវ វសំ វត្តេន្តិ។ ឯកច្ចេ វិនិបាតិកា នាម នេរយិកេ ឋបេត្វា អវសេសា មច្ឆកច្ឆបាទយោបិ ហិ និពទ្ធវត្ថុស្មិំយេវ វសំ វត្តេន្តិ។ មច្ឆោ អត្តនោ មច្ឆិយា កច្ឆបោ កច្ឆបិយាតិ ។ និម្មិនិត្វា និម្មិនិត្វាតិ នីលបីតាទិវសេន យាទិសំ យាទិសំ អត្តនោ រូបំ ឥច្ឆន្តិ, តាទិសំ តាទិសំ និម្មិនិត្វា អាយស្មតោ អនុរុទ្ធស្ស បុរតោ មនាបកាយិកា ទេវតា វិយ។ និម្មានរតីតិ ឯវំ សយំ និម្មិតេ និម្មិតេ និម្មានេ រតិ ឯតេសន្តិ និម្មានរតី។ បរនិម្មិតកាមាតិ បរេហិ និម្មិតកាមា។ តេសញ្ហិ មនំ ញត្វា បរេ យថារុចិតំ កាមភោគំ និម្មិនន្តិ, តេ តត្ថ វសំ វត្តេន្តិ។ កថំ បរស្ស មនំ ជានន្តីតិ? បកតិសេវនវសេន។ យថា ហិ កុសលោ សូទោ រញ្ញោ ភុញ្ជន្តស្ស យំ យំ សោ ពហុំ គណ្ហាតិ, តំ តំ តស្ស រុច្ចតីតិ ជានាតិ, ឯវំ បកតិយា អភិរុចិតារម្មណំ ញត្វា តាទិសកំយេវ និម្មិនន្តិ។ តេ តត្ថ វសំ វត្តេន្តិ, មេថុនំ សេវន្តិ។ កេចិ បន ថេរា ‘‘ហសិតមត្តេន ឱលោកិតមត្តេន អាលិង្គិតមត្តេន ច តេសំ កាមកិច្ចំ ឥជ្ឈតី’’តិ វទន្តិ, តំ អដ្ឋកថាយំ ‘‘ឯតំ បន នត្ថី’’តិ បដិក្ខិត្តំ។ ន ហិ កាយេន អផុសន្តស្ស ផោដ្ឋព្ពំ កាមកិច្ចំ សាធេតិ។ ឆន្នម្បិ ហិ កាមាវចរានំ កាមា បាកតិកា ឯវ។ វុត្តម្បិ ចេតំ –

    Kāmūpapattiyoti kāmūpasevanā kāmappaṭilābhā vā. Paccupaṭṭhitakāmāti nibaddhakāmā nibaddhārammaṇā. Seyyathāpi manussāti yathā manussā. Manussā hi nibaddheyeva vatthusmiṃ vasaṃ vattenti . Yattha paṭibaddhacittā honti, satampi sahassampi datvā mātugāmaṃ ānetvā nibaddhabhogaṃ bhuñjanti. Ekacce devā nāma catudevalokavāsino. Tepi nibaddhavatthusmiṃyeva vasaṃ vattenti. Ekacce vinipātikā nāma nerayike ṭhapetvā avasesā macchakacchapādayopi hi nibaddhavatthusmiṃyeva vasaṃ vattenti. Maccho attano macchiyā kacchapo kacchapiyāti . Nimminitvā nimminitvāti nīlapītādivasena yādisaṃ yādisaṃ attano rūpaṃ icchanti, tādisaṃ tādisaṃ nimminitvā āyasmato anuruddhassa purato manāpakāyikā devatā viya. Nimmānaratīti evaṃ sayaṃ nimmite nimmite nimmāne rati etesanti nimmānaratī. Paranimmitakāmāti parehi nimmitakāmā. Tesañhi manaṃ ñatvā pare yathārucitaṃ kāmabhogaṃ nimminanti, te tattha vasaṃ vattenti. Kathaṃ parassa manaṃ jānantīti? Pakatisevanavasena. Yathā hi kusalo sūdo rañño bhuñjantassa yaṃ yaṃ so bahuṃ gaṇhāti, taṃ taṃ tassa ruccatīti jānāti, evaṃ pakatiyā abhirucitārammaṇaṃ ñatvā tādisakaṃyeva nimminanti. Te tattha vasaṃ vattenti, methunaṃ sevanti. Keci pana therā ‘‘hasitamattena olokitamattena āliṅgitamattena ca tesaṃ kāmakiccaṃ ijjhatī’’ti vadanti, taṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘etaṃ pana natthī’’ti paṭikkhittaṃ. Na hi kāyena aphusantassa phoṭṭhabbaṃ kāmakiccaṃ sādheti. Channampi hi kāmāvacarānaṃ kāmā pākatikā eva. Vuttampi cetaṃ –

    ‘‘ឆ ឯតេ កាមាវចរា, សព្ពកាមសមិទ្ធិនោ;

    ‘‘Cha ete kāmāvacarā, sabbakāmasamiddhino;

    សព្ពេសំ ឯកសង្ខាតំ, អាយុ ភវតិ កិត្តក’’ន្តិ។ (វិភ. ១០២៣);

    Sabbesaṃ ekasaṅkhātaṃ, āyu bhavati kittaka’’nti. (vibha. 1023);

    សុខូបបត្តិយោតិ សុខប្បដិលាភា។ ឧប្បាទេត្វា ឧប្បាទេត្វា សុខំ វិហរន្តីតិ តេ ហេដ្ឋា បឋមជ្ឈានសុខំ និព្ពត្តេត្វា ឧបរិ វិបាកជ្ឈានសុខំ អនុភវន្តីតិ អត្ថោ។ សុខេន អភិសន្នាតិ ទុតិយជ្ឈានសុខេន តិន្តា។ បរិសន្នាតិ សមន្តតោ តិន្តា។ បរិបូរាតិ បរិបុណ្ណា។ បរិប្ផុដាតិ តស្សេវ វេវចនំ។ ឥទម្បិ វិបាកជ្ឈានសុខមេវ សន្ធាយ វុត្តំ។ អហោសុខំ អហោសុខន្តិ តេសំ កិរ ភវលោភោ មហា ឧប្បជ្ជតិ។ តស្មា កទាចិ ករហចិ ឯវំ ឧទានំ ឧទានេន្តិ។ សន្តមេវាតិ បណីតមេវ។ តុសិតាតិ តតោ ឧត្តរិំ សុខស្ស អបត្ថនតោ សន្តុដ្ឋា ហុត្វា។ សុខំ បដិវេទេន្តីតិ តតិយជ្ឈានសុខំ អនុភវន្តិ។

    Sukhūpapattiyoti sukhappaṭilābhā. Uppādetvā uppādetvā sukhaṃ viharantīti te heṭṭhā paṭhamajjhānasukhaṃ nibbattetvā upari vipākajjhānasukhaṃ anubhavantīti attho. Sukhena abhisannāti dutiyajjhānasukhena tintā. Parisannāti samantato tintā. Paripūrāti paripuṇṇā. Paripphuṭāti tasseva vevacanaṃ. Idampi vipākajjhānasukhameva sandhāya vuttaṃ. Ahosukhaṃ ahosukhanti tesaṃ kira bhavalobho mahā uppajjati. Tasmā kadāci karahaci evaṃ udānaṃ udānenti. Santamevāti paṇītameva. Tusitāti tato uttariṃ sukhassa apatthanato santuṭṭhā hutvā. Sukhaṃ paṭivedentīti tatiyajjhānasukhaṃ anubhavanti.

    សេក្ខា បញ្ញាតិ សត្ត អរិយបញ្ញា។ អរហតោ បញ្ញា អសេក្ខា។ អវសេសា បញ្ញា នេវសេក្ខានាសេក្ខា។

    Sekkhā paññāti satta ariyapaññā. Arahato paññā asekkhā. Avasesā paññā nevasekkhānāsekkhā.

    ចិន្តាមយាទីសុ អយំ វិត្ថារោ – ‘‘តត្ថ កតមា ចិន្តាមយា បញ្ញា? យោគវិហិតេសុ វា កម្មាយតនេសុ យោគវិហិតេសុ វា សិប្បាយតនេសុ យោគវិហិតេសុ វា វិជ្ជាដ្ឋានេសុ កម្មស្សកតំ វា សច្ចានុលោមិកំ វា រូបំ អនិច្ចន្តិ វា…បេ.… វិញ្ញាណំ អនិច្ចន្តិ វា យំ ឯវរូបំ អនុលោមិកំ ខន្តិំ ទិដ្ឋិំ រុចិំ មុត្តិំ បេក្ខំ ធម្មនិជ្ឈានក្ខន្តិំ បរតោ អសុត្វា បដិលភតិ, អយំ វុច្ចតិ ចិន្តាមយា បញ្ញា។ តត្ថ កតមា សុតមយា បញ្ញា? យោគវិហិតេសុ វា កម្មាយតនេសុ…បេ.… ធម្មនិជ្ឈានក្ខន្តិំ បរតោ សុត្វា បដិលភតិ, អយំ វុច្ចតិ សុតមយា បញ្ញា។ (តត្ថ កតមា ភាវនាមយា បញ្ញា?) សព្ពាបិ សមាបន្នស្ស បញ្ញា ភាវនាមយា បញ្ញា’’តិ (វិភ. ៧៦៨-៦៩)។

    Cintāmayādīsu ayaṃ vitthāro – ‘‘tattha katamā cintāmayā paññā? Yogavihitesu vā kammāyatanesu yogavihitesu vā sippāyatanesu yogavihitesu vā vijjāṭṭhānesu kammassakataṃ vā saccānulomikaṃ vā rūpaṃ aniccanti vā…pe… viññāṇaṃ aniccanti vā yaṃ evarūpaṃ anulomikaṃ khantiṃ diṭṭhiṃ ruciṃ muttiṃ pekkhaṃ dhammanijjhānakkhantiṃ parato asutvā paṭilabhati, ayaṃ vuccati cintāmayā paññā. Tattha katamā sutamayā paññā? Yogavihitesu vā kammāyatanesu…pe… dhammanijjhānakkhantiṃ parato sutvā paṭilabhati, ayaṃ vuccati sutamayā paññā. (Tattha katamā bhāvanāmayā paññā?) Sabbāpi samāpannassa paññā bhāvanāmayā paññā’’ti (vibha. 768-69).

    សុតាវុធន្តិ សុតមេវ អាវុធំ។ តំ អត្ថតោ តេបិដកំ ពុទ្ធវចនំ។ តញ្ហិ និស្សាយ ភិក្ខុ បញ្ញាវុធំ និស្សាយ សូរោ យោធោ អវិកម្បមានោ មហាកន្តារំ វិយ សំសារកន្តារំ អតិក្កមតិ អវិហញ្ញមានោ។ តេនេវ វុត្តំ – ‘‘សុតាវុធោ, ភិក្ខវេ, អរិយសាវកោ អកុសលំ បជហតិ, កុសលំ ភាវេតិ, សាវជ្ជំ បជហតិ, អនវជ្ជំ ភាវេតិ, សុទ្ធមត្តានំ បរិហរតី’’តិ (អ. និ. ៧.៦៧)។

    Sutāvudhanti sutameva āvudhaṃ. Taṃ atthato tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ. Tañhi nissāya bhikkhu paññāvudhaṃ nissāya sūro yodho avikampamāno mahākantāraṃ viya saṃsārakantāraṃ atikkamati avihaññamāno. Teneva vuttaṃ – ‘‘sutāvudho, bhikkhave, ariyasāvako akusalaṃ pajahati, kusalaṃ bhāveti, sāvajjaṃ pajahati, anavajjaṃ bhāveti, suddhamattānaṃ pariharatī’’ti (a. ni. 7.67).

    បវិវេកាវុធន្តិ ‘‘កាយវិវេកោ ចិត្តវិវេកោ ឧបធិវិវេកោ’’តិ អយំ តិវិធោបិ វិវេកោវ អាវុធំ។ តស្ស នានាករណំ កាយវិវេកោ វិវេកដ្ឋកាយានំ នេក្ខម្មាភិរតានំ។ ចិត្តវិវេកោ ច បរិសុទ្ធចិត្តានំ បរមវោទានប្បត្តានំ។ ឧបធិវិវេកោ ច និរុបធីនំ បុគ្គលានំ។ ឥមស្មិញ្ហិ តិវិធេ វិវេកេ អភិរតោ, ន កុតោចិ ភាយតិ។ តស្មា អយម្បិ អវស្សយដ្ឋេន អាវុធន្តិ វុត្តោ។ លោកិយលោកុត្តរបញ្ញាវ អាវុធំ បញ្ញាវុធំ។ យស្ស សា អត្ថិ, សោ ន កុតោចិ ភាយតិ, ន ចស្ស កោចិ ភាយតិ។ តស្មា សាបិ អវស្សយដ្ឋេនេវ អាវុធន្តិ វុត្តា។

    Pavivekāvudhanti ‘‘kāyaviveko cittaviveko upadhiviveko’’ti ayaṃ tividhopi vivekova āvudhaṃ. Tassa nānākaraṇaṃ kāyaviveko vivekaṭṭhakāyānaṃ nekkhammābhiratānaṃ. Cittaviveko ca parisuddhacittānaṃ paramavodānappattānaṃ. Upadhiviveko ca nirupadhīnaṃ puggalānaṃ. Imasmiñhi tividhe viveke abhirato, na kutoci bhāyati. Tasmā ayampi avassayaṭṭhena āvudhanti vutto. Lokiyalokuttarapaññāva āvudhaṃ paññāvudhaṃ. Yassa sā atthi, so na kutoci bhāyati, na cassa koci bhāyati. Tasmā sāpi avassayaṭṭheneva āvudhanti vuttā.

    អនញ្ញាតញ្ញស្សាមីតិន្ទ្រិយន្តិ ឥតោ បុព្ពេ អនញ្ញាតំ អវិទិតំ ធម្មំ ជានិស្សាមីតិ បដិបន្នស្ស ឧប្បន្នំ ឥន្ទ្រិយំ។ សោតាបត្តិមគ្គញាណស្សេតំ អធិវចនំ។ អញ្ញិន្ទ្រិយន្តិ អញ្ញាភូតំ អាជាននភូតំ ឥន្ទ្រិយំ។ សោតាបត្តិផលតោ បដ្ឋាយ ឆសុ ឋានេសុ ញាណស្សេតំ អធិវចនំ។ អញ្ញាតាវិន្ទ្រិយន្តិ អញ្ញាតាវីសុ ជាននកិច្ចបរិយោសានប្បត្តេសុ ធម្មេសុ ឥន្ទ្រិយំ។ អរហត្តផលញាណស្សេតំ អធិវចនំ។

    Anaññātaññassāmītindriyanti ito pubbe anaññātaṃ aviditaṃ dhammaṃ jānissāmīti paṭipannassa uppannaṃ indriyaṃ. Sotāpattimaggañāṇassetaṃ adhivacanaṃ. Aññindriyanti aññābhūtaṃ ājānanabhūtaṃ indriyaṃ. Sotāpattiphalato paṭṭhāya chasu ṭhānesu ñāṇassetaṃ adhivacanaṃ. Aññātāvindriyanti aññātāvīsu jānanakiccapariyosānappattesu dhammesu indriyaṃ. Arahattaphalañāṇassetaṃ adhivacanaṃ.

    មំសចក្ខុ ចក្ខុបសាទោ។ ទិព្ពចក្ខុ អាលោកនិស្សិតំ ញាណំ។ បញ្ញាចក្ខុ លោកិយលោកុត្តរបញ្ញា។

    Maṃsacakkhu cakkhupasādo. Dibbacakkhu ālokanissitaṃ ñāṇaṃ. Paññācakkhu lokiyalokuttarapaññā.

    អធិសីលសិក្ខាទីសុ អធិសីលញ្ច តំ សិក្ខិតព្ពតោ សិក្ខា ចាតិ អធិសីលសិក្ខា។ ឥតរស្មិំ ទ្វយេបិ ឯសេវ នយោ។ តត្ថ សីលំ អធិសីលំ, ចិត្តំ អធិចិត្តំ, បញ្ញា អធិបញ្ញាតិ អយំ បភេទោ វេទិតព្ពោ –

    Adhisīlasikkhādīsu adhisīlañca taṃ sikkhitabbato sikkhā cāti adhisīlasikkhā. Itarasmiṃ dvayepi eseva nayo. Tattha sīlaṃ adhisīlaṃ, cittaṃ adhicittaṃ, paññā adhipaññāti ayaṃ pabhedo veditabbo –

    សីលំ នាម បញ្ចសីលទសសីលានិ, បាតិមោក្ខសំវរោ អធិសីលំ នាម។ អដ្ឋ សមាបត្តិយោ ចិត្តំ, វិបស្សនាបាទកជ្ឈានំ អធិចិត្តំ។ កម្មស្សកតញាណំ បញ្ញា, វិបស្សនាបញ្ញា អធិបញ្ញា។ អនុប្បន្នេបិ ហិ ពុទ្ធុប្បាទេ បវត្តតីតិ បញ្ចសីលទសសីលានិ សីលមេវ, បាតិមោក្ខសំវរសីលំ ពុទ្ធុប្បាទេយេវ បវត្តតីតិ អធិសីលំ។ ចិត្តបញ្ញាសុបិ ឯសេវ នយោ។ អបិច និព្ពានំ បត្ថយន្តេន សមាទិន្នំ បញ្ចសីលម្បិ ទសសីលម្បិ អធិសីលមេវ។ សមាបន្នា អដ្ឋ សមាបត្តិយោបិ អធិចិត្តមេវ។ សព្ពំ វា លោកិយំ សីលមេវ, លោកុត្តរំ អធិសីលំ។ ចិត្តបញ្ញាសុបិ ឯសេវ នយោ។

    Sīlaṃ nāma pañcasīladasasīlāni, pātimokkhasaṃvaro adhisīlaṃ nāma. Aṭṭha samāpattiyo cittaṃ, vipassanāpādakajjhānaṃ adhicittaṃ. Kammassakatañāṇaṃ paññā, vipassanāpaññā adhipaññā. Anuppannepi hi buddhuppāde pavattatīti pañcasīladasasīlāni sīlameva, pātimokkhasaṃvarasīlaṃ buddhuppādeyeva pavattatīti adhisīlaṃ. Cittapaññāsupi eseva nayo. Apica nibbānaṃ patthayantena samādinnaṃ pañcasīlampi dasasīlampi adhisīlameva. Samāpannā aṭṭha samāpattiyopi adhicittameva. Sabbaṃ vā lokiyaṃ sīlameva, lokuttaraṃ adhisīlaṃ. Cittapaññāsupi eseva nayo.

    ភាវនាសុ ខីណាសវស្ស បញ្ចទ្វារិកកាយោ កាយភាវនា នាម។ អដ្ឋ សមាបត្តិយោ ចិត្តភាវនា នាម។ អរហត្តផលបញ្ញា បញ្ញាភាវនា នាម។ ខីណាសវស្ស ហិ ឯកន្តេនេវ បញ្ចទ្វារិកកាយោ សុភាវិតោ ហោតិ។ អដ្ឋ សមាបត្តិយោ ចស្ស ន អញ្ញេសំ វិយ ទុព្ពលា, តស្សេវ ច បញ្ញា ភាវិតា នាម ហោតិ បញ្ញាវេបុល្លបត្តិយា។ តស្មា ឯវំ វុត្តំ។

    Bhāvanāsu khīṇāsavassa pañcadvārikakāyo kāyabhāvanā nāma. Aṭṭha samāpattiyo cittabhāvanā nāma. Arahattaphalapaññā paññābhāvanā nāma. Khīṇāsavassa hi ekanteneva pañcadvārikakāyo subhāvito hoti. Aṭṭha samāpattiyo cassa na aññesaṃ viya dubbalā, tasseva ca paññā bhāvitā nāma hoti paññāvepullapattiyā. Tasmā evaṃ vuttaṃ.

    អនុត្តរិយេសុ វិបស្សនា ទស្សនានុត្តរិយំ មគ្គោ បដិបទានុស្សរិយំ។ ផលំ វិមុត្តានុត្តរិយំ។ ផលំ វា ទស្សនានុត្តរិយំ។ មគ្គោ បដិបទានុត្តរិយំ។ និព្ពានំ វិមុត្តានុត្តរិយំ។ និព្ពានំ វា ទស្សនានុត្តរិយំ, តតោ ឧត្តរិញ្ហិ ទដ្ឋព្ពំ នាម នត្ថិ។ មគ្គោ បដិបទានុត្តរិយំ។ ផលំ វិមុត្តានុត្តរិយំ។ អនុត្តរិយន្តិ ឧត្តមំ ជេដ្ឋកំ។

    Anuttariyesu vipassanā dassanānuttariyaṃ maggo paṭipadānussariyaṃ. Phalaṃ vimuttānuttariyaṃ. Phalaṃ vā dassanānuttariyaṃ. Maggo paṭipadānuttariyaṃ. Nibbānaṃ vimuttānuttariyaṃ. Nibbānaṃ vā dassanānuttariyaṃ, tato uttariñhi daṭṭhabbaṃ nāma natthi. Maggo paṭipadānuttariyaṃ. Phalaṃ vimuttānuttariyaṃ. Anuttariyanti uttamaṃ jeṭṭhakaṃ.

    សមាធីសុ បឋមជ្ឈានសមាធិ សវិតក្កសវិចារោ។ បញ្ចកនយេន ទុតិយជ្ឈានសមាធិ អវិតក្កវិចារមត្តោ។ សេសោ អវិតក្កអវិចារោ។

    Samādhīsu paṭhamajjhānasamādhi savitakkasavicāro. Pañcakanayena dutiyajjhānasamādhi avitakkavicāramatto. Seso avitakkaavicāro.

    សុញ្ញតាទីសុ តិវិធា កថា អាគមនតោ, សគុណតោ, អារម្មណតោតិ។ អាគមនតោ នាម ឯកោ ភិក្ខុ អនត្តតោ អភិនិវិសិត្វា អនត្តតោ ទិស្វា អនត្តតោ វុដ្ឋាតិ, តស្ស វិបស្សនា សុញ្ញតា នាម ហោតិ។ កស្មា? អសុញ្ញតត្តការកានំ កិលេសានំ អភាវា។ វិបស្សនាគមនេន មគ្គសមាធិ សុញ្ញតោ នាម ហោតិ។ មគ្គាគមនេន ផលសមាធិ សុញ្ញតោ នាម។ អបរោ អនិច្ចតោ អភិនិវិសិត្វា អនិច្ចតោ ទិស្វា អនិច្ចតោ វុដ្ឋាតិ។ តស្ស វិបស្សនា អនិមិត្តា នាម ហោតិ។ កស្មា? និមិត្តការកកិលេសាភាវា។ វិបស្សនាគមនេន មគ្គសមាធិ អនិមិត្តោ នាម ហោតិ។ មគ្គាគមនេន ផលំ អនិមិត្តំ នាម។ អបរោ ទុក្ខតោ អភិនិវិសិត្វា ទុក្ខតោ ទិស្វា ទុក្ខតោ វុដ្ឋាតិ, តស្ស វិបស្សនា អប្បណិហិតា នាម ហោតិ។ កស្មា? បណិធិការកកិលេសាភាវា។ វិបស្សនាគមនេន មគ្គសមាធិ អប្បណិហិតោ នាម។ មគ្គាគមនេន ផលំ អប្បណិហិតំ នាមាតិ អយំ អាគមនតោ កថា។ មគ្គសមាធិ បន រាគាទីហិ សុញ្ញតត្តា សុញ្ញតោ, រាគនិមិត្តាទីនំ អភាវា អនិមិត្តោ, រាគបណិធិអាទីនំ អភាវា អប្បណិហិតោតិ អយំ សគុណតោ កថា។ និព្ពានំ រាគាទីហិ សុញ្ញតត្តា រាគាទិនិមិត្តបណិធីនញ្ច អភាវា សុញ្ញតញ្ចេវ អនិមិត្តញ្ច អប្បណិហិតញ្ច។ តទារម្មណោ មគ្គសមាធិ សុញ្ញតោ អនិមិត្តោ អប្បណិហិតោ។ អយំ អារម្មណតោ កថា។

    Suññatādīsu tividhā kathā āgamanato, saguṇato, ārammaṇatoti. Āgamanato nāma eko bhikkhu anattato abhinivisitvā anattato disvā anattato vuṭṭhāti, tassa vipassanā suññatā nāma hoti. Kasmā? Asuññatattakārakānaṃ kilesānaṃ abhāvā. Vipassanāgamanena maggasamādhi suññato nāma hoti. Maggāgamanena phalasamādhi suññato nāma. Aparo aniccato abhinivisitvā aniccato disvā aniccato vuṭṭhāti. Tassa vipassanā animittā nāma hoti. Kasmā? Nimittakārakakilesābhāvā. Vipassanāgamanena maggasamādhi animitto nāma hoti. Maggāgamanena phalaṃ animittaṃ nāma. Aparo dukkhato abhinivisitvā dukkhato disvā dukkhato vuṭṭhāti, tassa vipassanā appaṇihitā nāma hoti. Kasmā? Paṇidhikārakakilesābhāvā. Vipassanāgamanena maggasamādhi appaṇihito nāma. Maggāgamanena phalaṃ appaṇihitaṃ nāmāti ayaṃ āgamanato kathā. Maggasamādhi pana rāgādīhi suññatattā suññato, rāganimittādīnaṃ abhāvā animitto, rāgapaṇidhiādīnaṃ abhāvā appaṇihitoti ayaṃ saguṇato kathā. Nibbānaṃ rāgādīhi suññatattā rāgādinimittapaṇidhīnañca abhāvā suññatañceva animittañca appaṇihitañca. Tadārammaṇo maggasamādhi suññato animitto appaṇihito. Ayaṃ ārammaṇato kathā.

    សោចេយ្យានីតិ សុចិភាវករា សោចេយ្យប្បដិបទា ធម្មា។ វិត្ថារោ បនេត្ថ ‘‘តត្ថ កតមំ កាយសោចេយ្យំ? បាណាតិបាតា វេរមណី’’តិអាទិនា នយេន វុត្តានំ តិណ្ណំ សុចរិតានំ វសេន វេទិតព្ពោ។

    Soceyyānīti sucibhāvakarā soceyyappaṭipadā dhammā. Vitthāro panettha ‘‘tattha katamaṃ kāyasoceyyaṃ? Pāṇātipātā veramaṇī’’tiādinā nayena vuttānaṃ tiṇṇaṃ sucaritānaṃ vasena veditabbo.

    មោនេយ្យានីតិ មុនិភាវករា មោនេយ្យប្បដិបទា ធម្មា។ តេសំ វិត្ថារោ ‘‘តត្ថ កតមំ កាយមោនេយ្យំ? តិវិធកាយទុច្ចរិតស្ស បហានំ កាយមោនេយ្យំ, តិវិធំ កាយសុចរិតំ កាយមោនេយ្យំ, កាយារម្មណេ ញាណំ កាយមោនេយ្យំ, កាយបរិញ្ញា កាយមោនេយ្យំ, កាយបរិញ្ញាសហគតោ មគ្គោ កាយមោនេយ្យំ, កាយស្មិំ ឆន្ទរាគប្បហានំ កាយមោនេយ្យំ, កាយសង្ខារនិរោធា ចតុត្ថជ្ឈានសមាបត្តិ កាយមោនេយ្យំ។ តត្ថ កតមំ វចីមោនេយ្យំ? ចតុព្ពិធវចីទុច្ចរិតស្ស បហានំ វចីមោនេយ្យំ, ចតុព្ពិធំ វចីសុចរិតំ វចីមោនេយ្យំ, វាចារម្មណេ ញាណំ វចីមោនេយ្យំ វាចាបរិញ្ញា វចីមោនេយ្យំ បរិញ្ញាសហគតោ មគ្គោ, វាចាយ ឆន្ទរាគប្បហានំ, វចីសង្ខារនិរោធា ទុតិយជ្ឈានសមាបត្តិ វចីមោនេយ្យំ។ តត្ថ កតមំ មនោមោនេយ្យំ? តិវិធមនោទុច្ចរិតស្ស បហានំ មនោមោនេយ្យំ , តិវិធំ មនោសុចរិតំ មនោមោនេយ្យំ, មនារម្មណេ ញាណំ មនោមោនេយ្យំ, មនោបរិញ្ញា មនោមោនេយ្យំ។ បរិញ្ញាសហគតោ មគ្គោ, មនស្មិំ ឆន្ទរាគប្បហានំ , ចិត្តសង្ខារនិរោធា សញ្ញាវេទយិតនិរោធសមាបត្តិ មនោមោនេយ្យ’’ន្តិ (មហានិ. ១៤)។

    Moneyyānīti munibhāvakarā moneyyappaṭipadā dhammā. Tesaṃ vitthāro ‘‘tattha katamaṃ kāyamoneyyaṃ? Tividhakāyaduccaritassa pahānaṃ kāyamoneyyaṃ, tividhaṃ kāyasucaritaṃ kāyamoneyyaṃ, kāyārammaṇe ñāṇaṃ kāyamoneyyaṃ, kāyapariññā kāyamoneyyaṃ, kāyapariññāsahagato maggo kāyamoneyyaṃ, kāyasmiṃ chandarāgappahānaṃ kāyamoneyyaṃ, kāyasaṅkhāranirodhā catutthajjhānasamāpatti kāyamoneyyaṃ. Tattha katamaṃ vacīmoneyyaṃ? Catubbidhavacīduccaritassa pahānaṃ vacīmoneyyaṃ, catubbidhaṃ vacīsucaritaṃ vacīmoneyyaṃ, vācārammaṇe ñāṇaṃ vacīmoneyyaṃ vācāpariññā vacīmoneyyaṃ pariññāsahagato maggo, vācāya chandarāgappahānaṃ, vacīsaṅkhāranirodhā dutiyajjhānasamāpatti vacīmoneyyaṃ. Tattha katamaṃ manomoneyyaṃ? Tividhamanoduccaritassa pahānaṃ manomoneyyaṃ , tividhaṃ manosucaritaṃ manomoneyyaṃ, manārammaṇe ñāṇaṃ manomoneyyaṃ, manopariññā manomoneyyaṃ. Pariññāsahagato maggo, manasmiṃ chandarāgappahānaṃ , cittasaṅkhāranirodhā saññāvedayitanirodhasamāpatti manomoneyya’’nti (mahāni. 14).

    កោសល្លេសុ អាយោតិ វុឌ្ឍិ។ អបាយោតិ អវុឌ្ឍិ។ តស្ស តស្ស ការណំ ឧបាយោ។ តេសំ បជាននា កោសល្លំ។ វិត្ថារោ បន វិភង្គេ វុត្តោយេវ។

    Kosallesu āyoti vuḍḍhi. Apāyoti avuḍḍhi. Tassa tassa kāraṇaṃ upāyo. Tesaṃ pajānanā kosallaṃ. Vitthāro pana vibhaṅge vuttoyeva.

    វុត្តញ្ហេតំ – ‘‘តត្ថ កតមំ អាយកោសល្លំ? ឥមេ ធម្មេ មនសិករោតោ អនុប្បន្នា ចេវ អកុសលា ធម្មា នុប្បជ្ជន្តិ, ឧប្បន្នា ច អកុសលា ធម្មា និរុជ្ឈន្តិ។ ឥមេ វា បន មេ ធម្មេ មនសិករោតោ អនុប្បន្នា ចេវ កុសលា ធម្មា ឧប្បជ្ជន្តិ, ឧប្បន្នា ច កុសលា ធម្មា ភិយ្យោភាវាយ វេបុល្លាយ ភាវនាយ បារិបូរិយា សំវត្តន្តីតិ, យា តត្ថ បញ្ញា បជាននា…បេ.… សម្មាទិដ្ឋិ។ ឥទំ វុច្ចតិ អាយកោសល្លំ។ តត្ថ កតមំ អបាយកោសល្លំ? ឥមេ ធម្មេ មនសិករោតោ អនុប្បន្នា ចេវ កុសលា ធម្មា ន ឧប្បជ្ជន្តិ, ឧប្បន្នា ច កុសលា ធម្មា និរុជ្ឈន្តិ។ ឥមេ វា បន មេ ធម្មេ មនសិករោតោ អនុប្បន្នា ចេវ អកុសលា ធម្មា ឧប្បជ្ជន្តិ, ឧប្បន្នា ច អកុសលា ធម្មា ភិយ្យោភាវាយ វេបុល្លាយ ភាវនាយ បារិបូរិយា សំវត្តន្តីតិ, យា តត្ថ បញ្ញា បជាននា…បេ.… សម្មាទិដ្ឋិ។ ឥទំ វុច្ចតិ អបាយកោសល្លំ។ សព្ពាបិ តត្រុបាយា បញ្ញា ឧបាយកោសល្ល’’ន្តិ (វិភ. ៧៧១)។ ឥទំ បន អច្ចាយិកកិច្ចេ វា ភយេ វា ឧប្បន្នេ តស្ស តិកិច្ឆនត្ថំ ឋានុប្បត្តិយា ការណជាននវសេនេវ វេទិតព្ពំ។

    Vuttañhetaṃ – ‘‘tattha katamaṃ āyakosallaṃ? Ime dhamme manasikaroto anuppannā ceva akusalā dhammā nuppajjanti, uppannā ca akusalā dhammā nirujjhanti. Ime vā pana me dhamme manasikaroto anuppannā ceva kusalā dhammā uppajjanti, uppannā ca kusalā dhammā bhiyyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā saṃvattantīti, yā tattha paññā pajānanā…pe… sammādiṭṭhi. Idaṃ vuccati āyakosallaṃ. Tattha katamaṃ apāyakosallaṃ? Ime dhamme manasikaroto anuppannā ceva kusalā dhammā na uppajjanti, uppannā ca kusalā dhammā nirujjhanti. Ime vā pana me dhamme manasikaroto anuppannā ceva akusalā dhammā uppajjanti, uppannā ca akusalā dhammā bhiyyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā saṃvattantīti, yā tattha paññā pajānanā…pe… sammādiṭṭhi. Idaṃ vuccati apāyakosallaṃ. Sabbāpi tatrupāyā paññā upāyakosalla’’nti (vibha. 771). Idaṃ pana accāyikakicce vā bhaye vā uppanne tassa tikicchanatthaṃ ṭhānuppattiyā kāraṇajānanavaseneva veditabbaṃ.

    មទាតិ មជ្ជនាការវសេន បវត្តមានា។ តេសុ ‘‘អហំ និរោគោ សដ្ឋិ វា សត្តតិ វា វស្សានិ អតិក្កន្តានិ, ន មេ ហរីតកីខណ្ឌម្បិ ខាទិតបុព្ពំ, ឥមេ បនញ្ញេ អសុកំ នាម ឋានំ រុជ្ជតិ, ភេសជ្ជំ ខាទាមាតិ វិចរន្តិ, កោ អញ្ញោ មាទិសោ និរោគោ នាមា’’តិ ឯវំ មានករណំ អារោគ្យមទោ។ ‘‘មហល្លកកាលេ បុញ្ញំ ករិស្សាម, ទហរម្ហ តាវា’’តិ យោព្ពនេ ឋត្វា មានករណំ យោព្ពនមទោ។ ‘‘ចិរំ ជីវិំ, ចិរំ ជីវាមិ, ចិរំ ជីវិស្សាមិ; សុខំ ជីវិំ, សុខំ ជីវាមិ, សុខំ ជីវិស្សាមី’’តិ ឯវំ មានករណំ ជីវិតមទោ។

    Madāti majjanākāravasena pavattamānā. Tesu ‘‘ahaṃ nirogo saṭṭhi vā sattati vā vassāni atikkantāni, na me harītakīkhaṇḍampi khāditapubbaṃ, ime panaññe asukaṃ nāma ṭhānaṃ rujjati, bhesajjaṃ khādāmāti vicaranti, ko añño mādiso nirogo nāmā’’ti evaṃ mānakaraṇaṃ ārogyamado. ‘‘Mahallakakāle puññaṃ karissāma, daharamha tāvā’’ti yobbane ṭhatvā mānakaraṇaṃ yobbanamado. ‘‘Ciraṃ jīviṃ, ciraṃ jīvāmi, ciraṃ jīvissāmi; sukhaṃ jīviṃ, sukhaṃ jīvāmi, sukhaṃ jīvissāmī’’ti evaṃ mānakaraṇaṃ jīvitamado.

    អាធិបតេយ្យេសុ អធិបតិតោ អាគតំ អាធិបតេយ្យំ។ ‘‘ឯត្តកោម្ហិ សីលេន សមាធិនា បញ្ញាយ វិមុត្តិយា, ន មេ ឯតំ បតិរូប’’ន្តិ ឯវំ អត្តានំ អធិបត្តិំ ជេដ្ឋកំ កត្វា បាបស្ស អករណំ អត្តាធិបតេយ្យំ នាម។ លោកំ អធិបតិំ កត្វា អករណំ លោកាធិបតេយ្យំ នាម។ លោកុត្តរធម្មំ អធិបតិំ កត្វា អករណំ ធម្មាធិបតេយ្យំ នាម។

    Ādhipateyyesu adhipatito āgataṃ ādhipateyyaṃ. ‘‘Ettakomhi sīlena samādhinā paññāya vimuttiyā, na me etaṃ patirūpa’’nti evaṃ attānaṃ adhipattiṃ jeṭṭhakaṃ katvā pāpassa akaraṇaṃ attādhipateyyaṃ nāma. Lokaṃ adhipatiṃ katvā akaraṇaṃ lokādhipateyyaṃ nāma. Lokuttaradhammaṃ adhipatiṃ katvā akaraṇaṃ dhammādhipateyyaṃ nāma.

    កថាវត្ថូនីតិ កថាការណានិ។ អតីតំ វា អទ្ធានន្តិ អតីតំ ធម្មំ, អតីតក្ខន្ធេតិ អត្ថោ។ អបិច ‘‘យំ, ភិក្ខវេ, រូបំ អតីតំ និរុទ្ធំ វិបរិណតំ, ‘អហោសី’តិ តស្ស សង្ខា, ‘អហោសី’តិ តស្ស បញ្ញត្តិ ‘អហោសី’តិ តស្ស សមញ្ញា, ន តស្ស សង្ខា ‘អត្ថី’តិ, ន តស្ស សង្ខា ‘ភវិស្សតី’តិ (សំ. និ. ៣.៦២) ឯវំ អាគតេន និរុត្តិបថសុត្តេនបេត្ថ អត្ថោ ទីបេតព្ពោ។

    Kathāvatthūnīti kathākāraṇāni. Atītaṃ vā addhānanti atītaṃ dhammaṃ, atītakkhandheti attho. Apica ‘‘yaṃ, bhikkhave, rūpaṃ atītaṃ niruddhaṃ vipariṇataṃ, ‘ahosī’ti tassa saṅkhā, ‘ahosī’ti tassa paññatti ‘ahosī’ti tassa samaññā, na tassa saṅkhā ‘atthī’ti, na tassa saṅkhā ‘bhavissatī’ti (saṃ. ni. 3.62) evaṃ āgatena niruttipathasuttenapettha attho dīpetabbo.

    វិជ្ជាតិ តមវិជ្ឈនដ្ឋេន វិជ្ជា។ វិទិតករណដ្ឋេនាបិ វិជ្ជា។ បុព្ពេនិវាសានុស្សតិញាណញ្ហិ ឧប្បជ្ជមានំ បុព្ពេនិវាសំ ឆាទេត្វា ឋិតំ តមំ វិជ្ឈតិ, បុព្ពេនិវាសញ្ច វិទិតំ ករោតីតិ វិជ្ជា។ ចុតូបបាតញាណំ ចុតិបដិសន្ធិច្ឆាទកំ តមំ វិជ្ឈតិ, តញ្ច វិទិតំ ករោតីតិ វិជ្ជា។ អាសវានំ ខយេ ញាណំ ចតុសច្ចច្ឆាទកំ តមំ វិជ្ឈតិ, ចតុសច្ចធម្មញ្ច វិទិតំ ករោតីតិ វិជ្ជា។

    Vijjāti tamavijjhanaṭṭhena vijjā. Viditakaraṇaṭṭhenāpi vijjā. Pubbenivāsānussatiñāṇañhi uppajjamānaṃ pubbenivāsaṃ chādetvā ṭhitaṃ tamaṃ vijjhati, pubbenivāsañca viditaṃ karotīti vijjā. Cutūpapātañāṇaṃ cutipaṭisandhicchādakaṃ tamaṃ vijjhati, tañca viditaṃ karotīti vijjā. Āsavānaṃ khaye ñāṇaṃ catusaccacchādakaṃ tamaṃ vijjhati, catusaccadhammañca viditaṃ karotīti vijjā.

    វិហារេសុ អដ្ឋ សមាបត្តិយោ ទិព្ពោ វិហារោ។ ចតស្សោ អប្បមញ្ញា ព្រហ្មា វិហារោ។ ផលសមាបត្តិ អរិយោ វិហារោ។

    Vihāresu aṭṭha samāpattiyo dibbo vihāro. Catasso appamaññā brahmā vihāro. Phalasamāpatti ariyo vihāro.

    បាដិហារិយានិ កេវដ្ដសុត្តេ វិត្ថារិតានេវ។

    Pāṭihāriyāni kevaṭṭasutte vitthāritāneva.

    ‘‘ឥមេ ខោ, អាវុសោ’’តិអាទីសុ វុត្តនយេនេវ យោជេតព្ពំ។ ឥតិ សមសដ្ឋិយា តិកានំ វសេន អសីតិសតបញ្ហេ កថេន្តោ ថេរោ សាមគ្គិរសំ ទស្សេសីតិ។

    ‘‘Ime kho, āvuso’’tiādīsu vuttanayeneva yojetabbaṃ. Iti samasaṭṭhiyā tikānaṃ vasena asītisatapañhe kathento thero sāmaggirasaṃ dassesīti.

    តិកវណ្ណនា និដ្ឋិតា។

    Tikavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ចតុក្កវណ្ណនា

    Catukkavaṇṇanā

    ៣០៦. ឥតិ តិកវសេន សាមគ្គិរសំ ទស្សេត្វា ឥទានិ ចតុក្កវសេន ទស្សេតុំ បុន ទេសនំ អារភិ។ តត្ថ ‘‘សតិបដ្ឋានចតុក្កំ’’ បុព្ពេ វិត្ថារិតមេវ។

    306. Iti tikavasena sāmaggirasaṃ dassetvā idāni catukkavasena dassetuṃ puna desanaṃ ārabhi. Tattha ‘‘satipaṭṭhānacatukkaṃ’’ pubbe vitthāritameva.

    សម្មប្បធានចតុក្កេ ឆន្ទំ ជនេតីតិ ‘‘យោ ឆន្ទោ ឆន្ទិកតា កត្តុកម្យតា កុសលោ ធម្មច្ឆន្ទោ’’តិ ឯវំ វុត្តំ កត្តុកម្យតំ ជនេតិ។ វាយមតីតិ វាយាមំ ករោតិ។ វីរិយំ អារភតីតិ វីរិយំ ជនេតិ។ ចិត្តំ បគ្គណ្ហាតីតិ ចិត្តំ ឧបត្ថម្ភេតិ។ អយមេត្ថ សង្ខេបោ ។ វិត្ថារោ បន សម្មប្បធានវិភង្គេ អាគតោយេវ។

    Sammappadhānacatukke chandaṃ janetīti ‘‘yo chando chandikatā kattukamyatā kusalo dhammacchando’’ti evaṃ vuttaṃ kattukamyataṃ janeti. Vāyamatīti vāyāmaṃ karoti. Vīriyaṃ ārabhatīti vīriyaṃ janeti. Cittaṃ paggaṇhātīti cittaṃ upatthambheti. Ayamettha saṅkhepo . Vitthāro pana sammappadhānavibhaṅge āgatoyeva.

    ឥទ្ធិបាទេសុ ឆន្ទំ និស្សាយ បវត្តោ សមាធិ ឆន្ទសមាធិ។ បធានភូតា សង្ខារា បធានសង្ខារា។ សមន្នាគតន្តិ តេហិ ធម្មេហិ ឧបេតំ។ ឥទ្ធិយា បាទំ, ឥទ្ធិភូតំ វា បាទន្តិ ឥទ្ធិបាទំ ។ សេសេសុបិ ឯសេវ នយោ។ អយមេត្ថ សង្ខេបោ, វិត្ថារោ បន ឥទ្ធិបាទវិភង្គេ អាគតោ ឯវ។ វិសុទ្ធិមគ្គេ បនស្ស អត្ថោ ទីបិតោ។ ឈានកថាបិ វិសុទ្ធិមគ្គេ វិត្ថារិតាវ។

    Iddhipādesu chandaṃ nissāya pavatto samādhi chandasamādhi. Padhānabhūtā saṅkhārā padhānasaṅkhārā. Samannāgatanti tehi dhammehi upetaṃ. Iddhiyā pādaṃ, iddhibhūtaṃ vā pādanti iddhipādaṃ. Sesesupi eseva nayo. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana iddhipādavibhaṅge āgato eva. Visuddhimagge panassa attho dīpito. Jhānakathāpi visuddhimagge vitthāritāva.

    ៣០៧. ទិដ្ឋធម្មសុខវិហារាយាតិ ឥមស្មិំយេវ អត្តភាវេ សុខវិហារត្ថាយ។ ឥធ ផលសមាបត្តិឈានានិ, ខីណាសវស្ស អបរភាគេ និព្ពត្តិតឈានានិ ច កថិតានិ។

    307.Diṭṭhadhammasukhavihārāyāti imasmiṃyeva attabhāve sukhavihāratthāya. Idha phalasamāpattijhānāni, khīṇāsavassa aparabhāge nibbattitajhānāni ca kathitāni.

    អាលោកសញ្ញំ មនសិករោតីតិ ទិវា វា រត្តិំ វា សូរិយចន្ទបជ្ជោតមណិអាទីនំ អាលោកំ អាលោកោតិ មនសិករោតិ។ ទិវាសញ្ញំ អធិដ្ឋាតីតិ ឯវំ មនសិ កត្វា ទិវាតិសញ្ញំ ឋបេតិ។ យថា ទិវា តថា រត្តិន្តិ យថា ទិវា ទិដ្ឋោ អាលោកោ, តថេវ តំ រត្តិំ មនសិករោតិ។ យថា រត្តិំ តថា ទិវាតិ យថា រត្តិំ អាលោកោ ទិដ្ឋោ, ឯវមេវ ទិវា មនសិករោតិ។ ឥតិ វិវដេន ចេតសាតិ ឯវំ អបិហិតេន ចិត្តេន។ អបរិយោនទ្ធេនាតិ សមន្តតោ អនទ្ធេន។ សប្បភាសន្តិ សឱភាសំ។ ញាណទស្សនបដិលាភាយាតិ ញាណទស្សនបដិលាភត្ថាយ។ ឥមិនា កិំ កថិតំ? មិទ្ធវិនោទនអាលោកោ កថិតោ បរិកម្មអាលោកោ វា។ ឥមិនា កិំ កថិតំ ហោតិ? ខីណាសវស្ស ទិព្ពចក្ខុញាណំ។ តស្មិំ វា អាគតេបិ អនាគតេបិ បាទកជ្ឈានសមាបត្តិមេវ សន្ធាយ ‘‘សប្បភាសំ ចិត្តំ ភាវេតី’’តិ វុត្តំ។

    Ālokasaññaṃ manasikarotīti divā vā rattiṃ vā sūriyacandapajjotamaṇiādīnaṃ ālokaṃ ālokoti manasikaroti. Divāsaññaṃ adhiṭṭhātīti evaṃ manasi katvā divātisaññaṃ ṭhapeti. Yathā divā tathā rattinti yathā divā diṭṭho āloko, tatheva taṃ rattiṃ manasikaroti. Yathā rattiṃ tathā divāti yathā rattiṃ āloko diṭṭho, evameva divā manasikaroti. Iti vivaṭena cetasāti evaṃ apihitena cittena. Apariyonaddhenāti samantato anaddhena. Sappabhāsanti saobhāsaṃ. Ñāṇadassanapaṭilābhāyāti ñāṇadassanapaṭilābhatthāya. Iminā kiṃ kathitaṃ? Middhavinodanaāloko kathito parikammaāloko vā. Iminā kiṃ kathitaṃ hoti? Khīṇāsavassa dibbacakkhuñāṇaṃ. Tasmiṃ vā āgatepi anāgatepi pādakajjhānasamāpattimeva sandhāya ‘‘sappabhāsaṃ cittaṃ bhāvetī’’ti vuttaṃ.

    សតិសម្បជញ្ញាយាតិ សត្តដ្ឋានិកស្ស សតិសម្បជញ្ញស្ស អត្ថាយ។ វិទិតា វេទនា ឧប្បជ្ជន្តីតិអាទីសុ ខីណាសវស្ស វត្ថុ វិទិតំ ហោតិ អារម្មណំ វិទិតំ វត្ថារម្មណំ វិទិតំ។ វត្ថារម្មណវិទិតតាយ ឯវំ វេទនា ឧប្បជ្ជន្តិ, ឯវំ តិដ្ឋន្តិ, ឯវំ និរុជ្ឈន្តិ។ ន កេវលញ្ច វេទនា ឯវ ឥធ វុត្តា សញ្ញាទយោបិ , អវុត្តា ចេតនាទយោបិ, វិទិតា ច ឧប្បជ្ជន្តិ ចេវ តិដ្ឋន្តិ ច និរុជ្ឈន្តិ ច។ អបិ ច វេទនាយ ឧប្បាទោ វិទិតោ ហោតិ, ឧបដ្ឋានំ វិទិតំ ហោតិ។ អវិជ្ជាសមុទយា វេទនាសមុទយោ, តណ្ហាសមុទយា កម្មសមុទយោ, ផស្សសមុទយា វេទនាយសមុទយោ។ និព្ពត្តិលក្ខណំ បស្សន្តោបិ វេទនាក្ខន្ធស្ស សមុទយំ បស្សតិ។ ឯវំ វេទនាយ ឧប្បាទោ វិទិតោ ហោតិ។ កថំ វេទនាយ ឧបដ្ឋានំ វិទិតំ ហោតិ? អនិច្ចតោ មនសិករោតោ ខយតូបដ្ឋានំ វិទិតំ ហោតិ។ ទុក្ខតោ មនសិករោតោ ភយតូបដ្ឋានំ វិទិតំ ហោតិ។ អនត្តតោ មនសិករោតោ សុញ្ញតូបដ្ឋានំ វិទិតំ ហោតិ។ ឯវំ វេទនាយ ឧបដ្ឋានំ វិទិតំ ហោតិ, ខយតោ ភយតោ សុញ្ញតោ ជានាតិ។ កថំ វេទនាយ អត្ថង្គមោ វិទិតោ ហោតិ? អវិជ្ជានិរោធា វេទនានិរោធោ។…បេ.… ឯវំ វេទនាយ អត្ថង្គមោ វិទិតោ ហោតិ។ ឥមិនាបិ នយេនេត្ថ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។

    Satisampajaññāyāti sattaṭṭhānikassa satisampajaññassa atthāya. Viditā vedanā uppajjantītiādīsu khīṇāsavassa vatthu viditaṃ hoti ārammaṇaṃ viditaṃ vatthārammaṇaṃ viditaṃ. Vatthārammaṇaviditatāya evaṃ vedanā uppajjanti, evaṃ tiṭṭhanti, evaṃ nirujjhanti. Na kevalañca vedanā eva idha vuttā saññādayopi , avuttā cetanādayopi, viditā ca uppajjanti ceva tiṭṭhanti ca nirujjhanti ca. Api ca vedanāya uppādo vidito hoti, upaṭṭhānaṃ viditaṃ hoti. Avijjāsamudayā vedanāsamudayo, taṇhāsamudayā kammasamudayo, phassasamudayā vedanāyasamudayo. Nibbattilakkhaṇaṃ passantopi vedanākkhandhassa samudayaṃ passati. Evaṃ vedanāya uppādo vidito hoti. Kathaṃ vedanāya upaṭṭhānaṃ viditaṃ hoti? Aniccato manasikaroto khayatūpaṭṭhānaṃ viditaṃ hoti. Dukkhato manasikaroto bhayatūpaṭṭhānaṃ viditaṃ hoti. Anattato manasikaroto suññatūpaṭṭhānaṃ viditaṃ hoti. Evaṃ vedanāya upaṭṭhānaṃ viditaṃ hoti, khayato bhayato suññato jānāti. Kathaṃ vedanāya atthaṅgamo vidito hoti? Avijjānirodhā vedanānirodho.…Pe… evaṃ vedanāya atthaṅgamo vidito hoti. Imināpi nayenettha attho veditabbo.

    ឥតិ រូបន្តិអាទិ វុត្តនយមេវ។ អយំ អាវុសោ សមាធិភាវនាតិ អយំ អាសវានំ ខយញាណស្ស បាទកជ្ឈានសមាធិភាវនា។

    Itirūpantiādi vuttanayameva. Ayaṃ āvuso samādhibhāvanāti ayaṃ āsavānaṃ khayañāṇassa pādakajjhānasamādhibhāvanā.

    ៣០៨. អប្បមញ្ញាតិ បមាណំ អគហេត្វា អនវសេសផរណវសេន អប្បមញ្ញាវ។ អនុបទវណ្ណនា បន ភាវនាសមាធិវិធានញ្ច ឯតាសំ វិសុទ្ធិមគ្គេ វិត្ថារិតមេវ។ អរូបកថាបិ វិសុទ្ធិមគ្គេ វិត្ថារិតាវ។

    308.Appamaññāti pamāṇaṃ agahetvā anavasesapharaṇavasena appamaññāva. Anupadavaṇṇanā pana bhāvanāsamādhividhānañca etāsaṃ visuddhimagge vitthāritameva. Arūpakathāpi visuddhimagge vitthāritāva.

    អបស្សេនានីតិ អបស្សយានិ។ សង្ខាយាតិ ញាណេន ញត្វា។ បដិសេវតីតិ ញាណេន ញត្វា សេវិតព្ពយុត្តកមេវ សេវតិ។ តស្ស ច វិត្ថារោ ‘‘បដិសង្ខា យោនិសោ ចីវរំ បរិភុញ្ជតី’’តិអាទិនា នយេន វេទិតព្ពោ។ សង្ខាយេកំ អធិវាសេតីតិ ញាណេន ញត្វា អធិវាសេតព្ពយុត្តកមេវ អធិវាសេតិ។ វិត្ថារោ បនេត្ថ ‘‘បដិសង្ខា យោនិសោ ខមោ ហោតិ សីតស្សា’’តិអាទិនា នយេន វេទិតព្ពោ។ បរិវជ្ជេតីតិ ញាណេន ញត្វា បរិវជ្ជេតុំ យុត្តមេវ បរិវជ្ជេតិ។ តស្ស វិត្ថារោ ‘‘បដិសង្ខា យោនិសោ ចណ្ឌំ ហត្ថិំ បរិវជ្ជេតី’’តិអាទិនា នយេន វេទិតព្ពោ។ វិនោទេតីតិ ញាណេន ញត្វា វិនោទេតព្ពមេវ វិនោទេតិ, នុទតិ នីហរតិ អន្តោ បវិសិតុំ ន ទេតិ។ តស្ស វិត្ថារោ ‘‘ឧប្បន្នំ កាមវិតក្កំ នាធិវាសេតី’’តិអាទិនា នយេន វេទិតព្ពោ។

    Apassenānīti apassayāni. Saṅkhāyāti ñāṇena ñatvā. Paṭisevatīti ñāṇena ñatvā sevitabbayuttakameva sevati. Tassa ca vitthāro ‘‘paṭisaṅkhā yoniso cīvaraṃ paribhuñjatī’’tiādinā nayena veditabbo. Saṅkhāyekaṃ adhivāsetīti ñāṇena ñatvā adhivāsetabbayuttakameva adhivāseti. Vitthāro panettha ‘‘paṭisaṅkhā yoniso khamo hoti sītassā’’tiādinā nayena veditabbo. Parivajjetīti ñāṇena ñatvā parivajjetuṃ yuttameva parivajjeti. Tassa vitthāro ‘‘paṭisaṅkhā yoniso caṇḍaṃ hatthiṃ parivajjetī’’tiādinā nayena veditabbo. Vinodetīti ñāṇena ñatvā vinodetabbameva vinodeti, nudati nīharati anto pavisituṃ na deti. Tassa vitthāro ‘‘uppannaṃ kāmavitakkaṃ nādhivāsetī’’tiādinā nayena veditabbo.

    អរិយវំសចតុក្កវណ្ណនា

    Ariyavaṃsacatukkavaṇṇanā

    ៣០៩. អរិយវំសាតិ អរិយានំ វំសា។ យថា ហិ ខត្តិយវំសោ, ព្រាហ្មណវំសោ, វេស្សវំសោ, សុទ្ទវំសោ, សមណវំសោ, កុលវំសោ, រាជវំសោ, ឯវំ អយម្បិ អដ្ឋមោ អរិយវំសោ អរិយតន្តិ អរិយបវេណី នាម ហោតិ។ សោ ខោ បនាយំ អរិយវំសោ ឥមេសំ វំសានំ មូលគន្ធាទីនំ កាឡានុសារិតគន្ធាទយោ វិយ អគ្គមក្ខាយតិ។ កេ បន តេ អរិយា យេសំ ឯតេ វំសាតិ? អរិយា វុច្ចន្តិ ពុទ្ធា ច បច្ចេកពុទ្ធា ច តថាគតសាវកា ច, ឯតេសំ អរិយានំ វំសាតិ អរិយវំសា។ ឥតោ បុព្ពេ ហិ សតសហស្សកប្បាធិកានំ ចតុន្នំ អសង្ខ្យេយ្យានំ មត្ថកេ តណ្ហង្ករោ មេធង្ករោ សរណង្ករោ ទីបង្ករោតិ ចត្តារោ ពុទ្ធា ឧប្បន្នា, តេ អរិយា, តេសំ អរិយានំ វំសាតិ អរិយវំសា។ តេសំ ពុទ្ធានំ បរិនិព្ពានតោ អបរភាគេ អសង្ខ្យេយ្យំ អតិក្កមិត្វា កោណ្ឌញ្ញោ នាម ពុទ្ធោ ឧប្បន្នោ…បេ.… ឥមស្មិំ កប្បេ កកុសន្ធោ, កោណាគមនោ, កស្សបោ, អម្ហាកំ ភគវា គោតមោតិ ចត្តារោ ពុទ្ធា ឧប្បន្នា។ តេសំ អរិយានំ វំសាតិ អរិយវំសា។ អបិច អតីតានាគតបច្ចុប្បន្នានំ សព្ពពុទ្ធបច្ចេកពុទ្ធពុទ្ធសាវកានំ អរិយានំ វំសាតិ អរិយវំសា។ តេ ខោ បនេតេ អគ្គញ្ញា អគ្គាតិ ជានិតព្ពា។ រត្តញ្ញា ទីឃរត្តំ បវត្តាតិ ជានិតព្ពា។ វំសញ្ញា វំសាតិ ជានិតព្ពា។

    309.Ariyavaṃsāti ariyānaṃ vaṃsā. Yathā hi khattiyavaṃso, brāhmaṇavaṃso, vessavaṃso, suddavaṃso, samaṇavaṃso, kulavaṃso, rājavaṃso, evaṃ ayampi aṭṭhamo ariyavaṃso ariyatanti ariyapaveṇī nāma hoti. So kho panāyaṃ ariyavaṃso imesaṃ vaṃsānaṃ mūlagandhādīnaṃ kāḷānusāritagandhādayo viya aggamakkhāyati. Ke pana te ariyā yesaṃ ete vaṃsāti? Ariyā vuccanti buddhā ca paccekabuddhā ca tathāgatasāvakā ca, etesaṃ ariyānaṃ vaṃsāti ariyavaṃsā. Ito pubbe hi satasahassakappādhikānaṃ catunnaṃ asaṅkhyeyyānaṃ matthake taṇhaṅkaro medhaṅkaro saraṇaṅkaro dīpaṅkaroti cattāro buddhā uppannā, te ariyā, tesaṃ ariyānaṃ vaṃsāti ariyavaṃsā. Tesaṃ buddhānaṃ parinibbānato aparabhāge asaṅkhyeyyaṃ atikkamitvā koṇḍañño nāma buddho uppanno…pe… imasmiṃ kappe kakusandho, koṇāgamano, kassapo, amhākaṃ bhagavā gotamoti cattāro buddhā uppannā. Tesaṃ ariyānaṃ vaṃsāti ariyavaṃsā. Apica atītānāgatapaccuppannānaṃ sabbabuddhapaccekabuddhabuddhasāvakānaṃ ariyānaṃ vaṃsāti ariyavaṃsā. Te kho panete aggaññā aggāti jānitabbā. Rattaññā dīgharattaṃ pavattāti jānitabbā. Vaṃsaññā vaṃsāti jānitabbā.

    បោរាណាតិ ន អធុនុប្បត្តិកា។ អសំកិណ្ណា អវិកិណ្ណា អនបនីតា។ អសំកិណ្ណបុព្ពា អតីតពុទ្ធេហិ ន សំកិណ្ណបុព្ពា។ ‘‘កិំ ឥមេហី’’តិ ន អបនីតបុព្ពា? ន សង្កីយន្តីតិ ឥទានិបិ ន អបនីយន្តិ។ ន សង្កីយិស្សន្តីតិ អនាគតពុទ្ធេហិបិ ន អបនីយិស្សន្តិ, យេ លោកេ វិញ្ញូ សមណព្រាហ្មណា, តេហិ អប្បដិកុដ្ឋា, សមណេហិ ព្រាហ្មណេហិ វិញ្ញូហិ អនិន្ទិតា អគរហិតា។

    Porāṇāti na adhunuppattikā. Asaṃkiṇṇā avikiṇṇā anapanītā. Asaṃkiṇṇapubbā atītabuddhehi na saṃkiṇṇapubbā. ‘‘Kiṃ imehī’’ti na apanītapubbā? Na saṅkīyantīti idānipi na apanīyanti. Na saṅkīyissantīti anāgatabuddhehipi na apanīyissanti, ye loke viññū samaṇabrāhmaṇā, tehi appaṭikuṭṭhā, samaṇehi brāhmaṇehi viññūhi aninditā agarahitā.

    សន្តុដ្ឋោ ហោតីតិ បច្ចយសន្តោសវសេន សន្តុដ្ឋោ ហោតិ។ ឥតរីតរេន ចីវរេនាតិ ថូលសុខុមលូខបណីតថិរជិណ្ណានំ យេន កេនចិ។ អថ ខោ យថាលទ្ធាទីនំ ឥតរីតរេន យេន កេនចិ សន្តុដ្ឋោ ហោតីតិ អត្ថោ។ ចីវរស្មិញ្ហិ តយោ សន្តោសា – យថាលាភសន្តោសោ, យថាពលសន្តោសោ, យថាសារុប្បសន្តោសោតិ។ បិណ្ឌបាតាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។ តេសំ វិត្ថារកថា សាមញ្ញផលេ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពា។ ឥមេ តយោ សន្តោសេ សន្ធាយ ‘‘សន្តុដ្ឋោ ហោតិ, ឥតរីតរេន យថាលទ្ធាទីសុ យេន កេនចិ ចីវរេន សន្តុដ្ឋោ ហោតី’’តិ វុត្តំ។

    Santuṭṭho hotīti paccayasantosavasena santuṭṭho hoti. Itarītarena cīvarenāti thūlasukhumalūkhapaṇītathirajiṇṇānaṃ yena kenaci. Atha kho yathāladdhādīnaṃ itarītarena yena kenaci santuṭṭho hotīti attho. Cīvarasmiñhi tayo santosā – yathālābhasantoso, yathābalasantoso, yathāsāruppasantosoti. Piṇḍapātādīsupi eseva nayo. Tesaṃ vitthārakathā sāmaññaphale vuttanayeneva veditabbā. Ime tayo santose sandhāya ‘‘santuṭṭho hoti, itarītarena yathāladdhādīsu yena kenaci cīvarena santuṭṭho hotī’’ti vuttaṃ.

    ឯត្ថ ច ចីវរំ ជានិតព្ពំ, ចីវរក្ខេត្តំ ជានិតព្ពំ, បំសុកូលំ ជានិតព្ពំ, ចីវរសន្តោសោ ជានិតព្ពោ, ចីវរបដិសំយុត្តានិ ធុតង្គានិ ជានិតព្ពានិ។ តត្ថ ចីវរំ ជានិតព្ពន្តិ ខោមាទីនិ ឆ ចីវរានិ ទុកូលាទីនិ ឆ អនុលោមចីវរានិ ជានិតព្ពានិ។ ឥមានិ ទ្វាទស កប្បិយចីវរានិ។ កុសចីរំ វាកចីរំ ផលកចីរំ កេសកម្ពលំ វាឡកម្ពលំ បោត្ថកោ ចម្មំ ឧលូកបក្ខំ រុក្ខទុស្សំ លតាទុស្សំ ឯរកទុស្សំ កទលិទុស្សំ វេឡុទុស្សន្តិ ឯវមាទីនិ បន អកប្បិយចីវរានិ។ ចីវរក្ខេត្តន្តិ ‘‘សង្ឃតោ វា គណតោ វា ញាតិតោ វា មិត្តតោ វា អត្តនោ វា ធនេន បំសុកូលំ វា’’តិ ឯវំ ឧប្បជ្ជនតោ ឆ ខេត្តានិ, អដ្ឋន្នញ្ច មាតិកានំ វសេន អដ្ឋ ខេត្តានិ ជានិតព្ពានិ។ បំសុកូលន្តិ សោសានិកំ, បាបណិកំ, រថិយំ សង្ការកូដកំ, សោត្ថិយំ, សិនានំ, តិត្ថំ, គតបច្ចាគតំ, អគ្គិទឌ្ឍំ, គោខាយិតំ ឧបចិកខាយិតំ, ឧន្ទូរខាយិតំ, អន្តច្ឆិន្នំ, ទសាច្ឆិន្នំ, ធជាហដំ, ថូបំ, សមណចីវរំ, សាមុទ្ទិយំ, អាភិសេកិយំ, បន្ថិកំ, វាតាហដំ, ឥទ្ធិមយំ, ទេវទត្តិយន្តិ តេវីសតិ បំសុកូលានិ វេទិតព្ពានិ។

    Ettha ca cīvaraṃ jānitabbaṃ, cīvarakkhettaṃ jānitabbaṃ, paṃsukūlaṃ jānitabbaṃ, cīvarasantoso jānitabbo, cīvarapaṭisaṃyuttāni dhutaṅgāni jānitabbāni. Tattha cīvaraṃ jānitabbanti khomādīni cha cīvarāni dukūlādīni cha anulomacīvarāni jānitabbāni. Imāni dvādasa kappiyacīvarāni. Kusacīraṃ vākacīraṃ phalakacīraṃ kesakambalaṃ vāḷakambalaṃ potthako cammaṃ ulūkapakkhaṃ rukkhadussaṃ latādussaṃ erakadussaṃ kadalidussaṃ veḷudussanti evamādīni pana akappiyacīvarāni. Cīvarakkhettanti ‘‘saṅghato vā gaṇato vā ñātito vā mittato vā attano vā dhanena paṃsukūlaṃ vā’’ti evaṃ uppajjanato cha khettāni, aṭṭhannañca mātikānaṃ vasena aṭṭha khettāni jānitabbāni. Paṃsukūlanti sosānikaṃ, pāpaṇikaṃ, rathiyaṃ saṅkārakūṭakaṃ, sotthiyaṃ, sinānaṃ, titthaṃ, gatapaccāgataṃ, aggidaḍḍhaṃ, gokhāyitaṃ upacikakhāyitaṃ, undūrakhāyitaṃ, antacchinnaṃ, dasācchinnaṃ, dhajāhaṭaṃ, thūpaṃ, samaṇacīvaraṃ, sāmuddiyaṃ, ābhisekiyaṃ, panthikaṃ, vātāhaṭaṃ, iddhimayaṃ, devadattiyanti tevīsati paṃsukūlāni veditabbāni.

    ឯត្ថ ច សោត្ថិយន្តិ គព្ភមលហរណំ។ គតបច្ចាគតន្តិ មតកសរីរំ បារុបិត្វា សុសានំ នេត្វា អានីតចីវរំ។ ធជាហដន្តិ ធជំ ឧស្សាបេត្វា តតោ អានីតំ។ ថូបន្តិ វម្មិកេ បូជិតចីវរំ ។ សាមុទ្ទិយន្តិ សមុទ្ទវីចីហិ ថលំ បាបិតំ។ បន្ថិកន្តិ បន្ថំ គច្ឆន្តេហិ ចោរភយេន បាសាណេហិ កោដ្ដេត្វា បារុតចីវរំ។ ឥទ្ធិមយន្តិ ឯហិភិក្ខុចីវរំ។ សេសំ បាកដមេវ។

    Ettha ca sotthiyanti gabbhamalaharaṇaṃ. Gatapaccāgatanti matakasarīraṃ pārupitvā susānaṃ netvā ānītacīvaraṃ. Dhajāhaṭanti dhajaṃ ussāpetvā tato ānītaṃ. Thūpanti vammike pūjitacīvaraṃ . Sāmuddiyanti samuddavīcīhi thalaṃ pāpitaṃ. Panthikanti panthaṃ gacchantehi corabhayena pāsāṇehi koṭṭetvā pārutacīvaraṃ. Iddhimayanti ehibhikkhucīvaraṃ. Sesaṃ pākaṭameva.

    ចីវរសន្តោសោតិ វីសតិ ចីវរសន្តោសា, វិតក្កសន្តោសោ, គមនសន្តោសោ, បរិយេសនសន្តោសោ, បដិលាភសន្តោសោ, មត្តប្បដិគ្គហណសន្តោសោ, លោលុប្បវិវជ្ជនសន្តោសោ, យថាលាភសន្តោសោ, យថាពលសន្តោសោ, យថាសារុប្បសន្តោសោ, ឧទកសន្តោសោ, ធោវនសន្តោសោ, ករណសន្តោសោ, បរិមាណសន្តោសោ, សុត្តសន្តោសោ, សិព្ពនសន្តោសោ, រជនសន្តោសោ, កប្បសន្តោសោ, បរិភោគសន្តោសោ, សន្និធិបរិវជ្ជនសន្តោសោ, វិស្សជ្ជនសន្តោសោតិ។

    Cīvarasantosoti vīsati cīvarasantosā, vitakkasantoso, gamanasantoso, pariyesanasantoso, paṭilābhasantoso, mattappaṭiggahaṇasantoso, loluppavivajjanasantoso, yathālābhasantoso, yathābalasantoso, yathāsāruppasantoso, udakasantoso, dhovanasantoso, karaṇasantoso, parimāṇasantoso, suttasantoso, sibbanasantoso, rajanasantoso, kappasantoso, paribhogasantoso, sannidhiparivajjanasantoso, vissajjanasantosoti.

    តត្ថ សាទកភិក្ខុនា តេមាសំ និពទ្ធវាសំ វសិត្វា ឯកមាសមត្តំ វិតក្កេតុំ វដ្ដតិ។ សោ ហិ បវារេត្វា ចីវរមាសេ ចីវរំ ករោតិ។ បំសុកូលិកោ អឌ្ឍមាសេនេវ ករោតិ។ ឥតិ មាសឌ្ឍមាសមត្តំ វិតក្កនំ វិតក្កសន្តោសោ។ វិតក្កសន្តោសេន បន សន្តុដ្ឋេន ភិក្ខុនា បាចីនក្ខណ្ឌរាជិវាសិកបំសុកូលិកត្ថេរសទិសេន ភវិតព្ពំ។

    Tattha sādakabhikkhunā temāsaṃ nibaddhavāsaṃ vasitvā ekamāsamattaṃ vitakketuṃ vaṭṭati. So hi pavāretvā cīvaramāse cīvaraṃ karoti. Paṃsukūliko aḍḍhamāseneva karoti. Iti māsaḍḍhamāsamattaṃ vitakkanaṃ vitakkasantoso. Vitakkasantosena pana santuṭṭhena bhikkhunā pācīnakkhaṇḍarājivāsikapaṃsukūlikattherasadisena bhavitabbaṃ.

    ថេរោ កិរ ចេតិយបព្ពតវិហារេ ចេតិយំ វន្ទិស្សាមីតិ អាគតោ ចេតិយំ វន្ទិត្វា ចិន្តេសិ ‘‘មយ្ហំ ចីវរំ ជិណ្ណំ ពហូនំ វសនដ្ឋានេ លភិស្សាមី’’តិ។ សោ មហាវិហារំ គន្ត្វា សង្ឃត្ថេរំ ទិស្វា វសនដ្ឋានំ បុច្ឆិត្វា តត្ថ វុត្ថោ បុនទិវសេ ចីវរំ អាទាយ អាគន្ត្វា ថេរំ វន្ទិ។ ថេរោ កិំ អាវុសោតិ អាហ។ គាមទ្វារំ, ភន្តេ, គមិស្សាមីតិ។ អហម្បាវុសោ, គមិស្សាមីតិ។ សាធុ, ភន្តេតិ គច្ឆន្តោ មហាពោធិទ្វារកោដ្ឋកេ ឋត្វា បុញ្ញវន្តានំ វសនដ្ឋានេ មនាបំ លភិស្សាមីតិ ចិន្តេត្វា អបរិសុទ្ធោ មេ វិតក្កោតិ តតោវ បដិនិវត្តិ។ បុនទិវសេ អម្ពង្គណសមីបតោ, បុនទិវសេ មហាចេតិយស្ស ឧត្តរទ្វារតោ, តថេវ បដិនិវត្តិត្វា ចតុត្ថទិវសេ ថេរស្ស សន្តិកំ អគមាសិ។ ថេរោ ឥមស្ស ភិក្ខុនោ វិតក្កោ ន បរិសុទ្ធោ ភវិស្សតីតិ ចីវរំ គហេត្វា តេន សទ្ធិំយេវ បញ្ហំ បុច្ឆមានោ គាមំ បាវិសិ។ តញ្ច រត្តិំ ឯកោ មនុស្សោ ឧច្ចារបលិពុទ្ធោ សាដកេយេវ វច្ចំ កត្វា តំ សង្ការដ្ឋានេ ឆឌ្ឌេសិ។ បំសុកូលិកត្ថេរោ តំ នីលមក្ខិកាហិ សម្បរិកិណ្ណំ ទិស្វា អញ្ជលិំ បគ្គហេសិ។ មហាថេរោ ‘‘កិំ, អាវុសោ, សង្ការដ្ឋានស្ស អញ្ជលិំ បគ្គណ្ហាសី’’តិ? ‘‘នាហំ, ភន្តេ, សង្ការដ្ឋានស្ស អញ្ជលិំ បគ្គណ្ហាមិ, មយ្ហំ បិតុ ទសពលស្ស បគ្គណ្ហាមិ, បុណ្ណទាសិយា សរីរំ បារុបិត្វា ឆឌ្ឌិតំ បំសុកូលំ តុម្ពមត្តេ បាណកេ វិធុនិត្វា សុសានតោ គណ្ហន្តេន ទុក្ករំ កតំ, ភន្តេ’’តិ។ មហាថេរោ ‘‘បរិសុទ្ធោ វិតក្កោ បំសុកូលិកស្សា’’តិ ចិន្តេសិ។ បំសុកូលិកត្ថេរោបិ តស្មិំយេវ ឋានេ ឋិតោ វិបស្សនំ វឌ្ឍេត្វា តីណិ ផលានិ បត្តោ តំ សាដកំ គហេត្វា ចីវរំ កត្វា បារុបិត្វា បាចីនក្ខណ្ឌរាជិំ គន្ត្វា អគ្គផលំ អរហត្តំ បាបុណិ។

    Thero kira cetiyapabbatavihāre cetiyaṃ vandissāmīti āgato cetiyaṃ vanditvā cintesi ‘‘mayhaṃ cīvaraṃ jiṇṇaṃ bahūnaṃ vasanaṭṭhāne labhissāmī’’ti. So mahāvihāraṃ gantvā saṅghattheraṃ disvā vasanaṭṭhānaṃ pucchitvā tattha vuttho punadivase cīvaraṃ ādāya āgantvā theraṃ vandi. Thero kiṃ āvusoti āha. Gāmadvāraṃ, bhante, gamissāmīti. Ahampāvuso, gamissāmīti. Sādhu, bhanteti gacchanto mahābodhidvārakoṭṭhake ṭhatvā puññavantānaṃ vasanaṭṭhāne manāpaṃ labhissāmīti cintetvā aparisuddho me vitakkoti tatova paṭinivatti. Punadivase ambaṅgaṇasamīpato, punadivase mahācetiyassa uttaradvārato, tatheva paṭinivattitvā catutthadivase therassa santikaṃ agamāsi. Thero imassa bhikkhuno vitakko na parisuddho bhavissatīti cīvaraṃ gahetvā tena saddhiṃyeva pañhaṃ pucchamāno gāmaṃ pāvisi. Tañca rattiṃ eko manusso uccārapalibuddho sāṭakeyeva vaccaṃ katvā taṃ saṅkāraṭṭhāne chaḍḍesi. Paṃsukūlikatthero taṃ nīlamakkhikāhi samparikiṇṇaṃ disvā añjaliṃ paggahesi. Mahāthero ‘‘kiṃ, āvuso, saṅkāraṭṭhānassa añjaliṃ paggaṇhāsī’’ti? ‘‘Nāhaṃ, bhante, saṅkāraṭṭhānassa añjaliṃ paggaṇhāmi, mayhaṃ pitu dasabalassa paggaṇhāmi, puṇṇadāsiyā sarīraṃ pārupitvā chaḍḍitaṃ paṃsukūlaṃ tumbamatte pāṇake vidhunitvā susānato gaṇhantena dukkaraṃ kataṃ, bhante’’ti. Mahāthero ‘‘parisuddho vitakko paṃsukūlikassā’’ti cintesi. Paṃsukūlikattheropi tasmiṃyeva ṭhāne ṭhito vipassanaṃ vaḍḍhetvā tīṇi phalāni patto taṃ sāṭakaṃ gahetvā cīvaraṃ katvā pārupitvā pācīnakkhaṇḍarājiṃ gantvā aggaphalaṃ arahattaṃ pāpuṇi.

    ចីវរត្ថាយ គច្ឆន្តស្ស បន ‘‘កត្ថ លភិស្សាមី’’តិ អចិន្តេត្វា កម្មដ្ឋានសីសេនេវ គមនំ គមនសន្តោសោ នាម។

    Cīvaratthāya gacchantassa pana ‘‘kattha labhissāmī’’ti acintetvā kammaṭṭhānasīseneva gamanaṃ gamanasantoso nāma.

    បរិយេសន្តស្ស បន យេន វា តេន វា សទ្ធិំ អបរិយេសិត្វា លជ្ជិំ បេសលំ ភិក្ខុំ គហេត្វា បរិយេសនំ បរិយេសនសន្តោសោ នាម។

    Pariyesantassa pana yena vā tena vā saddhiṃ apariyesitvā lajjiṃ pesalaṃ bhikkhuṃ gahetvā pariyesanaṃ pariyesanasantoso nāma.

    ឯវំ បរិយេសន្តស្ស អាហរិយមានំ ចីវរំ ទូរតោ ទិស្វា ‘‘ឯតំ មនាបំ ភវិស្សតិ, ឯតំ អមនាប’’ន្តិ ឯវំ អវិតក្កេត្វា ថូលសុខុមាទីសុ យថាលទ្ធេនេវ សន្តុស្សនំ បដិលាភសន្តោសោ នាម។

    Evaṃ pariyesantassa āhariyamānaṃ cīvaraṃ dūrato disvā ‘‘etaṃ manāpaṃ bhavissati, etaṃ amanāpa’’nti evaṃ avitakketvā thūlasukhumādīsu yathāladdheneva santussanaṃ paṭilābhasantoso nāma.

    ឯវំ លទ្ធំ គណ្ហន្តស្សាបិ ‘‘ឯត្តកំ ទុបដ្ដស្ស ភវិស្សតិ, ឯត្តកំ ឯកបដ្ដស្សា’’តិ អត្តនោ បហោនកមត្តេនេវ សន្តុស្សនំ មត្តប្បដិគ្គហណសន្តោសោ នាម។

    Evaṃ laddhaṃ gaṇhantassāpi ‘‘ettakaṃ dupaṭṭassa bhavissati, ettakaṃ ekapaṭṭassā’’ti attano pahonakamatteneva santussanaṃ mattappaṭiggahaṇasantoso nāma.

    ចីវរំ បរិយេសន្តស្ស បន ‘‘អសុកស្ស ឃរទ្វារេ មនាបំ លភិស្សាមី’’តិ អចិន្តេត្វា ទ្វារបដិបាដិយា ចរណំ លោលុប្បវិវជ្ជនសន្តោសោ នាម។

    Cīvaraṃ pariyesantassa pana ‘‘asukassa gharadvāre manāpaṃ labhissāmī’’ti acintetvā dvārapaṭipāṭiyā caraṇaṃ loluppavivajjanasantoso nāma.

    លូខបណីតេសុ យេន កេនចិ យាបេតុំ សក្កោន្តស្ស យថាលទ្ធេនេវ យាបនំ យថាលាភសន្តោសោ នាម។

    Lūkhapaṇītesu yena kenaci yāpetuṃ sakkontassa yathāladdheneva yāpanaṃ yathālābhasantoso nāma.

    អត្តនោ ថាមំ ជានិត្វា យេន យាបេតុំ សក្កោតិ, តេន យាបនំ យថាពលសន្តោសោ នាម។

    Attano thāmaṃ jānitvā yena yāpetuṃ sakkoti, tena yāpanaṃ yathābalasantoso nāma.

    មនាបំ អញ្ញស្ស ទត្វា អត្តនោ យេន កេនចិ យាបនំ យថាសារុប្បសន្តោសោ នាម។

    Manāpaṃ aññassa datvā attano yena kenaci yāpanaṃ yathāsāruppasantoso nāma.

    ‘‘កត្ថ ឧទកំ មនាបំ, កត្ថ អមនាប’’ន្តិ អវិចារេត្វា យេន កេនចិ ធោវនុបគេន ឧទកេន ធោវនំ ឧទកសន្តោសោ នាម។ បណ្ឌុមត្តិកគេរុកបូតិបណ្ណរសកិលិដ្ឋានិ បន ឧទកានិ វជ្ជេតុំ វដ្ដតិ។

    ‘‘Kattha udakaṃ manāpaṃ, kattha amanāpa’’nti avicāretvā yena kenaci dhovanupagena udakena dhovanaṃ udakasantoso nāma. Paṇḍumattikagerukapūtipaṇṇarasakiliṭṭhāni pana udakāni vajjetuṃ vaṭṭati.

    ធោវន្តស្ស បន មុគ្គរាទីហិ អបហរិត្វា ហត្ថេហិ មទ្ទិត្វា ធោវនំ ធោវនសន្តោសោ នាម។ តថា អសុជ្ឈន្តំ បណ្ណានិ បក្ខិបិត្វា តាបិតឧទកេនាបិ ធោវិតុំ វដ្ដតិ។

    Dhovantassa pana muggarādīhi apaharitvā hatthehi madditvā dhovanaṃ dhovanasantoso nāma. Tathā asujjhantaṃ paṇṇāni pakkhipitvā tāpitaudakenāpi dhovituṃ vaṭṭati.

    ឯវំ ធោវិត្វា ករោន្តស្ស ឥទំ ថូលំ, ឥទំ សុខុមន្តិ អកោបេត្វា បហោនកនីហារេនេវ ករណំ ករណសន្តោសោ នាម។

    Evaṃ dhovitvā karontassa idaṃ thūlaṃ, idaṃ sukhumanti akopetvā pahonakanīhāreneva karaṇaṃ karaṇasantoso nāma.

    តិមណ្ឌលប្បដិច្ឆាទនមត្តស្សេវ ករណំ បរិមាណសន្តោសោ នាម។

    Timaṇḍalappaṭicchādanamattasseva karaṇaṃ parimāṇasantoso nāma.

    ចីវរករណត្ថាយ បន មនាបសុត្តំ បរិយេសិស្សាមីតិ អវិចារេត្វា រថិកាទីសុ វា ទេវដ្ឋានេ វា អាហរិត្វា បាទមូលេ វា ឋបិតំ យំកិញ្ចិទេវ សុត្តំ គហេត្វា ករណំ សុត្តសន្តោសោ នាម។

    Cīvarakaraṇatthāya pana manāpasuttaṃ pariyesissāmīti avicāretvā rathikādīsu vā devaṭṭhāne vā āharitvā pādamūle vā ṭhapitaṃ yaṃkiñcideva suttaṃ gahetvā karaṇaṃ suttasantoso nāma.

    កុសិពន្ធនកាលេ បន អង្គុលមត្តេ សត្តវារេ ន វិជ្ឈិតព្ពំ, ឯវំ ករោន្តស្ស ហិ យោ ភិក្ខុ សហាយោ ន ហោតិ, តស្ស វត្តភេទោបិ នត្ថិ។ តិវង្គុលមត្តេ បន សត្តវារេ វិជ្ឈិតព្ពំ, ឯវំ ករោន្តស្ស មគ្គបដិបន្នេនាបិ សហាយេន ភវិតព្ពំ។ យោ ន ហោតិ, តស្ស វត្តភេទោ។ អយំ សិព្ពនសន្តោសោ នាម។

    Kusibandhanakāle pana aṅgulamatte sattavāre na vijjhitabbaṃ, evaṃ karontassa hi yo bhikkhu sahāyo na hoti, tassa vattabhedopi natthi. Tivaṅgulamatte pana sattavāre vijjhitabbaṃ, evaṃ karontassa maggapaṭipannenāpi sahāyena bhavitabbaṃ. Yo na hoti, tassa vattabhedo. Ayaṃ sibbanasantoso nāma.

    រជន្តេន បន កាឡកច្ឆកាទីនិ បរិយេសន្តេន ន រជិតព្ពំ។ សោមវក្កលាទីសុ យំ លភតិ, តេន រជិតព្ពំ។ អលភន្តេន បន មនុស្សេហិ អរញ្ញេ វាកំ គហេត្វា ឆឌ្ឌិតរជនំ វា ភិក្ខូហិ បចិត្វា ឆឌ្ឌិតកសដំ វា គហេត្វា រជិតព្ពំ, អយំ រជនសន្តោសោ នាម។

    Rajantena pana kāḷakacchakādīni pariyesantena na rajitabbaṃ. Somavakkalādīsu yaṃ labhati, tena rajitabbaṃ. Alabhantena pana manussehi araññe vākaṃ gahetvā chaḍḍitarajanaṃ vā bhikkhūhi pacitvā chaḍḍitakasaṭaṃ vā gahetvā rajitabbaṃ, ayaṃ rajanasantoso nāma.

    នីលកទ្ទមកាឡសាមេសុ យំកិញ្ចិ គហេត្វា ហត្ថិបិដ្ឋេ និសិន្នស្ស បញ្ញាយមានកបករណំ កប្បសន្តោសោ នាម។

    Nīlakaddamakāḷasāmesu yaṃkiñci gahetvā hatthipiṭṭhe nisinnassa paññāyamānakapakaraṇaṃ kappasantoso nāma.

    ហិរិកោបីនបដិច្ឆាទនមត្តវសេន បរិភុញ្ជនំ បរិភោគសន្តោសោ នាម។

    Hirikopīnapaṭicchādanamattavasena paribhuñjanaṃ paribhogasantoso nāma.

    ទុស្សំ បន លភិត្វា សុត្តំ វា សូចិំ វា ការកំ វា អលភន្តេន ឋបេតុំ វដ្ដតិ, លភន្តេន ន វដ្ដតិ។ កតម្បិ សចេ អន្តេវាសិកាទីនំ ទាតុកាមោ ហោតិ, តេ ច អសន្និហិតា យាវ អាគមនា ឋបេតុំ វដ្ដតិ។ អាគតមត្តេសុ ទាតព្ពំ។ ទាតុំ អសក្កោន្តេន អធិដ្ឋាតព្ពំ។ អញ្ញស្មិំ ចីវរេ សតិ បច្ចត្ថរណម្បិ អធិដ្ឋាតុំ វដ្ដតិ។ អនធិដ្ឋិតមេវ ហិ សន្និធិ ហោតិ។ អធិដ្ឋិតំ ន ហោតីតិ មហាសីវត្ថេរោ អាហ។ អយំ សន្និធិបរិវជ្ជនសន្តោសោ នាម។

    Dussaṃ pana labhitvā suttaṃ vā sūciṃ vā kārakaṃ vā alabhantena ṭhapetuṃ vaṭṭati, labhantena na vaṭṭati. Katampi sace antevāsikādīnaṃ dātukāmo hoti, te ca asannihitā yāva āgamanā ṭhapetuṃ vaṭṭati. Āgatamattesu dātabbaṃ. Dātuṃ asakkontena adhiṭṭhātabbaṃ. Aññasmiṃ cīvare sati paccattharaṇampi adhiṭṭhātuṃ vaṭṭati. Anadhiṭṭhitameva hi sannidhi hoti. Adhiṭṭhitaṃ na hotīti mahāsīvatthero āha. Ayaṃ sannidhiparivajjanasantoso nāma.

    វិស្សជ្ជន្តេន បន ន មុខំ ឱលោកេត្វា ទាតព្ពំ។ សារណីយធម្មេ ឋត្វា វិស្សជ្ជិតព្ពន្តិ អយំ វិស្សជ្ជនសន្តោសោ នាម។

    Vissajjantena pana na mukhaṃ oloketvā dātabbaṃ. Sāraṇīyadhamme ṭhatvā vissajjitabbanti ayaṃ vissajjanasantoso nāma.

    ចីវរបដិសំយុត្តានិ ធុតង្គានិ នាម បំសុកូលិកង្គញ្ចេវ តេចីវរិកង្គញ្ច។ តេសំ វិត្ថារកថា វិសុទ្ធិមគ្គតោ វេទិតព្ពា។ ឥតិ ចីវរសន្តោសមហាអរិយវំសំ បូរយមានោ ភិក្ខុ ឥមានិ ទ្វេ ធុតង្គានិ គោបេតិ។ ឥមានិ គោបេន្តោ ចីវរសន្តោសមហាអរិយវំសេន សន្តុដ្ឋោ ហោតិ។

    Cīvarapaṭisaṃyuttāni dhutaṅgāni nāma paṃsukūlikaṅgañceva tecīvarikaṅgañca. Tesaṃ vitthārakathā visuddhimaggato veditabbā. Iti cīvarasantosamahāariyavaṃsaṃ pūrayamāno bhikkhu imāni dve dhutaṅgāni gopeti. Imāni gopento cīvarasantosamahāariyavaṃsena santuṭṭho hoti.

    វណ្ណវាទីតិ ឯកោ សន្តុដ្ឋោ ហោតិ, សន្តោសស្ស វណ្ណំ ន កថេតិ, ឯកោ ន សន្តុដ្ឋោ ហោតិ, សន្តោសស្ស វណ្ណំ កថេតិ, ឯកោ នេវ សន្តុដ្ឋោ ហោតិ, ន សន្តោសស្ស វណ្ណំ កថេតិ, ឯកោ សន្តុដ្ឋោ ចេវ ហោតិ, សន្តោសស្ស ច វណ្ណំ កថេតិ, តំ ទស្សេតុំ ‘‘ឥតរីតរចីវរសន្តុដ្ឋិយា ច វណ្ណវាទី’’តិ វុត្តំ។

    Vaṇṇavādīti eko santuṭṭho hoti, santosassa vaṇṇaṃ na katheti, eko na santuṭṭho hoti, santosassa vaṇṇaṃ katheti, eko neva santuṭṭho hoti, na santosassa vaṇṇaṃ katheti, eko santuṭṭho ceva hoti, santosassa ca vaṇṇaṃ katheti, taṃ dassetuṃ ‘‘itarītaracīvarasantuṭṭhiyā ca vaṇṇavādī’’ti vuttaṃ.

    អនេសនន្តិ ទូតេយ្យបហិនគមនានុយោគប្បភេទំ នានប្បការំ អនេសនំ។ អប្បតិរូបន្តិ អយុត្តំ។ អលទ្ធា ចាតិ អលភិត្វា។ យថា ឯកច្ចោ ‘‘កថំ នុ ខោ ចីវរំ លភិស្សាមី’’តិ។ បុញ្ញវន្តេហិ ភិក្ខូហិ សទ្ធិំ ឯកតោ ហុត្វា កោហញ្ញំ ករោន្តោ ឧត្តសតិ បរិតសតិ, សន្តុដ្ឋោ ភិក្ខុ ឯវំ អលទ្ធា ចីវរំ ន បរិតសតិ។ លទ្ធា ចាតិ ធម្មេន សមេន លភិត្វា។ អគធិតោតិ វិគតលោភគិទ្ធោ។ អមុច្ឆិតោតិ អធិមត្តតណ្ហាយ មុច្ឆំ អនាបន្នោ។ អនជ្ឈាបន្នោតិ តណ្ហាយ អនោត្ថតោ អបរិយោនទ្ធោ។ អាទីនវទស្សាវីតិ អនេសនាបត្តិយញ្ច គេធិតបរិភោគេ ច អាទីនវំ បស្សមានោ។ និស្សរណបញ្ញោតិ ‘‘យាវទេវ សីតស្ស បដិឃាតាយា’’តិ វុត្តំ និស្សរណមេវ បជានន្តោ។

    Anesananti dūteyyapahinagamanānuyogappabhedaṃ nānappakāraṃ anesanaṃ. Appatirūpanti ayuttaṃ. Aladdhā cāti alabhitvā. Yathā ekacco ‘‘kathaṃ nu kho cīvaraṃ labhissāmī’’ti. Puññavantehi bhikkhūhi saddhiṃ ekato hutvā kohaññaṃ karonto uttasati paritasati, santuṭṭho bhikkhu evaṃ aladdhā cīvaraṃ na paritasati. Laddhā cāti dhammena samena labhitvā. Agadhitoti vigatalobhagiddho. Amucchitoti adhimattataṇhāya mucchaṃ anāpanno. Anajjhāpannoti taṇhāya anotthato apariyonaddho. Ādīnavadassāvīti anesanāpattiyañca gedhitaparibhoge ca ādīnavaṃ passamāno. Nissaraṇapaññoti ‘‘yāvadeva sītassa paṭighātāyā’’ti vuttaṃ nissaraṇameva pajānanto.

    ឥតរីតរចីវរសន្តុដ្ឋិយាតិ យេន កេនចិ ចីវរេន សន្តុដ្ឋិយា។ នេវត្តានុក្កំសេតីតិ ‘‘អហំ បំសុកូលិកោ មយា ឧបសម្បទមាឡេយេវ បំសុកូលិកង្គំ គហិតំ, កោ មយា សទិសោ អត្ថី’’តិ អត្តុក្កំសនំ ន ករោតិ។ ន បរំ វម្ភេតីតិ ‘‘ឥមេ បនញ្ញេ ភិក្ខូ ន បំសុកូលិកា’’តិ វា ‘‘បំសុកូលិកង្គមត្តម្បិ ឯតេសំ នត្ថី’’តិ វា ឯវំ បរំ ន វម្ភេតិ។ យោ ហិ តត្ថ ទក្ខោតិ យោ តស្មិំ ចីវរសន្តោសេ, វណ្ណវាទាទីសុ វា ទក្ខោ ឆេកោ ព្យត្តោ។ អនលសោតិ សាតច្ចកិរិយាយ អាលសិយវិរហិតោ។ សម្បជានោ បដិស្សតោតិ សម្បជានបញ្ញាយ ចេវ សតិយា ច យុត្តោ។ អរិយវំសេ ឋិតោតិ អរិយវំសេ បតិដ្ឋិតោ។

    Itarītaracīvarasantuṭṭhiyāti yena kenaci cīvarena santuṭṭhiyā. Nevattānukkaṃsetīti ‘‘ahaṃ paṃsukūliko mayā upasampadamāḷeyeva paṃsukūlikaṅgaṃ gahitaṃ, ko mayā sadiso atthī’’ti attukkaṃsanaṃ na karoti. Na paraṃ vambhetīti ‘‘ime panaññe bhikkhū na paṃsukūlikā’’ti vā ‘‘paṃsukūlikaṅgamattampi etesaṃ natthī’’ti vā evaṃ paraṃ na vambheti. Yo hi tattha dakkhoti yo tasmiṃ cīvarasantose, vaṇṇavādādīsu vā dakkho cheko byatto. Analasoti sātaccakiriyāya ālasiyavirahito. Sampajāno paṭissatoti sampajānapaññāya ceva satiyā ca yutto. Ariyavaṃse ṭhitoti ariyavaṃse patiṭṭhito.

    ឥតរីតរេន បិណ្ឌបាតេនាតិ យេន កេនចិ បិណ្ឌបាតេន។ ឯត្ថាបិ បិណ្ឌបាតោ ជានិតព្ពោ។ បិណ្ឌបាតក្ខេត្តំ ជានិតព្ពំ, បិណ្ឌបាតសន្តោសោ ជានិតព្ពោ, បិណ្ឌបាតបដិសំយុត្តំ ធុតង្គំ ជានិតព្ពំ។ តត្ថ បិណ្ឌបាតោតិ ‘‘ឱទនោ, កុម្មាសោ, សត្តុ, មច្ឆោ, មំសំ, ខីរំ, ទធិ, សប្បិ, នវនីតំ, តេលំ, មធុ, ផាណិតំ, យាគុ, ខាទនីយំ, សាយនីយំ, លេហនីយ’’ន្តិ សោឡស បិណ្ឌបាតា។

    Itarītarena piṇḍapātenāti yena kenaci piṇḍapātena. Etthāpi piṇḍapāto jānitabbo. Piṇḍapātakkhettaṃ jānitabbaṃ, piṇḍapātasantoso jānitabbo, piṇḍapātapaṭisaṃyuttaṃ dhutaṅgaṃ jānitabbaṃ. Tattha piṇḍapātoti ‘‘odano, kummāso, sattu, maccho, maṃsaṃ, khīraṃ, dadhi, sappi, navanītaṃ, telaṃ, madhu, phāṇitaṃ, yāgu, khādanīyaṃ, sāyanīyaṃ, lehanīya’’nti soḷasa piṇḍapātā.

    បិណ្ឌបាតក្ខេត្តន្តិ សង្ឃភត្តំ, ឧទ្ទេសភត្តំ, និមន្តនំ, សលាកភត្តំ, បក្ខិកំ, ឧបោសថិកំ, បាដិបទិកំ, អាគន្តុកភត្តំ, គមិកភត្តំ, គិលានភត្តំ, គិលានុបដ្ឋាកភត្តំ, ធុរភត្តំ, កុដិភត្តំ, វារភត្តំ, វិហារភត្តន្តិ បន្នរស បិណ្ឌបាតក្ខេត្តានិ។

    Piṇḍapātakkhettanti saṅghabhattaṃ, uddesabhattaṃ, nimantanaṃ, salākabhattaṃ, pakkhikaṃ, uposathikaṃ, pāṭipadikaṃ, āgantukabhattaṃ, gamikabhattaṃ, gilānabhattaṃ, gilānupaṭṭhākabhattaṃ, dhurabhattaṃ, kuṭibhattaṃ, vārabhattaṃ, vihārabhattanti pannarasa piṇḍapātakkhettāni.

    បិណ្ឌបាតសន្តោសោតិ បិណ្ឌបាតេ វិតក្កសន្តោសោ, គមនសន្តោសោ, បរិយេសនសន្តោសោ បដិលាភសន្តោសោ, បដិគ្គហណសន្តោសោ, មត្តប្បដិគ្គហណសន្តោសោ, លោលុប្បវិវជ្ជនសន្តោសោ, យថាលាភសន្តោសោ, យថាពលសន្តោសោ, យថាសារុប្បសន្តោសោ, ឧបការសន្តោសោ, បរិមាណសន្តោសោ, បរិភោគសន្តោសោ, សន្និធិបរិវជ្ជនសន្តោសោ, វិស្សជ្ជនសន្តោសោតិ បន្នរស សន្តោសា។

    Piṇḍapātasantosoti piṇḍapāte vitakkasantoso, gamanasantoso, pariyesanasantoso paṭilābhasantoso, paṭiggahaṇasantoso, mattappaṭiggahaṇasantoso, loluppavivajjanasantoso, yathālābhasantoso, yathābalasantoso, yathāsāruppasantoso, upakārasantoso, parimāṇasantoso, paribhogasantoso, sannidhiparivajjanasantoso, vissajjanasantosoti pannarasa santosā.

    តត្ថ សាទកោ ភិក្ខុ មុខំ ធោវិត្វា វិតក្កេតិ។ បិណ្ឌបាតិកេន បន គណេន សទ្ធិំ ចរតា សាយំ ថេរូបដ្ឋានកាលេ ‘‘ស្វេ កត្ថ បិណ្ឌាយ ចរិស្សាមាតិ អសុកគាមេ, ភន្តេ’’តិ, ឯត្តកំ ចិន្តេត្វា តតោ បដ្ឋាយ ន វិតក្កេតព្ពំ។ ឯកចារិកេន វិតក្កមាឡកេ ឋត្វា វិតក្កេតព្ពំ។ តតោ បរំ វិតក្កេន្តោ អរិយវំសា ចុតោ ហោតិ បរិពាហិរោ។ អយំ វិតក្កសន្តោសោ នាម។

    Tattha sādako bhikkhu mukhaṃ dhovitvā vitakketi. Piṇḍapātikena pana gaṇena saddhiṃ caratā sāyaṃ therūpaṭṭhānakāle ‘‘sve kattha piṇḍāya carissāmāti asukagāme, bhante’’ti, ettakaṃ cintetvā tato paṭṭhāya na vitakketabbaṃ. Ekacārikena vitakkamāḷake ṭhatvā vitakketabbaṃ. Tato paraṃ vitakkento ariyavaṃsā cuto hoti paribāhiro. Ayaṃ vitakkasantoso nāma.

    បិណ្ឌាយ បវិសន្តេន ‘‘កុហិំ លភិស្សាមី’’តិ អចិន្តេត្វា កម្មដ្ឋានសីសេន គន្តព្ពំ។ អយំ គមនសន្តោសោ នាម។

    Piṇḍāya pavisantena ‘‘kuhiṃ labhissāmī’’ti acintetvā kammaṭṭhānasīsena gantabbaṃ. Ayaṃ gamanasantoso nāma.

    បរិយេសន្តេន យំ វា តំ វា អគហេត្វា លជ្ជិំ បេសលមេវ គហេត្វា បរិយេសិតព្ពំ។ អយំ បរិយេសនសន្តោសោ នាម។

    Pariyesantena yaṃ vā taṃ vā agahetvā lajjiṃ pesalameva gahetvā pariyesitabbaṃ. Ayaṃ pariyesanasantoso nāma.

    ទូរតោវ អាហរិយមានំ ទិស្វា ‘‘ឯតំ មនាបំ, ឯតំ អមនាប’’ន្តិ ចិត្តំ ន ឧប្បាទេតព្ពំ។ អយំ បដិលាភសន្តោសោ នាម។

    Dūratova āhariyamānaṃ disvā ‘‘etaṃ manāpaṃ, etaṃ amanāpa’’nti cittaṃ na uppādetabbaṃ. Ayaṃ paṭilābhasantoso nāma.

    ‘‘ឥមំ មនាបំ គណ្ហិស្សាមិ, ឥមំ អមនាបំ ន គណ្ហិស្សាមី’’តិ អចិន្តេត្វា យំកិញ្ចិ យាបនមត្តំ គហេតព្ពមេវ, អយំ បដិគ្គហណសន្តោសោ នាម។

    ‘‘Imaṃ manāpaṃ gaṇhissāmi, imaṃ amanāpaṃ na gaṇhissāmī’’ti acintetvā yaṃkiñci yāpanamattaṃ gahetabbameva, ayaṃ paṭiggahaṇasantoso nāma.

    ឯត្ថ បន ទេយ្យធម្មោ ពហុ, ទាយកោ អប្បំ ទាតុកាមោ, អប្បំ គហេតព្ពំ។ ទេយ្យធម្មោ ពហុ, ទាយកោបិ ពហុំ ទាតុកាមោ, បមាណេនេវ គហេតព្ពំ។ ទេយ្យធម្មោ ន ពហុ, ទាយកោបិ អប្បំ ទាតុកាមោ, អប្បំ គហេតព្ពំ។ ទេយ្យធម្មោ ន ពហុ, ទាយកោ បន ពហុំ ទាតុកាមោ, បមាណេន គហេតព្ពំ។ បដិគ្គហណស្មិញ្ហិ មត្តំ អជានន្តោ មនុស្សានំ បសាទំ មក្ខេតិ, សទ្ធាទេយ្យំ វិនិបាតេតិ, សាសនំ ន ករោតិ, វិជាតមាតុយាបិ ចិត្តំ គហេតុំ ន សក្កោតិ។ ឥតិ មត្តំ ជានិត្វាវ បដិគ្គហេតព្ពន្តិ អយំ មត្តប្បដិគ្គហណសន្តោសោ នាម។

    Ettha pana deyyadhammo bahu, dāyako appaṃ dātukāmo, appaṃ gahetabbaṃ. Deyyadhammo bahu, dāyakopi bahuṃ dātukāmo, pamāṇeneva gahetabbaṃ. Deyyadhammo na bahu, dāyakopi appaṃ dātukāmo, appaṃ gahetabbaṃ. Deyyadhammo na bahu, dāyako pana bahuṃ dātukāmo, pamāṇena gahetabbaṃ. Paṭiggahaṇasmiñhi mattaṃ ajānanto manussānaṃ pasādaṃ makkheti, saddhādeyyaṃ vinipāteti, sāsanaṃ na karoti, vijātamātuyāpi cittaṃ gahetuṃ na sakkoti. Iti mattaṃ jānitvāva paṭiggahetabbanti ayaṃ mattappaṭiggahaṇasantoso nāma.

    សទ្ធកុលានិយេវ អគន្ត្វា ទ្វារប្បដិបាដិយា គន្តព្ពំ។ អយំ លោលុប្បវិវជ្ជនសន្តោសោ នាម។ យថាលាភសន្តោសាទយោ ចីវរេ វុត្តនយា ឯវ។

    Saddhakulāniyeva agantvā dvārappaṭipāṭiyā gantabbaṃ. Ayaṃ loluppavivajjanasantoso nāma. Yathālābhasantosādayo cīvare vuttanayā eva.

    បិណ្ឌបាតំ បរិភុញ្ជិត្វា សមណធម្មំ អនុបាលេស្សាមីតិ ឯវំ ឧបការំ ញត្វា បរិភុញ្ជនំ ឧបការសន្តោសោ នាម។

    Piṇḍapātaṃ paribhuñjitvā samaṇadhammaṃ anupālessāmīti evaṃ upakāraṃ ñatvā paribhuñjanaṃ upakārasantoso nāma.

    បត្តំ បូរេត្វា អានីតំ ន បដិគ្គហេតព្ពំ, អនុបសម្បន្នេ សតិ តេន គាហាបេតព្ពំ, អសតិ ហរាបេត្វា បដិគ្គហណមត្តំ គហេតព្ពំ។ អយំ បរិមាណសន្តោសោ នាម។

    Pattaṃ pūretvā ānītaṃ na paṭiggahetabbaṃ, anupasampanne sati tena gāhāpetabbaṃ, asati harāpetvā paṭiggahaṇamattaṃ gahetabbaṃ. Ayaṃ parimāṇasantoso nāma.

    ‘‘ជិឃច្ឆាយ បដិវិនោទនំ ឥទមេត្ថ និស្សរណ’’ន្តិ ឯវំ បរិភុញ្ជនំ បរិភោគសន្តោសោ នាម។

    ‘‘Jighacchāya paṭivinodanaṃ idamettha nissaraṇa’’nti evaṃ paribhuñjanaṃ paribhogasantoso nāma.

    និទហិត្វា ន បរិភុញ្ជិតព្ពន្តិ អយំ សន្និធិបរិវជ្ជនសន្តោសោ នាម។

    Nidahitvā na paribhuñjitabbanti ayaṃ sannidhiparivajjanasantoso nāma.

    មុខំ អនោលោកេត្វា សារណីយធម្មេ ឋិតេន វិស្សជ្ជេតព្ពំ។ អយំ វិស្សជ្ជនសន្តោសោ នាម។

    Mukhaṃ anoloketvā sāraṇīyadhamme ṭhitena vissajjetabbaṃ. Ayaṃ vissajjanasantoso nāma.

    បិណ្ឌបាតបដិសំយុត្តានិ បន បញ្ច ធុតង្គានិ – បិណ្ឌបាតិកង្គំ, សបទានចារិកង្គំ, ឯកាសនិកង្គំ , បត្តបិណ្ឌិកង្គំ, ខលុបច្ឆាភត្តិកង្គន្តិ។ តេសំ វិត្ថារកថា វិសុទ្ធិមគ្គេ វុត្តា។ ឥតិ បិណ្ឌបាតសន្តោសមហាអរិយវំសំ បូរយមានោ ភិក្ខុ ឥមានិ បញ្ច ធុតង្គានិ គោបេតិ។ ឥមានិ គោបេន្តោ បិណ្ឌបាតសន្តោសមហាអរិយវំសេន សន្តុដ្ឋោ ហោតិ។ ‘‘វណ្ណវាទី’’តិអាទីនិ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពានិ។

    Piṇḍapātapaṭisaṃyuttāni pana pañca dhutaṅgāni – piṇḍapātikaṅgaṃ, sapadānacārikaṅgaṃ, ekāsanikaṅgaṃ , pattapiṇḍikaṅgaṃ, khalupacchābhattikaṅganti. Tesaṃ vitthārakathā visuddhimagge vuttā. Iti piṇḍapātasantosamahāariyavaṃsaṃ pūrayamāno bhikkhu imāni pañca dhutaṅgāni gopeti. Imāni gopento piṇḍapātasantosamahāariyavaṃsena santuṭṭho hoti. ‘‘Vaṇṇavādī’’tiādīni vuttanayeneva veditabbāni.

    សេនាសនេនាតិ ឥធ សេនាសនំ ជានិតព្ពំ, សេនាសនក្ខេត្តំ ជានិតព្ពំ, សេនាសនសន្តោសោ ជានិតព្ពោ, សេនាសនបដិសំយុត្តំ ធុតង្គំ ជានិតព្ពំ។ តត្ថ សេនាសនន្តិ មញ្ចោ, បីឋំ, ភិសិ, ពិម្ពោហនំ, វិហារោ, អឌ្ឍយោគោ, បាសាទោ, ហម្មិយំ, គុហា, លេណំ, អដ្ដោ, មាឡោ , វេឡុគុម្ពោ, រុក្ខមូលំ, យត្ថ វា បន ភិក្ខូ បដិក្កមន្តីតិ ឥមានិ បន្នរស សេនាសនានិ។

    Senāsanenāti idha senāsanaṃ jānitabbaṃ, senāsanakkhettaṃ jānitabbaṃ, senāsanasantoso jānitabbo, senāsanapaṭisaṃyuttaṃ dhutaṅgaṃ jānitabbaṃ. Tattha senāsananti mañco, pīṭhaṃ, bhisi, bimbohanaṃ, vihāro, aḍḍhayogo, pāsādo, hammiyaṃ, guhā, leṇaṃ, aṭṭo, māḷo , veḷugumbo, rukkhamūlaṃ, yattha vā pana bhikkhū paṭikkamantīti imāni pannarasa senāsanāni.

    សេនាសនក្ខេត្តន្តិ ‘‘សង្ឃតោ វា គណតោ វា ញាតិតោ វា មិត្តតោ វា អត្តនោ វា ធនេន បំសុកូលំ វា’’តិ ឆ ខេត្តានិ។

    Senāsanakkhettanti ‘‘saṅghato vā gaṇato vā ñātito vā mittato vā attano vā dhanena paṃsukūlaṃ vā’’ti cha khettāni.

    សេនាសនសន្តោសោតិ សេនាសនេ វិតក្កសន្តោសាទយោ បន្នរស សន្តោសា។ តេ បិណ្ឌបាតេ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពា។ សេនាសនបដិសំយុត្តានិ បន បញ្ច ធុតង្គានិ – អារញ្ញិកង្គំ, រុក្ខមូលិកង្គំ, អព្ភោកាសិកង្គំ, សោសានិកង្គំ, យថាសន្តតិកង្គន្តិ។ តេសំ វិត្ថារកថា វិសុទ្ធិមគ្គេ វុត្តា។ ឥតិ សេនាសនសន្តោសមហាអរិយវំសំ បូរយមានោ ភិក្ខុ ឥមានិ បញ្ច ធុតង្គានិ គោបេតិ។ ឥមានិ គោបេន្តោ សេនាសនសន្តោសមហាអរិយវំសេន សន្តុដ្ឋោ ហោតិ។

    Senāsanasantosoti senāsane vitakkasantosādayo pannarasa santosā. Te piṇḍapāte vuttanayeneva veditabbā. Senāsanapaṭisaṃyuttāni pana pañca dhutaṅgāni – āraññikaṅgaṃ, rukkhamūlikaṅgaṃ, abbhokāsikaṅgaṃ, sosānikaṅgaṃ, yathāsantatikaṅganti. Tesaṃ vitthārakathā visuddhimagge vuttā. Iti senāsanasantosamahāariyavaṃsaṃ pūrayamāno bhikkhu imāni pañca dhutaṅgāni gopeti. Imāni gopento senāsanasantosamahāariyavaṃsena santuṭṭho hoti.

    គិលានបច្ចយោ បន បិណ្ឌបាតេយេវ បវិដ្ឋោ។ តត្ថ យថាលាភយថាពលយថាសារុប្បសន្តោសេនេវ សន្តុស្សិតព្ពំ។ នេសជ្ជិកង្គំ ភាវនារាមអរិយវំសំ ភជតិ។ វុត្តម្បិ ចេតំ –

    Gilānapaccayo pana piṇḍapāteyeva paviṭṭho. Tattha yathālābhayathābalayathāsāruppasantoseneva santussitabbaṃ. Nesajjikaṅgaṃ bhāvanārāmaariyavaṃsaṃ bhajati. Vuttampi cetaṃ –

    ‘‘បញ្ច សេនាសនេ វុត្តា, បញ្ច អាហារនិស្សិតា;

    ‘‘Pañca senāsane vuttā, pañca āhāranissitā;

    ឯកោ វីរិយសំយុត្តោ, ទ្វេ ច ចីវរនិស្សិតា’’តិ។

    Eko vīriyasaṃyutto, dve ca cīvaranissitā’’ti.

    ឥតិ អាយស្មា ធម្មសេនាបតិ សារិបុត្តត្ថេរោ បថវិំ បត្ថរមានោ វិយ សាគរកុច្ឆិំ បូរយមានោ វិយ អាកាសំ វិត្ថារយមានោ វិយ ច បឋមំ ចីវរសន្តោសំ អរិយវំសំ កថេត្វា ចន្ទំ ឧដ្ឋាបេន្តោ វិយ សូរិយំ ឧល្លង្ឃេន្តោ វិយ ច ទុតិយំ បិណ្ឌបាតសន្តោសំ កថេត្វា សិនេរុំ ឧក្ខិបេន្តោ វិយ តតិយំ សេនាសនសន្តោសំ អរិយវំសំ កថេត្វា ឥទានិ សហស្សនយប្បដិមណ្ឌិតំ ចតុត្ថំ ភាវនារាមំ អរិយវំសំ កថេតុំ បុន ចបរំ អាវុសោ ភិក្ខុ បហានារាមោ ហោតីតិ ទេសនំ អារភិ។

    Iti āyasmā dhammasenāpati sāriputtatthero pathaviṃ pattharamāno viya sāgarakucchiṃ pūrayamāno viya ākāsaṃ vitthārayamāno viya ca paṭhamaṃ cīvarasantosaṃ ariyavaṃsaṃ kathetvā candaṃ uṭṭhāpento viya sūriyaṃ ullaṅghento viya ca dutiyaṃ piṇḍapātasantosaṃ kathetvā sineruṃ ukkhipento viya tatiyaṃ senāsanasantosaṃ ariyavaṃsaṃ kathetvā idāni sahassanayappaṭimaṇḍitaṃ catutthaṃ bhāvanārāmaṃ ariyavaṃsaṃ kathetuṃ puna caparaṃ āvuso bhikkhu pahānārāmo hotīti desanaṃ ārabhi.

    តត្ថ អារមនំ អារាមោ, អភិរតីតិ អត្ថោ។ បញ្ចវិធេ បហានេ អារាមោ អស្សាតិ បហានារាមោ។ កាមច្ឆន្ទំ បជហន្តោ រមតិ, នេក្ខម្មំ ភាវេន្តោ រមតិ, ព្យាបាទំ បជហន្តោ រមតិ…បេ.… សព្ពកិលេសេ បជហន្តោ រមតិ, អរហត្តមគ្គំ ភាវេន្តោ រមតីតិ ឯវំ បហានេ រតោតិ បហានរតោ ។ វុត្តនយេនេវ ភាវនាយ អារាមោ អស្សាតិ ភាវនារាមោ។ ភាវនាយ រតោតិ ភាវនារតោ។

    Tattha āramanaṃ ārāmo, abhiratīti attho. Pañcavidhe pahāne ārāmo assāti pahānārāmo. Kāmacchandaṃ pajahanto ramati, nekkhammaṃ bhāvento ramati, byāpādaṃ pajahanto ramati…pe… sabbakilese pajahanto ramati, arahattamaggaṃ bhāvento ramatīti evaṃ pahāne ratoti pahānarato. Vuttanayeneva bhāvanāya ārāmo assāti bhāvanārāmo. Bhāvanāya ratoti bhāvanārato.

    ឥមេសុ បន ចតូសុ អរិយវំសេសុ បុរិមេហិ តីហិ តេរសន្នំ ធុតង្គានំ ចតុបច្ចយសន្តោសស្ស ច វសេន សកលំ វិនយបិដកំ កថិតំ ហោតិ។ ភាវនារាមេន អវសេសំ បិដកទ្វយំ។ ឥមំ បន ភាវនារាមតំ អរិយវំសំ កថេន្តេន ភិក្ខុនា បដិសម្ភិទាមគ្គេ នេក្ខម្មបាឡិយា កថេតព្ពោ។ ទីឃនិកាយេ ទសុត្តរសុត្តន្តបរិយាយេន កថេតព្ពោ។ មជ្ឈិមនិកាយេ សតិបដ្ឋានសុត្តន្តបរិយាយេន កថេតព្ពោ។ អភិធម្មេ និទ្ទេសបរិយាយេន កថេតព្ពោ។

    Imesu pana catūsu ariyavaṃsesu purimehi tīhi terasannaṃ dhutaṅgānaṃ catupaccayasantosassa ca vasena sakalaṃ vinayapiṭakaṃ kathitaṃ hoti. Bhāvanārāmena avasesaṃ piṭakadvayaṃ. Imaṃ pana bhāvanārāmataṃ ariyavaṃsaṃ kathentena bhikkhunā paṭisambhidāmagge nekkhammapāḷiyā kathetabbo. Dīghanikāye dasuttarasuttantapariyāyena kathetabbo. Majjhimanikāye satipaṭṭhānasuttantapariyāyena kathetabbo. Abhidhamme niddesapariyāyena kathetabbo.

    តត្ថ បដិសម្ភិទាមគ្គេ នេក្ខម្មបាឡិយាតិ សោ នេក្ខម្មំ ភាវេន្តោ រមតិ, កាមច្ឆន្ទំ បជហន្តោ រមតិ។ អព្យាបាទំ ព្យាបាទំ។ អាលោកសញ្ញំ, ថិនមិទ្ធំ។ អវិក្ខេបំ ឧទ្ធច្ចំ។ ធម្មវវត្ថានំ, វិចិកិច្ឆំ។ ញាណំ, អវិជ្ជំ។ បាមោជ្ជំ, អរតិំ។ បឋមំ ឈានំ, បញ្ច នីវរណេ។ ទុតិយំ ឈានំ, វិតក្កវិចារេ។ តតិយំ ឈានំ, បីតិំ។ ចតុត្ថំ ឈានំ, សុខទុក្ខេ។ អាកាសានញ្ចាយតនសមាបត្តិំ ភាវេន្តោ រមតិ, រូបសញ្ញំ បដិឃសញ្ញំ នានត្តសញ្ញំ បជហន្តោ រមតិ។ វិញ្ញាណញ្ចាយតនសមាបត្តិំ…បេ.… នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនសមាបត្តិំ ភាវេន្តោ រមតិ, អាកិញ្ចញ្ញាយតនសញ្ញំ បជហន្តោ រមតិ។

    Tattha paṭisambhidāmagge nekkhammapāḷiyāti so nekkhammaṃ bhāvento ramati, kāmacchandaṃ pajahanto ramati. Abyāpādaṃ byāpādaṃ. Ālokasaññaṃ, thinamiddhaṃ. Avikkhepaṃ uddhaccaṃ. Dhammavavatthānaṃ, vicikicchaṃ. Ñāṇaṃ, avijjaṃ. Pāmojjaṃ, aratiṃ. Paṭhamaṃ jhānaṃ, pañca nīvaraṇe. Dutiyaṃ jhānaṃ, vitakkavicāre. Tatiyaṃ jhānaṃ, pītiṃ. Catutthaṃ jhānaṃ, sukhadukkhe. Ākāsānañcāyatanasamāpattiṃ bhāvento ramati, rūpasaññaṃ paṭighasaññaṃ nānattasaññaṃ pajahanto ramati. Viññāṇañcāyatanasamāpattiṃ…pe… nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiṃ bhāvento ramati, ākiñcaññāyatanasaññaṃ pajahanto ramati.

    អនិច្ចានុបស្សនំ ភាវេន្តោ រមតិ, និច្ចសញ្ញំ បជហន្តោ រមតិ។ ទុក្ខានុបស្សនំ, សុខសញ្ញំ។ អនត្តានុបស្សនំ, អត្តសញ្ញំ។ និព្ពិទានុបស្សនំ, នន្ទិំ។ វិរាគានុបស្សនំ, រាគំ។ និរោធានុបស្សនំ, សមុទយំ។ បដិនិស្សគ្គានុបស្សនំ, អាទានំ។ ខយានុបស្សនំ, ឃនសញ្ញំ។ វយានុបស្សនំ, អាយូហនំ។ វិបរិណាមានុបស្សនំ, ធុវសញ្ញំ។ អនិមិត្តានុបស្សនំ, និមិត្តំ។ អបណិហិតានុបស្សនំ, បណិធិំ។ សុញ្ញតានុបស្សនំ អភិនិវេសំ។ អធិបញ្ញាធម្មវិបស្សនំ, សារាទានាភិនិវេសំ។ យថាភូតញាណទស្សនំ, សម្មោហាភិនិវេសំ។ អាទីនវានុបស្សនំ, អាលយាភិនិវេសំ។ បដិសង្ខានុបស្សនំ, អប្បដិសង្ខំ។ វិវដ្ដានុបស្សនំ, សំយោគាភិនិវេសំ។ សោតាបត្តិមគ្គំ , ទិដ្ឋេកដ្ឋេ កិលេសេ។ សកទាគាមិមគ្គំ, ឱឡារិកេ កិលេសេ។ អនាគាមិមគ្គំ, អណុសហគតេ កិលេសេ។ អរហត្តមគ្គំ ភាវេន្តោ រមតិ, សព្ពកិលេសេ បជហន្តោ រមតីតិ ឯវំ បដិសម្ភិទាមគ្គេ នេក្ខម្មបាឡិយា កថេតព្ពោ។

    Aniccānupassanaṃ bhāvento ramati, niccasaññaṃ pajahanto ramati. Dukkhānupassanaṃ, sukhasaññaṃ. Anattānupassanaṃ, attasaññaṃ. Nibbidānupassanaṃ, nandiṃ. Virāgānupassanaṃ, rāgaṃ. Nirodhānupassanaṃ, samudayaṃ. Paṭinissaggānupassanaṃ, ādānaṃ. Khayānupassanaṃ, ghanasaññaṃ. Vayānupassanaṃ, āyūhanaṃ. Vipariṇāmānupassanaṃ, dhuvasaññaṃ. Animittānupassanaṃ, nimittaṃ. Apaṇihitānupassanaṃ, paṇidhiṃ. Suññatānupassanaṃ abhinivesaṃ. Adhipaññādhammavipassanaṃ, sārādānābhinivesaṃ. Yathābhūtañāṇadassanaṃ, sammohābhinivesaṃ. Ādīnavānupassanaṃ, ālayābhinivesaṃ. Paṭisaṅkhānupassanaṃ, appaṭisaṅkhaṃ. Vivaṭṭānupassanaṃ, saṃyogābhinivesaṃ. Sotāpattimaggaṃ , diṭṭhekaṭṭhe kilese. Sakadāgāmimaggaṃ, oḷārike kilese. Anāgāmimaggaṃ, aṇusahagate kilese. Arahattamaggaṃ bhāvento ramati, sabbakilese pajahanto ramatīti evaṃ paṭisambhidāmagge nekkhammapāḷiyā kathetabbo.

    ទីឃនិកាយេ ទសុត្តរសុត្តន្តបរិយាយេនាតិ ឯកំ ធម្មំ ភាវេន្តោ រមតិ, ឯកំ ធម្មំ បជហន្តោ រមតិ…បេ.… ទស ធម្មេ ភាវេន្តោ រមតិ, ទស ធម្មេ បជហន្តោ រមតិ។ កតមំ ឯកំ ធម្មំ ភាវេន្តោ រមតិ? កាយគតាសតិំ សាតសហគតំ។ ឥមំ ឯកំ ធម្មំ ភាវេន្តោ រមតិ។ កតមំ ឯកំ ធម្មំ បជហន្តោ រមតិ? អស្មិមានំ។ ឥមំ ឯកំ ធម្មំ បជហន្តោ រមតិ។ កតមេ ទ្វេ ធម្មេ…បេ.… កតមេ ទស ធម្មេ ភាវេន្តោ រមតិ? ទស កសិណាយតនានិ។ ឥមេ ទស ធម្មេ ភាវេន្តោ រមតិ។ កតមេ ទស ធម្មេ បជហន្តោ រមតិ? ទស មិច្ឆត្តេ។ ឥមេ ទស ធម្មេ បជហន្តោ រមតិ។ ឯវំ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ភាវនារាមោ ហោតីតិ ឯវំ ទីឃនិកាយេ ទសុត្តរសុត្តន្តបរិយាយេន កថេតព្ពោ។

    Dīghanikāyedasuttarasuttantapariyāyenāti ekaṃ dhammaṃ bhāvento ramati, ekaṃ dhammaṃ pajahanto ramati…pe… dasa dhamme bhāvento ramati, dasa dhamme pajahanto ramati. Katamaṃ ekaṃ dhammaṃ bhāvento ramati? Kāyagatāsatiṃ sātasahagataṃ. Imaṃ ekaṃ dhammaṃ bhāvento ramati. Katamaṃ ekaṃ dhammaṃ pajahanto ramati? Asmimānaṃ. Imaṃ ekaṃ dhammaṃ pajahanto ramati. Katame dve dhamme…pe… katame dasa dhamme bhāvento ramati? Dasa kasiṇāyatanāni. Ime dasa dhamme bhāvento ramati. Katame dasa dhamme pajahanto ramati? Dasa micchatte. Ime dasa dhamme pajahanto ramati. Evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu bhāvanārāmo hotīti evaṃ dīghanikāye dasuttarasuttantapariyāyena kathetabbo.

    មជ្ឈិមនិកាយេ សតិបដ្ឋានសុត្តន្តបរិយាយេនាតិ ឯកាយនោ, ភិក្ខវេ, មគ្គោ សត្តានំ វិសុទ្ធិយា, សោកបរិទេវានំ សមតិក្កមាយ, ទុក្ខទោមនស្សានំ អត្ថង្គមាយ, ញាយស្ស អធិគមាយ, និព្ពានស្ស សច្ឆិកិរិយាយ យទិទំ ចត្តារោ សតិបដ្ឋានា។ កតមេ ចត្តារោ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ… វេទនាសុ វេទនានុបស្សី… ចិត្តេ ចិត្តានុបស្សី… ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី… ‘អត្ថិ ធម្មា’តិ វា បនស្ស សតិ បច្ចុបដ្ឋិតា ហោតិ យាវទេវ ញាណមត្តាយ បដិស្សតិមត្តាយ អនិស្សិតោ ច វិហរតិ ន ច កិញ្ចិ លោកេ ឧបាទិយតិ។ ឯវម្បិ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ភាវនារាមោ ហោតិ ភាវនារតោ, បហានារាមោ ហោតិ បហានរតោ។ បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ គច្ឆន្តោ វា គច្ឆាមីតិ បជានាតិ…បេ.… បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សេយ្យថាបិ បស្សេយ្យ សរីរំ សិវថិកាយ ឆឌ្ឌិតំ…បេ.… បូតីនិ ចុណ្ណកជាតានិ។ សោ ឥមមេវ កាយំ ឧបសំហរតិ, អយម្បិ ខោ កាយោ ឯវំធម្មោ ឯវំភាវី ឯវំអនតីតោតិ។ ឥតិ អជ្ឈត្តំ វា កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ…បេ.… ឯវម្បិ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ភាវនារាមោ ហោតីតិ ឯវំ មជ្ឈិមនិកាយេ សតិបដ្ឋានសុត្តន្តបរិយាយេន កថេតព្ពោ។

    Majjhimanikāye satipaṭṭhānasuttantapariyāyenāti ekāyano, bhikkhave, maggo sattānaṃ visuddhiyā, sokaparidevānaṃ samatikkamāya, dukkhadomanassānaṃ atthaṅgamāya, ñāyassa adhigamāya, nibbānassa sacchikiriyāya yadidaṃ cattāro satipaṭṭhānā. Katame cattāro? Idha, bhikkhave, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati… vedanāsu vedanānupassī… citte cittānupassī… dhammesu dhammānupassī… ‘atthi dhammā’ti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya anissito ca viharati na ca kiñci loke upādiyati. Evampi, bhikkhave, bhikkhu bhāvanārāmo hoti bhāvanārato, pahānārāmo hoti pahānarato. Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu gacchanto vā gacchāmīti pajānāti…pe… puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu seyyathāpi passeyya sarīraṃ sivathikāya chaḍḍitaṃ…pe… pūtīni cuṇṇakajātāni. So imameva kāyaṃ upasaṃharati, ayampi kho kāyo evaṃdhammo evaṃbhāvī evaṃanatītoti. Iti ajjhattaṃ vā kāye kāyānupassī viharati…pe… evampi kho, bhikkhave, bhikkhu bhāvanārāmo hotīti evaṃ majjhimanikāye satipaṭṭhānasuttantapariyāyena kathetabbo.

    អភិធម្មេ និទ្ទេសបរិយាយេនាតិ សព្ពេបិ សង្ខតេ អនិច្ចតោ ទុក្ខតោ រោគតោ គណ្ឌតោ…បេ.… សំកិលេសិកធម្មតោ បស្សន្តោ រមតិ។ អយំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ភាវនារាមោ ហោតីតិ ឯវំ និទ្ទេសបរិយាយេន កថេតព្ពោ។

    Abhidhamme niddesapariyāyenāti sabbepi saṅkhate aniccato dukkhato rogato gaṇḍato…pe… saṃkilesikadhammato passanto ramati. Ayaṃ, bhikkhave, bhikkhu bhāvanārāmo hotīti evaṃ niddesapariyāyena kathetabbo.

    នេវ អត្តានុក្កំសេតីតិ អជ្ជ មេ សដ្ឋិ វា សត្តតិ វា វស្សានិ អនិច្ចំ ទុក្ខំ អនត្តាតិ វិបស្សនាយ កម្មំ ករោន្តស្ស, កោ មយា សទិសោ អត្ថីតិ ឯវំ អត្តុក្កំសនំ ន ករោតិ។ ន បរំ វម្ភេតីតិ អនិច្ចំ ទុក្ខន្តិ វិបស្សនាមត្តកម្បិ នត្ថិ, កិំ ឥមេ វិស្សដ្ឋកម្មដ្ឋានា ចរន្តីតិ ឯវំ បរំ វម្ភនំ ន ករោតិ។ សេសំ វុត្តនយមេវ។

    Nevaattānukkaṃsetīti ajja me saṭṭhi vā sattati vā vassāni aniccaṃ dukkhaṃ anattāti vipassanāya kammaṃ karontassa, ko mayā sadiso atthīti evaṃ attukkaṃsanaṃ na karoti. Na paraṃ vambhetīti aniccaṃ dukkhanti vipassanāmattakampi natthi, kiṃ ime vissaṭṭhakammaṭṭhānā carantīti evaṃ paraṃ vambhanaṃ na karoti. Sesaṃ vuttanayameva.

    ៣១០. បធានានីតិ ឧត្តមវីរិយានិ។ សំវរបធានន្តិ ចក្ខាទីនិ សំវរន្តស្ស ឧប្បន្នវីរិយំ។ បហានបធានន្តិ កាមវិតក្កាទយោ បជហន្តស្ស ឧប្បន្នវីរិយំ។ ភាវនាបធានន្តិ ពោជ្ឈង្គេ ភាវេន្តស្ស ឧប្បន្នវីរិយំ។ អនុរក្ខណាបធានន្តិ សមាធិនិមិត្តំ អនុរក្ខន្តស្ស ឧប្បន្នវីរិយំ។

    310.Padhānānīti uttamavīriyāni. Saṃvarapadhānanti cakkhādīni saṃvarantassa uppannavīriyaṃ. Pahānapadhānanti kāmavitakkādayo pajahantassa uppannavīriyaṃ. Bhāvanāpadhānanti bojjhaṅge bhāventassa uppannavīriyaṃ. Anurakkhaṇāpadhānanti samādhinimittaṃ anurakkhantassa uppannavīriyaṃ.

    វិវេកនិស្សិតន្តិអាទីសុ វិវេកោ វិរាគោ និរោធោតិ តីណិបិ និព្ពានស្ស នាមានិ។ និព្ពានញ្ហិ ឧបធិវិវេកត្តា វិវេកោ។ តំ អាគម្ម រាគាទយោ វិរជ្ជន្តីតិ វិរាគោ។ និរុជ្ឈន្តីតិ និរោធោ។ តស្មា ‘‘វិវេកនិស្សិត’’ន្តិអាទីសុ អារម្មណវសេន អធិគន្តព្ពវសេន វា និព្ពាននិស្សិតន្តិ អត្ថោ។ វោស្សគ្គបរិណាមិន្តិ ឯត្ថ ទ្វេ វោស្សគ្គា បរិច្ចាគវោស្សគ្គោ ច បក្ខន្ទនវោស្សគ្គោ ច។ តត្ថ វិបស្សនា តទង្គវសេន កិលេសេ ច ខន្ធេ ច បរិច្ចជតីតិ បរិច្ចាគវោស្សគ្គោ។ មគ្គោ អារម្មណវសេន និព្ពានំ បក្ខន្ទតីតិ បក្ខន្ទនវោស្សគ្គោ។ តស្មា វោស្សគ្គបរិណាមិន្តិ យថា ភាវិយមានោ សតិសម្ពោជ្ឈង្គោ វោស្សគ្គត្ថាយ បរិណមតិ, វិបស្សនាភាវញ្ច មគ្គភាវញ្ច បាបុណាតិ, ឯវំ ភាវេតីតិ អយមេត្ថ អត្ថោ។ សេសបទេសុបិ ឯសេវ នយោ។

    Vivekanissitantiādīsu viveko virāgo nirodhoti tīṇipi nibbānassa nāmāni. Nibbānañhi upadhivivekattā viveko. Taṃ āgamma rāgādayo virajjantīti virāgo. Nirujjhantīti nirodho. Tasmā ‘‘vivekanissita’’ntiādīsu ārammaṇavasena adhigantabbavasena vā nibbānanissitanti attho. Vossaggapariṇāminti ettha dve vossaggā pariccāgavossaggo ca pakkhandanavossaggo ca. Tattha vipassanā tadaṅgavasena kilese ca khandhe ca pariccajatīti pariccāgavossaggo. Maggo ārammaṇavasena nibbānaṃ pakkhandatīti pakkhandanavossaggo. Tasmā vossaggapariṇāminti yathā bhāviyamāno satisambojjhaṅgo vossaggatthāya pariṇamati, vipassanābhāvañca maggabhāvañca pāpuṇāti, evaṃ bhāvetīti ayamettha attho. Sesapadesupi eseva nayo.

    ភទ្រកន្តិ ភទ្ទកំ។ សមាធិនិមិត្តំ វុច្ចតិ អដ្ឋិកសញ្ញាទិវសេន អធិគតោ សមាធិយេវ។ អនុរក្ខតីតិ សមាធិបរិពន្ធកធម្មេ រាគទោសមោហេ សោធេន្តោ រក្ខតិ។ ឯត្ថ ច អដ្ឋិកសញ្ញាទិកា បញ្ចេវ សញ្ញា វុត្តា។ ឥមស្មិំ បន ឋានេ ទសបិ អសុភានិ វិត្ថារេត្វា កថេតព្ពានិ។ តេសំ វិត្ថារោ វិសុទ្ធិមគ្គេ វុត្តោយេវ។

    Bhadrakanti bhaddakaṃ. Samādhinimittaṃ vuccati aṭṭhikasaññādivasena adhigato samādhiyeva. Anurakkhatīti samādhiparibandhakadhamme rāgadosamohe sodhento rakkhati. Ettha ca aṭṭhikasaññādikā pañceva saññā vuttā. Imasmiṃ pana ṭhāne dasapi asubhāni vitthāretvā kathetabbāni. Tesaṃ vitthāro visuddhimagge vuttoyeva.

    ធម្មេ ញាណន្តិ ឯកបដិវេធវសេន ចតុសច្ចធម្មេ ញាណំ ចតុសច្ចព្ភន្តរេ និរោធសច្ចេ ធម្មេ ញាណញ្ច ។ យថាហ – ‘‘តត្ថ កតមំ ធម្មេ ញាណំ? ចតូសុ មគ្គេសុ ចតូសុ ផលេសុ ញាណ’’ន្តិ (វិភ. ៧៩៦)។ អន្វយេ ញាណន្តិ ចត្តារិ សច្ចានិ បច្ចក្ខតោ ទិស្វា យថា ឥទានិ, ឯវំ អតីតេបិ អនាគតេបិ ឥមេវ បញ្ចក្ខន្ធា ទុក្ខសច្ចំ, អយមេវ តណ្ហា សមុទយសច្ចំ, អយមេវ និរោធោ និរោធសច្ចំ, អយមេវ មគ្គោ មគ្គសច្ចន្តិ ឯវំ តស្ស ញាណស្ស អនុគតិយំ ញាណំ។ តេនាហ – ‘‘សោ ឥមិនា ធម្មេន ញាតេន ទិដ្ឋេន បត្តេន វិទិតេន បរិយោគាឡ្ហេន អតីតានាគតេន នយំ នេតី’’តិ។ បរិយេ ញាណន្តិ បរេសំ ចិត្តបរិច្ឆេទេ ញាណំ។ យថាហ – ‘‘តត្ថ កតមំ បរិយេ ញាណំ? ឥធ ភិក្ខុ បរសត្តានំ បរបុគ្គលានំ ចេតសា ចេតោ បរិច្ច ជានាតី’’តិ (វិភ. ៧៩៦) វិត្ថារេតព្ពំ។ ឋបេត្វា បន ឥមានិ តីណិ ញាណានិ អវសេសំ សម្មុតិញាណំ នាម។ យថាហ – ‘‘តត្ថ កតមំ សម្មុតិញាណំ? ឋបេត្វា ធម្មេ ញាណំ ឋបេត្វា អន្វយេ ញាណំ ឋបេត្វា បរិច្ឆេទេ ញាណំ អវសេសំ សម្មុតិញាណ’’ន្តិ (វិភ. ៧៩៦)។

    Dhamme ñāṇanti ekapaṭivedhavasena catusaccadhamme ñāṇaṃ catusaccabbhantare nirodhasacce dhamme ñāṇañca . Yathāha – ‘‘tattha katamaṃ dhamme ñāṇaṃ? Catūsu maggesu catūsu phalesu ñāṇa’’nti (vibha. 796). Anvaye ñāṇanti cattāri saccāni paccakkhato disvā yathā idāni, evaṃ atītepi anāgatepi imeva pañcakkhandhā dukkhasaccaṃ, ayameva taṇhā samudayasaccaṃ, ayameva nirodho nirodhasaccaṃ, ayameva maggo maggasaccanti evaṃ tassa ñāṇassa anugatiyaṃ ñāṇaṃ. Tenāha – ‘‘so iminā dhammena ñātena diṭṭhena pattena viditena pariyogāḷhena atītānāgatena nayaṃ netī’’ti. Pariye ñāṇanti paresaṃ cittaparicchede ñāṇaṃ. Yathāha – ‘‘tattha katamaṃ pariye ñāṇaṃ? Idha bhikkhu parasattānaṃ parapuggalānaṃ cetasā ceto paricca jānātī’’ti (vibha. 796) vitthāretabbaṃ. Ṭhapetvā pana imāni tīṇi ñāṇāni avasesaṃ sammutiñāṇaṃ nāma. Yathāha – ‘‘tattha katamaṃ sammutiñāṇaṃ? Ṭhapetvā dhamme ñāṇaṃ ṭhapetvā anvaye ñāṇaṃ ṭhapetvā paricchede ñāṇaṃ avasesaṃ sammutiñāṇa’’nti (vibha. 796).

    ទុក្ខេ ញាណាទីហិ អរហត្តំ បាបេត្វា ឯកស្ស ភិក្ខុនោ និគ្គមនំ ចតុសច្ចកម្មដ្ឋានំ កថិតំ។ តត្ថ ទ្វេ សច្ចានិ វដ្ដំ, ទ្វេ វិវដ្ដំ, វដ្ដេ អភិនិវេសោ ហោតិ, នោ វិវដ្ដេ។ ទ្វីសុ សច្ចេសុ អាចរិយសន្តិកេ បរិយត្តិំ ឧគ្គហេត្វា កម្មំ ករោតិ, ទ្វីសុ សច្ចេសុ ‘‘និរោធសច្ចំ នាម ឥដ្ឋំ កន្តំ មនាបំ, មគ្គសច្ចំ នាម ឥដ្ឋំ កន្តំ មនាប’’ន្តិ សវនវសេន កម្មំ ករោតិ។ ទ្វីសុ សច្ចេសុ ឧគ្គហបរិបុច្ឆាសវនធារណសម្មសនបដិវេធោ វដ្ដតិ, ទ្វីសុ សវនបដិវេធោ វដ្ដតិ។ តីណិ កិច្ចវសេន បដិវិជ្ឈតិ, ឯកំ អារម្មណវសេន។ ទ្វេ សច្ចានិ ទុទ្ទសត្តា គម្ភីរានិ, ទ្វេ គម្ភីរត្តា ទុទ្ទសានិ។

    Dukkhe ñāṇādīhi arahattaṃ pāpetvā ekassa bhikkhuno niggamanaṃ catusaccakammaṭṭhānaṃ kathitaṃ. Tattha dve saccāni vaṭṭaṃ, dve vivaṭṭaṃ, vaṭṭe abhiniveso hoti, no vivaṭṭe. Dvīsu saccesu ācariyasantike pariyattiṃ uggahetvā kammaṃ karoti, dvīsu saccesu ‘‘nirodhasaccaṃ nāma iṭṭhaṃ kantaṃ manāpaṃ, maggasaccaṃ nāma iṭṭhaṃ kantaṃ manāpa’’nti savanavasena kammaṃ karoti. Dvīsu saccesu uggahaparipucchāsavanadhāraṇasammasanapaṭivedho vaṭṭati, dvīsu savanapaṭivedho vaṭṭati. Tīṇi kiccavasena paṭivijjhati, ekaṃ ārammaṇavasena. Dve saccāni duddasattā gambhīrāni, dve gambhīrattā duddasāni.

    សោតាបត្តិយង្គាទិចតុក្កវណ្ណនា

    Sotāpattiyaṅgādicatukkavaṇṇanā

    ៣១១. សោតាបត្តិយង្គានីតិ សោតាបត្តិយា អង្គានិ, សោតាបត្តិមគ្គស្ស បដិលាភការណានីតិ អត្ថោ។ សប្បុរិសសំសេវោតិ ពុទ្ធាទីនំ សប្បុរិសានំ ឧបសង្កមិត្វា សេវនំ។ សទ្ធម្មស្សវនន្តិ សប្បាយស្ស តេបិដកធម្មស្ស សវនំ។ យោនិសោមនសិការោតិ អនិច្ចាទិវសេន មនសិការោ។ ធម្មានុធម្មប្បដិបត្តីតិ លោកុត្តរធម្មស្ស អនុធម្មភូតាយ បុព្ពភាគបដិបត្តិយា បដិបជ្ជនំ។

    311.Sotāpattiyaṅgānīti sotāpattiyā aṅgāni, sotāpattimaggassa paṭilābhakāraṇānīti attho. Sappurisasaṃsevoti buddhādīnaṃ sappurisānaṃ upasaṅkamitvā sevanaṃ. Saddhammassavananti sappāyassa tepiṭakadhammassa savanaṃ. Yonisomanasikāroti aniccādivasena manasikāro. Dhammānudhammappaṭipattīti lokuttaradhammassa anudhammabhūtāya pubbabhāgapaṭipattiyā paṭipajjanaṃ.

    អវេច្ចប្បសាទេនាតិ អចលប្បសាទេន។ ‘‘ឥតិបិ សោ ភគវា’’តិអាទីនិ វិសុទ្ធិមគ្គេ វិត្ថារិតានិ។ ផលធាតុអាហារចតុក្កានិ ឧត្តានត្ថានេវ។ អបិចេត្ថ លូខបណីតវត្ថុវសេន ឱឡារិកសុខុមតា វេទិតព្ពា។

    Aveccappasādenāti acalappasādena. ‘‘Itipi so bhagavā’’tiādīni visuddhimagge vitthāritāni. Phaladhātuāhāracatukkāni uttānatthāneva. Apicettha lūkhapaṇītavatthuvasena oḷārikasukhumatā veditabbā.

    វិញ្ញាណដ្ឋិតិយោតិ វិញ្ញាណំ ឯតាសុ តិដ្ឋតីតិ វិញ្ញាណដ្ឋិតិយោ។ អារម្មណដ្ឋិតិវសេនេតំ វុត្តំ។ រូបូបាយន្តិ រូបំ ឧបគតំ ហុត្វា។ បញ្ចវោការភវស្មិញ្ហិ អភិសង្ខារវិញ្ញាណំ រូបក្ខន្ធំ និស្សាយ តិដ្ឋតិ។ តំ សន្ធាយេតំ វុត្តំ។ រូបារម្មណន្តិ រូបក្ខន្ធគោចរំ រូបបតិដ្ឋិតំ ហុត្វា។ នន្ទូបសេចនន្តិ លោភសហគតំ សម្បយុត្តនន្ទិយាវ ឧបសិត្តំ ហុត្វា។ ឥតរំ ឧបនិស្សយកោដិយា។ វុទ្ធិំ វិរូឡ្ហិំ វេបុល្លំ អាបជ្ជតីតិ សដ្ឋិបិ សត្តតិបិ វស្សានិ ឯវំ បវត្តមានំ វុទ្ធិំ វិរូឡ្ហិំ វេបុល្លំ អាបជ្ជតិ។ វេទនូបាយាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។ ឥមេហិ បន តីហិ បទេហិ ចតុវោការភវេ អភិសង្ខារវិញ្ញាណំ វុត្តំ។ តស្ស យាវតាយុកំ បវត្តនវសេន វុទ្ធិំ វិរូឡ្ហិំ វេបុល្លំ អាបជ្ជនា វេទិតព្ពា។ ចតុក្កវសេន បន ទេសនាយ អាគតត្តា វិញ្ញាណូបាយន្តិ ន វុត្តំ។ ឯវំ វុច្ចមានេ ច ‘‘កតមំ នុ ខោ ឯត្ថ កម្មវិញ្ញាណំ, កតមំ វិបាកវិញ្ញាណ’’ន្តិ សម្មោហោ ភវេយ្យ, តស្មាបិ ន វុត្តំ។ អគតិគមនានិ វិត្ថារិតានេវ។

    Viññāṇaṭṭhitiyoti viññāṇaṃ etāsu tiṭṭhatīti viññāṇaṭṭhitiyo. Ārammaṇaṭṭhitivasenetaṃ vuttaṃ. Rūpūpāyanti rūpaṃ upagataṃ hutvā. Pañcavokārabhavasmiñhi abhisaṅkhāraviññāṇaṃ rūpakkhandhaṃ nissāya tiṭṭhati. Taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Rūpārammaṇanti rūpakkhandhagocaraṃ rūpapatiṭṭhitaṃ hutvā. Nandūpasecananti lobhasahagataṃ sampayuttanandiyāva upasittaṃ hutvā. Itaraṃ upanissayakoṭiyā. Vuddhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ āpajjatīti saṭṭhipi sattatipi vassāni evaṃ pavattamānaṃ vuddhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ āpajjati. Vedanūpāyādīsupi eseva nayo. Imehi pana tīhi padehi catuvokārabhave abhisaṅkhāraviññāṇaṃ vuttaṃ. Tassa yāvatāyukaṃ pavattanavasena vuddhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ āpajjanā veditabbā. Catukkavasena pana desanāya āgatattā viññāṇūpāyanti na vuttaṃ. Evaṃ vuccamāne ca ‘‘katamaṃ nu kho ettha kammaviññāṇaṃ, katamaṃ vipākaviññāṇa’’nti sammoho bhaveyya, tasmāpi na vuttaṃ. Agatigamanāni vitthāritāneva.

    ចីវរហេតូតិ តត្ថ មនាបំ ចីវរំ លភិស្សាមីតិ ចីវរការណា ឧប្បជ្ជតិ។ ឥតិ ភវាភវហេតូតិ ឯត្ថ ឥតីតិ និទស្សនត្ថេ និបាតោ។ យថា ចីវរាទិហេតុ, ឯវំ ភវាភវហេតូបីតិ អត្ថោ។ ភវាភវោតិ ចេត្ថ បណីតបណីតតរានិ តេលមធុផាណិតាទីនិ អធិប្បេតានិ។ ឥមេសំ បន ចតុន្នំ តណ្ហុប្បាទានំ បហានត្ថាយ បដិបាដិយាវ ចត្តារោ អរិយវំសា ទេសិតាតិ វេទិតព្ពា។ បដិបទាចតុក្កំ ហេដ្ឋា វុត្តមេវ។ អក្ខមាទីសុ បធានករណកាលេ សីតាទីនិ ន ខមតីតិ អក្ខមា។ ខមតីតិ ខមា។ ឥន្ទ្រិយទមនំ ទមា។ ‘‘ឧប្បន្នំ កាមវិតក្កំ នាធិវាសេតី’’តិអាទិនា នយេន វិតក្កសមនំ សមា។

    Cīvarahetūti tattha manāpaṃ cīvaraṃ labhissāmīti cīvarakāraṇā uppajjati. Iti bhavābhavahetūti ettha itīti nidassanatthe nipāto. Yathā cīvarādihetu, evaṃ bhavābhavahetūpīti attho. Bhavābhavoti cettha paṇītapaṇītatarāni telamadhuphāṇitādīni adhippetāni. Imesaṃ pana catunnaṃ taṇhuppādānaṃ pahānatthāya paṭipāṭiyāva cattāro ariyavaṃsā desitāti veditabbā. Paṭipadācatukkaṃ heṭṭhā vuttameva. Akkhamādīsu padhānakaraṇakāle sītādīni na khamatīti akkhamā. Khamatīti khamā. Indriyadamanaṃ damā. ‘‘Uppannaṃ kāmavitakkaṃ nādhivāsetī’’tiādinā nayena vitakkasamanaṃ samā.

    ធម្មបទានីតិ ធម្មកោដ្ឋាសានិ។ អនភិជ្ឈា ធម្មបទំ នាម អលោភោ វា អលោភសីសេន អធិគតជ្ឈានវិបស្សនាមគ្គផលនិព្ពានានិ វា។ អព្យាបាទោ ធម្មបទំ នាម អកោបោ វា មេត្តាសីសេន អធិគតជ្ឈានាទីនិ វា។ សម្មាសតិ ធម្មបទំ នាម សុប្បដ្ឋិតសតិ វា សតិសីសេន អធិគតជ្ឈានាទីនិ វា។ សម្មាសមាធិ ធម្មបទំ នាម សមាបត្តិ វា អដ្ឋសមាបត្តិវសេន អធិគតជ្ឈានវិបស្សនាមគ្គផលនិព្ពានានិ វា។ ទសាសុភវសេន វា អធិគតជ្ឈានាទីនិ អនភិជ្ឈា ធម្មបទំ។ ចតុព្រហ្មវិហារវសេន អធិគតានិ អព្យាបាទោ ធម្មបទំ។ ទសានុស្សតិអាហារេបដិកូលសញ្ញាវសេន អធិគតានិ សម្មាសតិ ធម្មបទំ។ ទសកសិណអានាបានវសេន អធិគតានិ សម្មាសមាធិ ធម្មបទន្តិ។

    Dhammapadānīti dhammakoṭṭhāsāni. Anabhijjhā dhammapadaṃ nāma alobho vā alobhasīsena adhigatajjhānavipassanāmaggaphalanibbānāni vā. Abyāpādo dhammapadaṃ nāma akopo vā mettāsīsena adhigatajjhānādīni vā. Sammāsati dhammapadaṃ nāma suppaṭṭhitasati vā satisīsena adhigatajjhānādīni vā. Sammāsamādhi dhammapadaṃ nāma samāpatti vā aṭṭhasamāpattivasena adhigatajjhānavipassanāmaggaphalanibbānāni vā. Dasāsubhavasena vā adhigatajjhānādīni anabhijjhā dhammapadaṃ. Catubrahmavihāravasena adhigatāni abyāpādo dhammapadaṃ. Dasānussatiāhārepaṭikūlasaññāvasena adhigatāni sammāsati dhammapadaṃ. Dasakasiṇaānāpānavasena adhigatāni sammāsamādhi dhammapadanti.

    ធម្មសមាទានេសុ បឋមំ អចេលកបដិបទា។ ទុតិយំ តិព្ពកិលេសស្ស អរហត្តំ គហេតុំ អសក្កោន្តស្ស អស្សុមុខស្សាបិ រុទតោ បរិសុទ្ធព្រហ្មចរិយចរណំ។ តតិយំ កាមេសុ បាតព្យតា។ ចតុត្ថំ ចត្តារោ បច្ចយេ អលភមានស្សាបិ ឈានវិបស្សនាវសេន សុខសមង្គិនោ សាសនព្រហ្មចរិយំ។

    Dhammasamādānesu paṭhamaṃ acelakapaṭipadā. Dutiyaṃ tibbakilesassa arahattaṃ gahetuṃ asakkontassa assumukhassāpi rudato parisuddhabrahmacariyacaraṇaṃ. Tatiyaṃ kāmesu pātabyatā. Catutthaṃ cattāro paccaye alabhamānassāpi jhānavipassanāvasena sukhasamaṅgino sāsanabrahmacariyaṃ.

    ធម្មក្ខន្ធាតិ ឯត្ថ គុណដ្ឋោ ខន្ធដ្ឋោ។ សីលក្ខន្ធោតិ សីលគុណោ។ ឯត្ថ ច ផលសីលំ អធិប្បេតំ។ សេសបទេសុបិ ឯសេវ នយោ។ ឥតិ ចតូសុបិ ឋានេសុ ផលមេវ វុត្តំ។

    Dhammakkhandhāti ettha guṇaṭṭho khandhaṭṭho. Sīlakkhandhoti sīlaguṇo. Ettha ca phalasīlaṃ adhippetaṃ. Sesapadesupi eseva nayo. Iti catūsupi ṭhānesu phalameva vuttaṃ.

    ពលានីតិ ឧបត្ថម្ភនដ្ឋេន អកម្បិយដ្ឋេន ច ពលានិ។ តេសំ បដិបក្ខេហិ កោសជ្ជាទីហិ អកម្បនិយតា វេទិតព្ពា។ សព្ពានិបិ សមថវិបស្សនាមគ្គវសេន លោកិយលោកុត្តរានេវ កថិតានិ។

    Balānīti upatthambhanaṭṭhena akampiyaṭṭhena ca balāni. Tesaṃ paṭipakkhehi kosajjādīhi akampaniyatā veditabbā. Sabbānipi samathavipassanāmaggavasena lokiyalokuttarāneva kathitāni.

    អធិដ្ឋានានីតិ ឯត្ថ អធីតិ ឧបសគ្គមត្តំ។ អត្ថតោ បន តេន វា តិដ្ឋន្តិ, តត្ថ វា តិដ្ឋន្តិ, ឋានមេវ វា តំតំគុណាធិកានំ បុរិសានំ អធិដ្ឋានំ, បញ្ញាវ អធិដ្ឋានំ បញ្ញាធិដ្ឋានំ។ ឯត្ថ ច បឋមេន អគ្គផលបញ្ញា។ ទុតិយេន វចីសច្ចំ។ តតិយេន អាមិសបរិច្ចាគោ។ ចតុត្ថេន កិលេសូបសមោ កថិតោតិ វេទិតព្ពោ។ បឋមេន ច កម្មស្សកតបញ្ញំ វិបស្សនាបញ្ញំ វា អាទិំ កត្វា ផលបញ្ញា កថិតា។ ទុតិយេន វចីសច្ចំ អាទិំ កត្វា បរមត្ថសច្ចំ និព្ពានំ។ តតិយេន អាមិសបរិច្ចាគំ អាទិំ កត្វា អគ្គមគ្គេន កិលេសបរិច្ចាគោ។ ចតុត្ថេន សមាបត្តិវិក្ខម្ភិតេ កិលេសេ អាទិំ កត្វា អគ្គមគ្គេន កិលេសវូបសមោ។ បញ្ញាធិដ្ឋានេន វា ឯកេន អរហត្តផលបញ្ញា កថិតា។ សេសេហិ បរមត្ថសច្ចំ។ សច្ចាធិដ្ឋានេន វា ឯកេន បរមត្ថសច្ចំ កថិតំ។ សេសេហិ អរហត្តបញ្ញាតិ មូសិកាភយត្ថេរោ អាហ។

    Adhiṭṭhānānīti ettha adhīti upasaggamattaṃ. Atthato pana tena vā tiṭṭhanti, tattha vā tiṭṭhanti, ṭhānameva vā taṃtaṃguṇādhikānaṃ purisānaṃ adhiṭṭhānaṃ, paññāva adhiṭṭhānaṃ paññādhiṭṭhānaṃ. Ettha ca paṭhamena aggaphalapaññā. Dutiyena vacīsaccaṃ. Tatiyena āmisapariccāgo. Catutthena kilesūpasamo kathitoti veditabbo. Paṭhamena ca kammassakatapaññaṃ vipassanāpaññaṃ vā ādiṃ katvā phalapaññā kathitā. Dutiyena vacīsaccaṃ ādiṃ katvā paramatthasaccaṃ nibbānaṃ. Tatiyena āmisapariccāgaṃ ādiṃ katvā aggamaggena kilesapariccāgo. Catutthena samāpattivikkhambhite kilese ādiṃ katvā aggamaggena kilesavūpasamo. Paññādhiṭṭhānena vā ekena arahattaphalapaññā kathitā. Sesehi paramatthasaccaṃ. Saccādhiṭṭhānena vā ekena paramatthasaccaṃ kathitaṃ. Sesehi arahattapaññāti mūsikābhayatthero āha.

    បញ្ហព្យាករណាទិចតុក្កវណ្ណនា

    Pañhabyākaraṇādicatukkavaṇṇanā

    ៣១២. បញ្ហព្យាករណានិ មហាបទេសកថាយ វិត្ថារិតានេវ។

    312.Pañhabyākaraṇāni mahāpadesakathāya vitthāritāneva.

    កណ្ហន្តិ កាឡកំ ទសអកុសលកម្មបថកម្មំ។ កណ្ហវិបាកន្តិ អបាយេ និព្ពត្តនតោ កាឡកវិបាកំ។ សុក្កន្តិ បណ្ឌរំ កុសលកម្មបថកម្មំ។ សុក្កវិបាកន្តិ សគ្គេ និព្ពត្តនតោ បណ្ឌរវិបាកំ។ កណ្ហសុក្កន្តិ មិស្សកកម្មំ។ កណ្ហសុក្កវិបាកន្តិ សុខទុក្ខវិបាកំ។ មិស្សកកម្មញ្ហិ កត្វា អកុសលេន តិរច្ឆានយោនិយំ មង្គលហត្ថិដ្ឋានាទីសុ ឧប្បន្នោ កុសលេន បវត្តេ សុខំ វេទយតិ។ កុសលេន រាជកុលេបិ និព្ពត្តោ អកុសលេន បវត្តេ ទុក្ខំ វេទយតិ។ អកណ្ហអសុក្កន្តិ កម្មក្ខយករំ ចតុមគ្គញាណំ អធិប្បេតំ។ តញ្ហិ យទិ កណ្ហំ ភវេយ្យ, កណ្ហវិបាកំ ទទេយ្យ។ យទិ សុក្កំ ភវេយ្យ, សុក្កវិបាកំ ទទេយ្យ។ ឧភយវិបាកស្ស បន អទានតោ អកណ្ហាសុក្កវិបាកត្តា អកណ្ហំ អសុក្កន្តិ អយមេត្ថ អត្ថោ។

    Kaṇhanti kāḷakaṃ dasaakusalakammapathakammaṃ. Kaṇhavipākanti apāye nibbattanato kāḷakavipākaṃ. Sukkanti paṇḍaraṃ kusalakammapathakammaṃ. Sukkavipākanti sagge nibbattanato paṇḍaravipākaṃ. Kaṇhasukkanti missakakammaṃ. Kaṇhasukkavipākanti sukhadukkhavipākaṃ. Missakakammañhi katvā akusalena tiracchānayoniyaṃ maṅgalahatthiṭṭhānādīsu uppanno kusalena pavatte sukhaṃ vedayati. Kusalena rājakulepi nibbatto akusalena pavatte dukkhaṃ vedayati. Akaṇhaasukkanti kammakkhayakaraṃ catumaggañāṇaṃ adhippetaṃ. Tañhi yadi kaṇhaṃ bhaveyya, kaṇhavipākaṃ dadeyya. Yadi sukkaṃ bhaveyya, sukkavipākaṃ dadeyya. Ubhayavipākassa pana adānato akaṇhāsukkavipākattā akaṇhaṃ asukkanti ayamettha attho.

    សច្ឆិករណីយាតិ បច្ចក្ខករណេន ចេវ បដិលាភេន ច សច្ឆិកាតព្ពា។ ចក្ខុនាតិ ទិព្ពចក្ខុនា។ កាយេនាតិ សហជាតនាមកាយេន។ បញ្ញាយាតិ អរហត្តផលញាណេន។

    Sacchikaraṇīyāti paccakkhakaraṇena ceva paṭilābhena ca sacchikātabbā. Cakkhunāti dibbacakkhunā. Kāyenāti sahajātanāmakāyena. Paññāyāti arahattaphalañāṇena.

    ឱឃាតិ វដ្ដស្មិំ សត្តេ ឱហនន្តិ ឱសីទាបេន្តីតិ ឱឃា។ តត្ថ បញ្ចកាមគុណិកោ រាគោ កាមោឃោ។ រូបារូបភវេសុ ឆន្ទរាគោ ភវោឃោ។ តថា ឈាននិកន្តិ សស្សតទិដ្ឋិសហគតោ ច រាគោ។ ទ្វាសដ្ឋិ ទិដ្ឋិយោ ទិដ្ឋោឃោ។

    Oghāti vaṭṭasmiṃ satte ohananti osīdāpentīti oghā. Tattha pañcakāmaguṇiko rāgo kāmogho. Rūpārūpabhavesu chandarāgo bhavogho. Tathā jhānanikanti sassatadiṭṭhisahagato ca rāgo. Dvāsaṭṭhi diṭṭhiyo diṭṭhogho.

    វដ្ដស្មិំ យោជេន្តីតិ យោគា។ តេ ឱឃា វិយ វេទិតព្ពា។

    Vaṭṭasmiṃ yojentīti yogā. Te oghā viya veditabbā.

    វិសំយោជេន្តីតិ វិសញ្ញោគា។ តត្ថ អសុភជ្ឈានំ កាមយោគវិសំយោគោ។ តំ បាទកំ កត្វា អធិគតោ អនាគាមិមគ្គោ ឯកន្តេនេវ កាមយោគវិសញ្ញោគោ នាម។ អរហត្តមគ្គោ ភវយោគវិសញ្ញោគោ នាម។ សោតាបត្តិមគ្គោ ទិដ្ឋិយោគវិសញ្ញោគោ នាម។ អរហត្តមគ្គោ អវិជ្ជាយោគវិសញ្ញោគោ នាម។

    Visaṃyojentīti visaññogā. Tattha asubhajjhānaṃ kāmayogavisaṃyogo. Taṃ pādakaṃ katvā adhigato anāgāmimaggo ekanteneva kāmayogavisaññogo nāma. Arahattamaggo bhavayogavisaññogo nāma. Sotāpattimaggo diṭṭhiyogavisaññogo nāma. Arahattamaggo avijjāyogavisaññogo nāma.

    គន្ថនវសេន គន្ថា។ វដ្ដស្មិំ នាមកាយញ្ចេវ រូបកាយញ្ច គន្ថតិ ពន្ធតិ បលិពុន្ធតីតិ កាយគន្ថោ។ ឥទំសច្ចាភិនិវេសោតិ ឥទមេវ សច្ចំ, មោឃមញ្ញន្តិ ឯវំ បវត្តោ ទិដ្ឋាភិនិវេសោ។

    Ganthanavasena ganthā. Vaṭṭasmiṃ nāmakāyañceva rūpakāyañca ganthati bandhati palibundhatīti kāyagantho.Idaṃsaccābhinivesoti idameva saccaṃ, moghamaññanti evaṃ pavatto diṭṭhābhiniveso.

    ឧបាទានានីតិ អាទានគ្គហណានិ។ កាមោតិ រាគោ, សោយេវ គហណដ្ឋេន ឧបាទានន្តិ កាមុបាទានំ។ ទិដ្ឋីតិ មិច្ឆាទិដ្ឋិ, សាបិ គហណដ្ឋេន ឧបាទានន្តិ ទិដ្ឋុបាទានំ។ ឥមិនា សុទ្ធីតិ ឯវំ សីលវតានំ គហណំ សីលព្ពតុបាទានំ។ អត្តាតិ ឯតេន វទតិ ចេវ ឧបាទិយតិ ចាតិ អត្តវាទុបាទានំ។

    Upādānānīti ādānaggahaṇāni. Kāmoti rāgo, soyeva gahaṇaṭṭhena upādānanti kāmupādānaṃ. Diṭṭhīti micchādiṭṭhi, sāpi gahaṇaṭṭhena upādānanti diṭṭhupādānaṃ. Iminā suddhīti evaṃ sīlavatānaṃ gahaṇaṃ sīlabbatupādānaṃ. Attāti etena vadati ceva upādiyati cāti attavādupādānaṃ.

    យោនិយោតិ កោដ្ឋាសា។ អណ្ឌេ ជាតាតិ អណ្ឌជា។ ជលាពុម្ហិ ជាតាតិ ជលាពុជា។ សំសេទេ ជាតាតិ សំសេទជា។ សយនស្មិំ បូតិមច្ឆាទីសុ ច និព្ពត្តានមេតំ អធិវចនំ។ វេគេន អាគន្ត្វា ឧបបតិតា វិយាតិ ឱបបាតិកា។ តត្ថ ទេវមនុស្សេសុ សំសេទជឱបបាតិកានំ អយំ វិសេសោ។ សំសេទជា មន្ទា ទហរា ហុត្វា និព្ពត្តន្តិ។ ឱបបាតិកា សោឡសវស្សុទ្ទេសិកា ហុត្វា។ មនុស្សេសុ ហិ ភុម្មទេវេសុ ច ឥមា ចតស្សោបិ យោនិយោ លព្ភន្តិ។ តថា តិរច្ឆានេសុ សុបណ្ណនាគាទីសុ។ វុត្តញ្ហេតំ – ‘‘តត្ថ, ភិក្ខវេ, អណ្ឌជា សុបណ្ណា អណ្ឌជេវ នាគេ ហរន្តិ, ន ជលាពុជេ ន សំសេទជេ ន ឱបបាតិកេ’’តិ (សំ. និ. ៣.៣៩៣)។ ចាតុមហារាជិកតោ បដ្ឋាយ ឧបរិទេវា ឱបបាតិកាយេវ ។ តថា នេរយិកា។ បេតេសុ ចតស្សោបិ លព្ភន្តិ។ គព្ភាវក្កន្តិយោ សម្បសាទនីយេ កថិតា ឯវ។

    Yoniyoti koṭṭhāsā. Aṇḍe jātāti aṇḍajā. Jalābumhi jātāti jalābujā. Saṃsede jātāti saṃsedajā. Sayanasmiṃ pūtimacchādīsu ca nibbattānametaṃ adhivacanaṃ. Vegena āgantvā upapatitā viyāti opapātikā. Tattha devamanussesu saṃsedajaopapātikānaṃ ayaṃ viseso. Saṃsedajā mandā daharā hutvā nibbattanti. Opapātikā soḷasavassuddesikā hutvā. Manussesu hi bhummadevesu ca imā catassopi yoniyo labbhanti. Tathā tiracchānesu supaṇṇanāgādīsu. Vuttañhetaṃ – ‘‘tattha, bhikkhave, aṇḍajā supaṇṇā aṇḍajeva nāge haranti, na jalābuje na saṃsedaje na opapātike’’ti (saṃ. ni. 3.393). Cātumahārājikato paṭṭhāya uparidevā opapātikāyeva . Tathā nerayikā. Petesu catassopi labbhanti. Gabbhāvakkantiyo sampasādanīye kathitā eva.

    អត្តភាវបដិលាភេសុ បឋមោ ខិឌ្ឌាបទោសិកវសេន វេទិតព្ពោ។ ទុតិយោ ឱរព្ភិកាទីហិ ឃាតិយមានឧរព្ភាទិវសេន។ តតិយោ មនោបទោសិកាវសេន។ ចតុត្ថោ ចាតុមហារាជិកេ ឧបាទាយ ឧបរិសេសទេវតាវសេន។ តេ ហិ ទេវា នេវ អត្តសញ្ចេតនាយ មរន្តិ, ន បរសញ្ចេតនាយ។

    Attabhāvapaṭilābhesu paṭhamo khiḍḍāpadosikavasena veditabbo. Dutiyo orabbhikādīhi ghātiyamānaurabbhādivasena. Tatiyo manopadosikāvasena. Catuttho cātumahārājike upādāya uparisesadevatāvasena. Te hi devā neva attasañcetanāya maranti, na parasañcetanāya.

    ទក្ខិណាវិសុទ្ធាទិចតុក្កវណ្ណនា

    Dakkhiṇāvisuddhādicatukkavaṇṇanā

    ៣១៣. ទក្ខិណាវិសុទ្ធិយោតិ ទានសង្ខាតា ទក្ខិណា វិសុជ្ឈន្តិ មហប្ផលា ហោន្តិ ឯតាហីតិ ទក្ខិណាវិសុទ្ធិយោ។

    313.Dakkhiṇāvisuddhiyoti dānasaṅkhātā dakkhiṇā visujjhanti mahapphalā honti etāhīti dakkhiṇāvisuddhiyo.

    ទាយកតោ វិសុជ្ឈតិ, នោ បដិគ្គាហកតោតិ យត្ថ ទាយកោ សីលវា ហោតិ, ធម្មេនុប្បន្នំ ទេយ្យធម្មំ ទេតិ, បដិគ្គាហកោ ទុស្សីលោ។ អយំ ទក្ខិណា វេស្សន្តរមហារាជស្ស ទក្ខិណាសទិសា។ បដិគ្គាហកតោ វិសុជ្ឈតិ, នោ ទាយកតោតិ យត្ថ បដិគ្គាហកោ សីលវា ហោតិ, ទាយកោ ទុស្សីលោ, អធម្មេនុប្បន្នំ ទេតិ, អយំ ទក្ខិណា ចោរឃាតកស្ស ទក្ខិណាសទិសា។ នេវ ទាយកតោ វិសុជ្ឈតិ, នោ បដិគ្គាហកតោតិ យត្ថ ឧភោបិ ទុស្សីលា ទេយ្យធម្មោបិ អធម្មេន និព្ពត្តោ។ វិបរិយាយេន ចតុត្ថា វេទិតព្ពា។

    Dāyakato visujjhati, no paṭiggāhakatoti yattha dāyako sīlavā hoti, dhammenuppannaṃ deyyadhammaṃ deti, paṭiggāhako dussīlo. Ayaṃ dakkhiṇā vessantaramahārājassa dakkhiṇāsadisā. Paṭiggāhakatovisujjhati, no dāyakatoti yattha paṭiggāhako sīlavā hoti, dāyako dussīlo, adhammenuppannaṃ deti, ayaṃ dakkhiṇā coraghātakassa dakkhiṇāsadisā. Neva dāyakato visujjhati, no paṭiggāhakatoti yattha ubhopi dussīlā deyyadhammopi adhammena nibbatto. Vipariyāyena catutthā veditabbā.

    សង្គហវត្ថូនីតិ សង្គហការណានិ។ តានិ ហេដ្ឋា វិភត្តានេវ។

    Saṅgahavatthūnīti saṅgahakāraṇāni. Tāni heṭṭhā vibhattāneva.

    អនរិយវោហារាតិ អនរិយានំ លាមកានំ វោហារា។

    Anariyavohārāti anariyānaṃ lāmakānaṃ vohārā.

    អរិយវោហារាតិ អរិយានំ សប្បុរិសានំ វោហារា។

    Ariyavohārāti ariyānaṃ sappurisānaṃ vohārā.

    ទិដ្ឋវាទិតាតិ ទិដ្ឋំ មយាតិ ឯវំ វាទិតា។ ឯត្ថ ច តំតំសមុដ្ឋាបកចេតនាវសេន អត្ថោ វេទិតព្ពោ។

    Diṭṭhavāditāti diṭṭhaṃ mayāti evaṃ vāditā. Ettha ca taṃtaṃsamuṭṭhāpakacetanāvasena attho veditabbo.

    អត្តន្តបាទិចតុក្កវណ្ណនា

    Attantapādicatukkavaṇṇanā

    ៣១៤. អត្តន្តបាទីសុ បឋមោ អចេលកោ។ ទុតិយោ ឱរព្ភិកាទីសុ អញ្ញតរោ។ តតិយោ យញ្ញយាជកោ។ ចតុត្ថោ សាសនេ សម្មាបដិបន្នោ។

    314.Attantapādīsu paṭhamo acelako. Dutiyo orabbhikādīsu aññataro. Tatiyo yaññayājako. Catuttho sāsane sammāpaṭipanno.

    អត្តហិតាយ បដិបន្នាទីសុ បឋមោ យោ សយំ សីលាទិសម្បន្នោ, បរំ សីលាទីសុ ន សមាទបេតិ អាយស្មា វក្កលិត្ថេរោ វិយ។ ទុតិយោ យោ អត្តនា ន សីលាទិសម្បន្នោ, បរំ សីលាទីសុ សមាទបេតិ អាយស្មា ឧបនន្ទោ វិយ។ តតិយោ យោ នេវត្តនា សីលាទិសម្បន្នោ, បរំ សីលាទីសុ ន សមាទបេតិ ទេវទត្តោ វិយ។ ចតុត្ថោ យោ អត្តនា ច សីលាទិសម្បន្នោ បរញ្ច សីលាទីសុ សមាទបេតិ អាយស្មា មហាកស្សបោ វិយ។

    Attahitāya paṭipannādīsu paṭhamo yo sayaṃ sīlādisampanno, paraṃ sīlādīsu na samādapeti āyasmā vakkalitthero viya. Dutiyo yo attanā na sīlādisampanno, paraṃ sīlādīsu samādapeti āyasmā upanando viya. Tatiyo yo nevattanā sīlādisampanno, paraṃ sīlādīsu na samādapeti devadatto viya. Catuttho yo attanā ca sīlādisampanno parañca sīlādīsu samādapeti āyasmā mahākassapo viya.

    តមាទីសុ តមោតិ អន្ធការភូតោ។ តមបរាយណោតិ តមមេវ បរំ អយនំ គតិ អស្សាតិ តមបរាយណោ។ ឯវំ សព្ពបទេសុ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ ឯត្ថ ច បឋមោ នីចេ ចណ្ឌាលាទិកុលេ ទុជ្ជីវិតេ ហីនត្តភាវេ និព្ពត្តិត្វា តីណិ ទុច្ចរិតានិ បរិបូរេតិ។ ទុតិយោ តថាវិធោ ហុត្វា តីណិ សុចរិតានិ បរិបូរេតិ។ តតិយោ ឧឡារេ ខត្តិយកុលេ ពហុអន្នបានេ សម្បន្នត្តភាវេ និព្ពត្តិត្វា តីណិ ទុច្ចរិតានិ បរិបូរេតិ។ ចតុត្ថោ តាទិសោវ ហុត្វា តីណិ សុចរិតានិ បរិបូរេតិ។

    Tamādīsu tamoti andhakārabhūto. Tamaparāyaṇoti tamameva paraṃ ayanaṃ gati assāti tamaparāyaṇo. Evaṃ sabbapadesu attho veditabbo. Ettha ca paṭhamo nīce caṇḍālādikule dujjīvite hīnattabhāve nibbattitvā tīṇi duccaritāni paripūreti. Dutiyo tathāvidho hutvā tīṇi sucaritāni paripūreti. Tatiyo uḷāre khattiyakule bahuannapāne sampannattabhāve nibbattitvā tīṇi duccaritāni paripūreti. Catuttho tādisova hutvā tīṇi sucaritāni paripūreti.

    សមណមចលោតិ សមណអចលោ។ ម-ការោ បទសន្ធិមត្តំ។ សោ សោតាបន្នោ វេទិតព្ពោ។ សោតាបន្នោ ហិ ចតូហិ វាតេហិ ឥន្ទខីលោ វិយ បរប្បវាទេហិ អកម្បិយោ។ អចលសទ្ធាយ សមន្នាគតោតិ សមណមចលោ។ វុត្តម្បិ ចេតំ – ‘‘កតមោ ច បុគ្គលោ សមណមចលោ? ឥធេកច្ចោ បុគ្គលោ តិណ្ណំ សំយោជនានំ បរិក្ខយា’’តិ (បុ. ប. ១៩០) វិត្ថារោ។ រាគទោសានំ បន តនុភូតត្តា សកទាគាមី សមណបទុមោ នាម។ តេនាហ – ‘‘កតមោ បន បុគ្គលោ សមណបទុមោ? ឥធេកច្ចោ បុគ្គលោ សកិទេវ ឥមំ លោកំ អាគន្ត្វា ទុក្ខស្សន្តំ ករោតិ, អយំ វុច្ចតិ បុគ្គលោ សមណបទុមោ’’តិ (បុ. ប. ១៩០)។ រាគទោសានំ អភាវា ខិប្បមេវ បុប្ផិស្សតីតិ អនាគាមី សមណបុណ្ឌរីកោ នាម។ តេនាហ – ‘‘កតមោ ច បុគ្គលោ សមណបុណ្ឌរីកោ? ឥធេកច្ចោ បុគ្គលោ បញ្ចន្នំ ឱរម្ភាគិយានំ…បេ.… អយំ វុច្ចតិ បុគ្គលោ សមណបុណ្ឌរីកោ’’តិ (បុ. ប. ១៩០)។ អរហា បន សព្ពេសម្បិ គន្ថការកិលេសានំ អភាវា សមណេសុ សមណសុខុមាលោ នាម។ តេនាហ – ‘‘កតមោ ច បុគ្គលោ សមណេសុ សមណសុខុមាលោ? ឥធេកច្ចោ អាសវានំ ខយា…បេ.… ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ។ អយំ វុច្ចតិ បុគ្គលោ សមណេសុ សមណសុខុមាលោ’’តិ។

    Samaṇamacaloti samaṇaacalo. Ma-kāro padasandhimattaṃ. So sotāpanno veditabbo. Sotāpanno hi catūhi vātehi indakhīlo viya parappavādehi akampiyo. Acalasaddhāya samannāgatoti samaṇamacalo. Vuttampi cetaṃ – ‘‘katamo ca puggalo samaṇamacalo? Idhekacco puggalo tiṇṇaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā’’ti (pu. pa. 190) vitthāro. Rāgadosānaṃ pana tanubhūtattā sakadāgāmī samaṇapadumo nāma. Tenāha – ‘‘katamo pana puggalo samaṇapadumo? Idhekacco puggalo sakideva imaṃ lokaṃ āgantvā dukkhassantaṃ karoti, ayaṃ vuccati puggalo samaṇapadumo’’ti (pu. pa. 190). Rāgadosānaṃ abhāvā khippameva pupphissatīti anāgāmī samaṇapuṇḍarīko nāma. Tenāha – ‘‘katamo ca puggalo samaṇapuṇḍarīko? Idhekacco puggalo pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ…pe… ayaṃ vuccati puggalo samaṇapuṇḍarīko’’ti (pu. pa. 190). Arahā pana sabbesampi ganthakārakilesānaṃ abhāvā samaṇesu samaṇasukhumālo nāma. Tenāha – ‘‘katamo ca puggalo samaṇesu samaṇasukhumālo? Idhekacco āsavānaṃ khayā…pe… upasampajja viharati. Ayaṃ vuccati puggalo samaṇesu samaṇasukhumālo’’ti.

    ‘‘ឥមេ ខោ , អាវុសោ’’តិអាទិ វុត្តនយេនេវ យោជេតព្ពំ។ ឥតិ សមបញ្ញាសាយ ចតុក្កានំ វសេន ទ្វេបញ្ហសតានិ កថេន្តោ ថេរោ សាមគ្គិរសំ ទស្សេសីតិ។

    ‘‘Ime kho , āvuso’’tiādi vuttanayeneva yojetabbaṃ. Iti samapaññāsāya catukkānaṃ vasena dvepañhasatāni kathento thero sāmaggirasaṃ dassesīti.

    ចតុក្កវណ្ណនា និដ្ឋិតា។

    Catukkavaṇṇanā niṭṭhitā.

    បញ្ចកវណ្ណនា

    Pañcakavaṇṇanā

    ៣១៥. ឥតិ ចតុក្កវសេន សាមគ្គិរសំ ទស្សេត្វា ឥទានិ បញ្ចកវសេន ទស្សេតុំ បុន ទេសនំ អារភិ។ តត្ថ បញ្ចសុ ខន្ធេសុ រូបក្ខន្ធោ លោកិយោ។ សេសា លោកិយលោកុត្តរា។ ឧបាទានក្ខន្ធា លោកិយាវ។ វិត្ថារតោ បន ខន្ធកថា វិសុទ្ធិមគ្គេ វុត្តា។ កាមគុណា ហេដ្ឋា វិត្ថារិតាវ។

    315. Iti catukkavasena sāmaggirasaṃ dassetvā idāni pañcakavasena dassetuṃ puna desanaṃ ārabhi. Tattha pañcasu khandhesu rūpakkhandho lokiyo. Sesā lokiyalokuttarā. Upādānakkhandhā lokiyāva. Vitthārato pana khandhakathā visuddhimagge vuttā. Kāmaguṇā heṭṭhā vitthāritāva.

    សុកតទុក្កដាទីហិ គន្តព្ពាតិ គតិយោ។ និរយោតិ និរស្សាទោ។ សហោកាសេន ខន្ធា កថិតា។ តតោ បរេសុ តីសុ និព្ពត្តា ខន្ធាវ វុត្តា។ ចតុត្ថេ ឱកាសោបិ។

    Sukatadukkaṭādīhi gantabbāti gatiyo. Nirayoti nirassādo. Sahokāsena khandhā kathitā. Tato paresu tīsu nibbattā khandhāva vuttā. Catutthe okāsopi.

    អាវាសេ មច្ឆរិយំ អាវាសមច្ឆរិយំ។ តេន សមន្នាគតោ ភិក្ខុ អាគន្តុកំ ទិស្វា ‘‘ឯត្ថ ចេតិយស្ស វា សង្ឃស្ស វា បរិក្ខារោ ឋបិតោ’’តិអាទីនិ វត្វា សង្ឃិកម្បិ អាវាសំ និវារេតិ។ សោ កាលង្កត្វា បេតោ វា អជគរោ វា ហុត្វា និព្ពត្តតិ។ កុលេ មច្ឆរិយំ កុលមច្ឆរិយំ។ តេន សមន្នាគតោ ភិក្ខុ តេហិ ការណេហិ អត្តនោ ឧបដ្ឋាកកុលេ អញ្ញេសំ បវេសនម្បិ និវារេតិ។ លាភេ មច្ឆរិយំ លាភមច្ឆរិយំ។ តេន សមន្នាគតោ ភិក្ខុ សង្ឃិកម្បិ លាភំ មច្ឆរាយន្តោ យថា អញ្ញេ ន លភន្តិ, ឯវំ ករោតិ។ វណ្ណេ មច្ឆរិយំ វណ្ណមច្ឆរិយំ។ វណ្ណោតិ ចេត្ថ សរីរវណ្ណោបិ គុណវណ្ណោបិ វេទិតព្ពោ។ បរិយត្តិធម្មេ មច្ឆរិយំ ធម្មមច្ឆរិយំ។ តេន សមន្នាគតោ ភិក្ខុ ‘‘ឥមំ ធម្មំ បរិយាបុណិត្វា ឯសោ មំ អភិភវិស្សតី’’តិ អញ្ញស្ស ន ទេតិ។ យោ បន ធម្មានុគ្គហេន វា បុគ្គលានុគ្គហេន វា ន ទេតិ, ន តំ មច្ឆរិយំ។

    Āvāse macchariyaṃ āvāsamacchariyaṃ. Tena samannāgato bhikkhu āgantukaṃ disvā ‘‘ettha cetiyassa vā saṅghassa vā parikkhāro ṭhapito’’tiādīni vatvā saṅghikampi āvāsaṃ nivāreti. So kālaṅkatvā peto vā ajagaro vā hutvā nibbattati. Kule macchariyaṃ kulamacchariyaṃ. Tena samannāgato bhikkhu tehi kāraṇehi attano upaṭṭhākakule aññesaṃ pavesanampi nivāreti. Lābhe macchariyaṃ lābhamacchariyaṃ. Tena samannāgato bhikkhu saṅghikampi lābhaṃ maccharāyanto yathā aññe na labhanti, evaṃ karoti. Vaṇṇe macchariyaṃ vaṇṇamacchariyaṃ. Vaṇṇoti cettha sarīravaṇṇopi guṇavaṇṇopi veditabbo. Pariyattidhamme macchariyaṃ dhammamacchariyaṃ. Tena samannāgato bhikkhu ‘‘imaṃ dhammaṃ pariyāpuṇitvā eso maṃ abhibhavissatī’’ti aññassa na deti. Yo pana dhammānuggahena vā puggalānuggahena vā na deti, na taṃ macchariyaṃ.

    ចិត្តំ និវារេន្តិ បរិយោនន្ធន្តីតិ នីវរណានិ។ កាមច្ឆន្ទោ នីវរណបត្តោ អរហត្តមគ្គវជ្ឈោ។ កាមរាគានុសយោ កាមរាគសំយោជនបត្តោ អនាគាមិមគ្គវជ្ឈោ។ ថិនំ ចិត្តគេលញ្ញំ ។ មិទ្ធំ ខន្ធត្តយគេលញ្ញំ។ ឧភយម្បិ អរហត្តមគ្គវជ្ឈំ។ តថា ឧទ្ធច្ចំ។ កុក្កុច្ចំ អនាគាមិមគ្គវជ្ឈំ។ វិចិកិច្ឆា បឋមមគ្គវជ្ឈា។

    Cittaṃ nivārenti pariyonandhantīti nīvaraṇāni. Kāmacchando nīvaraṇapatto arahattamaggavajjho. Kāmarāgānusayo kāmarāgasaṃyojanapatto anāgāmimaggavajjho. Thinaṃ cittagelaññaṃ . Middhaṃ khandhattayagelaññaṃ. Ubhayampi arahattamaggavajjhaṃ. Tathā uddhaccaṃ. Kukkuccaṃ anāgāmimaggavajjhaṃ. Vicikicchā paṭhamamaggavajjhā.

    សំយោជនានីតិ ពន្ធនានិ។ តេហិ បន ពទ្ធេសុ បុគ្គលេសុ រូបារូបភវេ និព្ពត្តា សោតាបន្នសកទាគាមិនោ អន្តោពទ្ធា ពហិសយិតា នាម។ តេសញ្ហិ កាមភវេ ពន្ធនំ។ កាមភវេ អនាគាមិនោ ពហិពទ្ធា អន្តោសយិតា នាម។ តេសញ្ហិ រូបារូបភវេ ពន្ធនំ។ កាមភវេ សោតាបន្នសកទាគាមិនោ អន្តោពទ្ធា អន្តោសយិតា នាម។ រូបារូបភវេ អនាគាមិនោ ពហិពទ្ធា ពហិសយិតា នាម។ ខីណាសវោ សព្ពត្ថ អពន្ធនោ។

    Saṃyojanānīti bandhanāni. Tehi pana baddhesu puggalesu rūpārūpabhave nibbattā sotāpannasakadāgāmino antobaddhā bahisayitā nāma. Tesañhi kāmabhave bandhanaṃ. Kāmabhave anāgāmino bahibaddhā antosayitā nāma. Tesañhi rūpārūpabhave bandhanaṃ. Kāmabhave sotāpannasakadāgāmino antobaddhā antosayitā nāma. Rūpārūpabhave anāgāmino bahibaddhā bahisayitā nāma. Khīṇāsavo sabbattha abandhano.

    សិក្ខិតព្ពំ បទំ សិក្ខាបទំ, សិក្ខាកោដ្ឋាសោតិ អត្ថោ។ សិក្ខាយ វា បទំ សិក្ខាបទំ, អធិចិត្តអធិបញ្ញាសិក្ខាយ អធិគមុបាយោតិ អត្ថោ។ អយមេត្ថ សង្ខេបោ។ វិត្ថារតោ បន សិក្ខាបទកថា វិភង្គប្បករណេ សិក្ខាបទវិភង្គេ អាគតា ឯវ។

    Sikkhitabbaṃ padaṃ sikkhāpadaṃ, sikkhākoṭṭhāsoti attho. Sikkhāya vā padaṃ sikkhāpadaṃ, adhicittaadhipaññāsikkhāya adhigamupāyoti attho. Ayamettha saṅkhepo. Vitthārato pana sikkhāpadakathā vibhaṅgappakaraṇe sikkhāpadavibhaṅge āgatā eva.

    អភព្ពដ្ឋានាទិបញ្ចកវណ្ណនា

    Abhabbaṭṭhānādipañcakavaṇṇanā

    ៣១៦. ‘‘អភព្ពោ, អាវុសោ, ខីណាសវោ ភិក្ខុ សញ្ចិច្ច បាណ’’ន្តិអាទិ ទេសនាសីសមេវ, សោតាបន្នាទយោបិ បន អភព្ពា។ បុថុជ្ជនខីណាសវានំ និន្ទាបសំសត្ថម្បិ ឯវំ វុត្តំ។ បុថុជ្ជនោ នាម គារយ្ហោ, មាតុឃាតាទីនិបិ ករោតិ ។ ខីណាសវោ បន បាសំសោ, កុន្ថកិបិល្លិកឃាតាទីនិបិ ន ករោតីតិ។

    316. ‘‘Abhabbo, āvuso, khīṇāsavo bhikkhu sañcicca pāṇa’’ntiādi desanāsīsameva, sotāpannādayopi pana abhabbā. Puthujjanakhīṇāsavānaṃ nindāpasaṃsatthampi evaṃ vuttaṃ. Puthujjano nāma gārayho, mātughātādīnipi karoti . Khīṇāsavo pana pāsaṃso, kunthakipillikaghātādīnipi na karotīti.

    ព្យសនេសុ វិយស្សតីតិ ព្យសនំ, ហិតសុខំ ខិបតិ វិទ្ធំសេតីតិ អត្ថោ។ ញាតីនំ ព្យសនំ ញាតិព្យសនំ, ចោររោគភយាទីហិ ញាតិវិនាសោតិ អត្ថោ។ ភោគានំ ព្យសនំ ភោគព្យសនំ, រាជចោរាទិវសេន ភោគវិនាសោតិ អត្ថោ។ រោគោ ឯវ ព្យសនំ រោគព្យសនំ។ រោគោ ហិ អារោគ្យំ ព្យសតិ វិនាសេតីតិ ព្យសនំ, សីលស្ស ព្យសនំ សីលព្យសនំ។ ទុស្សីល្យស្សេតំ នាមំ។ សម្មាទិដ្ឋិំ វិនាសយមានា ឧប្បន្នា ទិដ្ឋិ ឯវ ព្យសនំ ទិដ្ឋិព្យសនំ។ ឯត្ថ ច ញាតិព្យសនាទីនិ តីណិ នេវ អកុសលានិ ន តិលក្ខណាហតានិ។ សីលទិដ្ឋិព្យសនទ្វយំ អកុសលំ តិលក្ខណាហតំ។ តេនេវ ‘‘នាវុសោ, សត្តា ញាតិព្យសនហេតុ វា’’តិអាទិមាហ។

    Byasanesu viyassatīti byasanaṃ, hitasukhaṃ khipati viddhaṃsetīti attho. Ñātīnaṃ byasanaṃ ñātibyasanaṃ, corarogabhayādīhi ñātivināsoti attho. Bhogānaṃ byasanaṃ bhogabyasanaṃ, rājacorādivasena bhogavināsoti attho. Rogo eva byasanaṃ rogabyasanaṃ. Rogo hi ārogyaṃ byasati vināsetīti byasanaṃ, sīlassa byasanaṃ sīlabyasanaṃ. Dussīlyassetaṃ nāmaṃ. Sammādiṭṭhiṃ vināsayamānā uppannā diṭṭhi eva byasanaṃ diṭṭhibyasanaṃ. Ettha ca ñātibyasanādīni tīṇi neva akusalāni na tilakkhaṇāhatāni. Sīladiṭṭhibyasanadvayaṃ akusalaṃ tilakkhaṇāhataṃ. Teneva ‘‘nāvuso, sattā ñātibyasanahetu vā’’tiādimāha.

    ញាតិសម្បទាតិ ញាតីនំ សម្បទា បារិបូរី ពហុភាវោ។ ភោគសម្បទាយបិ ឯសេវ នយោ។ អារោគ្យស្ស សម្បទា អារោគ្យសម្បទា។ បារិបូរី ទីឃរត្តំ អរោគតា។ សីលទិដ្ឋិសម្បទាសុបិ ឯសេវ នយោ ។ ឥធាបិ ញាតិសម្បទាទយោ នោ កុសលា, ន តិលក្ខណាហតា។ សីលទិដ្ឋិសម្បទា កុសលា, តិលក្ខណាហតា។ តេនេវ ‘‘នាវុសោ, សត្តា ញាតិសម្បទាហេតុ វា’’តិអាទិមាហ។

    Ñātisampadāti ñātīnaṃ sampadā pāripūrī bahubhāvo. Bhogasampadāyapi eseva nayo. Ārogyassa sampadā ārogyasampadā. Pāripūrī dīgharattaṃ arogatā. Sīladiṭṭhisampadāsupi eseva nayo . Idhāpi ñātisampadādayo no kusalā, na tilakkhaṇāhatā. Sīladiṭṭhisampadā kusalā, tilakkhaṇāhatā. Teneva ‘‘nāvuso, sattā ñātisampadāhetu vā’’tiādimāha.

    សីលវិបត្តិសីលសម្បត្តិកថា មហាបរិនិព្ពានេ វិត្ថារិតាវ។

    Sīlavipattisīlasampattikathā mahāparinibbāne vitthāritāva.

    ចោទកេនាតិ វត្ថុសំសន្ទស្សនា, អាបត្តិសំសន្ទស្សនា, សំវាសប្បដិក្ខេបោ, សាមីចិប្បដិក្ខេបោតិ ចតូហិ ចោទនាវត្ថូហិ ចោទយមានេន។ កាលេន វក្ខាមិ នោ អកាលេនាតិ ឯត្ថ ចុទិតកស្ស កាលោ កថិតោ, ន ចោទកស្ស។ បរំ ចោទេន្តេន ហិ បរិសមជ្ឈេ វា ឧបោសថបវារណគ្គេ វា អាសនសាលាភោជនសាលាទីសុ វា ន ចោទេតព្ពំ។ ទិវាដ្ឋានេ និសិន្នកាលេ ‘‘ករោតាយស្មា ឱកាសំ, អហំ អាយស្មន្តំ វត្តុកាមោ’’តិ ឯវំ ឱកាសំ ការេត្វា ចោទេតព្ពំ។ បុគ្គលំ បន ឧបបរិក្ខិត្វា យោ លោលបុគ្គលោ អភូតំ វត្វា ភិក្ខូនំ អយសំ អារោបេតិ, សោ ឱកាសកម្មំ វិនាបិ ចោទេតព្ពោ។ ភូតេនាតិ តច្ឆេន សភាវេន។ សណ្ហេនាតិ មដ្ឋេន មុទុកេន។ អត្ថសញ្ហិតេនាតិ អត្ថកាមតាយ ហិតកាមតាយ ឧបេតេន។

    Codakenāti vatthusaṃsandassanā, āpattisaṃsandassanā, saṃvāsappaṭikkhepo, sāmīcippaṭikkhepoti catūhi codanāvatthūhi codayamānena. Kālena vakkhāmi no akālenāti ettha cuditakassa kālo kathito, na codakassa. Paraṃ codentena hi parisamajjhe vā uposathapavāraṇagge vā āsanasālābhojanasālādīsu vā na codetabbaṃ. Divāṭṭhāne nisinnakāle ‘‘karotāyasmā okāsaṃ, ahaṃ āyasmantaṃ vattukāmo’’ti evaṃ okāsaṃ kāretvā codetabbaṃ. Puggalaṃ pana upaparikkhitvā yo lolapuggalo abhūtaṃ vatvā bhikkhūnaṃ ayasaṃ āropeti, so okāsakammaṃ vināpi codetabbo. Bhūtenāti tacchena sabhāvena. Saṇhenāti maṭṭhena mudukena. Atthasañhitenāti atthakāmatāya hitakāmatāya upetena.

    បធានិយង្គបញ្ចកវណ្ណនា

    Padhāniyaṅgapañcakavaṇṇanā

    ៣១៧. បធានិយង្គានីតិ បធានំ វុច្ចតិ បទហនំ, បធានមស្ស អត្ថីតិ បធានិយោ, បធានិយស្ស ភិក្ខុនោ អង្គានិ បធានិយង្គានិ។ សទ្ធោតិ សទ្ធាយ សមន្នាគតោ។ សទ្ធា បនេសា អាគមនសទ្ធា, អធិគមនសទ្ធា, ឱកប្បនសទ្ធា, បសាទសទ្ធាតិ ចតុព្ពិធា។ តត្ថ សព្ពញ្ញុពោធិសត្តានំ សទ្ធា អភិនីហារតោ អាគតត្តា អាគមនសទ្ធា នាម។ អរិយសាវកានំ បដិវេធេន អធិគតត្តា អធិគមនសទ្ធា នាម។ ពុទ្ធោ ធម្មោ សង្ឃោតិ វុត្តេ អចលភាវេន ឱកប្បនំ ឱកប្បនសទ្ធា នាម។ បសាទុប្បត្តិ បសាទសទ្ធា នាម។ ឥធ ឱកប្បនសទ្ធា អធិប្បេតា។ ពោធិន្តិ ចតុត្ថមគ្គញាណំ។ តំ សុប្បដិវិទ្ធំ តថាគតេនាតិ សទ្ទហតិ។ ទេសនាសីសមេវ ចេតំ, ឥមិនា បន អង្គេន តីសុបិ រតនេសុ សទ្ធា អធិប្បេតា។ យស្ស ហិ ពុទ្ធាទីសុ បសាទោ ពលវា, តស្ស បធានវីរិយំ ឥជ្ឈតិ។ អប្បាពាធោតិ អរោគោ។ អប្បាតង្កោតិ និទ្ទុក្ខោ។ សមវេបាកិនិយាតិ សមវិបាចនីយា។ គហណិយាតិ កម្មជតេជោធាតុយា។ នាតិសីតាយ នាច្ចុណ្ហាយាតិ អតិសីតគហណិកោ សីតភីរូ ហោតិ, អច្ចុណ្ហគហណិកោ ឧណ្ហភីរូ ហោតិ, តេសំ បធានំ ន ឥជ្ឈតិ។ មជ្ឈិមគហណិកស្ស ឥជ្ឈតិ។ តេនាហ – ‘‘មជ្ឈិមាយ បធានក្ខមាយា’’តិ។ យថាភូតំ អត្តានំ អាវិកត្តាតិ យថាភូតំ អត្តនោ អគុណំ បកាសេតា។ ឧទយត្ថគាមិនិយាតិ ឧទយញ្ច អត្ថង្គមញ្ច គន្តុំ បរិច្ឆិន្ទិតុំ សមត្ថាយ, ឯតេន បញ្ញាសលក្ខណបរិគ្គាហកំ ឧទយព្ពយញាណំ វុត្តំ ។ អរិយាយាតិ បរិសុទ្ធាយ។ និព្ពេធិកាយាតិ អនិព្ពិទ្ធបុព្ពេ លោភក្ខន្ធាទយោ និព្ពិជ្ឈិតុំ សមត្ថាយ។ សម្មា ទុក្ខក្ខយគាមិនិយាតិ តទង្គវសេន កិលេសានំ បហីនត្តា យំ យំ ទុក្ខំ ខីយតិ, តស្ស តស្ស ទុក្ខស្ស ខយគាមិនិយា។ ឥតិ សព្ពេហិ ឥមេហិ បទេហិ វិបស្សនាបញ្ញាវ កថិតា។ ទុប្បញ្ញស្ស ហិ បធានំ ន ឥជ្ឈតិ។

    317.Padhāniyaṅgānīti padhānaṃ vuccati padahanaṃ, padhānamassa atthīti padhāniyo, padhāniyassa bhikkhuno aṅgāni padhāniyaṅgāni. Saddhoti saddhāya samannāgato. Saddhā panesā āgamanasaddhā, adhigamanasaddhā, okappanasaddhā, pasādasaddhāti catubbidhā. Tattha sabbaññubodhisattānaṃ saddhā abhinīhārato āgatattā āgamanasaddhā nāma. Ariyasāvakānaṃ paṭivedhena adhigatattā adhigamanasaddhā nāma. Buddho dhammo saṅghoti vutte acalabhāvena okappanaṃ okappanasaddhā nāma. Pasāduppatti pasādasaddhā nāma. Idha okappanasaddhā adhippetā. Bodhinti catutthamaggañāṇaṃ. Taṃ suppaṭividdhaṃ tathāgatenāti saddahati. Desanāsīsameva cetaṃ, iminā pana aṅgena tīsupi ratanesu saddhā adhippetā. Yassa hi buddhādīsu pasādo balavā, tassa padhānavīriyaṃ ijjhati. Appābādhoti arogo. Appātaṅkoti niddukkho. Samavepākiniyāti samavipācanīyā. Gahaṇiyāti kammajatejodhātuyā. Nātisītāya nāccuṇhāyāti atisītagahaṇiko sītabhīrū hoti, accuṇhagahaṇiko uṇhabhīrū hoti, tesaṃ padhānaṃ na ijjhati. Majjhimagahaṇikassa ijjhati. Tenāha – ‘‘majjhimāya padhānakkhamāyā’’ti. Yathābhūtaṃ attānaṃ āvikattāti yathābhūtaṃ attano aguṇaṃ pakāsetā. Udayatthagāminiyāti udayañca atthaṅgamañca gantuṃ paricchindituṃ samatthāya, etena paññāsalakkhaṇapariggāhakaṃ udayabbayañāṇaṃ vuttaṃ . Ariyāyāti parisuddhāya. Nibbedhikāyāti anibbiddhapubbe lobhakkhandhādayo nibbijjhituṃ samatthāya. Sammā dukkhakkhayagāminiyāti tadaṅgavasena kilesānaṃ pahīnattā yaṃ yaṃ dukkhaṃ khīyati, tassa tassa dukkhassa khayagāminiyā. Iti sabbehi imehi padehi vipassanāpaññāva kathitā. Duppaññassa hi padhānaṃ na ijjhati.

    សុទ្ធាវាសាទិបញ្ចកវណ្ណនា

    Suddhāvāsādipañcakavaṇṇanā

    ៣១៨. សុទ្ធាវាសាតិ សុទ្ធា ឥធ អាវសិំសុ អាវសន្តិ អាវសិស្សន្តិ វាតិ សុទ្ធាវាសា។ សុទ្ធាតិ កិលេសមលរហិតា អនាគាមិខីណាសវា។ អវិហាតិអាទីសុ យំ វត្តព្ពំ, តំ មហាបទានេ វុត្តមេវ។

    318.Suddhāvāsāti suddhā idha āvasiṃsu āvasanti āvasissanti vāti suddhāvāsā. Suddhāti kilesamalarahitā anāgāmikhīṇāsavā. Avihātiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ mahāpadāne vuttameva.

    អនាគាមីសុ អាយុនោ មជ្ឈំ អនតិក្កមិត្វា អន្តរាវ កិលេសបរិនិព្ពានំ អរហត្តំ បត្តោ អន្តរាបរិនិព្ពាយី នាម។ មជ្ឈំ ឧបហច្ច អតិក្កមិត្វា បត្តោ ឧបហច្ចបរិនិព្ពាយី នាម។ អសង្ខារេន អប្បយោគេន អកិលមន្តោ សុខេន បត្តោ អសង្ខារបរិនិព្ពាយី នាម។ សសង្ខារេន សប្បយោគេន កិលមន្តោ ទុក្ខេន បត្តោ សសង្ខារបរិនិព្ពាយី នាម។ ឥមេ ចត្តារោ បញ្ចសុបិ សុទ្ធាវាសេសុ លព្ភន្តិ។ ឧទ្ធំសោតោអកនិដ្ឋគាមីតិ ឯត្ថ បន ចតុក្កំ វេទិតព្ពំ។ យោ ហិ អវិហាតោ បដ្ឋាយ ចត្តារោ ទេវលោកេ សោធេត្វា អកនិដ្ឋំ គន្ត្វា បរិនិព្ពាយតិ, អយំ ឧទ្ធំសោតោ អកនិដ្ឋគាមី នាម។ យោ អវិហាតោ ទុតិយំ វា តតិយំ វា ចតុត្ថំ វា ទេវលោកំ គន្ត្វា បរិនិព្ពាយតិ, អយំ ឧទ្ធំសោតោ ន អកនិដ្ឋគាមី នាម។ យោ កាមភវតោ អកនិដ្ឋេសុ និព្ពត្តិត្វា បរិនិព្ពាយតិ, អយំ ន ឧទ្ធំសោតោ អកនិដ្ឋគាមី នាម។ យោ ហេដ្ឋា ចតូសុ ទេវលោកេសុ តត្ថ តត្ថេវ និព្ពត្តិត្វា បរិនិព្ពាយតិ, អយំ ន ឧទ្ធំសោតោ ន អកនិដ្ឋគាមី នាមាតិ។

    Anāgāmīsu āyuno majjhaṃ anatikkamitvā antarāva kilesaparinibbānaṃ arahattaṃ patto antarāparinibbāyī nāma. Majjhaṃ upahacca atikkamitvā patto upahaccaparinibbāyī nāma. Asaṅkhārena appayogena akilamanto sukhena patto asaṅkhāraparinibbāyī nāma. Sasaṅkhārena sappayogena kilamanto dukkhena patto sasaṅkhāraparinibbāyī nāma. Ime cattāro pañcasupi suddhāvāsesu labbhanti. Uddhaṃsotoakaniṭṭhagāmīti ettha pana catukkaṃ veditabbaṃ. Yo hi avihāto paṭṭhāya cattāro devaloke sodhetvā akaniṭṭhaṃ gantvā parinibbāyati, ayaṃ uddhaṃsoto akaniṭṭhagāmī nāma. Yo avihāto dutiyaṃ vā tatiyaṃ vā catutthaṃ vā devalokaṃ gantvā parinibbāyati, ayaṃ uddhaṃsoto na akaniṭṭhagāmī nāma. Yo kāmabhavato akaniṭṭhesu nibbattitvā parinibbāyati, ayaṃ na uddhaṃsoto akaniṭṭhagāmī nāma. Yo heṭṭhā catūsu devalokesu tattha tattheva nibbattitvā parinibbāyati, ayaṃ na uddhaṃsoto na akaniṭṭhagāmī nāmāti.

    ចេតោខិលបញ្ចកវណ្ណនា

    Cetokhilapañcakavaṇṇanā

    ៣១៩. ចេតោខិលាតិ ចិត្តស្ស ថទ្ធភាវា។ សត្ថរិ កង្ខតីតិ សត្ថុ សរីរេ វា គុណេ វា កង្ខតិ។ សរីរេ កង្ខមានោ ‘‘ទ្វត្តិំសមហាបុរិសវរលក្ខណបដិមណ្ឌិតំ នាម សរីរំ អត្ថិ នុ ខោ នត្ថី’’តិ កង្ខតិ។ គុណេ កង្ខមានោ ‘‘អតីតានាគតបច្ចុប្បន្នជាននសមត្ថំ សព្ពញ្ញុតញាណំ អត្ថិ នុ ខោ នត្ថី’’តិ កង្ខតិ។ អាតប្បាយាតិ វីរិយករណត្ថាយ។ អនុយោគាយាតិ បុនប្បុនំ យោគាយ។ សាតច្ចាយាតិ សតតកិរិយាយ។ បធានាយាតិ បទហនត្ថាយ។ អយំ បឋមោ ចេតោខិលោតិ អយំ សត្ថរិ វិចិកិច្ឆាសង្ខាតោ បឋមោ ចិត្តស្ស ថទ្ធភាវោ។ ធម្មេតិ បរិយត្តិធម្មេ ច បដិវេធធម្មេ ច។ បរិយត្តិធម្មេ កង្ខមានោ ‘‘តេបិដកំ ពុទ្ធវចនំ ចតុរាសីតិធម្មក្ខន្ធសហស្សានីតិ វទន្តិ, អត្ថិ នុ ខោ ឯតំ នត្ថី’’តិ កង្ខតិ។ បដិវេធធម្មេ កង្ខមានោ ‘‘វិបស្សនានិស្សន្ទោ មគ្គោ នាម, មគ្គនិស្សន្ទោ ផលំ នាម, សព្ពសង្ខារបដិនិស្សគ្គោ និព្ពានំ នាមាតិ វទន្តិ, តំ អត្ថិ នុ ខោ នត្ថី’’តិ កង្ខតិ។ សង្ឃេ កង្ខតីតិ ‘‘ឧជុប្បដិបន្នោតិអាទីនំ បទានំ វសេន ឯវរូបំ បដិបទំ បដិបន្នោ ចត្តារោ មគ្គដ្ឋា ចត្តារោ ផលដ្ឋាតិ អដ្ឋន្នំ បុគ្គលានំ សមូហភូតោ សង្ឃោ នាម អត្ថិ នុ ខោ នត្ថី’’តិ កង្ខតិ។ សិក្ខាយ កង្ខមានោ ‘‘អធិសីលសិក្ខា នាម, អធិចិត្តអធិបញ្ញាសិក្ខា នាមាតិ វទន្តិ , សា អត្ថិ នុ ខោ នត្ថី’’តិ កង្ខតិ។ អយំ បញ្ចមោតិ អយំ សព្រហ្មចារីសុ កោបសង្ខាតោ បញ្ចមោ ចិត្តស្ស ថទ្ធភាវោ កចវរភាវោ ខាណុកភាវោ។

    319.Cetokhilāti cittassa thaddhabhāvā. Satthari kaṅkhatīti satthu sarīre vā guṇe vā kaṅkhati. Sarīre kaṅkhamāno ‘‘dvattiṃsamahāpurisavaralakkhaṇapaṭimaṇḍitaṃ nāma sarīraṃ atthi nu kho natthī’’ti kaṅkhati. Guṇe kaṅkhamāno ‘‘atītānāgatapaccuppannajānanasamatthaṃ sabbaññutañāṇaṃ atthi nu kho natthī’’ti kaṅkhati. Ātappāyāti vīriyakaraṇatthāya. Anuyogāyāti punappunaṃ yogāya. Sātaccāyāti satatakiriyāya. Padhānāyāti padahanatthāya. Ayaṃ paṭhamo cetokhiloti ayaṃ satthari vicikicchāsaṅkhāto paṭhamo cittassa thaddhabhāvo. Dhammeti pariyattidhamme ca paṭivedhadhamme ca. Pariyattidhamme kaṅkhamāno ‘‘tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ caturāsītidhammakkhandhasahassānīti vadanti, atthi nu kho etaṃ natthī’’ti kaṅkhati. Paṭivedhadhamme kaṅkhamāno ‘‘vipassanānissando maggo nāma, magganissando phalaṃ nāma, sabbasaṅkhārapaṭinissaggo nibbānaṃ nāmāti vadanti, taṃ atthi nu kho natthī’’ti kaṅkhati. Saṅghe kaṅkhatīti ‘‘ujuppaṭipannotiādīnaṃ padānaṃ vasena evarūpaṃ paṭipadaṃ paṭipanno cattāro maggaṭṭhā cattāro phalaṭṭhāti aṭṭhannaṃ puggalānaṃ samūhabhūto saṅgho nāma atthi nu kho natthī’’ti kaṅkhati. Sikkhāya kaṅkhamāno ‘‘adhisīlasikkhā nāma, adhicittaadhipaññāsikkhā nāmāti vadanti , sā atthi nu kho natthī’’ti kaṅkhati. Ayaṃ pañcamoti ayaṃ sabrahmacārīsu kopasaṅkhāto pañcamo cittassa thaddhabhāvo kacavarabhāvo khāṇukabhāvo.

    ចេតសោវិនិពន្ធាទិបញ្ចកវណ្ណនា

    Cetasovinibandhādipañcakavaṇṇanā

    ៣២០. ចេតសោវិនិពន្ធាតិ ចិត្តំ ពន្ធិត្វា មុដ្ឋិយំ កត្វា វិយ គណ្ហន្តីតិ ចេតសោវិនិពន្ធា។ កាមេតិ វត្ថុកាមេបិ កិលេសកាមេបិ។ កាយេតិ អត្តនោ កាយេ។ រូបេតិ ពហិទ្ធារូបេ។ យាវទត្ថន្តិ យត្តកំ ឥច្ឆតិ, តត្តកំ។ ឧទរាវទេហកន្តិ ឧទរបូរំ។ តញ្ហិ ឧទរំ អវទេហនតោ ‘‘ឧទរាវទេហក’’ន្តិ វុច្ចតិ។ សេយ្យសុខន្តិ មញ្ចបីឋសុខំ។ បស្សសុខន្តិ យថា សម្បរិវត្តកំ សយន្តស្ស ទក្ខិណបស្សវាមបស្សានំ សុខំ ហោតិ, ឯវំ ឧប្បន្នំ សុខំ។ មិទ្ធសុខន្តិ និទ្ទាសុខំ។ អនុយុត្តោតិ យុត្តប្បយុត្តោ វិហរតិ។ បណិធាយាតិ បត្ថយិត្វា។ ព្រហ្មចរិយេនាតិ មេថុនវិរតិព្រហ្មចរិយេន។ ទេវោ វា ភវិស្សាមីតិ មហេសក្ខទេវោ វា ភវិស្សាមិ។ ទេវញ្ញតរោ វាតិ អប្បេសក្ខទេវេសុ វា អញ្ញតរោ។

    320.Cetasovinibandhāti cittaṃ bandhitvā muṭṭhiyaṃ katvā viya gaṇhantīti cetasovinibandhā. Kāmeti vatthukāmepi kilesakāmepi. Kāyeti attano kāye. Rūpeti bahiddhārūpe. Yāvadatthanti yattakaṃ icchati, tattakaṃ. Udarāvadehakanti udarapūraṃ. Tañhi udaraṃ avadehanato ‘‘udarāvadehaka’’nti vuccati. Seyyasukhanti mañcapīṭhasukhaṃ. Passasukhanti yathā samparivattakaṃ sayantassa dakkhiṇapassavāmapassānaṃ sukhaṃ hoti, evaṃ uppannaṃ sukhaṃ. Middhasukhanti niddāsukhaṃ. Anuyuttoti yuttappayutto viharati. Paṇidhāyāti patthayitvā. Brahmacariyenāti methunaviratibrahmacariyena. Devo vā bhavissāmīti mahesakkhadevo vā bhavissāmi. Devaññataro vāti appesakkhadevesu vā aññataro.

    ឥន្ទ្រិយេសុ បឋមបញ្ចកេ លោកិយានេវ កថិតានិ។ ទុតិយបញ្ចកេ បឋមទុតិយចតុត្ថានិ លោកិយានិ, តតិយបញ្ចមានិ លោកិយលោកុត្តរានិ។ តតិយបញ្ចកេ សមថវិបស្សនាមគ្គវសេន លោកិយលោកុត្តរានិ។

    Indriyesu paṭhamapañcake lokiyāneva kathitāni. Dutiyapañcake paṭhamadutiyacatutthāni lokiyāni, tatiyapañcamāni lokiyalokuttarāni. Tatiyapañcake samathavipassanāmaggavasena lokiyalokuttarāni.

    និស្សរណិយបញ្ចកវណ្ណនា

    Nissaraṇiyapañcakavaṇṇanā

    ៣២១. និស្សរណិយាតិ និស្សដា វិសញ្ញុត្តា។ ធាតុយោតិ អត្តសុញ្ញសភាវា។ កាមេ មនសិករោតោតិ កាមេ មនសិករោន្តស្ស, អសុភជ្ឈានតោ វុដ្ឋាយ អគទំ គហេត្វា វិសំ វីមំសន្តោ វិយ វីមំសនត្ថំ កាមាភិមុខំ ចិត្តំ បេសេន្តស្សាតិ អត្ថោ។ ន បក្ខន្ទតីតិ ន បវិសតិ។ ន បសីទតីតិ បសាទំ នាបជ្ជតិ។ ន សន្តិដ្ឋតីតិ ន បតិដ្ឋតិ។ ន វិមុច្ចតីតិ នាធិមុច្ចតិ។ យថា បន កុក្កុដបត្តំ វា ន្ហារុទទ្ទុលំ វា អគ្គិម្ហិ បក្ខិត្តំ បតិលីយតិ បតិកុដតិ បតិវត្តតិ ន សម្បសារិយតិ; ឯវំ បតិលីយតិ ន បសារិយតិ។ នេក្ខម្មំ ខោ បនាតិ ឥធ នេក្ខម្មំ នាម ទសសុ អសុភេសុ បឋមជ្ឈានំ, តទស្ស មនសិករោតោ ចិត្តំ បក្ខន្ទតិ។ តស្ស តំ ចិត្តន្តិ តស្ស តំ អសុភជ្ឈានចិត្តំ។ សុគតន្តិ គោចរេ គតត្តា សុដ្ឋុ គតំ។ សុភាវិតន្តិ អហានភាគិយត្តា សុដ្ឋុ ភាវិតំ។ សុវុដ្ឋិតន្តិ កាមតោ សុដ្ឋុ វុដ្ឋិតំ។ សុវិមុត្តន្តិ កាមេហិ សុដ្ឋុ វិមុត្តំ។ កាមបច្ចយា អាសវា នាម កាមហេតុកា ចត្តារោ អាសវា។ វិឃាតាតិ ទុក្ខា។ បរិឡាហាតិ កាមរាគបរិឡាហា។ ន សោ តំ វេទនំ វេទេតីតិ សោ តំ កាមវេទនំ វិឃាតបរិឡាហវេទនញ្ច ន វេទយតិ។ ឥទមក្ខាតំ កាមានំ និស្សរណន្តិ ឥទំ អសុភជ្ឈានំ កាមេហិ និស្សដត្តា កាមានំ និស្សរណន្តិ អក្ខាតំ។ យោ បន តំ ឈានំ បាទកំ កត្វា សង្ខារេ សម្មសន្តោ តតិយំ មគ្គំ បត្វា អនាគាមិផលេន និព្ពានំ ទិស្វា បុន កាមា នាម នត្ថីតិ ជានាតិ, តស្ស ចិត្តំ អច្ចន្តនិស្សរណមេវ។ សេសបទេសុបិ ឯសេវ នយោ។

    321.Nissaraṇiyāti nissaṭā visaññuttā. Dhātuyoti attasuññasabhāvā. Kāme manasikarototi kāme manasikarontassa, asubhajjhānato vuṭṭhāya agadaṃ gahetvā visaṃ vīmaṃsanto viya vīmaṃsanatthaṃ kāmābhimukhaṃ cittaṃ pesentassāti attho. Na pakkhandatīti na pavisati. Na pasīdatīti pasādaṃ nāpajjati. Nasantiṭṭhatīti na patiṭṭhati. Na vimuccatīti nādhimuccati. Yathā pana kukkuṭapattaṃ vā nhārudaddulaṃ vā aggimhi pakkhittaṃ patilīyati patikuṭati pativattati na sampasāriyati; evaṃ patilīyati na pasāriyati. Nekkhammaṃ kho panāti idha nekkhammaṃ nāma dasasu asubhesu paṭhamajjhānaṃ, tadassa manasikaroto cittaṃ pakkhandati. Tassa taṃ cittanti tassa taṃ asubhajjhānacittaṃ. Sugatanti gocare gatattā suṭṭhu gataṃ. Subhāvitanti ahānabhāgiyattā suṭṭhu bhāvitaṃ. Suvuṭṭhitanti kāmato suṭṭhu vuṭṭhitaṃ. Suvimuttanti kāmehi suṭṭhu vimuttaṃ. Kāmapaccayā āsavā nāma kāmahetukā cattāro āsavā. Vighātāti dukkhā. Pariḷāhāti kāmarāgapariḷāhā. Na so taṃ vedanaṃ vedetīti so taṃ kāmavedanaṃ vighātapariḷāhavedanañca na vedayati. Idamakkhātaṃ kāmānaṃ nissaraṇanti idaṃ asubhajjhānaṃ kāmehi nissaṭattā kāmānaṃ nissaraṇanti akkhātaṃ. Yo pana taṃ jhānaṃ pādakaṃ katvā saṅkhāre sammasanto tatiyaṃ maggaṃ patvā anāgāmiphalena nibbānaṃ disvā puna kāmā nāma natthīti jānāti, tassa cittaṃ accantanissaraṇameva. Sesapadesupi eseva nayo.

    អយំ បន វិសេសោ, ទុតិយវារេ មេត្តាឈានានិ ព្យាបាទស្ស និស្សរណំ នាម។ តតិយវារេ ករុណាឈានានិ វិហិំសាយ និស្សរណំ នាម។ ចតុត្ថវារេ អរូបជ្ឈានានិ រូបានំ និស្សរណំ នាម។ អច្ចន្តនិស្សរណេ ចេត្ថ អរហត្តផលំ យោជេតព្ពំ។

    Ayaṃ pana viseso, dutiyavāre mettājhānāni byāpādassa nissaraṇaṃ nāma. Tatiyavāre karuṇājhānāni vihiṃsāya nissaraṇaṃ nāma. Catutthavāre arūpajjhānāni rūpānaṃ nissaraṇaṃ nāma. Accantanissaraṇe cettha arahattaphalaṃ yojetabbaṃ.

    បញ្ចមវារេ សក្កាយំ មនសិករោតោតិ សុទ្ធសង្ខារេ បរិគ្គណ្ហិត្វា អរហត្តំ បត្តស្ស សុក្ខវិបស្សកស្ស ផលសមាបត្តិតោ វុដ្ឋាយ វីមំសនត្ថំ បញ្ចុបាទានក្ខន្ធាភិមុខំ ចិត្តំ បេសេន្តស្ស។ ឥទមក្ខាតំ សក្កាយនិស្សរណន្តិ ឥទំ អរហត្តមគ្គេន ច ផលេន ច និព្ពានំ ទិស្វា ឋិតស្ស ភិក្ខុនោ បុន សក្កាយោ នត្ថីតិ ឧប្បន្នំ អរហត្តផលសមាបត្តិចិត្តំ សក្កាយស្ស និស្សរណន្តិ អក្ខាតំ។

    Pañcamavāre sakkāyaṃ manasikarototi suddhasaṅkhāre pariggaṇhitvā arahattaṃ pattassa sukkhavipassakassa phalasamāpattito vuṭṭhāya vīmaṃsanatthaṃ pañcupādānakkhandhābhimukhaṃ cittaṃ pesentassa. Idamakkhātaṃ sakkāyanissaraṇanti idaṃ arahattamaggena ca phalena ca nibbānaṃ disvā ṭhitassa bhikkhuno puna sakkāyo natthīti uppannaṃ arahattaphalasamāpatticittaṃ sakkāyassa nissaraṇanti akkhātaṃ.

    វិមុត្តាយតនបញ្ចកវណ្ណនា

    Vimuttāyatanapañcakavaṇṇanā

    ៣២២. វិមុត្តាយតនានីតិ វិមុច្ចនការណានិ។ អត្ថបដិសំវេទិនោតិ បាឡិអត្ថំ ជានន្តស្ស។ ធម្មបដិសំវេទិនោតិ បាឡិំ ជានន្តស្ស។ បាមោជ្ជន្តិ តរុណបីតិ។ បីតីតិ តុដ្ឋាការភូតា ពលវបីតិ។ កាយោតិ នាមកាយោ បដិបស្សម្ភតិ។ សុខំ វេទយតីតិ សុខំ បដិលភតិ។ ចិត្តំ សមាធិយតីតិ អរហត្តផលសមាធិនា សមាធិយតិ។ អយញ្ហិ តំ ធម្មំ សុណន្តោ អាគតាគតដ្ឋានេ ឈានវិបស្សនាមគ្គផលានិ ជានាតិ, តស្ស ឯវំ ជានតោ បីតិ ឧប្បជ្ជតិ។ សោ តស្សា បីតិយា អន្តរា ឱសក្កិតុំ ន ទេន្តោ ឧបចារកម្មដ្ឋានិកោ ហុត្វា វិបស្សនំ វឌ្ឍេត្វា អរហត្តំ បាបុណាតិ។ តំ សន្ធាយ វុត្តំ – ‘‘ចិត្តំ សមាធិយតី’’តិ។ សេសេសុបិ ឯសេវ នយោ ។ អយំ បន វិសេសោ, សមាធិនិមិត្តន្តិ អដ្ឋតិំសាយ អារម្មណេសុ អញ្ញតរោ សមាធិយេវ សមាធិនិមិត្តំ។ សុគ្គហិតំ ហោតីតិអាទីសុ អាចរិយសន្តិកេ កម្មដ្ឋានំ ឧគ្គណ្ហន្តេន សុដ្ឋុ គហិតំ ហោតិ។ សុដ្ឋុ មនសិកតន្តិ សុដ្ឋុ ឧបធារិតំ។ សុប្បដិវិទ្ធំ បញ្ញាយាតិ បញ្ញាយ សុដ្ឋុ បច្ចក្ខំ កតំ។ តស្មិំ ធម្មេតិ តស្មិំ កម្មដ្ឋានបាឡិធម្មេ។

    322.Vimuttāyatanānīti vimuccanakāraṇāni. Atthapaṭisaṃvedinoti pāḷiatthaṃ jānantassa. Dhammapaṭisaṃvedinoti pāḷiṃ jānantassa. Pāmojjanti taruṇapīti. Pītīti tuṭṭhākārabhūtā balavapīti. Kāyoti nāmakāyo paṭipassambhati. Sukhaṃ vedayatīti sukhaṃ paṭilabhati. Cittaṃ samādhiyatīti arahattaphalasamādhinā samādhiyati. Ayañhi taṃ dhammaṃ suṇanto āgatāgataṭṭhāne jhānavipassanāmaggaphalāni jānāti, tassa evaṃ jānato pīti uppajjati. So tassā pītiyā antarā osakkituṃ na dento upacārakammaṭṭhāniko hutvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇāti. Taṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘cittaṃ samādhiyatī’’ti. Sesesupi eseva nayo . Ayaṃ pana viseso, samādhinimittanti aṭṭhatiṃsāya ārammaṇesu aññataro samādhiyeva samādhinimittaṃ. Suggahitaṃ hotītiādīsu ācariyasantike kammaṭṭhānaṃ uggaṇhantena suṭṭhu gahitaṃ hoti. Suṭṭhu manasikatanti suṭṭhu upadhāritaṃ. Suppaṭividdhaṃ paññāyāti paññāya suṭṭhu paccakkhaṃ kataṃ. Tasmiṃ dhammeti tasmiṃ kammaṭṭhānapāḷidhamme.

    វិមុត្តិបរិបាចនីយាតិ វិមុត្តិ វុច្ចតិ អរហត្តំ, តំ បរិបាចេន្តីតិ វិមុត្តិបរិបាចនីយា។ អនិច្ចសញ្ញាតិ អនិច្ចានុបស្សនាញាណេ ឧប្បន្នសញ្ញា។ អនិច្ចេ ទុក្ខសញ្ញាតិ ទុក្ខានុបស្សនាញាណេ ឧប្បន្នសញ្ញា។ ទុក្ខេ អនត្តសញ្ញាតិ អនត្តានុបស្សនាញាណេ ឧប្បន្នសញ្ញា។ បហានសញ្ញាតិ បហានានុបស្សនាញាណេ ឧប្បន្នសញ្ញា។ វិរាគសញ្ញាតិ វិរាគានុបស្សនាញាណេ ឧប្បន្នសញ្ញា។

    Vimuttiparipācanīyāti vimutti vuccati arahattaṃ, taṃ paripācentīti vimuttiparipācanīyā. Aniccasaññāti aniccānupassanāñāṇe uppannasaññā. Anicce dukkhasaññāti dukkhānupassanāñāṇe uppannasaññā. Dukkhe anattasaññāti anattānupassanāñāṇe uppannasaññā. Pahānasaññāti pahānānupassanāñāṇe uppannasaññā. Virāgasaññāti virāgānupassanāñāṇe uppannasaññā.

    ‘‘ឥមេ ខោ អាវុសោ’’តិអាទិ វុត្តនយេនេវ យោជេតព្ពំ។ ឥតិ ឆព្ពីសតិយា បញ្ចកានំ វសេន តិំសសតបញ្ហេ កថេន្តោ ថេរោ សាមគ្គិរសំ ទស្សេសីតិ។

    ‘‘Ime kho āvuso’’tiādi vuttanayeneva yojetabbaṃ. Iti chabbīsatiyā pañcakānaṃ vasena tiṃsasatapañhe kathento thero sāmaggirasaṃ dassesīti.

    បញ្ចកវណ្ណនា និដ្ឋិតា។

    Pañcakavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ឆក្កវណ្ណនា

    Chakkavaṇṇanā

    ៣២៣. ឥតិ បញ្ចកវសេន សាមគ្គិរសំ ទស្សេត្វា ឥទានិ ឆក្កវសេន ទស្សេតុំ បុន ទេសនំ អារភិ។ តត្ថ អជ្ឈត្តិកានីតិ អជ្ឈត្តជ្ឈត្តិកានិ។ ពាហិរានីតិ តតោ អជ្ឈត្តជ្ឈត្តតោ ពហិភូតានិ។ វិត្ថារតោ បន អាយតនកថា វិសុទ្ធិមគ្គេ កថិតាវ។ វិញ្ញាណកាយាតិ វិញ្ញាណសមូហា។ ចក្ខុវិញ្ញាណន្តិ ចក្ខុបសាទនិស្សិតំ កុសលាកុសលវិបាកវិញ្ញាណំ។ ឯស នយោ សព្ពត្ថ។ ចក្ខុសម្ផស្សោតិ ចក្ខុនិស្សិតោ សម្ផស្សោ។ សោតសម្ផស្សាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។ មនោសម្ផស្សោតិ ឥមេ ទស សម្ផស្សេ ឋបេត្វា សេសោ សព្ពោ មនោសម្ផស្សោ នាម។ វេទនាឆក្កម្បិ ឯតេនេវ នយេន វេទិតព្ពំ។ រូបសញ្ញាតិ រូបំ អារម្មណំ កត្វា ឧប្បន្នា សញ្ញា។ ឯតេនុបាយេន សេសាបិ វេទិតព្ពា។ ចេតនាឆក្កេបិ ឯសេវ នយោ។ តថា តណ្ហាឆក្កេ។

    323. Iti pañcakavasena sāmaggirasaṃ dassetvā idāni chakkavasena dassetuṃ puna desanaṃ ārabhi. Tattha ajjhattikānīti ajjhattajjhattikāni. Bāhirānīti tato ajjhattajjhattato bahibhūtāni. Vitthārato pana āyatanakathā visuddhimagge kathitāva. Viññāṇakāyāti viññāṇasamūhā. Cakkhuviññāṇanti cakkhupasādanissitaṃ kusalākusalavipākaviññāṇaṃ. Esa nayo sabbattha. Cakkhusamphassoti cakkhunissito samphasso. Sotasamphassādīsupi eseva nayo. Manosamphassoti ime dasa samphasse ṭhapetvā seso sabbo manosamphasso nāma. Vedanāchakkampi eteneva nayena veditabbaṃ. Rūpasaññāti rūpaṃ ārammaṇaṃ katvā uppannā saññā. Etenupāyena sesāpi veditabbā. Cetanāchakkepi eseva nayo. Tathā taṇhāchakke.

    អគារវោតិ គារវវិរហិតោ។ អប្បតិស្សោតិ អប្បតិស្សយោ អនីចវុត្តិ។ ឯត្ថ បន យោ ភិក្ខុ សត្ថរិ ធរមានេ តីសុ កាលេសុ ឧបដ្ឋានំ ន យាតិ។ សត្ថរិ អនុបាហនេ ចង្កមន្តេ សឧបាហនោ ចង្កមតិ, នីចេ ចង្កមន្តេ ឧច្ចេ ចង្កមតិ, ហេដ្ឋា វសន្តេ ឧបរិ វសតិ, សត្ថុទស្សនដ្ឋានេ ឧភោ អំសេ បារុបតិ, ឆត្តំ ធារេតិ, ឧបាហនំ ធារេតិ, នហាយតិ, ឧច្ចារំ វា បស្សាវំ វា ករោតិ។ បរិនិព្ពុតេ បន ចេតិយំ វន្ទិតុំ ន គច្ឆតិ, ចេតិយស្ស បញ្ញាយនដ្ឋានេ សត្ថុទស្សនដ្ឋានេ វុត្តំ សព្ពំ ករោតិ, អយំ សត្ថរិ អគារវោ នាម។ យោ បន ធម្មស្សវនេ សំឃុដ្ឋេ សក្កច្ចំ ន គច្ឆតិ, សក្កច្ចំ ធម្មំ ន សុណាតិ, សមុល្លបន្តោ និសីទតិ, សក្កច្ចំ ន គណ្ហាតិ, ន វាចេតិ, អយំ ធម្មេ អគារវោ នាម។ យោ បន ថេរេន ភិក្ខុនា អនជ្ឈិដ្ឋោ ធម្មំ ទេសេតិ, និសីទតិ, បញ្ហំ កថេតិ, វុឌ្ឍេ ភិក្ខូ ឃដ្ដេន្តោ គច្ឆតិ, តិដ្ឋតិ, និសីទតិ, ទុស្សបល្លត្ថិកំ វា ហត្ថបល្លត្ថិកំ វា ករោតិ, សង្ឃមជ្ឈេ ឧភោ អំសេ បារុបតិ, ឆត្តុបាហនំ ធារេតិ, អយំ សង្ឃេ អគារវោ នាម។ ឯកភិក្ខុស្មិម្បិ ហិ អគារវេ កតេ សង្ឃេ អគារវោ កតោវ ហោតិ។ តិស្សោ សិក្ខា បន អបូរយមានោវ សិក្ខាយ អគារវោ នាម។ អប្បមាទលក្ខណំ អននុព្រូហយមានោ អប្បមាទេ អគារវោ នាម។ ទុវិធម្បិ បដិសន្ថារំ អករោន្តោ បដិសន្ថារេ អគារវោ នាម។ ឆ គារវា វុត្តប្បដិបក្ខវសេន វេទិតព្ពា។

    Agāravoti gāravavirahito. Appatissoti appatissayo anīcavutti. Ettha pana yo bhikkhu satthari dharamāne tīsu kālesu upaṭṭhānaṃ na yāti. Satthari anupāhane caṅkamante saupāhano caṅkamati, nīce caṅkamante ucce caṅkamati, heṭṭhā vasante upari vasati, satthudassanaṭṭhāne ubho aṃse pārupati, chattaṃ dhāreti, upāhanaṃ dhāreti, nahāyati, uccāraṃ vā passāvaṃ vā karoti. Parinibbute pana cetiyaṃ vandituṃ na gacchati, cetiyassa paññāyanaṭṭhāne satthudassanaṭṭhāne vuttaṃ sabbaṃ karoti, ayaṃ satthari agāravo nāma. Yo pana dhammassavane saṃghuṭṭhe sakkaccaṃ na gacchati, sakkaccaṃ dhammaṃ na suṇāti, samullapanto nisīdati, sakkaccaṃ na gaṇhāti, na vāceti, ayaṃ dhamme agāravo nāma. Yo pana therena bhikkhunā anajjhiṭṭho dhammaṃ deseti, nisīdati, pañhaṃ katheti, vuḍḍhe bhikkhū ghaṭṭento gacchati, tiṭṭhati, nisīdati, dussapallatthikaṃ vā hatthapallatthikaṃ vā karoti, saṅghamajjhe ubho aṃse pārupati, chattupāhanaṃ dhāreti, ayaṃ saṅghe agāravo nāma. Ekabhikkhusmimpi hi agārave kate saṅghe agāravo katova hoti. Tisso sikkhā pana apūrayamānova sikkhāya agāravo nāma. Appamādalakkhaṇaṃ ananubrūhayamāno appamāde agāravo nāma. Duvidhampi paṭisanthāraṃ akaronto paṭisanthāre agāravo nāma. Cha gāravā vuttappaṭipakkhavasena veditabbā.

    សោមនស្សូបវិចារាតិ សោមនស្សសម្បយុត្តា វិចារា។ សោមនស្សដ្ឋានិយន្តិ សោមនស្សការណភូតំ។ ឧបវិចរតីតិ វិតក្កេន វិតក្កេត្វា វិចារេន បរិច្ឆិន្ទតិ។ ឯស នយោ សព្ពត្ថ។ ទោមនស្សូបវិចារាបិ ឯវមេវ វេទិតព្ពា។ តថា ឧបេក្ខូបវិចារា។ សារណីយធម្មា ហេដ្ឋា វិត្ថារិតា។ ទិដ្ឋិសាមញ្ញគតោតិ ឥមិនា បន បទេន កោសម្ពកសុត្តេ បឋមមគ្គោ កថិតោ។ ឥធ ចត្តារោបិ មគ្គា។

    Somanassūpavicārāti somanassasampayuttā vicārā. Somanassaṭṭhāniyanti somanassakāraṇabhūtaṃ. Upavicaratīti vitakkena vitakketvā vicārena paricchindati. Esa nayo sabbattha. Domanassūpavicārāpi evameva veditabbā. Tathā upekkhūpavicārā. Sāraṇīyadhammā heṭṭhā vitthāritā. Diṭṭhisāmaññagatoti iminā pana padena kosambakasutte paṭhamamaggo kathito. Idha cattāropi maggā.

    វិវាទមូលឆក្កវណ្ណនា

    Vivādamūlachakkavaṇṇanā

    ៣២៥. វិវាទមូលានីតិ វិវាទស្ស មូលានិ។ កោធនោតិ កុជ្ឈនលក្ខណេន កោធេន សមន្នាគតោ។ ឧបនាហីតិ វេរអប្បដិនិស្សគ្គលក្ខណេន ឧបនាហេន សមន្នាគតោ។ អហិតាយ ទុក្ខាយ ទេវមនុស្សានន្តិ ទ្វិន្នំ ភិក្ខូនំ វិវាទោ កថំ ទេវមនុស្សានំ អហិតាយ ទុក្ខាយ សំវត្តតិ។ កោសម្ពកក្ខន្ធកេ វិយ ទ្វីសុ ភិក្ខូសុ វិវាទំ អាបន្នេសុ តស្មិំ វិហារេ តេសំ អន្តេវាសិកា វិវទន្តិ។ តេសំ ឱវាទំ គណ្ហន្តោ ភិក្ខុនិសង្ឃោ វិវទតិ។ តតោ តេសំ ឧបដ្ឋាកា វិវទន្តិ។ អថ មនុស្សានំ អារក្ខទេវតា ទ្វេ កោដ្ឋាសា ហោន្តិ។ តត្ថ ធម្មវាទីនំ អារក្ខទេវតា ធម្មវាទិនិយោ ហោន្តិ អធម្មវាទីនំ អធម្មវាទិនិយោ។ តតោ អារក្ខទេវតានំ មិត្តា ភុម្មា ទេវតា ភិជ្ជន្តិ។ ឯវំ បរម្បរា យាវ ព្រហ្មលោកា ឋបេត្វា អរិយសាវកេ សព្ពេ ទេវមនុស្សា ទ្វេ កោដ្ឋាសា ហោន្តិ។ ធម្មវាទីហិ បន អធម្មវាទិនោវ ពហុតរា ហោន្តិ។ តតោ ‘‘យំ ពហុកេហិ គហិតំ, តំ តច្ឆ’’ន្តិ ធម្មំ វិស្សជ្ជេត្វា ពហុតរាវ អធម្មំ គណ្ហន្តិ។ តេ អធម្មំ បុរក្ខត្វា វទន្តា អបាយេសុ និព្ពត្តន្តិ។ ឯវំ ទ្វិន្នំ ភិក្ខូនំ វិវាទោ ទេវមនុស្សានំ អហិតាយ ទុក្ខាយ ហោតិ។

    325.Vivādamūlānīti vivādassa mūlāni. Kodhanoti kujjhanalakkhaṇena kodhena samannāgato. Upanāhīti veraappaṭinissaggalakkhaṇena upanāhena samannāgato. Ahitāya dukkhāya devamanussānanti dvinnaṃ bhikkhūnaṃ vivādo kathaṃ devamanussānaṃ ahitāya dukkhāya saṃvattati. Kosambakakkhandhake viya dvīsu bhikkhūsu vivādaṃ āpannesu tasmiṃ vihāre tesaṃ antevāsikā vivadanti. Tesaṃ ovādaṃ gaṇhanto bhikkhunisaṅgho vivadati. Tato tesaṃ upaṭṭhākā vivadanti. Atha manussānaṃ ārakkhadevatā dve koṭṭhāsā honti. Tattha dhammavādīnaṃ ārakkhadevatā dhammavādiniyo honti adhammavādīnaṃ adhammavādiniyo. Tato ārakkhadevatānaṃ mittā bhummā devatā bhijjanti. Evaṃ paramparā yāva brahmalokā ṭhapetvā ariyasāvake sabbe devamanussā dve koṭṭhāsā honti. Dhammavādīhi pana adhammavādinova bahutarā honti. Tato ‘‘yaṃ bahukehi gahitaṃ, taṃ taccha’’nti dhammaṃ vissajjetvā bahutarāva adhammaṃ gaṇhanti. Te adhammaṃ purakkhatvā vadantā apāyesu nibbattanti. Evaṃ dvinnaṃ bhikkhūnaṃ vivādo devamanussānaṃ ahitāya dukkhāya hoti.

    អជ្ឈត្តំ វាតិ តុម្ហាកំ អព្ភន្តរបរិសាយ។ ពហិទ្ធា វាតិ បរេសំ បរិសាយ។

    Ajjhattaṃ vāti tumhākaṃ abbhantaraparisāya. Bahiddhā vāti paresaṃ parisāya.

    មក្ខីតិ បរេសំ គុណមក្ខនលក្ខណេន មក្ខេន សមន្នាគតោ។ បឡាសីតិ យុគគ្គាហលក្ខណេន បឡាសេន សមន្នាគតោ។ ឥស្សុកីតិ បរសក្ការាទីនិ ឥស្សាយនលក្ខណាយ ឥស្សាយ សមន្នាគតោ។ មច្ឆរីតិ អាវាសមច្ឆរិយាទីហិ សមន្នាគតោ។ សឋោតិ កេរាដិកោ។ មាយាវីតិ កតបាបបដិច្ឆាទកោ។ បាបិច្ឆោតិ អសន្តសម្ភាវនិច្ឆកោ ទុស្សីលោ។ មិច្ឆាទិដ្ឋីតិ នត្ថិកវាទី អហេតុកវាទី អកិរិយវាទី។ សន្ទិដ្ឋិបរាមាសីតិ សយំ ទិដ្ឋិមេវ បរាមសតិ។ អាធានគ្គាហីតិ ទឡ្ហគ្គាហី។ ទុប្បដិនិស្សគ្គីតិ ន សក្កា ហោតិ គហិតំ វិស្សជ្ជាបេតុំ។

    Makkhīti paresaṃ guṇamakkhanalakkhaṇena makkhena samannāgato. Paḷāsīti yugaggāhalakkhaṇena paḷāsena samannāgato. Issukīti parasakkārādīni issāyanalakkhaṇāya issāya samannāgato. Maccharīti āvāsamacchariyādīhi samannāgato. Saṭhoti kerāṭiko. Māyāvīti katapāpapaṭicchādako. Pāpicchoti asantasambhāvanicchako dussīlo. Micchādiṭṭhīti natthikavādī ahetukavādī akiriyavādī. Sandiṭṭhiparāmāsīti sayaṃ diṭṭhimeva parāmasati. Ādhānaggāhīti daḷhaggāhī. Duppaṭinissaggīti na sakkā hoti gahitaṃ vissajjāpetuṃ.

    បថវីធាតូតិ បតិដ្ឋាធាតុ។ អាបោធាតូតិ អាពន្ធនធាតុ។ តេជោធាតូតិ បរិបាចនធាតុ។ វាយោធាតូតិ វិត្ថម្ភនធាតុ។ អាកាសធាតូតិ អសម្ផុដ្ឋធាតុ។ វិញ្ញាណធាតូតិ វិជាននធាតុ។

    Pathavīdhātūti patiṭṭhādhātu. Āpodhātūti ābandhanadhātu. Tejodhātūti paripācanadhātu. Vāyodhātūti vitthambhanadhātu. Ākāsadhātūti asamphuṭṭhadhātu. Viññāṇadhātūti vijānanadhātu.

    និស្សរណិយឆក្កវណ្ណនា

    Nissaraṇiyachakkavaṇṇanā

    ៣២៦. និស្សរណិយា ធាតុយោតិ និស្សដធាតុយោវ។ បរិយាទាយ តិដ្ឋតីតិ បរិយាទិយិត្វា ហាបេត្វា តិដ្ឋតិ។ ‘មា ហេវន្តិស្ស វចនីយោ’តិ យស្មា អភូតំ ព្យាករណំ ព្យាករោតិ, តស្មា មា ឯវំ ភណីតិ វត្តព្ពោ។ យទិទំ មេត្តាចេតោវិមុត្តីតិ យា អយំ មេត្តាចេតោវិមុត្តិ, ឥទំ និស្សរណំ ព្យាបាទស្ស, ព្យាបាទតោ និស្សដាតិ អត្ថោ។ យោ បន មេត្តាយ តិកចតុក្កជ្ឈានតោ វុដ្ឋិតោ សង្ខារេ សម្មសិត្វា តតិយមគ្គំ បត្វា ‘‘បុន ព្យាបាទោ នត្ថី’’តិ តតិយផលេន និព្ពានំ បស្សតិ, តស្ស ចិត្តំ អច្ចន្តំ និស្សរណំ ព្យាបាទស្ស។ ឯតេនុបាយេន សព្ពត្ថ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។

    326.Nissaraṇiyā dhātuyoti nissaṭadhātuyova. Pariyādāya tiṭṭhatīti pariyādiyitvā hāpetvā tiṭṭhati. ‘Mā hevantissa vacanīyo’ti yasmā abhūtaṃ byākaraṇaṃ byākaroti, tasmā mā evaṃ bhaṇīti vattabbo. Yadidaṃ mettācetovimuttīti yā ayaṃ mettācetovimutti, idaṃ nissaraṇaṃ byāpādassa, byāpādato nissaṭāti attho. Yo pana mettāya tikacatukkajjhānato vuṭṭhito saṅkhāre sammasitvā tatiyamaggaṃ patvā ‘‘puna byāpādo natthī’’ti tatiyaphalena nibbānaṃ passati, tassa cittaṃ accantaṃ nissaraṇaṃ byāpādassa. Etenupāyena sabbattha attho veditabbo.

    អនិមិត្តា ចេតោវិមុត្តីតិ អរហត្តផលសមាបត្តិ។ សា ហិ រាគនិមិត្តាទីនញ្ចេវ រូបនិមិត្តាទីនញ្ច និច្ចនិមិត្តាទីនញ្ច អភាវា ‘‘អនិមិត្តា’’តិ វុត្តា។ និមិត្តានុសារីតិ វុត្តប្បភេទំ និមិត្តំ អនុសរតីតិ និមិត្តានុសារី។

    Animittācetovimuttīti arahattaphalasamāpatti. Sā hi rāganimittādīnañceva rūpanimittādīnañca niccanimittādīnañca abhāvā ‘‘animittā’’ti vuttā. Nimittānusārīti vuttappabhedaṃ nimittaṃ anusaratīti nimittānusārī.

    អស្មីតិ អស្មិមានោ។ អយមហមស្មីតិ បញ្ចសុ ខន្ធេសុ អយំ នាម អហំ អស្មីតិ ឯត្តាវតា អរហត្តំ ព្យាកតំ ហោតិ។ វិចិកិច្ឆាកថំកថាសល្លន្តិ វិចិកិច្ឆាភូតំ កថំកថាសល្លំ។ ‘មា ហេវន្តិស្ស វចនីយោ’តិ សចេ តេ បឋមមគ្គវជ្ឈា វិចិកិច្ឆា ឧប្បជ្ជតិ, អរហត្តព្យាករណំ មិច្ឆា ហោតិ, តស្មា មា អភូតំ ភណីតិ វារេតព្ពោ។ អស្មិមានសមុគ្ឃាតោតិ អរហត្តមគ្គោ។ អរហត្តមគ្គផលវសេន ហិ និព្ពានេ ទិដ្ឋេ បុន អស្មិមានោ នត្ថីតិ អរហត្តមគ្គោ អស្មិមានសមុគ្ឃាតោតិ វុត្តោ។

    Asmīti asmimāno. Ayamahamasmīti pañcasu khandhesu ayaṃ nāma ahaṃ asmīti ettāvatā arahattaṃ byākataṃ hoti. Vicikicchākathaṃkathāsallanti vicikicchābhūtaṃ kathaṃkathāsallaṃ. ‘Mā hevantissa vacanīyo’ti sace te paṭhamamaggavajjhā vicikicchā uppajjati, arahattabyākaraṇaṃ micchā hoti, tasmā mā abhūtaṃ bhaṇīti vāretabbo. Asmimānasamugghātoti arahattamaggo. Arahattamaggaphalavasena hi nibbāne diṭṭhe puna asmimāno natthīti arahattamaggo asmimānasamugghātoti vutto.

    អនុត្តរិយាទិឆក្កវណ្ណនា

    Anuttariyādichakkavaṇṇanā

    ៣២៧. អនុត្តរិយានីតិ អនុត្តរានិ ជេដ្ឋកានិ។ ទស្សនេសុ អនុត្តរិយំ ទស្សនានុត្តរិយំ។ សេសបទេសុបិ ឯសេវ នយោ។ តត្ថ ហត្ថិរតនាទីនំ ទស្សនំ ន ទស្សនានុត្តរិយំ, និវិដ្ឋសទ្ធស្ស បន និវិដ្ឋបេមវសេន ទសពលស្ស វា ភិក្ខុសង្ឃស្ស វា កសិណាសុភនិមិត្តាទីនំ វា អញ្ញតរស្ស ទស្សនំ ទស្សនានុត្តរិយំ នាម។ ខត្តិយាទីនំ គុណកថាសវនំ ន សវនានុត្តរិយំ, និវិដ្ឋសទ្ធស្ស បន និវិដ្ឋបេមវសេន តិណ្ណំ វា រតនានំ គុណកថាសវនំ តេបិដកពុទ្ធវចនសវនំ វា សវនានុត្តរិយំ នាម។ មណិរតនាទិលាភោ ន លាភានុត្តរិយំ, សត្តវិធអរិយធនលាភោ បន លាភានុត្តរិយំ នាម។ ហត្ថិសិប្បាទិសិក្ខនំ ន សិក្ខានុត្តរិយំ, សិក្ខត្តយបូរណំ បន សិក្ខានុត្តរិយំ នាម។ ខត្តិយាទីនំ បារិចរិយា ន បារិចរិយានុត្តរិយំ, តិណ្ណំ បន រតនានំ បារិចរិយា បារិចរិយានុត្តរិយំ នាម។ ខត្តិយាទីនំ គុណានុស្សរណំ នានុស្សតានុត្តរិយំ, តិណ្ណំ បន រតនានំ គុណានុស្សរណំ អនុស្សតានុត្តរិយំ នាម។

    327.Anuttariyānīti anuttarāni jeṭṭhakāni. Dassanesu anuttariyaṃ dassanānuttariyaṃ. Sesapadesupi eseva nayo. Tattha hatthiratanādīnaṃ dassanaṃ na dassanānuttariyaṃ, niviṭṭhasaddhassa pana niviṭṭhapemavasena dasabalassa vā bhikkhusaṅghassa vā kasiṇāsubhanimittādīnaṃ vā aññatarassa dassanaṃ dassanānuttariyaṃ nāma. Khattiyādīnaṃ guṇakathāsavanaṃ na savanānuttariyaṃ, niviṭṭhasaddhassa pana niviṭṭhapemavasena tiṇṇaṃ vā ratanānaṃ guṇakathāsavanaṃ tepiṭakabuddhavacanasavanaṃ vā savanānuttariyaṃ nāma. Maṇiratanādilābho na lābhānuttariyaṃ, sattavidhaariyadhanalābho pana lābhānuttariyaṃ nāma. Hatthisippādisikkhanaṃ na sikkhānuttariyaṃ, sikkhattayapūraṇaṃ pana sikkhānuttariyaṃ nāma. Khattiyādīnaṃ pāricariyā na pāricariyānuttariyaṃ, tiṇṇaṃ pana ratanānaṃ pāricariyā pāricariyānuttariyaṃ nāma. Khattiyādīnaṃ guṇānussaraṇaṃ nānussatānuttariyaṃ, tiṇṇaṃ pana ratanānaṃ guṇānussaraṇaṃ anussatānuttariyaṃ nāma.

    អនុស្សតិយោវ អនុស្សតិដ្ឋានានិ នាម។ ពុទ្ធានុស្សតីតិ ពុទ្ធស្ស គុណានុស្សរណំ។ ឯវំ អនុស្សរតោ ហិ បីតិ ឧប្បជ្ជតិ។ សោ តំ បីតិំ ខយតោ វយតោ បដ្ឋបេត្វា អរហត្តំ បាបុណាតិ។ ឧបចារកម្មដ្ឋានំ នាមេតំ គិហីនម្បិ លព្ភតិ, ឯស នយោ សព្ពត្ថ។ វិត្ថារកថា បនេត្ថ វិសុទ្ធិមគ្គេ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពា។

    Anussatiyova anussatiṭṭhānāni nāma. Buddhānussatīti buddhassa guṇānussaraṇaṃ. Evaṃ anussarato hi pīti uppajjati. So taṃ pītiṃ khayato vayato paṭṭhapetvā arahattaṃ pāpuṇāti. Upacārakammaṭṭhānaṃ nāmetaṃ gihīnampi labbhati, esa nayo sabbattha. Vitthārakathā panettha visuddhimagge vuttanayeneva veditabbā.

    សតតវិហារឆក្កវណ្ណនា

    Satatavihārachakkavaṇṇanā

    ៣២៨. សតតវិហារាតិ ខីណាសវស្ស និច្ចវិហារា។ ចក្ខុនា រូបំ ទិស្វាតិ ចក្ខុទ្វារារម្មណេ អាបាថគតេ តំ រូបំ ចក្ខុវិញ្ញាណេន ទិស្វា ជវនក្ខណេ ឥដ្ឋេ អរជ្ជន្តោ នេវ សុមនោ ហោតិ, អនិដ្ឋេ អទុស្សន្តោ ន ទុម្មនោ។ អសមបេក្ខនេ មោហំ អនុប្បាទេន្តោ ឧបេក្ខកោ វិហរតិ មជ្ឈត្តោ, សតិយា យុត្តត្តា សតោ, សម្បជញ្ញេន យុត្តត្តា សម្បជានោ។ សេសបទេសុបិ ឯសេវ នយោ។ ឥតិ ឆសុបិ ទ្វារេសុ ឧបេក្ខកោ វិហរតីតិ ឥមិនា ឆឡង្គុបេក្ខា កថិតា។ សម្បជានោតិ វចនតោ បន ចត្តារិ ញាណសម្បយុត្តចិត្តានិ លព្ភន្តិ។ សតតវិហារាតិ វចនតោ អដ្ឋបិ មហាចិត្តានិ លព្ភន្តិ អរជ្ជន្តោ អទុស្សន្តោតិ វចនតោ ទសបិ ចិត្តានិ លព្ភន្តិ។ សោមនស្សំ កថំ លព្ភតីតិ ចេ អាសេវនតោ លព្ភតិ។

    328.Satatavihārāti khīṇāsavassa niccavihārā. Cakkhunā rūpaṃ disvāti cakkhudvārārammaṇe āpāthagate taṃ rūpaṃ cakkhuviññāṇena disvā javanakkhaṇe iṭṭhe arajjanto neva sumano hoti, aniṭṭhe adussanto na dummano. Asamapekkhane mohaṃ anuppādento upekkhako viharati majjhatto, satiyā yuttattā sato, sampajaññena yuttattā sampajāno. Sesapadesupi eseva nayo. Iti chasupi dvāresu upekkhako viharatīti iminā chaḷaṅgupekkhā kathitā. Sampajānoti vacanato pana cattāri ñāṇasampayuttacittāni labbhanti. Satatavihārāti vacanato aṭṭhapi mahācittāni labbhanti arajjanto adussantoti vacanato dasapi cittāni labbhanti. Somanassaṃ kathaṃ labbhatīti ce āsevanato labbhati.

    អភិជាតិឆក្កវណ្ណនា

    Abhijātichakkavaṇṇanā

    ៣២៩. អភិជាតិយោតិ ជាតិយោ។ កណ្ហាភិជាតិកោ សមានោតិ កណ្ហេ នីចកុលេ ជាតោ ហុត្វា។ កណ្ហំ ធម្មំ អភិជាយតីតិ កាឡកំ ទសទុស្សីល្យធម្មំ បសវតិ ករោតិ។ សោ តំ អភិជាយិត្វា និរយេ និព្ពត្តតិ។ សុក្កំ ធម្មន្តិ អហំ បុព្ពេបិ បុញ្ញានំ អកតត្តា នីចកុលេ និព្ពត្តោ។ ឥទានិ បុញ្ញំ ករោមីតិ បុញ្ញសង្ខាតំ បណ្ឌរំ ធម្មំ អភិជាយតិ។ សោ តេន សគ្គេ និព្ពត្តតិ។ អកណ្ហំ អសុក្កំ និព្ពានន្តិ និព្ពានញ្ហិ សចេ កណ្ហំ ភវេយ្យ, កណ្ហវិបាកំ ទទេយ្យ។ សចេ សុក្កំ, សុក្កវិបាកំ ទទេយ្យ។ ទ្វិន្នម្បិ អប្បទានតោ បន ‘‘អកណ្ហំ អសុក្ក’’ន្តិ វុត្តំ។ និព្ពានញ្ច នាម ឥមស្មិំ អត្ថេ អរហត្តំ អធិប្បេតំ។ តញ្ហិ កិលេសនិព្ពានន្តេ ជាតត្តា និព្ពានំ នាម។ តំ ឯស អភិជាយតិ បសវតិ ករោតិ។ សុក្កាភិជាតិកោ សមានោតិ សុក្កេ ឧច្ចកុលេ ជាតោ ហុត្វា។ សេសំ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពំ។

    329.Abhijātiyoti jātiyo. Kaṇhābhijātiko samānoti kaṇhe nīcakule jāto hutvā. Kaṇhaṃ dhammaṃ abhijāyatīti kāḷakaṃ dasadussīlyadhammaṃ pasavati karoti. So taṃ abhijāyitvā niraye nibbattati. Sukkaṃ dhammanti ahaṃ pubbepi puññānaṃ akatattā nīcakule nibbatto. Idāni puññaṃ karomīti puññasaṅkhātaṃ paṇḍaraṃ dhammaṃ abhijāyati. So tena sagge nibbattati. Akaṇhaṃ asukkaṃ nibbānanti nibbānañhi sace kaṇhaṃ bhaveyya, kaṇhavipākaṃ dadeyya. Sace sukkaṃ, sukkavipākaṃ dadeyya. Dvinnampi appadānato pana ‘‘akaṇhaṃ asukka’’nti vuttaṃ. Nibbānañca nāma imasmiṃ atthe arahattaṃ adhippetaṃ. Tañhi kilesanibbānante jātattā nibbānaṃ nāma. Taṃ esa abhijāyati pasavati karoti. Sukkābhijātiko samānoti sukke uccakule jāto hutvā. Sesaṃ vuttanayeneva veditabbaṃ.

    និព្ពេធភាគិយឆក្កវណ្ណនា

    Nibbedhabhāgiyachakkavaṇṇanā

    និព្ពេធភាគិយាតិ និព្ពេធោ វុច្ចតិ និព្ពានំ, តំ ភជន្តិ ឧបគច្ឆន្តីតិ និព្ពេធភាគិយា។ អនិច្ចសញ្ញាទយោ បញ្ចកេ វុត្តា។ និរោធានុបស្សនាញាណេ សញ្ញា និរោធសញ្ញា នាម។

    Nibbedhabhāgiyāti nibbedho vuccati nibbānaṃ, taṃ bhajanti upagacchantīti nibbedhabhāgiyā. Aniccasaññādayo pañcake vuttā. Nirodhānupassanāñāṇe saññā nirodhasaññā nāma.

    ‘‘ឥមេ ខោ, អាវុសោ’’តិអាទិ វុត្តនយេនេវ យោជេតព្ពំ។ ឥតិ ទ្វាវីសតិយា ឆក្កានំ វសេន ពាត្តិំសសតបញ្ហេ កថេន្តោ ថេរោ សាមគ្គិរសំ ទស្សេសីតិ។

    ‘‘Ime kho, āvuso’’tiādi vuttanayeneva yojetabbaṃ. Iti dvāvīsatiyā chakkānaṃ vasena bāttiṃsasatapañhe kathento thero sāmaggirasaṃ dassesīti.

    ឆក្កវណ្ណនា និដ្ឋិតា។

    Chakkavaṇṇanā niṭṭhitā.

    សត្តកវណ្ណនា

    Sattakavaṇṇanā

    ៣៣០. ឥតិ ឆក្កវសេន សាមគ្គិរសំ ទស្សេត្វា ឥទានិ សត្តកវសេន ទស្សេតុំ បុន ទេសនំ អារភិ។

    330. Iti chakkavasena sāmaggirasaṃ dassetvā idāni sattakavasena dassetuṃ puna desanaṃ ārabhi.

    តត្ថ សម្បត្តិបដិលាភដ្ឋេន សទ្ធាវ ធនំ សទ្ធាធនំ។ ឯស នយោ សព្ពត្ថ។ បញ្ញាធនំ បនេត្ថ សព្ពសេដ្ឋំ។ បញ្ញាយ ហិ ឋត្វា តីណិ សុចរិតានិ បញ្ចសីលានិ ទសសីលានិ បូរេត្វា សគ្គូបគា ហោន្តិ, សាវកបារមីញាណំ, បច្ចេកពោធិញាណំ, សព្ពញ្ញុតញ្ញាណញ្ច បដិវិជ្ឈន្តិ។ ឥមាសំ សម្បត្តីនំ បដិលាភការណតោ បញ្ញា ‘‘ធន’’ន្តិ វុត្តា។ សត្តបិ ចេតានិ លោកិយលោកុត្តរមិស្សកានេវ កថិតានិ។ ពោជ្ឈង្គកថា កថិតាវ។

    Tattha sampattipaṭilābhaṭṭhena saddhāva dhanaṃ saddhādhanaṃ. Esa nayo sabbattha. Paññādhanaṃ panettha sabbaseṭṭhaṃ. Paññāya hi ṭhatvā tīṇi sucaritāni pañcasīlāni dasasīlāni pūretvā saggūpagā honti, sāvakapāramīñāṇaṃ, paccekabodhiñāṇaṃ, sabbaññutaññāṇañca paṭivijjhanti. Imāsaṃ sampattīnaṃ paṭilābhakāraṇato paññā ‘‘dhana’’nti vuttā. Sattapi cetāni lokiyalokuttaramissakāneva kathitāni. Bojjhaṅgakathā kathitāva.

    សមាធិបរិក្ខារាតិ សមាធិបរិវារា។ សម្មាទិដ្ឋាទីនិ វុត្តត្ថានេវ។ ឥមេបិ សត្ត បរិក្ខារា លោកិយលោកុត្តរាវ កថិតា។

    Samādhiparikkhārāti samādhiparivārā. Sammādiṭṭhādīni vuttatthāneva. Imepi satta parikkhārā lokiyalokuttarāva kathitā.

    អសតំ ធម្មា អសន្តា វា ធម្មា លាមកា ធម្មាតិ អសទ្ធម្មា។ វិបរិយាយេន សទ្ធម្មា វេទិតព្ពា។ សេសមេត្ថ ឧត្តានត្ថមេវ។ សទ្ធម្មេសុ បន សទ្ធាទយោ សព្ពេបិ វិបស្សកស្សេវ កថិតា។ តេសុបិ បញ្ញា លោកិយលោកុត្តរា។ អយំ វិសេសោ។

    Asataṃ dhammā asantā vā dhammā lāmakā dhammāti asaddhammā. Vipariyāyena saddhammā veditabbā. Sesamettha uttānatthameva. Saddhammesu pana saddhādayo sabbepi vipassakasseva kathitā. Tesupi paññā lokiyalokuttarā. Ayaṃ viseso.

    សប្បុរិសានំ ធម្មាតិ សប្បុរិសធម្មា។ តត្ថ សុត្តគេយ្យាទិកំ ធម្មំ ជានាតីតិ ធម្មញ្ញូ។ តស្ស តស្សេវ ភាសិតស្ស អត្ថំ ជានាតីតិ អត្ថញ្ញូ។ ‘‘ឯត្តកោម្ហិ សីលេន សមាធិនា បញ្ញាយា’’តិ ឯវំ អត្តានំ ជានាតីតិ អត្តញ្ញូ។ បដិគ្គហណបរិភោគេសុ មត្តំ ជានាតីតិ មត្តញ្ញូ។ អយំ កាលោ ឧទ្ទេសស្ស, អយំ កាលោ បរិបុច្ឆាយ, អយំ កាលោ យោគស្ស អធិគមាយាតិ ឯវំ កាលំ ជានាតីតិ កាលញ្ញូ។ ឯត្ថ ច បញ្ច វស្សានិ ឧទ្ទេសស្ស កាលោ។ ទស បរិបុច្ឆាយ។ ឥទំ អតិសម្ពាធំ។ ទស វស្សានិ បន ឧទ្ទេសស្ស កាលោ។ វីសតិ បរិបុច្ឆាយ។ តតោ បរំ យោគេ កម្មំ កាតព្ពំ។ អដ្ឋវិធំ បរិសំ ជានាតីតិ បរិសញ្ញូ។ សេវិតព្ពាសេវិតព្ពំ បុគ្គលំ ជានាតីតិ បុគ្គលញ្ញូ។

    Sappurisānaṃ dhammāti sappurisadhammā. Tattha suttageyyādikaṃ dhammaṃ jānātīti dhammaññū. Tassa tasseva bhāsitassa atthaṃ jānātīti atthaññū. ‘‘Ettakomhi sīlena samādhinā paññāyā’’ti evaṃ attānaṃ jānātīti attaññū. Paṭiggahaṇaparibhogesu mattaṃ jānātīti mattaññū. Ayaṃ kālo uddesassa, ayaṃ kālo paripucchāya, ayaṃ kālo yogassa adhigamāyāti evaṃ kālaṃ jānātīti kālaññū. Ettha ca pañca vassāni uddesassa kālo. Dasa paripucchāya. Idaṃ atisambādhaṃ. Dasa vassāni pana uddesassa kālo. Vīsati paripucchāya. Tato paraṃ yoge kammaṃ kātabbaṃ. Aṭṭhavidhaṃ parisaṃ jānātīti parisaññū. Sevitabbāsevitabbaṃ puggalaṃ jānātīti puggalaññū.

    ៣៣១. និទ្ទសវត្ថូនីតិ និទ្ទសាទិវត្ថូនិ។ និទ្ទសោ ភិក្ខុ, និព្ពីសោ, និត្តិំសោ, និច្ចត្តាលីសោ, និប្បញ្ញាសោ ភិក្ខូតិ ឯវំ វចនការណានិ។ អយំ កិរ បញ្ហោ តិត្ថិយសមយេ ឧប្បន្នោ។ តិត្ថិយា ហិ ទសវស្សកាលេ មតំ និគណ្ឋំ និទ្ទសោតិ វទន្តិ។ សោ កិរ បុន ទសវស្សោ ន ហោតិ។ ន កេវលញ្ច ទសវស្សោវ។ នវវស្សោបិ…បេ.… ឯកវស្សោបិ ន ហោតិ។ ឯតេនេវ នយេន វីសតិវស្សាទិកាលេបិ មតំ និព្ពីសោ, និត្តិំសោ, និច្ចត្តាលីសោ, និប្បញ្ញាសោតិ វទន្តិ។ អាយស្មា អានន្ទោ គាមេ វិចរន្តោ តំ កថំ សុត្វា វិហារំ គន្ត្វា ភគវតោ អារោចេសិ។ ភគវា អាហ –

    331.Niddasavatthūnīti niddasādivatthūni. Niddaso bhikkhu, nibbīso, nittiṃso, niccattālīso, nippaññāso bhikkhūti evaṃ vacanakāraṇāni. Ayaṃ kira pañho titthiyasamaye uppanno. Titthiyā hi dasavassakāle mataṃ nigaṇṭhaṃ niddasoti vadanti. So kira puna dasavasso na hoti. Na kevalañca dasavassova. Navavassopi…pe… ekavassopi na hoti. Eteneva nayena vīsativassādikālepi mataṃ nibbīso, nittiṃso, niccattālīso, nippaññāsoti vadanti. Āyasmā ānando gāme vicaranto taṃ kathaṃ sutvā vihāraṃ gantvā bhagavato ārocesi. Bhagavā āha –

    ‘‘ន ឥទំ, អានន្ទ, តិត្ថិយានំ អធិវចនំ មម សាសនេ ខីណាសវស្សេតំ អធិវចនំ។ ខីណាសវោ ហិ ទសវស្សកាលេ បរិនិព្ពុតោ បុន ទសវស្សោ ន ហោតិ។ ន កេវលញ្ច ទសវស្សោវ, នវវស្សោបិ…បេ.… ឯកវស្សោបិ។ ន កេវលញ្ច ឯកវស្សោវ, ទសមាសិកោបិ…បេ.… ឯកមាសិកោបិ។ ឯកទិវសិកោបិ។ ឯកមុហុត្តោបិ ន ហោតិ ឯវ។ កស្មា? បុន បដិសន្ធិយា អភាវា។ និព្ពីសាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។ ឥតិ ភគវា មម សាសនេ ខីណាសវស្សេតំ អធិវចន’’ន្តិ –

    ‘‘Na idaṃ, ānanda, titthiyānaṃ adhivacanaṃ mama sāsane khīṇāsavassetaṃ adhivacanaṃ. Khīṇāsavo hi dasavassakāle parinibbuto puna dasavasso na hoti. Na kevalañca dasavassova, navavassopi…pe… ekavassopi. Na kevalañca ekavassova, dasamāsikopi…pe… ekamāsikopi. Ekadivasikopi. Ekamuhuttopi na hoti eva. Kasmā? Puna paṭisandhiyā abhāvā. Nibbīsādīsupi eseva nayo. Iti bhagavā mama sāsane khīṇāsavassetaṃ adhivacana’’nti –

    វត្វា យេហិ ការណេហិ សោ និទ្ទសោ ហោតិ, តានិ ទស្សេតុំ សត្ត និទ្ទសវត្ថូនិ ទេសេតិ។ ថេរោបិ តមេវ ទេសនំ ឧទ្ធរិត្វា សត្ត និទ្ទសវត្ថូនិ ឥធាវុសោ, ភិក្ខុ, សិក្ខាសមាទានេតិអាទិមាហ។ តត្ថ ឥធាតិ ឥមស្មិំ សាសនេ។ សិក្ខាសមាទានេ តិព្ពច្ឆន្ទោ ហោតីតិ សិក្ខត្តយបូរណេ ពហលច្ឆន្ទោ ហោតិ។ អាយតិញ្ច សិក្ខាសមាទានេ អវិគតបេមោតិ អនាគតេ បុនទិវសាទីសុបិ សិក្ខាបូរណេ អវិគតបេមេន សមន្នាគតោ ហោតិ។ ធម្មនិសន្តិយាតិ ធម្មនិសាមនាយ។ វិបស្សនាយេតំ អធិវចនំ។ ឥច្ឆាវិនយេតិ តណ្ហាវិនយនេ។ បដិសល្លានេតិ ឯកីភាវេ។ វីរិយារម្ភេតិ កាយិកចេតសិកស្ស វីរិយស្ស បូរណេ។ សតិនេបក្កេតិ សតិយញ្ចេវ នេបក្កភាវេ ច។ ទិដ្ឋិបដិវេធេតិ មគ្គទស្សនេ។ សេសំ សព្ពត្ថ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពំ។

    Vatvā yehi kāraṇehi so niddaso hoti, tāni dassetuṃ satta niddasavatthūni deseti. Theropi tameva desanaṃ uddharitvā satta niddasavatthūni idhāvuso, bhikkhu, sikkhāsamādānetiādimāha. Tattha idhāti imasmiṃ sāsane. Sikkhāsamādāne tibbacchando hotīti sikkhattayapūraṇe bahalacchando hoti. Āyatiñca sikkhāsamādāne avigatapemoti anāgate punadivasādīsupi sikkhāpūraṇe avigatapemena samannāgato hoti. Dhammanisantiyāti dhammanisāmanāya. Vipassanāyetaṃ adhivacanaṃ. Icchāvinayeti taṇhāvinayane. Paṭisallāneti ekībhāve. Vīriyārambheti kāyikacetasikassa vīriyassa pūraṇe. Satinepakketi satiyañceva nepakkabhāve ca. Diṭṭhipaṭivedheti maggadassane. Sesaṃ sabbattha vuttanayeneva veditabbaṃ.

    សញ្ញាសុ អសុភានុបស្សនាញាណេ សញ្ញា អសុភសញ្ញា។ អាទីនវានុបស្សនាញាណេ សញ្ញា អាទីនវសញ្ញា នាម។ សេសា ហេដ្ឋា វុត្តា ឯវ។ ពលសត្តកវិញ្ញាណដ្ឋិតិសត្តកបុគ្គលសត្តកានិ វុត្តនយានេវ ។ អប្បហីនដ្ឋេន អនុសយន្តីតិ អនុសយា។ ថាមគតោ កាមរាគោ កាមរាគានុសយោ។ ឯស នយោ សព្ពត្ថ។ សំយោជនសត្តកំ ឧត្តានត្ថមេវ។

    Saññāsu asubhānupassanāñāṇe saññā asubhasaññā. Ādīnavānupassanāñāṇe saññā ādīnavasaññā nāma. Sesā heṭṭhā vuttā eva. Balasattakaviññāṇaṭṭhitisattakapuggalasattakāni vuttanayāneva . Appahīnaṭṭhena anusayantīti anusayā. Thāmagato kāmarāgo kāmarāgānusayo. Esa nayo sabbattha. Saṃyojanasattakaṃ uttānatthameva.

    អធិករណសមថសត្តកវណ្ណនា

    Adhikaraṇasamathasattakavaṇṇanā

    អធិករណសមថេសុ អធិករណានិ សមេន្តិ វូបសមេន្តីតិ អធិករណសមថា។ ឧប្បន្នុប្បន្នានន្តិ ឧប្បន្នានំ ឧប្បន្នានំ។ អធិករណានន្តិ វិវាទាធិករណំ អនុវាទាធិករណំ អាបត្តាធិករណំ កិច្ចាធិករណន្តិ ឥមេសំ ចតុន្នំ។ សមថាយ វូបសមាយាតិ សមថត្ថញ្ចេវ វូបសមនត្ថញ្ច។ សម្មុខាវិនយោ ទាតព្ពោ…បេ.… តិណវត្ថារកោតិ ឥមេ សត្ត សមថា ទាតព្ពា។

    Adhikaraṇasamathesu adhikaraṇāni samenti vūpasamentīti adhikaraṇasamathā. Uppannuppannānanti uppannānaṃ uppannānaṃ. Adhikaraṇānanti vivādādhikaraṇaṃ anuvādādhikaraṇaṃ āpattādhikaraṇaṃ kiccādhikaraṇanti imesaṃ catunnaṃ. Samathāya vūpasamāyāti samathatthañceva vūpasamanatthañca. Sammukhāvinayo dātabbo…pe… tiṇavatthārakoti ime satta samathā dātabbā.

    តត្រាយំ វិនិច្ឆយនយោ។ អធិករណេសុ តាវ ធម្មោតិ វា អធម្មោតិ វា អដ្ឋារសហិ វត្ថូហិ វិវទន្តានំ ភិក្ខូនំ យោ វិវាទោ, ឥទំ វិវាទាធិករណំ នាម។ សីលវិបត្តិយា វា អាចារទិដ្ឋិអាជីវវិបត្តិយា វា អនុវទន្តានំ អនុវាទោ ឧបវទនា ចេវ ចោទនា ច, ឥទំ អនុវាទាធិករណំ នាម។ មាតិកាយ អាគតា បញ្ច, វិភង្គេ ទ្វេតិ សត្តបិ អាបត្តិក្ខន្ធា, ឥទំ អាបត្តាធិករណំ នាម។ សង្ឃស្ស អបលោកនាទីនំ ចតុន្នំ កម្មានំ ករណំ, ឥទំ កិច្ចាធិករណំ នាម។

    Tatrāyaṃ vinicchayanayo. Adhikaraṇesu tāva dhammoti vā adhammoti vā aṭṭhārasahi vatthūhi vivadantānaṃ bhikkhūnaṃ yo vivādo, idaṃ vivādādhikaraṇaṃ nāma. Sīlavipattiyā vā ācāradiṭṭhiājīvavipattiyā vā anuvadantānaṃ anuvādo upavadanā ceva codanā ca, idaṃ anuvādādhikaraṇaṃ nāma. Mātikāya āgatā pañca, vibhaṅge dveti sattapi āpattikkhandhā, idaṃ āpattādhikaraṇaṃ nāma. Saṅghassa apalokanādīnaṃ catunnaṃ kammānaṃ karaṇaṃ, idaṃ kiccādhikaraṇaṃ nāma.

    តត្ថ វិវាទាធិករណំ ទ្វីហិ សមថេហិ សម្មតិ សម្មុខាវិនយេន ច យេភុយ្យសិកាយ ច។ សម្មុខាវិនយេនេវ សម្មមានំ យស្មិំ វិហារេ ឧប្បន្នំ តស្មិំយេវ វា អញ្ញត្ថ វូបសមេតុំ គច្ឆន្តានំ អន្តរាមគ្គេ វា យត្ថ គន្ត្វា សង្ឃស្ស និយ្យាតិតំ តត្ថ សង្ឃេន វា សង្ឃេ វូបសមេតុំ អសក្កោន្តេ តត្ថេវ ឧព្ពាហិកាយ សម្មតបុគ្គលេហិ វា វិនិច្ឆិតំ សម្មតិ។ ឯវំ សម្មមានេ ច បនេតស្មិំ យា សង្ឃសម្មុខតា ធម្មសម្មុខតា វិនយសម្មុខតា បុគ្គលសម្មុខតា, អយំ សម្មុខាវិនយោ នាម។

    Tattha vivādādhikaraṇaṃ dvīhi samathehi sammati sammukhāvinayena ca yebhuyyasikāya ca. Sammukhāvinayeneva sammamānaṃ yasmiṃ vihāre uppannaṃ tasmiṃyeva vā aññattha vūpasametuṃ gacchantānaṃ antarāmagge vā yattha gantvā saṅghassa niyyātitaṃ tattha saṅghena vā saṅghe vūpasametuṃ asakkonte tattheva ubbāhikāya sammatapuggalehi vā vinicchitaṃ sammati. Evaṃ sammamāne ca panetasmiṃ yā saṅghasammukhatā dhammasammukhatā vinayasammukhatā puggalasammukhatā, ayaṃ sammukhāvinayo nāma.

    តត្ថ ច ការកសង្ឃស្ស សង្ឃសាមគ្គិវសេន សម្មុខីភាវោ សង្ឃសម្មុខតា។ សមេតព្ពស្ស វត្ថុនោ ភូតតា ធម្មសម្មុខតា។ យថា តំ សមេតព្ពំ, តថេវ សម្មនំ វិនយសម្មុខតា។ យោ ច វិវទតិ, យេន ច វិវទតិ, តេសំ ឧភិន្នំ អត្ថបច្ចត្ថិកានំ សម្មុខីភាវោ បុគ្គលសម្មុខតា។ ឧព្ពាហិកាយ វូបសមេ បនេត្ថ សង្ឃសម្មុខតា បរិហាយតិ។ ឯវំ តាវ សម្មុខាវិនយេនេវ សម្មតិ។

    Tattha ca kārakasaṅghassa saṅghasāmaggivasena sammukhībhāvo saṅghasammukhatā. Sametabbassa vatthuno bhūtatā dhammasammukhatā. Yathā taṃ sametabbaṃ, tatheva sammanaṃ vinayasammukhatā. Yo ca vivadati, yena ca vivadati, tesaṃ ubhinnaṃ atthapaccatthikānaṃ sammukhībhāvo puggalasammukhatā. Ubbāhikāya vūpasame panettha saṅghasammukhatā parihāyati. Evaṃ tāva sammukhāvinayeneva sammati.

    សចេ បនេវម្បិ ន សម្មតិ, អថ នំ ឧព្ពាហិកាយ សម្មតា ភិក្ខូ ‘‘ន មយំ សក្កោម វូបសមេតុ’’ន្តិ សង្ឃស្សេវ និយ្យាតេន្តិ, តតោ សង្ឃោ បញ្ចង្គសមន្នាគតំ ភិក្ខុំ សលាកគ្គាហាបកំ សម្មន្នតិ។ តេន គុឡ្ហកវិវដកសកណ្ណជប្បកេសុ តីសុ សលាកគ្គាហេសុ អញ្ញតរវសេន សលាកំ គាហាបេត្វា សន្និបតិតបរិសាយ ធម្មវាទីនំ យេភុយ្យតាយ យថា តេ ធម្មវាទិនោ វទន្តិ, ឯវំ វូបសន្តំ អធិករណំ សម្មុខាវិនយេន ច យេភុយ្យសិកាយ ច វូបសន្តំ ហោតិ។

    Sace panevampi na sammati, atha naṃ ubbāhikāya sammatā bhikkhū ‘‘na mayaṃ sakkoma vūpasametu’’nti saṅghasseva niyyātenti, tato saṅgho pañcaṅgasamannāgataṃ bhikkhuṃ salākaggāhāpakaṃ sammannati. Tena guḷhakavivaṭakasakaṇṇajappakesu tīsu salākaggāhesu aññataravasena salākaṃ gāhāpetvā sannipatitaparisāya dhammavādīnaṃ yebhuyyatāya yathā te dhammavādino vadanti, evaṃ vūpasantaṃ adhikaraṇaṃ sammukhāvinayena ca yebhuyyasikāya ca vūpasantaṃ hoti.

    តត្ថ សម្មុខាវិនយោ វុត្តនយោ ឯវ។ យំ បន យេភុយ្យសិកាកម្មស្ស ករណំ, អយំ យេភុយ្យសិកា នាម។ ឯវំ វិវាទាធិករណំ ទ្វីហិ សមថេហិ សម្មតិ។ អនុវាទាធិករណំ ចតូហិ សមថេហិ សម្មតិ – សម្មុខាវិនយេន ច សតិវិនយេន ច អមូឡ្ហវិនយេន ច តស្សបាបិយសិកាយ ច។ សម្មុខាវិនយេនេវ សម្មមានំ យោ ច អនុវទតិ, យញ្ច អនុវទតិ, តេសំ វចនំ សុត្វា សចេ កាចិ អាបត្តិ នត្ថិ, ឧភោ ខមាបេត្វា, សចេ អត្ថិ, អយំ នាមេត្ថ អាបត្តីតិ ឯវំ វិនិច្ឆិតំ វូបសម្មតិ។ តត្ថ សម្មុខាវិនយលក្ខណំ វុត្តនយមេវ។ យទា បន ខីណាសវស្ស ភិក្ខុនោ អមូលិកាយ សីលវិបត្តិយា អនុទ្ធំសិតស្ស សតិវិនយំ យាចមានស្ស សង្ឃោ ញត្តិចតុត្ថេន កម្មេន សតិវិនយំ ទេតិ, តទា សម្មុខាវិនយេន ច សតិវិនយេន ច វូបសន្តំ ហោតិ។ ទិន្នេ បន សតិវិនយេ បុន តស្មិំ បុគ្គលេ កស្សចិ អនុវាទោ ន រុហតិ។

    Tattha sammukhāvinayo vuttanayo eva. Yaṃ pana yebhuyyasikākammassa karaṇaṃ, ayaṃ yebhuyyasikā nāma. Evaṃ vivādādhikaraṇaṃ dvīhi samathehi sammati. Anuvādādhikaraṇaṃ catūhi samathehi sammati – sammukhāvinayena ca sativinayena ca amūḷhavinayena ca tassapāpiyasikāya ca. Sammukhāvinayeneva sammamānaṃ yo ca anuvadati, yañca anuvadati, tesaṃ vacanaṃ sutvā sace kāci āpatti natthi, ubho khamāpetvā, sace atthi, ayaṃ nāmettha āpattīti evaṃ vinicchitaṃ vūpasammati. Tattha sammukhāvinayalakkhaṇaṃ vuttanayameva. Yadā pana khīṇāsavassa bhikkhuno amūlikāya sīlavipattiyā anuddhaṃsitassa sativinayaṃ yācamānassa saṅgho ñatticatutthena kammena sativinayaṃ deti, tadā sammukhāvinayena ca sativinayena ca vūpasantaṃ hoti. Dinne pana sativinaye puna tasmiṃ puggale kassaci anuvādo na ruhati.

    យទា ឧម្មត្តកោ ភិក្ខុ ឧម្មាទវសេន អស្សាមណកេ អជ្ឈាចារេ ‘‘សរតាយស្មា ឯវរូបិំ អាបត្តិ’’ន្តិ ភិក្ខូហិ ចោទិយមានោ ‘‘ឧម្មត្តកេន មេ , អាវុសោ, ឯតំ កតំ, នាហំ តំ សរាមី’’តិ ភណន្តោបិ ភិក្ខូហិ ចោទិយមានោវ បុន អចោទនត្ថាយ អមូឡ្ហវិនយំ យាចតិ, សង្ឃោ ចស្ស ញត្តិចតុត្ថេន កម្មេន អមូឡ្ហវិនយំ ទេតិ, តទា សម្មុខាវិនយេន ច អមូឡ្ហវិនយេន ច វូបសន្តំ ហោតិ។ ទិន្នេ បន អមូឡ្ហវិនយេ បុន តស្មិំ បុគ្គលេ កស្សចិ តប្បច្ចយា អនុវាទោ ន រុហតិ។

    Yadā ummattako bhikkhu ummādavasena assāmaṇake ajjhācāre ‘‘saratāyasmā evarūpiṃ āpatti’’nti bhikkhūhi codiyamāno ‘‘ummattakena me , āvuso, etaṃ kataṃ, nāhaṃ taṃ sarāmī’’ti bhaṇantopi bhikkhūhi codiyamānova puna acodanatthāya amūḷhavinayaṃ yācati, saṅgho cassa ñatticatutthena kammena amūḷhavinayaṃ deti, tadā sammukhāvinayena ca amūḷhavinayena ca vūpasantaṃ hoti. Dinne pana amūḷhavinaye puna tasmiṃ puggale kassaci tappaccayā anuvādo na ruhati.

    យទា បន បារាជិកេន វា បារាជិកសាមន្តេន វា ចោទិយមានស្ស អញ្ញេនញ្ញំ បដិចរតោ បាបុស្សន្នតាយ បាបិយស្ស បុគ្គលស្ស ‘‘សចាយំ អច្ឆិន្នមូលោ ភវិស្សតិ, សម្មា វត្តិត្វា ឱសារណំ លភិស្សតិ។ សចេ ឆិន្នមូលោ អយមេវស្ស នាសនា ភវិស្សតី’’តិ មញ្ញមានោ សង្ឃោ ញត្តិចតុត្ថេន កម្មេន តស្សបាបិយសិកំ ករោតិ, តទា សម្មុខាវិនយេន ច តស្សបាបិយសិកាយ ច វូបសន្តំ ហោតីតិ។ ឯវំ អនុវាទាធិករណំ ចតូហិ សមថេហិ សម្មតិ។ អាបត្តាធិករណំ តីហិ សមថេហិ សម្មតិ សម្មុខាវិនយេន ច បដិញ្ញាតករណេន ច តិណវត្ថារកេន ច។ តស្ស សម្មុខាវិនយេនេវ វូបសមោ នត្ថិ។ យទា បន ឯកស្ស វា ភិក្ខុនោ សន្តិកេ សង្ឃគណមជ្ឈេសុ វា ភិក្ខុ លហុកំ អាបត្តិំ ទេសេតិ, តទា អាបត្តាធិករណំ សម្មុខាវិនយេន ច បដិញ្ញាតករណេន ច វូបសម្មតិ។

    Yadā pana pārājikena vā pārājikasāmantena vā codiyamānassa aññenaññaṃ paṭicarato pāpussannatāya pāpiyassa puggalassa ‘‘sacāyaṃ acchinnamūlo bhavissati, sammā vattitvā osāraṇaṃ labhissati. Sace chinnamūlo ayamevassa nāsanā bhavissatī’’ti maññamāno saṅgho ñatticatutthena kammena tassapāpiyasikaṃ karoti, tadā sammukhāvinayena ca tassapāpiyasikāya ca vūpasantaṃ hotīti. Evaṃ anuvādādhikaraṇaṃ catūhi samathehi sammati. Āpattādhikaraṇaṃ tīhi samathehi sammati sammukhāvinayena ca paṭiññātakaraṇena ca tiṇavatthārakena ca. Tassa sammukhāvinayeneva vūpasamo natthi. Yadā pana ekassa vā bhikkhuno santike saṅghagaṇamajjhesu vā bhikkhu lahukaṃ āpattiṃ deseti, tadā āpattādhikaraṇaṃ sammukhāvinayena ca paṭiññātakaraṇena ca vūpasammati.

    តត្ថ សម្មុខាវិនយេ តាវ យោ ច ទេសេតិ, យស្ស ច ទេសេតិ, តេសំ សម្មុខីភាវោ បុគ្គលសម្មុខតា។ សេសំ វុត្តនយមេវ។

    Tattha sammukhāvinaye tāva yo ca deseti, yassa ca deseti, tesaṃ sammukhībhāvo puggalasammukhatā. Sesaṃ vuttanayameva.

    បុគ្គលស្ស គណស្ស ច ទេសនាកាលេ សង្ឃសម្មុខតា បរិហាយតិ។ យា បនេត្ថ អហំ, ភន្តេ, ឥត្ថន្នាមំ អាបត្តិំ អាបន្នោតិ ច អាម, បស្សាមីតិ ច បដិញ្ញា, តាយ បដិញ្ញាយ ‘‘អាយតិំ សំវរេយ្យាសី’’តិ ករណំ, តំ បដិញ្ញាតករណំ នាម។ សង្ឃាទិសេសេ ហិ បរិវាសាទិយាចនា បដិញ្ញា។ បរិវាសាទីនំ ទានំ បដិញ្ញាតករណំ នាម។ ទ្វេ បក្ខជាតា បន ភណ្ឌនការកា ភិក្ខូ ពហុំ អស្សាមណកំ អជ្ឈាចរិត្វា បុន លជ្ជិធម្មេ ឧប្បន្នេ សចេ មយំ ឥមាហិ អាបត្តីហិ អញ្ញមញ្ញំ ការេស្សាម, សិយាបិ តំ អធិករណំ កក្ខឡត្តាយ សំវត្តេយ្យាតិ អញ្ញមញ្ញំ អាបត្តិយា ការាបនេ ទោសំ ទិស្វា យទា តិណវត្ថារកកម្មំ ករោន្តិ, តទា អាបត្តាធិករណំ សម្មុខាវិនយេន ច តិណវត្ថារកេន ច សម្មតិ។

    Puggalassa gaṇassa ca desanākāle saṅghasammukhatā parihāyati. Yā panettha ahaṃ, bhante, itthannāmaṃ āpattiṃ āpannoti ca āma, passāmīti ca paṭiññā, tāya paṭiññāya ‘‘āyatiṃ saṃvareyyāsī’’ti karaṇaṃ, taṃ paṭiññātakaraṇaṃ nāma. Saṅghādisese hi parivāsādiyācanā paṭiññā. Parivāsādīnaṃ dānaṃ paṭiññātakaraṇaṃ nāma. Dve pakkhajātā pana bhaṇḍanakārakā bhikkhū bahuṃ assāmaṇakaṃ ajjhācaritvā puna lajjidhamme uppanne sace mayaṃ imāhi āpattīhi aññamaññaṃ kāressāma, siyāpi taṃ adhikaraṇaṃ kakkhaḷattāya saṃvatteyyāti aññamaññaṃ āpattiyā kārāpane dosaṃ disvā yadā tiṇavatthārakakammaṃ karonti, tadā āpattādhikaraṇaṃ sammukhāvinayena ca tiṇavatthārakena ca sammati.

    តត្ថ ហិ យត្តកា ហត្ថបាសូបគតា ‘‘ន មេតំ ខមតី’’តិ ឯវំ ទិដ្ឋាវិកម្មំ អកត្វា និទ្ទម្បិ ឱក្កន្តា ហោន្តិ, សព្ពេសំ ឋបេត្វា ថុល្លវជ្ជញ្ច គិហិបដិសំយុត្តញ្ច សព្ពាបត្តិយោ វុដ្ឋហន្តិ, ឯវំ អាបត្តាធិករណំ តីហិ សមថេហិ សម្មតិ។ កិច្ចាធិករណំ ឯកេន សមថេន សម្មតិ សម្មុខាវិនយេនេវ។ ឥមានិ ចត្តារិ អធិករណានិ យថានុរូបំ ឥមេហិ សត្តហិ សមថេហិ សម្មន្តិ។ តេន វុត្តំ – ឧប្បន្នុប្បន្នានំ អធិករណានំ សមថាយ វូបសមាយ សម្មុខាវិនយោ ទាតព្ពោ…បេ.… តិណវត្ថារកោតិ។ អយមេត្ថ វិនិច្ឆយនយោ។ វិត្ថារោ បន សមថក្ខន្ធកេ អាគតោយេវ។ វិនិច្ឆយោបិស្ស សមន្តបាសាទិកាយំ វុត្តោ។

    Tattha hi yattakā hatthapāsūpagatā ‘‘na metaṃ khamatī’’ti evaṃ diṭṭhāvikammaṃ akatvā niddampi okkantā honti, sabbesaṃ ṭhapetvā thullavajjañca gihipaṭisaṃyuttañca sabbāpattiyo vuṭṭhahanti, evaṃ āpattādhikaraṇaṃ tīhi samathehi sammati. Kiccādhikaraṇaṃ ekena samathena sammati sammukhāvinayeneva. Imāni cattāri adhikaraṇāni yathānurūpaṃ imehi sattahi samathehi sammanti. Tena vuttaṃ – uppannuppannānaṃ adhikaraṇānaṃ samathāya vūpasamāya sammukhāvinayo dātabbo…pe… tiṇavatthārakoti. Ayamettha vinicchayanayo. Vitthāro pana samathakkhandhake āgatoyeva. Vinicchayopissa samantapāsādikāyaṃ vutto.

    ‘‘ឥមេ ខោ, អាវុសោ’’តិអាទិ វុត្តនយេនេវ យោជេតព្ពំ។ ឥតិ ចុទ្ទសន្នំ សត្តកានំ វសេន អដ្ឋនវុតិ បញ្ហេ កថេន្តោ ថេរោ សាមគ្គិរសំ ទស្សេសីតិ។

    ‘‘Ime kho, āvuso’’tiādi vuttanayeneva yojetabbaṃ. Iti cuddasannaṃ sattakānaṃ vasena aṭṭhanavuti pañhe kathento thero sāmaggirasaṃ dassesīti.

    សត្តកវណ្ណនា និដ្ឋិតា។

    Sattakavaṇṇanā niṭṭhitā.

    អដ្ឋកវណ្ណនា

    Aṭṭhakavaṇṇanā

    ៣៣៣. ឥតិ សត្តកវសេន សាមគ្គិរសំ ទស្សេត្វា ឥទានិ អដ្ឋកវសេន ទស្សេតុំ បុន ទេសនំ អារភិ។ តត្ថ មិច្ឆត្តាតិ អយាថាវា មិច្ឆាសភាវា។ សម្មត្តាតិ យាថាវា សម្មាសភាវា។

    333. Iti sattakavasena sāmaggirasaṃ dassetvā idāni aṭṭhakavasena dassetuṃ puna desanaṃ ārabhi. Tattha micchattāti ayāthāvā micchāsabhāvā. Sammattāti yāthāvā sammāsabhāvā.

    ៣៣៤. កុសីតវត្ថូនីតិ កុសីតស្ស អលសស្ស វត្ថូនិ បតិដ្ឋា កោសជ្ជការណានីតិ អត្ថោ។ កម្មំ កត្តព្ពំ ហោតីតិ ចីវរវិចារណាទិកម្មំ កាតព្ពំ ហោតិ។ ន វីរិយំ អារភតីតិ ទុវិធម្បិ វីរិយំ នារភតិ។ អប្បត្តស្សាតិ ឈានវិបស្សនាមគ្គផលធម្មស្ស អប្បត្តស្ស បត្តិយា។ អនធិគតស្សាតិ តស្សេវ អនធិគតស្ស អធិគមត្ថាយ។ អសច្ឆិកតស្សាតិ តស្សេវ អបច្ចក្ខកតស្ស សច្ឆិករណត្ថាយ។ ឥទំ បឋមន្តិ ឥទំ ហន្ទាហំ និបជ្ជាមីតិ ឯវំ ឱសីទនំ បឋមំ កុសីតវត្ថុ។ ឥមិនា នយេន សព្ពត្ថ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ ‘‘មាសាចិតំ មញ្ញេ’’តិ ឯត្ថ បន មាសាចិតំ នាម តិន្តមាសោ។ យថា តិន្តមាសោ គរុកោ ហោតិ, ឯវំ គរុកោតិ អធិប្បាយោ។ គិលានា វុដ្ឋិតោ ហោតីតិ គិលានោ ហុត្វា បច្ឆា វុដ្ឋិតោ ហោតិ។

    334.Kusītavatthūnīti kusītassa alasassa vatthūni patiṭṭhā kosajjakāraṇānīti attho. Kammaṃ kattabbaṃ hotīti cīvaravicāraṇādikammaṃ kātabbaṃ hoti. Na vīriyaṃ ārabhatīti duvidhampi vīriyaṃ nārabhati. Appattassāti jhānavipassanāmaggaphaladhammassa appattassa pattiyā. Anadhigatassāti tasseva anadhigatassa adhigamatthāya. Asacchikatassāti tasseva apaccakkhakatassa sacchikaraṇatthāya. Idaṃ paṭhamanti idaṃ handāhaṃ nipajjāmīti evaṃ osīdanaṃ paṭhamaṃ kusītavatthu. Iminā nayena sabbattha attho veditabbo. ‘‘Māsācitaṃ maññe’’ti ettha pana māsācitaṃ nāma tintamāso. Yathā tintamāso garuko hoti, evaṃ garukoti adhippāyo. Gilānā vuṭṭhito hotīti gilāno hutvā pacchā vuṭṭhito hoti.

    ៣៣៥. អារម្ភវត្ថូនីតិ វីរិយការណានិ។ តេសម្បិ ឥមិនាវ នយេន អត្ថោ វេទិតព្ពោ។

    335.Ārambhavatthūnīti vīriyakāraṇāni. Tesampi imināva nayena attho veditabbo.

    ៣៣៦. ទានវត្ថូនីតិ ទានការណានិ។ អាសជ្ជ ទានំ ទេតីតិ បត្វា ទានំ ទេតិ។ អាគតំ ទិស្វាវ មុហុត្តំយេវ និសីទាបេត្វា សក្ការំ កត្វា ទានំ ទេតិ, ទស្សាមិ ទស្សាមីតិ ន កិលមេតិ។ ឥតិ ឯត្ថ អាសាទនំ ទានការណំ នាម ហោតិ។ ភយា ទានំ ទេតីតិអាទីសុបិ ភយាទីនិ ទានការណានីតិ វេទិតព្ពានិ។ តត្ថ ភយំ នាម អយំ អទាយកោ អការកោតិ គរហាភយំ វា អបាយភយំ វា។ អទាសិ មេតិ មយ្ហំ បុព្ពេ ឯស ឥទំ នាម អទាសីតិ ទេតិ។ ទស្សតិ មេតិ អនាគតេ ឥទំ នាម ទស្សតីតិ ទេតិ។ សាហុ ទានន្តិ ទានំ នាម សាធុ សុន្ទរំ, ពុទ្ធាទីហិ បណ្ឌិតេហិ បសត្ថន្តិ ទេតិ។ ចិត្តាលង្ការចិត្តបរិក្ខារត្ថំ ទានំ ទេតីតិ សមថវិបស្សនាចិត្តស្ស អលង្ការត្ថញ្ចេវ បរិវារត្ថញ្ច ទេតិ។ ទានញ្ហិ ចិត្តំ មុទុកំ ករោតិ។ យេន លទ្ធំ ហោតិ, សោបិ លទ្ធំ មេតិ មុទុចិត្តោ ហោតិ, យេន ទិន្នំ, សោបិ ទិន្នំ មយាតិ មុទុចិត្តោ ហោតិ, ឥតិ ឧភិន្នម្បិ ចិត្តំ មុទុកំ ករោតិ, តេនេវ ‘‘អទន្តទមនំ ទាន’’ន្តិ វុច្ចតិ។ យថាហ –

    336.Dānavatthūnīti dānakāraṇāni. Āsajja dānaṃ detīti patvā dānaṃ deti. Āgataṃ disvāva muhuttaṃyeva nisīdāpetvā sakkāraṃ katvā dānaṃ deti, dassāmi dassāmīti na kilameti. Iti ettha āsādanaṃ dānakāraṇaṃ nāma hoti. Bhayā dānaṃ detītiādīsupi bhayādīni dānakāraṇānīti veditabbāni. Tattha bhayaṃ nāma ayaṃ adāyako akārakoti garahābhayaṃ vā apāyabhayaṃ vā. Adāsi meti mayhaṃ pubbe esa idaṃ nāma adāsīti deti. Dassati meti anāgate idaṃ nāma dassatīti deti. Sāhu dānanti dānaṃ nāma sādhu sundaraṃ, buddhādīhi paṇḍitehi pasatthanti deti. Cittālaṅkāracittaparikkhāratthaṃ dānaṃ detīti samathavipassanācittassa alaṅkāratthañceva parivāratthañca deti. Dānañhi cittaṃ mudukaṃ karoti. Yena laddhaṃ hoti, sopi laddhaṃ meti muducitto hoti, yena dinnaṃ, sopi dinnaṃ mayāti muducitto hoti, iti ubhinnampi cittaṃ mudukaṃ karoti, teneva ‘‘adantadamanaṃ dāna’’nti vuccati. Yathāha –

    ‘‘អទន្តទមនំ ទានំ, អទានំ ទន្តទូសកំ;

    ‘‘Adantadamanaṃ dānaṃ, adānaṃ dantadūsakaṃ;

    ទានេន បិយវាចាយ, ឧន្នមន្តិ នមន្តិ ចា’’តិ។

    Dānena piyavācāya, unnamanti namanti cā’’ti.

    ឥមេសុ បន អដ្ឋសុ ទានេសុ ចិត្តាលង្ការទានមេវ ឧត្តមំ។

    Imesu pana aṭṭhasu dānesu cittālaṅkāradānameva uttamaṃ.

    ៣៣៧. ទានូបបត្តិយោតិ ទានបច្ចយា ឧបបត្តិយោ។ ទហតីតិ ឋបេតិ។ អធិដ្ឋាតីតិ តស្សេវ វេវចនំ។ ភាវេតីតិ វឌ្ឍេតិ។ ហីនេ វិមុត្តន្តិ ហីនេសុ បញ្ចកាមគុណេសុ វិមុត្តំ។ ឧត្តរិ អភាវិតន្តិ តតោ ឧត្តរិ មគ្គផលត្ថាយ អភាវិតំ។ តត្រូបបត្តិយា សំវត្តតីតិ យំ បត្ថេត្វា កុសលំ កតំ, តត្ថ តត្ថ និព្ពត្តនត្ថាយ សំវត្តតិ។

    337.Dānūpapattiyoti dānapaccayā upapattiyo. Dahatīti ṭhapeti. Adhiṭṭhātīti tasseva vevacanaṃ. Bhāvetīti vaḍḍheti. Hīne vimuttanti hīnesu pañcakāmaguṇesu vimuttaṃ. Uttari abhāvitanti tato uttari maggaphalatthāya abhāvitaṃ. Tatrūpapattiyā saṃvattatīti yaṃ patthetvā kusalaṃ kataṃ, tattha tattha nibbattanatthāya saṃvattati.

    វីតរាគស្សាតិ មគ្គេន វា សមុច្ឆិន្នរាគស្ស សមាបត្តិយា វា វិក្ខម្ភិតរាគស្ស។ ទានមត្តេនេវ ហិ ព្រហ្មលោកេ និព្ពត្តិតុំ ន សក្កា។ ទានំ បន សមាធិវិបស្សនាចិត្តស្ស អលង្ការោ បរិវារោ ហោតិ។ តតោ ទានេន មុទុចិត្តោ ព្រហ្មវិហារេ ភាវេត្វា ព្រហ្មលោកេ និព្ពត្តតិ។ តេន វុត្តំ ‘‘វីតរាគស្ស នោ សរាគស្សា’’តិ។

    Vītarāgassāti maggena vā samucchinnarāgassa samāpattiyā vā vikkhambhitarāgassa. Dānamatteneva hi brahmaloke nibbattituṃ na sakkā. Dānaṃ pana samādhivipassanācittassa alaṅkāro parivāro hoti. Tato dānena muducitto brahmavihāre bhāvetvā brahmaloke nibbattati. Tena vuttaṃ ‘‘vītarāgassa no sarāgassā’’ti.

    ខត្តិយានំ បរិសា ខត្តិយបរិសា, សមូហោតិ អត្ថោ។ ឯស នយោ សព្ពត្ថ។

    Khattiyānaṃ parisā khattiyaparisā, samūhoti attho. Esa nayo sabbattha.

    លោកស្ស ធម្មា លោកធម្មា។ ឯតេហិ មុត្តោ នាម នត្ថិ, ពុទ្ធានម្បិ ហោន្តិយេវ។ វុត្តម្បិ ចេតំ – ‘‘អដ្ឋិមេ, ភិក្ខវេ, លោកធម្មា លោកំ អនុបរិវត្តន្តិ, លោកោ ច អដ្ឋ លោកធម្មេ អនុបរិវត្តតី’’តិ (អ. និ. ៨.៥)។ លាភោ អលាភោតិ លាភេ អាគតេ អលាភោ អាគតោ ឯវាតិ វេទិតព្ពោ។ យសាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។

    Lokassa dhammā lokadhammā. Etehi mutto nāma natthi, buddhānampi hontiyeva. Vuttampi cetaṃ – ‘‘aṭṭhime, bhikkhave, lokadhammā lokaṃ anuparivattanti, loko ca aṭṭha lokadhamme anuparivattatī’’ti (a. ni. 8.5). Lābho alābhoti lābhe āgate alābho āgato evāti veditabbo. Yasādīsupi eseva nayo.

    ៣៣៨. អភិភាយតនវិមោក្ខកថា ហេដ្ឋា កថិតា ឯវ។

    338. Abhibhāyatanavimokkhakathā heṭṭhā kathitā eva.

    ‘‘ឥមេ ខោ, អាវុសោ’’តិអាទិ វុត្តនយេនេវ យោជេតព្ពំ។ ឥតិ ឯកាទសន្នំ អដ្ឋកានំ វសេន អដ្ឋាសីតិ បញ្ហេ កថេន្តោ ថេរោ សាមគ្គិរសំ ទស្សេសីតិ។

    ‘‘Ime kho, āvuso’’tiādi vuttanayeneva yojetabbaṃ. Iti ekādasannaṃ aṭṭhakānaṃ vasena aṭṭhāsīti pañhe kathento thero sāmaggirasaṃ dassesīti.

    អដ្ឋកវណ្ណនា និដ្ឋិតា។

    Aṭṭhakavaṇṇanā niṭṭhitā.

    នវកវណ្ណនា

    Navakavaṇṇanā

    ៣៤០. ឥតិ អដ្ឋកវសេន សាមគ្គិរសំ ទស្សេត្វា ឥទានិ នវកវសេន ទស្សេតុំ បុន ទេសនំ អារភិ។ តត្ថ អាឃាតវត្ថូនីតិ អាឃាតការណានិ។ អាឃាតំ ពន្ធតីតិ កោបំ ពន្ធតិ ករោតិ ឧប្បាទេតិ។

    340. Iti aṭṭhakavasena sāmaggirasaṃ dassetvā idāni navakavasena dassetuṃ puna desanaṃ ārabhi. Tattha āghātavatthūnīti āghātakāraṇāni. Āghātaṃ bandhatīti kopaṃ bandhati karoti uppādeti.

    តំ កុតេត្ថ លព្ភាតិ តំ អនត្ថចរណំ មា អហោសីតិ ឯតស្មិំ បុគ្គលេ កុតោ លព្ភា, កេន ការណេន សក្កា លទ្ធុំ ? បរោ នាម បរស្ស អត្តនោ ចិត្តរុចិយា អនត្ថំ ករោតីតិ ឯវំ ចិន្តេត្វា អាឃាតំ បដិវិនោទេតិ។ អថ វា សចាហំ បដិកោបំ ករេយ្យំ, តំ កោបករណំ ឯត្ថ បុគ្គលេ កុតោ លព្ភា, កេន ការណេន លទ្ធព្ពន្តិ អត្ថោ។ កុតោ លាភាតិបិ បាឋោ, សចាហំ ឯត្ថ កោបំ ករេយ្យំ, តស្មិំ មេ កោបករណេ កុតោ លាភា, លាភា នាម កេ សិយុន្តិ អត្ថោ។ ឥមស្មិញ្ច អត្ថេ តន្តិ និបាតមត្តមេវ ហោតិ។

    Taṃ kutettha labbhāti taṃ anatthacaraṇaṃ mā ahosīti etasmiṃ puggale kuto labbhā, kena kāraṇena sakkā laddhuṃ ? Paro nāma parassa attano cittaruciyā anatthaṃ karotīti evaṃ cintetvā āghātaṃ paṭivinodeti. Atha vā sacāhaṃ paṭikopaṃ kareyyaṃ, taṃ kopakaraṇaṃ ettha puggale kuto labbhā, kena kāraṇena laddhabbanti attho. Kuto lābhātipi pāṭho, sacāhaṃ ettha kopaṃ kareyyaṃ, tasmiṃ me kopakaraṇe kuto lābhā, lābhā nāma ke siyunti attho. Imasmiñca atthe tanti nipātamattameva hoti.

    ៣៤១. សត្តាវាសាតិ សត្តានំ អាវាសា, វសនដ្ឋានានីតិ អត្ថោ។ តត្ថ សុទ្ធាវាសាបិ សត្តាវាសោវ, អសព្ពកាលិកត្តា បន ន គហិតា។ សុទ្ធាវាសា ហិ ពុទ្ធានំ ខន្ធាវារសទិសា។ អសង្ខ្យេយ្យកប្បេ ពុទ្ធេសុ អនិព្ពត្តន្តេសុ តំ ឋានំ សុញ្ញំ ហោតីតិ អសព្ពកាលិកត្តា ន គហិតា។ សេសមេត្ថ យំ វត្តព្ពំ, តំ ហេដ្ឋា វុត្តមេវ។

    341.Sattāvāsāti sattānaṃ āvāsā, vasanaṭṭhānānīti attho. Tattha suddhāvāsāpi sattāvāsova, asabbakālikattā pana na gahitā. Suddhāvāsā hi buddhānaṃ khandhāvārasadisā. Asaṅkhyeyyakappe buddhesu anibbattantesu taṃ ṭhānaṃ suññaṃ hotīti asabbakālikattā na gahitā. Sesamettha yaṃ vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā vuttameva.

    ៣៤២. អក្ខណេសុ ធម្មោ ច ទេសិយតីតិ ចតុសច្ចធម្មោ ទេសិយតិ។ ឱបសមិកោតិ កិលេសូបសមករោ។ បរិនិព្ពានិកោតិ កិលេសបរិនិព្ពានេន បរិនិព្ពានាវហោ។ សម្ពោធគាមីតិ ចតុមគ្គញាណបដិវេធគាមី។ អញ្ញតរន្តិ អសញ្ញភវំ វា អរូបភវំ វា។

    342. Akkhaṇesu dhammo ca desiyatīti catusaccadhammo desiyati. Opasamikoti kilesūpasamakaro. Parinibbānikoti kilesaparinibbānena parinibbānāvaho. Sambodhagāmīti catumaggañāṇapaṭivedhagāmī. Aññataranti asaññabhavaṃ vā arūpabhavaṃ vā.

    ៣៤៣. អនុបុព្ពវិហារាតិ អនុបដិបាដិយា សមាបជ្ជិតព្ពវិហារា។

    343.Anupubbavihārāti anupaṭipāṭiyā samāpajjitabbavihārā.

    ៣៤៤. អនុបុព្ពនិរោធាតិ អនុបដិបាដិយា និរោធា។

    344.Anupubbanirodhāti anupaṭipāṭiyā nirodhā.

    ‘‘ឥមេ, ខោ អាវុសោ’’តិអាទិ វុត្តនយេនេវ យោជេតព្ពំ។ ឥតិ ឆន្នំ នវកានំ វសេន ចតុបណ្ណាស បញ្ហេ កថេន្តោ ថេរោ សាមគ្គិរសំ ទស្សេសីតិ។

    ‘‘Ime, kho āvuso’’tiādi vuttanayeneva yojetabbaṃ. Iti channaṃ navakānaṃ vasena catupaṇṇāsa pañhe kathento thero sāmaggirasaṃ dassesīti.

    នវកវណ្ណនា និដ្ឋិតា។

    Navakavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ទសកវណ្ណនា

    Dasakavaṇṇanā

    ៣៤៥. ឥតិ នវកវសេន សាមគ្គិរសំ ទស្សេត្វា ឥទានិ ទសកវសេន ទស្សេតុំ បុន ទេសនំ អារភិ។ តត្ថ នាថករណាតិ ‘‘សនាថា, ភិក្ខវេ, វិហរថ មា អនាថា, ទស ឥមេ, ភិក្ខវេ, ធម្មា នាថករណា’’តិ (អ. និ. ១០.១៨) ឯវំ អក្ខាតា អត្តនោ បតិដ្ឋាករា ធម្មា។

    345. Iti navakavasena sāmaggirasaṃ dassetvā idāni dasakavasena dassetuṃ puna desanaṃ ārabhi. Tattha nāthakaraṇāti ‘‘sanāthā, bhikkhave, viharatha mā anāthā, dasa ime, bhikkhave, dhammā nāthakaraṇā’’ti (a. ni. 10.18) evaṃ akkhātā attano patiṭṭhākarā dhammā.

    កល្យាណមិត្តោតិអាទីសុ សីលាទិគុណសម្បន្នា កល្យាណា អស្ស មិត្តាតិ កល្យាណមិត្តោ។ តេ ចស្ស ឋាននិសជ្ជាទីសុ សហ អយនតោ សហាយាតិ កល្យាណសហាយោ។ ចិត្តេន ចេវ កាយេន ច កល្យាណមិត្តេសុ ឯវ សម្បវង្កោ ឱនតោតិ កល្យាណសម្បវង្កោ។ សុវចោ ហោតីតិ សុខេន វត្តព្ពោ ហោតិ សុខេន អនុសាសិតព្ពោ។ ខមោតិ គាឡ្ហេន ផរុសេន កក្ខឡេន វុច្ចមានោ ខមតិ, ន កុប្បតិ។ បទក្ខិណគ្គាហី អនុសាសនិន្តិ យថា ឯកច្ចោ ឱវទិយមានោ វាមតោ គណ្ហាតិ, បដិប្ផរតិ វា អសុណន្តោ វា គច្ឆតិ, ឯវំ អកត្វា ‘‘ឱវទថ, ភន្តេ , អនុសាសថ, តុម្ហេសុ អនោវទន្តេសុ កោ អញ្ញោ ឱវទិស្សតី’’តិ បទក្ខិណំ គណ្ហាតិ។

    Kalyāṇamittotiādīsu sīlādiguṇasampannā kalyāṇā assa mittāti kalyāṇamitto. Te cassa ṭhānanisajjādīsu saha ayanato sahāyāti kalyāṇasahāyo. Cittena ceva kāyena ca kalyāṇamittesu eva sampavaṅko onatoti kalyāṇasampavaṅko. Suvacohotīti sukhena vattabbo hoti sukhena anusāsitabbo. Khamoti gāḷhena pharusena kakkhaḷena vuccamāno khamati, na kuppati. Padakkhiṇaggāhī anusāsaninti yathā ekacco ovadiyamāno vāmato gaṇhāti, paṭippharati vā asuṇanto vā gacchati, evaṃ akatvā ‘‘ovadatha, bhante , anusāsatha, tumhesu anovadantesu ko añño ovadissatī’’ti padakkhiṇaṃ gaṇhāti.

    ឧច្ចាវចានីតិ ឧច្ចានិ ច អវចានិ ច។ កិំ ករណីយានីតិ កិំ ករោមីតិ ឯវំ វត្វា កត្តព្ពកម្មានិ។ តត្ថ ឧច្ចកម្មានិ នាម ចីវរស្ស ករណំ រជនំ ចេតិយេ សុធាកម្មំ ឧបោសថាគារចេតិយឃរពោធិយឃរេសុ កត្តព្ពន្តិ ឯវមាទិ។ អវចកម្មំ នាម បាទធោវនមក្ខនាទិខុទ្ទកកម្មំ។ តត្រុបាយាយាតិ តត្រុបគមនីយា។ អលំ កាតុន្តិ កាតុំ សមត្ថោ ហោតិ។ អលំ សំវិធាតុន្តិ វិចារេតុំ សមត្ថោ។

    Uccāvacānīti uccāni ca avacāni ca. Kiṃ karaṇīyānīti kiṃ karomīti evaṃ vatvā kattabbakammāni. Tattha uccakammāni nāma cīvarassa karaṇaṃ rajanaṃ cetiye sudhākammaṃ uposathāgāracetiyagharabodhiyagharesu kattabbanti evamādi. Avacakammaṃ nāma pādadhovanamakkhanādikhuddakakammaṃ. Tatrupāyāyāti tatrupagamanīyā. Alaṃ kātunti kātuṃ samattho hoti. Alaṃ saṃvidhātunti vicāretuṃ samattho.

    ធម្មេ អស្ស កាមោ សិនេហោតិ ធម្មកាមោ, តេបិដកំ ពុទ្ធវចនំ បិយាយតីតិ អត្ថោ។ បិយសមុទាហារោតិ បរស្មិំ កថេន្តេ សក្កច្ចំ សុណាតិ, សយញ្ច បរេសំ ទេសេតុកាមោ ហោតីតិ អត្ថោ។ ‘‘អភិធម្មេ អភិវិនយេ’’តិ ឯត្ថ ធម្មោ អភិធម្មោ, វិនយោ អភិវិនយោតិ ចតុក្កំ វេទិតព្ពំ។ តត្ថ ធម្មោតិ សុត្តន្តបិដកំ។ អភិធម្មោតិ សត្ត បករណានិ។ វិនយោតិ ឧភតោវិភង្គា។ អភិវិនយោតិ ខន្ធកបរិវារា។ អថ វា សុត្តន្តបិដកម្បិ អភិធម្មបិដកម្បិ ធម្មោ ឯវ។ មគ្គផលានិ អភិធម្មោ។ សកលំ វិនយបិដកំ វិនយោ។ កិលេសវូបសមការណំ អភិវិនយោ។ ឥតិ សព្ពស្មិម្បិ ឯត្ថ ធម្មេ អភិធម្មេ វិនយេ អភិវិនយេ ច។ ឧឡារបាមោជ្ជោតិ ពហុលបាមោជ្ជោ ហោតីតិ អត្ថោ។

    Dhamme assa kāmo sinehoti dhammakāmo, tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ piyāyatīti attho. Piyasamudāhāroti parasmiṃ kathente sakkaccaṃ suṇāti, sayañca paresaṃ desetukāmo hotīti attho. ‘‘Abhidhamme abhivinaye’’ti ettha dhammo abhidhammo, vinayo abhivinayoti catukkaṃ veditabbaṃ. Tattha dhammoti suttantapiṭakaṃ. Abhidhammoti satta pakaraṇāni. Vinayoti ubhatovibhaṅgā. Abhivinayoti khandhakaparivārā. Atha vā suttantapiṭakampi abhidhammapiṭakampi dhammo eva. Maggaphalāni abhidhammo. Sakalaṃ vinayapiṭakaṃ vinayo. Kilesavūpasamakāraṇaṃ abhivinayo. Iti sabbasmimpi ettha dhamme abhidhamme vinaye abhivinaye ca. Uḷārapāmojjoti bahulapāmojjo hotīti attho.

    កុសលេសុ ធម្មេសូតិ ការណត្ថេ ភុម្មំ, ចតុភូមកកុសលធម្មការណា, តេសំ អធិគមត្ថាយ អនិក្ខិត្តធុរោ ហោតីតិ អត្ថោ។

    Kusalesudhammesūti kāraṇatthe bhummaṃ, catubhūmakakusaladhammakāraṇā, tesaṃ adhigamatthāya anikkhittadhuro hotīti attho.

    ៣៤៦. កសិណទសកេ សកលដ្ឋេន កសិណានិ។ តទារម្មណានំ ធម្មានំ ខេត្តដ្ឋេន វា អធិដ្ឋានដ្ឋេន វា អាយតនានិ។ ឧទ្ធន្តិ ឧបរិ គគនតលាភិមុខំ។ អធោតិ ហេដ្ឋា ភូមិតលាភិមុខំ។ តិរិយន្តិ ខេត្តមណ្ឌលមិវ សមន្តា បរិច្ឆិន្ទិត្វា។ ឯកច្ចោ ហិ ឧទ្ធមេវ កសិណំ វឌ្ឍេតិ, ឯកច្ចោ អធោ, ឯកច្ចោ សមន្តតោ។ តេន តេន វា ការណេន ឯវំ បសារេតិ អាលោកមិវ រូបទស្សនកាមោ។ តេន វុត្តំ ‘‘បថវីកសិណមេកោ សញ្ជានាតិ ឧទ្ធំ អធោ តិរិយ’’ន្តិ។ អទ្វយន្តិ ឥទំ បន ឯកស្ស អញ្ញភាវានុបគមនត្ថំ វុត្តំ។ យថា ហិ ឧទកំ បវិដ្ឋស្ស សព្ពទិសាសុ ឧទកមេវ ហោតិ, ន អញ្ញំ, ឯវមេវ បថវីកសិណំ បថវីកសិណមេវ ហោតិ , នត្ថិ តស្ស អញ្ញោ កសិណសម្ភេទោតិ។ ឯស នយោ សព្ពត្ថ។ អប្បមាណន្តិ ឥទំ តស្ស តស្ស ផរណអប្បមាណវសេន វុត្តំ។ តញ្ហិ ចេតសា ផរន្តោ សកលមេវ ផរតិ, ន ‘‘អយមស្ស អាទិ, ឥទំ មជ្ឈ’’ន្តិ បមាណំ គណ្ហាតីតិ។ វិញ្ញាណកសិណន្តិ ចេត្ថ កសិណុគ្ឃាដិមាកាសេ បវត្តវិញ្ញាណំ។ តត្ថ កសិណវសេន កសិណុគ្ឃាដិមាកាសេ កសិណុគ្ឃាដិមាកាសវសេន តត្ថ បវត្តវិញ្ញាណេ ឧទ្ធំ អធោ តិរិយតា វេទិតព្ពា។ អយមេត្ថ សង្ខេបោ។ កម្មដ្ឋានភាវនានយេន បនេតានិ បថវីកសិណាទីនិ វិត្ថារតោ វិសុទ្ធិមគ្គេ វុត្តានេវ។

    346. Kasiṇadasake sakalaṭṭhena kasiṇāni. Tadārammaṇānaṃ dhammānaṃ khettaṭṭhena vā adhiṭṭhānaṭṭhena vā āyatanāni. Uddhanti upari gaganatalābhimukhaṃ. Adhoti heṭṭhā bhūmitalābhimukhaṃ. Tiriyanti khettamaṇḍalamiva samantā paricchinditvā. Ekacco hi uddhameva kasiṇaṃ vaḍḍheti, ekacco adho, ekacco samantato. Tena tena vā kāraṇena evaṃ pasāreti ālokamiva rūpadassanakāmo. Tena vuttaṃ ‘‘pathavīkasiṇameko sañjānāti uddhaṃ adho tiriya’’nti. Advayanti idaṃ pana ekassa aññabhāvānupagamanatthaṃ vuttaṃ. Yathā hi udakaṃ paviṭṭhassa sabbadisāsu udakameva hoti, na aññaṃ, evameva pathavīkasiṇaṃ pathavīkasiṇameva hoti , natthi tassa añño kasiṇasambhedoti. Esa nayo sabbattha. Appamāṇanti idaṃ tassa tassa pharaṇaappamāṇavasena vuttaṃ. Tañhi cetasā pharanto sakalameva pharati, na ‘‘ayamassa ādi, idaṃ majjha’’nti pamāṇaṃ gaṇhātīti. Viññāṇakasiṇanti cettha kasiṇugghāṭimākāse pavattaviññāṇaṃ. Tattha kasiṇavasena kasiṇugghāṭimākāse kasiṇugghāṭimākāsavasena tattha pavattaviññāṇe uddhaṃ adho tiriyatā veditabbā. Ayamettha saṅkhepo. Kammaṭṭhānabhāvanānayena panetāni pathavīkasiṇādīni vitthārato visuddhimagge vuttāneva.

    អកុសលកម្មបថទសកវណ្ណនា

    Akusalakammapathadasakavaṇṇanā

    ៣៤៧. កម្មបថេសុ កម្មានេវ សុគតិទុគ្គតីនំ បថភូតត្តា កម្មបថា នាម។ តេសុ បាណាតិបាតោ អទិន្នាទានំ មុសាវាទាទយោ ច ចត្តារោ ព្រហ្មជាលេ វិត្ថារិតា ឯវ។ កាមេសុមិច្ឆាចារោតិ ឯត្ថ បន កាមេសូតិ មេថុនសមាចារេសុ មេថុនវត្ថូសុ វា។ មិច្ឆាចារោតិ ឯកន្តនិន្ទិតោ លាមកាចារោ។ លក្ខណតោ បន អសទ្ធម្មាធិប្បាយេន កាយទ្វារប្បវត្តា អគមនីយដ្ឋានវីតិក្កមចេតនា កាមេសុមិច្ឆាចារោ។

    347. Kammapathesu kammāneva sugatiduggatīnaṃ pathabhūtattā kammapathā nāma. Tesu pāṇātipāto adinnādānaṃ musāvādādayo ca cattāro brahmajāle vitthāritā eva. Kāmesumicchācāroti ettha pana kāmesūti methunasamācāresu methunavatthūsu vā. Micchācāroti ekantanindito lāmakācāro. Lakkhaṇato pana asaddhammādhippāyena kāyadvārappavattā agamanīyaṭṭhānavītikkamacetanā kāmesumicchācāro.

    តត្ថ អគមនីយដ្ឋានំ នាម បុរិសានំ តាវ មាតុរក្ខិតា, បិតុរក្ខិតា, មាតាបិតុរក្ខិតា, ភាតុរក្ខិតា, ភគិនិរក្ខិតា, ញាតិរក្ខិតា, គោត្តរក្ខិតា, ធម្មរក្ខិតា, សារក្ខា, សបរិទណ្ឌាតិ មាតុរក្ខិតាទយោ ទស។ ធនក្កីតា, ឆន្ទវាសិនី, ភោគវាសិនី, បដវាសិនី, ឱទបត្តកិនី, ឱភតចុម្ពដា, ទាសី ច ភរិយា ច, កម្មការី ច ភរិយា ច, ធជាហដា, មុហុត្តិកាតិ ឯតា ធនក្កីតាទយោ ទសាតិ វីសតិ។ ឥត្ថីសុ បន ទ្វិន្នំ សារក្ខសបរិទណ្ឌានំ ទសន្នញ្ច ធនក្កីតាទីនន្តិ ទ្វាទសន្នំ ឥត្ថីនំ អញ្ញេ បុរិសា។ ឥទំ អគមនីយដ្ឋានំ នាម។ សោ បនេស មិច្ឆាចារោ សីលាទិគុណរហិតេ អគមនីយដ្ឋានេ អប្បសាវជ្ជោ។ សីលាទិគុណសម្បន្នេ មហាសាវជ្ជោ។ តស្ស ចត្តារោ សម្ភារា អគមនីយវត្ថុ, តស្មិំ សេវនចិត្តំ, សេវនប្បយោគោ, មគ្គេនមគ្គប្បដិបត្តិអធិវាសនន្តិ។ ឯកោ បយោគោ សាហត្ថិកោ ឯវ។

    Tattha agamanīyaṭṭhānaṃ nāma purisānaṃ tāva māturakkhitā, piturakkhitā, mātāpiturakkhitā, bhāturakkhitā, bhaginirakkhitā, ñātirakkhitā, gottarakkhitā, dhammarakkhitā, sārakkhā, saparidaṇḍāti māturakkhitādayo dasa. Dhanakkītā, chandavāsinī, bhogavāsinī, paṭavāsinī, odapattakinī, obhatacumbaṭā, dāsī ca bhariyā ca, kammakārī ca bhariyā ca, dhajāhaṭā, muhuttikāti etā dhanakkītādayo dasāti vīsati. Itthīsu pana dvinnaṃ sārakkhasaparidaṇḍānaṃ dasannañca dhanakkītādīnanti dvādasannaṃ itthīnaṃ aññe purisā. Idaṃ agamanīyaṭṭhānaṃ nāma. So panesa micchācāro sīlādiguṇarahite agamanīyaṭṭhāne appasāvajjo. Sīlādiguṇasampanne mahāsāvajjo. Tassa cattāro sambhārā agamanīyavatthu, tasmiṃ sevanacittaṃ, sevanappayogo, maggenamaggappaṭipattiadhivāsananti. Eko payogo sāhatthiko eva.

    អភិជ្ឈាយតីតិ អភិជ្ឈា, បរភណ្ឌាភិមុខី ហុត្វា តន្និន្នតាយ បវត្តតីតិ អត្ថោ។ សា ‘‘អហោ វត ឥទំ មមស្សា’’តិ ឯវំ បរភណ្ឌាភិជ្ឈាយនលក្ខណា អទិន្នាទានំ វិយ អប្បសាវជ្ជា មហាសាវជ្ជា ច។ តស្សា ទ្វេ សម្ភារា បរភណ្ឌំ, អត្តនោ បរិណាមនញ្ច។ បរភណ្ឌវត្ថុកេ ហិ លោភេ ឧប្បន្នេបិ ន តាវ កម្មបថភេទោ ហោតិ, យាវ ‘‘អហោ វតីទំ មមស្សា’’តិ អត្តនោ ន បរិណាមេតិ។

    Abhijjhāyatīti abhijjhā, parabhaṇḍābhimukhī hutvā tanninnatāya pavattatīti attho. Sā ‘‘aho vata idaṃ mamassā’’ti evaṃ parabhaṇḍābhijjhāyanalakkhaṇā adinnādānaṃ viya appasāvajjā mahāsāvajjā ca. Tassā dve sambhārā parabhaṇḍaṃ, attano pariṇāmanañca. Parabhaṇḍavatthuke hi lobhe uppannepi na tāva kammapathabhedo hoti, yāva ‘‘aho vatīdaṃ mamassā’’ti attano na pariṇāmeti.

    ហិតសុខំ ព្យាបាទយតីតិ ព្យាបាទោ។ សោ បរំ វិនាសាយ មនោបទោសលក្ខណោ ផរុសាវាចា វិយ អប្បសាវជ្ជោ មហាសាវជ្ជោ ច។ តស្ស ទ្វេ សម្ភារា បរសត្តោ ច, តស្ស វិនាសចិន្តា ច។ បរសត្តវត្ថុកេ ហិ កោធេ ឧប្បន្នេបិ ន តាវ កម្មបថភេទោ ហោតិ, យាវ ‘‘អហោ វតាយំ ឧច្ឆិជ្ឈេយ្យ វិនស្សេយ្យា’’តិ តស្ស វិនាសំ ន ចិន្តេតិ។

    Hitasukhaṃ byāpādayatīti byāpādo. So paraṃ vināsāya manopadosalakkhaṇo pharusāvācā viya appasāvajjo mahāsāvajjo ca. Tassa dve sambhārā parasatto ca, tassa vināsacintā ca. Parasattavatthuke hi kodhe uppannepi na tāva kammapathabhedo hoti, yāva ‘‘aho vatāyaṃ ucchijjheyya vinasseyyā’’ti tassa vināsaṃ na cinteti.

    យថាភុច្ចគហណាភាវេន មិច្ឆា បស្សតីតិ មិច្ឆាទិដ្ឋិ។ សា ‘‘នត្ថិ ទិន្ន’’ន្តិអាទិនា នយេន វិបរីតទស្សនលក្ខណា។ សម្ផប្បលាបោ វិយ អប្បសាវជ្ជា មហាសាវជ្ជា ច។ អបិច អនិយតា អប្បសាវជ្ជា, និយតា មហាសាវជ្ជា។ តស្សា ទ្វេ សម្ភារា វត្ថុនោ ច គហិតាការវិបរីតតា, យថា ច តំ គណ្ហាតិ, តថាភាវេន តស្សូបដ្ឋានន្តិ។

    Yathābhuccagahaṇābhāvena micchā passatīti micchādiṭṭhi. Sā ‘‘natthi dinna’’ntiādinā nayena viparītadassanalakkhaṇā. Samphappalāpo viya appasāvajjā mahāsāvajjā ca. Apica aniyatā appasāvajjā, niyatā mahāsāvajjā. Tassā dve sambhārā vatthuno ca gahitākāraviparītatā, yathā ca taṃ gaṇhāti, tathābhāvena tassūpaṭṭhānanti.

    ឥមេសំ បន ទសន្នំ អកុសលកម្មបថានំ ធម្មតោ កោដ្ឋាសតោ អារម្មណតោ វេទនាតោ មូលតោតិ បញ្ចហាការេហិ វិនិច្ឆយោ វេទិតព្ពោ។

    Imesaṃ pana dasannaṃ akusalakammapathānaṃ dhammato koṭṭhāsato ārammaṇato vedanāto mūlatoti pañcahākārehi vinicchayo veditabbo.

    តត្ថ ធម្មតោតិ ឯតេសុ ហិ បដិបាដិយា សត្ត ចេតនាធម្មាវ ហោន្តិ។ អភិជ្ឈាទយោ តយោ ចេតនាសម្បយុត្តា។

    Tattha dhammatoti etesu hi paṭipāṭiyā satta cetanādhammāva honti. Abhijjhādayo tayo cetanāsampayuttā.

    កោដ្ឋាសតោតិ បដិបាដិយា សត្ត, មិច្ឆាទិដ្ឋិ ចាតិ ឥមេ អដ្ឋ កម្មបថា ឯវ ហោន្តិ, នោ មូលានិ។ អភិជ្ឈាព្យាបាទា កម្មបថា ចេវ មូលានិ ច។ អភិជ្ឈា ហិ មូលំ បត្វា លោភោ អកុសលមូលំ ហោតិ។ ព្យាបាទោ ទោសោ អកុសលមូលំ ហោតិ។

    Koṭṭhāsatoti paṭipāṭiyā satta, micchādiṭṭhi cāti ime aṭṭha kammapathā eva honti, no mūlāni. Abhijjhābyāpādā kammapathā ceva mūlāni ca. Abhijjhā hi mūlaṃ patvā lobho akusalamūlaṃ hoti. Byāpādo doso akusalamūlaṃ hoti.

    អារម្មណតោតិ បាណាតិបាតោ ជីវិតិន្ទ្រិយារម្មណតោ សង្ខារារម្មណោ ហោតិ។ អទិន្នាទានំ សត្តារម្មណំ វា សង្ខារារម្មណំ វា, មិច្ឆាចារោ ផោដ្ឋព្ពវសេន សង្ខារារម្មណោ។ ‘‘សត្តារម្មណោ’’តិបិ ឯកេ។ មុសាវាទោ សត្តារម្មណោ វា សង្ខារារម្មណោ វា, តថា បិសុណវាចា។ ផរុសវាចា សត្តារម្មណាវ។ សម្ផប្បលាបោ ទិដ្ឋសុតមុតវិញ្ញាតវសេន សត្តារម្មណោ វា សង្ខារារម្មណោ វា។ តថា អភិជ្ឈា។ ព្យាបាទោ សត្តារម្មណោវ។ មិច្ឆាទិដ្ឋិ តេភូមកធម្មវសេន សង្ខារារម្មណា។

    Ārammaṇatoti pāṇātipāto jīvitindriyārammaṇato saṅkhārārammaṇo hoti. Adinnādānaṃ sattārammaṇaṃ vā saṅkhārārammaṇaṃ vā, micchācāro phoṭṭhabbavasena saṅkhārārammaṇo. ‘‘Sattārammaṇo’’tipi eke. Musāvādo sattārammaṇo vā saṅkhārārammaṇo vā, tathā pisuṇavācā. Pharusavācā sattārammaṇāva. Samphappalāpo diṭṭhasutamutaviññātavasena sattārammaṇo vā saṅkhārārammaṇo vā. Tathā abhijjhā. Byāpādo sattārammaṇova. Micchādiṭṭhi tebhūmakadhammavasena saṅkhārārammaṇā.

    វេទនាតោតិ បាណាតិបាតោ ទុក្ខវេទនោ ហោតិ។ កិញ្ចាបិ ហិ រាជានោ ចោរំ ទិស្វា ហសមានាបិ ‘‘គច្ឆថ នំ ឃាតេថា’’តិ វទន្តិ, សន្និដ្ឋាបកចេតនា បន ទុក្ខសម្បយុត្តាវ ហោតិ។ អទិន្នាទានំ តិវេទនំ។ មិច្ឆាចារោ សុខមជ្ឈត្តវសេន ទ្វិវេទនោ។ សន្និដ្ឋាបកចិត្តេ បន មជ្ឈត្តវេទនោ ន ហោតិ។ មុសាវាទោ តិវេទនោ។ តថា បិសុណវាចា។ ផរុសវាចា ទុក្ខវេទនា។ សម្ផប្បលាបោ តិវេទនោ។ អភិជ្ឈា សុខមជ្ឈត្តវសេន ទ្វិវេទនា តថា មិច្ឆាទិដ្ឋិ។ ព្យាបាទោ ទុក្ខវេទនោ។

    Vedanātoti pāṇātipāto dukkhavedano hoti. Kiñcāpi hi rājāno coraṃ disvā hasamānāpi ‘‘gacchatha naṃ ghātethā’’ti vadanti, sanniṭṭhāpakacetanā pana dukkhasampayuttāva hoti. Adinnādānaṃ tivedanaṃ. Micchācāro sukhamajjhattavasena dvivedano. Sanniṭṭhāpakacitte pana majjhattavedano na hoti. Musāvādo tivedano. Tathā pisuṇavācā. Pharusavācā dukkhavedanā. Samphappalāpo tivedano. Abhijjhā sukhamajjhattavasena dvivedanā tathā micchādiṭṭhi. Byāpādo dukkhavedano.

    មូលតោតិ បាណាតិបាតោ ទោសមោហវសេន ទ្វិមូលកោ ហោតិ។ អទិន្នាទានំ ទោសមោហវសេន វា លោភមោហវសេន វា។ មិច្ឆាចារោ លោភមោហវសេន។ មុសាវាទោ ទោសមោហវសេន វា លោភមោហវសេន វា តថា បិសុណវាចា សម្ផប្បលាបោ ច។ ផរុសវាចា ទោសមោហវសេន។ អភិជ្ឈា មោហវសេន ឯកមូលា។ តថា ព្យាបាទោ។ មិច្ឆាទិដ្ឋិ លោភមោហវសេន ទ្វិមូលាតិ។

    Mūlatoti pāṇātipāto dosamohavasena dvimūlako hoti. Adinnādānaṃ dosamohavasena vā lobhamohavasena vā. Micchācāro lobhamohavasena. Musāvādo dosamohavasena vā lobhamohavasena vā tathā pisuṇavācā samphappalāpo ca. Pharusavācā dosamohavasena. Abhijjhā mohavasena ekamūlā. Tathā byāpādo. Micchādiṭṭhi lobhamohavasena dvimūlāti.

    កុសលកម្មបថទសកវណ្ណនា

    Kusalakammapathadasakavaṇṇanā

    បាណាតិបាតា វេរមណិអាទីនិ សមាទានសម្បត្តសមុច្ឆេទវិរតិវសេន វេទិតព្ពានិ។

    Pāṇātipātā veramaṇiādīni samādānasampattasamucchedavirativasena veditabbāni.

    ធម្មតោ បន ឯតេសុបិ បដិបាដិយា សត្ត ចេតនាបិ វត្តន្តិ វិរតិយោបិ។ អន្តេ តយោ ចេតនាសម្បយុត្តាវ។

    Dhammato pana etesupi paṭipāṭiyā satta cetanāpi vattanti viratiyopi. Ante tayo cetanāsampayuttāva.

    កោដ្ឋាសតោតិ បដិបាដិយា សត្ត កម្មបថា ឯវ, នោ មូលានិ។ អន្តេ តយោ កម្មបថា ចេវ មូលានិ ច។ អនភិជ្ឈា ហិ មូលំ បត្វា អលោភោ កុសលមូលំ ហោតិ។ អព្យាបាទោ អទោសោ កុសលមូលំ។ សម្មាទិដ្ឋិ អមោហោ កុសលមូលំ។

    Koṭṭhāsatoti paṭipāṭiyā satta kammapathā eva, no mūlāni. Ante tayo kammapathā ceva mūlāni ca. Anabhijjhā hi mūlaṃ patvā alobho kusalamūlaṃ hoti. Abyāpādo adoso kusalamūlaṃ. Sammādiṭṭhi amoho kusalamūlaṃ.

    អារម្មណតោតិ បាណាតិបាតាទីនំ អារម្មណានេវ ឯតេសំ អារម្មណានិ។ វីតិក្កមិតព្ពតោយេវ ហិ វេរមណី នាម ហោតិ។ យថា បន និព្ពានារម្មណោ អរិយមគ្គោ កិលេសេ បជហតិ, ឯវំ ជីវិតិន្ទ្រិយាទិអារម្មណាបេតេ កម្មបថា បាណាតិបាតាទីនិ ទុស្សីល្យានិ បជហន្តីតិ វេទិតព្ពា។

    Ārammaṇatoti pāṇātipātādīnaṃ ārammaṇāneva etesaṃ ārammaṇāni. Vītikkamitabbatoyeva hi veramaṇī nāma hoti. Yathā pana nibbānārammaṇo ariyamaggo kilese pajahati, evaṃ jīvitindriyādiārammaṇāpete kammapathā pāṇātipātādīni dussīlyāni pajahantīti veditabbā.

    វេទនាតោតិ សព្ពេ សុខវេទនា ហោន្តិ មជ្ឈត្តវេទនា វា។ កុសលំ បត្វា ហិ ទុក្ខវេទនា នាម នត្ថិ។

    Vedanātoti sabbe sukhavedanā honti majjhattavedanā vā. Kusalaṃ patvā hi dukkhavedanā nāma natthi.

    មូលតោតិ បដិបាដិយា សត្ត ញាណសម្បយុត្តចិត្តេន វិរមន្តស្ស អលោភអទោសអមោហវសេន តិមូលានិ ហោន្តិ, ញាណវិប្បយុត្តចិត្តេន វិរមន្តស្ស ទ្វិមូលានិ។ អនភិជ្ឈា ញាណសម្បយុត្តចិត្តេន វិរមន្តស្ស ទ្វិមូលា, ញាណវិប្បយុត្តចិត្តេន ឯកមូលា។ អលោភោ បន អត្តនាវ អត្តនោ មូលំ ន ហោតិ។ អព្យាបាទេបិ ឯសេវ នយោ។ សម្មាទិដ្ឋិ អលោភាទោសវសេន ទ្វិមូលា ឯវាតិ។

    Mūlatoti paṭipāṭiyā satta ñāṇasampayuttacittena viramantassa alobhaadosaamohavasena timūlāni honti, ñāṇavippayuttacittena viramantassa dvimūlāni. Anabhijjhā ñāṇasampayuttacittena viramantassa dvimūlā, ñāṇavippayuttacittena ekamūlā. Alobho pana attanāva attano mūlaṃ na hoti. Abyāpādepi eseva nayo. Sammādiṭṭhi alobhādosavasena dvimūlā evāti.

    អរិយវាសទសកវណ្ណនា

    Ariyavāsadasakavaṇṇanā

    ៣៤៨. អរិយវាសាតិ អរិយា ឯវ វសិំសុ វសន្តិ វសិស្សន្តិ ឯតេសូតិ អរិយវាសា។ បញ្ចង្គវិប្បហីនោតិ បញ្ចហិ អង្គេហិ វិប្បយុត្តោវ ហុត្វា ខីណាសវោ អវសិ វសតិ វសិស្សតីតិ តស្មា អយំ បញ្ចង្គវិប្បហីនតា, អរិយស្ស វាសត្តា អរិយវាសោតិ វុត្តោ។ ឯស នយោ សព្ពត្ថ។

    348.Ariyavāsāti ariyā eva vasiṃsu vasanti vasissanti etesūti ariyavāsā. Pañcaṅgavippahīnoti pañcahi aṅgehi vippayuttova hutvā khīṇāsavo avasi vasati vasissatīti tasmā ayaṃ pañcaṅgavippahīnatā, ariyassa vāsattā ariyavāsoti vutto. Esa nayo sabbattha.

    ឯវំ ខោ, អាវុសោ, ភិក្ខុ ឆឡង្គសមន្នាគតោ ហោតីតិ ឆឡង្គុបេក្ខាយ សមន្នាគតោ ហោតិ។ ឆឡង្គុបេក្ខា នាម កេតិ? ញាណាទយោ។ ‘‘ញាណ’’ន្តិ វុត្តេ កិរិយតោ ចត្តារិ ញាណសម្បយុត្តចិត្តានិ លព្ភន្តិ។ ‘‘សតតវិហារោ’’តិ វុត្តេ អដ្ឋ មហាចិត្តានិ។ ‘‘រជ្ជនទុស្សនំ នត្ថី’’តិ វុត្តេ ទស ចិត្តានិ លព្ភន្តិ។ សោមនស្សំ អាសេវនវសេន លព្ភតិ។

    Evaṃ kho, āvuso, bhikkhu chaḷaṅgasamannāgato hotīti chaḷaṅgupekkhāya samannāgato hoti. Chaḷaṅgupekkhā nāma keti? Ñāṇādayo. ‘‘Ñāṇa’’nti vutte kiriyato cattāri ñāṇasampayuttacittāni labbhanti. ‘‘Satatavihāro’’ti vutte aṭṭha mahācittāni. ‘‘Rajjanadussanaṃ natthī’’ti vutte dasa cittāni labbhanti. Somanassaṃ āsevanavasena labbhati.

    សតារក្ខេន ចេតសាតិ ខីណាសវស្ស ហិ តីសុ ទ្វារេសុ សព្ពកាលំ សតិ អារក្ខកិច្ចំ សាធេតិ ។ តេនេវស្ស ‘‘ចរតោ ច តិដ្ឋតោ ច សុត្តស្ស ច ជាគរស្ស ច សតតំ សមិតំ ញាណទស្សនំ បច្ចុបដ្ឋិតំ ហោតី’’តិ វុច្ចតិ។

    Satārakkhena cetasāti khīṇāsavassa hi tīsu dvāresu sabbakālaṃ sati ārakkhakiccaṃ sādheti . Tenevassa ‘‘carato ca tiṭṭhato ca suttassa ca jāgarassa ca satataṃ samitaṃ ñāṇadassanaṃ paccupaṭṭhitaṃ hotī’’ti vuccati.

    បុថុសមណព្រាហ្មណានន្តិ ពហូនំ សមណព្រាហ្មណានំ។ ឯត្ថ ច សមណាតិ បព្ពជ្ជុបគតា។ ព្រាហ្មណាតិ ភោវាទិនោ។ បុថុបច្ចេកសច្ចានីតិ ពហូនិ បាដេក្កសច្ចានិ, ឥទមេវ ទស្សនំ សច្ចំ, ឥទមេវ ទស្សនំ សច្ចន្តិ ឯវំ បាដិយេក្កំ គហិតានិ ពហូនិ សច្ចានីតិ អត្ថោ។ នុន្នានីតិ និហតានិ។ បណុន្នានីតិ សុដ្ឋុ និហតានិ។ ចត្តានីតិ វិស្សដ្ឋានិ។ វន្តានីតិ វមិតានិ។ មុត្តានីតិ ឆិន្នពន្ធនានិ កតានិ។ បហីនានីតិ បជហិតានិ។ បដិនិស្សដ្ឋានីតិ យថា ន បុន ចិត្តំ អារុហន្តិ, ឯវំ បដិនិស្សជ្ជិតានិ។ សព្ពានេវ តានិ គហិតគ្គហណស្ស វិស្សដ្ឋភាវវេវចនានិ។

    Puthusamaṇabrāhmaṇānanti bahūnaṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ. Ettha ca samaṇāti pabbajjupagatā. Brāhmaṇāti bhovādino. Puthupaccekasaccānīti bahūni pāṭekkasaccāni, idameva dassanaṃ saccaṃ, idameva dassanaṃ saccanti evaṃ pāṭiyekkaṃ gahitāni bahūni saccānīti attho. Nunnānīti nihatāni. Paṇunnānīti suṭṭhu nihatāni. Cattānīti vissaṭṭhāni. Vantānīti vamitāni. Muttānīti chinnabandhanāni katāni. Pahīnānīti pajahitāni. Paṭinissaṭṭhānīti yathā na puna cittaṃ āruhanti, evaṃ paṭinissajjitāni. Sabbāneva tāni gahitaggahaṇassa vissaṭṭhabhāvavevacanāni.

    សមវយសដ្ឋេសនោតិ ឯត្ថ អវយាតិ អនូនា។ សដ្ឋាតិ វិស្សដ្ឋា។ សម្មា អវយា សដ្ឋា ឯសនា អស្សាតិ សមវយសដ្ឋេសនោ។ សម្មា វិស្សដ្ឋសព្ពឯសនោតិ អត្ថោ។ រាគា ចិត្តំ វិមុត្តន្តិអាទីហិ មគ្គស្ស កិច្ចនិប្ផត្តិ កថិតា។

    Samavayasaṭṭhesanoti ettha avayāti anūnā. Saṭṭhāti vissaṭṭhā. Sammā avayā saṭṭhā esanā assāti samavayasaṭṭhesano. Sammā vissaṭṭhasabbaesanoti attho. Rāgā cittaṃ vimuttantiādīhi maggassa kiccanipphatti kathitā.

    រាគោ មេ បហីនោតិអាទីហិ បច្ចវេក្ខណាយ ផលំ កថិតំ។

    Rāgome pahīnotiādīhi paccavekkhaṇāya phalaṃ kathitaṃ.

    អសេក្ខធម្មទសកវណ្ណនា

    Asekkhadhammadasakavaṇṇanā

    អសេក្ខា សម្មាទិដ្ឋីតិអាទយោ សព្ពេបិ ផលសម្បយុត្តធម្មា ឯវ។ ឯត្ថ ច សម្មាទិដ្ឋិ, សម្មាញាណន្តិ ទ្វីសុ ឋានេសុ បញ្ញាវ កថិតា។ សម្មាវិមុត្តីតិ ឥមិនា បទេន វុត្តាវសេសា។ ផលសមាបត្តិធម្មា សង្គហិតាតិ វេទិតព្ពា។

    Asekkhā sammādiṭṭhītiādayo sabbepi phalasampayuttadhammā eva. Ettha ca sammādiṭṭhi, sammāñāṇanti dvīsu ṭhānesu paññāva kathitā. Sammāvimuttīti iminā padena vuttāvasesā. Phalasamāpattidhammā saṅgahitāti veditabbā.

    ‘‘ឥមេ ខោ, អាវុសោ’’តិអាទិ វុត្តនយេនេវ យោជេតព្ពំ។ ឥតិ ឆន្នំ ទសកានំ វសេន សមសដ្ឋិ បញ្ហេ កថេន្តោ ថេរោ សាមគ្គិរសំ ទស្សេសីតិ។

    ‘‘Ime kho, āvuso’’tiādi vuttanayeneva yojetabbaṃ. Iti channaṃ dasakānaṃ vasena samasaṭṭhi pañhe kathento thero sāmaggirasaṃ dassesīti.

    ទសកវណ្ណនា និដ្ឋិតា។

    Dasakavaṇṇanā niṭṭhitā.

    បញ្ហសមោធានវណ្ណនា

    Pañhasamodhānavaṇṇanā

    ៣៤៩. ឥធ បន ឋត្វា បញ្ហា សមោធានេតព្ពា។ ឥមស្មិញ្ហិ សុត្តេ ឯកកវសេន ទ្វេ បញ្ហា កថិតា។ ទុកវសេន សត្តតិ។ តិកវសេន អសីតិសតំ។ ចតុក្កវសេន ទ្វេសតានិ។ បញ្ចកវសេន តិំសសតំ។ ឆក្កវសេន ពាត្តិំសសតំ។ សត្តកវសេន អដ្ឋនវុតិ។ អដ្ឋកវសេន អដ្ឋាសីតិ។ នវកវសេន ចតុបណ្ណាស។ ទសកវសេន សមសដ្ឋីតិ ឯវំ សហស្សំ ចុទ្ទស បញ្ហា កថិតា។

    349. Idha pana ṭhatvā pañhā samodhānetabbā. Imasmiñhi sutte ekakavasena dve pañhā kathitā. Dukavasena sattati. Tikavasena asītisataṃ. Catukkavasena dvesatāni. Pañcakavasena tiṃsasataṃ. Chakkavasena bāttiṃsasataṃ. Sattakavasena aṭṭhanavuti. Aṭṭhakavasena aṭṭhāsīti. Navakavasena catupaṇṇāsa. Dasakavasena samasaṭṭhīti evaṃ sahassaṃ cuddasa pañhā kathitā.

    ឥមញ្ហិ សុត្តន្តំ ឋបេត្វា តេបិដកេ ពុទ្ធវចនេ អញ្ញោ សុត្តន្តោ ឯវំ ពហុបញ្ហបដិមណ្ឌិតោ នត្ថិ។ ភគវា ឥមំ សុត្តន្តំ អាទិតោ បដ្ឋាយ សកលំ សុត្វា ចិន្តេសិ – ‘‘ធម្មសេនាបតិ សារិបុត្តោ ពុទ្ធពលំ ទីបេត្វា អប្បដិវត្តិយំ សីហនាទំ នទតិ។ សាវកភាសិតោតិ វុត្តេ ឱកប្បនា ន ហោតិ, ជិនភាសិតោតិ វុត្តេ ហោតិ, តស្មា ជិនភាសិតំ កត្វា ទេវមនុស្សានំ ឱកប្បនំ ឥមស្មិំ សុត្តន្តេ ឧប្បាទេស្សាមី’’តិ។ តតោ វុដ្ឋាយ សាធុការំ អទាសិ។ តេន វុត្តំ ‘‘អថ ខោ ភគវា វុដ្ឋហិត្វា អាយស្មន្តំ សារិបុត្តំ អាមន្តេសិ, សាធុ, សាធុ, សារិបុត្ត, សាធុ ខោ ត្វំ សារិបុត្ត, ភិក្ខូនំ សង្គីតិបរិយាយំ អភាសី’’តិ។

    Imañhi suttantaṃ ṭhapetvā tepiṭake buddhavacane añño suttanto evaṃ bahupañhapaṭimaṇḍito natthi. Bhagavā imaṃ suttantaṃ ādito paṭṭhāya sakalaṃ sutvā cintesi – ‘‘dhammasenāpati sāriputto buddhabalaṃ dīpetvā appaṭivattiyaṃ sīhanādaṃ nadati. Sāvakabhāsitoti vutte okappanā na hoti, jinabhāsitoti vutte hoti, tasmā jinabhāsitaṃ katvā devamanussānaṃ okappanaṃ imasmiṃ suttante uppādessāmī’’ti. Tato vuṭṭhāya sādhukāraṃ adāsi. Tena vuttaṃ ‘‘atha kho bhagavā vuṭṭhahitvā āyasmantaṃ sāriputtaṃ āmantesi, sādhu, sādhu, sāriputta, sādhu kho tvaṃ sāriputta, bhikkhūnaṃ saṅgītipariyāyaṃ abhāsī’’ti.

    តត្ថ សង្គីតិបរិយាយន្តិ សាមគ្គិយា ការណំ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – ‘‘សាធុ, ខោ ត្វំ, សារិបុត្ត, មម សព្ពញ្ញុតញ្ញាណេន សំសន្ទិត្វា ភិក្ខូនំ សាមគ្គិរសំ អភាសី’’តិ។ សមនុញ្ញោ សត្ថា អហោសីតិ អនុមោទនេន សមនុញ្ញោ អហោសិ។ ឯត្តកេន អយំ សុត្តន្តោ ជិនភាសិតោ នាម ជាតោ។ ទេសនាបរិយោសានេ ឥមំ សុត្តន្តំ មនសិករោន្តា តេ ភិក្ខូ អរហត្តំ បាបុណិំសូតិ។

    Tattha saṅgītipariyāyanti sāmaggiyā kāraṇaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘sādhu, kho tvaṃ, sāriputta, mama sabbaññutaññāṇena saṃsanditvā bhikkhūnaṃ sāmaggirasaṃ abhāsī’’ti. Samanuñño satthā ahosīti anumodanena samanuñño ahosi. Ettakena ayaṃ suttanto jinabhāsito nāma jāto. Desanāpariyosāne imaṃ suttantaṃ manasikarontā te bhikkhū arahattaṃ pāpuṇiṃsūti.

    សុមង្គលវិលាសិនិយា ទីឃនិកាយដ្ឋកថាយ

    Sumaṅgalavilāsiniyā dīghanikāyaṭṭhakathāya

    សង្គីតិសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។

    Saṅgītisuttavaṇṇanā niṭṭhitā.




    Next: ១១. ទសុត្តរសុត្តវណ្ណនា • 11. Dasuttarasuttavaṇṇanā




    Related texts:



    តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ទីឃនិកាយ • Dīghanikāya / ១០. សង្គីតិសុត្តំ • 10. Saṅgītisuttaṃ

    ដីកា • Tīkā / សុត្តបិដក (ដីកា) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ទីឃនិកាយ (ដីកា) • Dīghanikāya (ṭīkā) / ១០. សង្គីតិសុត្តវណ្ណនា • 10. Saṅgītisuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact