Library / Tipiṭaka / ཏིཔིཊཀ • Tipiṭaka / དཱིགྷནིཀཱཡ (ཊཱིཀཱ) • Dīghanikāya (ṭīkā) |
༡༠. སངྒཱིཏིསུཏྟཝཎྞནཱ
10. Saṅgītisuttavaṇṇanā
༢༩༦. དསསཧསྶཙཀྐཝཱལེ༹ཏི བུདྡྷཁེཏྟབྷཱུཏེ དསསཧསྶཔརིམཱཎེ ཙཀྐཝཱལེ༹། ཏཏྠ ཧི ཨིམསྨིཾ ཙཀྐཝཱལེ༹ དེཝམནུསྶཱཡེཝ ཀཏཱདྷིཀཱརཱ, ཨིཏརེསུ དེཝཱ ཝིསེསབྷཱགིནོ། ཏེན ཝུཏྟཾ ‘‘དསསཧསྶཙཀྐཝཱལེ༹ ཉཱཎཛཱལཾ པཏྠརིཏྭཱ’’ཏི། ཉཱཎཛཱལཔཏྠརཎནྟི ཙ ཏེསཾ ཏེསཾ སཏྟཱནཾ ཨཱསཡཱདིཝིབྷཱཝནཝསེན ཉཱཎསྶ པཝཏྟནམེཝ། ཏེནཱཧ ‘‘ལོཀཾ ཝོལོཀཡམཱནོ’’ཏི, སཏྟལོཀཾ བྱཝལོཀཡམཱནོ ཨཱསཡཱནུསཡཙརིཏཱདྷིམུཏྟིཨཱདིཀེ ཝིསེསཏོ ཨོགཱཧེཏྭཱ པསྶནྟོཏི ཨཏྠོ། མངྒལཾ བྷཎཱཔེསྶནྟི ‘‘ཏཾ ཏེསཾ ཨཱཡཏིཾ ཝིསེསཱདྷིགམསྶ ཝིཛྫཱཊྛཱནཾ ཧུཏྭཱ དཱིགྷརཏྟཾ ཧིཏཱཡ སུཁཱཡ བྷཝིསྶཱ’’ཏི། ཏཱིཧི པིཊཀེཧི སམྨསིཏྭཱཏི ཏིཔིཊཀཏོ ཨེཀཀདུཀཱདིནཱ སངྒཧེཏབྦསྶ སངྒཎྷནཝསེན སམྨསིཏྭཱ ཝཱིམཾསིཏྭཱ། ཉཱཏུཾ ཨིཙྪིཏཱ ཨཏྠཱ པཉྷཱ, ཏེ པན ཨིམསྨིཾ སུཏྟེ ཨེཀཀཱདིཝསེན ཨཱགཏཱ སཧསྶཾ, ཙུདྡས ཙཱཏི ཨཱཧ ‘‘ཙུདྡསཔཉྷཱདྷིཀེན པཉྷསཧསྶེན པཊིམཎྜེཏྭཱ’’ཏི། ཨེཝམིདྷ སམྤིཎྜེཏྭཱ དསྶིཏེ པཉྷེ པརཏོ སུཏྟཔརིཡོསཱནེ ‘‘ཨེཀཀཝསེན དྭེ པཉྷཱ ཀཐིཏཱ’’ཏིཨཱདིནཱ (དཱི॰ ནི॰ ཨཊྛ॰ ༣.༣༤༩) ཝིབྷཱགེན པརིགཎེཏྭཱ སཡམེཝ དསྶེསྶཏི།
296.Dasasahassacakkavāḷeti buddhakhettabhūte dasasahassaparimāṇe cakkavāḷe. Tattha hi imasmiṃ cakkavāḷe devamanussāyeva katādhikārā, itaresu devā visesabhāgino. Tena vuttaṃ ‘‘dasasahassacakkavāḷe ñāṇajālaṃ pattharitvā’’ti. Ñāṇajālapattharaṇanti ca tesaṃ tesaṃ sattānaṃ āsayādivibhāvanavasena ñāṇassa pavattanameva. Tenāha ‘‘lokaṃ volokayamāno’’ti, sattalokaṃ byavalokayamāno āsayānusayacaritādhimuttiādike visesato ogāhetvā passantoti attho. Maṅgalaṃ bhaṇāpessanti ‘‘taṃ tesaṃ āyatiṃ visesādhigamassa vijjāṭṭhānaṃ hutvā dīgharattaṃ hitāya sukhāya bhavissā’’ti. Tīhi piṭakehi sammasitvāti tipiṭakato ekakadukādinā saṅgahetabbassa saṅgaṇhanavasena sammasitvā vīmaṃsitvā. Ñātuṃ icchitā atthā pañhā, te pana imasmiṃ sutte ekakādivasena āgatā sahassaṃ, cuddasa cāti āha ‘‘cuddasapañhādhikena pañhasahassena paṭimaṇḍetvā’’ti. Evamidha sampiṇḍetvā dassite pañhe parato suttapariyosāne ‘‘ekakavasena dve pañhā kathitā’’tiādinā (dī. ni. aṭṭha. 3.349) vibhāgena parigaṇetvā sayameva dassessati.
ཨུབྦྷཏཀནཝསནྡྷཱགཱརཝཎྞནཱ
Ubbhatakanavasandhāgāravaṇṇanā
༢༩༧. ཨུཙྩཱདྷིཊྛཱནཏཱཡ ཏཾ སནྡྷཱགཱརཾ བྷཱུམིཏོ ཨུབྦྷཏཾ ཝིཡཱཏི ‘‘ཨུབྦྷཏཀ’’ནྟི ནཱམཾ ལབྷཏི། ཏེནཱཧ ‘‘ཨུཙྩཏྟཱ ཝཱ ཨེཝཾ ཝུཏྟ’’ནྟི། སནྡྷཱགཱརསཱལཱཏི ཨེཀཱ མཧཱསཱལཱ། ཨུཡྻོགཀརཎཱདཱིསུ ཧི རཱཛཱནོ ཏཏྠ ཋཏྭཱ ‘‘ཨེཏྟཀཱ པུརཏོ གཙྪནྟུ, ཨེཏྟཀཱ པཙྪཱ’’ཏིཨཱདིནཱ ཏཏྠ ནིསཱིདིཏྭཱ སནྡྷཾ ཀརོནྟི མརིཡཱདཾ བནྡྷནྟི, ཏསྨཱ ཏཾ ཋཱནཾ ‘‘སནྡྷཱགཱར’’ནྟི ཝུཙྩཏི། ཨུཡྻོགཊྛཱནཏོ ཙ ཨཱགནྟྭཱ ཡཱཝ གེཧཾ གོམཡཔརིབྷཎྜཱདིཝསེན པཊིཛགྒནཾ ཀརོནྟི, ཏཱཝ ཨེཀཾ དྭེ དིཝསེ ཏེ རཱཛཱནོ ཏཏྠ སནྠམྦྷནྟཱིཏིཔི སནྡྷཱགཱརཾ, ཏེསཾ རཱཛཱུནཾ སཧ ཨཏྠཱནུསཱསནཨགཱརནྟིཔི སནྡྷཱགཱརནྟི། ཡསྨཱ ཝཱ ཏེ ཏཏྠ སནྣིཔཏིཏྭཱ ‘‘ཨིམསྨིཾ ཀཱལེ ཀསིཏུཾ ཝཊྚཏི, ཨིམསྨིཾ ཀཱལེཝཔིཏུ’’ནྟིཨཱདིནཱ གྷརཱཝཱསཀིཙྩཾ སནྡྷརནྟི, ཏསྨཱ ཚིདྡཱཝཚིདྡཾ གྷརཱཝཱསཾ ཏཏྠ སནྡྷརནྟཱིཏིཔི སནྡྷཱགཱརཾ, སཱ ཨེཝ སཱལཱཏི སནྡྷཱགཱརསཱལཱ། དེཝཏཱཏི གྷརདེཝཏཱ། ནིཝཱསཝསེན ཨནཛ྄ཛྷཱཝུཏྠཏྟཱ ‘‘ཀེནཙི ཝཱ མནུསྶབྷཱུཏེནཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཀམྨཀརཎཝསེན པན མནུསྶཱ ཏཏྠ ནིསཛྫཱདཱིནི ཀཔྤེསུམེཝ། ‘‘སཡམེཝ པན སཏྠུ ཨིདྷཱགམནཾ ཨམྷཱཀཾ པུཉྙཝསེནེཝ, ཨཧོ མཡཾ པུཉྙཝནྟོ’’ཏི ཧཊྛཏུཊྛཱ ཨེཝཾ སམྨཱ ཙིནྟེསུནྟི དསྶེནྟོ ‘‘ཨམྷེཧཱི’’ཏིཨཱདིམཱཧ།
297. Uccādhiṭṭhānatāya taṃ sandhāgāraṃ bhūmito ubbhataṃ viyāti ‘‘ubbhataka’’nti nāmaṃ labhati. Tenāha ‘‘uccattā vā evaṃ vutta’’nti. Sandhāgārasālāti ekā mahāsālā. Uyyogakaraṇādīsu hi rājāno tattha ṭhatvā ‘‘ettakā purato gacchantu, ettakā pacchā’’tiādinā tattha nisīditvā sandhaṃ karonti mariyādaṃ bandhanti, tasmā taṃ ṭhānaṃ ‘‘sandhāgāra’’nti vuccati. Uyyogaṭṭhānato ca āgantvā yāva gehaṃ gomayaparibhaṇḍādivasena paṭijagganaṃ karonti, tāva ekaṃ dve divase te rājāno tattha santhambhantītipi sandhāgāraṃ, tesaṃ rājūnaṃ saha atthānusāsanaagārantipi sandhāgāranti. Yasmā vā te tattha sannipatitvā ‘‘imasmiṃ kāle kasituṃ vaṭṭati, imasmiṃ kālevapitu’’ntiādinā gharāvāsakiccaṃ sandharanti, tasmā chiddāvachiddaṃ gharāvāsaṃ tattha sandharantītipi sandhāgāraṃ, sā eva sālāti sandhāgārasālā. Devatāti gharadevatā. Nivāsavasena anajjhāvutthattā ‘‘kenaci vā manussabhūtenā’’ti vuttaṃ. Kammakaraṇavasena pana manussā tattha nisajjādīni kappesumeva. ‘‘Sayameva pana satthu idhāgamanaṃ amhākaṃ puññavaseneva, aho mayaṃ puññavanto’’ti haṭṭhatuṭṭhā evaṃ sammā cintesunti dassento ‘‘amhehī’’tiādimāha.
༢༩༨. ཨཊྚཀཱཏི ཙིཏྟཀམྨཀརཎཏྠཾ བདྡྷཱ མཉྩཀཱ། མུཏྟམཏྟཱཏི ཏཱཝདེཝ སནྡྷཱགཱརེ ནཝཀམྨསྶ ནིཊྛཱཔིཏབྷཱཝམཱཧ, ཏེན‘‘ཨཙིརཀཱརིཏ’’ནྟིཨཱདིནཱ ཝུཏྟམེཝཏྠཾ ཝིབྷཱཝེཏི། ཨརཉྙཾ ཨཱརཱམོ ཨཱརམིཏབྦཊྛཱནཾ ཨེཏེསནྟི ཨརཉྙཱརཱམཱ། སནྠརཎཾ སནྠརི, སབྦོ སཀལོ སནྠརི ཨེཏྠཱཏི སབྦསནྠརི, བྷཱཝནཔུཾསཀནིདྡེསོཡཾ། ཏེནཱཧ ‘‘ཡཐཱ སབྦཾ སནྠཏཾ ཧོཏི, ཨེཝ’’ནྟི།
298.Aṭṭakāti cittakammakaraṇatthaṃ baddhā mañcakā. Muttamattāti tāvadeva sandhāgāre navakammassa niṭṭhāpitabhāvamāha, tena‘‘acirakārita’’ntiādinā vuttamevatthaṃ vibhāveti. Araññaṃ ārāmo āramitabbaṭṭhānaṃ etesanti araññārāmā. Santharaṇaṃ santhari, sabbo sakalo santhari etthāti sabbasanthari, bhāvanapuṃsakaniddesoyaṃ. Tenāha ‘‘yathā sabbaṃ santhataṃ hoti, eva’’nti.
༢༩༩. སམནྟཔཱསཱདིཀོཏི སམནྟཏོ སབྦབྷཱགེན པསཱདཱཝཧོ ཙཱཏུརིཡསོ། ‘‘ཨསཱིཏིཧཏྠཾ ཋཱནཾ གཎྷཱཏཱི’’ཏི ཨིདཾ བུདྡྷཱནཾ ཀཱཡཔྤབྷཱཡ པཀཏིཡཱ ཨསཱིཏིཧཏྠེ ཋཱནེ ཨབྷིབྱཱཔནཏོ ཝུཏྟཾ། ཨིདྡྷཱནུབྷཱཝེན པན ཨནནྟཾ ཨཔརིམཱཎཾ ཋཱནཾ ཝིཛྫོཏཏེཝ། ནཱིལཔཱིཏལོཧིཏོདཱཏམཉྫཊྛཔབྷསྶརཝསེན ཚབྦཎྞཱ། སབྦེ དིསཱབྷཱགཱཏི སརཱིརཔྤབྷཱཡ བཱཧུལླཏོ ཝུཏྟཾ།
299.Samantapāsādikoti samantato sabbabhāgena pasādāvaho cāturiyaso. ‘‘Asītihatthaṃ ṭhānaṃ gaṇhātī’’ti idaṃ buddhānaṃ kāyappabhāya pakatiyā asītihatthe ṭhāne abhibyāpanato vuttaṃ. Iddhānubhāvena pana anantaṃ aparimāṇaṃ ṭhānaṃ vijjotateva. Nīlapītalohitodātamañjaṭṭhapabhassaravasena chabbaṇṇā. Sabbe disābhāgāti sarīrappabhāya bāhullato vuttaṃ.
ཨབྦྷམཧིཀཱདཱིཧི ཨུཔཀྐིལིཊྛཾ སུཉྙཾ ན སོབྷཏི, ཏཱརཀཱཙིཏཾ པན ཨནྟལིཀྑཾ ཏཱསཾ པབྷཱཧི སམནྟཏོ ཝིཛྫོཏམཱནཾ ཝིརོཙཏཱིཏི ཨཱཧ ‘‘སམུགྒཏཏཱརཀཾ ཝིཡ གགནཏལ’’ནྟི། སབྦཔཱལིཕུལློཏི མཱུལཏོ པཊྛཱཡ ཡཱཝ སཱཁགྒཱ ཕུལློ། ‘‘པཊིཔཱཊིཡཱཋཔིཏཱན’’ནྟིཨཱདི པརིཀཔྤཱུཔམཱ། ཏཐཱ ཧི ཝིཡ-སདྡགྒཧཎཾ ཀཏཾ། སིརིཡཱ སིརིཾ ཨབྷིབྷཝམཱནཾ ཝིཡཱཏི ཨཏྟནོ སོབྷཱཡ ཏེསཾ སོབྷནྟི ཨཏྠོ། ‘‘བྷིཀྑཱུཔི སབྦེཝཱ’’ཏི ཨིདཾ ནེསཾ ‘‘ཨཔྤིཙྪཱ’’ཏིཨཱདིནཱ ཝུཏྟགུཎེསུ ལོཀིཡགུཎཱནཾ ཝསེན ཡོཛེཏབྦཾ། ན ཧི ཏེ སབྦེཝ དསཀཐཱཝཏྠུལཱབྷིནོ། ཏེན ཝུཏྟཾ ‘‘སུཏྟནྟཾ ཨཱཝཛྫེཏྭཱ…པེ॰… ཨརཧཏྟཾ པཱཔུཎིསྶནྟཱི’’ཏི (དཱི॰ ནི॰ ཨཊྛ॰ ༣.༢༩༦)། ཏསྨཱ ཡེ ཏཏྠ ཨརིཡཱ, ཏེ སབྦེསམྤི པདཱནཾ ཝསེན བོདྷིཏཱ ཧོནྟི། ཡེ པན པུཐུཛྫནཱ, ཏེ ལོཀིཡགུཎདཱིཔཀེཧི པདེཧཱིཏི ན ཏཐཱ ཧེཊྛཱ ‘‘ཨསཱིཏིམཧཱཐེརཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། པུབྦེ ཨརཧཏྟབྷཱགིནོ གཧིཏཱ།
Abbhamahikādīhi upakkiliṭṭhaṃ suññaṃ na sobhati, tārakācitaṃ pana antalikkhaṃ tāsaṃ pabhāhi samantato vijjotamānaṃ virocatīti āha ‘‘samuggatatārakaṃ viya gaganatala’’nti. Sabbapāliphulloti mūlato paṭṭhāya yāva sākhaggā phullo. ‘‘Paṭipāṭiyāṭhapitāna’’ntiādi parikappūpamā. Tathā hi viya-saddaggahaṇaṃ kataṃ. Siriyā siriṃ abhibhavamānaṃ viyāti attano sobhāya tesaṃ sobhanti attho. ‘‘Bhikkhūpi sabbevā’’ti idaṃ nesaṃ ‘‘appicchā’’tiādinā vuttaguṇesu lokiyaguṇānaṃ vasena yojetabbaṃ. Na hi te sabbeva dasakathāvatthulābhino. Tena vuttaṃ ‘‘suttantaṃ āvajjetvā…pe… arahattaṃ pāpuṇissantī’’ti (dī. ni. aṭṭha. 3.296). Tasmā ye tattha ariyā, te sabbesampi padānaṃ vasena bodhitā honti. Ye pana puthujjanā, te lokiyaguṇadīpakehi padehīti na tathā heṭṭhā ‘‘asītimahātherā’’tiādi vuttaṃ. Pubbe arahattabhāgino gahitā.
རཱུཔཀཱཡསྶ ཨསཱིཏིཨནུབྱཉྫན-པཊིམཎྜིཏ-དྭཏྟིཾསམཧཱཔུརིསལཀྑཎཀཱཡཔྤབྷཱབྱཱམཔྤབྷཱཀེཏུམཱལཱཝིཙིཏྟཏཱཝ (དཱི॰ ནི॰ ༢.༣༣; ༣.༢༠༠; མ॰ ནི॰ ༢.༣༨༥) བུདྡྷཝེསོ། ཚབྦཎྞཱ བུདྡྷརསྨིཡོ ཝིསྶཛྫེནྟསྶ བྷགཝཏོ ཀཱཡསྶ ཨཱལོཀིཏཝིལོཀིཏཱདཱིསུ པརམུཀྐཾསགཏོ བུདྡྷཱཝེཎིཀོ ཨཙྩནྟུཔསམོ བུདྡྷཝིལཱསོ། ཨསྶནྟི ཏསྶཾ།
Rūpakāyassa asītianubyañjana-paṭimaṇḍita-dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇakāyappabhābyāmappabhāketumālāvicittatāva (dī. ni. 2.33; 3.200; ma. ni. 2.385) buddhaveso. Chabbaṇṇā buddharasmiyo vissajjentassa bhagavato kāyassa ālokitavilokitādīsu paramukkaṃsagato buddhāveṇiko accantupasamo buddhavilāso. Assanti tassaṃ.
སནྡྷཱགཱརཱནུམོདནཔཊིསཾཡུཏྟཱཏི ‘‘སཱིཏཾ ཨུཎྷཾ པཊིཧནྟཱི’’ཏིཨཱདིནཱ (ཙཱུལ༹ཝ॰ ༢༩༥, ༣༡༥) ནཡེན སནྡྷཱགཱརགུཎཱུཔསཉྷིཏཱ སནྡྷཱགཱརཀརཎཔུཉྙཱནིསཾསབྷཱཝིནཱི། པཀིཎྞཀཀཐཱཏི སངྒཱིཏིཨནཱརུལ༹ྷཱ སུཎནྟཱནཾ ཨཛ྄ཛྷཱསཡཱནུརཱུཔཏཱཡ ཝིཝིདྷཝིཔུལཧེཏཱུཔམཱསམཱལངྐཏཱ ནཱནཱནཡཝིཙིཏྟཱ ཝིཏྠཱརཀཐཱ། ཏེནཱཧ ‘‘ཏདཱ ཧཱི’’ཏིཨཱདི། ཨཱཀཱསགངྒཾ ཨོཏཱརེནྟོ ཝིཡ ནིརུཔཀྐིལེསཏཱཡ སུཝིསུདྡྷེན, ཝིཔུལོདཱརཏཱཡ ཨཔརིམེཡྻེན ཙ ཨཏྠེན སུཎནྟཱནཾ ཀཱཡཙིཏྟཔརིལཱ༹ཧཝཱུཔསམནཏོ། པཐཝོཛཾ ཨཱཀཌྜྷནྟོ ཝིཡ ཨཉྙེསཾ སུདུཀྐརཏཱཡ, མཧཱསཱརཏཱཡ ཝཱ ཨཏྠསྶ། མཧཱཛམྦུཾ མཏྠཀེ གཧེཏྭཱ ཙཱལེནྟོ ཝིཡ ཙཱལནཔཙྩཡཊྛཱནཝསེན པུབྦེནཱཔརཾ ཨནུསནྡྷཱནཏོ། ཡོཛནིཡ…པེ॰… པཱཡམཱནོ ཝིཡ དེསནཾ ཙཏུསཙྩཡནྟེ པཀྑིཔིཏྭཱ ཨཏྠཝེདདྷམྨཝེདསྶེཝ ལབྷཱཔནེན སཱཏམདྷུརདྷམྨཱམཏརསཱུཔསཾཧརཎཏོ། མདྷུགཎྜནྟི མདྷུཔཊལཾ།
Sandhāgārānumodanapaṭisaṃyuttāti ‘‘sītaṃ uṇhaṃ paṭihantī’’tiādinā (cūḷava. 295, 315) nayena sandhāgāraguṇūpasañhitā sandhāgārakaraṇapuññānisaṃsabhāvinī. Pakiṇṇakakathāti saṅgītianāruḷhā suṇantānaṃ ajjhāsayānurūpatāya vividhavipulahetūpamāsamālaṅkatā nānānayavicittā vitthārakathā. Tenāha ‘‘tadā hī’’tiādi. Ākāsagaṅgaṃ otārento viya nirupakkilesatāya suvisuddhena, vipulodāratāya aparimeyyena ca atthena suṇantānaṃ kāyacittapariḷāhavūpasamanato. Pathavojaṃ ākaḍḍhanto viya aññesaṃ sudukkaratāya, mahāsāratāya vā atthassa. Mahājambuṃ matthake gahetvā cālento viya cālanapaccayaṭṭhānavasena pubbenāparaṃ anusandhānato. Yojaniya…pe… pāyamāno viya desanaṃ catusaccayante pakkhipitvā atthavedadhammavedasseva labhāpanena sātamadhuradhammāmatarasūpasaṃharaṇato. Madhugaṇḍanti madhupaṭalaṃ.
༣༠༠. ‘‘ཏུཎྷཱིབྷཱུཏཾ ཏུཎྷཱིབྷཱུཏ’’ནྟི བྱཱཔནིཙྪཱཡཾ ཨིདཾ ཨཱམེཌིཏཝཙནནྟི དསྶེཏུཾ ‘‘ཡཾ ཡནྡིས’’ནྟིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཨནུཝིལོཀེཏྭཱཏི ཨེཏྠ ཨནུ-སདྡོ ‘‘པརཱི’’ཏི ཨིམིནཱ སམཱནཏྠོ, ཝིལོཀནཉྩེཏྠ སཏྠུ ཙཀྑུདྭཡེནཔི ཨིཙྪིཏབྦནྟི ‘‘མཾསཙཀྑུནཱ…པེ॰… ཏཏོ ཏཏོ ཝིལོཀེཏྭཱ’’ཏི སངྑེཔཏོ ཝཏྭཱ ཏམཏྠཾ ཝིཏྠཱརཏོ དསྶེཏུཾ ‘‘མཾསཙཀྑུནཱ ཧཱི’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཧཏྠེན ཀུཙྪིཏཾ ཀཏཾ ཧཏྠཀུཀྐུཙྩཾ ཀུཀཏམེཝ ཀུཀྐུཙྩནྟི ཀཏྭཱ། ཨེཝཾ པཱདཀུཀྐུཙྩཾ དཊྛབྦཾ། ནིཙྩལཱ ནིསཱིདིཾསུ ཨཏྟནོ སུཝིནཱིཏབྷཱཝེན, བུདྡྷགཱརཝེན ཙ། ‘‘ཨཱལོཀཾ པན ཝཌྜྷཡིཏྭཱ’’ཏིཨཱདི ཀདཱཙི བྷགཝཱ ཨེཝམྤི ཀརོཏཱིཏི ཨདྷིཔྤཱཡེན ཝུཏྟཾ། ན ཧི སཏྠུ སཱཝཀཱནཾ ཝིཡ ཨེཝཾ པཡོགསམྤཱདནཱིཡམེཏཾ ཉཱཎཾ། ཏིརོཧིཏཝིདཱུརཝཏྟནིཔི རཱུཔགཏེ མཾསཙཀྑུནོ པཝཏྟིཡཱ ཨིཙྪིཏཏྟཱ ཝཱིམཾསིཏབྦཾ ། ཨརཧཏྟུཔགཾ ཨརཧཏྟཔདཊྛཱནཾ། ཙཀྑུཏལེསུ ནིམིཏྟཾ ཋཔེཏྭཱཏི བྷཱཝནཱནུཡོགསམྤཏྟིཡཱ སབྦེསཾ ཏེསཾ བྷིཀྑཱུནཾ ཙཀྑུཏལེསུ ལབྦྷམཱནཾ སནྟིནྡྲིཡཝིགཏཐིནམིདྡྷཏཱཀཱརསངྑཱཏཾ ནིམིཏྟཾ ཨཏྟནོ ཧདཡེ ཋཔེཏྭཱ སལླཀྑེཏྭཱ། ཀསྨཱ ཨཱགིལཱཡཏི ཀོཊིསཏསཧསྶཧཏྠིནཱགཱནཾ བལཾ དྷཱརེནྟསྶཱཏི ཙོདཀསྶ ཨདྷིཔྤཱཡོ། ཨཱཙརིཡོ ཨེས སངྑཱརཱནཾ སབྷཱཝོ, ཡདིདཾ ཨནིཙྩཏཱ། ཡེ པན ཨནིཙྩཱ, ཏེ ཨེཀནྟེནེཝ ཨུདཡཝཡཔཊིཔཱིལི༹ཏཏཱཡ དུཀྑཱ ཨེཝ, དུཀྑསབྷཱཝེསུ ཏེསུ སཏྠུ ཀཱཡེ དུཀྑུཔྤཏྟིཡཱ ཨཡཾ པཙྩཡོཏི དསྶེཏུཾ ‘‘བྷགཝཏོ ཧཱི’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། པིཊྛིཝཱཏོ ཨུཔྤཛྫི, སོ ཙ ཁོ པུབྦེ ཀཏཀམྨཔཙྩཡཱ། སྭཱཡམཏྠོ པརམཏྠདཱིཔནིཡཾ ཨུདཱནཊྛཀཐཱཡཾ ཨཱགཏནཡེནེཝ ཝེདིཏབྦོ།
300.‘‘Tuṇhībhūtaṃ tuṇhībhūta’’nti byāpanicchāyaṃ idaṃ āmeḍitavacananti dassetuṃ ‘‘yaṃ yandisa’’ntiādi vuttaṃ. Anuviloketvāti ettha anu-saddo ‘‘parī’’ti iminā samānattho, vilokanañcettha satthu cakkhudvayenapi icchitabbanti ‘‘maṃsacakkhunā…pe… tato tato viloketvā’’ti saṅkhepato vatvā tamatthaṃ vitthārato dassetuṃ ‘‘maṃsacakkhunā hī’’tiādi vuttaṃ. Hatthena kucchitaṃ kataṃ hatthakukkuccaṃ kukatameva kukkuccanti katvā. Evaṃ pādakukkuccaṃ daṭṭhabbaṃ. Niccalā nisīdiṃsu attano suvinītabhāvena, buddhagāravena ca. ‘‘Ālokaṃ pana vaḍḍhayitvā’’tiādi kadāci bhagavā evampi karotīti adhippāyena vuttaṃ. Na hi satthu sāvakānaṃ viya evaṃ payogasampādanīyametaṃ ñāṇaṃ. Tirohitavidūravattanipi rūpagate maṃsacakkhuno pavattiyā icchitattā vīmaṃsitabbaṃ . Arahattupagaṃ arahattapadaṭṭhānaṃ. Cakkhutalesu nimittaṃ ṭhapetvāti bhāvanānuyogasampattiyā sabbesaṃ tesaṃ bhikkhūnaṃ cakkhutalesu labbhamānaṃ santindriyavigatathinamiddhatākārasaṅkhātaṃ nimittaṃ attano hadaye ṭhapetvā sallakkhetvā. Kasmā āgilāyati koṭisatasahassahatthināgānaṃ balaṃ dhārentassāti codakassa adhippāyo. Ācariyo esa saṅkhārānaṃ sabhāvo, yadidaṃ aniccatā. Ye pana aniccā, te ekanteneva udayavayapaṭipīḷitatāya dukkhā eva, dukkhasabhāvesu tesu satthu kāye dukkhuppattiyā ayaṃ paccayoti dassetuṃ ‘‘bhagavato hī’’tiādi vuttaṃ. Piṭṭhivāto uppajji, so ca kho pubbe katakammapaccayā. Svāyamattho paramatthadīpaniyaṃ udānaṭṭhakathāyaṃ āgatanayeneva veditabbo.
བྷིནྣནིགཎྛཝཏྠུཝཎྞནཱ
Bhinnanigaṇṭhavatthuvaṇṇanā
༣༠༡. ཧེཊྛཱ ཝུཏྟམེཝ པཱསཱདིཀསུཏྟཝཎྞནཱཡཾ (དཱི॰ ནི॰ ཨཊྛ॰ ༣.༡༦༤)།
301.Heṭṭhā vuttameva pāsādikasuttavaṇṇanāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 3.164).
༣༠༢. སྭཱཁྱཱཏཾ དྷམྨཾ དེསེཏུཀཱམོཏི སྭཱཁྱཱཏཾ ཀཏྭཱ དྷམྨཾ ཀཐེཏུཀཱམོ, སཏྠཱརཱ ཝཱ སྭཱཁྱཱཏཾ དྷམྨཾ སཡཾ བྷིཀྑཱུནཾ ཀཐེཏུཀཱམོ། སཏྠཱརཱ དེསིཏདྷམྨམེཝ ཧི ཏཏོ ཏཏོ གཧེཏྭཱ སཱཝཀཱ སབྲཧྨཙཱརཱིནཾ ཀཐེནྟི།
302.Svākhyātaṃ dhammaṃ desetukāmoti svākhyātaṃ katvā dhammaṃ kathetukāmo, satthārā vā svākhyātaṃ dhammaṃ sayaṃ bhikkhūnaṃ kathetukāmo. Satthārā desitadhammameva hi tato tato gahetvā sāvakā sabrahmacārīnaṃ kathenti.
ཨེཀཀཝཎྞནཱ
Ekakavaṇṇanā
༣༠༣. སམགྒེཧི བྷཱསིཏབྦནྟི ཨཉྙམཉྙཾ སམགྒེཧི ཧུཏྭཱ བྷཱསིཏབྦཾ, སཛ྄ཛྷཱཡིཏབྦཉྩེཝ ཝཎྞེཏབྦཉྩཱཏི ཨཏྠོ། ཡཐཱ པན སམགྒེཧི སངྒཱཡནཾ ཧོཏི, ཏམྤི དསྶེཏུཾ ‘‘ཨེཀཝཙནེཧཱི’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཨེཀཝཙནེཧཱིཏི ཝིརོདྷཱབྷཱཝེན སམཱནཝཙནེཧི། ཏེནཱཧ ‘‘ཨཝིརུདྡྷཝཙནེཧཱི’’ཏིཨཱདི། སཱམགྒིརསཾ དསྶེཏུཀཱམོཏི ཡསྨིཾ དྷམྨེ སངྒཱཡནེ སཱམགྒིརསཱནུབྷཝནཾ ཨིཙྪིཏཾ དེསནཱཀུསལཏཱཡ, ཏཏྠ ཨེཀཀདུཀཏིཀཱདིཝསེན བཧུདྷཱ སཱམགྒིརསཾ དསྶེཏུཀཱམོ། སབྦེ སཏྟཱཏི ཨནཝསེསཱ སཏྟཱ , ཏེ པན བྷཝབྷེདཏོ སངྑེཔེནེཝ བྷིནྡིཏྭཱ དསྶེནྟོ ‘‘ཀཱམབྷཝཱདཱིསཱུ’’ཏིཨཱདིམཱཧ། བྱདྷིཀརཎཱནམྤི བཱཧིརཏྠསམཱསོ ཧོཏི ཡཐཱ ‘‘ཨུརསིལོམོ’’ཏི ཨཱཧ ‘‘ཨཱཧཱརཏོ ཋིཏི ཨེཏེསནྟི ཨཱཧཱརཊྛིཏིཀཱ’’ཏི། ཏིཊྛཏི ཨེཏེནཱཏི ཋིཏི, ཨཱཧཱརོ ཋིཏི ཨེཏེསནྟི ཨཱཧཱརཊྛིཏིཀཱཏི ཨེཝཾ ཝཱ ཨེཏྠ སམཱསཝིགྒཧོ དཊྛབྦོ། ཨཱཧཱརཊྛིཏིཀཱཏི པཙྩཡཊྛིཏིཀཱ, པཙྩཡཱཡཏྟཝུཏྟིཀཱཏི ཨཏྠོ། པཙྩཡཏྠོ ཧེཏྠ ཨཱཧཱར-སདྡོ ‘‘ཨཡཾ ཨཱཧཱརོ ཨནུཔྤནྣསྶ ཝཱ ཀཱམཙྪནྡསྶཨུཔྤཱདཱཡཱ’’ཏིཨཱདཱིསུ (སཾ॰ ནི॰ ༥.༡༨༣, ༢༣༢) ཝིཡ། ཨེཝཉྷི ‘‘སབྦེ སཏྟཱ’’ཏི ཨིམིནཱ ཨསཉྙསཏྟཱཔི པརིགྒཧིཏཱ ཧོནྟི། སཱ པནཱཡཾ ཨཱཧཱརཊྛིཏིཀཏཱ ནིཔྤརིཡཱཡཏོ སངྑཱརདྷམྨོ, ན སཏྟདྷམྨོ། ཏེནེཝཱཧུ ཨཊྛཀཐཱཙརིཡཱ ‘‘སབྦེ སཏྟཱ ཨཱཧཱརཊྛིཏིཀཱཏི ཨཱགཏཊྛཱནེ སངྑཱརལོཀོ ཝེདིཏབྦོ’’ཏི (ཝིསུདྡྷི॰ ༡.༡༣༦; པཱརཱ॰ ཨཊྛ॰ ཝེརཉྫཀཎྜཝཎྞནཱ; ཨུདཱ॰ ཨཊྛ॰ ༣༠; ཙཱུལ༹ནི॰ ཨཊྛ॰ ༦༥; ཨུདཱ॰ ཨཊྛ॰ ༡༨༦) ཡདི ཨེཝཾ ‘‘སབྦེ སཏྟཱ’’ཏི ཨིདཾ ཀཐནྟི? པུགྒལཱདྷིཊྛཱནཱ དེསནཱཏི ནཱཡཾ དོསོ། ཡཐཱཧ བྷགཝཱ ‘‘ཨེཀདྷམྨེ བྷིཀྑཝེ བྷིཀྑུ སམྨཱ ནིབྦིནྡམཱནོ སམྨཱ ཝིརཛྫམཱནོ སམྨཱ ཝིམུཙྩམཱནོ སམྨཱ པརིཡནྟདསྶཱཝཱི སམྨཏྟཾ ཨབྷིསམེཙྩ དིཊྛེཝ དྷམྨེ དུཀྑསྶནྟཀརོ ཧོཏི, ཀཏམསྨིཾ ཨེཀདྷམྨེ? སབྦེ སཏྟཱ ཨཱཧཱརཊྛིཏིཀཱ’’ཏི (ཨ॰ ནི॰ ༡༠.༢༧) ཨེཀོ དྷམྨོཏི ‘‘སབྦེ སཏྟཱ ཨཱཧཱརཊྛིཏིཀཱ’’ཏི ཡྭཱཡཾ པུགྒལཱདྷིཊྛཱནཱཡ ཀཐཱཡ སབྦེསཾ སངྑཱརཱནཾ པཙྩཡཱཡཏྟཝུཏྟིཏཱཡ ཨཱཧཱརཔརིཡཱཡེན སཱམཉྙཏོ པཙྩཡདྷམྨོ ཝུཏྟོ, ཨཡཾ ཨཱཧཱརོ ནཱམ ཨེཀོ དྷམྨོ། ཡཱཐཱཝཏོ ཉཏྭཱཏི ཡཐཱསབྷཱཝཏོ ཨབྷིསམྦུཛ྄ཛྷིཏྭཱ། སམྨདཀྑཱཏོཏི ཏེནེཝ ཨབྷིསམྦུདྡྷཱཀཱརེན སམྨདེཝ དེསིཏོ།
303.Samaggehi bhāsitabbanti aññamaññaṃ samaggehi hutvā bhāsitabbaṃ, sajjhāyitabbañceva vaṇṇetabbañcāti attho. Yathā pana samaggehi saṅgāyanaṃ hoti, tampi dassetuṃ ‘‘ekavacanehī’’tiādi vuttaṃ. Ekavacanehīti virodhābhāvena samānavacanehi. Tenāha ‘‘aviruddhavacanehī’’tiādi. Sāmaggirasaṃ dassetukāmoti yasmiṃ dhamme saṅgāyane sāmaggirasānubhavanaṃ icchitaṃ desanākusalatāya, tattha ekakadukatikādivasena bahudhā sāmaggirasaṃ dassetukāmo. Sabbe sattāti anavasesā sattā , te pana bhavabhedato saṅkhepeneva bhinditvā dassento ‘‘kāmabhavādīsū’’tiādimāha. Byadhikaraṇānampi bāhiratthasamāso hoti yathā ‘‘urasilomo’’ti āha ‘‘āhārato ṭhiti etesanti āhāraṭṭhitikā’’ti. Tiṭṭhati etenāti ṭhiti, āhāro ṭhiti etesanti āhāraṭṭhitikāti evaṃ vā ettha samāsaviggaho daṭṭhabbo. Āhāraṭṭhitikāti paccayaṭṭhitikā, paccayāyattavuttikāti attho. Paccayattho hettha āhāra-saddo ‘‘ayaṃ āhāro anuppannassa vā kāmacchandassauppādāyā’’tiādīsu (saṃ. ni. 5.183, 232) viya. Evañhi ‘‘sabbe sattā’’ti iminā asaññasattāpi pariggahitā honti. Sā panāyaṃ āhāraṭṭhitikatā nippariyāyato saṅkhāradhammo, na sattadhammo. Tenevāhu aṭṭhakathācariyā ‘‘sabbe sattā āhāraṭṭhitikāti āgataṭṭhāne saṅkhāraloko veditabbo’’ti (visuddhi. 1.136; pārā. aṭṭha. verañjakaṇḍavaṇṇanā; udā. aṭṭha. 30; cūḷani. aṭṭha. 65; udā. aṭṭha. 186) yadi evaṃ ‘‘sabbe sattā’’ti idaṃ kathanti? Puggalādhiṭṭhānā desanāti nāyaṃ doso. Yathāha bhagavā ‘‘ekadhamme bhikkhave bhikkhu sammā nibbindamāno sammā virajjamāno sammā vimuccamāno sammā pariyantadassāvī sammattaṃ abhisamecca diṭṭheva dhamme dukkhassantakaro hoti, katamasmiṃ ekadhamme? Sabbe sattā āhāraṭṭhitikā’’ti (a. ni. 10.27) eko dhammoti ‘‘sabbe sattā āhāraṭṭhitikā’’ti yvāyaṃ puggalādhiṭṭhānāya kathāya sabbesaṃ saṅkhārānaṃ paccayāyattavuttitāya āhārapariyāyena sāmaññato paccayadhammo vutto, ayaṃ āhāro nāma eko dhammo. Yāthāvato ñatvāti yathāsabhāvato abhisambujjhitvā. Sammadakkhātoti teneva abhisambuddhākārena sammadeva desito.
ཙོདཀོ ཝུཏྟམྤི ཨཏྠཾ ཡཱཐཱཝཏོ ཨཔྤཊིཔཛྫམཱནོ ནེཡྻཏྠཾ སུཏྟཔདཾ ནཱིཏཏྠཏོ དཧནྟོ ‘‘སབྦེ སཏྟཱ’’ཏི ཝཙནམཏྟེ ཋཏྭཱ ‘‘ནནུ ཙཱ’’ཏིཨཱདིནཱ ཙོདེཏི། ཨཱཙརིཡོ ཨཝིཔརཱིཏཾ ཏཏྠ ཡཐཱདྷིཔྤེཏམཏྠཾ པཝེདེནྟོ ‘‘ན ཝིརུཛ྄ཛྷཏཱི’’ཏི ཝཏྭཱ ‘‘ཏེསཉྷི ཛྷཱནཾ ཨཱཧཱརོ ཧོཏཱི’’ཏི ཨཱཧ། ཛྷཱནནྟི ཨེཀཝོཀཱརབྷཝཱཝཧཾ སཉྙཱཡ ཝིརཛྫནཝསེན པཝཏྟཾ རཱུཔཱཝཙརཙཏུཏྠཛ྄ཛྷཱནཾ། པཱལི༹ཡཾ པན ‘‘ཨནཱཧཱརཱ’’ཏི ཝཙནཾ ཨསཉྙབྷཝེ ཙཏུནྣཾ ཨཱཧཱརཱནཾ ཨབྷཱཝཾ སནྡྷཱཡ ཝུཏྟཾ, ན པཙྩཡཱཧཱརསྶ ཨབྷཱཝཏོ། ‘‘ཨེཝཾ སནྟེཔཱི’’ཏི ཨིདཾ སཱསནེ ཡེསུ དྷམྨེསུ ཝིསེསཏོ ཨཱཧཱར-སདྡོ ནིརུལ༹ྷོ, ‘‘ཨཱཧཱརཊྛིཏིཀཱ’’ཏི ཨེཏྠ ཡདི ཏེ ཨེཝ གཡ྄ཧནྟི, ཨབྱཱཔིཏདོསོ ཨཱཔནྣོ། ཨཐ སབྦོཔི པཙྩཡདྷམྨོ ཨཱཧཱརོཏི ཨདྷིཔྤེཏོ, ཨིམཱཡ ཨཱཧཱརཔཱལི༹ཡཱ ཝིརོདྷོ ཨཱཔནྣོཏི དསྶེཏུཾ ཨཱརདྡྷཾ། ‘‘ན ཝིརུཛ྄ཛྷཏཱི’’ཏི ཡེནཱདྷིཔྤཱཡེན ཝུཏྟཾ, ཏཾ ཝིཝརནྟོ ‘‘ཨེཏསྨིཉྷི སུཏྟེ’’ཏིཨཱདིམཱཧ། ཀབལཱི༹ཀཱརཱཧཱརཱདཱིནཾ ཨོཛཊྛམཀརཱུཔཱཧརཎཱདི ནིཔྤརིཡཱཡེན ཨཱཧཱརབྷཱཝོ། ཡཐཱ ཧི ཀབལཱི༹ཀཱརཱཧཱརོ ཨོཛཊྛམཀརཱུཔཱཧརཎེན རཱུཔཀཱཡཾ ཨུཔཏྠམྦྷེཏི, ཨེཝཾ ཕསྶཱདཡོ ཙ ཝེདནཱདིཨཱཧརཎེན ནཱམཀཱཡཾ ཨུཔཏྠམྦྷེནྟི, ཏསྨཱ སཏིཔི ཛནཀབྷཱཝེ ཨུཔཏྠམྦྷཀབྷཱཝོ ཨོཛཱདཱིསུ སཱཏིསཡོ ལབྦྷམཱནོ མུཁྱོ ཨཱཧཱརཊྛོཏི ཏེ ཨེཝ ནིཔྤརིཡཱཡེན ཨཱཧཱརལཀྑཎཱ དྷམྨཱ ཝུཏྟཱ། ཨིདྷཱཏི ཨིམསྨིཾ སངྒཱིཏིསུཏྟེ། པརིཡཱཡེན པཙྩཡོ ཨཱཧཱརོཏི ཝུཏྟོ སབྦོ པཙྩཡོ དྷམྨོ ཨཏྟནོ ཕལཾ ཨཱཧརཏཱིཏི ཨིམཾ པརིཡཱཡཾ ལབྷཏཱིཏི། ཏེནཱཧ ‘‘སབྦདྷམྨཱནཉྷཱི’’ཏིཨཱདི། ཏཏྠ སབྦདྷམྨཱནནྟི སབྦེསཾ སངྑཏདྷམྨཱནཾ། ཨིདཱནི ཡཐཱཝུཏྟམཏྠཾ སུཏྟེན (ཨ॰ ནི॰ ༡༠.༦༡) སམཏྠེཏུཾ ‘‘ཏེནེཝཱཧཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཨཡནྟི པཙྩཡཱཧཱརོ།
Codako vuttampi atthaṃ yāthāvato appaṭipajjamāno neyyatthaṃ suttapadaṃ nītatthato dahanto ‘‘sabbe sattā’’ti vacanamatte ṭhatvā ‘‘nanu cā’’tiādinā codeti. Ācariyo aviparītaṃ tattha yathādhippetamatthaṃ pavedento ‘‘na virujjhatī’’ti vatvā ‘‘tesañhi jhānaṃ āhāro hotī’’ti āha. Jhānanti ekavokārabhavāvahaṃ saññāya virajjanavasena pavattaṃ rūpāvacaracatutthajjhānaṃ. Pāḷiyaṃ pana ‘‘anāhārā’’ti vacanaṃ asaññabhave catunnaṃ āhārānaṃ abhāvaṃ sandhāya vuttaṃ, na paccayāhārassa abhāvato. ‘‘Evaṃ santepī’’ti idaṃ sāsane yesu dhammesu visesato āhāra-saddo niruḷho, ‘‘āhāraṭṭhitikā’’ti ettha yadi te eva gayhanti, abyāpitadoso āpanno. Atha sabbopi paccayadhammo āhāroti adhippeto, imāya āhārapāḷiyā virodho āpannoti dassetuṃ āraddhaṃ. ‘‘Na virujjhatī’’ti yenādhippāyena vuttaṃ, taṃ vivaranto ‘‘etasmiñhi sutte’’tiādimāha. Kabaḷīkārāhārādīnaṃ ojaṭṭhamakarūpāharaṇādi nippariyāyena āhārabhāvo. Yathā hi kabaḷīkārāhāro ojaṭṭhamakarūpāharaṇena rūpakāyaṃ upatthambheti, evaṃ phassādayo ca vedanādiāharaṇena nāmakāyaṃ upatthambhenti, tasmā satipi janakabhāve upatthambhakabhāvo ojādīsu sātisayo labbhamāno mukhyo āhāraṭṭhoti te eva nippariyāyena āhāralakkhaṇā dhammā vuttā. Idhāti imasmiṃ saṅgītisutte. Pariyāyena paccayo āhāroti vutto sabbo paccayo dhammo attano phalaṃ āharatīti imaṃ pariyāyaṃ labhatīti. Tenāha ‘‘sabbadhammānañhī’’tiādi. Tattha sabbadhammānanti sabbesaṃ saṅkhatadhammānaṃ. Idāni yathāvuttamatthaṃ suttena (a. ni. 10.61) samatthetuṃ ‘‘tenevāhā’’tiādi vuttaṃ. Ayanti paccayāhāro.
ནིཔྤརིཡཱཡཱཧཱརོཔི གཧིཏོཝ ཧོཏི, ཡཱཝཏཱ སོཔི པཙྩཡབྷཱཝེནེཝ ཛནཀོ, ཨུཔཏྠམྦྷཀོ ཙ ཧུཏྭཱ ཏཾ ཏཾ ཕལཾ ཨཱཧརཏཱིཏི ཝཏྟབྦཏཾ ལབྷཏཱིཏི། ཏཏྠཱཏི པརིཡཱཡཱཧཱརོ, ནིཔྤརིཡཱཡཱཧཱརོཏི དྭཱིསུ ཨཱཧཱརེསུ། ཨསཉྙབྷཝེ ཡདིཔི ནིཔྤརིཡཱཡཱཧཱརོ ན ལབྦྷཏི, པཙྩཡཱཧཱརོ པན ལབྦྷཏི པརིཡཱཡཱཧཱརལཀྑཎོ། ཨིདཱནི ཨིམམེཝཏྠཾ ཝིཏྠཱརེན དསྶེཏུཾ ‘‘ཨནུཔྤནྣེ ཧི བུདྡྷེ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཨུཔྤནྣེ བུདྡྷེ ཏིཏྠཀརམཏནིསྶིཏཱནཾ ཛྷཱནབྷཱཝནཱཡ ཨསིཛ྄ཛྷནཏོ ‘‘ཨནུཔྤནྣེ བུདྡྷེ’’ཏི ཝུཏྟཾ། སཱསནིཀཱ ཏཱདིསཾ ཛྷཱནཾ ན ནིབྦཏྟེནྟཱིཏི ‘‘ཏིཏྠཱཡཏནེ པབྦཛིཏཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཏིཏྠིཡཱ ཧི ཨུཔཏྟིཝིསེསེ ཝིམུཏྟིསཉྙིནོ, ཨཉྙཱཝིརཱགཱཝིརཱགེསུ ཨཱདཱིནཝཱནིསཾསདསྶིནོ ཝཱ ཧུཏྭཱ ཨསཉྙསམཱཔཏྟིཾ ནིབྦཏྟེཏྭཱ ཨཀྑཎབྷཱུམིཡཾ ཨུཔྤཛྫནྟི, ན སཱསནིཀཱ། ཝཱཡོཀསིཎེ པརིཀམྨཾ ཀཏྭཱཏི ཝཱཡོཀསིཎེ པཋམཱདཱིནི ཏཱིཎི ཛྷཱནཱནི ནིབྦཏྟེཏྭཱ ཏཏིཡཛ྄ཛྷཱནེ ཙིཎྞཝསཱི ཧུཏྭཱ ཏཏོ ཝུཊྛཱཡ ཙཏུཏྠཛ྄ཛྷཱནཱདྷིགམཱཡ པརིཀམྨཾ ཀཏྭཱ། ཏེནཱཧ ‘‘ཙཏུཏྠཛ྄ཛྷཱནཾ ནིབྦཏྟེཏྭཱ’’ཏི། ཀསྨཱ པནེཏྠ ཝཱཡོཀསིཎེཡེཝ པརིཀམྨཾ ཝུཏྟནྟི? ཡདེཏྠ ཝཏྟབྦཾ , ཏཾ བྲཧྨཛཱལཊཱིཀཱཡཾ (དཱི॰ ནི॰ ཊཱི॰ ༡.༤༡) ཝིཏྠཱརིཏམེཝ། དྷཱིཏི ཛིགུཙྪནཏྠེ ནིཔཱཏོ, ཏསྨཱ དྷཱི ཙིཏྟནྟི ཙིཏྟཾ ཛིགུཙྪཱམཱིཏི ཨཏྠོ། དྷིབྦཏེཏཾ ཙིཏྟནྟི ཨེཏཾ མམ ཙིཏྟཾ ཛིགུཙྪིཏཾ ཝཏ ཧོཏུ། ཝཏཱཏི སམྦྷཱཝནེ, ཏེན ཛིགུཙྪཾ སམྦྷཱཝེནྟོ ཝདཏི། ནཱམཱཏི ཙ སམྦྷཱཝནེ ཨེཝ, ཏེན ཙིཏྟསྶ ཨབྷཱཝཾ སམྦྷཱཝེཏི། ཙིཏྟསྶ བྷཱཝཱབྷཱཝེསུ ཨཱདཱིནཝཱནིསཾསེ དསྶེཏུཾ ‘‘ཙིཏྟཉྷཱི’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཁནྟིཾ རུཙིཾ ཨུཔྤཱདེཏྭཱཏི ‘‘ཙིཏྟསྶ ཨབྷཱཝོ ཨེཝ སཱདྷུ སུཊྛཱུ’’ཏི ཨིམཾ དིཊྛིནིཛ྄ཛྷཱནཀྑནྟིཾ, ཏཏྠ ཙ ཨབྷིརུཙིཾ ཨུཔྤཱདེཏྭཱ།
Nippariyāyāhāropi gahitova hoti, yāvatā sopi paccayabhāveneva janako, upatthambhako ca hutvā taṃ taṃ phalaṃ āharatīti vattabbataṃ labhatīti. Tatthāti pariyāyāhāro, nippariyāyāhāroti dvīsu āhāresu. Asaññabhave yadipi nippariyāyāhāro na labbhati, paccayāhāro pana labbhati pariyāyāhāralakkhaṇo. Idāni imamevatthaṃ vitthārena dassetuṃ ‘‘anuppanne hi buddhe’’tiādi vuttaṃ. Uppanne buddhe titthakaramatanissitānaṃ jhānabhāvanāya asijjhanato ‘‘anuppannebuddhe’’ti vuttaṃ. Sāsanikā tādisaṃ jhānaṃ na nibbattentīti ‘‘titthāyatane pabbajitā’’ti vuttaṃ. Titthiyā hi upattivisese vimuttisaññino, aññāvirāgāvirāgesu ādīnavānisaṃsadassino vā hutvā asaññasamāpattiṃ nibbattetvā akkhaṇabhūmiyaṃ uppajjanti, na sāsanikā. Vāyokasiṇe parikammaṃ katvāti vāyokasiṇe paṭhamādīni tīṇi jhānāni nibbattetvā tatiyajjhāne ciṇṇavasī hutvā tato vuṭṭhāya catutthajjhānādhigamāya parikammaṃ katvā. Tenāha ‘‘catutthajjhānaṃ nibbattetvā’’ti. Kasmā panettha vāyokasiṇeyeva parikammaṃ vuttanti? Yadettha vattabbaṃ , taṃ brahmajālaṭīkāyaṃ (dī. ni. ṭī. 1.41) vitthāritameva. Dhīti jigucchanatthe nipāto, tasmā dhī cittanti cittaṃ jigucchāmīti attho. Dhibbatetaṃ cittanti etaṃ mama cittaṃ jigucchitaṃ vata hotu. Vatāti sambhāvane, tena jigucchaṃ sambhāvento vadati. Nāmāti ca sambhāvane eva, tena cittassa abhāvaṃ sambhāveti. Cittassa bhāvābhāvesu ādīnavānisaṃse dassetuṃ ‘‘cittañhī’’tiādi vuttaṃ. Khantiṃ ruciṃ uppādetvāti ‘‘cittassa abhāvo eva sādhu suṭṭhū’’ti imaṃ diṭṭhinijjhānakkhantiṃ, tattha ca abhiruciṃ uppādetvā.
ཏཐཱ བྷཱཝིཏསྶ ཛྷཱནསྶ ཋིཏིབྷཱགིཡབྷཱཝཔྤཏྟིཡཱ ཨཔརིཧཱིནཛ྄ཛྷཱནསྶ ཏིཏྠཱཡཏནེ པབྦཛིཏསྶེཝ ཏཐཱ ཛྷཱནབྷཱཝནཱ ཧོཏཱིཏི ཨཱཧ ‘‘མནུསྶལོཀེ’’ཏི། པཎིཧིཏོ ཨཧོསཱིཏི མརཎསྶ ཨཱསནྣཀཱལེ ཋཔིཏོ ཨཧོསི། ཡདི ཋཱནཱདིནཱ ཨཱཀཱརེན ནིབྦཏྟེཡྻ, ཀམྨབལེན ཡཱཝ བྷེདཱ ཏེནེཝཱཀཱརེན ཏིཊྛེཡྻ ཝཱཏི ཨཱཧ ‘‘སོ ཏེན ཨིརིཡཱཔཐེནཱ’’ཏིཨཱདི།
Tathā bhāvitassa jhānassa ṭhitibhāgiyabhāvappattiyā aparihīnajjhānassa titthāyatane pabbajitasseva tathā jhānabhāvanā hotīti āha ‘‘manussaloke’’ti. Paṇihito ahosīti maraṇassa āsannakāle ṭhapito ahosi. Yadi ṭhānādinā ākārena nibbatteyya, kammabalena yāva bhedā tenevākārena tiṭṭheyya vāti āha ‘‘so tena iriyāpathenā’’tiādi.
ཨེཝ རཱུཔཱནམྤཱིཏི ཨེཝཾ ཨཙེཏནཱནམྤི། པི-སདྡེན པགེཝ སཙེཏནཱནནྟི དསྶེཏི། ཀཐཾ པན ཨཙེཏནཱནཾ ནེསཾ པཙྩཡཱཧཱརསྶ ཨུཔཀཔྤནནྟི ཙོདནཾ སནྡྷཱཡ ཏཏྠ ནིདསྶནཾ དསྶེནྟོ ‘‘ཡཐཱ’’ཏིཨཱདིམཱཧ།
Eva rūpānampīti evaṃ acetanānampi. Pi-saddena pageva sacetanānanti dasseti. Kathaṃ pana acetanānaṃ nesaṃ paccayāhārassa upakappananti codanaṃ sandhāya tattha nidassanaṃ dassento ‘‘yathā’’tiādimāha.
ཡེ ཨུཊྛཱནཝཱིརིཡེནེཝ དིཝསཾ ཝཱིཏིནཱམེཏྭཱ ཏསྶ ནིསྶནྡཕལམཏྟཾ ཀིཉྩིདེཝ ལབྷིཏྭཱ ཛཱིཝིཀཾ ཀཔྤེནྟི, ཏེ ཨུཊྛཱནཕལཱུཔཛཱིཝིནོ། ཡེ པན ཨཏྟནོ པུཉྙཕལམེཝ ཨུཔཛཱིཝེནྟི, ཏེ པུཉྙཕལཱུཔཛཱིཝིནོ། ནེརཡིཀཱནཾ པན ནེཝ ཨུཊྛཱནཝཱིརིཡཝསེན ཛཱིཝིཀཱཀཔྤནཾ, པུཉྙཕལསྶ པན ལེསོཔི ནཏྠཱིཏི ཝུཏྟཾ ‘‘ཡེ པན ཏེ ནེརཡིཀཱ…པེ॰… ན པུཉྙཕལཱུཔཛཱིཝཱིཏི ཝུཏྟཱ’’ཏི། པཊིསནྡྷིཝིཉྙཱཎསྶ ཨཱཧརཎེན མནོསཉྩེཏནཱཧཱརོཏི ཝུཏྟཱ, ན ཡསྶ ཀསྶཙི ཕལསྶཱཏི ཨདྷིཔྤཱཡེན ‘‘ཀིཾ པཉྩ ཨཱཧཱརཱ ཨཏྠཱི’’ཏི ཙོདེཏི། ཨཱཙརིཡོ ནིཔྤརིཡཱཡཱཧཱརེ ཨདྷིཔྤེཏེ སིཡཱ ཏཝ ཙོདནཱཡཱཝསརོ, སཱ པན ཨེཏྠ ཨནཝསརཱཏི དསྶེཏུཾ ‘‘པཉྩ ན པཉྩཱཏི ཨིདཾ ན ཝཏྟབྦ’’ནྟི ཝཏྭཱ པརིཡཱཡཱཧཱརསྶེཝ པནེཏྠ ཨདྷིཔྤེཏབྷཱཝཾ དསྶེནྟོ ‘‘ནནུ པཙྩཡོ ཨཱཧཱརོཏི ཝུཏྟམེཏ’’ནྟི ཨཱཧ། ཏསྨཱཏི ཡསྶ ཀསྶཙི པཙྩཡསྶ ‘‘ཨཱཧཱརོ’’ཏི ཨིཙྪིཏཏྟཱ། ཨིདཱནི ཝུཏྟམེཝཏྠཾ པཱལི༹ཡཱ སམཏྠེནྟོ ‘‘ཡཾ སནྡྷཱཡཱ’’ཏིཨཱདིམཱཧ།
Ye uṭṭhānavīriyeneva divasaṃ vītināmetvā tassa nissandaphalamattaṃ kiñcideva labhitvā jīvikaṃ kappenti, te uṭṭhānaphalūpajīvino. Ye pana attano puññaphalameva upajīventi, te puññaphalūpajīvino. Nerayikānaṃ pana neva uṭṭhānavīriyavasena jīvikākappanaṃ, puññaphalassa pana lesopi natthīti vuttaṃ ‘‘ye pana te nerayikā…pe… na puññaphalūpajīvīti vuttā’’ti. Paṭisandhiviññāṇassa āharaṇena manosañcetanāhāroti vuttā, na yassa kassaci phalassāti adhippāyena ‘‘kiṃ pañca āhārā atthī’’ti codeti. Ācariyo nippariyāyāhāre adhippete siyā tava codanāyāvasaro, sā pana ettha anavasarāti dassetuṃ ‘‘pañca na pañcāti idaṃ na vattabba’’nti vatvā pariyāyāhārasseva panettha adhippetabhāvaṃ dassento ‘‘nanu paccayo āhārotivuttameta’’nti āha. Tasmāti yassa kassaci paccayassa ‘‘āhāro’’ti icchitattā. Idāni vuttamevatthaṃ pāḷiyā samatthento ‘‘yaṃ sandhāyā’’tiādimāha.
མུཁྱཱཧཱརཝསེནཔི ནེརཡིཀཱནཾ ཨཱཧཱརཊྛིཏིཀཏཾ དསྶེཏུཾ ‘‘ཀབལཱི༹ཀཱརཾ ཨཱཧཱརཾ…པེ॰… སཱདྷེཏཱི’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཡདི ཨེཝཾ ནེརཡིཀཱ སུཁཔཊིསཾཝེདིནོཔི ཧོནྟཱིཏི? ནོཏི དསྶེཏུཾ ‘‘ཁེལོ༹པི ཧཱི’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཏཡོཏི ཏཡོ ཨརཱུཔཱཧཱརཱ ཀབལཱི༹ཀཱརཱཧཱརསྶ ཨབྷཱཝཏོ། ཨཝསེསཱནནྟི ཨསཉྙསཏྟེཧི ཨཝསེསཱནཾ། ཀཱམབྷཝཱདཱིསུ ནིབྦཏྟསཏྟཱནཾ པཙྩཡཱཧཱརོ ཧི སབྦེསཾ སཱདྷཱརཎོཏི། ཨེཏཾ པཉྷནྟི ‘‘ཀཏམོ ཨེཀོ དྷམྨོ’’ཏི ཨེཝཾ ཙོདིཏམེཏཾ པཉྷཾ། ཀཐེཏྭཱཏི ཝིསྶཛྫེཏྭཱ།
Mukhyāhāravasenapi nerayikānaṃ āhāraṭṭhitikataṃ dassetuṃ ‘‘kabaḷīkāraṃ āhāraṃ…pe… sādhetī’’ti vuttaṃ. Yadi evaṃ nerayikā sukhapaṭisaṃvedinopi hontīti? Noti dassetuṃ ‘‘kheḷopi hī’’tiādi vuttaṃ. Tayoti tayo arūpāhārā kabaḷīkārāhārassa abhāvato. Avasesānanti asaññasattehi avasesānaṃ. Kāmabhavādīsu nibbattasattānaṃ paccayāhāro hi sabbesaṃ sādhāraṇoti. Etaṃ pañhanti ‘‘katamo eko dhammo’’ti evaṃ coditametaṃ pañhaṃ. Kathetvāti vissajjetvā.
‘‘ཏཏྠ ཏཏྠ…པེ॰… དུཀྑཾ ཧོཏཱི’’ཏི ཨེཏེན ཡཐཱ ཨིདྷ པཋམསྶ པཉྷསྶ ནིཡྻཱཏནཾ, དུཏིཡསྶ ཨུདྡྷརཎཾ ན ཀཏཾ, ཨེཝཾ ཨིམིནཱ ཨེཝ ཨདྷིཔྤཱཡེན ཨིཏོ པརེསུ དུཀཏིཀཱདིཔཉྷེསུ ཏཏྠ ཏཏྠ ཨཱདིཔརིཡོསཱནེསུ ཨེཝ ཨུདྡྷརཎནིཡྻཱཏནཱནི ཀཏྭཱ སེསེསུ ན ཀཏནྟི དསྶེཏི། པཊིཙྩ ཨེཏསྨཱ ཕལཾ ཨེཏཱིཏི པཙྩཡོ, ཀཱརཎཾ, ཏདེཝ ཨཏྟནོ ཕལཾ སངྑརོཏཱིཏི སངྑཱརོཏི ཨཱཧ ‘‘ཨིམསྨིམྤི…པེ॰… སངྑཱརོཏི ཝུཏྟོ’’ཏི། ཨཱཧཱརཔཙྩཡོཏི ཨཱཧརཎཊྛཝིསིཊྛོ པཙྩཡོ། ཨཱཧརཎཉྩེཏྠ ཨུཔྤཱདཀཏྟཔྤདྷཱནཾ, སངྑརཎཾ ཨུཔཏྠམྦྷཀཏྟཔྤདྷཱནནྟི ཨཡམེཏེསཾ ཝིསེསོ། ཏེནཱཧ ‘‘ཨཡམེཏྠ ཧེཊྛིམཏོ ཝིསེསོ’’ཏི། ནིཔྤརིཡཱཡཱཧཱརེ གཧིཏེ ‘‘སབྦེ སཏྟཱ’’ཏི ཝུཏྟེཔི ཨསཉྙསཏྟཱ ན གཧིཏཱ ཨེཝ བྷཝིསྶནྟཱིཏི པདེསཝིསཡོ སབྦ-སདྡོ ཧོཏི ཡཐཱ ‘‘སབྦེ ཏསནྟིདཎྜསྶཱ’’ཏིཨཱདཱིསུ (དྷ॰ པ॰ ༡༣༠)། ན ཧེཏྠ ཁཱིཎཱསཝཱདཱིནཾ གཧཎཾ ཧོཏི། པཱཀཊོ བྷཝེཡྻ ཝིསེསསཱམཉྙསྶ ཝིསཡཏྟཱ པཉྷཱནཾ། ནོ ཙ གཎྷིཾསུ ཨཊྛཀཐཱཙརིཡཱ། དྷམྨོ ནཱམ ནཏྠི སངྑཏོཏི ཨདྷིཔྤཱཡོ། ཨིདྷ དུཏིཡཔཉྷེ ‘‘སངྑཱརོ’’ཏི པཙྩཡོ ཨེཝ ཀཐིཏོཏི སམྦནྡྷོ།
‘‘Tattha tattha…pe… dukkhaṃ hotī’’ti etena yathā idha paṭhamassa pañhassa niyyātanaṃ, dutiyassa uddharaṇaṃ na kataṃ, evaṃ iminā eva adhippāyena ito paresu dukatikādipañhesu tattha tattha ādipariyosānesu eva uddharaṇaniyyātanāni katvā sesesu na katanti dasseti. Paṭicca etasmā phalaṃ etīti paccayo, kāraṇaṃ, tadeva attano phalaṃ saṅkharotīti saṅkhāroti āha ‘‘imasmimpi…pe… saṅkhāroti vutto’’ti. Āhārapaccayoti āharaṇaṭṭhavisiṭṭho paccayo. Āharaṇañcettha uppādakattappadhānaṃ, saṅkharaṇaṃ upatthambhakattappadhānanti ayametesaṃ viseso. Tenāha ‘‘ayamettha heṭṭhimato viseso’’ti. Nippariyāyāhāre gahite ‘‘sabbe sattā’’ti vuttepi asaññasattā na gahitā eva bhavissantīti padesavisayo sabba-saddo hoti yathā ‘‘sabbe tasantidaṇḍassā’’tiādīsu (dha. pa. 130). Na hettha khīṇāsavādīnaṃ gahaṇaṃ hoti. Pākaṭo bhaveyya visesasāmaññassa visayattā pañhānaṃ. No ca gaṇhiṃsu aṭṭhakathācariyā. Dhammo nāma natthi saṅkhatoti adhippāyo. Idha dutiyapañhe ‘‘saṅkhāro’’ti paccayo eva kathitoti sambandho.
ཡདཱ སམྨཱསམྦོདྷིསམདྷིགཏོ, ཏདཱ ཨེཝ སབྦཉེཡྻཾ སཙྪིཀཏཾ ཛཱཏནྟི ཨཱཧ ‘‘མཧཱབོདྷིམཎྜེ ནིསཱིདིཏྭཱ’’ཏི། སཡནྟི སཱམཾཡེཝ། ཨདྡྷནིཡནྟི ཨདྡྷཱནཀྑམཾ ཙིརཀཱལཱཝཊྛཱཡི པཱརམྤརིཡཝསེན། ཏེནཱཧ ‘‘ཨེཀེན ཧཱི’’ཏིཨཱདི། པརམྤརཀཐཱནིཡམེནཱཏི པརམྤརཀཐཱཀཐནནིཡམེན, ནིཡམིཏཏྠབྱཉྫནཱནུཔུབྦིཡཱ ཀཐཱཡཱཏི ཨཏྠོ། ཨེཀཀཝསེནཱཏི ཨེཀཾ ཨེཀཾ པརིམཱཎཾ ཨེཏསྶཱཏི ཨེཀཀོ, པཉྷོ། ཏསྶ ཨེཀཀསྶ ཝསེན། ཨེཀཀཾ ནིཊྛིཏཾ ཝིསྶཛྫནནྟི ཨདྷིཔྤཱཡོཏི།
Yadā sammāsambodhisamadhigato, tadā eva sabbañeyyaṃ sacchikataṃ jātanti āha ‘‘mahābodhimaṇḍe nisīditvā’’ti. Sayanti sāmaṃyeva. Addhaniyanti addhānakkhamaṃ cirakālāvaṭṭhāyi pārampariyavasena. Tenāha ‘‘ekena hī’’tiādi. Paramparakathāniyamenāti paramparakathākathananiyamena, niyamitatthabyañjanānupubbiyā kathāyāti attho. Ekakavasenāti ekaṃ ekaṃ parimāṇaṃ etassāti ekako, pañho. Tassa ekakassa vasena. Ekakaṃ niṭṭhitaṃ vissajjananti adhippāyoti.
ཨེཀཀཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Ekakavaṇṇanā niṭṭhitā.
དུཀཝཎྞནཱ
Dukavaṇṇanā
༣༠༤. ཙཏྟཱརོ ཁནྡྷཱཏི ཏེསཾ ཏཱཝ ནཱམནཊྛེན ནཱམབྷཱཝཾ པཋམཾ ཝཏྭཱ པཙྪཱ ནིབྦཱནསྶ ཝཏྟུཀཱམོ ཨཱཧ། ཏསྶཱཔི ཧི ཏཐཱ ནཱམབྷཱཝཾ པརཏོ ཝཀྑཏི། ‘‘ནཱམཾ ཀརོཏི ནཱམཡཏཱི’’ཏི ཨེཏྠ ཡཾ ནཱམཀརཎཾ, ཏཾ ནཱམནྟི ཨཱཧ ‘‘ནཱམནཊྛེནཱཏི ནཱམཀརཎཊྛེནཱ’’ཏི, ཨཏྟནོཝཱཏི ཨདྷིཔྤཱཡོ། ཨེཝཉྷི སཱཏིསཡམིདཾ ཏེསཾ ནཱམཀརཎཾ ཧོཏི། ཏེནཱཧ ‘‘ཨཏྟནོ ནཱམཾ ཀརོནྟཱཝ ཨུཔྤཛྫནྟཱི’’ཏིཨཱདི། ཨིདཱནི ཏམཏྠཾ བྱཏིརེཀམུཁེན ཝིབྷཱཝེཏུཾ ‘‘ཡཐཱ ཧཱི’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཡསྶ ནཱམསྶ ཀརཎེནེཝ ཏེ ‘‘ནཱམ’’ནྟི ཝུཙྩནྟི, ཏཾ སཱམཉྙནཱམཾ, ཀིཏྟིམནཱམཾ, གུཎནཱམཾ ཝཱ ན ཧོཏི, ཨཐ ཁོ ཨོཔཔཱཏིཀནཱམནྟི པུརིམཱནི ཏཱིཎི ནཱམཱནི ཨུདཱཧརཎཝསེན དསྶེཏྭཱ ‘‘ན ཨེཝཾ ཝེདནཱདཱིན’’ནྟི ཏེ པཊིཀྑིཔིཏྭཱ ཨིཏརནཱམམེཝ ནཱམཀརཎཊྛེན ནཱམནྟི དསྶེནྟོ ‘‘ཝེདནཱདཡོ ཧཱི’’ཏིཨཱདིམཱཧ། ‘‘མཧཱཔཐཝིཨཱདཡོ’’ཏི ཀསྨཱ ཝུཏྟཾ, ནནུ པཐཝིཨཱཔཱདཡོ ཨིདྷ ནཱམནྟི ཨནདྷིཔྤེཏཱ, རཱུཔནྟི པན ཨདྷིཔྤེཏཱཏི? སཙྩམེཏཾ, ཕསྶཝེདནཱདཱིནཾ ཝིཡ པན པཐཝིཨཱདཱིནཾ ཨོཔཔཱཏིཀནཱམཏཱསཱམཉྙེན ‘‘པཐཝིཨཱདཡོ ཝིཡཱ’’ཏི ནིདསྶནཾ ཀཏཾ, ན ཨརཱུཔདྷམྨཱ ཝིཡ རཱུཔདྷམྨཱནཾ ནཱམསབྷཱཝཏྟཱ། ཕསྶཝེདནཱདཱིནཉྷི ཨརཱུཔདྷམྨཱནཾ སབྦདཱཔི ཕསྶཱདིནཱམཀཏྟཱ, པཐཝིཨཱདཱིནཾ ཀེསཀུམྦྷཱདིནཱམནྟརཱཔཏྟི ཝིཡ ནཱམནྟརཱནཱཔཛྫནཏོ ཙ སདཱ ཨཏྟནཱཝ ཀཏནཱམཏཱཡ ཙཏུཀྑནྡྷནིབྦཱནཱནི ནཱམཀརཎཊྛེན ནཱམཾ། ཨཐ ཝཱ ཨདྷིཝཙནསམྥསྶོ ཝིཡ ཨདྷིཝཙནནཱམམནྟརེན ཡེ ཨནུཔཙིཏསམྦྷཱརཱནཾ གཧཎཾ ན གཙྪནྟི, ཏེ ནཱམཱཡཏྟགྒཧཎཱ ནཱམཾ། རཱུཔཾ པན ཝིནཱཔི ནཱམསཱདྷནཾ ཨཏྟནོ རུཔྤནསབྷཱཝེན གཧཎཾ ཨུཔཡཱཏཱིཏི རཱུཔཾ། ཏེནཱཧ ‘‘ཏེསུ ཨུཔྤནྣེསཱུ’’ཏིཨཱདི། ཨིདྷཱཔི ‘‘ཡཐཱཔཐཝིཡཱ’’ཏིཨཱདཱིསུ ཝུཏྟནཡེནེཝ ཨཏྠོ ཝེདིཏབྦོ ནིདསྶནཝསེན ཨཱགཏཏྟཱ། ‘‘ཨཏཱིཏེཔཱི’’ཏིཨཱདིནཱ ཝེདནཱདཱིསུ ནཱམསཉྙཱ ནིརུལ༹ྷཱ, ཨནཱདིཀཱལིཀཱ ཙཱཏི དསྶེཏི།
304.Cattārokhandhāti tesaṃ tāva nāmanaṭṭhena nāmabhāvaṃ paṭhamaṃ vatvā pacchā nibbānassa vattukāmo āha. Tassāpi hi tathā nāmabhāvaṃ parato vakkhati. ‘‘Nāmaṃ karoti nāmayatī’’ti ettha yaṃ nāmakaraṇaṃ, taṃ nāmanti āha ‘‘nāmanaṭṭhenāti nāmakaraṇaṭṭhenā’’ti, attanovāti adhippāyo. Evañhi sātisayamidaṃ tesaṃ nāmakaraṇaṃ hoti. Tenāha ‘‘attano nāmaṃ karontāva uppajjantī’’tiādi. Idāni tamatthaṃ byatirekamukhena vibhāvetuṃ ‘‘yathā hī’’tiādi vuttaṃ. Yassa nāmassa karaṇeneva te ‘‘nāma’’nti vuccanti, taṃ sāmaññanāmaṃ, kittimanāmaṃ, guṇanāmaṃ vā na hoti, atha kho opapātikanāmanti purimāni tīṇi nāmāni udāharaṇavasena dassetvā ‘‘na evaṃ vedanādīna’’nti te paṭikkhipitvā itaranāmameva nāmakaraṇaṭṭhena nāmanti dassento ‘‘vedanādayo hī’’tiādimāha. ‘‘Mahāpathaviādayo’’ti kasmā vuttaṃ, nanu pathaviāpādayo idha nāmanti anadhippetā, rūpanti pana adhippetāti? Saccametaṃ, phassavedanādīnaṃ viya pana pathaviādīnaṃ opapātikanāmatāsāmaññena ‘‘pathaviādayo viyā’’ti nidassanaṃ kataṃ, na arūpadhammā viya rūpadhammānaṃ nāmasabhāvattā. Phassavedanādīnañhi arūpadhammānaṃ sabbadāpi phassādināmakattā, pathaviādīnaṃ kesakumbhādināmantarāpatti viya nāmantarānāpajjanato ca sadā attanāva katanāmatāya catukkhandhanibbānāni nāmakaraṇaṭṭhena nāmaṃ. Atha vā adhivacanasamphasso viya adhivacananāmamantarena ye anupacitasambhārānaṃ gahaṇaṃ na gacchanti, te nāmāyattaggahaṇā nāmaṃ. Rūpaṃ pana vināpi nāmasādhanaṃ attano ruppanasabhāvena gahaṇaṃ upayātīti rūpaṃ. Tenāha ‘‘tesu uppannesū’’tiādi. Idhāpi ‘‘yathāpathaviyā’’tiādīsu vuttanayeneva attho veditabbo nidassanavasena āgatattā. ‘‘Atītepī’’tiādinā vedanādīsu nāmasaññā niruḷhā, anādikālikā cāti dasseti.
ཨིཏི ཨཏཱིཏཱདིཝིབྷཱགཝནྟཱནམྤི ཝེདནཱདཱིནཾ ནཱམཀརཎཊྛེན ནཱམབྷཱཝོ ཨེཀནྟིཀོ, ཏབྦིབྷཱགརཧིཏེ པན ཨེཀསབྷཱཝེ ནིཙྩེ ནིབྦཱནེ ཝཏྟབྦམེཝ ནཏྠཱིཏི དསྶེནྟོ ‘‘ནིབྦཱནཾ པན…པེ॰… ནཱམནཊྛེན ནཱམ’’ནྟི ཨཱཧ། ནཱམནཊྛེནཱཏི ནཱམཀརཎཊྛེན། ནམནྟཱིཏི ཨེཀནྟཏོ སཱརམྨཎཏྟཱ ཏནྣིནྣཱ ཧོནྟི, ཏེཧི ཝིནཱ ནཔྤཝཏྟནྟཱིཏི ཨཏྠོ། སབྦནྟི ཁནྡྷཙཏུཀྐཾ, ནིབྦཱནཉྩ ། ཡསྨིཾ ཨཱརམྨཎེཡེཝ ཝེདནཱཀྑནྡྷོ པཝཏྟཏི, ཏཾསམྤཡུཏྟཏཱཡ སཉྙཱཀྑནྡྷཱདཡོཔི ཏཏྠ པཝཏྟནྟཱིཏི སོ ནེ ཏཏྠ ནཱམེནྟོ ཝིཡ ཧོཏི ཝིནཱ ཨཔྤཝཏྟནཏོ། ཨེས ནཡོ སཉྙཱཀྑནྡྷཱདཱིསུཔཱིཏི ཝུཏྟཾ ‘‘ཨཱརམྨཎེ ཨཉྙམཉྙཾ ནཱམེནྟཱི’’ཏི། ཨནཝཛྫདྷམྨེ མགྒཕལཱདིཀེ ། ཀཱམཾ ཀེསུཙི རཱུཔདྷམྨེསུཔི ཨཱརམྨཎཱདྷིཔཏིབྷཱཝོ ལབྦྷཏེཝ, ནིབྦཱནེ པནེས སཱཏིསཡོ ཏསྶ ཨཙྩནྟསནྟཔཎཱིཏཏཱཀཔྤབྷཱཝཏོཏི ཏདེཝ ཨཱརམྨཎཱདྷིཔཏིཔཙྩཡཏཱཡ ‘‘ཨཏྟནི ནཱམེཏཱི’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཏཐཱ ཧི ཨརིཡཱ སཀལམྤི དིཝསབྷཱགཾ ཏཾ ཨཱརབྦྷ ཝཱིཏིནཱམེནྟཱཔི ཏིཏྟིཾ ན གཙྪནྟི།
Iti atītādivibhāgavantānampi vedanādīnaṃ nāmakaraṇaṭṭhena nāmabhāvo ekantiko, tabbibhāgarahite pana ekasabhāve nicce nibbāne vattabbameva natthīti dassento ‘‘nibbānaṃ pana…pe… nāmanaṭṭhena nāma’’nti āha. Nāmanaṭṭhenāti nāmakaraṇaṭṭhena. Namantīti ekantato sārammaṇattā tanninnā honti, tehi vinā nappavattantīti attho. Sabbanti khandhacatukkaṃ, nibbānañca . Yasmiṃ ārammaṇeyeva vedanākkhandho pavattati, taṃsampayuttatāya saññākkhandhādayopi tattha pavattantīti so ne tattha nāmento viya hoti vinā appavattanato. Esa nayo saññākkhandhādīsupīti vuttaṃ ‘‘ārammaṇe aññamaññaṃ nāmentī’’ti. Anavajjadhamme maggaphalādike . Kāmaṃ kesuci rūpadhammesupi ārammaṇādhipatibhāvo labbhateva, nibbāne panesa sātisayo tassa accantasantapaṇītatākappabhāvatoti tadeva ārammaṇādhipatipaccayatāya ‘‘attani nāmetī’’ti vuttaṃ. Tathā hi ariyā sakalampi divasabhāgaṃ taṃ ārabbha vītināmentāpi tittiṃ na gacchanti.
‘‘རུཔྤནཊྛེནཱ’’ཏི ཨེཏེན རུཔྤཏཱིཏི རཱུཔནྟི དསྶེཏི། ཏཏྠ སཱིཏཱདིཝིརོདྷིཔཙྩཡསནྣིཔཱཏེ ཝིསདིསུཔྤཏྟི རུཔྤནཾ། ནནུ ཙ ཨརཱུཔདྷམྨཱནམྤི ཝིརོདྷིཔཙྩཡསམཱགམེ ཝིསདིསུཔྤཏྟི ལབྦྷཏཱིཏི? སཙྩཾ ལབྦྷཏི, ན པན ཝིབྷཱུཏཏརཾ། ཝིབྷཱུཏཏརཉྷེཏྠ རུཔྤནཾ ཨདྷིཔྤེཏཾ སཱིཏཱདིགྒཧཎཏོ། ཝུཏྟཉྷེཏཾ ‘‘རུཔྤཏཱིཏི ཁོ བྷིཀྑཝེ ཏསྨཱ ‘རཱུཔ’ནྟི ཝུཙྩཏི། ཀེན རུཔྤཏི? སཱིཏེནཔི རུཔྤཏི, ཨུཎྷེནཔི རུཔྤཏཱི’’ཏིཨཱདི (སཾ॰ ནི॰ ༣.༧༩)། ཡདི ཨེཝཾ ཀཐཾ བྲཧྨལོཀེ རཱུཔསམཉྙཱཏི? ཏཏྠཱཔི ཏཾསབྷཱཝཱནཏིཝཏྟནཏོ ཧོཏིཡེཝ རཱུཔསམཉྙཱ། ཨནུགྒཱཧཀཔཙྩཡཝསེན ཝཱ ཝིསདིསཔཙྩཡསནྣིཔཱཏེཏི ཨེཝམཏྠོ ཝེདིཏབྦོ། ‘‘ཡོ ཨཏྟནོ སནྟཱནེ ཝིཛྫམཱནསྶཡེཝ ཝིསདིསུཔྤཏྟིཧེཏུབྷཱཝོ, ཏཾ རུཔྤན’’ནྟི ཨཉྙེ། ཨིམསྨིཾ པཀྑེ རཱུཔཡཏི ཝིཀཱརམཱཔཱདེཏཱིཏི རཱུཔཾ། ‘‘སངྒྷཊྚནེན ཝིཀཱརཱཔཏྟིཡཾ རུཔྤན-སདྡོ ནིརུལ༹ྷོ’’ཏི ཀེཙི། ཨེཏསྨིཾ པཀྑེ ཨརཱུཔདྷམྨེསུ རཱུཔསམཉྙཱཡ པསངྒོ ཨེཝ ནཏྠི སངྒྷཊྚནཱབྷཱཝཏོ། ‘‘པཊིགྷཏོ རུཔྤན’’ནྟི ཨཔརེ། ‘‘ཏསྶཱཏི རཱུཔསྶཱ’’ཏི ཝདནྟི, ནཱམརཱུཔསྶཱཏི པན ཡུཏྟཾ། ཡཐཱ ཧི རཱུཔསྶ, ཨེཝཾ ནཱམསྶཱཔི ཝེདནཱཀྑནྡྷཱདིཝསེན, མདནིམྨདནཱདིཝསེན ཙ ཝིཏྠཱརཀཐཱ ཝིསུདྡྷིམགྒེ (ཝིསུདྡྷི॰ ༢.༤༥༦) ཝུཏྟཱ ཨེཝཱཏི། ཨིཏི ཨཡཾ དུཀོ ཀུསལཏྟིཀེན སངྒཧིཏེ སབྷཱཝདྷམྨེ པརིགྒཧེཏྭཱ པཝཏྟོཏི།
‘‘Ruppanaṭṭhenā’’ti etena ruppatīti rūpanti dasseti. Tattha sītādivirodhipaccayasannipāte visadisuppatti ruppanaṃ. Nanu ca arūpadhammānampi virodhipaccayasamāgame visadisuppatti labbhatīti? Saccaṃ labbhati, na pana vibhūtataraṃ. Vibhūtatarañhettha ruppanaṃ adhippetaṃ sītādiggahaṇato. Vuttañhetaṃ ‘‘ruppatīti kho bhikkhave tasmā ‘rūpa’nti vuccati. Kena ruppati? Sītenapi ruppati, uṇhenapi ruppatī’’tiādi (saṃ. ni. 3.79). Yadi evaṃ kathaṃ brahmaloke rūpasamaññāti? Tatthāpi taṃsabhāvānativattanato hotiyeva rūpasamaññā. Anuggāhakapaccayavasena vā visadisapaccayasannipāteti evamattho veditabbo. ‘‘Yo attano santāne vijjamānassayeva visadisuppattihetubhāvo, taṃ ruppana’’nti aññe. Imasmiṃ pakkhe rūpayati vikāramāpādetīti rūpaṃ. ‘‘Saṅghaṭṭanena vikārāpattiyaṃ ruppana-saddo niruḷho’’ti keci. Etasmiṃ pakkhe arūpadhammesu rūpasamaññāya pasaṅgo eva natthi saṅghaṭṭanābhāvato. ‘‘Paṭighato ruppana’’nti apare. ‘‘Tassāti rūpassā’’ti vadanti, nāmarūpassāti pana yuttaṃ. Yathā hi rūpassa, evaṃ nāmassāpi vedanākkhandhādivasena, madanimmadanādivasena ca vitthārakathā visuddhimagge (visuddhi. 2.456) vuttā evāti. Iti ayaṃ duko kusalattikena saṅgahite sabhāvadhamme pariggahetvā pavattoti.
ཨཝིཛྫཱཏི ཨཝིནྡིཡཾ ‘‘ཨཏྟཱ, ཛཱིཝོ, ཨིཏྠཱི, པུརིསོ’’ཏི ཨེཝམཱདིཀཾ ཝིནྡཏཱིཏི ཨཝིཛྫཱ། ཝིནྡིཡཾ ‘‘དུཀྑཾ, སམུདཡོ’’ཏི ཨེཝམཱདིཀཾ ན ཝིནྡཏཱིཏི ཨཝིཛྫཱ། སབྦམྤི དྷམྨཛཱཏཾ ཨཝིདིཏཀརཎཊྛེན ཨཝིཛྫཱ། ཨནྟརཧིཏེ སཾསཱརེ སཏྟེ ཛཝཱཔེཏཱིཏི ཨཝིཛྫཱ། ཨཏྠཏོ པན སཱ དུཀྑཱདཱིནཾ ཙཏུནྣཾ སཙྩཱནཾ སབྷཱཝཙྪཱདཀོ སམྨོཧོ ཧོཏཱིཏི ཨཱཧ ‘‘དུཀྑཱདཱིསུ ཨཉྙཱཎ’’ནྟི ། བྷཝཔཏྠནཱ ནཱམ ཀཱམབྷཝཱདཱིནཾ པཏྠནཱཝསེན པཝཏྟཏཎྷཱ། ཏེནཱཧ ‘‘ཡོ བྷཝེསུ བྷཝཙྪནྡོ’’ཏིཨཱདི། ཨིཏི ‘‘ཨཡཾ དུཀོ ཝཊྚམཱུལསམུདཱཙཱརདསྶནཏྠཾ གཧིཏོ།
Avijjāti avindiyaṃ ‘‘attā, jīvo, itthī, puriso’’ti evamādikaṃ vindatīti avijjā. Vindiyaṃ ‘‘dukkhaṃ, samudayo’’ti evamādikaṃ na vindatīti avijjā. Sabbampi dhammajātaṃ aviditakaraṇaṭṭhena avijjā. Antarahite saṃsāre satte javāpetīti avijjā. Atthato pana sā dukkhādīnaṃ catunnaṃ saccānaṃ sabhāvacchādako sammoho hotīti āha ‘‘dukkhādīsu aññāṇa’’nti . Bhavapatthanā nāma kāmabhavādīnaṃ patthanāvasena pavattataṇhā. Tenāha ‘‘yo bhavesu bhavacchando’’tiādi. Iti ‘‘ayaṃ duko vaṭṭamūlasamudācāradassanatthaṃ gahito.
བྷཝདིཊྛཱིཏི ཁནྡྷཔཉྩཀཾ ‘‘ཨཏྟཱ ཙ ལོཀོ ཙཱ’’ཏི གཱཧེཏྭཱ ཏཾ ‘‘བྷཝིསྶཏཱི’’ཏི གཎྷནཝསེན ནིཝིཊྛཱ སསྶཏདིཊྛཱིཏི ཨཏྠོ། ཏེནཱཧ ‘‘བྷཝོ ཝུཙྩཏཱི’’ཏིཨཱདི། བྷཝིསྶཏཱིཏི བྷཝོ, ཏིཊྛཏི སབྦཀཱལཾ ཨཏྠཱིཏི ཨཏྠོ། སསྶཏནྟི སསྶཏབྷཱཝོ། ཝིབྷཝདིཊྛཱིཏི ཁནྡྷཔཉྩཀམེཝ ‘‘ཨཏྟཱ’’ཏི ཙ ‘‘ལོཀོ’’ཏི ཙ གཧེཏྭཱ ཏཾ ‘‘ན བྷཝིསྶཏཱི’’ཏི གཎྷནཝསེན ནིཝིཊྛཱ ཨུཙྪེདདིཊྛཱིཏི ཨཏྠོ། ཏེནཱཧ ‘‘ཝིབྷཝོ ཝུཙྩཏཱི’’ཏིཨཱདི། ཝིབྷཝིསྶཏི ཝིནསྶཏི ཨུཙྪིཛྫཏཱིཏི ཝིབྷཝོ, ཨུཙྪེདོ།
Bhavadiṭṭhīti khandhapañcakaṃ ‘‘attā ca loko cā’’ti gāhetvā taṃ ‘‘bhavissatī’’ti gaṇhanavasena niviṭṭhā sassatadiṭṭhīti attho. Tenāha ‘‘bhavo vuccatī’’tiādi. Bhavissatīti bhavo, tiṭṭhati sabbakālaṃ atthīti attho. Sassatanti sassatabhāvo. Vibhavadiṭṭhīti khandhapañcakameva ‘‘attā’’ti ca ‘‘loko’’ti ca gahetvā taṃ ‘‘na bhavissatī’’ti gaṇhanavasena niviṭṭhā ucchedadiṭṭhīti attho. Tenāha ‘‘vibhavo vuccatī’’tiādi. Vibhavissati vinassati ucchijjatīti vibhavo, ucchedo.
ཡཾ ན ཧིརཱིཡཏཱིཏི ཡེན དྷམྨེན ཏཾསམྤཡུཏྟདྷམྨསམཱུཧོ, པུགྒལོ ཝཱ ན ཧིརཱིཡཏི ན ལཛྫཏི, ལིངྒཝིཔལླཱསཾ ཝཱ ཀཏྭཱ ཡོ དྷམྨོཏི ཨཏྠོ ཝེདིཏབྦོ། ཧིརཱིཡིཏབྦེནཱཏི ཨུཔཡོགཏྠེ ཀརཎཝཙནཾ, ཧིརཱིཡིཏབྦཡུཏྟཀཾ ཀཱཡདུཙྩརིཏཱདིདྷམྨཾ ན ཛིགུཙྪཏཱིཏི ཨཏྠོ། ནིལླཛྫཏཱཏི པཱཔསྶ ཨཛིགུཙྪནཱ། ཡཾ ན ཨོཏྟཔྤཏཱིཏི ཨེཏྠཱཔི ཝུཏྟནཡེནེཝ ཨཏྠོ ཝེདིཏབྦོ། ཨོཏྟཔྤིཏབྦེནཱཏི པན ཧེཏུཨཏྠེ ཀརཎཝཙནཾ, ཨོཏྟཔྤིཏབྦཡུཏྟཀེན ཨོཏྟཔྤསྶ ཧེཏུབྷཱུཏེན ཀཱཡདུཙྩརིཏཱདིནཱཏི ཨཏྠོ། ཧིརཱིཡིཏབྦེནཱཏི ཨེཏྠཱཔི ཝཱ ཨེཝམེཝ ཨཏྠོ ཝེདིཏབྦོ། ཨབྷཱཡནཀཨཱཀཱརོཏི པཱཔཏོ ཨནུཏྟཱསནཱཀཱརོ།
Yaṃ na hirīyatīti yena dhammena taṃsampayuttadhammasamūho, puggalo vā na hirīyati na lajjati, liṅgavipallāsaṃ vā katvā yo dhammoti attho veditabbo. Hirīyitabbenāti upayogatthe karaṇavacanaṃ, hirīyitabbayuttakaṃ kāyaduccaritādidhammaṃ na jigucchatīti attho. Nillajjatāti pāpassa ajigucchanā. Yaṃ na ottappatīti etthāpi vuttanayeneva attho veditabbo. Ottappitabbenāti pana hetuatthe karaṇavacanaṃ, ottappitabbayuttakena ottappassa hetubhūtena kāyaduccaritādināti attho. Hirīyitabbenāti etthāpi vā evameva attho veditabbo. Abhāyanakaākāroti pāpato anuttāsanākāro.
‘‘ཡཾ ཧིརཱིཡཏཱི’’ཏིཨཱདཱིསུ ཨནནྟརདུཀེ ཝུཏྟནཡེན ཨཏྠོ ཝེདིཏབྦོ། ནིཡཀཛ྄ཛྷཏྟཾ ཛཱཏིཨཱདིསམུཊྛཱནཾ ཨེཏིསྶཱཏི ཨཛ྄ཛྷཏྟསམུཊྛཱནཱ། ནིཡཀཛ྄ཛྷཏྟཏོ བཧིབྷཱཝཏོ བཧིདྡྷཱ པརསནྟཱནེ སམུཊྛཱནཾ ཨེཏིསྶཱཏི བཧིདྡྷཱ སམུཊྛཱནཱ། ཨཏྟཱ ཨེཝ ཨདྷིཔཏི ཨཏྟཱདྷིཔཏི, ཨཛ྄ཛྷཏྟསམུཊྛཱནཏྟཱ ཨེཝ ཨཏྟཱདྷིཔཏིཏོ ཨཱགམནཏོ ཨཏྟཱདྷིཔཏེཡྻཱ། ལོཀཱདྷིཔཏེཡྻནྟི ཨེཏྠཱཔི ཨེསེཝ ནཡོ། ལཛྫཱསབྷཱཝསཎྛིཏཱཏི པཱཔཏོ ཛིགུཙྪནརཱུཔེན ཨཝཊྛིཏཱ། བྷཡསབྷཱཝསཎྛིཏནྟི ཏཏོ ཨུཏྟཱསནརཱུཔེན ཨཝཊྛིཏཾ། ཨཛ྄ཛྷཏྟསམུཊྛཱནཱདིཏཱ ཙ ཧིརོཏྟཔྤཱནཾ ཏཏྠ ཏཏྠ པཱཀཊབྷཱཝེན ཝུཏྟཱ, ན པན ཏེསཾ ཀདཱཙིཔི ཨཉྙམཉྙཝིཔྤཡོགཏོ། ན ཧི ལཛྫནཾ ནིབྦྷཡཾ, པཱཔབྷཡཾ ཝཱ ཨལཛྫནཾ ཨཏྠཱིཏི།
‘‘Yaṃ hirīyatī’’tiādīsu anantaraduke vuttanayena attho veditabbo. Niyakajjhattaṃ jātiādisamuṭṭhānaṃ etissāti ajjhattasamuṭṭhānā. Niyakajjhattato bahibhāvato bahiddhā parasantāne samuṭṭhānaṃ etissāti bahiddhā samuṭṭhānā. Attā eva adhipati attādhipati, ajjhattasamuṭṭhānattā eva attādhipatito āgamanato attādhipateyyā. Lokādhipateyyanti etthāpi eseva nayo. Lajjāsabhāvasaṇṭhitāti pāpato jigucchanarūpena avaṭṭhitā. Bhayasabhāvasaṇṭhitanti tato uttāsanarūpena avaṭṭhitaṃ. Ajjhattasamuṭṭhānāditā ca hirottappānaṃ tattha tattha pākaṭabhāvena vuttā, na pana tesaṃ kadācipi aññamaññavippayogato. Na hi lajjanaṃ nibbhayaṃ, pāpabhayaṃ vā alajjanaṃ atthīti.
དུཀྑནྟི ཀིཙྪཾ, ཨནིཊྛནྟི ཝཱ ཨཏྠོ། ཝིཔྤཊིཀཱུལགཱཧིམྷཱིཏི དྷམྨཱནུདྷམྨཔཊིཔཏྟིཡཱ ཝིལོམགཱཧཀེ། ཏསྶཱ ཨེཝ ཝིཔཙྩནཱིཀཾ དུཔྤཊིཔཏྟི སཱཏཾ ཨིཊྛཾ ཨེཏསྶཱཏི ཝིཔཙྩནཱིཀསཱཏོ, ཏསྨིཾ ཝིཔཙྩནཱིཀསཱཏེ། ཨེཝཾབྷཱུཏོ ཙ ཨོཝཱདབྷཱུཏེ སཱསནཀྐམེ ཨོཝཱདཀེ ཙ ཨཱདརབྷཱཝརཧིཏོ ཧོཏཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ཨནཱདརེ’’ཏི། ཏསྶ ཀམྨནྟི ཏསྶ དུབྦཙསྶ པུགྒལསྶ ཨནཱདརིཡཝསེན པཝཏྟཙེཏནཱ དོཝཙསྶཾ། ཏསྶ བྷཱཝོཏི ཏསྶ ཡཐཱཝུཏྟསྶ དོཝཙསྶསྶ ཨཏྠིབྷཱཝོ དོཝཙསྶཏཱ, ཨཏྠཏོ དོཝཙསྶམེཝ། ཏེནེཝཱཧ ‘‘སཱ ཨཏྠཏོ སངྑཱརཀྑནྡྷོ ཧོཏཱི’’ཏི། ཙེཏནཱཔྤདྷཱནཏཱཡ ཧི སངྑཱརཀྑནྡྷསྶ ཨེཝཾ ཝུཏྟཾ། ཨེཏེནཱཀཱརེནཱཏི ཨཔྤདཀྑིཎགྒཱཧིཏཱཀཱརེན། ཨསྶདྡྷིཡདུསྶཱིལྱཱདིཔཱཔདྷམྨཡོགཏོ པུགྒལཱ པཱཔཱ ནཱམ ཧོནྟཱིཏི དསྶེཏུཾ ‘‘ཡེ ཏེ པུགྒལཱ ཨསྶདྡྷཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཡཱཡ ཙེཏནཱཡ པུགྒལོ པཱཔསམྤཝངྐོ ནཱམ ཧོཏི, སཱ ཙེཏནཱ པཱཔམིཏྟཏཱ , ཙཏྟཱརོཔི ཝཱ ཨརཱུཔིནོ ཁནྡྷཱ ཏདཱཀཱརཔྤཝཏྟཱ པཱཔམིཏྟཏཱཏི དསྶེནྟོ ‘‘སཱཔི ཨཏྠཏོ དོཝཙསྶཏཱ ཝིཡ དཊྛབྦཱ’’ཏི ཨཱཧ།
Dukkhanti kicchaṃ, aniṭṭhanti vā attho. Vippaṭikūlagāhimhīti dhammānudhammapaṭipattiyā vilomagāhake. Tassā eva vipaccanīkaṃ duppaṭipatti sātaṃ iṭṭhaṃ etassāti vipaccanīkasāto, tasmiṃ vipaccanīkasāte. Evaṃbhūto ca ovādabhūte sāsanakkame ovādake ca ādarabhāvarahito hotīti āha ‘‘anādare’’ti. Tassa kammanti tassa dubbacassa puggalassa anādariyavasena pavattacetanā dovacassaṃ. Tassa bhāvoti tassa yathāvuttassa dovacassassa atthibhāvo dovacassatā, atthato dovacassameva. Tenevāha ‘‘sā atthato saṅkhārakkhandho hotī’’ti. Cetanāppadhānatāya hi saṅkhārakkhandhassa evaṃ vuttaṃ. Etenākārenāti appadakkhiṇaggāhitākārena. Assaddhiyadussīlyādipāpadhammayogato puggalā pāpā nāma hontīti dassetuṃ ‘‘ye te puggalā assaddhā’’tiādi vuttaṃ. Yāya cetanāya puggalo pāpasampavaṅko nāma hoti, sā cetanā pāpamittatā, cattāropi vā arūpino khandhā tadākārappavattā pāpamittatāti dassento ‘‘sāpi atthato dovacassatā viya daṭṭhabbā’’ti āha.
‘‘སུཁཾ ཝཙོ ཨེཏསྨིཾ པདཀྑིཎགྒཱཧིམྷི ཨནུལོམསཱཏེ སཱདརེ པུགྒལེཏི སུབྦཙོཏིཨཱདིནཱ, ‘‘ཀལྱཱཎཱ སདྡྷཱདཡོ པུགྒལཱ ཨེཏསྶ མིཏྟཱཏི ཀལྱཱཎམིཏྟོ’’ཏིཨཱདིནཱ ཙ ཨནནྟརདུཀསྶ ཨཏྠོ ཨིཙྪིཏོཏི ཨཱཧ སོཝཙསྶཏཱ…པེ॰… ཝུཏྟཔཊིཔཀྑནཡེན ཝེདིཏབྦཱ’’ཏི། ཨུབྷོཏི སོཝཙསྶཏཱ, ཀལྱཱཎམིཏྟཏཱ ཙ། ཏེསཾ ཁནྡྷཱནཾ པཝཏྟིཨཱཀཱརཝིསེསཱ ‘‘སོཝཙསྶཏཱ, ཀལྱཱཎམིཏྟཏཱ’’ཏི ཙ ཝུཙྩནྟི, ཏེ ལོཀིཡཱཔི ཧོནྟི ལོཀུཏྟརཱཔཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ལོཀིཡལོཀུཏྟརམིསྶཀཱ ཀཐིཏཱ’’ཏི།
‘‘Sukhaṃ vaco etasmiṃ padakkhiṇaggāhimhi anulomasāte sādare puggaleti subbacotiādinā, ‘‘kalyāṇā saddhādayo puggalā etassa mittāti kalyāṇamitto’’tiādinā ca anantaradukassa attho icchitoti āha sovacassatā…pe… vuttapaṭipakkhanayena veditabbā’’ti. Ubhoti sovacassatā, kalyāṇamittatā ca. Tesaṃ khandhānaṃ pavattiākāravisesā ‘‘sovacassatā, kalyāṇamittatā’’ti ca vuccanti, te lokiyāpi honti lokuttarāpīti āha ‘‘lokiyalokuttaramissakā kathitā’’ti.
ཝཏྠུབྷེདཱདིནཱ ཨནེཀབྷེདབྷིནྣཱ ཏཾཏཾཛཱཏིཝསེན ཨེཀཛ྄ཛྷཾ ཀཏྭཱ རཱསིཏོ གཡ྄ཧམཱནཱ ཨཱཔཏྟིཡོཝ ཨཱཔཏྟིཀྑནྡྷཱ། ཏཱ པན ཨནྟརཱཔཏྟཱིནཾ ཨགྒཧཎེ པཉྩཔི ཨཱཔཏྟིཀྑནྡྷཱ ཨཱཔཏྟིཡོ, ཏཱསཾ པན གཧཎེ སཏྟཔི ཨཱཔཏྟིཀྑནྡྷཱ ཨཱཔཏྟིཡོ། ‘‘ཨིམཱ ཨཱཔཏྟིཡོ, ཨེཏྟཀཱ ཨཱཔཏྟིཡོ, ཨེཝཉྩ ཏེསཾ ཨཱཔཛྫནཾ ཧོཏཱི’’ཏི ཛཱནནཔཉྙཱ ཨཱཔཏྟིཀུསལཏཱཏི ཨཱཧ ‘‘ཡཱ ཏཱས’’ནྟིཨཱདི། ཏཱསཾ ཨཱཔཏྟཱིནནྟི ཏཱསུ ཨཱཔཏྟཱིསུ། ཏཏྠ ཡཾ སམྦྷིནྣཝཏྠུཀཱསུ ཝིཡ ཋིཏཱསུ, དུཝིཉྙེཡྻཝིབྷཱགཱསུ ཙ ཨཱཔཏྟཱིསུ ཨསངྐརཏོ ཝཝཏྠཱན, ཨཡཾ ཝིསེསཏོ ཨཱཔཏྟིཀུསལཏཱཏི དསྶེཏུཾ དུཏིཡཾ ཨཱཔཏྟིགྒཧཎཾ ཀཏཾ། སཧ ཀམྨཝཱཙཱཡཱཏི ཀམྨཝཱཙཱཡ སཧེཝ། ཨཱཔཏྟིཏོ ཝུཊྛཱཔནཔཡོགཏཱཡ ཀམྨབྷཱུཏཱ ཝཱཙཱ ཀམྨཝཱཙཱ, ཏཐཱབྷཱུཏཱ ཨནུསཱཝནཝཱཙཱ ཙེཝ ‘‘པསྶིསྶཱམཱི’’ཏི ཨེཝཾ པཝཏྟཝཱཙཱ ཙ། ཏཱཡ ཀམྨཝཱཙཱཡ སདྡྷིཾ སམཀཱལམེཝ ‘‘ཨིམཱཡ ཀམྨཝཱཙཱཡ ཨིཏོ ཨཱཔཏྟིཏོ ཝུཊྛཱནཾ ཧོཏི, ཧོནྟཉྩ པཋམེ ཝཱ ཏཏིཡེ ཝཱ ཨནུསཱཝནེཡྻཀཱརཔྤཏྟེ, ‘སཾཝརིསྶཱམཱི’ཏི ཝཱ པདེ པརིཡོསིཏེ ཧོཏཱི’’ཏི ཨེཝཾ ཏཾ ཏཾ ཨཱཔཏྟཱིཧི ཝུཊྛཱནཔརིཙྪེདཔརིཛཱནནཔཉྙཱ ཨཱཔཏྟིཝུཊྛཱནཀུསལཏཱ། ཝུཊྛཱནནྟི ཙ ཡཐཱཔནྣཱཡ ཨཱཔཏྟིཡཱ ཡཐཱ ཏཐཱ ཨནནྟརཱཡཏཱཔཱདནཾ, ཨེཝཾ ཝུཊྛཱནགྒཧཎེནེཝ དེསནཱཡཔི སངྒཧོ སིདྡྷོ ཧོཏི།
Vatthubhedādinā anekabhedabhinnā taṃtaṃjātivasena ekajjhaṃ katvā rāsito gayhamānā āpattiyova āpattikkhandhā. Tā pana antarāpattīnaṃ aggahaṇe pañcapi āpattikkhandhā āpattiyo, tāsaṃ pana gahaṇe sattapi āpattikkhandhā āpattiyo. ‘‘Imā āpattiyo, ettakā āpattiyo, evañca tesaṃ āpajjanaṃ hotī’’ti jānanapaññā āpattikusalatāti āha ‘‘yā tāsa’’ntiādi. Tāsaṃ āpattīnanti tāsu āpattīsu. Tattha yaṃ sambhinnavatthukāsu viya ṭhitāsu, duviññeyyavibhāgāsu ca āpattīsu asaṅkarato vavatthāna, ayaṃ visesato āpattikusalatāti dassetuṃ dutiyaṃ āpattiggahaṇaṃ kataṃ. Sahakammavācāyāti kammavācāya saheva. Āpattito vuṭṭhāpanapayogatāya kammabhūtā vācā kammavācā, tathābhūtā anusāvanavācā ceva ‘‘passissāmī’’ti evaṃ pavattavācā ca. Tāya kammavācāya saddhiṃ samakālameva ‘‘imāya kammavācāya ito āpattito vuṭṭhānaṃ hoti, hontañca paṭhame vā tatiye vā anusāvaneyyakārappatte, ‘saṃvarissāmī’ti vā pade pariyosite hotī’’ti evaṃ taṃ taṃ āpattīhi vuṭṭhānaparicchedaparijānanapaññā āpattivuṭṭhānakusalatā. Vuṭṭhānanti ca yathāpannāya āpattiyā yathā tathā anantarāyatāpādanaṃ, evaṃ vuṭṭhānaggahaṇeneva desanāyapi saṅgaho siddho hoti.
‘‘ཨིཏོ པུབྦེ པརིཀམྨཾ པཝཏྟཾ, ཨིཏོ པརཾ བྷཝངྒ མཛ྄ཛྷེ སམཱཔཏྟཱི’’ཏི ཨེཝཾ སམཱཔཏྟཱིནཾ ཨཔྤནཱཔརིཙྪེདཛཱནནཔཉྙཱ སམཱཔཏྟིཀུསལཏཱ། ཝུཊྛཱནེ ཀུསལབྷཱཝོ ཝུཊྛཱནཀུསལཏཱ, པགེཝ ཝུཊྛཱན པརིཙྪེདཀརཾ ཉཱཎཾ། ཏེནཱཧ ‘‘ཡཐཱཔརིཙྪིནྣསམཡཝསེནེཝཱ’’ཏིཨཱདི། ཝུཊྛཱནསམཏྠཱཏི ཝུཊྛཱཔནེ སམཏྠཱ།
‘‘Ito pubbe parikammaṃ pavattaṃ, ito paraṃ bhavaṅga majjhe samāpattī’’ti evaṃ samāpattīnaṃ appanāparicchedajānanapaññā samāpattikusalatā. Vuṭṭhāne kusalabhāvo vuṭṭhānakusalatā, pageva vuṭṭhāna paricchedakaraṃ ñāṇaṃ. Tenāha ‘‘yathāparicchinnasamayavasenevā’’tiādi. Vuṭṭhānasamatthāti vuṭṭhāpane samatthā.
‘‘དྷཱཏུཀུསལཏཱ’’ཏི ཨེཏྠ པཐཝཱིདྷཱཏུཨཱདཡོ, སུཁདྷཱཏུཨཱདཡོ, ཀཱམདྷཱཏུཨཱདཡོ ཙ དྷཱཏུཡོ ཨེཏཱསྭེཝ ཨནྟོགདྷཱཏི ཨེཏཱསུ ཀོསལླེ དསྶིཏེ ཏཱསུཔི ཀོསལླཾ དསྶིཏམེཝ ཧོཏཱིཏི ‘‘ཨཊྛཱརས དྷཱཏུཡོ ཙཀྑུདྷཱཏུ…པེ॰… མནོཝིཉྙཱཎདྷཱཏཱུ’’ཏི ཝཏྭཱ ‘‘ཨཊྛཱརསནྣཾ དྷཱཏཱུནཾ སབྷཱཝཔརིཙྪེདཀཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཏཏྠ སབྷཱཝཔརིཙྪེདཀཱཏི ཡཐཱབྷཱུཏསབྷཱཝཱཝབོདྷིནཱི། ‘‘སཝནཔཉྙཱ དྷཱརཎཔཉྙཱ’’ཏིཨཱདིནཱ པཙྩེཀཾ པཉྙཱ-སདྡོ ཡོཛེཏབྦོ། དྷཱཏཱུནཾ སཝནདྷཱརཎཔཉྙཱ སུཏམཡཱ, ཨིཏརཱ བྷཱཝནཱམཡཱ། ཏཏྠཱཔི སམྨསནཔཉྙཱ ལོཀིཡཱ། ཝིཔསྶནཱ པཉྙཱ ཧི སཱ, ཨིཏརཱ ལོཀུཏྟརཱ། ལཀྑཎཱདིཝསེན, ཨནིཙྩཱདིཝསེན ཙ མནསིཀརཎཾ མནསིཀཱརོ, ཏཏྠ ཀོསལླཾ མནསིཀཱརཀུསལཏཱ། ཏཾ པན ཨཱདིམཛ྄ཛྷཔརིཡོསཱནཝསེན ཏིདྷཱ བྷིནྡིཏྭཱ དསྶེནྟོ ‘‘སམྨསནཔཊིཝེདྷཔཙྩཝེཀྑཎཔཉྙཱ’’ཏི ཨཱཧ། སམྨསནཔཉྙཱ ཧི ཏསྶཱ ཨཱདི, པཊིཝེདྷཔཉྙཱ མཛ྄ཛྷེ, པཙྩཝེཀྑཎཔཉྙཱ པརིཡོསཱནཾ།
‘‘Dhātukusalatā’’ti ettha pathavīdhātuādayo, sukhadhātuādayo, kāmadhātuādayo ca dhātuyo etāsveva antogadhāti etāsu kosalle dassite tāsupi kosallaṃ dassitameva hotīti ‘‘aṭṭhārasa dhātuyo cakkhudhātu…pe… manoviññāṇadhātū’’ti vatvā ‘‘aṭṭhārasannaṃ dhātūnaṃ sabhāvaparicchedakā’’ti vuttaṃ. Tattha sabhāvaparicchedakāti yathābhūtasabhāvāvabodhinī. ‘‘Savanapaññā dhāraṇapaññā’’tiādinā paccekaṃ paññā-saddo yojetabbo. Dhātūnaṃ savanadhāraṇapaññā sutamayā, itarā bhāvanāmayā. Tatthāpi sammasanapaññā lokiyā. Vipassanā paññā hi sā, itarā lokuttarā. Lakkhaṇādivasena, aniccādivasena ca manasikaraṇaṃ manasikāro, tattha kosallaṃ manasikārakusalatā. Taṃ pana ādimajjhapariyosānavasena tidhā bhinditvā dassento ‘‘sammasanapaṭivedhapaccavekkhaṇapaññā’’ti āha. Sammasanapaññā hi tassā ādi, paṭivedhapaññā majjhe, paccavekkhaṇapaññā pariyosānaṃ.
ཨཱཡཏནཱནཾ གནྠཏོ ཙ ཨཏྠཏོ ཙ ཨུགྒཎྷནཝསེན ཏེསཾ དྷཱཏུལཀྑཎཱདིཝིབྷཱགསྶ ཛཱནནཔཉྙཱ ཨུགྒཧཛཱནནཔཉྙཱ། སམྨསནཔཊིཝེདྷཔཙྩཝེཀྑཎཝིདྷིནོ ཛཱནནཔཉྙཱ མནསིཀཱརཛཱནནཔཉྙཱ། ཡསྨཱ ཨཱཡཏནཱནིཔི ཨཏྠཏོ དྷཱཏུཡོཝ མནསིཀཱརོ ཙ ཨུགྒཎྷནཱདིཝསེན ཏེསམེཝ མནསིཀཱརཝིདྷི , ཏསྨཱ དྷཱཏུཀུསལཏཱདིཀཱ ཏིསྶོཔི ཀུསལཏཱ ཨེཀདེསེ ཀཏྭཱ དསྶེཏུཾ ‘‘ཨཔིཙཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། སཝནཾ ཝིཡ ཨུགྒཎྷནཔཙྩཝེཀྑཎཱནིཔི པརིཏྟཉཱཎཀཏྟུཀཱནཱིཏི ཨཱཧ ‘‘སཝན ཨུགྒཧཎཔཙྩཝེཀྑཎཱ ལོཀིཡཱ’’ཏི། ཨརིཡམགྒཀྑཎེ སམྨསནམནསིཀཱརཱནཾ ནིཔྥཏྟི པརིནིཊྛཱནནྟི ཏེསཾ ལོཀུཏྟརཏཱཔརིཡཱཡོཔི ལབྦྷཏཱིཏི ཝུཏྟཾ ‘‘སམྨསནམནསིཀཱརཱ ལོཀིཡལོཀུཏྟརམིསྶཀཱ’’ཏི། པཙྩཡདྷམྨཱནཾ ཧེཏུཨཱདཱིནཾ ཨཏྟནོ པཙྩཡུཔྤནྣཱནཾ ཧེཏུཔཙྩཡཱདིབྷཱཝེན པཙྩཡབྷཱཝོ པཙྩཡཱཀཱརོ, སོ པན ཨཝིཛྫཱདཱིནཾ དྭཱདསནྣཾ པཊིཙྩསམུཔྤཱདངྒཱནཾ ཝསེན དྭཱདསཝིདྷོཏི ཨཱཧ ‘‘དྭཱདསནྣཾ པཙྩཡཱཀཱརཱན’’ནྟི། ཨུགྒཧཱདིཝསེནཱཏི ཨུགྒཧམནསིཀཱརསཝནསམྨསནཔཊིཝེདྷཔཙྩཝེཀྑཎཝསེན།
Āyatanānaṃ ganthato ca atthato ca uggaṇhanavasena tesaṃ dhātulakkhaṇādivibhāgassa jānanapaññā uggahajānanapaññā. Sammasanapaṭivedhapaccavekkhaṇavidhino jānanapaññā manasikārajānanapaññā. Yasmā āyatanānipi atthato dhātuyova manasikāro ca uggaṇhanādivasena tesameva manasikāravidhi , tasmā dhātukusalatādikā tissopi kusalatā ekadese katvā dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ. Savanaṃ viya uggaṇhanapaccavekkhaṇānipi parittañāṇakattukānīti āha ‘‘savana uggahaṇapaccavekkhaṇā lokiyā’’ti. Ariyamaggakkhaṇe sammasanamanasikārānaṃ nipphatti pariniṭṭhānanti tesaṃ lokuttaratāpariyāyopi labbhatīti vuttaṃ ‘‘sammasanamanasikārā lokiyalokuttaramissakā’’ti. Paccayadhammānaṃ hetuādīnaṃ attano paccayuppannānaṃ hetupaccayādibhāvena paccayabhāvo paccayākāro, so pana avijjādīnaṃ dvādasannaṃ paṭiccasamuppādaṅgānaṃ vasena dvādasavidhoti āha ‘‘dvādasannaṃ paccayākārāna’’nti. Uggahādivasenāti uggahamanasikārasavanasammasanapaṭivedhapaccavekkhaṇavasena.
ཋཱནཉྩེཝ ཏིཊྛཏི ཕལཾ ཏདཱཡཏྟཝུཏྟིཏཱཡཱཏི ཀཱརཎཉྩ ཧེཏུཔཙྩཡབྷཱཝེན ཀརཎཏོ ནིཔྥཱདནཏོ། ཏེསཾ སོཏཝིཉྙཱཎཱདཱིནཾ། ཨེཏསྨིཾ དུཀེ ཨཏྠོ ཝེདིཏབྦོཏི སམྦནྡྷོ། ཡེ དྷམྨཱ ཡསྶ དྷམྨསྶ ཀཱརཎབྷཱཝཏོ ཋཱནཾ, ཏེཝ དྷམྨཱ ཏཾཝིདྷུརསྶ དྷམྨསྶ ཨཀཱརཎབྷཱཝཏོ ཨཊྛཱནནྟི པཋམནཡེ ཕལབྷེདེན ཏསྶེཝ དྷམྨསྶ ཋཱནཱཊྛཱནཏཱ དཱིཔིཏཱ; དུཏིཡནཡེ པན ཨབྷིནྣེཔི ཕལེ པཙྩཡདྷམྨབྷེདེན ཏེསཾ ཋཱནཱཊྛཱནཏཱ དཱིཔིཏཱཏི ཨཡམེཏེསཾ ཝིསེསོ། ན ཧི ཀདཱཙི ཨརིཡཱ དིཊྛིསམྤདཱ ནིཙྩགྒཱཧསྶ ཀཱརཎཾ ཧོཏི, ཨཀིརིཡཏཱ པན སིཡཱ ཏསྶ ཀཱརཎནྟི།
Ṭhānañceva tiṭṭhati phalaṃ tadāyattavuttitāyāti kāraṇañca hetupaccayabhāvena karaṇato nipphādanato. Tesaṃ sotaviññāṇādīnaṃ. Etasmiṃ duke attho veditabboti sambandho. Ye dhammā yassa dhammassa kāraṇabhāvato ṭhānaṃ, teva dhammā taṃvidhurassa dhammassa akāraṇabhāvato aṭṭhānanti paṭhamanaye phalabhedena tasseva dhammassa ṭhānāṭṭhānatā dīpitā; dutiyanaye pana abhinnepi phale paccayadhammabhedena tesaṃ ṭhānāṭṭhānatā dīpitāti ayametesaṃ viseso. Na hi kadāci ariyā diṭṭhisampadā niccaggāhassa kāraṇaṃ hoti, akiriyatā pana siyā tassa kāraṇanti.
ཨུཛུནོ བྷཱཝོ ཨཛྫཝཾ, ཨཛིམྷཏཱ ཨཀུཊིལཏཱ ཨཝངྐཏཱཏི ཨཏྠོཏི ཏམཏྠཾ ཨནཛྫཝཔཊིཀྑེཔམུཁེན དསྶེཏུཾ ‘‘གོམུཏྟཝངྐཏཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། སྭཱཡཾ ཨནཛྫཝོ བྷིཀྑཱུནཾ ཡེབྷུཡྻེན ཨནེསནཱཡ, ཨགོཙརཙཱརིཏཱཡ ཙ ཧོཏཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ཨེཀཙྩོ ཧི…པེ॰… ཙརཏཱི’’ཏི། ཨཡཾ གོམུཏྟཝངྐཏཱ ནཱམ ཨཱདིཏོ པཊྛཱཡ ཡཱཝ པརིཡོསཱནཱ པཊིཔཏྟིཡཱ ཝངྐབྷཱཝཏོ། པུརིམསདིསོཏི པཋམཾ ཝུཏྟབྷིཀྑུསདིསོ། ཙནྡཝངྐཏཱ ནཱམ པཊིཔཏྟིཡཱ མཛ྄ཛྷཊྛཱནེ ཝངྐབྷཱཝཱཔཏྟིཏོ། ནངྒལཀོཊིཝངྐཏཱ ནཱམ པརིཡོསཱནེ ཝངྐབྷཱཝཱཔཏྟིཏོ། ཨིདཾ ཨཛྫཝཾ ནཱམ སབྦཏྠཀམེཝ ཨུཛུབྷཱཝསིདྡྷིཏོ། ཨཛྫཝཏཱཏི ཨཱཀཱརནིདྡེསོ, ཡེནཱཀཱརེནསྶ ཨཛྫཝོ པཝཏྟཏི, ཏདཱཀཱརནིདྡེསོཏི ཨཏྠོ། ལཛྫཏཱིཏི ལཛྫཱི, ཧིརིམཱ, ཏསྶ བྷཱཝོ ལཛྫཝཾ, ཧིརཱིཏི ཨཏྠོ། ལཛྫཱ ཨེཏསྶ ཨཏྠཱིཏི ལཛྫཱི ཡཐཱ ‘‘མཱལཱི, མཱཡཱི’’ཏི ཙ, ཏསྶ བྷཱཝོ ལཛྫཱིབྷཱཝོ, སཱ ཨེཝ ལཛྫཱ།
Ujuno bhāvo ajjavaṃ, ajimhatā akuṭilatā avaṅkatāti atthoti tamatthaṃ anajjavapaṭikkhepamukhena dassetuṃ ‘‘gomuttavaṅkatā’’tiādi vuttaṃ. Svāyaṃ anajjavo bhikkhūnaṃ yebhuyyena anesanāya, agocaracāritāya ca hotīti āha ‘‘ekacco hi…pe… caratī’’ti. Ayaṃ gomuttavaṅkatā nāma ādito paṭṭhāya yāva pariyosānā paṭipattiyā vaṅkabhāvato. Purimasadisoti paṭhamaṃ vuttabhikkhusadiso. Candavaṅkatā nāma paṭipattiyā majjhaṭṭhāne vaṅkabhāvāpattito. Naṅgalakoṭivaṅkatā nāma pariyosāne vaṅkabhāvāpattito. Idaṃ ajjavaṃ nāma sabbatthakameva ujubhāvasiddhito. Ajjavatāti ākāraniddeso, yenākārenassa ajjavo pavattati, tadākāraniddesoti attho. Lajjatīti lajjī, hirimā, tassa bhāvo lajjavaṃ, hirīti attho. Lajjā etassa atthīti lajjī yathā ‘‘mālī, māyī’’ti ca, tassa bhāvo lajjībhāvo, sā eva lajjā.
པརཱཔརཱདྷཱདཱིནཾ ཨདྷིཝཱསནཀྑམཾ ཨདྷིཝཱསནཁནྟི། སུཙིསཱིལཏཱ སོརཙྩཾ། སཱ ཧི སོབྷནཀམྨརཏཏཱ, སུཊྛུ ཝཱ པཱཔཏོ ཨོརཏབྷཱཝོ ཝིརཏཏཱ སོརཙྩཾ། ཏེནཱཧ ‘‘སུརཏབྷཱཝོ’’ཏི།
Parāparādhādīnaṃ adhivāsanakkhamaṃ adhivāsanakhanti. Sucisīlatā soraccaṃ. Sā hi sobhanakammaratatā, suṭṭhu vā pāpato oratabhāvo viratatā soraccaṃ. Tenāha ‘‘suratabhāvo’’ti.
‘‘ནཱམཉྩ རཱུཔཉྩཱ’’ཏིཨཱདཱིསུ ཨཡཾ ཨཔརོ ནཡོ – ནཱམཀརཎཊྛེནཱཏི ཨཉྙཾ ཨནཔེཀྑིཏྭཱ སཡམེཝ ཨཏྟནོ ནཱམཀརཎསབྷཱཝཏོཏི ཨཏྠོ། ཡཉྷི པརསྶ ནཱམཾ ཀརོཏི, ཏསྶ ཙ ཏདཔེཀྑཏྟཱ ཨཉྙཱཔེཀྑཾ ནཱམཀརཎནྟི ནཱམཀརཎསབྷཱཝཏཱ ན ཧོཏི, ཏསྨཱ མཧཱཛནསྶ ཉཱཏཱིནཾ, གུཎཱནཉྩ སཱམཉྙནཱམཱདིཀཱརཀཱནཾ ནཱམབྷཱཝོ ནཱཔཛྫཏི། ཡསྶ ཙ ཨཉྙེཧི ནཱམཾ ཀརཱིཡཏི, ཏསྶ ཙ ནཱམཀརཎསབྷཱཝཏཱ ནཏྠཱིཏི, ནཏྠིཡེཝ ནཱམབྷཱཝོ། ཝེདནཱདཱིནཾ པན སབྷཱཝསིདྡྷཏྟཱ ཝེདནཱདིནཱམསྶ ནཱམཀརཎསབྷཱཝཏོ ནཱམཏཱ ཝུཏྟཱ། པཐཝཱིཨཱདི ནིདསྶནེན ནཱམསྶ སབྷཱཝསིདྡྷཏཾཡེཝ ནིདསྶེཏི, ན ནཱམབྷཱཝསཱམཉྙཾ, ནིརུལ༹ྷཏྟཱ པན ནཱམ-སདྡོ ཨརཱུཔདྷམྨེསུ ཨེཝ ཝཏྟཏི, ན པཐཝཱིཨཱདཱིསཱུཏི ན ཏེསཾ ནཱམབྷཱཝོ། ན ཧི པཐཝཱིཨཱདིནཱམཾ ཝིཛཧིཏྭཱ ཀེསཱདིནཱམེཧི རཱུཔདྷམྨཱནཾ ཝིཡ ཝེདནཱདིནཱམཾ ཝིཛཧིཏྭཱ ཨཉྙེན ནཱམེན ཨརཱུཔདྷམྨཱནཾ ཝོཧརིཏབྦེན པིཎྜཱཀཱརེན པཝཏྟི ཨཏྠཱིཏི།
‘‘Nāmañca rūpañcā’’tiādīsu ayaṃ aparo nayo – nāmakaraṇaṭṭhenāti aññaṃ anapekkhitvā sayameva attano nāmakaraṇasabhāvatoti attho. Yañhi parassa nāmaṃ karoti, tassa ca tadapekkhattā aññāpekkhaṃ nāmakaraṇanti nāmakaraṇasabhāvatā na hoti, tasmā mahājanassa ñātīnaṃ, guṇānañca sāmaññanāmādikārakānaṃ nāmabhāvo nāpajjati. Yassa ca aññehi nāmaṃ karīyati, tassa ca nāmakaraṇasabhāvatā natthīti, natthiyeva nāmabhāvo. Vedanādīnaṃ pana sabhāvasiddhattā vedanādināmassa nāmakaraṇasabhāvato nāmatā vuttā. Pathavīādi nidassanena nāmassa sabhāvasiddhataṃyeva nidasseti, na nāmabhāvasāmaññaṃ, niruḷhattā pana nāma-saddo arūpadhammesu eva vattati, na pathavīādīsūti na tesaṃ nāmabhāvo. Na hi pathavīādināmaṃ vijahitvā kesādināmehi rūpadhammānaṃ viya vedanādināmaṃ vijahitvā aññena nāmena arūpadhammānaṃ voharitabbena piṇḍākārena pavatti atthīti.
ཨཐ ཝཱ རཱུཔདྷམྨཱ ཙཀྑཱདཡོ རཱུཔཱདཡོ ཙ, ཏེསཾ པཀཱསཀཔཀཱསིཏབྦབྷཱཝཏོ ཝིནཱཔི ནཱམེན པཱཀཊཱ ཧོནྟི, ན ཨེཝཾ ཨརཱུཔདྷམྨཱཏི ཏེ ཨདྷིཝཙནསམྥསྶོ ཝིཡ ནཱམཱཡཏྟགྒཧཎཱིཡབྷཱཝེན ‘‘ནཱམ’’ནྟི ཝུཏྟཱ། པཊིགྷསམྥསྶོ ཙ ན ཙཀྑཱདཱིནི ཝིཡ ནཱམེན ཝིནཱ པཱཀཊོཏི ‘‘ནཱམ’’ནྟི ཝུཏྟོ, ཨརཱུཔཏཱཡ ཝཱ ཨཉྙནཱམསབྷཱགཏྟཱ སངྒཧིཏོཡཾ, ཨཉྙཕསྶསབྷཱགཏྟཱ ཝཱ། ཝཙནཏྠོཔི ཧི རཱུཔཡཏཱིཏི རཱུཔཾ, ནཱམཡཏཱིཏི ནཱམནྟི ཨིདྷ པཙྪིམཔུརིམཱནཾ སམྦྷཝཏི། རཱུཔཡཏཱིཏི ཝིནཱཔི ནཱམེན ཨཏྟཱནཾ པཀཱསེཏཱིཏི ཨཏྠོ། ནཱམཡཏཱིཏི ནཱམེན ཝིནཱ ཨཔཱཀཊབྷཱཝཏོ ཨཏྟནོ པཀཱསཀཾ ནཱམཾ ཀརོཏཱིཏི ཨཏྠོ། ཨཱརམྨཎཱདྷིཔཏིཔཙྩཡཏཱཡཱཏི སཏིཔི རཱུཔསྶ ཨཱརམྨཎཱདྷིཔཏིཔཙྩཡབྷཱཝེ ན ཏཾ པརམསྶཱསབྷཱུཏཾ ནིབྦཱནཾ ཝིཡ སཱཏིསཡཾ ནཱམནབྷཱཝེན པཙྩཡོཏི ནིབྦཱནམེཝ ‘‘ནཱམ’’ནྟི ཝུཏྟཾ།
Atha vā rūpadhammā cakkhādayo rūpādayo ca, tesaṃ pakāsakapakāsitabbabhāvato vināpi nāmena pākaṭā honti, na evaṃ arūpadhammāti te adhivacanasamphasso viya nāmāyattaggahaṇīyabhāvena ‘‘nāma’’nti vuttā. Paṭighasamphasso ca na cakkhādīni viya nāmena vinā pākaṭoti ‘‘nāma’’nti vutto, arūpatāya vā aññanāmasabhāgattā saṅgahitoyaṃ, aññaphassasabhāgattā vā. Vacanatthopi hi rūpayatīti rūpaṃ, nāmayatīti nāmanti idha pacchimapurimānaṃ sambhavati. Rūpayatīti vināpi nāmena attānaṃ pakāsetīti attho. Nāmayatīti nāmena vinā apākaṭabhāvato attano pakāsakaṃ nāmaṃ karotīti attho. Ārammaṇādhipatipaccayatāyāti satipi rūpassa ārammaṇādhipatipaccayabhāve na taṃ paramassāsabhūtaṃ nibbānaṃ viya sātisayaṃ nāmanabhāvena paccayoti nibbānameva ‘‘nāma’’nti vuttaṃ.
‘‘ཨཝིཛྫཱ ཙ བྷཝཏཎྷཱ ཙཱ’’ཏི ཨཡཾ དུཀོ སཏྟཱནཾ ཝཊྚམཱུལསམུདཱཙཱརདསྶནཏྠོ། སམུདཱཙརཏཱིཏི ཧི སམུདཱཙཱརོ, ཝཊྚམཱུལམེཝ སམུདཱཙཱརོ ཝཊྚམཱུལསམུདཱཙཱརོ, ཝཊྚམཱུལདསྶནེན ཝཱ ཝཊྚམཱུལཱནཾ པཝཏྟི དསྶིཏཱ ཧོཏཱིཏི ཝཊྚམཱུལཱནཾ སམུདཱཙཱརོ ཝཊྚམཱུལསམུདཱཙཱརོ, ཏཾདསྶནཏྠོཏི ཨཏྠོ།
‘‘Avijjāca bhavataṇhā cā’’ti ayaṃ duko sattānaṃ vaṭṭamūlasamudācāradassanattho. Samudācaratīti hi samudācāro, vaṭṭamūlameva samudācāro vaṭṭamūlasamudācāro, vaṭṭamūladassanena vā vaṭṭamūlānaṃ pavatti dassitā hotīti vaṭṭamūlānaṃ samudācāro vaṭṭamūlasamudācāro, taṃdassanatthoti attho.
ཨེཀེཀསྨིཉྩ ‘‘ཨཏྟཱ’’ཏི ཙ ‘‘ལོཀོ’’ཏི ཙ གཧཎཝིསེསཾ ཨུཔཱདཱཡ ‘‘ཨཏྟཱ ཙ ལོཀོ ཙཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ, ཨེཀཾ ཝཱ ཁནྡྷཾ ‘‘ཨཏྟཱ’’ཏི གཧེཏྭཱ ཨཉྙཾ ཨཏྟནོ ཨུཔབྷོགབྷཱུཏཾ ‘‘ལོཀོ’’ཏི གཎྷནྟསྶ, ཨཏྟནོ ཨཏྟཱནཾ ‘‘ཨཏྟཱ’’ཏི གཧེཏྭཱ པརསྶ ཨཏྟཱནཾ ‘‘ལོཀོ’’ཏི གཎྷནྟསྶ ཝཱ ཝསེན ‘‘ཨཏྟཱ ཙ ལོཀོ ཙཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ།
Ekekasmiñca ‘‘attā’’ti ca ‘‘loko’’ti ca gahaṇavisesaṃ upādāya ‘‘attā ca loko cā’’ti vuttaṃ, ekaṃ vā khandhaṃ ‘‘attā’’ti gahetvā aññaṃ attano upabhogabhūtaṃ ‘‘loko’’ti gaṇhantassa, attano attānaṃ ‘‘attā’’ti gahetvā parassa attānaṃ ‘‘loko’’ti gaṇhantassa vā vasena ‘‘attā ca loko cā’’ti vuttaṃ.
སཧ སིཀྑིཏབྦོ དྷམྨོ སཧདྷམྨོ, ཏཏྠ བྷཝཾ སཧདྷམྨིཀཾ, ཏསྨིཾ སཧདྷམྨིཀེ། དོཝཙསྶ-སདྡཏོ ཨཱཡ-སདྡཾ ཨནཉྙཏྟཾ ཀཏྭཱ ‘‘དོཝཙསྶཱཡ’’ནྟི ཝུཏྟཾ, དོཝཙསྶསྶ ཝཱ ཨཡནཾ པཝཏྟི དོཝཙསྶཱཡཾ། ཨཱསེཝནྟསྶཱཔི ཨནུསིཀྑནཱ ཨཛ྄ཛྷཱསཡེན བྷཛནཱཏི ཨཱཧ ‘‘སེཝནཱ…པེ॰… བྷཛནཱ’’ཏི། སབྦཏོབྷཱགེན བྷཏྟི སམྦྷཏྟི།
Saha sikkhitabbo dhammo sahadhammo, tattha bhavaṃ sahadhammikaṃ, tasmiṃ sahadhammike. Dovacassa-saddato āya-saddaṃ anaññattaṃ katvā ‘‘dovacassāya’’nti vuttaṃ, dovacassassa vā ayanaṃ pavatti dovacassāyaṃ. Āsevantassāpi anusikkhanā ajjhāsayena bhajanāti āha ‘‘sevanā…pe… bhajanā’’ti. Sabbatobhāgena bhatti sambhatti.
སཧ ཀམྨཝཱཙཱཡཱཏི ཨབྦྷཱནཏིཎཝཏྠཱརཀཀམྨཝཱཙཱཡ, ‘‘ཨཧཾ བྷནྟེ ཨིཏྠནྣཱམཾ ཨཱཔཏྟིཾ ཨཱཔཛྫི’’ནྟིཨཱདིཀཱཡ ཙ སཧེཝ། སཧེཝ ཧི ཀམྨཝཱཙཱཡ ཨཱཔཏྟིཝུཊྛཱནཉྩ པརིཙྪིཛྫཏི, ‘‘པཉྙཏྟིལཀྑཎཱཡ ཨཱཔཏྟིཡཱ ཝཱ ཀཱརཎཾ ཝཱིཏིཀྐམལཀྑཎཾ ཀཱཡཀམྨཾ, ཝཙཱིཀམྨཾ ཝཱ, ཝུཊྛཱནསྶ ཀཱརཎཾ ཀམྨཝཱཙཱ’’ཏི ཀཱརཎེན སཧ ཕལསྶ ཛཱནནཝསེན ‘‘སཧ ཀམྨཝཱཙཱཡཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ།‘‘སཧ ཀམྨཝཱཙཱཡཱ’’ཏི། ཨིམིནཱ ནཡེན སཧ པརིཀམྨེནཱཏི ཨེཏྠཱཔི ཨཏྠོ ཝེདིཏབྦོ།
Saha kammavācāyāti abbhānatiṇavatthārakakammavācāya, ‘‘ahaṃ bhante itthannāmaṃ āpattiṃ āpajji’’ntiādikāya ca saheva. Saheva hi kammavācāya āpattivuṭṭhānañca paricchijjati, ‘‘paññattilakkhaṇāya āpattiyā vā kāraṇaṃ vītikkamalakkhaṇaṃ kāyakammaṃ, vacīkammaṃ vā, vuṭṭhānassa kāraṇaṃ kammavācā’’ti kāraṇena saha phalassa jānanavasena ‘‘saha kammavācāyā’’ti vuttaṃ.‘‘Saha kammavācāyā’’ti. Iminā nayena saha parikammenāti etthāpi attho veditabbo.
དྷཱཏུཝིསཡཱ སབྦཱཔི པཉྙཱ དྷཱཏུཀུསལཏཱ། ཏདེཀདེསཱ མནསིཀཱརཀུསལཏཱཏི ཨདྷིཔྤཱཡེན པུརིམཔདེཔི སམྨསནཔཊིཝེདྷཔཉྙཱ ཝུཏྟཱ། ཡསྨཱ པན ནིཔྤརིཡཱཡཏོ ཝིཔསྶནཱདིཔཉྙཱ ཨེཝ མནསིཀཱརཀོསལླཾ, ཏསྨཱ ‘‘ཏཱསཾཡེཝ དྷཱཏཱུནཾ སམྨསནཔཊིཝེདྷཔཙྩཝེཀྑཎཔཉྙཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ།
Dhātuvisayā sabbāpi paññā dhātukusalatā. Tadekadesā manasikārakusalatāti adhippāyena purimapadepi sammasanapaṭivedhapaññā vuttā. Yasmā pana nippariyāyato vipassanādipaññā eva manasikārakosallaṃ, tasmā ‘‘tāsaṃyeva dhātūnaṃ sammasanapaṭivedhapaccavekkhaṇapaññā’’ti vuttaṃ.
ཨཱཡཏནཝིསཡཱ སབྦཱཔི པཉྙཱ ཨཱཡཏནཀུསལཏཱཏི དསྶེནྟོ ‘‘དྭཱདསནྣཾ ཨཱཡཏནཱནཾ ཨུགྒཧམནསིཀཱརཛཱནནཔཉྙཱ’’ཏི ཝཏྭཱ པུན ‘‘ཨཔིཙཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། དྭཱིསུཔི ཝཱ པདེསུ ཝཱཙུགྒཏཱཡ ཨཱཡཏནཔཱལི༹ཡཱ, དྷཱཏུཔཱལི༹ཡཱ ཙ མནསིཀརཎཾ མནསིཀཱརོ། ཏཐཱ ཨུགྒཎྷནྟཱི, མནསི ཀརོནྟཱི , ཏདཏྠཾ སུཎནྟཱི, གནྠཏོ ཙ ཨཏྠཏོ ཙ དྷཱརེནྟཱི, ‘‘ཨིདཾ ཙཀྑཱཡཏནཾ ནཱམ, ཨཡཾ ཙཀྑུདྷཱཏུ ནཱམཱ’’ཏིཨཱདིནཱ སབྷཱཝཏོ, གཎནཏོ ཙ པརིཙྪེདཾ ཛཱནནྟཱི ཙ པཉྙཱ ཨུགྒཧཔཉྙཱདིཀཱ ཝུཏྟཱ། མནསིཀཱརཔདེ པན ཙཏུབྦིདྷཱཔི པཉྙཱ ཨུགྒཧོཏི ཏཏོ པཝཏྟོ ཨནིཙྩཱདིམནསིཀཱརོ ‘‘ཨུགྒཧམནསིཀཱརོ’’ཏི ཝུཏྟོ། ཏསྶ ཛཱནནཾ པཝཏྟནམེཝ, ‘‘ཡཐཱ པཝཏྟཾ ཝཱ ཨུགྒཧཾ, ཨེཝམེཝ པཝཏྟོ ཨུགྒཧོ’’ཏི ཛཱནནཾ ཨུགྒཧཛཱནནཾ། ‘‘མནསིཀཱརོ ཨེཝཾ པཝཏྟེཏབྦོ, ཨེཝཉྩ པཝཏྟོ’’ཏི ཛཱནནཾ མནསིཀཱརཛཱནནཾ། ཏདུབྷཡམྤི ‘‘མནསིཀཱརཀོསལླ’’ནྟི ཝུཏྟཾ། ཨུགྒཧོཔི ཧི མནསིཀཱརསམྤཡོགཏོ མནསིཀཱརནིརུཏྟིཾ ལདྡྷུཾ ཨརཧཏི། ཡོ ཙ མནསིཀཱཏབྦོ, ཡོ ཙ མནསིཀརཎཱུཔཱཡོ, སབྦོ སོ ‘‘མནསིཀཱརོ’’ཏི ཝཏྟུཾ ཝཊྚཏི, ཏཏྠ ཀོསལླཾ མནསིཀཱརཀུསལཏཱཏི། སམྨསནཾ པཉྙཱ, སཱ མགྒསམྤཡུཏྟཱ ཨནིཙྩཱདིསམྨསནཀིཙྩཾ སཱདྷེཏི ནིཙྩསཉྙཱདིཔཛཧནཏོ། མནསིཀཱརོ སམྨསནསམྤཡུཏྟོ, སོ ཏཏྠེཝ ཨནིཙྩཱདིམནསིཀཱརཀིཙྩཾ མགྒསམྤཡུཏྟོ སཱདྷེཏཱིཏི ཨཱཧ ‘‘སམྨསནམནསིཀཱརཱ ལོཀིཡལོཀུཏྟརམིསྶཀཱ’’ཏི། ‘‘ཨིམིནཱ པཙྩཡེནིདཾ ཧོཏཱི’’ཏི ཨེཝཾ ཨཝིཛྫཱདཱིནཾ སངྑཱརཱདིཔཙྩཡུཔྤནྣསྶ པཙྩཡབྷཱཝཛཱནནཾ པཊིཙྩསམུཔྤཱདཀུསལཏཱ།
Āyatanavisayā sabbāpi paññā āyatanakusalatāti dassento ‘‘dvādasannaṃ āyatanānaṃ uggahamanasikārajānanapaññā’’ti vatvā puna ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ. Dvīsupi vā padesu vācuggatāya āyatanapāḷiyā, dhātupāḷiyā ca manasikaraṇaṃ manasikāro. Tathā uggaṇhantī, manasi karontī , tadatthaṃ suṇantī, ganthato ca atthato ca dhārentī, ‘‘idaṃ cakkhāyatanaṃ nāma, ayaṃ cakkhudhātu nāmā’’tiādinā sabhāvato, gaṇanato ca paricchedaṃ jānantī ca paññā uggahapaññādikā vuttā. Manasikārapade pana catubbidhāpi paññā uggahoti tato pavatto aniccādimanasikāro ‘‘uggahamanasikāro’’ti vutto. Tassa jānanaṃ pavattanameva, ‘‘yathā pavattaṃ vā uggahaṃ, evameva pavatto uggaho’’ti jānanaṃ uggahajānanaṃ. ‘‘Manasikāro evaṃ pavattetabbo, evañca pavatto’’ti jānanaṃ manasikārajānanaṃ. Tadubhayampi ‘‘manasikārakosalla’’nti vuttaṃ. Uggahopi hi manasikārasampayogato manasikāraniruttiṃ laddhuṃ arahati. Yo ca manasikātabbo, yo ca manasikaraṇūpāyo, sabbo so ‘‘manasikāro’’ti vattuṃ vaṭṭati, tattha kosallaṃ manasikārakusalatāti. Sammasanaṃ paññā, sā maggasampayuttā aniccādisammasanakiccaṃ sādheti niccasaññādipajahanato. Manasikāro sammasanasampayutto, so tattheva aniccādimanasikārakiccaṃ maggasampayutto sādhetīti āha ‘‘sammasanamanasikārā lokiyalokuttaramissakā’’ti. ‘‘Iminā paccayenidaṃ hotī’’ti evaṃ avijjādīnaṃ saṅkhārādipaccayuppannassa paccayabhāvajānanaṃ paṭiccasamuppādakusalatā.
ཨདྷིཝཱསནཾ ཁམནཾ། ཏཉྷི པརེསཾ དུཀྐཊཾ དུརུཏྟཉྩ པཊིཝིརོདྷཱཀརཎེན ཨཏྟནོ ཨུཔརི ཨཱརོཔེཏྭཱ ཝཱསནཾ ‘‘ཨདྷིཝཱསན’’ནྟི ཝུཙྩཏི། ཨཙཎྜིཀྐནྟི ཨཀུཛ྄ཛྷནཾ། དོམནསྶཝསེན པརེསཾ ཨཀྑཱིསུ ཨསྶཱུནཾ ཨནུཔྤཱདནཱ ཨནསྶུརོཔོ། ཨཏྟམནཏཱཏི སཀམནཏཱ། ཙིཏྟསྶ ཨབྱཱཔནྣོ སཀོ མནོབྷཱཝོ ཨཏྟམནཏཱ། ཙིཏྟནྟི ཝཱ ཙིཏྟཔྤབནྡྷཾ ཨེཀཏྟེན གཧེཏྭཱ ཏསྶ ཨནྟརཱ ཨུཔྤནྣེན པཱིཏིསཧགཏམནེན སཀམནཏཱ། ཨཏྟམནོ ཝཱ པུགྒལོ, ཏསྶ བྷཱཝོ ཨཏྟམནཏཱ, སཱ ན སཏྟསྶཱཏི པུགྒལདིཊྛིནིཝཱརཎཏྠཾ ‘‘ཙིཏྟསྶཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཨདྷིཝཱསནལཀྑཎཱ ཁནྟི ཨདྷིཝཱསནཁནྟི། སུཙིསཱིལཏཱ སོརཙྩཾ། སཱ ཧི སོབྷནཀམྨརཏཏཱ། སུཊྛུ པཱཔཏོ ཨོརཏབྷཱཝོ ཝིརཏཏཱ སོརཙྩཾ། ཏེནཱཧ ‘‘སུརཏབྷཱཝོ’’ཏི།
Adhivāsanaṃ khamanaṃ. Tañhi paresaṃ dukkaṭaṃ duruttañca paṭivirodhākaraṇena attano upari āropetvā vāsanaṃ ‘‘adhivāsana’’nti vuccati. Acaṇḍikkanti akujjhanaṃ. Domanassavasena paresaṃ akkhīsu assūnaṃ anuppādanā anassuropo. Attamanatāti sakamanatā. Cittassa abyāpanno sako manobhāvo attamanatā. Cittanti vā cittappabandhaṃ ekattena gahetvā tassa antarā uppannena pītisahagatamanena sakamanatā. Attamano vā puggalo, tassa bhāvo attamanatā, sā na sattassāti puggaladiṭṭhinivāraṇatthaṃ ‘‘cittassā’’ti vuttaṃ. Adhivāsanalakkhaṇā khanti adhivāsanakhanti. Sucisīlatā soraccaṃ. Sā hi sobhanakammaratatā. Suṭṭhu pāpato oratabhāvo viratatā soraccaṃ. Tenāha ‘‘suratabhāvo’’ti.
སཁིལོ ཝུཙྩཏི སཎྷཝཱཙོ, ཏསྶ བྷཱཝོ སཱཁལྱཾ, སཎྷཝཱཙཏཱ། ཏཾ པན བྱཏིརེཀམུཁེན ཝིབྷཱཝེནྟཱི ཡཱ པཱལི༹ པཝཏྟཱ, ཏཾ དསྶེནྟོ ‘‘ཏཏྠ ཀཏམཾ སཱཁལྱ’’ནྟིཨཱདིམཱཧ། ཏཏྠ ཨཎྜཀཱཏི སདོསཝཎེ རུཀྑེ ནིཡྻཱསཔིཎྜིཡོ, ཨཧིཙྪཏྟཀཱདཱིནི ཝཱ ཨུཊྛིཏཱནི ‘‘ཨཎྜཀཱནཱི’’ཏི ཝདནྟི ། ཕེགྒུརུཀྑསྶ པན ཀུཐིཏསྶ ཨཎྜཱནི ཝིཡ ཨུཊྛིཏཱ ཙུཎྞཔིཎྜིཡོ, གཎྛིཡོ ཝཱ ཨཎྜཀཱ། ཨིདྷ པན བྱཱཔཛྫནཀཀྐསཱདིབྷཱཝཏོ ཨཎྜཀཔཀཏིབྷཱཝེན ཝཱཙཱ ‘‘ཨཎྜཀཱ’’ཏི ཝུཏྟཱ། པདུམནཱལ༹ཾ ཝིཡ སོཏཾ གྷཾསཡམཱནཱ པཝིསནྟཱི ཀཀྐསཱ དཊྛབྦཱ། ཀོདྷེན ནིབྦཏྟཏྟཱ ཏསྶ པརིཝཱརབྷཱུཏཱ ཀོདྷསཱམནྟཱ། པུརེ སཾཝདྡྷནཱརཱི པོརཱི, སཱ ཝིཡ སུཀུམཱརཱ མུདུཀཱ ཝཱཙཱ པོརཱི ཝིཡཱཏི པོརཱི། ཏཏྠཱཏི ‘‘བྷཱསིཏཱ ཧོཏཱི’’ཏི ཝུཏྟཱཡ ཀིརིཡཱཡཱཏིཔི ཡོཛནཱ སམྦྷཝཏི, ཏཏྠ ཝཱཙཱཡཱཏི ཝཱ། ‘‘སཎྷཝཱཙཏཱ’’ཏིཨཱདིནཱ ཏཾ ཝཱཙཾ པཝཏྟཡམཱནཾ ཙེཏནཾ དསྶེཏི། སམྨོདཀསྶ པུགྒལསྶ མུདུཀབྷཱཝོ མདྡཝཾ སམྨོདཀམུདུཀབྷཱཝོ། ཨཱམིསེན ཨལབྦྷམཱནེན, ཏཐཱ དྷམྨེན ཙཱཏི དྭཱིཧི ཚིདྡོ། ཨཱམིསསྶ, དྷམྨསྶ ཙ ཨལཱབྷེན ཨཏྟནོ པརསྶ ཙ ཨནྟརེ སམྦྷཝནྟསྶ ཧི ཚིདྡསྶ ཝིཝརསྶ བྷེདསྶ པཊིསནྠརཎཾ པིདཧནཾ སངྒཎྷནཾ པཊིསནྠཱརོ། ཏཾ སརཱུཔཏོ, པཊིཔཏྟིཏོ ཙ པཱལི༹དསྶནམུཁེན ཝིབྷཱཝེཏུཾ ‘‘ཨབྷིདྷམྨེཔཱི’’ཏིཨཱདིམཱཧ། ཨགྒཾ ཨགྒཧེཏྭཱཏི ཨགྒཾ ཨཏྟནོ ཨགྒཧེཏྭཱ། ཨུདྡེསདཱནནྟི པཱལི༹ཡཱ, ཨཊྛཀཐཱཡ ཙ ཨུདྡིསནཾ། པཱལི༹ཝཎྞནཱཏི པཱལི༹ཡཱ ཨཏྠཝཎྞནཱ། དྷམྨཀཐཱཀཐནནྟི སརབྷཉྙསརབྷཎནཱདིཝསེན དྷམྨཀཐནཾ།
Sakhilo vuccati saṇhavāco, tassa bhāvo sākhalyaṃ, saṇhavācatā. Taṃ pana byatirekamukhena vibhāventī yā pāḷi pavattā, taṃ dassento ‘‘tattha katamaṃ sākhalya’’ntiādimāha. Tattha aṇḍakāti sadosavaṇe rukkhe niyyāsapiṇḍiyo, ahicchattakādīni vā uṭṭhitāni ‘‘aṇḍakānī’’ti vadanti . Pheggurukkhassa pana kuthitassa aṇḍāni viya uṭṭhitā cuṇṇapiṇḍiyo, gaṇṭhiyo vā aṇḍakā. Idha pana byāpajjanakakkasādibhāvato aṇḍakapakatibhāvena vācā ‘‘aṇḍakā’’ti vuttā. Padumanāḷaṃ viya sotaṃ ghaṃsayamānā pavisantī kakkasā daṭṭhabbā. Kodhena nibbattattā tassa parivārabhūtā kodhasāmantā. Pure saṃvaddhanārī porī, sā viya sukumārā mudukā vācā porī viyāti porī. Tatthāti ‘‘bhāsitā hotī’’ti vuttāya kiriyāyātipi yojanā sambhavati, tattha vācāyāti vā. ‘‘Saṇhavācatā’’tiādinā taṃ vācaṃ pavattayamānaṃ cetanaṃ dasseti. Sammodakassa puggalassa mudukabhāvo maddavaṃ sammodakamudukabhāvo. Āmisena alabbhamānena, tathā dhammena cāti dvīhi chiddo. Āmisassa, dhammassa ca alābhena attano parassa ca antare sambhavantassa hi chiddassa vivarassa bhedassa paṭisantharaṇaṃ pidahanaṃ saṅgaṇhanaṃ paṭisanthāro. Taṃ sarūpato, paṭipattito ca pāḷidassanamukhena vibhāvetuṃ ‘‘abhidhammepī’’tiādimāha. Aggaṃ aggahetvāti aggaṃ attano aggahetvā. Uddesadānanti pāḷiyā, aṭṭhakathāya ca uddisanaṃ. Pāḷivaṇṇanāti pāḷiyā atthavaṇṇanā. Dhammakathākathananti sarabhaññasarabhaṇanādivasena dhammakathanaṃ.
ཀརུཎཱཏི ཀརུཎཱབྲཧྨཝིཧཱརམཱཧ། ཀརུཎཱཔུབྦབྷཱགོཏི ཏསྶ པུབྦབྷཱགཨུཔཙཱརཛ྄ཛྷཱནཾ ཝདཏི། པཱལི༹པདེ པན ཡཱ ཀཱཙི ཀརུཎཱ ‘‘ཀརུཎཱ’’ཏི ཝུཏྟཱ, ཀརུཎཱཙེཏོཝིམུཏྟཱིཏི པན ཨཔྤནཱཔྤཏྟཱཝ། མེཏྟཱཡཔི ཨེསེཝ ནཡོ། སུཙི-སདྡཏོ བྷཱཝེ ཡྻ-ཀཱརཾ, ཨི-ཀཱརསྶ ཙ ཨེ-ཀཱརཱདེསཾ ཀཏྭཱ ཨཡཾ ནིདྡེསོཏི ཨཱཧ ‘‘སོཙེཡྻནྟི སུཙིབྷཱཝོ’’ཏི། ཧོཏུ ཏཱཝ སུཙིབྷཱཝོ སོཙེཡྻཾ, ཏསྶ པན མེཏྟཱཔུབྦབྷཱགཏཱ ཀཐནྟི ཨཱཧ ‘‘ཝུཏྟམྤི ཙེཏ’’ནྟིཨཱདི།
Karuṇāti karuṇābrahmavihāramāha. Karuṇāpubbabhāgoti tassa pubbabhāgaupacārajjhānaṃ vadati. Pāḷipade pana yā kāci karuṇā ‘‘karuṇā’’ti vuttā, karuṇācetovimuttīti pana appanāppattāva. Mettāyapi eseva nayo. Suci-saddato bhāve yya-kāraṃ, i-kārassa ca e-kārādesaṃ katvā ayaṃ niddesoti āha ‘‘soceyyanti sucibhāvo’’ti. Hotu tāva sucibhāvo soceyyaṃ, tassa pana mettāpubbabhāgatā kathanti āha ‘‘vuttampi ceta’’ntiādi.
མུཊྛཱ སཏི ཨེཏསྶཱཏི མུཊྛསྶཏི, ཏསྶ བྷཱཝོ མུཊྛསྶཙྩཾ, སཏིཔཊིཔཀྑོ དྷམྨོ, ན སཏིཡཱ ཨབྷཱཝམཏྟཾ ། ཡསྨཱ པཊིཔཀྑེ སཏི ཏསྶ ཝསེན སཏིཝིགཏཱ ཝིཔྤཝུཏྠཱ ནཱམ ཧོཏི, ཏསྨཱ ཝུཏྟཾ ‘‘སཏིཝིཔྤཝཱསོ’’ཏི། ‘‘ཨསྶཏཱི’’ཏིཨཱདཱིསུ ཨ-ཀཱརོ པཊིཔཀྑེ དཊྛབྦོ, ན སཏྟཔཊིསེདྷེ། ཨུདཀེ ལཱབུ ཝིཡ ཡེན ཙིཏྟཾ ཨཱརམྨཎེ པིལཝནྟཱ ཝིཡ ཏིཊྛཏི, ན ཨོགཱཧཏི, སཱ པིལཱཔནཏཱ། ཡེན གཧིཏམྤི ཨཱརམྨཎཾ སམྨུསྶཏི ན སརཏི, སཱ སམྨུསྶནཏཱ། ཡཐཱ ཝིཛྫཱཔཊིཔཀྑཱ ཨཝིཛྫཱ ཝིཛྫཱཡ པཧཱཏབྦཏོ, ཨེཝཾ སམྤཛཉྙཔཊིཔཀྑཾ ཨསམྤཛཉྙཾ, ཨཝིཛྫཱཡེཝ།
Muṭṭhā sati etassāti muṭṭhassati, tassa bhāvo muṭṭhassaccaṃ, satipaṭipakkho dhammo, na satiyā abhāvamattaṃ . Yasmā paṭipakkhe sati tassa vasena sativigatā vippavutthā nāma hoti, tasmā vuttaṃ ‘‘sativippavāso’’ti. ‘‘Assatī’’tiādīsu a-kāro paṭipakkhe daṭṭhabbo, na sattapaṭisedhe. Udake lābu viya yena cittaṃ ārammaṇe pilavantā viya tiṭṭhati, na ogāhati, sā pilāpanatā. Yena gahitampi ārammaṇaṃ sammussati na sarati, sā sammussanatā. Yathā vijjāpaṭipakkhā avijjā vijjāya pahātabbato, evaṃ sampajaññapaṭipakkhaṃ asampajaññaṃ, avijjāyeva.
ཨིནྡྲིཡསཾཝརབྷེདོཏི ཨིནྡྲིཡསཾཝརཝིནཱསོ། ཨཔྤཊིསངྑཱཏི ཨཔཙྩཝེཀྑིཏྭཱ ཨཡོནིསོ ཙ ཨཱཧཱརཔརིབྷོགེ ཨཱདཱིནཝཱནིསཾསེ ཨཝཱིམཾསིཏྭཱ།
Indriyasaṃvarabhedoti indriyasaṃvaravināso. Appaṭisaṅkhāti apaccavekkhitvā ayoniso ca āhāraparibhoge ādīnavānisaṃse avīmaṃsitvā.
ཨཔྤཊིསངྑཱཡཱཏི ཨིཏིཀཏྟབྦཏཱསུ ཨཔྤཙྩཝེཀྑཎཱཡ ནཱམཾ། ཨཉྙཱཎཾ ཨཔྤཊིསངྑཱཏ ནིམིཏྟཾ ། ཨཀམྤནཉཱཎནྟི ཏཱཡ ཨནབྷིབྷཝནཱིཡཾ ཉཱཎཾ, ཏཏྠ ཏཏྠ པཙྩཝེཀྑཎཱཉཱཎཉྩེཝ པཙྩཝེཀྑཎཱཡ མུདྡྷབྷཱུཏཾ ལོཀུཏྟརཉཱཎཉྩ། ནིཔྤརིཡཱཡཏོ མགྒབྷཱཝནཱ བྷཱཝནཱ ནཱམ, ཡཱ ཙ ཏདཏྠཱ, ཏདུབྷཡཉྩ བྷཱཝེནྟསྶེཝ ཨིཙྪིཏབྦཾ, ན བྷཱཝིཏབྷཱཝནསྶཱཏི ཝུཏྟཾ ‘‘བྷཱཝེནྟསྶ ཨུཔྤནྣཾ བལ’’ནྟི། ཏེནཱཧ ‘‘ཡཱ ཀུསལཱནཾ དྷམྨཱནཾ ཨཱསེཝནཱ བྷཱཝནཱ བཧུལཱིཀམྨ’’ནྟི།
Appaṭisaṅkhāyāti itikattabbatāsu appaccavekkhaṇāya nāmaṃ. Aññāṇaṃ appaṭisaṅkhāta nimittaṃ . Akampanañāṇanti tāya anabhibhavanīyaṃ ñāṇaṃ, tattha tattha paccavekkhaṇāñāṇañceva paccavekkhaṇāya muddhabhūtaṃ lokuttarañāṇañca. Nippariyāyato maggabhāvanā bhāvanā nāma, yā ca tadatthā, tadubhayañca bhāventasseva icchitabbaṃ, na bhāvitabhāvanassāti vuttaṃ ‘‘bhāventassa uppannaṃ bala’’nti. Tenāha ‘‘yā kusalānaṃ dhammānaṃ āsevanā bhāvanā bahulīkamma’’nti.
ཀཱམཾ སམྤཡུཏྟདྷམྨེསུ ཐིརབྷཱཝོཔི བལཊྛོ ཨེཝ, པཊིཔཀྑེཧི པན ཨཀམྤནཱིཡཏཱ སཱཏིསཡཾ བལཊྛོཏི ཝུཏྟཾ ‘‘ཨསྶཏིཡཱ ཨཀམྤནཝསེནཱ’’ཏི། པཙྩནཱིཀདྷམྨསམནཏོ སམཐོ སམཱདྷི། ཨནིཙྩཱདིནཱ ཝིཝིདྷེནཱཀཱརེན དསྶནཏོ ཝིཔསྶནཱ པཉྙཱ ། ཏཾ ཨཱཀཱརཾ གཧེཏྭཱཏི སམཱདྷཱནཱཀཱརཾ གཧེཏྭཱ། ཡེནཱཀཱརེན པུབྦེ ཨལཱིནཾ ཨནུདྡྷཏཾ མཛ྄ཛྷིམཾ བྷཱཝནཱཝཱིཐིཔཊིཔནྣཾ ཧུཏྭཱ ཙིཏྟཾ སམཱཧིཏཾ ཧོཏི, ཏཾ ཨཱཀཱརཾ གཧེཏྭཱ སལླཀྑེཏྭཱ། ནིམིཏྟཝསེནཱཏི ཀཱརཎཝསེན། ‘‘ཨེསེཝ ནཡོ’’ཏི ཨིམིནཱ པགྒཧོཝ ཏཾ ཨཱཀཱརཾ གཧེཏྭཱ པུན པཝཏྟེཏབྦསྶ པགྒཱཧསྶ ནིམིཏྟཝསེན པགྒཱཧནིམིཏྟནྟི ཨིམམཏྠཾ ཨཏིདིསཏི, ཏསྶཏྠོ སམཐེ ཝུཏྟནཡཱནུསཱརེན ཝེདིཏབྦོ། པགྒཱཧོ ཝཱིརིཡཾ ཀོསཛྫཔཀྑཏོ ཙིཏྟསྶ པཏིཏུཾ ཨདཏྭཱ པགྒཎྷནཏོ། ཨཝིཀྑེཔོ ཨེཀགྒཏཱ ཝིཀྑེཔསྶ ཨུདྡྷཙྩསྶ པཊིཔཀྑབྷཱཝཏོ། པཊིསངྑཱནཀིཙྩནིབྦཏྟིབྷཱཝཏོ ལོཀུཏྟརདྷམྨཱནཾ པཊིསངྑཱནབལབྷཱཝོ, ཏཐཱ པུབྦེ པཝཏྟཱཀཱརསལླཀྑཎཝསེན སམཐཔགྒཱཧཱནཾ ཨུཔརི པཝཏྟིསབྦྷཱཝཏོ སམཐནིམིཏྟདུཀསྶཔི མིསྶཀཏཱ ཝུཏྟཱ།
Kāmaṃ sampayuttadhammesu thirabhāvopi balaṭṭho eva, paṭipakkhehi pana akampanīyatā sātisayaṃ balaṭṭhoti vuttaṃ ‘‘assatiyā akampanavasenā’’ti. Paccanīkadhammasamanato samatho samādhi. Aniccādinā vividhenākārena dassanato vipassanā paññā . Taṃ ākāraṃ gahetvāti samādhānākāraṃ gahetvā. Yenākārena pubbe alīnaṃ anuddhataṃ majjhimaṃ bhāvanāvīthipaṭipannaṃ hutvā cittaṃ samāhitaṃ hoti, taṃ ākāraṃ gahetvā sallakkhetvā. Nimittavasenāti kāraṇavasena. ‘‘Eseva nayo’’ti iminā paggahova taṃ ākāraṃ gahetvā puna pavattetabbassa paggāhassa nimittavasena paggāhanimittanti imamatthaṃ atidisati, tassattho samathe vuttanayānusārena veditabbo. Paggāho vīriyaṃ kosajjapakkhato cittassa patituṃ adatvā paggaṇhanato. Avikkhepo ekaggatā vikkhepassa uddhaccassa paṭipakkhabhāvato. Paṭisaṅkhānakiccanibbattibhāvato lokuttaradhammānaṃ paṭisaṅkhānabalabhāvo, tathā pubbe pavattākārasallakkhaṇavasena samathapaggāhānaṃ upari pavattisabbhāvato samathanimittadukassapi missakatā vuttā.
ཡཐཱསམཱདིནྣསྶ སཱིལསྶ བྷེདཀརོ ཝཱིཏིཀྐམོ། སཱིལཝིནཱསཀོ ཨསཾཝརོ། སམྨཱདིཊྛིཝིནཱསིཀཱཏི ‘‘ཨཏྠི དིནྣ’’ནྟིཨཱདི (མ॰ ནི॰ ༡.༤༤༡; ༢.༩༤; ཝིབྷ॰ ༧༩༣) ནཡཔྤཝཏྟཱཡ སམྨཱདིཊྛིཡཱ དཱུསིཀཱ།
Yathāsamādinnassa sīlassa bhedakaro vītikkamo. Sīlavināsako asaṃvaro. Sammādiṭṭhivināsikāti ‘‘atthi dinna’’ntiādi (ma. ni. 1.441; 2.94; vibha. 793) nayappavattāya sammādiṭṭhiyā dūsikā.
སཱིལསྶ སམྤཱདནཾ ནཱམ སབྦབྷཱགཏོ ཏསྶ ཨནཱུནཏཱཔཱདནནྟི ཨཱཧ ‘‘སམྤཱདནཏོ པརིཔཱུརཎཏོ’’ཏི། པཱརིཔཱུརཏྠོ ཧི སམྤདཱ-སདྡོཏི། མཱནསིཀསཱིལཾ ནཱམ སཱིལཝིསོདྷནཝསེན ཨབྷིཛ྄ཛྷཱདིཔྤཧཱནཾ། དིཊྛིཔཱརིཔཱུརིབྷཱུཏཾ ཉཱཎནྟི ཨཏྠིཀདིཊྛིཨཱདིསམྨཱདིཊྛིཡཱ པཱརིཔཱུརིབྷཱཝེན པཝཏྟཾ ཉཱཎཾ།
Sīlassasampādanaṃ nāma sabbabhāgato tassa anūnatāpādananti āha ‘‘sampādanato paripūraṇato’’ti. Pāripūrattho hi sampadā-saddoti. Mānasikasīlaṃ nāma sīlavisodhanavasena abhijjhādippahānaṃ. Diṭṭhipāripūribhūtaṃ ñāṇanti atthikadiṭṭhiādisammādiṭṭhiyā pāripūribhāvena pavattaṃ ñāṇaṃ.
ཝིསུདྡྷིཾ པཱཔེཏུཾ སམཏྠནྟི ཙིཏྟཝིསུདྡྷིཨཱདིཨུཔརིཝིསུདྡྷིཡཱ པཙྩཡོ བྷཝིཏུཾ སམཏྠཾ། སུཝིསུདྡྷམེཝ ཧི སཱིལཾ ཏསྶཱ པདཊྛཱནཾ ཧོཏཱིཏི། ཝིསུདྡྷིཾ པཱཔེཏུཾ སམཏྠཾ དསྶནནྟི ཉཱཎདསྶནཝིསུདྡྷིཾ, པརམཏྠཝིསུདྡྷིནིབྦཱནཉྩ པཱཔེཏུཾ ཨུཔནེཏུཾ སམཏྠཾ ཀམྨསྶཀཏཱཉཱཎཱདིསམྨཱདསྶནཾ ། ཏེནཱཧ ‘‘ཨབྷིདྷམྨེ’’ཏིཨཱདི། ཨེཏྠ ཙ ‘‘ཨིདཾ ཨཀུསལཾ ཀམྨཾ ནོ སཀཾ, ཨིདཾ པན ཀམྨཾ སཀ’’ནྟི ཨེཝཾ བྱཏིརེཀཏོ ཨནྭཡཏོ ཙ ཀམྨསྶཀཏཱཛཱནནཉཱཎཾ ཀམྨསྶཀཏཱཉཱཎཾ། ཏེནཱཧ ‘‘ཨེཏྠ ཙཱ’’ཏིཨཱདི། ‘‘པརེན ཀཏམྤཱི’’ཏི ཨིདཾ ནིདསྶནཝསེན ཝུཏྟཾ ཡཐཱ པརེན ཀཏཾ, ཨེཝཾ ཨཏྟནཱ ཀཏམྤི སཀཀམྨཾ ནཱམ ན ཧོཏཱིཏི། ཨཏྟནཱ ཝཱ ཨུསྶཱཧིཏེན པརེན ཀཏཾཔཱིཏི ཨེཝཾ ཝཱ ཨཏྠོ དཊྛབྦོ། ཡཉྷི ཏཾ པརསྶ ཨུསྶཱཧནཝསེན ཀཏཾ, ཏམྤི སཀཀམྨཾ ནཱམ ཧོཏཱིཏི ཨཡཉྷེཏྠ ཨདྷིཔྤཱཡོ། ཨཏྠབྷཉྫནཏོཏི དིཊྛདྷམྨིཀཱདིསབྦཨཏྠཝིནཱསནཏོ། ཨཏྠཛནནཏོཏི ཨིདྷལོཀཏྠཔརལོཀཏྠཔརམཏྠཱནཾ ཨུཔྤཱདནཏོ། ཨཱརབྦྷཀཱལེ ‘‘ཨནིཙྩཾ དུཀྑཾ ཨནཏྟཱ’’ཏི པཝཏྟམྤི ཝཙཱིསཙྩཉྩ ལཀྑཎཱནི པཊིཝིཛ྄ཛྷནྟཾ ཝིཔསྶནཱཉཱཎཾ ཨནུལོམེཏི ཏཏྠེཝ པཊིཝིཛ྄ཛྷནཏོ། པརམཏྠསཙྩཉྩ ནིབྦཱནཾ ན ཝིལོམེཏི ན ཝིརོདྷེཏི ཨེཀནྟེནེཝ སམྤཱཔནཏོ།
Visuddhiṃpāpetuṃ samatthanti cittavisuddhiādiuparivisuddhiyā paccayo bhavituṃ samatthaṃ. Suvisuddhameva hi sīlaṃ tassā padaṭṭhānaṃ hotīti. Visuddhiṃ pāpetuṃ samatthaṃ dassananti ñāṇadassanavisuddhiṃ, paramatthavisuddhinibbānañca pāpetuṃ upanetuṃ samatthaṃ kammassakatāñāṇādisammādassanaṃ . Tenāha ‘‘abhidhamme’’tiādi. Ettha ca ‘‘idaṃ akusalaṃ kammaṃ no sakaṃ, idaṃ pana kammaṃ saka’’nti evaṃ byatirekato anvayato ca kammassakatājānanañāṇaṃ kammassakatāñāṇaṃ. Tenāha ‘‘ettha cā’’tiādi. ‘‘Parena katampī’’ti idaṃ nidassanavasena vuttaṃ yathā parena kataṃ, evaṃ attanā katampi sakakammaṃ nāma na hotīti. Attanā vā ussāhitena parena kataṃpīti evaṃ vā attho daṭṭhabbo. Yañhi taṃ parassa ussāhanavasena kataṃ, tampi sakakammaṃ nāma hotīti ayañhettha adhippāyo. Atthabhañjanatoti diṭṭhadhammikādisabbaatthavināsanato. Atthajananatoti idhalokatthaparalokatthaparamatthānaṃ uppādanato. Ārabbhakāle ‘‘aniccaṃ dukkhaṃ anattā’’ti pavattampi vacīsaccañca lakkhaṇāni paṭivijjhantaṃ vipassanāñāṇaṃ anulometi tattheva paṭivijjhanato. Paramatthasaccañca nibbānaṃ na vilometi na virodheti ekanteneva sampāpanato.
ཉཱཎདསྶནནྟི ཉཱཎབྷཱུཏཾ དསྶནཾ, ཏེན མགྒཾ ཝདཏི། ཏཾསམྤཡུཏྟམེཝ ཝཱིརིཡནྟི པཋམམགྒསམྤཡུཏྟཾ ཝཱིརིཡམཱཧ། སབྦཱཔི མགྒཔཉྙཱ དིཊྛིཝིསུདྡྷིཡེཝཱཏི དསྶེཏུཾ ‘‘ཨཔིཙཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཨཡམེཝ ཙ ནཡོ ཨབྷིདྷམྨཔཱལི༹ཡཱ (དྷ॰ ས॰ ༥༥༠) སམེཏཱིཏི དསྶེནྟོ ‘‘ཨབྷིདྷམྨེ པནཱ’’ཏི ཨཱདིཾ ཨཝོཙ།
Ñāṇadassananti ñāṇabhūtaṃ dassanaṃ, tena maggaṃ vadati. Taṃsampayuttameva vīriyanti paṭhamamaggasampayuttaṃ vīriyamāha. Sabbāpi maggapaññā diṭṭhivisuddhiyevāti dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ. Ayameva ca nayo abhidhammapāḷiyā (dha. sa. 550) sametīti dassento ‘‘abhidhamme panā’’ti ādiṃ avoca.
ཡསྨཱ སཾཝེགོ ནཱམ སཧོཏྟཔྤཉཱཎཾ, ཏསྨཱ སཾཝེགཝཏྠུཾ བྷཡཏོ བྷཱཡིཏབྦཏོ དསྶནཝསེན པཝཏྟཉཱཎཾ ། ཏེནཱཧ ‘‘ཛཱཏིབྷཡ’’ནྟིཨཱདི། བྷཱཡནྟི ཨེཏསྨཱཏི བྷཡཾ, ཛཱཏི ཨེཝ བྷཡཾ ཛཱཏིབྷཡཾ། སཾཝེཛནཱིཡནྟི སཾཝིཛྫིཏབྦཾ བྷཱཡིཏབྦཾ ཨུཏྟཱསིཏབྦཾ། ཋཱནནྟི ཀཱརཎཾ, ཝཏྠཱུཏི ཨཏྠོ ། སཾཝེགཛཱཏསྶཱཏི ཨུཔྤནྣསཾཝེགསྶ། ཨུཔཱཡཔདྷཱནནྟི ཨུཔཱཡེན པཝཏྟེཏབྦཾ ཝཱིརིཡཾ།
Yasmā saṃvego nāma sahottappañāṇaṃ, tasmā saṃvegavatthuṃ bhayato bhāyitabbato dassanavasena pavattañāṇaṃ . Tenāha ‘‘jātibhaya’’ntiādi. Bhāyanti etasmāti bhayaṃ, jāti eva bhayaṃ jātibhayaṃ. Saṃvejanīyanti saṃvijjitabbaṃ bhāyitabbaṃ uttāsitabbaṃ. Ṭhānanti kāraṇaṃ, vatthūti attho . Saṃvegajātassāti uppannasaṃvegassa. Upāyapadhānanti upāyena pavattetabbaṃ vīriyaṃ.
ཀུསལཱནཾ དྷམྨཱནནྟི སཱིལཱདཱིནཾ ཨནཝཛྫདྷམྨཱནཾ། བྷཱཝནཱཡཱཏི ཨུཔྤཱདནེན ཝཌྜྷནེན ཙ། ཨསནྟུཊྛསྶཱཏི ‘‘ཨལཾ ཨེཏྟཱཝཏཱ, ཀཐཾ ཨེཏྟཱཝཏཱ’’ཏི སངྐོཙཱཔཏྟིཝསེན ན སནྟུཊྛསྶ། བྷིཡྻོཀམྱཏཱཏི བྷིཡྻོ བྷིཡྻོ ཨུཔྤཱདནིཙྪཱ། ཝོསཱནནྟི སངྐོཙཾ ཨསམཏྠནྟི། ཏུསྶནཾ ཏུཊྛི སནྟུཊྛི, ནཏྠི ཨེཏསྶ སནྟུཊྛཱིཏི ཨསནྟུཊྛི, ཏསྶ བྷཱཝོ ཨསནྟུཊྛིཏཱ། ཝཱིརིཡཔྤཝཱཧེ ཝཏྟམཱནེ ཨནྟརཱ ཨེཝ པཊིགམནཾ ནིཝཏྟནཾ པཊིཝཱནཾ, ཏཾ ཏསྶ ཨཏྠཱིཏི པཊིཝཱནཱི, ན པཊིཝཱནཱི ཨཔྤཊིཝཱནཱི, ཏསྶ བྷཱཝོ ཨཔྤཊིཝཱནིཏཱ། སཀྐཙྩཀིརིཡཏཱཏི ཀུསལཱནཾ ཀརཎེ སཀྐཙྩཀིརིཡཏཱ ཨཱདརཀིརིཡཏཱ། སཱཏཙྩཀིརིཡཏཱཏི སཏཏམེཝ ཀརཎཾ། ཨཊྛིཏཀིརིཡཏཱཏི ཨནྟརཱ ཨཊྛཔེཏྭཱ ཁཎྜཾ ཨཀཏྭཱ ཀརཎཾ། ཨནོལཱིནཝུཏྟིཏཱཏི ན ལཱིནཔྤཝཏྟིཏཱ། ཨནིཀྑིཏྟཚནྡཏཱཏི ཀུསལཙྪནྡསྶ ཨནིཀྑིཔནཾ། ཨནིཀྑིཏྟདྷུརཏཱཏི ཀུསལཀརཎེ ཝཱིརིཡདྷུརསྶ ཨནིཀྑིཔནཾ། ཨཱསེཝནཱཏི ཨཱདརེན སེཝནཱ། བྷཱཝནཱཏི ཝཌྜྷནཱ བྲཱུཧནཱ། བཧུལཱིཀམྨནྟི པུནཔྤུནཾ ཀརཎཾ།
Kusalānaṃ dhammānanti sīlādīnaṃ anavajjadhammānaṃ. Bhāvanāyāti uppādanena vaḍḍhanena ca. Asantuṭṭhassāti ‘‘alaṃ ettāvatā, kathaṃ ettāvatā’’ti saṅkocāpattivasena na santuṭṭhassa. Bhiyyokamyatāti bhiyyo bhiyyo uppādanicchā. Vosānanti saṅkocaṃ asamatthanti. Tussanaṃ tuṭṭhi santuṭṭhi, natthi etassa santuṭṭhīti asantuṭṭhi, tassa bhāvo asantuṭṭhitā. Vīriyappavāhe vattamāne antarā eva paṭigamanaṃ nivattanaṃ paṭivānaṃ, taṃ tassa atthīti paṭivānī, na paṭivānī appaṭivānī, tassa bhāvo appaṭivānitā. Sakkaccakiriyatāti kusalānaṃ karaṇe sakkaccakiriyatā ādarakiriyatā. Sātaccakiriyatāti satatameva karaṇaṃ. Aṭṭhitakiriyatāti antarā aṭṭhapetvā khaṇḍaṃ akatvā karaṇaṃ. Anolīnavuttitāti na līnappavattitā. Anikkhittachandatāti kusalacchandassa anikkhipanaṃ. Anikkhittadhuratāti kusalakaraṇe vīriyadhurassa anikkhipanaṃ. Āsevanāti ādarena sevanā. Bhāvanāti vaḍḍhanā brūhanā. Bahulīkammanti punappunaṃ karaṇaṃ.
ཏིསྶོ ཝིཛྫཱཏི པུབྦེནིཝཱསཱནུསྶཏིཉཱཎཾ, དིབྦཙཀྑུཉཱཎཾ ཨཱསཝཀྑཡཉཱཎནྟི ཨིམཱ ཏིསྶོ ཝིཛྫཱ། པཊིཔཀྑཝིཛ྄ཛྷནཊྛེན པུབྦེ ནིཝུཏྠཀྑནྡྷཱདཱིནཾ ཝིདིཏཀརཎཊྛེན ཝིསིཊྛཱ མུཏྟཱིཏི ཝིམུཏྟི། སྭཱཡཾ ཝིསེསོ པཊིཔཀྑཝིགམནེན, པཊིཡོགིཝིགམནེན ཙ ཨིཙྪིཏབྦོཏི ཏདུབྷཡཾ དསྶེཏུཾ ‘‘ཨེཏྠ ཙཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཏཏྠ ཡེན ཝིསེསེན སམཱཔཏྟིཡོ པཙྩནཱིཀདྷམྨེཧི སུཊྛུ མུཏྟཱ, ཏཏོ ནིརཱསངྐཏཱཡ ཨཱརམྨཎེ ཙ ཨབྷིརཏཱ, ཏཾ ཝིསེསཾ ཨུཔཱདཱཡ ཏཱ ཨདྷིཀཾ མུཙྩནཏོ, ཨཱརམྨཎེ ཨདྷིམུཙྩནཏོ ཙ ཨདྷིམུཏྟིཡོ ནཱམཱཏི ཝུཏྟཾ ‘‘ཙིཏྟསྶ ཙ ཨདྷིམུཏྟཱི’’ཏི། མུཏྟཏྟཱཏི སབྦསངྑཱརེཧི ཝིསེསེན ནིསྶཊཏྟཱ ཝིམུཏྟི།
Tisso vijjāti pubbenivāsānussatiñāṇaṃ, dibbacakkhuñāṇaṃ āsavakkhayañāṇanti imā tisso vijjā. Paṭipakkhavijjhanaṭṭhena pubbe nivutthakkhandhādīnaṃ viditakaraṇaṭṭhena visiṭṭhā muttīti vimutti. Svāyaṃ viseso paṭipakkhavigamanena, paṭiyogivigamanena ca icchitabboti tadubhayaṃ dassetuṃ ‘‘ettha cā’’tiādi vuttaṃ. Tattha yena visesena samāpattiyo paccanīkadhammehi suṭṭhu muttā, tato nirāsaṅkatāya ārammaṇe ca abhiratā, taṃ visesaṃ upādāya tā adhikaṃ muccanato, ārammaṇe adhimuccanato ca adhimuttiyo nāmāti vuttaṃ ‘‘cittassa ca adhimuttī’’ti. Muttattāti sabbasaṅkhārehi visesena nissaṭattā vimutti.
ཁཡེ ཉཱཎནྟི སམུཙྪེདཝསེན ཀིལེསེ ཁེཔེཏཱིཏི ཁཡོ, ཨརིཡམགྒོ, ཏཔྤརིཡཱཔནྣཾ ཉཱཎཾ ཁཡེ ཉཱཎཾ། པཊིསནྡྷིཝསེནཱཏི ཀིལེསཱནཾ ཏཾཏཾམགྒཝཛ྄ཛྷཱནཾ ཨུཔྤནྣམགྒེ ཁནྡྷསནྟཱནེ པུན སནྡཧནཝསེན། ཨནུཔྤཱདབྷཱུཏེཏི ཏཾཏཾཕལེ། ཨནུཔྤཱདཔརིཡོསཱནེཏི ཨནུཔྤཱདཀརོ མགྒོ ཨནུཔྤཱདོ, ཏསྶ པརིཡོསཱནེ, ཀིལེསཱནཾ ཝཱ ཨནུཔྤཛྫནསངྑཱཏེ པརིཡོསཱནེ, བྷངྒེཏི ཨཏྠོཏི།
Khaye ñāṇanti samucchedavasena kilese khepetīti khayo, ariyamaggo, tappariyāpannaṃ ñāṇaṃ khaye ñāṇaṃ.Paṭisandhivasenāti kilesānaṃ taṃtaṃmaggavajjhānaṃ uppannamagge khandhasantāne puna sandahanavasena. Anuppādabhūteti taṃtaṃphale. Anuppādapariyosāneti anuppādakaro maggo anuppādo, tassa pariyosāne, kilesānaṃ vā anuppajjanasaṅkhāte pariyosāne, bhaṅgeti atthoti.
དུཀཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Dukavaṇṇanā niṭṭhitā.
ཏིཀཝཎྞནཱ
Tikavaṇṇanā
༣༠༥. དྷམྨཏོ ཨཉྙོ ཀཏྟཱ ནཏྠཱིཏི དསྶེཏུཾ ཀཏྟུསཱདྷནཝསེན ‘‘ལུབྦྷཏཱིཏི ལོབྷོ’’ཏི ཝུཏྟཾ། ལུབྦྷཏི ཏེན, ལུབྦྷནམཏྟམེཏནྟི ཀརཎབྷཱཝསཱདྷནཝསེནཔི ཨཏྠོ ཡུཛྫཏེཝ། དུསྶཏི མུཡ྄ཧཏཱིཏི ཨེཏྠཱཔི ཨེསེཝ ནཡོ། ཨཀུསལཉྩ ཏཾ ཨཀོསལླསམྦྷཱུཏཊྛེན ཨེཀནྟཱཀུསལབྷཱཝཏོ མཱུལཉྩ ཨཏྟནཱ སམྤཡུཏྟདྷམྨཱནཾ སུཔྤཏིཊྛིཏབྷཱཝསཱདྷནཏོ, ན ཨཀུསལབྷཱཝསཱདྷནཏོ། ན ཧི མཱུལཀཏོ ཨཀུསལཱནཾ ཨཀུསལབྷཱཝོ, ཀུསལཱདཱིནཉྩ ཀུསལཱདིབྷཱཝོ། ཏཐཱ སཏི མོམཱུཧཙིཏྟདྭཡེ མོཧསྶ ཨཀུསལབྷཱཝོ ན སིཡཱ། ཏེསནྟི ལོབྷཱདཱིནཾ། ‘‘ན ལུབྦྷཏཱིཏི ཨལོབྷོ’’ཏིཨཱདིནཱ པཊིཔཀྑནཡེན།
305. Dhammato añño kattā natthīti dassetuṃ kattusādhanavasena ‘‘lubbhatīti lobho’’ti vuttaṃ. Lubbhati tena, lubbhanamattametanti karaṇabhāvasādhanavasenapi attho yujjateva. Dussati muyhatīti etthāpi eseva nayo. Akusalañca taṃ akosallasambhūtaṭṭhena ekantākusalabhāvato mūlañca attanā sampayuttadhammānaṃ suppatiṭṭhitabhāvasādhanato, na akusalabhāvasādhanato. Na hi mūlakato akusalānaṃ akusalabhāvo, kusalādīnañca kusalādibhāvo. Tathā sati momūhacittadvaye mohassa akusalabhāvo na siyā. Tesanti lobhādīnaṃ. ‘‘Na lubbhatīti alobho’’tiādinā paṭipakkhanayena.
དུཊྛུ ཙརིཏཱནཱིཏི པཙྩཡཏོ, སམྤཡུཏྟདྷམྨཏོ, པཝཏྟིཨཱཀཱརཏོ ཙ ན སུཊྛུ ཨསམྨཱ པཝཏྟིཏཱནི། ཝིརཱུཔཱནཱིཏི བཱིབྷཙྪཱནི སམྤཏི, ཨཱཡཏིཉྩ ཨནིཊྛརཱུཔཏྟཱ། ཀཱཡེནཱཏི ཀཱཡདྭཱརེན ཀརཎབྷཱུཏེན། ཀཱཡཏོཏི ཀཱཡདྭཱརཏོ། ‘‘སུཊྛུ ཙརིཏཱནཱི’’ཏིཨཱདཱིསུ ཝུཏྟཝིཔརིཡཱཡེན ཨཏྠོ ཝེདིཏབྦོ། ཡསྶ སིཀྑཱཔདསྶ ཝཱིཏིཀྐམེ ཀཱཡསམུཊྛཱནཱ ཨཱཔཏྟི ཧོཏི, ཏཾ ཀཱཡདྭཱརེ པཉྙཏྟསིཀྑཱཔདཾ། ཨཝཱིཏིཀྐམོ ཀཱཡསུཙརིཏནྟི ཝཱརིཏྟསཱིལསྶ ཝསེན ཝདཏི, ཙཱརིཏྟསཱིལསྶཔི ཝཱ, ཡསྶ ཨཀརཎེ ཨཱཔཏྟི ཧོཏི། ཝཙཱིདུཙྩརིཏསུཙརིཏནིདྡྷཱརཎམྤི ཝུཏྟནཡཱནུསཱརེན ཝེདིཏབྦཾ། ཨུབྷཡཏྠ པཉྙཏྟསྶཱཏི ཀཱཡདྭཱརེ, ཝཙཱིདྭཱརེ ཙ པཉྙཏྟསྶ། སིཀྑཱཔདསྶ ཝཱིཏིཀྐམོཝ མནོདུཙྩརིཏཾ མནོདྭཱརེ པཉྙཏྟསྶ སིཀྑཱཔདསྶ ཨབྷཱཝཏོ, ཏཡིདཾ དྭཱརདྭཡེ ཨཀིརིཡསམུཊྛཱནཱཡ ཨཱཔཏྟིཡཱ ཝསེན ཝེདིཏབྦཾ། ཨཝཱིཏིཀྐམོཏི ཡཐཱཝུཏྟཱཡ ཨཱཔཏྟིཡཱ ཨཝཱིཏིཀྐམོ མནོསུཙརིཏཾ། ‘‘སབྦསྶཱཔི སིཀྑཱཔདསྶ ཨཝཱིཏིཀྐམོ མནོསུཙརིཏ’’ནྟི ཀེཙི། ཏདུབྷཡཉྷི ཙཱརིཏྟསཱིལཾ ཨུདྡིསྶཔཉྙཏྟཾ སིཀྑཱཔདཾ, ཏསྶ ཨཝཱིཏིཀྐམོ སིཡཱ ཀཱཡསུཙརིཏཾ, སིཡཱ ཝཙཱིསུཙརིཏནྟི།
Duṭṭhucaritānīti paccayato, sampayuttadhammato, pavattiākārato ca na suṭṭhu asammā pavattitāni. Virūpānīti bībhacchāni sampati, āyatiñca aniṭṭharūpattā. Kāyenāti kāyadvārena karaṇabhūtena. Kāyatoti kāyadvārato. ‘‘Suṭṭhu caritānī’’tiādīsu vuttavipariyāyena attho veditabbo. Yassa sikkhāpadassa vītikkame kāyasamuṭṭhānā āpatti hoti, taṃ kāyadvāre paññattasikkhāpadaṃ. Avītikkamo kāyasucaritanti vārittasīlassa vasena vadati, cārittasīlassapi vā, yassa akaraṇe āpatti hoti. Vacīduccaritasucaritaniddhāraṇampi vuttanayānusārena veditabbaṃ. Ubhayattha paññattassāti kāyadvāre, vacīdvāre ca paññattassa. Sikkhāpadassa vītikkamova manoduccaritaṃ manodvāre paññattassa sikkhāpadassa abhāvato, tayidaṃ dvāradvaye akiriyasamuṭṭhānāya āpattiyā vasena veditabbaṃ. Avītikkamoti yathāvuttāya āpattiyā avītikkamo manosucaritaṃ. ‘‘Sabbassāpi sikkhāpadassa avītikkamo manosucarita’’nti keci. Tadubhayañhi cārittasīlaṃ uddissapaññattaṃ sikkhāpadaṃ, tassa avītikkamo siyā kāyasucaritaṃ, siyā vacīsucaritanti.
པཱཎོ ཨཏིཔཱཏཱིཡཏི ཨེཏཱཡཱཏི པཱཎཱཏིཔཱཏོ, ཏཐཱཔཝཏྟཱ ཙེཏནཱ, ཨེཝཾ ཨདིནྣཱདཱནཱདཡོཔཱིཏི ཨཱཧ ‘‘པཱཎཱཏིཔཱཏཱདཡོ པན ཏིསྶོ ཙེཏནཱ’’ཏི། ཝཙཱིདྭཱརེཔི ཨུཔྤནྣཱ ཀཱཡདུཙྩརིཏཾ དྭཱརནྟརེ ཨུཔྤནྣསྶཱཔི ཀམྨསྶ སནཱམཱཔརིཙྩཱགཏོ ཡེབྷུཡྻཝུཏྟིཡཱ, ཏབྦཧུལཝུཏྟིཡཱ ཙ། ཏེནཱཧུ ཨཊྛཀཐཱཙརིཡཱ –
Pāṇo atipātīyati etāyāti pāṇātipāto, tathāpavattā cetanā, evaṃ adinnādānādayopīti āha ‘‘pāṇātipātādayo pana tisso cetanā’’ti. Vacīdvārepi uppannā kāyaduccaritaṃ dvārantare uppannassāpi kammassa sanāmāpariccāgato yebhuyyavuttiyā, tabbahulavuttiyā ca. Tenāhu aṭṭhakathācariyā –
‘‘དྭཱརེ ཙརནྟི ཀམྨཱནི, ན དྭཱརཱ དྭཱརཙཱརིནོ།
‘‘Dvāre caranti kammāni, na dvārā dvāracārino;
ཏསྨཱ དྭཱརེཧི ཀམྨཱནི, ཨཉྙམཉྙཾ ཝཝཏྠིཏཱ’’ཏི༎ (དྷ॰ ས॰ ཨཊྛ॰ ཀཱམཱཝཙརཀུསལདྭཱརཀཐཱ)།
Tasmā dvārehi kammāni, aññamaññaṃ vavatthitā’’ti. (dha. sa. aṭṭha. kāmāvacarakusaladvārakathā);
ཝཙཱིདུཙྩརིཏཾ ཀཱཡདྭཱརེཔི ཝཙཱིདྭཱརེཔི ཨུཔྤནྣཱཏི ཨཱནེཏྭཱ སམྦནྡྷིཏབྦཾ། ཙེཏནཱསམྤཡུཏྟདྷམྨཱཏི མནོཀམྨབྷཱུཏཱཡ ཙེཏནཱཡ སམྤཡུཏྟདྷམྨཱ། ཀཱཡཝཙཱིཀམྨབྷཱུཏཱཡ པན ཙེཏནཱཡ སམྤཡུཏྟཱ ཨབྷིཛ྄ཛྷཱདཡོ ཏཾ ཏཾ པཀྑིཀཱ ཝཱ ཧོནྟི ཨབྦོཧཱརིཀཱ ཝཱཏི། ཙེཏནཱསམྤཡུཏྟདྷམྨཱ མནོསུཙརིཏནྟི ཨེཏྠཱཔི ཨེསེཝ ནཡོ། ཏིཝིདྷསྶ དུཙྩརིཏསྶ ཨཀརཎཝསེན པཝཏྟཱ ཏིསྶོ ཙེཏནཱཔི ཝིརཏིཡོཔི ཀཱཡསུཙརིཏཾ ཀཱཡིཀསྶ ཝཱིཏིཀྐམསྶ ཨཀརཎཝསེན པཝཏྟནཏོ, ཀཱཡེན པན སིཀྑཱཔདཱནཾ སམཱདིཡནེ སཱིལསྶ ཀཱཡསུཙརིཏབྷཱཝེ ཝཏྟབྦམེཝ ནཏྠི། ཨེསེཝ ནཡོ ཝཙཱིསུཙརིཏེ།
Vacīduccaritaṃ kāyadvārepi vacīdvārepi uppannāti ānetvā sambandhitabbaṃ. Cetanāsampayuttadhammāti manokammabhūtāya cetanāya sampayuttadhammā. Kāyavacīkammabhūtāya pana cetanāya sampayuttā abhijjhādayo taṃ taṃ pakkhikā vā honti abbohārikā vāti. Cetanāsampayuttadhammā manosucaritanti etthāpi eseva nayo. Tividhassa duccaritassa akaraṇavasena pavattā tisso cetanāpi viratiyopi kāyasucaritaṃ kāyikassa vītikkamassa akaraṇavasena pavattanato, kāyena pana sikkhāpadānaṃ samādiyane sīlassa kāyasucaritabhāve vattabbameva natthi. Eseva nayo vacīsucarite.
ཀཱམཔཊིསཾཡུཏྟོཏི ཨེཏྠ དྭེ ཀཱམཱ ཝཏྠུཀཱམོ ཙ ཀིལེསཀཱམོ ཙ། ཏཏྠ ཝཏྠུཀཱམཔཀྑེ ཨཱརམྨཎཀརཎཝསེན ཀཱམེཧི པཊིསཾཡུཏྟོ ཝིཏཀྐོ ཀཱམཝིཏཀྐོ། ཀིལེསཀཱམཔཀྑེ པན སམྤཡོགཝསེན ཀཱམེན པཊིསཾཡུཏྟོཏི ཡོཛེཏབྦཾ། ‘‘བྱཱཔཱདཔཊིསཾཡུཏྟོ’’ཏིཨཱདཱིསུ སམྤཡོགཝསེནེཝ ཨཏྠོ ཝེདིཏབྦོ། བྱཱཔཱདཝཏྠུཔཊིསཾཡུཏྟོཔི བྱཱཔཱདཔཊིསཾཡུཏྟོཏི གཡ྄ཧམཱནེ ཨུབྷཡཐཱཔི ཡོཛནཱ ལབྦྷཏེཝ། ཝིཧིཾསཱཔཊིསཾཡུཏྟོཏི ཨེཏྠཱཔི ཨེསེཝ ནཡོ། ཝིཧིཾསནྟི ཨེཏཱཡ སཏྟེ, ཝིཧིཾསནཾ ཝཱ ཨེསཱ སཏྟཱནནྟི ཝིཧིཾསཱ, ཏཱཡ པཊིསཾཡུཏྟོ ཝིཧིཾསཱཔཊིསཾཡུཏྟོཏི ཨེཝཾ སདྡཏྠོ ཝེདིཏབྦོ། ཨཔྤིཡེ ཨམནཱཔེ སངྑཱརེ ཨཱརབྦྷ བྱཱཔཱདཝིཏཀྐཔྤཝཏྟི ཨཊྛཱནཱགྷཱཏཝསེན དཱིཔེཏབྦཱ། བྱཱཔཱདཝིཏཀྐསྶ ཨཝདྷིཾ དསྶེཏུཾ ‘‘ཡཱཝ ཝིནཱསནཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཝིནཱསནཾ པན པཱཎཱཏིཔཱཏོ ཨེཝཱཏི། ‘‘སངྑཱརོ’’ ཧི དུཀྑཱཔེཏབྦོ ནཱམ ནཏྠཱི’’ཏི ཀསྨཱ ཝུཏྟཾ, ནནུ ཡེ ‘‘དུཀྑཱཔེཏབྦཱ’’ཏི ཨིཙྪིཏཱ སཏྟསཉྙིཏཱ, ཏེཔི ཨཏྠཏོ སངྑཱརཱ ཨེཝཱཏི? སཙྩམེཏཾ, ཡེ པན ཨིནྡྲིཡབདྡྷཱ སཝིཉྙཱཎཀཏཱཡ དུཀྑཾ པཊིསཾཝེདེནྟི, ཏསྨཱ ཏེ ཝིཧིཾསཱཝིཏཀྐསྶ ཝིསཡཱ ཨིཙྪིཏཱ སཏྟསཉྙིཏཱ། ཡེ པན ན དུཀྑཾ པཊིསཾཝེདེནྟི ཝུཏྟལཀྑཎཱཡོགཏོ, ཏེ སནྡྷཱཡ ‘‘ཝིཧིཾསཱཝིཏཀྐོ སངྑཱརེསུ ནུཔྤཛྫཏཱི’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཡཏྠ པན ཨུཔྤཛྫཏི, ཡཐཱ ཙ ཨུཔྤཛྫཏི, ཏཾ དསྶེཏུཾ ‘‘ཨིམེ སཏྟཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ།
Kāmapaṭisaṃyuttoti ettha dve kāmā vatthukāmo ca kilesakāmo ca. Tattha vatthukāmapakkhe ārammaṇakaraṇavasena kāmehi paṭisaṃyutto vitakko kāmavitakko. Kilesakāmapakkhe pana sampayogavasena kāmena paṭisaṃyuttoti yojetabbaṃ. ‘‘Byāpādapaṭisaṃyutto’’tiādīsu sampayogavaseneva attho veditabbo. Byāpādavatthupaṭisaṃyuttopi byāpādapaṭisaṃyuttoti gayhamāne ubhayathāpi yojanā labbhateva. Vihiṃsāpaṭisaṃyuttoti etthāpi eseva nayo. Vihiṃsanti etāya satte, vihiṃsanaṃ vā esā sattānanti vihiṃsā, tāya paṭisaṃyutto vihiṃsāpaṭisaṃyuttoti evaṃ saddattho veditabbo. Appiye amanāpe saṅkhāre ārabbha byāpādavitakkappavatti aṭṭhānāghātavasena dīpetabbā. Byāpādavitakkassa avadhiṃ dassetuṃ ‘‘yāva vināsanā’’ti vuttaṃ. Vināsanaṃ pana pāṇātipāto evāti. ‘‘Saṅkhāro’’ hi dukkhāpetabbo nāma natthī’’ti kasmā vuttaṃ, nanu ye ‘‘dukkhāpetabbā’’ti icchitā sattasaññitā, tepi atthato saṅkhārā evāti? Saccametaṃ, ye pana indriyabaddhā saviññāṇakatāya dukkhaṃ paṭisaṃvedenti, tasmā te vihiṃsāvitakkassa visayā icchitā sattasaññitā. Ye pana na dukkhaṃ paṭisaṃvedenti vuttalakkhaṇāyogato, te sandhāya ‘‘vihiṃsāvitakko saṅkhāresu nuppajjatī’’ti vuttaṃ. Yattha pana uppajjati, yathā ca uppajjati, taṃ dassetuṃ ‘‘ime sattā’’tiādi vuttaṃ.
ནེཀྑམྨཾ ཝུཙྩཏི ལོབྷཏོ ནིཀྑནྟཏྟཱ ཨལོབྷོ, ནཱིཝརཎེཧི ནིཀྑནྟཏྟཱཔི པཋམཛ྄ཛྷཱནཾ, སབྦཱཀུསལེཧི ནིཀྑནྟཏྟཱ སབྦོ ཀུསལོ དྷམྨོ, སབྦསངྑཏེཧི པན ནིཀྑནྟཏྟཱ, ནིབྦཱནཾ། ཨུཔནིསྶཡཏོ, སམྤཡོགཏོ, ཨཱརམྨཎཀརཎཏོ ཙ ནེཀྑམྨེན པཊིསཾཡུཏྟོཏི ནེཀྑམྨཔཊིསཾཡུཏྟོ། ནེཀྑམྨཝིཏཀྐོ སམྨཱསངྐཔྤོ། ཨིདཱནི ཏཾ བྷཱུམིཝིབྷཱགེན དསྶེཏུཾ ‘‘སོ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཨསུབྷཔུབྦབྷཱགེཏི ཨསུབྷཛ྄ཛྷཱནསྶ པུབྦབྷཱགེ། ཨསུབྷགྒཧཎཉྩེཏྠ ཀཱམཝིཏཀྐསྶ ཨུཛུཝིཔཙྩནཱིཀདསྶནཏྠཾ ཀཏཾ། ཀཱམཝིཏཀྐཔཊིཔཀྑོ ཧི ནེཀྑམྨཝིཏཀྐོཏི། ཨེཝཉྩ ཀཏྭཱ ཨུཔརིཝིཏཀྐདྭཡསྶ བྷཱུམིཾ དསྶེནྟེན སཔུབྦབྷཱགཱནི མེཏྟཱཀརུཎཱཛྷཱནཱདཱིནི ཨུདྡྷཊཱནི། ཨསུབྷཛ྄ཛྷཱནེཏི ཨསུབྷཱརམྨཎེ པཋམཛ྄ཛྷཱནེ། ཨཝཡཝེ ཧི སམུདཱཡཝོཧཱརཾ ཀཏྭཱ ནིདྡིསཏི ཡཐཱ ‘‘རུཀྑེ སཱཁཱ’’ཏི། ཛྷཱནཾ པཱདཀཾ ཀཏྭཱཏི ནིདསྶནམཏྟཾ། ཏཾ ཛྷཱནཾ སམྨསིཏྭཱ ཨུཔྤནྣམགྒཕལཀཱལེཔི ཧི སོ ལོཀུཏྟརོཏི། བྱཱཔཱདསྶ པཊིཔཀྑོ, ཀིཉྩིཔི ན བྱཱཔཱདེཏི ཨེཏེནཱཏི ཝཱ ཨབྱཱཔཱདོ, མེཏྟཱ, ཏཱཡ པཊིསཾཡུཏྟོ ཨབྱཱཔཱདཔཊིསཾཡུཏྟོ། མེཏྟཱཛྷཱནེཏི མེཏྟཱབྷཱཝནཱཝསེན ཨདྷིགཏེ པཋམཛ྄ཛྷཱནེ། ཀརུཎཱཛྷཱནེཏི ཨེཏྠཱཔི ཨེསེཝ ནཡོ། ཝིཧིཾསཱཡ པཊིཔཀྑོ, ན ཝིཧིཾསནྟི ཝཱ ཨེཏཱཡ སཏྟེཏི ཨཝིཧིཾསཱ, ཀརུཎཱ།
Nekkhammaṃ vuccati lobhato nikkhantattā alobho, nīvaraṇehi nikkhantattāpi paṭhamajjhānaṃ, sabbākusalehi nikkhantattā sabbo kusalo dhammo, sabbasaṅkhatehi pana nikkhantattā, nibbānaṃ. Upanissayato, sampayogato, ārammaṇakaraṇato ca nekkhammena paṭisaṃyuttoti nekkhammapaṭisaṃyutto. Nekkhammavitakko sammāsaṅkappo. Idāni taṃ bhūmivibhāgena dassetuṃ ‘‘so’’tiādi vuttaṃ. Asubhapubbabhāgeti asubhajjhānassa pubbabhāge. Asubhaggahaṇañcettha kāmavitakkassa ujuvipaccanīkadassanatthaṃ kataṃ. Kāmavitakkapaṭipakkho hi nekkhammavitakkoti. Evañca katvā uparivitakkadvayassa bhūmiṃ dassentena sapubbabhāgāni mettākaruṇājhānādīni uddhaṭāni. Asubhajjhāneti asubhārammaṇe paṭhamajjhāne. Avayave hi samudāyavohāraṃ katvā niddisati yathā ‘‘rukkhe sākhā’’ti. Jhānaṃ pādakaṃ katvāti nidassanamattaṃ. Taṃ jhānaṃ sammasitvā uppannamaggaphalakālepi hi so lokuttaroti. Byāpādassa paṭipakkho, kiñcipi na byāpādeti etenāti vā abyāpādo, mettā, tāya paṭisaṃyutto abyāpādapaṭisaṃyutto. Mettājhāneti mettābhāvanāvasena adhigate paṭhamajjhāne. Karuṇājhāneti etthāpi eseva nayo. Vihiṃsāya paṭipakkho, na vihiṃsanti vā etāya satteti avihiṃsā, karuṇā.
ནནུ ཙ ཨལོབྷཱདོསཱནཾ ཨཉྙམཉྙཱཝིརཧཏོ ཏེསཾ ཝསེན ཨུཔྤཛྫནཀཱནཾ ཨིམེསཾ ནེཀྑམྨཝིཏཀྐཱདཱིནཾ ཨཉྙམཉྙཾ ཨསངྐརཎཏོ ཝཝཏྠཱནཾ ན ཧོཏཱིཏི? ནོཏི དསྶེཏུཾ ‘‘ཡདཱ’’ཏིཨཱདི ཨཱརདྡྷཾ། ཨལོབྷོ སཱིསཾ ཧོཏཱིཏི ཨལོབྷོ པདྷཱནོ ཧོཏི། ནིཡམིཏཔརིཎཏསམུདཱཙཱརཱདིཝསེན ཡདཱ ཨལོབྷཔྤདྷཱནོ ནེཀྑམྨགརུཀོ ཙིཏྟུཔྤཱདོ ཧོཏི, ཏདཱ ལདྡྷཱཝསརོ ནེཀྑམྨཝིཏཀྐོ པཏིཊྛཧཏི། ཏཾསམྤཡུཏྟསྶ པན ཨདོསལཀྑཎསྶ ཨབྱཱཔཱདསྶ ཝསེན ཡོ ཏསྶེཝ ཨབྱཱཔཱདཝིཏཀྐབྷཱཝོ སམྦྷཝེཡྻ, སཏི ཙ ཨབྱཱཔཱདཝིཏཀྐབྷཱཝེ ཀསྶཙིཔི ཨཝིཧེཋནཛཱཏིཀཏཱཡ ཨཝིཧིཾསཱཝིཏཀྐབྷཱཝོ ཙ སམྦྷཝེཡྻ, ཏེ ཨིཏརེ དྭེ། ཏདནྭཡིཀཱཏི ཏསྶེཝ ནེཀྑམྨཝིཏཀྐསྶ ཨནུགཱམིནོ, སརཱུཔཏོ ཨདིསྶནཏོ ‘‘ཏསྨིཾ སཏི ཧོནྟི , ཨསཏི ན ཧོནྟཱི’’ཏི ཏདནུམཱནནེཡྻཱ བྷཝནྟི། སེསདྭཡེཔི ཨིམིནཱ ནཡེན ཨཏྠོ ཝེདིཏབྦོ། ཝུཏྟནཡེནེཝཱཏི ‘‘ཀཱམཔཊིསཾཡུཏྟོ སངྐཔྤོ ཀཱམསངྐཔྤོ’’ཏིཨཱདིནཱ ཝིཏཀྐཏྟིཀེ ཝུཏྟནཡེནེཝ (དཱི॰ ནི॰ ༣.༢༨༨) ཝེདིཏབྦོ ཨཏྠཏོ ཨབྷིནྣཏྟཱ། ཡདི ཨེཝཾ ཀསྨཱ པུན དེསནཱ ཀཏཱཏི? ཏཐཱ དེསནཱཡ བུཛ྄ཛྷནཀཱནཾ ཨཛ྄ཛྷཱསཡཝསེན དེསནཱམཏྟམེཝེཏཾ།
Nanu ca alobhādosānaṃ aññamaññāvirahato tesaṃ vasena uppajjanakānaṃ imesaṃ nekkhammavitakkādīnaṃ aññamaññaṃ asaṅkaraṇato vavatthānaṃ na hotīti? Noti dassetuṃ ‘‘yadā’’tiādi āraddhaṃ. Alobho sīsaṃ hotīti alobho padhāno hoti. Niyamitapariṇatasamudācārādivasena yadā alobhappadhāno nekkhammagaruko cittuppādo hoti, tadā laddhāvasaro nekkhammavitakko patiṭṭhahati. Taṃsampayuttassa pana adosalakkhaṇassa abyāpādassa vasena yo tasseva abyāpādavitakkabhāvo sambhaveyya, sati ca abyāpādavitakkabhāve kassacipi aviheṭhanajātikatāya avihiṃsāvitakkabhāvo ca sambhaveyya, te itare dve. Tadanvayikāti tasseva nekkhammavitakkassa anugāmino, sarūpato adissanato ‘‘tasmiṃ sati honti , asati na hontī’’ti tadanumānaneyyā bhavanti. Sesadvayepi iminā nayena attho veditabbo. Vuttanayenevāti ‘‘kāmapaṭisaṃyutto saṅkappo kāmasaṅkappo’’tiādinā vitakkattike vuttanayeneva (dī. ni. 3.288) veditabbo atthato abhinnattā. Yadi evaṃ kasmā puna desanā katāti? Tathā desanāya bujjhanakānaṃ ajjhāsayavasena desanāmattamevetaṃ.
ཀཱམཝིཏཀྐཱདཱིནཾ ཝིཡ ཨུཔྤཛྫནཱཀཱརོ ཝེདིཏབྦོ ‘‘ཏཱསུ དྭེ སཏྟེསུཔི སངྑཱརེསུཔི ཨུཔྤཛྫནྟཱི’’ཏིཨཱདིནཱ། ཏཏྠ ཀཱརཎམཱཧ ‘‘ཏཾསམྤཡུཏྟཱཡེཝ ཧི ཨེཏཱ’’ཏི། ཏཐེཝཱཏི ཡཐཱ ནེཀྑམྨཝིཏཀྐཱདཱིནཾ ‘‘ཨསུབྷཔུབྦབྷཱགེ ཀཱམཱཝཙརོ ཧོཏཱི’’ཏིཨཱདིནཱ ཀཱམཱཝཙརཱདིབྷཱཝོ ཝུཏྟོ, ཏཐེཝ ཏཱསམྤི ནེཀྑམྨསཉྙཱདཱིནམྤི ཀཱམཱཝཙརཱདིབྷཱཝོ ཝེདིཏབྦོ།
Kāmavitakkādīnaṃ viya uppajjanākāro veditabbo ‘‘tāsu dve sattesupi saṅkhāresupi uppajjantī’’tiādinā. Tattha kāraṇamāha ‘‘taṃsampayuttāyeva hi etā’’ti. Tathevāti yathā nekkhammavitakkādīnaṃ ‘‘asubhapubbabhāge kāmāvacaro hotī’’tiādinā kāmāvacarādibhāvo vutto, tatheva tāsampi nekkhammasaññādīnampi kāmāvacarādibhāvo veditabbo.
ཀཱམཔཊིསཾཡུཏྟོཏི སམྤཡོགཝསེན ཀཱམེན པཊིསཾཡུཏྟོ། ཏཀྐནཝསེན ཏཀྐོ། ཝིསེསཏོ ཏཀྐནཝསེན ཝིཏཀྐོ། སངྐཔྤནཔརིཀཔྤནཝསེན སངྐཔྤོ། ཨཉྙེསུཔི ཀཱམཔཊིསཾཡུཏྟེསུ དྷམྨེསུ ཝིཛྫམཱནེསུ ཝིཏཀྐེ ཨེཝ ཀཱམོཔཔདོ དྷཱཏུ-སདྡོ ནིརུལ༹ྷོ ཝེདིཏབྦོ ཝིཏཀྐསྶ ཀཱམསངྐཔྤཔྤཝཏྟིཡཱ སཱཏིསཡཏྟཱ། ཨེས ནཡོ བྱཱཔཱདདྷཱཏུཨཱདཱིསུ། སབྦེཔི ཨཀུསལཱ དྷམྨཱ ཀཱམདྷཱཏཱུ ཧཱིནཛ྄ཛྷཱསཡེཧི ཀཱམིཏབྦདྷཱཏུབྷཱཝཏོ ཀིལེསཀཱམསྶ ཨཱརམྨཎསབྷཱཝཏྟཱཏི ཨཏྠོ། ཝིཧེཋེཏཱིཏི ཝིབཱདྷཏི། ཏཏྠཱཏི ཏསྨིཾ ཡཐཱཝུཏྟེ ཀཱམདྷཱཏུཏྟིཀེ། སབྦཱཀུསལསངྒཱཧིཀཱཡ ཀཱམདྷཱཏུཡཱ ཨིཏརཱ དྭེ སངྒཧེཏྭཱ ཀཐནཾ སབྦསངྒཱཧིཀཱ ཀཐཱ། ཏིསྶོ དྷཱཏུཡོ ཨཉྙམཉྙཾ ཨསངྐརཏོ ཀཐཱ ཨསམྦྷིནྣཱ། ཨིཏརཱ དྭེ གཧིཏཱཝ ཧོནྟཱིཏི ཨིཏརཱ དྭེ དྷཱཏུཡོ གཧིཏཱ ཨེཝ ཧོནྟི སབྦེཔི ཨཀུསལཱ དྷམྨཱ ཀཱམདྷཱཏཱུ’’ཏི ཝུཏྟཏྟཱ སཱམཉྙཛོཏནཱཡ སཝིསཡསྶ ཨཏིབྱཱཔནེན། ཏཏོཏི ཨིཏརདྷཱཏུདྭཡསངྒཱཧིཀཱཡ ཀཱམདྷཱཏུཡཱ། ནཱིཧརིཏྭཱཏི ནིདྡྷཱརེཏྭཱ། དསྶེཏཱིཏི ཨེཝཾ བྷགཝཱ དསྶེཏཱིཏི ཝཏྟུཾ ཝཊྚཏི། བྱཱཔཱདདྷཱཏུཾ…པེ॰… ཀཐེསི། ཀསྨཱ? པགེཝ ཨཔཝཱདཱ ཨབྷིནིཝིསནྟི, ཏཏོ པརཾ ཨུསྶགྒོ པཝཏྟཏི, ཋཔེཏྭཱ ཝཱ ཨཔཝཱདཝིསཡཾ ཏཾ པརིཧརནྟོཝ ཨུསྶགྒོ པཝཏྟཏཱིཏི, ཉཱཡོ ཧེས ལོཀེ ནིརུལ༹ྷོཏི།
Kāmapaṭisaṃyuttoti sampayogavasena kāmena paṭisaṃyutto. Takkanavasena takko. Visesato takkanavasena vitakko. Saṅkappanaparikappanavasena saṅkappo. Aññesupi kāmapaṭisaṃyuttesu dhammesu vijjamānesu vitakke eva kāmopapado dhātu-saddo niruḷho veditabbo vitakkassa kāmasaṅkappappavattiyā sātisayattā. Esa nayo byāpādadhātuādīsu. Sabbepi akusalā dhammā kāmadhātū hīnajjhāsayehi kāmitabbadhātubhāvato kilesakāmassa ārammaṇasabhāvattāti attho. Viheṭhetīti vibādhati. Tatthāti tasmiṃ yathāvutte kāmadhātuttike. Sabbākusalasaṅgāhikāya kāmadhātuyā itarā dve saṅgahetvā kathanaṃ sabbasaṅgāhikā kathā. Tisso dhātuyo aññamaññaṃ asaṅkarato kathā asambhinnā. Itarā dve gahitāva hontīti itarā dve dhātuyo gahitā eva honti sabbepi akusalā dhammā kāmadhātū’’ti vuttattā sāmaññajotanāya savisayassa atibyāpanena. Tatoti itaradhātudvayasaṅgāhikāya kāmadhātuyā. Nīharitvāti niddhāretvā. Dassetīti evaṃ bhagavā dassetīti vattuṃ vaṭṭati. Byāpādadhātuṃ…pe… kathesi. Kasmā? Pageva apavādā abhinivisanti, tato paraṃ ussaggo pavattati, ṭhapetvā vā apavādavisayaṃ taṃ pariharantova ussaggo pavattatīti, ñāyo hesa loke niruḷhoti.
དྭེ ཀཐཱཏི ‘‘སབྦསངྒཱཧིཀཱ, ཨསམྦྷིནྣཱ ཙཱ’’ཏི (དཱི॰ ནི॰ ཨཊྛ॰ ༣.༣༠༥) ཨནནྟརཏྟིཀེ ཝུཏྟཱ དྭེ ཀཐཱ། ཏཏྠ ཝུཏྟནཡེན ཨཱནེཏྭཱ ཀཐནཝསེན ཝེདིཏབྦཱ། ཏསྨཱ ཏཏྠ ཝུཏྟཨཏྠོ ཨིདྷཱཔི ཨཱཧརིཏྭཱ ཝེདིཏབྦོ ‘‘ནེཀྑམྨདྷཱཏུཡཱ གཧིཏཱཡ ཨིཏརཱ དྭེ གཧིཏཱཝ ཧོནྟཱི’’ཏིཨཱདིནཱ།
Dvekathāti ‘‘sabbasaṅgāhikā, asambhinnā cā’’ti (dī. ni. aṭṭha. 3.305) anantarattike vuttā dve kathā. Tattha vuttanayena ānetvā kathanavasena veditabbā. Tasmā tattha vuttaattho idhāpi āharitvā veditabbo ‘‘nekkhammadhātuyā gahitāya itarā dve gahitāva hontī’’tiādinā.
སུཉྙཏཊྛེནཱཏི ཨཏྟསུཉྙཏཱཡ། ཀཱམབྷཝོ ཀཱམོ ཨུཏྟརཔདལོཔེན སུཉྙཏཊྛེན དྷཱཏུ ཙཱཏི ཀཱམདྷཱཏུ། བྲཧྨལོཀནྟི པཋམཛ྄ཛྷཱནབྷཱུམིསཉྙིཏཾ བྲཧྨལོཀཾ། དྷཱཏུཡཱ ཨཱགཏཊྛཱནམྷཱིཏི ‘‘ཀཱམདྷཱཏུ རཱུཔདྷཱཏཱུ’’ཏིཨཱདིནཱ དྷཱཏུགྒཧཎེ ཀཏེ། བྷཝེན པརིཙྪིནྡིཏབྦཱཏི ‘‘ཀཱམབྷཝོ རཱུཔབྷཝོ’’ཏིཨཱདིནཱ བྷཝཝསེན ཏདཏྠོ པརིཙྪིནྡིཏབྦོ, ན ཡཱཡ ཀཱཡཙི དྷཱཏུཡཱ ཝསེན། ཡདགྒེན ཙ དྷཱཏུཡཱ ཨཱགཏཊྛཱནེ བྷཝེན པརིཙྪེདོ ཀཱཏབྦོ, ཏདགྒེན བྷཝསྶ ཨཱགཏཊྛཱནེ དྷཱཏུཡཱ པརིཙྪེདོ ཀཱཏབྦོ བྷཝཝསེན དྷཱཏུཡཱ པརིཙྪིཛྫནཏོ། ནིརུཛ྄ཛྷཏི ཀིལེསཝཊྚམེཏྠཱཏི ནིརོདྷོ, སཱ ཨེཝ སུཉྙཏཊྛེན དྷཱཏཱུཏི ནིརོདྷདྷཱཏུ, ནིབྦཱནཾ། ནིརུདྡྷེ ཙ ཀིལེསཝཊྚེ ཀམྨཝིཔཱཀཝཊྚཱ ནིརུདྡྷཱ ཨེཝ ཧོནྟི།
Suññataṭṭhenāti attasuññatāya. Kāmabhavo kāmo uttarapadalopena suññataṭṭhena dhātu cāti kāmadhātu. Brahmalokanti paṭhamajjhānabhūmisaññitaṃ brahmalokaṃ. Dhātuyā āgataṭṭhānamhīti ‘‘kāmadhātu rūpadhātū’’tiādinā dhātuggahaṇe kate. Bhavena paricchinditabbāti ‘‘kāmabhavo rūpabhavo’’tiādinā bhavavasena tadattho paricchinditabbo, na yāya kāyaci dhātuyā vasena. Yadaggena ca dhātuyā āgataṭṭhāne bhavena paricchedo kātabbo, tadaggena bhavassa āgataṭṭhāne dhātuyā paricchedo kātabbo bhavavasena dhātuyā paricchijjanato. Nirujjhati kilesavaṭṭametthāti nirodho, sā eva suññataṭṭhena dhātūti nirodhadhātu, nibbānaṃ. Niruddhe ca kilesavaṭṭe kammavipākavaṭṭā niruddhā eva honti.
ཧཱིནདྷཱཏུཏྟིཀོ ཨབྷིདྷམྨེ (དྷ॰ ས॰ ཏིཀམཱཏིཀཱ ༡༤) ཧཱིནཏྟིཀེན པརིཙྪིནྡིཏབྦོཏི ཝུཏྟཾ ‘‘ཧཱིནཱ དྷཱཏཱུཏི དྭཱདས ཨཀུསལཙིཏྟུཔྤཱདཱ’’ཏི། ཏེ ཧི ལཱམཀཊྛེན ཧཱིནདྷཱཏུ། ཧཱིནཔཎཱིཏཱནཾ མཛ྄ཛྷེ བྷཝཱཏི མཛ྄ཛྷིམདྷཱཏུ, ཨཝསེསཱ ཏེབྷཱུམཀདྷམྨཱ། ཨུཏྟམཊྛེན ཨཏཔྤཀཊྛེན ཙ པཎཱིཏདྷཱཏུ, ནཝལོཀུཏྟརདྷམྨཱ།
Hīnadhātuttiko abhidhamme (dha. sa. tikamātikā 14) hīnattikena paricchinditabboti vuttaṃ ‘‘hīnā dhātūti dvādasa akusalacittuppādā’’ti. Te hi lāmakaṭṭhena hīnadhātu. Hīnapaṇītānaṃ majjhe bhavāti majjhimadhātu, avasesā tebhūmakadhammā. Uttamaṭṭhena atappakaṭṭhena ca paṇītadhātu, navalokuttaradhammā.
པཉྩཀཱམགུཎཱ ཝིསཡབྷཱུཏཱ ཨེཏསྶ སནྟཱིཏི པཉྩཀཱམགུཎིཀོ, ཀཱམརཱགོ། རཱུཔཱརཱུཔབྷཝེསཱུཏི རཱུཔཱརཱུཔཱུཔཔཏྟིབྷཝེསུ ཡཐཱདྷིགཏེསུ། ཨནདྷིགཏེསུ པན སོ པཏྠནཱ ནཱམ ན ཧོཏཱིཏི བྷཝཝསེན པཏྠནཱཏི ཨིམིནཱཝ གཧིཏོ། ཛྷཱནནིཀནྟཱིཏི རཱུཔཱརཱུཔཛ྄ཛྷཱནེསུ ནིཀནྟི། བྷཝཝསེན པཏྠནཱཏི བྷཝེསུ པཏྠནཱཏི། ཨེཝཾ ཙཏཱུཧིཔི པདེཧི ཡཐཱཀྐམཾ མཧགྒཏཱུཔཔཏྟིབྷཝཝིསཡཱ, མཧགྒཏཀམྨབྷཝཝིསཡཱ, བྷཝདིཊྛིསཧགཏཱ, བྷཝཔཏྠནཱབྷཱུཏཱ ཙ ཏཎྷཱ ‘‘བྷཝཏཎྷཱ’’ཏི ཝུཏྟཱ། ཝིབྷཝདིཊྛི ཝིབྷཝོ ཨུཏྟརཔདལོཔེན, ཝིབྷཝསཧགཏཱ ཏཎྷཱ ཝིབྷཝཏཎྷཱ། རཱུཔཱདིཔཉྩཝཏྠུ ཀཱམཝིསཡཱ བལཝརཱགབྷཱུཏཱ ཏཎྷཱ ཀཱམཏཎྷཱཏི པཋམནཡོ, ‘‘སབྦེཔི ཏེབྷཱུམཀདྷམྨཱ ཀཱམནཱིཡཊྛེན ཀཱམཱ’’ཏི (མཧཱནི॰ ༡) ཝཙནཏོ ཏེ ཨཱརབྦྷ པཝཏྟཱ དིཊྛིཝིཔྤཡུཏྟཱ སབྦཱཔི ཏཎྷཱ ཀཱམཏཎྷཱཏི དུཏིཡནཡོཏི ཨཡམེཏེསཾ ཝིསེསོ།
Pañcakāmaguṇā visayabhūtā etassa santīti pañcakāmaguṇiko, kāmarāgo. Rūpārūpabhavesūti rūpārūpūpapattibhavesu yathādhigatesu. Anadhigatesu pana so patthanā nāma na hotīti bhavavasena patthanāti imināva gahito. Jhānanikantīti rūpārūpajjhānesu nikanti. Bhavavasena patthanāti bhavesu patthanāti. Evaṃ catūhipi padehi yathākkamaṃ mahaggatūpapattibhavavisayā, mahaggatakammabhavavisayā, bhavadiṭṭhisahagatā, bhavapatthanābhūtā ca taṇhā ‘‘bhavataṇhā’’ti vuttā. Vibhavadiṭṭhi vibhavo uttarapadalopena, vibhavasahagatā taṇhā vibhavataṇhā. Rūpādipañcavatthu kāmavisayā balavarāgabhūtā taṇhā kāmataṇhāti paṭhamanayo, ‘‘sabbepi tebhūmakadhammā kāmanīyaṭṭhena kāmā’’ti (mahāni. 1) vacanato te ārabbha pavattā diṭṭhivippayuttā sabbāpi taṇhā kāmataṇhāti dutiyanayoti ayametesaṃ viseso.
ཨབྷིདྷམྨེ པནཱཏི པན-སདྡོ ཝིསེསཏྠཛོཏནོ, ཏེན པཉྩཀཱམགུཎིཀརཱགཏོ ཨཉྙོཔི ཀཱམཱཝཙརདྷམྨཝིསཡོ ལོབྷོ ཨབྷིདྷམྨེ (ཝིབྷ॰ ༩༡༥) ‘‘ཀཱམཏཎྷཱ’’ཏི ཨཱགཏོཏི ཨིམཾ ཝིསེསཾ ཛོཏེཏི། ཏིཀནྟརམྤི སམཱནཾ ཏཎྷཾཡེཝ ནིསྶཱཡ པཝཏྟིཏདེསནཱནནྟརཏཱཡ ཏཾ ‘‘ཝཱརོ’’ཏི ཝཏྟབྦཏཾ ཨརཧཏཱིཏི ‘‘ཨིམིནཱ ཝཱརེནཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཨིམིནཱ ཝཱརེནཱཏི ཨིམིནཱ པརིཡཱཡེནཱཏི ཨཏྠོ། རཛནཱིཡཊྛེནཱཏི ཀཱམནཱིཡཊྛེན། པརིཡཱདིཡིཏྭཱཏི པརིགྒཧེཏྭཱ། ཏཏོཏི ཀཱམཏཎྷཱཡ། ནཱིཧརིཏྭཱཏི ནིདྡྷཱརེཏྭཱ། ཨིཏརཱ དྭེ ཏཎྷཱཏི རཱུཔཏཎྷཾ, ཨརཱུཔཏཎྷཉྩ དསྶེཏི། ཨེཏེན ‘‘ཀཱམཏཎྷཱ’’ཏི སཱདྷཱརཎཝཙནམེཏཾ སབྦསྶཔི ལོབྷསྶ, ཏསྶ པན ‘‘རཱུཔཏཎྷཱ ཨརཱུཔཏཎྷཱ’’ཏི ཝིསེསཝཙནཾ ཡཐཱ ཀཱམགུཎིཀརཱགོ རཱུཔརཱགོ ཨརཱུཔརཱགོཏི དསྶེཏི། ནིརོདྷཏཎྷཱཏི བྷཝནིརོདྷེ བྷཝསམུཙྪེདེ ཏཎྷཱ། ཡསྨཱ ཧི ཨུཙྪེདདིཊྛི མནུསྶཏྟབྷཱཝེ, ཀཱམཱཝཙརདེཝཏྟབྷཱཝེ, རཱུཔཱཝཙརཨརཱུཔཱཝཙརཏྟབྷཱཝེ ཋིཏསྶ ཨཏྟནོ སམྨཱ སམུཙྪེདོ ཧོཏཱིཏི བྷཝནིརོདྷཾ ཨཱརབྦྷ པཝཏྟཏི, ཏསྨཱ ཏཾསཧགཏཱཔི ཏཎྷཱ ཏམེཝ ཨཱརབྦྷ པཝཏྟཏཱིཏི།
Abhidhamme panāti pana-saddo visesatthajotano, tena pañcakāmaguṇikarāgato aññopi kāmāvacaradhammavisayo lobho abhidhamme (vibha. 915) ‘‘kāmataṇhā’’ti āgatoti imaṃ visesaṃ joteti. Tikantarampi samānaṃ taṇhaṃyeva nissāya pavattitadesanānantaratāya taṃ ‘‘vāro’’ti vattabbataṃ arahatīti ‘‘iminā vārenā’’ti vuttaṃ. Iminā vārenāti iminā pariyāyenāti attho. Rajanīyaṭṭhenāti kāmanīyaṭṭhena. Pariyādiyitvāti pariggahetvā. Tatoti kāmataṇhāya. Nīharitvāti niddhāretvā. Itarā dve taṇhāti rūpataṇhaṃ, arūpataṇhañca dasseti. Etena ‘‘kāmataṇhā’’ti sādhāraṇavacanametaṃ sabbassapi lobhassa, tassa pana ‘‘rūpataṇhā arūpataṇhā’’ti visesavacanaṃ yathā kāmaguṇikarāgo rūparāgo arūparāgoti dasseti. Nirodhataṇhāti bhavanirodhe bhavasamucchede taṇhā. Yasmā hi ucchedadiṭṭhi manussattabhāve, kāmāvacaradevattabhāve, rūpāvacaraarūpāvacarattabhāve ṭhitassa attano sammā samucchedo hotīti bhavanirodhaṃ ārabbha pavattati, tasmā taṃsahagatāpi taṇhā tameva ārabbha pavattatīti.
ཝཊྚསྨིནྟི ཏིཝིདྷེཔི ཝཊྚེ། ཡཐཱ ཏེ ཧི ནིསྶརིཏུཾ ཨཔྤདཱནཝསེན ཀམྨཝིཔཱཀཝཊྚེ ཏཾསམངྒིསཏྟཾ ཏེསཾ པརཱཔརུཔྤཏྟིཡཱ པཙྩཡབྷཱཝེན སཾཡོཛེནྟི, ཨེཝཾ ཀིལེསཝཊྚེཔཱིཏི། སཏཱིཏི པརམཏྠཏོ ཝིཛྫམཱནེ། རཱུཔཱདིབྷེདེཏི རཱུཔཝེདནཱདིཝིབྷཱགེ། ཀཱཡེཏི ཁནྡྷསམཱུཧེ། ཝིཛྫམཱནཱཏི སཏཱི པརམཏྠཏོ ཨུཔལབྦྷམཱནཱ། དིཊྛིཡཱ པརིཀཔྤིཏོ ཧི ཨཏྟཱདི པརམཏྠཏོ ནཏྠི, དིཊྛི པན ཨཡཾ ཨཏྠེཝཱཏི། ཝིཙིནནྟོཏི དྷམྨསབྷཱཝཾ ཝཱིམཾསནྟོ། ཀིཙྪཏཱིཏི ཀིལམཏི། པརཱམསཏཱིཏི པརཏོ ཨཱམསཏི། ‘‘སཱིལེན སུདྡྷི, ཝཏེན སུདྡྷཱི’’ཏི གཎྷནྟོ ཧི ཝིསུདྡྷིམགྒཾ ཨཏིཀྐམིཏྭཱ ཏསྶ པརཏོ ཨཱམསཏི ནཱམ། ཝཱིསཏིཝཏྠུཀཱ དིཊྛཱིཏི རཱུཔཱདི-དྷམྨེ, པཙྩེཀཾ ཏེ ཝཱ ནིསྶིཏཾ, ཏེསཾ ཝཱ ནིསྶཡབྷཱུཏཾ, སཱམིབྷཱུཏཾ ཝཱ ཀཏྭཱ པརིཀཔྤནཝསེན པཝཏྟིཡཱ ཝཱིསཏིཝཏྠུཀཱ ཨཏྟདིཊྛི ཝཱིསཏི། ཝིམཏཱིཏི དྷམྨེསུ སམྨཱ, མིཙྪཱ ཝཱ མནནཱབྷཱཝཏོ སཾསཡིཏཊྛེན ཨམཏི, ཨཔྤཊིཔཛྫནནྟི ཨཏྠོ། ཝིཔརིཡཱསགྒཱཧོཏི ཨསུདྡྷིམགྒེ ‘‘སུདྡྷིམགྒོ’’ཏི ཝིཔརཱིཏགྒཱཧོ།
Vaṭṭasminti tividhepi vaṭṭe. Yathā te hi nissarituṃ appadānavasena kammavipākavaṭṭe taṃsamaṅgisattaṃ tesaṃ parāparuppattiyā paccayabhāvena saṃyojenti, evaṃ kilesavaṭṭepīti. Satīti paramatthato vijjamāne. Rūpādibhedeti rūpavedanādivibhāge. Kāyeti khandhasamūhe. Vijjamānāti satī paramatthato upalabbhamānā. Diṭṭhiyā parikappito hi attādi paramatthato natthi, diṭṭhi pana ayaṃ atthevāti. Vicinantoti dhammasabhāvaṃ vīmaṃsanto. Kicchatīti kilamati. Parāmasatīti parato āmasati. ‘‘Sīlena suddhi, vatena suddhī’’ti gaṇhanto hi visuddhimaggaṃ atikkamitvā tassa parato āmasati nāma. Vīsativatthukā diṭṭhīti rūpādi-dhamme, paccekaṃ te vā nissitaṃ, tesaṃ vā nissayabhūtaṃ, sāmibhūtaṃ vā katvā parikappanavasena pavattiyā vīsativatthukā attadiṭṭhi vīsati. Vimatīti dhammesu sammā, micchā vā mananābhāvato saṃsayitaṭṭhena amati, appaṭipajjananti attho. Vipariyāsaggāhoti asuddhimagge ‘‘suddhimaggo’’ti viparītaggāho.
ཙིརཔཱརིཝཱསིཡཊྛེནཱཏི ཙིརཔརིཝུཏྠཏཱཡ པུརཱཎབྷཱཝེན། ཨཱསཝནཊྛེནཱཏི སནྡནཊྛེན, པཝཏྟནཊྛེནཱཏི ཨཏྠོ། སཝཏཱིཏི པཝཏྟཏི། ཨཝདྷིཨཏྠོ ཨཱ-ཀཱརོ, ཨཝདྷི ཙ མརིཡཱདཱབྷིཝིདྷིབྷེདཏོ དུཝིདྷོ། ཏཏྠ མརིཡཱདོ ཀིརིཡཾ བཧི ཀཏྭཱ པཝཏྟཏི ཡཐཱ ‘‘ཨཱ པཱཊལིཔུཏྟཱ ཝུཊྛོ དེཝོ’’ཏི། ཨབྷིཝིདྷི ཀིརིཡཾ བྱཱཔེཏྭཱ པཝཏྟཏི ཡཐཱ ‘‘ཨཱ བྷཝགྒཱ བྷགཝཏོ ཡསོ པཝཏྟོ’’ཏི། ཨབྷིཝིདྷིཨཏྠོ ཨཡཾ ཨཱ-ཀཱརོ ཝེདིཏབྦོ།
Cirapārivāsiyaṭṭhenāti ciraparivutthatāya purāṇabhāvena. Āsavanaṭṭhenāti sandanaṭṭhena, pavattanaṭṭhenāti attho. Savatīti pavattati. Avadhiattho ā-kāro, avadhi ca mariyādābhividhibhedato duvidho. Tattha mariyādo kiriyaṃ bahi katvā pavattati yathā ‘‘ā pāṭaliputtā vuṭṭho devo’’ti. Abhividhi kiriyaṃ byāpetvā pavattati yathā ‘‘ā bhavaggā bhagavato yaso pavatto’’ti. Abhividhiattho ayaṃ ā-kāro veditabbo.
ཀཏྠཙི དྭེ ཨཱསཝཱ ཨཱགཏཱཏི ཝིནཡཔཱལི༹ཾ (པཱརཱ॰ ༣༩) སནྡྷཱཡཱཧ། ཏཏྠ ཧི ‘‘དིཊྛདྷམྨིཀཱནཾ ཨཱསཝཱནཾ སཾཝརཱཡ, སམྤརཱཡིཀཱནཾ ཨཱསཝཱནཾ པཊིགྷཱཏཱཡཱ’’ཏི (པཱརཱ॰ ༣༩) དྭིདྷཱ ཨཱསཝཱ ཨཱགཏཱཏི། ཀཏྠཙཱིཏི ཏིཀནིཔཱཏེ ཨཱསཝསུཏྟེ, (ཨིཏིཝུ॰ ༥༦; སཾ॰ ནི॰ ༥.༡༦༣) ཨཉྙེསུ ཙ སལཱ༹ཡཏནསུཏྟཱདཱིསུ (སཾ॰ ནི॰ ༤.༣༢༡)། སལཱ༹ཡཏནསུཏྟེསུཔི ཧི ‘‘ཏཡོམེ ཨཱཝུསོ ཨཱསཝཱ ཀཱམཱསཝོ བྷཝཱསཝོ ཨཝིཛྫཱསཝོ’’ཏི ཏཡོ ཨེཝ ཨཱགཏཱཏི། ནིརཡཾ གམེནྟཱིཏི ནིརཡགཱམིནཱིཡཱ། ཡསྨཱ ཨིདྷ སཱསཝཾ ཀུསལཱཀུསལཾ ཀམྨཾ ཨཱསཝཔརིཡཱཡེན དེསིཏཾ, ཏསྨཱ པཉྩགཏིསཾཝཏྟནཱིཡབྷཱཝེན ཨཱསཝཱ ཨཱགཏཱ། ཨིམསྨིཾ སངྒཱིཏིསུཏྟེ ཏཡོ ཨཱགཏཱཏི། ཨེཏྠ ཡསྨཱ ཨཉྙེསུ ཙ ཨཱ བྷཝགྒཾ ཨཱ གོཏྲབྷུཾ པཝཏྟནྟེསུ མཱནཱདཱིསུ ཝིཛྫམཱནེསུ ཨཏྟཏྟནིཡཱདིགྒཱཧཝསེན, ཨབྷིབྱཱཔནམདཀརཎཝསེན ཨཱསཝསདིསཏཱ ཙ ཨེཏེསཾཡེཝ, ན ཨཉྙེསཾ, ཏསྨཱ ཨེཏེསྭེཝ ཨཱསཝ-སདྡོ ནིརུལ༹ྷོ དཊྛབྦོ། ན ཙེཏྠ ‘‘དིཊྛཱསཝོ ནཱགཏོ’’ཏི ཙིནྟེཏབྦཾ བྷཝཏཎྷཱཡ, བྷཝདིཊྛིཡཱཔི བྷཝཱསཝགྒཧཎེནེཝ གཧིཏཏྟཱ། ཀཱམཱསཝོ ནཱམ ཀཱམནཊྛེན, ཨཱསཝནཊྛེན ཙ། ཝུཏྟཱཡེཝ ཨཏྠཏོ ནིནྣཱནཱཀརཎཏོ།
Katthaci dve āsavā āgatāti vinayapāḷiṃ (pārā. 39) sandhāyāha. Tattha hi ‘‘diṭṭhadhammikānaṃ āsavānaṃ saṃvarāya, samparāyikānaṃ āsavānaṃ paṭighātāyā’’ti (pārā. 39) dvidhā āsavā āgatāti. Katthacīti tikanipāte āsavasutte, (itivu. 56; saṃ. ni. 5.163) aññesu ca saḷāyatanasuttādīsu (saṃ. ni. 4.321). Saḷāyatanasuttesupi hi ‘‘tayome āvuso āsavā kāmāsavo bhavāsavo avijjāsavo’’ti tayo eva āgatāti. Nirayaṃ gamentīti nirayagāminīyā. Yasmā idha sāsavaṃ kusalākusalaṃ kammaṃ āsavapariyāyena desitaṃ, tasmā pañcagatisaṃvattanīyabhāvena āsavā āgatā. Imasmiṃ saṅgītisutte tayo āgatāti. Ettha yasmā aññesu ca ā bhavaggaṃ ā gotrabhuṃ pavattantesu mānādīsu vijjamānesu attattaniyādiggāhavasena, abhibyāpanamadakaraṇavasena āsavasadisatā ca etesaṃyeva, na aññesaṃ, tasmā etesveva āsava-saddo niruḷho daṭṭhabbo. Na cettha ‘‘diṭṭhāsavo nāgato’’ti cintetabbaṃ bhavataṇhāya, bhavadiṭṭhiyāpi bhavāsavaggahaṇeneva gahitattā. Kāmāsavo nāma kāmanaṭṭhena, āsavanaṭṭhena ca. Vuttāyeva atthato ninnānākaraṇato.
ཀཱམེ ཨེསཏི གཝེསཏི ཨེཏཱཡཱཏི ཀཱམེསནཱ, ཀཱམཱནཾ ཨབྷིཔཏྠནཱཝསེན, པརིཡེཊྛིཝསེན, པརིབྷུཉྫནཝསེན ཝཱ པཝཏྟརཱགོ། བྷཝེསནཱ པན བྷཝཔཏྠནཱ, བྷཝཱབྷིརཏིབྷཝཛ྄ཛྷོསཱནཝསེན པཝཏྟརཱགོ ། དིཊྛིགཏིཀསམྨཏསྶཱཏི ཨཉྙཏིཏྠིཡེཧི པརིཀཔྤིཏསྶ, སམྦྷཱཝིཏསྶ ཙ། བྲཧྨཙརིཡསྶཱཏི ཏཔོཔཀྐམསྶ། ཏདེཀཊྛནྟི ཏཱཧི རཱགདིཊྛཱིཧི སཧཛེཀཊྛཾ། ཀམྨནྟི ཨཀུསལཀམྨཾ། ཏམྤི ཧི ཀཱམཱདིཀེ ནིབྦཏྟནཱདྷིཊྛཱནཱདིཝསེན པཝཏྟཾ ‘‘ཨེསཏཱི’’ཏི ཝུཙྩཏི། ཨནྟགྒཱཧིཀཱ དིཊྛཱིཏི ནིདསྶནམཏྟམེཏཾ། ཡཱ ཀཱཙི པན མིཙྪཱདིཊྛི ཏཔོཔཀྐམཧེཏུཀཱ བྲཧྨཙརིཡེསནཱ ཨེཝ།
Kāme esati gavesati etāyāti kāmesanā, kāmānaṃ abhipatthanāvasena, pariyeṭṭhivasena, paribhuñjanavasena vā pavattarāgo. Bhavesanā pana bhavapatthanā, bhavābhiratibhavajjhosānavasena pavattarāgo . Diṭṭhigatikasammatassāti aññatitthiyehi parikappitassa, sambhāvitassa ca. Brahmacariyassāti tapopakkamassa. Tadekaṭṭhanti tāhi rāgadiṭṭhīhi sahajekaṭṭhaṃ. Kammanti akusalakammaṃ. Tampi hi kāmādike nibbattanādhiṭṭhānādivasena pavattaṃ ‘‘esatī’’ti vuccati. Antaggāhikā diṭṭhīti nidassanamattametaṃ. Yā kāci pana micchādiṭṭhi tapopakkamahetukā brahmacariyesanā eva.
ཨཱཀཱརསཎྛཱནནྟི ཝིསིཊྛཱཀཱརཱཝཊྛཱནཾ ཀཐཾཝིདྷནྟི ཧི ཀེན པཀཱརེན སཎྛིཏཾ, སམཝཊྛིཏནྟི ཨཏྠོ། སདྡཏྠཏོ པན ཝིདཧནཾ ཝིསིཊྛཱཀཱརེན ཨཝཊྛཱནཾ ཝིདྷཱ, ཝིདྷཱིཡཏི ཝིསདིསཱཀཱརེན ཋཔཱིཡཏཱིཏི ཝིདྷཱ, ཀོཊྛཱསོ། ཝིདཧནཏོ ཧཱིནཱདིཝསེན ཝིཝིདྷེནཱཀཱརེན དཧནཏོ ཨུཔདྷཱརཎཏོ ཝིདྷཱ, མཱནོཝ། སེཡྻསདིསཧཱིནཱནཾ ཝསེནཱཏི སེཡྻསདིསཧཱིནབྷཱཝཱནཾ ཡཱཐཱཝཱ’ ཡཱཐཱཝབྷཱུཏཱནཾ ཝསེན། ཏཡོ མཱནཱ ཝུཏྟཱ སེཡྻསྶེཝ ཨུཔྤཛྫནཀཱ། ཨེས ནཡོ སདིསཧཱིནེསུཔི། ཏེནཱཧ ‘‘ཨཡཉྷི མཱནོ’’ཏིཨཱདི། ཨིདཱནི ཡཐཱཨུདྡིཊྛེ ནཝཝིདྷེཔི མཱནེ ཝཏྠུཝིབྷཱགེན དསྶེཏུཾ ‘‘ཏཏྠཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། རཱཛཱུནཉྩེཝ པབྦཛིཏཱནཉྩ ཨུཔྤཛྫཏི ཀསྨཱ? ཏེ ཝིསེསཏོ ཨཏྟཱནཾ སེཡྻཏོ དཧནྟཱིཏི། ཨིདཱནི ཏམཏྠཾ ཝིཏྠཱརཏོ དསྶེནྟོ ‘‘རཱཛཱ ཧཱི’’ཏིཨཱདིམཱཧ། ཀོ མཡཱ སདིསོ ཨཏྠཱིཏི ཀོ-སདྡོ པཊིཀྑེཔཏྠོ, ཨཉྙོ སདིསོ ནཏྠཱིཏི ཨདྷིཔྤཱཡོ། ཨེཏེསཾཡེཝཱཏི རཱཛཱུནཾ, པབྦཛིཏཱནཉྩ། ཨུཔྤཛྫཏི སེཊྛཝཏྠུཀཏྟཱ ཏསྶ། ‘‘ཧཱིནོཧམསྨཱི’’ཏི མཱནེཔི ཨེསེཝ ནཡོ།
Ākārasaṇṭhānanti visiṭṭhākārāvaṭṭhānaṃ kathaṃvidhanti hi kena pakārena saṇṭhitaṃ, samavaṭṭhitanti attho. Saddatthato pana vidahanaṃ visiṭṭhākārena avaṭṭhānaṃ vidhā, vidhīyati visadisākārena ṭhapīyatīti vidhā, koṭṭhāso. Vidahanato hīnādivasena vividhenākārena dahanato upadhāraṇato vidhā, mānova. Seyyasadisahīnānaṃ vasenāti seyyasadisahīnabhāvānaṃ yāthāvā’ yāthāvabhūtānaṃ vasena. Tayo mānā vuttā seyyasseva uppajjanakā. Esa nayo sadisahīnesupi. Tenāha ‘‘ayañhi māno’’tiādi. Idāni yathāuddiṭṭhe navavidhepi māne vatthuvibhāgena dassetuṃ ‘‘tatthā’’tiādi vuttaṃ. Rājūnañceva pabbajitānañca uppajjati kasmā? Te visesato attānaṃ seyyato dahantīti. Idāni tamatthaṃ vitthārato dassento ‘‘rājā hī’’tiādimāha. Ko mayā sadiso atthīti ko-saddo paṭikkhepattho, añño sadiso natthīti adhippāyo. Etesaṃyevāti rājūnaṃ, pabbajitānañca. Uppajjati seṭṭhavatthukattā tassa. ‘‘Hīnohamasmī’’ti mānepi eseva nayo.
‘‘ཀོ མཡཱ སདིསོ ཨཉྙོ རཱཛཔུརིསོ ཨཏྠཱི’’ཏི ཝཱ ‘‘མཡ྄ཧཾ ཨཉྙེཧི སདྡྷིཾ ཀིཾ ནཱནཱཀརཎ’’ནྟི ཝཱ ‘‘ཨམཙྩོ ཏི ནཱམཱམེཝ…པེ॰… ནཱམཱཧ’’ནྟི ཝཱཏི སདིསསྶ སེཡྻམཱནཱདཱིནཾ ཏིཎྞཾ པཝཏྟིཨཱཀཱརདསྶནཾ།
‘‘Ko mayā sadiso añño rājapuriso atthī’’ti vā ‘‘mayhaṃ aññehi saddhiṃ kiṃ nānākaraṇa’’nti vā ‘‘amacco ti nāmāmeva…pe… nāmāha’’nti vāti sadisassa seyyamānādīnaṃ tiṇṇaṃ pavattiākāradassanaṃ.
དཱསཱདཱིནནྟི ཨཱདི-སདྡེན བྷཏིཀ ཀམྨཀརཱདཱིནཾ པརཱདྷཱིནཝུཏྟིཀཱནཾ གཧཎཾ ། ཨཱདི-སདྡེན ཝཱ གཧིཏེ ཨེཝ ‘‘པུཀྐུསཙཎྜཱལཱདཡོཔཱི’’ཏི སཡམེཝ དསྶེཏི། ནནུ ཙ མཱནོ ནཱམཱཡཾ སཾཔགྒཧརསོ, སོ ཀཐཾ ཨོམཱནེ སམྦྷཝཏཱིཏི? སོཔི ཨཝཀརཎམུཁེན ཝིདྷཱནཝཏྠུནཱ པགྒཎྷནཝསེནེཝ པཝཏྟཏཱིཏི ནཱཡཾ ཝིརོདྷོ། ཏེནེཝཱཧ ‘‘ཀིཾ དཱསོ ནཱམ ཨཧནྟི ཨེཏེ མཱནེ ཀརོཏཱི’’ཏི། ཏཐཱ ཧིསྶ ཡཱཐཱཝམཱནཏཱ ཝུཏྟཱ།
Dāsādīnanti ādi-saddena bhatika kammakarādīnaṃ parādhīnavuttikānaṃ gahaṇaṃ . Ādi-saddena vā gahite eva ‘‘pukkusacaṇḍālādayopī’’ti sayameva dasseti. Nanu ca māno nāmāyaṃ saṃpaggaharaso, so kathaṃ omāne sambhavatīti? Sopi avakaraṇamukhena vidhānavatthunā paggaṇhanavaseneva pavattatīti nāyaṃ virodho. Tenevāha ‘‘kiṃ dāso nāma ahanti ete māne karotī’’ti. Tathā hissa yāthāvamānatā vuttā.
ཡཱཐཱཝམཱནཱ བྷཝནིཀནྟི ཝིཡ, ཨཏྟདིཊྛི ཝིཡ ཙ ན མཧཱསཱཝཛྫཱ, ཏསྨཱ ཏེ ན ཨཔཱཡགམནཱིཡཱ། ཡཐཱབྷཱུཏཝཏྠུཀཏཱཡ ཧི ཏེ ཡཱཐཱཝམཱནཱ། ‘‘ཨརཧཏྟམགྒཝཛ྄ཛྷཱ’’ཏི ཙ ཏསྶ ཨནཝསེསཔྤཧཱཡིཏཱཡ ཝུཏྟཾ། དུཏིཡཏཏིཡམགྒེཧི ཙ ཏེ ཡཐཱཀྐམཾ པཧཱིཡནྟི, ཡེ ཨོལཱ༹རིཀཏརཱ, ཨོལཱ༹རིཀཏམཱ ཙ། མཱནོ ཧི ‘‘ཨཧཾ ཨསྨཱི’’ཏི པཝཏྟིཡཱ ཨུཔརིམགྒེསུ སམྨཱདིཊྛིཡཱ ཨུཛུཝིཔཙྩནཱིཀོ ཧུཏྭཱ པཧཱིཡཏི། ཨཡཱཐཱཝམཱནཱ ནཱམ ཨཡཐཱབྷཱུཏཝཏྠུཀཏཱཡ, ཏེནེཝ ཏེ མཧཱསཱཝཛྫབྷཱཝེན པཋམམགྒཝཛ྄ཛྷཱ ཝུཏྟཱ།
Yāthāvamānā bhavanikanti viya, attadiṭṭhi viya ca na mahāsāvajjā, tasmā te na apāyagamanīyā. Yathābhūtavatthukatāya hi te yāthāvamānā. ‘‘Arahattamaggavajjhā’’ti ca tassa anavasesappahāyitāya vuttaṃ. Dutiyatatiyamaggehi ca te yathākkamaṃ pahīyanti, ye oḷārikatarā, oḷārikatamā ca. Māno hi ‘‘ahaṃ asmī’’ti pavattiyā uparimaggesu sammādiṭṭhiyā ujuvipaccanīko hutvā pahīyati. Ayāthāvamānā nāma ayathābhūtavatthukatāya, teneva te mahāsāvajjabhāvena paṭhamamaggavajjhā vuttā.
ཨཏཏི སཏཏཾ གཙྪཏི པཝཏྟཏཱིཏི ཨདྡྷཱ, ཀཱལོཏི ཨཱཧ ‘‘ཏཡོ ཨདྡྷཱཏི ཏཡོ ཀཱལཱ’’ཏི། སུཏྟནྟཔརིཡཱཡེནཱཏི བྷདྡེཀརཏྟསུཏྟཱདཱིསུ (མ॰ ནི॰ ༣.༢༨༣) ཨཱགཏནཡེན། ཏཏྠ ཧི ‘‘ཡོ ཙཱཝུསོ མནོ, ཡེ ཙ དྷམྨཱ, ཨུབྷཡམེཏཾ པཙྩུཔྤནྣཾ, ཏསྨིཾ ཙེ པཙྩུཔྤནྣེ ཚནྡརཱགཔཊིབདྡྷཾ ཧོཏི ཝིཉྙཱཎཾ, ཚནྡརཱགཔཊིབདྡྷཏྟཱ ཝིཉྙཱཎསྶ ཏདབྷིནནྡཏི, ཏདབྷིནནྡནྟོ པཙྩུཔྤནྣེསུ དྷམྨེསུ སཾཧཱིརཏཱི’’ཏི (མ॰ ནི॰ ༣.༢༨༤) ཨདྡྷཱཔཙྩུཔྤནྣཾ སནྡྷཱཡ ཨེཝཾ ཝུཏྟཾ། ཏེནཱཧ ‘‘པཊིསནྡྷིཏོ པུབྦེ’’ཏིཨཱདི། ཏདནྟརནྟི ཏེསཾ ཙུཏིཔཊིསནྡྷཱིནཾ ཝེམཛ྄ཛྷཾ པཙྩུཔྤནྣོ ཨདྡྷཱ, ཡོ པུབྦནྟཱཔརནྟཱནཾ ཝེམཛ྄ཛྷཏཱཡ ‘‘པུབྦནྟཱཔརནྟེ ཀངྑཏི, (དྷ॰ ས॰ ༡༡༢༣) པུབྦནྟཱཔརནྟེ ཨཉྙཱཎ’’ནྟི (དྷ॰ ས॰ ༡༠༦༧, ༡༡༠༦, ༡༡༢༨) ཨེཝམཱདཱིསུ ‘‘པུབྦནྟཱཔརནྟོ’’ཏི ཙ ཝུཙྩཏི། བྷངྒོ དྷམྨོ ཨཏཱིཏཾསེན སངྒཧིཏོཏི ཨཱཧ ‘‘བྷངྒཏོ ཨུདྡྷཾ ཨཏཱིཏོ ཨདྡྷཱ ནཱམཱ’’ཏི། ཏཐཱ ཨནུཔྤནྣོ དྷམྨོ ཨནཱགཏཾསེན སངྒཧིཏོཏི ཨཱཧ ‘‘ཨུཔྤཱདཏོ པུབྦེ ཨནཱགཏོ ཨདྡྷཱ ནཱམཱ’’ཏི། ཁཎཏྟཡེཏི ཨུཔྤཱདོ, ཋིཏི, བྷངྒོཏི ཏཱིསུ ཁཎེསུ། ཡདཱ ཧི དྷམྨོ ཧེཏུཔཙྩཡསྶ སམཝཱཡེ ཨུཔྤཛྫཏི, ཡདཱ ཙ ཝེཏི, ཨིཏི དྭཱིསུཔི ཁཎེསུ ཋིཏིཀྑཎེ ཝིཡ པཙྩུཔྤནྣོཏི། དྷམྨཱནཉྷི པཱཀབྷཱཝཱུཔཱདྷིཀཾ པཏྟབྦཾ ཨུདཡོ, ཝིདྡྷཾསབྷཱཝཱུཔཱདྷིཀཾ ཝཡོ, ཏདུབྷཡཝེམཛ྄ཛྷཾ ཋིཏི། ཡདི ཨེཝཾ ཨདྡྷཱ ནཱམཱཡཾ དྷམྨོ ཨེཝ ཨཱཔནྣོཏི? ན དྷམྨོ, དྷམྨསྶ པན ཨཝཏྠཱབྷེདོ, ཏཉྩ ཨུཔཱདཱཡ ལོཀེ ཀཱལསམཉྙཱཏི དསྶེཏུཾ ‘‘ཨཏཱིཏཱདིབྷེདོ ཙ ནཱམ ཨཡ’’ནྟིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཨིདྷཱཏི ཨིམསྨིཾ ལོཀེ། ཏེནེཝ ཝོཧཱརེནཱཏི ཏཾ ཏཾ ཨཝཏྠཱཝིསེསཾ ཨུཔཱདཱཡ དྷམྨོ ‘‘ཨཏཱིཏོ ཨནཱགཏོ པཙྩུཔྤནྣོ’’ཏི ཡེན ཝོཧཱརེན ཝོཧརཱིཡཏི, དྷམྨཔྤཝཏྟིམཏྟཏཱཡ ཧི པརམཏྠཏོ ཨཝིཛྫམཱནོཔི ཀཱལོ ཏསྶེཝ དྷམྨསྶ པཝཏྟིཨཝཏྠཱཝིསེསཾ ཨུཔཱདཱཡ ཏེནེཝ ཝོཧཱརེན ‘‘ཨཏཱིཏོ ཨདྡྷཱ’’ཏིཨཱདིནཱ ཝུཏྟོ།
Atati satataṃ gacchati pavattatīti addhā, kāloti āha ‘‘tayo addhāti tayo kālā’’ti. Suttantapariyāyenāti bhaddekarattasuttādīsu (ma. ni. 3.283) āgatanayena. Tattha hi ‘‘yo cāvuso mano, ye ca dhammā, ubhayametaṃ paccuppannaṃ, tasmiṃ ce paccuppanne chandarāgapaṭibaddhaṃ hoti viññāṇaṃ, chandarāgapaṭibaddhattā viññāṇassa tadabhinandati, tadabhinandanto paccuppannesu dhammesu saṃhīratī’’ti (ma. ni. 3.284) addhāpaccuppannaṃ sandhāya evaṃ vuttaṃ. Tenāha ‘‘paṭisandhito pubbe’’tiādi. Tadantaranti tesaṃ cutipaṭisandhīnaṃ vemajjhaṃ paccuppanno addhā, yo pubbantāparantānaṃ vemajjhatāya ‘‘pubbantāparante kaṅkhati, (dha. sa. 1123) pubbantāparante aññāṇa’’nti (dha. sa. 1067, 1106, 1128) evamādīsu ‘‘pubbantāparanto’’ti ca vuccati. Bhaṅgo dhammo atītaṃsena saṅgahitoti āha ‘‘bhaṅgato uddhaṃ atīto addhā nāmā’’ti. Tathā anuppanno dhammo anāgataṃsena saṅgahitoti āha ‘‘uppādato pubbe anāgato addhā nāmā’’ti. Khaṇattayeti uppādo, ṭhiti, bhaṅgoti tīsu khaṇesu. Yadā hi dhammo hetupaccayassa samavāye uppajjati, yadā ca veti, iti dvīsupi khaṇesu ṭhitikkhaṇe viya paccuppannoti. Dhammānañhi pākabhāvūpādhikaṃ pattabbaṃ udayo, viddhaṃsabhāvūpādhikaṃ vayo, tadubhayavemajjhaṃ ṭhiti. Yadi evaṃ addhā nāmāyaṃ dhammo eva āpannoti? Na dhammo, dhammassa pana avatthābhedo, tañca upādāya loke kālasamaññāti dassetuṃ ‘‘atītādibhedo ca nāma aya’’ntiādi vuttaṃ. Idhāti imasmiṃ loke. Teneva vohārenāti taṃ taṃ avatthāvisesaṃ upādāya dhammo ‘‘atīto anāgato paccuppanno’’ti yena vohārena voharīyati, dhammappavattimattatāya hi paramatthato avijjamānopi kālo tasseva dhammassa pavattiavatthāvisesaṃ upādāya teneva vohārena ‘‘atīto addhā’’tiādinā vutto.
ཨནྟ-སདྡོ ལོཀེ པརིཡོསཱནེ, ཀོཊིཡཾ ནིརུལ༹ྷོཏི ཏདཏྠཾ དསྶེནྟོ ‘‘ཨནྟོཡེཝ ཨནྟོ’’ཏི ཨཱཧ, ཀོཊི ཨནྟོཏི ཨཏྠོ། པརབྷཱགོཏི པཱརིམནྟོ། ཨམཏི གཙྪཏི བྷཝཔྤབནྡྷོ ནིཊྛཱནཾ ཨེཏྠཱཏི ཨནྟོ, ཀོཊི། ཨམནཾ ནིཊྛཱནགམནནྟི ཨནྟོ, ཨོསཱནཾ། སོ པན ‘‘ཨེསེཝནྟོ དུཀྑསྶཱ’’ཏི (མ॰ ནི॰ ༣.༣༩༣; སཾ॰ ནི॰ ༢.༥༡) ཝུཏྟཏྟཱ དུཀྑཎྞཝསྶ པཱརིམནྟོཏི ཨཱཧ ‘‘པརབྷཱགོ’’ཏི། ཨམྨཏི པརིབྷུཡྻཏི ཧཱིལཱི༹ཡཏཱིཏི ཨནྟོ, ལཱམཀོ། ཨམྨཏི བྷཱགསོ ཉཱཡཏཱིཏི ཨནྟོ, ཨཾསོཏི ཨཱཧ ‘‘ཀོཊྛཱསོ ཨནྟོ’’ཏི། སནྟོ པརམཏྠཏོ ཝིཛྫམཱནོ ཀཱཡོ དྷམྨསམཱུཧོཏི སཀྐཱཡོ, ཁནྡྷཱ, ཏེ པན ཨརིཡསཙྩབྷཱུཏཱ ཨིདྷཱདྷིཔྤེཏཱཏི ཝུཏྟཾ ‘‘པཉྩུཔཱདཱནཀྑནྡྷཱ’’ཏི། པུརིམཏཎྷཱཏི ཡེསཾ ནིབྦཏྟིཀཱ, ཏནྣིབྦཏྟིཏོ པགེཝ སིདྡྷཱ ཏཎྷཱ། ཨཔྤཝཏྟིབྷཱུཏནྟི ནཔྤཝཏྟཏི ཏདུབྷཡཾ ཨེཏྠཱཏི ཏེསཾ ཨཔྤཝཏྟིཊྛཱནབྷཱུཏཾ། ཡདི ‘‘སཀྐཱཡོ ཨནྟོ’’ཏིཨཱདིནཱ ཨཉྙམཉྙཾ ཝིབྷཏྟིཏཱཡ དུཀྑསཙྩཱདཡོ གཧིཏཱ, ཨཐ ཀསྨཱ མགྒོ ན གཧིཏོཏི ཨཱཧ ‘‘མགྒོ པནཱ’’ཏིཨཱདི། ཏཏྠ ཨུཔཱཡཏྟཱཏི ཨུཔཱཡབྷཱཝཏོ, སམྤཱཔཀཧེཏུབྷཱཝཏོཏི ཨཏྠོ།
Anta-saddo loke pariyosāne, koṭiyaṃ niruḷhoti tadatthaṃ dassento ‘‘antoyeva anto’’ti āha, koṭi antoti attho. Parabhāgoti pārimanto. Amati gacchati bhavappabandho niṭṭhānaṃ etthāti anto, koṭi. Amanaṃ niṭṭhānagamananti anto, osānaṃ. So pana ‘‘esevanto dukkhassā’’ti (ma. ni. 3.393; saṃ. ni. 2.51) vuttattā dukkhaṇṇavassa pārimantoti āha ‘‘parabhāgo’’ti. Ammati paribhuyyati hīḷīyatīti anto, lāmako. Ammati bhāgaso ñāyatīti anto, aṃsoti āha ‘‘koṭṭhāso anto’’ti. Santo paramatthato vijjamāno kāyo dhammasamūhoti sakkāyo, khandhā, te pana ariyasaccabhūtā idhādhippetāti vuttaṃ ‘‘pañcupādānakkhandhā’’ti. Purimataṇhāti yesaṃ nibbattikā, tannibbattito pageva siddhā taṇhā. Appavattibhūtanti nappavattati tadubhayaṃ etthāti tesaṃ appavattiṭṭhānabhūtaṃ. Yadi ‘‘sakkāyo anto’’tiādinā aññamaññaṃ vibhattitāya dukkhasaccādayo gahitā, atha kasmā maggo na gahitoti āha ‘‘maggo panā’’tiādi. Tattha upāyattāti upāyabhāvato, sampāpakahetubhāvatoti attho.
ཡདི པན ཧེཏུམནྟགྒཧཎེནེཝ ཧེཏུ གཧིཏོ ཧོཏི, ནནུ ཨེཝཾ སཀྐཱཡགྒཧཎེནེཝ ཏསྶ ཧེཏུབྷཱུཏོ སཀྐཱཡསམུདཡོ གཧིཏོ ཧོཏཱིཏི? ཏསྶ གཧཎེ སངྑཏདུཀོ ཝིཡ, སཔྤཙྩཡདུཀོ ཝིཡ ཙ དུཀོཝཱཡཾ ཨཱཔཛྫཏི, ན ཏིཀོ། ཡཐཱ པན སཀྐཱཡཾ གཧེཏྭཱ སཀྐཱཡསམུདཡོཔི གཧིཏོ, ཨེཝཾ སཀྐཱཡནིརོདྷཾ གཧེཏྭཱ སཀྐཱཡནིརོདྷུཔཱཡོ གཡ྄ཧེཡྻ, ཨེཝཾ སཏི ཙཏུཀྐོ ཨཡཾ ཨཱཔཛྫེཡྻ, ན ཏིཀོ, ཏསྨཱ ཧེཏུམནྟགྒཧཎེན ཧེཏུགྒཧཎཾ ན ཙིནྟེཏབྦཾ། ཨཡཾ པནེཏྠ ཨདྷིཔྤཱཡོ ཡུཏྟོ སིཡཱ – ཨིདྷ སཀྐཱཡསཀྐཱཡསམུདཡཱ ཨནཱདིཀཱལིཀཱ, ཨསཏི མགྒབྷཱཝནཱཡཾ པཙྩཡཱནུཔརམེན ཨཔརིཡནྟཱ ཙ, ནིབྦཱནཾ པན ཨཔྤཙྩཡཏྟཱ ཨཏྟནོ ནིཙྩཏཱཡ ཨེཝ སབྦདཱབྷཱཝཱིཏི ཨནཱདིཀཱལིཀོ, ཨཔརིཡནྟོ ཙ། ཨིཏི ཨིམཱནི ཏཱིཎི སཙྩཱནི མཧཱཐེརོ ཨིམཱཡ སབྷཱགཏཱཡ ‘‘ཏཡོ ཨནྟཱ’’ཏི ཏིཀཾ ཀཏྭཱ དསྶེཏི ། ཨརིཡམགྒོ པན ཀདཱཙི ཀརཧཙི ལབྦྷམཱནོ ན ཏཐཱཏི ཏསྶ ཨཏིཝིཡ དུལླབྷཔཱཏུབྷཱཝཏཾ དཱིཔེཏུཾ ཏིཀཏོ བཧིཀཏོཏི ཨཡམེཏྠ ཨཏྟནོམཏི།
Yadi pana hetumantaggahaṇeneva hetu gahito hoti, nanu evaṃ sakkāyaggahaṇeneva tassa hetubhūto sakkāyasamudayo gahito hotīti? Tassa gahaṇe saṅkhataduko viya, sappaccayaduko viya ca dukovāyaṃ āpajjati, na tiko. Yathā pana sakkāyaṃ gahetvā sakkāyasamudayopi gahito, evaṃ sakkāyanirodhaṃ gahetvā sakkāyanirodhupāyo gayheyya, evaṃ sati catukko ayaṃ āpajjeyya, na tiko, tasmā hetumantaggahaṇena hetuggahaṇaṃ na cintetabbaṃ. Ayaṃ panettha adhippāyo yutto siyā – idha sakkāyasakkāyasamudayā anādikālikā, asati maggabhāvanāyaṃ paccayānuparamena apariyantā ca, nibbānaṃ pana appaccayattā attano niccatāya eva sabbadābhāvīti anādikāliko, apariyanto ca. Iti imāni tīṇi saccāni mahāthero imāya sabhāgatāya ‘‘tayo antā’’ti tikaṃ katvā dasseti . Ariyamaggo pana kadāci karahaci labbhamāno na tathāti tassa ativiya dullabhapātubhāvataṃ dīpetuṃ tikato bahikatoti ayamettha attanomati.
དུཀྑཏཱཏི དུཀྑབྷཱཝོ, དུཀྑཾཡེཝ ཝཱ ཡཐཱ དེཝོ ཨེཝ དེཝཏཱ། དུཀྑ-སདྡོ ཙཱཡཾ ཨདུཀྑསབྷཱཝེསུཔི སུཁུཔེཀྑཱསུ ཀཉྩི ཨནིཊྛཏཱཝིསེསཾ ཨུཔཱདཱཡ པཝཏྟཏཱིཏི ཏཏོ ནིཝཏྟེནྟོ སབྷཱཝདུཀྑཝཱཙིནཱ ཨེཀེན དུཀྑ-སདྡེན ཝིསེསེཏྭཱ ‘‘དུཀྑདུཀྑཏཱ’’ཏི ཨཱཧ། བྷཝཏི ཧི ཨེཀནྟཏོ ཏཾསབྷཱཝེཔི ཨཏྠེ ཨཉྙསྶ དྷམྨསྶ ཡེན ཀེནཙི སདིསཏཱལེསེན བྱབྷིཙཱརཱསངྐཱཏི ཝིསེསིཏབྦཏཱ ཡཐཱ ‘‘རཱུཔརཱུཔཾ ཏིལཏེལ’’ནྟི (ཝིབྷ॰ ཨཊྛ॰ པཀིཎྞཀཐཱ) ཙ། སངྑཱརབྷཱཝེནཱཏི སངྑཏབྷཱཝེན། པཙྩཡེཧི སངྑརཱིཡནྟཱིཏི སངྑཱརཱ, ཨདུཀྑམསུཁཝེདནཱ། སངྑརིཡམཱནཏྟཱ ཨེཝ ཧི ཨསཱརཀཏཱཡ པརིདུབྦལབྷཱཝེན བྷངྒབྷངྒཱབྷིམུཁཀྑཎེསུ ཝིཡ ཨཏྟལཱབྷཀྑཎེཔི ཝིབཱདྷཔྤཏྟཱ ཨེཝ ཧུཏྭཱ སངྑཱརཱ པཝཏྟནྟཱིཏི ཨཱཧ ‘‘སངྑཏཏྟཱ ཨུཔྤཱདཛརཱབྷངྒཔཱིལི༹ཏཱ’’ཏི། ཏསྨཱཏི ཡཐཱཝུཏྟཀཱརཎཏོ། ཨཉྙདུཀྑསབྷཱཝཝིརཧཏོཏི དུཀྑདུཀྑཏཱཝིཔརིཎཱམདུཀྑཏཱསངྑཱཏསྶ ཨཉྙསྶ དུཀྑསབྷཱཝསྶ ཨབྷཱཝཏོ། ཝིཔརིཎཱམེཏི པརིཎཱམེ, ཝིགམེཏི ཨཏྠོ། ཏེནཱཧ པཔཉྩསཱུདནིཡཾ ‘‘ཝིཔརིཎཱམདུཀྑཱཏི ནཏྠིབྷཱཝོ དུཀྑ’’ནྟི། ཨཔརིཉྙཱཏཝཏྠུཀཱནཉྷི སུཁཝེདནུཔརམོ དུཀྑཏོ ཨུཔཊྛཱཏི, སྭཱཡམཏྠོ པིཡཝིཔྤཡོགེན དཱིཔེཏབྦོ། ཏེནཱཧ ‘‘སུཁསྶ ཧཱི’’ཏིཨཱདི། པུབྦེ ཝུཏྟནཡོ པདེསནིསྶིཏོ ཝེདནཱཝིསེསམཏྟཝིསཡཏྟཱཏི ཨནཝསེསཏོ སངྑཱརདུཀྑཏཾ དསྶེཏུཾ ‘‘ཨཔིཙཱ’’ཏི དུཏིཡནཡོ ཝུཏྟོ། ནནུ ཙ ‘‘སབྦེ སངྑཱརཱ དུཀྑཱ’’ཏི (དྷ॰ པ॰ ༢༧༨) ཝཙནཏོ སུཁདུཀྑཝེདནཱནམྤི སངྑཱརདུཀྑཏཱ ཨཱཔནྣཱཏི ? སཙྩམེཏཾ, སཱ པན སཱམཉྙཛོཏནཱཨཔཝཱདབྷཱུཏེན ཨིཏརདུཀྑཏཱཝཙནེན ནིཝཏྟཱིཡཏཱིཏི ནཱཡཾ ཝིརོདྷོ། ཏེནེཝཱཧ ‘‘ཋཔེཏྭཱ དུཀྑཝེདནཾ སུཁཝེདནཉྩཱ’’ཏི།
Dukkhatāti dukkhabhāvo, dukkhaṃyeva vā yathā devo eva devatā. Dukkha-saddo cāyaṃ adukkhasabhāvesupi sukhupekkhāsu kañci aniṭṭhatāvisesaṃ upādāya pavattatīti tato nivattento sabhāvadukkhavācinā ekena dukkha-saddena visesetvā ‘‘dukkhadukkhatā’’ti āha. Bhavati hi ekantato taṃsabhāvepi atthe aññassa dhammassa yena kenaci sadisatālesena byabhicārāsaṅkāti visesitabbatā yathā ‘‘rūparūpaṃ tilatela’’nti (vibha. aṭṭha. pakiṇṇakathā) ca. Saṅkhārabhāvenāti saṅkhatabhāvena. Paccayehi saṅkharīyantīti saṅkhārā, adukkhamasukhavedanā. Saṅkhariyamānattā eva hi asārakatāya paridubbalabhāvena bhaṅgabhaṅgābhimukhakkhaṇesu viya attalābhakkhaṇepi vibādhappattā eva hutvā saṅkhārā pavattantīti āha ‘‘saṅkhatattā uppādajarābhaṅgapīḷitā’’ti. Tasmāti yathāvuttakāraṇato. Aññadukkhasabhāvavirahatoti dukkhadukkhatāvipariṇāmadukkhatāsaṅkhātassa aññassa dukkhasabhāvassa abhāvato. Vipariṇāmeti pariṇāme, vigameti attho. Tenāha papañcasūdaniyaṃ ‘‘vipariṇāmadukkhāti natthibhāvo dukkha’’nti. Apariññātavatthukānañhi sukhavedanuparamo dukkhato upaṭṭhāti, svāyamattho piyavippayogena dīpetabbo. Tenāha ‘‘sukhassa hī’’tiādi. Pubbe vuttanayo padesanissito vedanāvisesamattavisayattāti anavasesato saṅkhāradukkhataṃ dassetuṃ ‘‘apicā’’ti dutiyanayo vutto. Nanu ca ‘‘sabbe saṅkhārā dukkhā’’ti (dha. pa. 278) vacanato sukhadukkhavedanānampi saṅkhāradukkhatā āpannāti ? Saccametaṃ, sā pana sāmaññajotanāapavādabhūtena itaradukkhatāvacanena nivattīyatīti nāyaṃ virodho. Tenevāha ‘‘ṭhapetvā dukkhavedanaṃ sukhavedanañcā’’ti.
མིཙྪཱསབྷཱཝོཏི ‘‘ཧིཏསུཁཱཝཧོ མེ བྷཝིསྶཏཱི’’ཏི ཨེཝཾ ཨཱསཱིསིཏོཔི ཏཐཱ ཨབྷཱཝཏོ, ཨསུབྷཱདཱིསུཡེཝ ‘‘སུབྷ’’ནྟིཨཱདིཝིཔརཱིཏཔྤཝཏྟིཏོ ཙ མིཙྪཱསབྷཱཝོ, མུསཱསབྷཱཝོཏི ཨཏྠོ། མཱཏུགྷཱཏཀཱདཱིསུ པཝཏྟམཱནཱཔི ཧི ཧིཏསུཁཾ ཨིཙྪནྟཱཝ པཝཏྟནྟཱིཏི ཏེ དྷམྨཱ ‘‘ཧིཏསུཁཱཝཧཱ མེ བྷཝིསྶནྟཱི’’ཏི ཨཱསཱིསིཏཱ ཧོནྟི། ཏཐཱ ཨསུབྷཱསུཁཱནིཙྩཱནཏྟེསུ སུབྷཱདིཝིཔརིཡཱསདལ༹ྷཏཱཡ ཨཱནནྟརིཡཀམྨནིཡཏམིཙྪཱདིཊྛཱིསུ པཝཏྟི ཧོཏཱིཏི ཏེ དྷམྨཱ ཨསུབྷཱདཱིསུ སུབྷཱདིཝིཔརཱིཏཔྤཝཏྟིཀཱ ཧོནྟི། ཝིཔཱཀདཱནེ སཏི ཁནྡྷབྷེདཱནནྟརམེཝ ཝིཔཱཀདཱནཏོ ནིཡཏོ, མིཙྪཏྟོ ཙ སོ ནིཡཏོ ཙཱཏི མིཙྪཏྟནིཡཏོ། ཨནེཀེསུ ཨཱནནྟརིཡེསུ ཀཏེསུ ཡཾ ཏཏྠ བལཝཾ, ཏཾ ཝིཔཙྩཏི, ན ཨིཏརཱནཱིཏི ཨེཀནྟཝིཔཱཀཛནཀཏཱཡ ནིཡཏཏཱ ན སཀྐཱ ཝཏྟུནྟི ‘‘ཝིཔཱཀདཱནེ སཏཱི’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཁནྡྷབྷེདཱནནྟརནྟི ཙུཏིཨནནྟརནྟི ཨཏྠོ། ཙུཏི ཧི མརཎནིདྡེསེ ‘‘ཁནྡྷཱནཾ བྷེདོ’’ཏི (དཱི॰ ནི॰ ༢.༣༩༠; མ॰ ནི॰ ༡.༡༢༣; ༣.༣༧༣; ཝིབྷ॰ ༡༩༣) ཝུཏྟཱ, ཨེཏེན ཝཙནེན སཏི ཕལདཱནེ ཙུཏིཨནནྟརོ ཨེཝ ཨེཏེསཾ ཕལཀཱལོ, ན ཨཉྙོཏི ཕལཀཱལནིཡམེན ནིཡཏཏཱ ཝུཏྟཱ ཧོཏི, ན ཕལདཱནནིཡམེནཱཏི ནིཡཏཕལཀཱལཱནཾ ཨཉྙེསམྤི ཨུཔཔཛྫཝེདནཱིཡཱནཾ, དིཊྛདྷམྨཝེདནཱིཡཱནམྤི ནིཡཏཏཱ ཨཱཔཛྫཏི, ཏསྨཱ ཝིཔཱཀདྷམྨདྷམྨཱནཾ པཙྩཡནྟརཝིཀལཏཱདཱིཧི ཨཝིཔཙྩམཱནཱནམྤི ཨཏྟནོ སབྷཱཝེན ཝིཔཱཀདྷམྨཏཱ ཝིཡ བལཝཏཱ ཨཱནནྟརིཡེན ཝིཔཱཀེ དིནྣེ ཨཝིཔཙྩམཱནཱནམྤི ཨཱནནྟརིཡཱནཾ ཕལདཱནེ ནིཡཏསབྷཱཝཱ, ཨཱནནྟརིཡསབྷཱཝཱ ཙ པཝཏྟཱིཏི ཨཏྟནོ སབྷཱཝེན ཕལདཱནནིཡམེནེཝ ནིཡཏཏཱ, ཨཱནནྟརིཡཏཱ ཙ ཝེདིཏབྦཱ། ཨཝསྶཉྩ ནིཡཏསབྷཱཝཱ, ཨཱནནྟརིཡསབྷཱཝཱ ཙ ཏེསཾ པཝཏྟཱིཏི སམྤཊིཙྪིཏབྦམེཏཾ ཨཉྙསྶ བལཝཏོ ཨཱནནྟརིཡསྶ ཨབྷཱཝེ ཙུཏིཨནནྟརཾ ཨེཀནྟེན ཕལདཱནཏོ།
Micchāsabhāvoti ‘‘hitasukhāvaho me bhavissatī’’ti evaṃ āsīsitopi tathā abhāvato, asubhādīsuyeva ‘‘subha’’ntiādiviparītappavattito ca micchāsabhāvo, musāsabhāvoti attho. Mātughātakādīsu pavattamānāpi hi hitasukhaṃ icchantāva pavattantīti te dhammā ‘‘hitasukhāvahā me bhavissantī’’ti āsīsitā honti. Tathā asubhāsukhāniccānattesu subhādivipariyāsadaḷhatāya ānantariyakammaniyatamicchādiṭṭhīsu pavatti hotīti te dhammā asubhādīsu subhādiviparītappavattikā honti. Vipākadāne sati khandhabhedānantarameva vipākadānato niyato, micchatto ca so niyato cāti micchattaniyato. Anekesu ānantariyesu katesu yaṃ tattha balavaṃ, taṃ vipaccati, na itarānīti ekantavipākajanakatāya niyatatā na sakkā vattunti ‘‘vipākadāne satī’’ti vuttaṃ. Khandhabhedānantaranti cutianantaranti attho. Cuti hi maraṇaniddese ‘‘khandhānaṃ bhedo’’ti (dī. ni. 2.390; ma. ni. 1.123; 3.373; vibha. 193) vuttā, etena vacanena sati phaladāne cutianantaro eva etesaṃ phalakālo, na aññoti phalakālaniyamena niyatatā vuttā hoti, na phaladānaniyamenāti niyataphalakālānaṃ aññesampi upapajjavedanīyānaṃ, diṭṭhadhammavedanīyānampi niyatatā āpajjati, tasmā vipākadhammadhammānaṃ paccayantaravikalatādīhi avipaccamānānampi attano sabhāvena vipākadhammatā viya balavatā ānantariyena vipāke dinne avipaccamānānampi ānantariyānaṃ phaladāne niyatasabhāvā, ānantariyasabhāvā ca pavattīti attano sabhāvena phaladānaniyameneva niyatatā, ānantariyatā ca veditabbā. Avassañca niyatasabhāvā, ānantariyasabhāvā ca tesaṃ pavattīti sampaṭicchitabbametaṃ aññassa balavato ānantariyassa abhāve cutianantaraṃ ekantena phaladānato.
ནནུ ཨེཝཾ ཨཉྙེསམྤི ཨུཔཔཛྫཝེདནཱིཡཱནཾ ཨཉྙསྨིཾ ཝིཔཱཀདཱཡཀེ ཨསཏི ཙུཏིཨནནྟརམེཝ ཨེཀནྟེན ཕལདཱནཏོ ཨཱནནྟརིཡསབྷཱཝཱ, ནིཡཏསབྷཱཝཱ ཙ པཝཏྟི ཨཱཔཛྫཏཱིཏི? ནཱཔཛྫཏི ཨསམཱནཛཱཏིཀེན ཙེཏོཔཎིདྷིཝསེན, ཨུཔགྷཱཏཀེན ཙ ནིཝཏྟེཏབྦཝིཔཱཀཏྟཱ ཨནནྟརེཀནྟཕལདཱཡཀཏྟཱབྷཱཝཱ, ན པན ཨཱནནྟརིཡཱནཾ པཋམཛ྄ཛྷཱནཱདཱིནཾ དུཏིཡཛ྄ཛྷཱནཱདཱིནི ཝིཡ ཨསམཱནཛཱཏིཀཾ ཕལནིཝཏྟཀཾ ཨཏྠི སབྦཱནནྟརིཡཱནཾ ཨཝཱིཙིཕལཏྟཱ, ན ཙ ཧེཊྛཱུཔཔཏྟིཾ ཨིཙྪཏོ སཱིལཝཏོ ཙེཏོཔཎིདྷི ཝིཡ ཨུཔརཱུཔཔཏྟིཛནཀཀམྨབལཾ ཨཱནནྟརིཡབལཾ ནིཝཏྟེཏུཾ སམཏྠོ ཙེཏོཔཎིདྷི ཨཏྠི ཨནིཙྪནྟསྶེཝ ཨཝཱིཙིཔཱཏནཏོ, ན ཙ ཨཱནནྟརིཡུཔགྷཱཏཀཾ ཀིཉྩི ཀམྨཾ ཨཏྠི། ཏསྨཱ ཏེསཾཡེཝ ཨནནྟརེཀནྟཝིཔཱཀཛནཀསབྷཱཝཱ པཝཏྟཱིཏི། ཨནེཀཱནི ཙ ཨཱནནྟརིཡཱནི ཀཏཱནི ཨེཀནྟེ ཝིཔཱཀེ ནིཡཏཏྟཱ ཨུཔརཏཱཝིཔཙྩནསབྷཱཝཱསངྐཏྟཱ ནིཙྪིཏཱནི སབྷཱཝཏོ ནིཡཏཱནེཝ། ཙུཏིཨནནྟརཾ པན ཕལཾ ཨནནྟརཾ ནཱམ, ཏསྨིཾ ཨནནྟརེ ནིཡུཏྟཱནི, ཏནྣིབྦཏྟནེན ཨནནྟརཀརཎསཱིལཱནི ཨནནྟརཔཡོཛནཱནི ཙཱཏི སབྷཱཝཏོ ཨཱནནྟརིཡཱནེཝ ཙ ཧོནྟི། ཏེསུ པན སམཱནསབྷཱཝེསུ ཨེཀེན ཝིཔཱཀེ དིནྣེ ཨིཏརཱནི ཨཏྟནཱ ཀཱཏབྦཀིཙྩསྶ ཏེནེཝ ཀཏཏྟཱ ན དུཏིཡཾ ཏཏིཡཉྩ པཊིསནྡྷིཾ ཀརོནྟི, ན སམཏྠཏཱཝིགྷཱཏཏྟཱཏི ནཏྠི ཏེསཾ ནིཡཏཱནནྟརིཡཏཱནིཝཏྟཱིཏི། ན ཧི སམཱནསབྷཱཝཾ སམཱནསབྷཱཝསྶ སམཏྠཏཾ ཝིཧནཏཱིཏི། ཨེཀསྶ པན ཨཉྙཱནིཔི ཨུཔཏྠམྦྷཀཱནི ཧོནྟཱིཏི དཊྛབྦཱནཱིཏི། སམྨཱསབྷཱཝེཏི སཙྩསབྷཱཝེ། ནིཡཏོ ཨེཀནྟིཀོ ཨནནྟརམེཝ ཕལདཱནེནཱཏི སམྨཏྟནིཡམཏོ། ན ནིཡཏོཏི ཨུབྷཡཐཱཔི ན ནིཡཏོ། ཨཝསེསཱནཾ དྷམྨཱནནྟི ཀིལེསཱནནྟརིཡཀམྨནིཡྻཱནིཀདྷམྨེཧི ཨཉྙེསཾ དྷམྨཱནཾ།
Nanu evaṃ aññesampi upapajjavedanīyānaṃ aññasmiṃ vipākadāyake asati cutianantarameva ekantena phaladānato ānantariyasabhāvā, niyatasabhāvā ca pavatti āpajjatīti? Nāpajjati asamānajātikena cetopaṇidhivasena, upaghātakena ca nivattetabbavipākattā anantarekantaphaladāyakattābhāvā, na pana ānantariyānaṃ paṭhamajjhānādīnaṃ dutiyajjhānādīni viya asamānajātikaṃ phalanivattakaṃ atthi sabbānantariyānaṃ avīciphalattā, na ca heṭṭhūpapattiṃ icchato sīlavato cetopaṇidhi viya uparūpapattijanakakammabalaṃ ānantariyabalaṃ nivattetuṃ samattho cetopaṇidhi atthi anicchantasseva avīcipātanato, na ca ānantariyupaghātakaṃ kiñci kammaṃ atthi. Tasmā tesaṃyeva anantarekantavipākajanakasabhāvā pavattīti. Anekāni ca ānantariyāni katāni ekante vipāke niyatattā uparatāvipaccanasabhāvāsaṅkattā nicchitāni sabhāvato niyatāneva. Cutianantaraṃ pana phalaṃ anantaraṃ nāma, tasmiṃ anantare niyuttāni, tannibbattanena anantarakaraṇasīlāni anantarapayojanāni cāti sabhāvato ānantariyāneva ca honti. Tesu pana samānasabhāvesu ekena vipāke dinne itarāni attanā kātabbakiccassa teneva katattā na dutiyaṃ tatiyañca paṭisandhiṃ karonti, na samatthatāvighātattāti natthi tesaṃ niyatānantariyatānivattīti. Na hi samānasabhāvaṃ samānasabhāvassa samatthataṃ vihanatīti. Ekassa pana aññānipi upatthambhakāni hontīti daṭṭhabbānīti. Sammāsabhāveti saccasabhāve. Niyato ekantiko anantarameva phaladānenāti sammattaniyamato.Na niyatoti ubhayathāpi na niyato. Avasesānaṃ dhammānanti kilesānantariyakammaniyyānikadhammehi aññesaṃ dhammānaṃ.
ཏམནྡྷཀཱརོཏི ཏམོ ཨནྡྷཀཱརོཏི པདཝིབྷཱགོ། ཨཝིཛྫཱ ཏམོ ནཱམ ཨཱརམྨཎསྶ ཚཱདནཊྛེན། ཏེནེཝཱཧ ‘‘ཏམོ ཝིཧཏོ, ཨཱལོཀོ ཨུཔྤནྣོ (མ॰ ནི॰ ༡.༣༨༥; པཱརཱ॰ ༡༢), ཏམོཀྑནྡྷོ པདཱལིཏོ’’ཏི (སཾ॰ ནི॰ ༡.༡༦༤) ཙ ཨཱདི། ཨཝིཛྫཱསཱིསེན ཝིཙིཀིཙྪཱ ཝུཏྟཱ མཧཏཱ སམྨོཧེན སབྦཀཱལཾ ཨཝིཡུཛྫནཏོ། ཨཱགམྨཱཏི པཏྭཱ། ཀངྑཏཱིཏི ‘‘ཨཧོསིཾ ནུ ཁོ ཨཧཾ ཨཏཱིཏམདྡྷཱན’’ནྟིཨཱདིནཱ (མ॰ ནི॰ ༡.༡༨; སཾ॰ ནི॰ ༢.༢༠) ཀངྑཾ ཨུཔྤཱདེཏི སཾསཡཾ ཨཱཔཛྫཏི། ཨདྷིམུཙྩིཏུཾ ན སཀྐོཏཱིཏི པསཱདཱདྷིམོཀྑཝསེན ཨདྷིམུཙྩིཏུཾ ན སཀྐོཏི། ཏེནཱཧ ‘‘ན སམྤསཱིདཏཱི’’ཏི། ཡཱཝཏྟཀཉྷི ཡསྨིཾ ཝཏྠུསྨིཾ ཝིཙིཀིཙྪཱ ན ཝིགཙྪཏི, ཏཱཝ ཏཏྠ སདྡྷཱདྷིམོཀྑོ ཨནཝསརོཝ། ན ཀེཝལཾ སདྡྷཱདྷིམོཀྑོ, ནིཙྪཡཱདྷིམོཀྑོཔི ཏཏྠ ན པཏིཊྛཧཏི ཨེཝ།
Tamandhakāroti tamo andhakāroti padavibhāgo. Avijjā tamo nāma ārammaṇassa chādanaṭṭhena. Tenevāha ‘‘tamo vihato, āloko uppanno (ma. ni. 1.385; pārā. 12), tamokkhandho padālito’’ti (saṃ. ni. 1.164) ca ādi. Avijjāsīsena vicikicchā vuttā mahatā sammohena sabbakālaṃ aviyujjanato. Āgammāti patvā. Kaṅkhatīti ‘‘ahosiṃ nu kho ahaṃ atītamaddhāna’’ntiādinā (ma. ni. 1.18; saṃ. ni. 2.20) kaṅkhaṃ uppādeti saṃsayaṃ āpajjati. Adhimuccituṃ na sakkotīti pasādādhimokkhavasena adhimuccituṃ na sakkoti. Tenāha ‘‘na sampasīdatī’’ti. Yāvattakañhi yasmiṃ vatthusmiṃ vicikicchā na vigacchati, tāva tattha saddhādhimokkho anavasarova. Na kevalaṃ saddhādhimokkho, nicchayādhimokkhopi tattha na patiṭṭhahati eva.
ན རཀྑིཏབྦཱནཱིཏི ‘‘ཨིམཱནི མཡཱ རཀྑིཏབྦཱནཱི’’ཏི ཨེཝཾ ཀཏྠཙི རཀྑཱཀིཙྩཾ ནཏྠི པརཏོ རཀྑིཏབྦསྶེཝ ཨབྷཱཝཏོ། སཏིཡཱ ཨེཝ རཀྑིཏཱནཱིཏི མུཊྛསྶཙྩསྶ བོདྷིམཱུལེ ཨེཝ སཝཱསནཾ སམུཙྪིནྣཏྟཱ སཏིཡཱ རཀྑིཏབྦཱནི ནཱམ སབྦདཱཔི རཀྑིཏཱནི ཨེཝ། ནཏྠི ཏཐཱགཏསྶ ཀཱཡདུཙྩརིཏནྟི ཏཐཱགཏསྶ ཀཱཡདུཙྩརིཏཾ ནཱམ ནཏྠེཝ, ཡཏོ སུཔརིསུདྡྷོ ཀཱཡསམཱཙཱརོ བྷགཝཏོ། ནོ ཨཔརིསུདྡྷཱ, པརིསུདྡྷཱ ཨེཝ ཨཔརིསུདྡྷིཧེཏཱུནཾ ཀིལེསཱནཾ པཧཱིནཏྟཱ། ཏཐཱཔི ཝིནཡེ ཨཔཀཏཉྙུཏཱཝསེན སིཡཱ ཏེསཾ ཨཔཱརིསུདྡྷིལེསོ, ན བྷགཝཏོཏི དསྶེཏུཾ ‘‘ན པནཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཏཏྠ ཝིཧཱརཀཱརཾ ཨཱཔཏྟིནྟི ཨེཀཝཙནཝསེན ‘‘ཨཱཔཏྟིཡོ’’ཏི ཨེཏྠ ཨཱཔཏྟི-སདྡཾ ཨཱནེཏྭཱ ཡོཛེཏབྦཾ། ཨབྷིདྷེཡྻཱནུརཱུཔཉྷི ལིངྒཝཙནཱནི ཧོནྟི། ཨེས ནཡོ སེསེསུཔི། ‘‘མནོདྭཱརེ’’ཏི ཨིདཾ ཏསྶཱ ཨཱཔཏྟིཡཱ ཨཀིརིཡསམུཊྛཱནཏཱཡ ཝུཏྟཾ། ན ཧི མནོདྭཱརེ པཉྙཏྟཱ ཨཱཔཏྟི ཨཏྠཱིཏི། སཨུཔཱརམྦྷཝསེནཱཏི སཝཏྟབྦཏཱཝསེན, ན པན དུཙྩརིཏལཀྑཎཱཔཏྟིཝསེན, ཡཏོ ནཾ བྷགཝཱ པཊིཀྑིཔཏི། ཡཐཱ ཨཱཡསྨཏོ མཧཱཀཔྤིནསྶཱཔི ‘‘གཙྪེཡྻཾ ཝཱཧཾ ཨུཔོསཐཾ, ན ཝཱ གཙྪེཡྻཾ། གཙྪེཡྻཾ ཝཱཧཾ སངྒྷཀམྨཾ, ན ཝཱ གཙྪེཡྻ’’ནྟི (མཧཱཝ॰ ༡༣༧) པརིཝིཏཀྐིཏཾ། མནོདུཙྩརིཏནྟི མནོདྭཱརིཀཾ ཨཔྤསཏྠཾ ཙརིཏཾ། སཏྠཱརཱ ཨཔྤསཏྠཏཱཡ ཧི ཏཾ དུཙྩརིཏཾ ནཱམ ཛཱཏཾ, ན སབྷཱཝཏོ།
Na rakkhitabbānīti ‘‘imāni mayā rakkhitabbānī’’ti evaṃ katthaci rakkhākiccaṃ natthi parato rakkhitabbasseva abhāvato. Satiyā eva rakkhitānīti muṭṭhassaccassa bodhimūle eva savāsanaṃ samucchinnattā satiyā rakkhitabbāni nāma sabbadāpi rakkhitāni eva. Natthi tathāgatassa kāyaduccaritanti tathāgatassa kāyaduccaritaṃ nāma nattheva, yato suparisuddho kāyasamācāro bhagavato. No aparisuddhā, parisuddhā eva aparisuddhihetūnaṃ kilesānaṃ pahīnattā. Tathāpi vinaye apakataññutāvasena siyā tesaṃ apārisuddhileso, na bhagavatoti dassetuṃ ‘‘na panā’’tiādi vuttaṃ. Tattha vihārakāraṃ āpattinti ekavacanavasena ‘‘āpattiyo’’ti ettha āpatti-saddaṃ ānetvā yojetabbaṃ. Abhidheyyānurūpañhi liṅgavacanāni honti. Esa nayo sesesupi. ‘‘Manodvāre’’ti idaṃ tassā āpattiyā akiriyasamuṭṭhānatāya vuttaṃ. Na hi manodvāre paññattā āpatti atthīti. Saupārambhavasenāti savattabbatāvasena, na pana duccaritalakkhaṇāpattivasena, yato naṃ bhagavā paṭikkhipati. Yathā āyasmato mahākappinassāpi ‘‘gaccheyyaṃ vāhaṃ uposathaṃ, na vā gaccheyyaṃ. Gaccheyyaṃ vāhaṃ saṅghakammaṃ, na vā gaccheyya’’nti (mahāva. 137) parivitakkitaṃ. Manoduccaritanti manodvārikaṃ appasatthaṃ caritaṃ. Satthārā appasatthatāya hi taṃ duccaritaṃ nāma jātaṃ, na sabhāvato.
ཡསྨཱ མཧཱཀཱརུཎིཀོ བྷགཝཱ སདེཝཀསྶ ལོཀསྶ ཧིཏསུཁཱཡ ཨེཝ པཊིཔཛྫམཱནོ ཨཙྩནྟཝིཝེཀཛ྄ཛྷཱསཡཏཱཡ ཏབྦིདྷུརཾ དྷམྨསེནཱཔཏིནོ ཙིཏྟུཔྤཱདཾ པཊིཀྑིཔནྟོ ‘‘ན ཁོ ཏེ…པེ॰… ཨུཔྤཱདེཏབྦ’’ནྟི ཨཝོཙ, ཏསྨཱ སོ ཐེརསྶ ཙིཏྟུཔྤཱདོ བྷགཝཏོ ན པཱསཾསོཏི ཀཏྭཱ མནོདུཙྩརིཏཾ ནཱམ ཛཱཏོ, ཏསྶ ཙ པཊིཀྑེཔོ ཨུཔཱརམྦྷོཏི ཨཱཧ ‘‘ཏསྨིཾ མནོདུཙྩརིཏེ ཨུཔཱརམྦྷཾ ཨཱརོཔེནྟོ’’ཏི། བྷགཝཏོ པན ཨེཏྟཀམྤི ནཏྠི, ཡཏོ པཝཱརཎཱསུཏྟེ ‘‘ཧནྡ དཱནི, བྷིཀྑཝེ, པཝཱརེམི ཝོ, ན ཙ མེ ཀིཉྩི གརཧཐ ཀཱཡིཀཾ ཝཱ ཝཱཙསིཀཾ ཝཱ’’ཏི (སཾ॰ ནི॰ ༡.༢༡༥) ཝུཏྟོ བྷིཀྑུསངྒྷོ ‘‘ན ཁོ མཡཾ བྷནྟེ བྷགཝཏོ ཀིཉྩི གརཧཱམ ཀཱཡིཀཾ ཝཱ ཝཱཙསིཀཾ ཝཱ’’ཏི སཏྠུ པརིསུདྡྷཀཱཡསམཱཙཱརཱདིཀཾ སིརསཱ སམྤཊིཙྪི། ཨཡཉྷི ལོཀནཱཐསྶ དུཙྩརིཏཱབྷཱཝོ བོདྷིསཏྟབྷཱུམིཡམྤི ཙརིཡཱཙིརཱནུགཏོ ཨཧོསི, པགེཝ བུདྡྷབྷཱུམིཡནྟི དསྶེནྟོ ‘‘ཨནཙྪརིཡཉྩེཏ’’ནྟིཨཱདིམཱཧ།
Yasmā mahākāruṇiko bhagavā sadevakassa lokassa hitasukhāya eva paṭipajjamāno accantavivekajjhāsayatāya tabbidhuraṃ dhammasenāpatino cittuppādaṃ paṭikkhipanto ‘‘na kho te…pe… uppādetabba’’nti avoca, tasmā so therassa cittuppādo bhagavato na pāsaṃsoti katvā manoduccaritaṃ nāma jāto, tassa ca paṭikkhepo upārambhoti āha ‘‘tasmiṃ manoduccarite upārambhaṃ āropento’’ti. Bhagavato pana ettakampi natthi, yato pavāraṇāsutte ‘‘handa dāni, bhikkhave, pavāremi vo, na ca me kiñci garahatha kāyikaṃ vā vācasikaṃ vā’’ti (saṃ. ni. 1.215) vutto bhikkhusaṅgho ‘‘na kho mayaṃ bhante bhagavato kiñci garahāma kāyikaṃ vā vācasikaṃ vā’’ti satthu parisuddhakāyasamācārādikaṃ sirasā sampaṭicchi. Ayañhi lokanāthassa duccaritābhāvo bodhisattabhūmiyampi cariyācirānugato ahosi, pageva buddhabhūmiyanti dassento ‘‘anacchariyañceta’’ntiādimāha.
བུདྡྷཱནཾཡེཝ དྷམྨཱ གུཎཱ, ན ཨཉྙེསནྟི བུདྡྷདྷམྨཱ། ཏཐཱ ཧི ཏེ བུདྡྷཱནཾ ཨཱཝེཎིཀདྷམྨཱཏི ཝུཙྩནྟི། ཏཏྠ ‘‘ནཏྠི ཏཐཱགཏསྶ ཀཱཡདུཙྩརིཏ’’ནྟིཨཱདིནཱ ཀཱཡཝཙཱིམནོདུཙྩརིཏཱབྷཱཝཝཙནཾ ཡཐཱདྷིཀཱརཾ ཀཱཡཀམྨཱདཱིནཾ ཉཱཎཱནུཔརིཝཏྟིཏཱཡ ལདྡྷགུཎཀིཏྟནཾ, ན ཨཱཝེཎིཀདྷམྨནྟརདསྶནཾ། སབྦསྨིཉྷི ཀཱཡཀམྨཱདིཀེ ཉཱཎཱནུཔརིཝཏྟིནི ཀུཏོ ཀཱཡདུཙྩརིཏཱདཱིནཾ སམྦྷཝོ། ‘‘བུདྡྷསྶ ཨཔྤཊིཧཏཉཱཎ’’ནྟིཨཱདིནཱ ཝུཏྟཱནི སབྦཉྙུཏཉྙཱཎཏོ ཝིསུཾཡེཝ ཏཱིཎི ཉཱཎཱནི ཙཏུཡོནིཔཉྩགཏིཔརིཙྪེདཀཉཱཎཱནི ཝིཡཱ’’ཏི ཝདནྟི། ཨེཀཾཡེཝ ཧུཏྭཱ ཏཱིསུ ཀཱལེསུ ཨཔྤཊིཧཏཉཱཎཾ ནཱམ སབྦཉྙུཏཉྙཱཎམེཝ། ནཏྠི ཚནྡསྶ ཧཱནཱིཏི སཏྟེསུ ཧིཏཚནྡསྶ ཧཱནི ནཏྠི། ནཏྠི ཝཱིརིཡསྶ ཧཱནཱིཏི ཁེམཔཝིཝེཀཝིཏཀྐཱནུགཏསྶ ཝཱིརིཡསྶ ཧཱནི ནཏྠི། ‘‘ནཏྠི དཝཱཏི ཁིཌྜཱདྷིཔྤཱཡེན ཀིརིཡཱ ནཏྠི། ནཏྠི རཝཱཏི སཧསཱ ཀིརིཡཱ ནཏྠཱི’’ཏི ཝདནྟི, སཧསཱ པན ཀིརིཡཱ དཝཱ ‘‘ཨཉྙཾ ཀརིསྶཱམཱི’’ཏི ཨཉྙཀརཎཾ རཝཱ། ཁལིཏནྟི ཝིརཛ྄ཛྷནཾ ཉཱཎེན ཨཔྥུཊཾ། སཧསཱཏི ཝེགཱཡིཏཏྟཾ ཏུརིཏཀིརིཡཱ། ཨབྱཱཝཊོ མནོཏི ནིརཏྠཀོ ཙིཏྟསམུདཱཙཱརོ། ཨཀུསལཙིཏྟནྟི ཨཉྙཱཎུཔེཀྑམཱཧ, ཨཡཉྩ དཱིགྷབྷཱཎཀཱནཾ པཱཋོ ཨཱཀུལོ ཝིཡ། ཨཡཾ པན པཱཋོ ཨནཱཀུལོ –
Buddhānaṃyeva dhammā guṇā, na aññesanti buddhadhammā. Tathā hi te buddhānaṃ āveṇikadhammāti vuccanti. Tattha ‘‘natthi tathāgatassa kāyaduccarita’’ntiādinā kāyavacīmanoduccaritābhāvavacanaṃ yathādhikāraṃ kāyakammādīnaṃ ñāṇānuparivattitāya laddhaguṇakittanaṃ, na āveṇikadhammantaradassanaṃ. Sabbasmiñhi kāyakammādike ñāṇānuparivattini kuto kāyaduccaritādīnaṃ sambhavo. ‘‘Buddhassa appaṭihatañāṇa’’ntiādinā vuttāni sabbaññutaññāṇato visuṃyeva tīṇi ñāṇāni catuyonipañcagatiparicchedakañāṇāni viyā’’ti vadanti. Ekaṃyeva hutvā tīsu kālesu appaṭihatañāṇaṃ nāma sabbaññutaññāṇameva. Natthi chandassa hānīti sattesu hitachandassa hāni natthi. Natthi vīriyassahānīti khemapavivekavitakkānugatassa vīriyassa hāni natthi. ‘‘Natthi davāti khiḍḍādhippāyena kiriyā natthi. Natthi ravāti sahasā kiriyā natthī’’ti vadanti, sahasā pana kiriyā davā ‘‘aññaṃ karissāmī’’ti aññakaraṇaṃ ravā. Khalitanti virajjhanaṃ ñāṇena apphuṭaṃ. Sahasāti vegāyitattaṃ turitakiriyā. Abyāvaṭo manoti niratthako cittasamudācāro. Akusalacittanti aññāṇupekkhamāha, ayañca dīghabhāṇakānaṃ pāṭho ākulo viya. Ayaṃ pana pāṭho anākulo –
ཨཏཱིཏཾསེ བུདྡྷསྶ བྷགཝཏོ ཨཔྤཊིཧཏཉཱཎཾ, ཨནཱགཏཾསེ, པཙྩུཔྤནྣཾསེ། ཨིམེཧི ཏཱིཧི དྷམྨེཧི སམནྣཱགཏསྶ བུདྡྷསྶ བྷགཝཏོ སབྦཾ ཀཱཡཀམྨཾ ཉཱཎཔུབྦངྒམཾ ཉཱཎཱནུཔརིཝཏྟི, སབྦཾ ཝཙཱིཀམྨཾ, སབྦཾ མནོཀམྨཾ། ཨིམེཧི ཚཧི དྷམྨེཧི སམནྣཱགཏསྶ བུདྡྷསྶ བྷགཝཏོ ནཏྠི ཚནྡསྶ ཧཱནི, ནཏྠི དྷམྨདེསནཱཡ, ནཏྠི ཝཱིརིཡསྶ, ནཏྠི སམཱདྷིསྶ , ནཏྠི པཉྙཱཡ, ནཏྠི ཝིམུཏྟིཡཱ། ཨིམེཧི དྭཱདསཧི དྷམྨེཧི སམནྣཱགཏསྶ བུདྡྷསྶ བྷགཝཏོ ནཏྠི དཝཱ, ནཏྠི རཝཱ, ནཏྠི ཨཔྥུཊཾ, ནཏྠི ཝེགཱཡིཏཏྟཾ, ནཏྠི ཨབྱཱཝཊམནོ, ནཏྠི ཨཔྤཊིསངྑཱནུཔེཀྑཱཏི།
Atītaṃse buddhassa bhagavato appaṭihatañāṇaṃ, anāgataṃse, paccuppannaṃse. Imehi tīhi dhammehi samannāgatassa buddhassa bhagavato sabbaṃ kāyakammaṃ ñāṇapubbaṅgamaṃ ñāṇānuparivatti, sabbaṃ vacīkammaṃ, sabbaṃ manokammaṃ. Imehi chahi dhammehi samannāgatassa buddhassa bhagavato natthi chandassa hāni, natthi dhammadesanāya, natthi vīriyassa, natthi samādhissa , natthi paññāya, natthi vimuttiyā. Imehi dvādasahi dhammehi samannāgatassa buddhassa bhagavato natthi davā, natthi ravā, natthi apphuṭaṃ, natthi vegāyitattaṃ, natthi abyāvaṭamano, natthi appaṭisaṅkhānupekkhāti.
ཏཏྠ ཨཔྤཊིསངྑཱནུཔེཀྑཱཏི ཨཉྙཱཎུཔེཀྑཱ། སེསཾ ཝུཏྟནཡམེཝ། ཨེཏྠ ཙ ཏཐཱགཏསྶ ཨཱཛཱིཝཔཱརིསུདྡྷིཾ ཀཱཡཝཙཱིམནོསམཱཙཱརཔཱརིསུདྡྷིཡཱཝ སངྒཧེཏྭཱ སམཱཙཱརཏྟཡཝསེན མཧཱཐེརེན ཏིཀོ དེསིཏོ།
Tattha appaṭisaṅkhānupekkhāti aññāṇupekkhā. Sesaṃ vuttanayameva. Ettha ca tathāgatassa ājīvapārisuddhiṃ kāyavacīmanosamācārapārisuddhiyāva saṅgahetvā samācārattayavasena mahātherena tiko desito.
ཀིཉྩནཱཏི ཀིཉྩིཀྑཱ། ཨིམེ པན རཱགཱདཡོ པལིབུནྡྷནཊྛེན ཀིཉྩནཱ ཝིཡཱཏི ཀིཉྩནཱ། ཏེནཱཧ ‘‘ཀིཉྩནཱཏི པལིབོདྷཱ’’ཏི།
Kiñcanāti kiñcikkhā. Ime pana rāgādayo palibundhanaṭṭhena kiñcanā viyāti kiñcanā. Tenāha ‘‘kiñcanāti palibodhā’’ti.
ཨནུདཧནཊྛེནཱཏི ཨནུ ཨནུ དཧནཊྛེན། རཱགཱདཡོ ཨརཱུཔདྷམྨཱ ཨིཏྟརཀྑཎཱ ཀཐཾ ཨནུདཧནྟཱིཏི ཨཱསངྐཾ ནིཝཏྟེཏུཾ ‘‘ཏཏྠ ཝཏྠཱུནཱི’’ཏི ཝུཏྟཾ, དཊྛབྦཱནཱིཏི ཝཙནསེསོ། ཏཏྠཱཏི ཏསྨིཾ རཱགཱདཱིནཾ ཨནུདཧནཊྛེ། ཝཏྠཱུནཱིཏི སཱསནེ, ལོཀེ ཙ པཱཀཊཏྟཱ པཙྩཀྑབྷཱུཏཱནི ཀཱརཎཱནི། རཱགོ ཨུཔྤནྣོ ཏིཁིཎཀརོ ཧུཏྭཱ། ཏསྨཱ ཏཾསམུཊྛཱནཱ ཏེཛོདྷཱཏུ ཨཏིཝིཡ ཏིཁིཎབྷཱཝེན སདྡྷིཾ ཨཏྟནཱ སཧཛཱཏདྷམྨེཧི ཧདཡཔྤདེསཾ ཛྷཱཔེསི ཡཐཱ ཏཾ བཱཧིརཱ ཏེཛོདྷཱཏུ སནིསྶཡཾ། ཏེན སཱ བྷིཀྑུནཱི སུཔཏོ ཝིཡ བྱཱདྷི ཛྷཱཡིཏྭཱ མཏཱ། ཏེནཱཧ ‘‘ཏེནེཝ ཛྷཱཡིཏྭཱ ཀཱལམཀཱསཱི’’ཏི། དོསསྶ ནིསྶཡཱནཾ དཧནཏཱ པཱཀཊཱ ཨེཝཱཏི ཨིཏརཾ དསྶེཏུཾ ‘‘མོཧཝསེན ཧཱི’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཨཏིཝཏྟིཏྭཱཏི ཨཏིཀྐམིཏྭཱ།
Anudahanaṭṭhenāti anu anu dahanaṭṭhena. Rāgādayo arūpadhammā ittarakkhaṇā kathaṃ anudahantīti āsaṅkaṃ nivattetuṃ ‘‘tattha vatthūnī’’ti vuttaṃ, daṭṭhabbānīti vacanaseso. Tatthāti tasmiṃ rāgādīnaṃ anudahanaṭṭhe. Vatthūnīti sāsane, loke ca pākaṭattā paccakkhabhūtāni kāraṇāni. Rāgouppanno tikhiṇakaro hutvā. Tasmā taṃsamuṭṭhānā tejodhātu ativiya tikhiṇabhāvena saddhiṃ attanā sahajātadhammehi hadayappadesaṃ jhāpesi yathā taṃ bāhirā tejodhātu sanissayaṃ. Tena sā bhikkhunī supato viya byādhi jhāyitvā matā. Tenāha ‘‘teneva jhāyitvā kālamakāsī’’ti. Dosassa nissayānaṃ dahanatā pākaṭā evāti itaraṃ dassetuṃ ‘‘mohavasena hī’’tiādi vuttaṃ. Ativattitvāti atikkamitvā.
ཀཱམཾ ཨཱཧུནེཡྻགྒིཨཱདཡོ ཏཡོ ཨགྒཱི བྲཱཧྨཎེཧི ཨིཙྪིཏཱ སནྟི, ཏེ པན ཏེཧི ཨིཙྪིཏམཏྟཱ, ན སཏྟཱནཾ ཏཱདིསཱ ཨཏྠསཱདྷཀཱ། ཡེ པན སཏྟཱནཾ ཨཏྠསཱདྷཀཱ, ཏེ དསྶེཏུཾ ‘‘ཨཱཧུནཾ ཝུཙྩཏཱི’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཏཏྠ ཨཱདརེན ཧུནནཾ པཱུཛནཾ ཨཱཧུནནྟི སཀྐཱརོ ‘‘ཨཱཧུན’’ནྟི ཝུཙྩཏི, ཏཾ ཨཱཧུནཾ ཨརཧནྟི། ཏེནཱཧ བྷགཝཱ ‘‘ཨཱཧུནེཡྻཱཏི བྷིཀྑཝེ མཱཏཱཔིཏཱུནམེཏཾ ཨདྷིཝཙན’’ནྟི (ཨིཏིཝུ॰ ༡༠༦)། ཡདགྒེན ཙ ཏེ པུཏྟཱནཾ བཧུཀཱརཏཱཡ ཨཱཧུནེཡྻཱཏི ཏེསུ སམྨཱཔཊིཔཏྟི ནེསཾ ཧིཏསུཁཱཝཧཱ, ཏདགྒེན ཏེསུ མིཙྪཱཔཊིཔཏྟི ཨཧིཏདུཀྑཱཝཧཱཏི ཨཱཧ ‘‘ཏེསུ…པེ॰… ནིབྦཏྟནྟཱི’’ཏི། སྭཱཡམཏྠོཏི ཡོ མཱཏཱཔིཏཱུནཾ ཨཏྟནོ ཨུཔརི ཝིཔྤཊིཔནྣཱནཾ པུཏྟཱནཾ ཨནུདཧནསྶ པཙྩཡབྷཱཝེན ཨནུདཧནཊྛོ, སོ ཨཡམཏྠོ། མིཏྟཝིནྡཀཝཏྠུནཱཏི མིཏྟཝིནྡཀསྶ ནཱམ མཱཏརི ཝིཔྤཊིཔནྣསྶ པུརིསསྶ ཏཱཡ ཨེཝ ཝིཔྤཊིཔཏྟིཡཱ ཙིརཏརཾ ཀཱལཾ ཨཱཔཱཡིཀདུཀྑཱནུབྷཝནདཱིཔནེན ཝཏྠུནཱ ཝེདིཏབྦོ།
Kāmaṃ āhuneyyaggiādayo tayo aggī brāhmaṇehi icchitā santi, te pana tehi icchitamattā, na sattānaṃ tādisā atthasādhakā. Ye pana sattānaṃ atthasādhakā, te dassetuṃ ‘‘āhunaṃ vuccatī’’tiādi vuttaṃ. Tattha ādarena hunanaṃ pūjanaṃ āhunanti sakkāro ‘‘āhuna’’nti vuccati, taṃ āhunaṃ arahanti. Tenāha bhagavā ‘‘āhuneyyāti bhikkhave mātāpitūnametaṃ adhivacana’’nti (itivu. 106). Yadaggena ca te puttānaṃ bahukāratāya āhuneyyāti tesu sammāpaṭipatti nesaṃ hitasukhāvahā, tadaggena tesu micchāpaṭipatti ahitadukkhāvahāti āha ‘‘tesu…pe… nibbattantī’’ti. Svāyamatthoti yo mātāpitūnaṃ attano upari vippaṭipannānaṃ puttānaṃ anudahanassa paccayabhāvena anudahanaṭṭho, so ayamattho. Mittavindakavatthunāti mittavindakassa nāma mātari vippaṭipannassa purisassa tāya eva vippaṭipattiyā cirataraṃ kālaṃ āpāyikadukkhānubhavanadīpanena vatthunā veditabbo.
ཨིདཱནི ཏམཏྠཾ ཀསྶཔསྶ བྷགཝཏོ ཀཱལེ པཝཏྟཾ ཝིབྷཱཝེཏུཾ ‘‘མིཏྟཝིནྡཀོ ཧཱི’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། དྷནལོབྷེན, ན དྷམྨཙྪནྡེནཱཏི ཨདྷིཔྤཱཡོ། ཨཀུཏོབྷཡཾ ཀེནཙི ཨནུཊྛཱཔནཱིཡཏཱཡ། ནིཝཱརེསི སམུདྡཔཡཱཏཱ ནཱམ བཧྭནྟརཱཡཱཏི ཨདྷིཔྤཱཡེན། ཨནྟརཾ ཀཏྭཱཏི ཨཏིཀྐམནཝསེན དྭིནྣཾ པཱདཱནཾ ཨནྟརེ ཀཏྭཱ།
Idāni tamatthaṃ kassapassa bhagavato kāle pavattaṃ vibhāvetuṃ ‘‘mittavindako hī’’tiādi vuttaṃ. Dhanalobhena, na dhammacchandenāti adhippāyo. Akutobhayaṃ kenaci anuṭṭhāpanīyatāya. Nivāresi samuddapayātā nāma bahvantarāyāti adhippāyena. Antaraṃ katvāti atikkamanavasena dvinnaṃ pādānaṃ antare katvā.
ནཱཝཱ ཨཊྛཱསི ཏསྶ པཱཔཀམྨབལེན ཝཱཏསྶ ཨཝཱཡནཏོ། ཨེཀདིཝསཾ རཀྑིཏཨུཔོསཐཀམྨཱནུབྷཱཝེན སམྤཏྟིཾ ཨནུབྷཝནྟོ། ཡཐཱ པུརིམཱཧི པརཏོ མཱ ཨགམཱསཱིཏི ཝུཏྟོ, ཨེཝཾ ཨཔརཱཔརཱཧིཔཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ཏཱཧི ‘པརཏོ པརཏོ མཱ ཨགམཱསཱི’ཏི ཝུཙྩམཱནོ’’ཏི། ཁུརཙཀྐདྷརནྟི ཁུརདྷཱརཱུཔམཙཀྐདྷརཾ ཨེཀཾ པུརིསཾ། ཨུཔཊྛཱསི པཱཔཀམྨསྶ བལེན།
Nāvā aṭṭhāsi tassa pāpakammabalena vātassa avāyanato. Ekadivasaṃ rakkhitauposathakammānubhāvena sampattiṃ anubhavanto. Yathā purimāhi parato mā agamāsīti vutto, evaṃ aparāparāhipīti āha ‘‘tāhi ‘parato parato mā agamāsī’ti vuccamāno’’ti. Khuracakkadharanti khuradhārūpamacakkadharaṃ ekaṃ purisaṃ. Upaṭṭhāsi pāpakammassa balena.
ཙཏུབྦྷཱིཏི ཙཏཱུཧི ཨཙྪརཱསདིསཱིཧི ཝིམཱནཔེཏཱིཧི, སམྤཏྟིཾ ཨནུབྷཝིཏྭཱཏི ཝཙནསེསོ། ཨཊྛཛ྄ཛྷགམཱཏི རཱུཔཱདིཀཱམགུཎེཧི ཏཏོ ཝིསིཊྛཏརཱ ཨཊྛ ཝིམཱནཔེཏིཡོ ཨདྷིགཙྪི། ཨཏྲིཙྪནྟི ཨཏྲིཙྪཱསངྑཱཏེན ཨཏིལོབྷེན སམནྣཱགཏཏྟཱ ཨཏྲ ཨཏྲ ཀཱམགུཎེ ཨིཙྪནྟོ། ཙཀྐནྟི ཁུརཙཀྐཾ། ཨཱསདོཏི ཨནཏྠཱཝཧབྷཱཝེན ཨཱསཱདེཏི།
Catubbhīti catūhi accharāsadisīhi vimānapetīhi, sampattiṃ anubhavitvāti vacanaseso. Aṭṭhajjhagamāti rūpādikāmaguṇehi tato visiṭṭhatarā aṭṭha vimānapetiyo adhigacchi. Atricchanti atricchāsaṅkhātena atilobhena samannāgatattā atra atra kāmaguṇe icchanto. Cakkanti khuracakkaṃ. Āsadoti anatthāvahabhāvena āsādeti.
སོཏི གེཧསཱམིཀོ བྷཏྟཱ། པུརིམནཡེནེཝཱཏི ཨནུདཧནསྶ པཙྩཡཏཱཡ།
Soti gehasāmiko bhattā. Purimanayenevāti anudahanassa paccayatāya.
ཨཏིཙཱརིནཱིཏི སཱམིཀཾ ཨཏིཀྐམིཏྭཱ ཙཱརིནཱི མིཙྪཱཙཱརིནཱི། རཏྟིཾ དུཀྑནྟི ཨཏྟནོ པཱཔཀམྨཱནུབྷཱཝསམུཔཊྛིཏེན སུནཁེན ཁཱདིཏབྦཏཱདུཀྑཾ། ཝཉྩེཏྭཱཏི ཏཾ ཨཛཱནཱཔེཏྭཱཝ ཀཱརཎཊྛཱནགམནཾ སནྡྷཱཡ ཝུཏྟཾ། པཊཔཊནྟཱིཏི པཊཔཊཱ ཀཏྭཱ། ཨནུརཝདསྶནཉྷེཏཾ། མུཊྛིཡོགོ ཀིརཱཡཾ ཏསྶ སུནཁནྟརདྷཱནསྶ, ཡདིདཾ ཁེལ༹པིཎྜཾ བྷཱུམིཡཾ ནིཊྛུབྷིཏྭཱ པཱདེན གྷཾསནཾ། ཏེན ཝུཏྟཾ ‘‘སོ ཏཐཱ ཨཀཱསི། སུནཁཱ ཨནྟརདྷཱཡིཾསཱུ’’ཏི།
Aticārinīti sāmikaṃ atikkamitvā cārinī micchācārinī. Rattiṃ dukkhanti attano pāpakammānubhāvasamupaṭṭhitena sunakhena khāditabbatādukkhaṃ. Vañcetvāti taṃ ajānāpetvāva kāraṇaṭṭhānagamanaṃ sandhāya vuttaṃ. Paṭapaṭantīti paṭapaṭā katvā. Anuravadassanañhetaṃ. Muṭṭhiyogo kirāyaṃ tassa sunakhantaradhānassa, yadidaṃ kheḷapiṇḍaṃ bhūmiyaṃ niṭṭhubhitvā pādena ghaṃsanaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘so tathā akāsi.Sunakhā antaradhāyiṃsū’’ti.
དཀྑིཎཱཏི ཙཏྟཱརོ པཙྩཡཱ དིཡྻམཱནཱ དཀྑནྟི ཨེཏེཧི ཧིཏསུཁཱནཱིཏི། ཏཾ དཀྑིཎཾ ཨརཧཏཱིཏི དཀྑིཎེཡྻོ, བྷིཀྑུསངྒྷོ། རེཝཏཱིཝཏྠུ ཝིམཱནཝཏྠུཔེཏཝཏྠཱུསུ (ཝི॰ ཝ॰ ༨༦༡ ཨཱདཡོ) ཏེསཾ ཨཊྛཀཐཱཡཉྩ (ཝི॰ ཝ॰ ༩༧༧-༩༨༠; པེ॰ ཝ॰ ཨཊྛ॰ ༧༡༤-༧༣༦) ཨཱགཏནཡེན ཝེདིཏབྦཾ།
Dakkhiṇāticattāro paccayā diyyamānā dakkhanti etehi hitasukhānīti. Taṃ dakkhiṇaṃ arahatīti dakkhiṇeyyo, bhikkhusaṅgho. Revatīvatthu vimānavatthupetavatthūsu (vi. va. 861 ādayo) tesaṃ aṭṭhakathāyañca (vi. va. 977-980; pe. va. aṭṭha. 714-736) āgatanayena veditabbaṃ.
‘‘ཏིཝིདྷེན རཱུཔསངྒཧོ’’ཏི ཨེཏྠ ནནུ སངྒཧོ ཨེཀཝིདྷོཝ, སོ ཀསྨཱ ‘‘ཙཏུབྦིདྷོ’’ཏི ཝུཏྟོཏི? ‘‘སངྒཧོ’’ཏི ཨཏྠཾ ཨཝཏྭཱ ཨནིདྡྷཱརིཏཏྠསྶ སདྡསྶེཝ ཝུཏྟཏྟཱ། ‘‘ཏིཝིདྷེན རཱུཔསངྒཧོ’’ཏིཨཱདཱིསུ (དྷ॰ ས॰ རཱུཔཀཎྜ-ཏིཀེ) པདེསུ སངྒཧ-སདྡོ ཏཱཝ ཨཏྟནོ ཨཏྠཝསེན ཙཏུབྦིདྷོཏི ཨཡཉྷེཏྠ ཨཏྠོ། ཨཏྠོཔི ཝཱ ཨནིདྡྷཱརིཏཝིསེསོ སཱམཉྙེན གཧེཏབྦཏཾ པཏྟོ ‘‘ཏིཝིདྷེན རཱུཔསངྒཧོ’’ཏིཨཱདཱིསུ (དྷ॰ ས॰ རཱུཔཀཎྜ-ཏིཀེ) ‘‘སངྒཧོ’’ཏི ཝུཏྟོཏི ན ཀོཙི དོསོ། ནིདྡྷཱརིཏེ ཧི ཝིསེསེ ཏསྶ ཨེཀཝིདྷཏཱ སིཡཱ, ན ཏཏོ པུབྦེཏི། ‘‘ཛཱཏིསངྒཧོ’’ཏི ཝུཏྟེཔི ཛཱཏི-སདྡསྶ སཱཔེཀྑསདྡཏྟཱ ཨཏྟནོ ཛཱཏིཡཱ སངྒཧོཏི ཨཡམཏྠོ ཝིཉྙཱཡཏེཝ སམྦནྡྷཱརཧསྶ ཨཉྙསྶ ཨཝུཏྟཏྟཱ ཡཐཱ ‘‘མཱཏཱཔིཏུ ཨུཔཊྛཱན’’ནྟི (ཁུ॰ པཱ॰ ༥.༦; སུ॰ ནི॰ ༢༦༥)། ཨཊྛཀཐཱཡཾ པན ཡཐཱདྷིཔྤེཏམཏྠཾ ཨཔརིཔུཎྞཾ ཀཏྭཱ དསྶེཏུཾ ‘‘ཛཱཏིསངྒཧོ’’ ཨིཙྩེཝ ཝུཏྟཾ། སམཱནཛཱཏིཀཱནཾ སངྒཧོ, སམཱནཛཱཏིཡཱ ཝཱ སངྒཧོ སཛཱཏིསངྒཧོ། སཉྫཱཡཏི ཨེཏྠཱཏི སཉྫཱཏི, སཉྫཱཏིཡཱ སངྒཧོ སཉྫཱཏིསངྒཧོ, སཉྫཱཏིདེསེན སངྒཧོཏི ཨཏྠོ། ཀིརིཡཱཡ ཨེཝརཱུཔཱཡ སངྒཧོ ཀིརིཡཱསངྒཧོ། རཱུཔཀྑནྡྷགཎནནྟི ‘‘རཱུཔཀྑནྡྷོ’’ཏི གཎནཾ སངྑྱཾ གཙྪཏི རུཔྤནསབྷཱཝཏྟཱ། ཏཱིཧི ཀོཊྛཱསེཧི རཱུཔགཎནཱཏི ཝཀྑམཱནེཧི ཏཱིཧི བྷཱགེཧི རཱུཔསྶ སངྒཧོ, གཎེཏབྦཏཱཏི ཨཏྠོ།
‘‘Tividhena rūpasaṅgaho’’ti ettha nanu saṅgaho ekavidhova, so kasmā ‘‘catubbidho’’ti vuttoti? ‘‘Saṅgaho’’ti atthaṃ avatvā aniddhāritatthassa saddasseva vuttattā. ‘‘Tividhena rūpasaṅgaho’’tiādīsu (dha. sa. rūpakaṇḍa-tike) padesu saṅgaha-saddo tāva attano atthavasena catubbidhoti ayañhettha attho. Atthopi vā aniddhāritaviseso sāmaññena gahetabbataṃ patto ‘‘tividhena rūpasaṅgaho’’tiādīsu (dha. sa. rūpakaṇḍa-tike) ‘‘saṅgaho’’ti vuttoti na koci doso. Niddhārite hi visese tassa ekavidhatā siyā, na tato pubbeti. ‘‘Jātisaṅgaho’’ti vuttepi jāti-saddassa sāpekkhasaddattā attano jātiyā saṅgahoti ayamattho viññāyateva sambandhārahassa aññassa avuttattā yathā ‘‘mātāpitu upaṭṭhāna’’nti (khu. pā. 5.6; su. ni. 265). Aṭṭhakathāyaṃ pana yathādhippetamatthaṃ aparipuṇṇaṃ katvā dassetuṃ ‘‘jātisaṅgaho’’ icceva vuttaṃ. Samānajātikānaṃ saṅgaho, samānajātiyā vā saṅgaho sajātisaṅgaho. Sañjāyati etthāti sañjāti, sañjātiyā saṅgaho sañjātisaṅgaho, sañjātidesena saṅgahoti attho. Kiriyāya evarūpāya saṅgaho kiriyāsaṅgaho. Rūpakkhandhagaṇananti ‘‘rūpakkhandho’’ti gaṇanaṃ saṅkhyaṃ gacchati ruppanasabhāvattā. Tīhi koṭṭhāsehi rūpagaṇanāti vakkhamānehi tīhi bhāgehi rūpassa saṅgaho, gaṇetabbatāti attho.
རཱུཔཱཡཏནཾ ནིཔསྶཏི པཙྩཀྑཏོ ཝིཛཱནཱཏཱིཏི ནིདསྶནཾ , ཙཀྑུཝིཉྙཱཎཾ, ནིདསྶཏཱིཏི ཝཱ ནིདསྶནཾ, དཊྛབྦབྷཱཝོ, ཙཀྑུཝིཉྙཱཎསྶ གོཙརབྷཱཝོ, ཏསྶ ཙ རཱུཔཱཡཏནཏོ ཨནཉྙཏྟེཔི ཨཉྙེཧི དྷམྨེཧི རཱུཔཱཡཏནཾ ཝིསེསེཏུཾ ཨཉྙཾ ཝིཡ ཀཏྭཱ ‘‘སཧ ནིདསྶནེནཱཏི སནིདསྶན’’ནྟི ཨེཝམེཏྠ ཨཏྠོ ཝེདིཏབྦོ། དྷམྨསབྷཱཝསཱམཉྙེན ཧི ཨེཀཱིབྷཱུཏེསུ དྷམྨེསུ ཡོ ནཱནཏྟཀརོ སབྷཱཝོ, སོ ཨཉྙོ ཝིཡ ཀཏྭཱ ཨུཔཙརིཏུཾ ཡུཏྟོ། ཨེཝཉྷི ཨཏྠཝིསེསཱཝབོདྷོ ཧོཏཱིཏི། ཙཀྑུཔཊིཧནནསམཏྠཏོཏི ཙཀྑུནོ གྷཊྚནསམཏྠཏཱཡ། གྷཊྚནཾ ཝིཡ ཙ གྷཊྚནཾ དཊྛབྦཾ། དུཏིཡེན ཨཏྠཝིཀཔྤེན དཊྛབྦབྷཱཝསངྑཱཏཾ ནཱསྶ ནིདསྶནནྟི ཨནིདསྶནནྟི ཡོཛནཱ། ཨེཏྠ ཙ དསནྣཾ ཨཱཡཏནཱནཾ ཡཐཱརཧཾ སཡཾ, ནིསྶཡཝསེན ཙ སམྤཏྟཱནཾ, ཨསམྤཏྟཱནཉྩ པཊིམུཁབྷཱཝོ ཨཉྙམཉྙཔཏནཾ པཊིཧནནཾ, ཡེན བྱཱཔཱརཱདིཝིཀཱརཔཙྩཡནྟརསནྣིདྷཱནེ ཙཀྑཱདཱིནཾ ཝིསཡེསུ ཝིཀཱརུཔྤཏྟི། ཏཏྠ བྱཱཔཱརོ ཙཀྑཱདཱིནཾ སཝིསཡེསུ ཨཱཝིཙྪནྣཾ, རཱུཔཱདཱིནཾ ཨིཊྛཱནིཊྛཏཱ, ཏཏྠ ཙ ཙིཏྟསྶ ཨཱབྷུཛནནྟི ཨིམེ ཨཱདིསདྡསངྒཧིཏཱ། ཏེཧི ཝིཀཱརཔྤཏྟིཡཱ པཙྩཡནྟརབྱཱཔཱརཏོ ཨཉྙནྟི ཀཏྭཱ ཨནུགྒཧཱུཔགྷཱཏོ ཝིཀཱརོ། ཨུཔནིསྶཡོ པན ཨཔྤདྷཱནསྶ པཙྩཡོ ཨིདྷ གཧིཏོ། ཀཱརཎཀཱརཎམྤི ཀཱརཎམེཝཱཏི གཡ྄ཧམཱནེ སིཡཱ ཏསྶཱཔི སངྒཧོཏི། ཝུཏྟཔྤཀཱརནྟི ‘‘ཙཀྑུཝིཉྙཱཎསངྑཱཏ’’ནྟི ཝུཏྟཔྤཀཱརཾ། ནཱསྶ པཊིགྷོཏི ཨེཏྠཱཔི ‘‘ཝུཏྟཔྤཀཱར’’ནྟི ཨཱནེཏྭཱ སམྦནྡྷོ། ཨཝསེསཾ སོལ༹སཝིདྷཾ སུཁུམརཱུཔཾ།
Rūpāyatanaṃ nipassati paccakkhato vijānātīti nidassanaṃ, cakkhuviññāṇaṃ, nidassatīti vā nidassanaṃ, daṭṭhabbabhāvo, cakkhuviññāṇassa gocarabhāvo, tassa ca rūpāyatanato anaññattepi aññehi dhammehi rūpāyatanaṃ visesetuṃ aññaṃ viya katvā ‘‘saha nidassanenāti sanidassana’’nti evamettha attho veditabbo. Dhammasabhāvasāmaññena hi ekībhūtesu dhammesu yo nānattakaro sabhāvo, so añño viya katvā upacarituṃ yutto. Evañhi atthavisesāvabodho hotīti. Cakkhupaṭihananasamatthatoti cakkhuno ghaṭṭanasamatthatāya. Ghaṭṭanaṃ viya ca ghaṭṭanaṃ daṭṭhabbaṃ. Dutiyena atthavikappena daṭṭhabbabhāvasaṅkhātaṃ nāssa nidassananti anidassananti yojanā. Ettha ca dasannaṃ āyatanānaṃ yathārahaṃ sayaṃ, nissayavasena ca sampattānaṃ, asampattānañca paṭimukhabhāvo aññamaññapatanaṃ paṭihananaṃ, yena byāpārādivikārapaccayantarasannidhāne cakkhādīnaṃ visayesu vikāruppatti. Tattha byāpāro cakkhādīnaṃ savisayesu āvicchannaṃ, rūpādīnaṃ iṭṭhāniṭṭhatā, tattha ca cittassa ābhujananti ime ādisaddasaṅgahitā. Tehi vikārappattiyā paccayantarabyāpārato aññanti katvā anuggahūpaghāto vikāro. Upanissayo pana appadhānassa paccayo idha gahito. Kāraṇakāraṇampi kāraṇamevāti gayhamāne siyā tassāpi saṅgahoti. Vuttappakāranti ‘‘cakkhuviññāṇasaṅkhāta’’nti vuttappakāraṃ. Nāssa paṭighoti etthāpi ‘‘vuttappakāra’’nti ānetvā sambandho. Avasesaṃ soḷasavidhaṃ sukhumarūpaṃ.
སངྑརོནྟཱིཏི སམྤིཎྜེནྟི། ཙེཏནཱ ཧི ཨཱཡཱུཧནརསཏཱཡ ཡཐཱ སམྤཡུཏྟདྷམྨེ ཡཐཱསཀཾ ཀིཙྩེསུ སཾཝིདཧནྟཱི ཝིཡ ཨབྷིསནྡཧནྟཱི ཝཏྟམཱནཱ ཏེནེཝ ཀིཙྩཝིསེསེན ཏེ སམྤིཎྜེནྟཱི ཝིཡ ཧོཏི, ཨེཝཾ ཨཏྟནོ ཝིཔཱཀདྷམྨེཔི པཙྩཡསམཝཱཡེ སངྑརོནྟཱི སམྤིཎྜེནྟཱི ཝིཡ ཧོཏི། ཏེནཱཧ ‘‘སཧཛཱཏ…པེ॰… རཱསཱི ཀརོནྟཱི’’ཏི། ཨབྷིསངྑརོཏཱིཏི ཨབྷིཝིསིཊྛཾ ཀཏྭཱ སངྑརོཏི། པུཉྙཱབྷིསངྑཱརོ ཧི ཨཏྟནོ ཕལཾ ཨིཏརསྶ ཕལཏོ ཨཏིཝིཡ ཝིསིཊྛཾ བྷིནྣཾ ཀཏྭཱ སངྑརོཏི པཙྩཡཏོ, སབྷཱཝཏོ, པཝཏྟིཨཱཀཱརཏོ ཙ སཡཾ ཨིཏརེཧི ཝིསིཊྛསབྷཱཝཏྟཱ། ཨེས ནཡོ ཨིཏརེཧིཔི། པུཛྫབྷཝཕལནིབྦཏྟནཏོ, ཨཏྟནོ སནྟཱནསྶ པུནནཏོ ཙ པུཉྙོ།
Saṅkharontīti sampiṇḍenti. Cetanā hi āyūhanarasatāya yathā sampayuttadhamme yathāsakaṃ kiccesu saṃvidahantī viya abhisandahantī vattamānā teneva kiccavisesena te sampiṇḍentī viya hoti, evaṃ attano vipākadhammepi paccayasamavāye saṅkharontī sampiṇḍentī viya hoti. Tenāha ‘‘sahajāta…pe… rāsī karontī’’ti. Abhisaṅkharotīti abhivisiṭṭhaṃ katvā saṅkharoti. Puññābhisaṅkhāro hi attano phalaṃ itarassa phalato ativiya visiṭṭhaṃ bhinnaṃ katvā saṅkharoti paccayato, sabhāvato, pavattiākārato ca sayaṃ itarehi visiṭṭhasabhāvattā. Esa nayo itarehipi. Pujjabhavaphalanibbattanato, attano santānassa punanato ca puñño.
མཧཱཙིཏྟཙེཏནཱནནྟི ཨསངྑྱེཡྻཱཡུནིཔྥཱདནཱདིམཧཱནུབྷཱཝཏཱཡ མཧཱཙིཏྟེསུ པཝཏྟཙེཏནཱནཾ། ཨཊྛེཝ ཙེཏནཱ ཧོནྟི, ཡཱ ཀཱམཱཝཙརཱ ཀུསལཱ། ‘‘ཏེརསཔཱི’’ཏི ཀསྨཱ ཝུཏྟཾ, ནནུ ‘‘ནཝཱ’’ཏི ཝཏྟབྦཾ། ན ཧི བྷཱཝནཱ ཉཱཎརཧིཏཱ ཡུཏྟཱཏི ཨནུཡོགཾ སནྡྷཱཡཱཧ ‘‘ཡཐཱ ཧཱི’’ཏིཨཱདི། ཀསིཎཔརིཀམྨཾ ཀརོནྟསྶཱཏི ཀསིཎེསུ ཛྷཱནཔརིཀམྨཾ ཀརོནྟསྶ། ‘‘པཐཝཱི པཐཝཱི’’ཏིཨཱདི བྷཱཝནཱ ཧི ཀསིཎཔརིཀམྨཾ། ཏསྶ ཧི པརིཀམྨསྶ སུཔགུཎབྷཱཝཏོ ཨནུཡུཏྟསྶ ཏཏྠ ཨཱདརཱཀརཎེན སིཡཱ ཉཱཎརཧིཏཙིཏྟཾ། ཛྷཱནཔཙྩཝེཀྑཎཱཡཔི ཨེསེཝ ནཡོ། ཀེཙི མཎྜལཀརཎམྤི བྷཱཝནཾ བྷཛཱཔེནྟི།
Mahācittacetanānanti asaṅkhyeyyāyunipphādanādimahānubhāvatāya mahācittesu pavattacetanānaṃ. Aṭṭheva cetanā honti, yā kāmāvacarā kusalā. ‘‘Terasapī’’ti kasmā vuttaṃ, nanu ‘‘navā’’ti vattabbaṃ. Na hi bhāvanā ñāṇarahitā yuttāti anuyogaṃ sandhāyāha ‘‘yathā hī’’tiādi. Kasiṇaparikammaṃ karontassāti kasiṇesu jhānaparikammaṃ karontassa. ‘‘Pathavī pathavī’’tiādi bhāvanā hi kasiṇaparikammaṃ. Tassa hi parikammassa supaguṇabhāvato anuyuttassa tattha ādarākaraṇena siyā ñāṇarahitacittaṃ. Jhānapaccavekkhaṇāyapi eseva nayo. Keci maṇḍalakaraṇampi bhāvanaṃ bhajāpenti.
དཱནཝསེན པཝཏྟཙིཏྟཙེཏསིཀདྷམྨཱ དཱནཾ, ཏཏྠ བྱཱཔཱརབྷཱུཏཱ ཨཱཡཱུཧནཙེཏནཱ དཱནཾ ཨཱརབྦྷ, དཱནཉྩ ཨདྷིཀིཙྩ ཨུཔྤཛྫཏཱིཏི ཝུཏྟཱ། ཨེཝཾ ཨིཏརེསུཔི། ཨཡཾ སངྑེཔདེསནཱཏི ཨཡཾ པུཉྙཱབྷིསངྑཱརེ སངྑེཔཏོ ཨཏྠདེསནཱ, ཨཏྠཝཎྞནཱཏི ཨཏྠོ།
Dānavasena pavattacittacetasikadhammā dānaṃ, tattha byāpārabhūtā āyūhanacetanā dānaṃ ārabbha, dānañca adhikicca uppajjatīti vuttā. Evaṃ itaresupi. Ayaṃ saṅkhepadesanāti ayaṃ puññābhisaṅkhāre saṅkhepato atthadesanā, atthavaṇṇanāti attho.
སོམནསྶཙིཏྟེནཱཏི ཨནུམོདནཱཔཝཏྟིདསྶནམཏྟམེཏཾ དཊྛབྦཾ། ཨུཔེཀྑཱསཧགཏེནཱཔི ཧི ཨནུསྶརཏི ཨེཝཱཏི། ཀཱམཾ ནིཙྩསཱིལཾ, ཨུཔོསཐསཱིལཾ, ནིཡམསཱིལམྤི སཱིལམེཝ, པརིཔུཎྞཾ པན སབྦངྒསམྤནྣཾ སཱིལཾ དསྶེཏུཾ ‘‘སཱིལཔཱུརཎཏྠཱཡཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ནཡདསྶནཾ ཝཱ ཨེཏཾ, ཏསྨཱ ‘‘ནིཙྩསཱིལཾ, ཨུཔོསཐསཱིལཾ, ནིཡམསཱིལཾ སམཱདིཡིསྶཱམཱི’’ཏི ཝིཧཱརཾ གཙྪནྟསྶ, སམཱདིཡིཏྭཱ སམཱདིནྣསཱིལེ ཙ ཏསྨིཾ, ‘‘སཱདྷུ སུཊྛཱུ’’ཏི ཨཱཝཛྫནྟསྶ, ཏཾ སཱིལཾ སོདྷེནྟསྶ ཙ པཝཏྟཱ ཙེཏནཱ སཱིལམཡཱཏི ཨེཝམེཏྠ ཡོཛནཱ ཝེདིཏབྦཱ།
Somanassacittenāti anumodanāpavattidassanamattametaṃ daṭṭhabbaṃ. Upekkhāsahagatenāpi hi anussarati evāti. Kāmaṃ niccasīlaṃ, uposathasīlaṃ, niyamasīlampi sīlameva, paripuṇṇaṃ pana sabbaṅgasampannaṃ sīlaṃ dassetuṃ ‘‘sīlapūraṇatthāyā’’tiādi vuttaṃ. Nayadassanaṃ vā etaṃ, tasmā ‘‘niccasīlaṃ, uposathasīlaṃ, niyamasīlaṃ samādiyissāmī’’ti vihāraṃ gacchantassa, samādiyitvā samādinnasīle ca tasmiṃ, ‘‘sādhu suṭṭhū’’ti āvajjantassa, taṃ sīlaṃ sodhentassa ca pavattā cetanā sīlamayāti evamettha yojanā veditabbā.
པུབྦེ སམཐཝསེན བྷཱཝནཱནཡོ གཧིཏོཏི ཨིདཱནི སམྨསནནཡེན ཏཾ དསྶེཏུཾ ‘‘པཊིསམྦྷིདཱཡཾ ཝུཏྟེནཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཏཏྠ ཨནིཙྩཏོཏི ཨནིཙྩབྷཱཝཏོ། དུཀྑཏོ, ཨནཏྟཏོཏི ཨེཏྠཱཔི ཨེསེཝ ནཡོ།
Pubbe samathavasena bhāvanānayo gahitoti idāni sammasananayena taṃ dassetuṃ ‘‘paṭisambhidāyaṃ vuttenā’’tiādi vuttaṃ. Tattha aniccatoti aniccabhāvato. Dukkhato, anattatoti etthāpi eseva nayo.
ཏཏྠ ཡེ པཉྩུཔཱདཱནཀྑནྡྷཱ ནཱམརཱུཔབྷཱཝེན པརིགྒཧིཏཱ, ཏེ ཡསྨཱ དྭཱརཱརམྨཎེཧི སདྡྷིཾ དྭཱརཔྤཝཏྟདྷམྨཝསེན ཝིབྷཱགཾ ལབྷནྟི, ཏསྨཱ དྭཱརཚཀྐཱདིཝསེན ཚ ཚཀྐཱ གཧིཏཱ། ཡསྨཱ པན ལཀྑཎེསུ ཨནཏྟལཀྑཎཾ དུབྦིབྷཱཝཾ, ཏསྨཱ ཏསྶ ཝིབྷཱཝནཱཡ ཚ དྷཱཏུཡོ གཧིཏཱ། ཏཏོ ཡེསུ ཀསིཎེསུ ཨིཏོ བཱཧིརཀཱནཾ ཨཏྟཱབྷིནིཝེསོ, ཏཱནི ཨིམེསཾ ཛྷཱནཱནཾ ཨཱརམྨཎབྷཱཝེན ཨུཔཊྛཱནཱཀཱརམཏྟཱནི, ཨིམཱནི པན ཏཱནི ཛྷཱནཱནཱིཏི དསྶནཏྠཾ དས ཀསིཎཱནི གཧིཏཱནི། ཏཏོ དུཀྑཱནུཔསྶནཱཡ པརིཝཱརབྷཱཝེན པཊིཀྐཱུལཱཀཱརཝསེན དྭཏྟིཾས ཀོཊྛཱསཱ གཧིཏཱ། པུབྦེ ཁནྡྷཝསེན སངྑེཔཏོ ཨིམེ དྷམྨཱ གཧིཏཱ, ཨིདཱནི ནཱཏིསངྑེཔཝིཏྠཱརནཡེན ཙ མནསི ཀཱཏབྦཱཏི དསྶནཏྠཾ དྭཱདསཱཡཏནཱནི, ཨཊྛཱརས དྷཱཏུཡོ ཙ གཧིཏཱ། ཏེསུ ཨིམེ དྷམྨཱ སཏིཔི སུཉྙཱནིརཱིཧཨབྱཱཔཱརབྷཱཝེ དྷམྨསབྷཱཝཏོ ཨཱདྷིཔཙྩབྷཱཝེན པཝཏྟནྟཱིཏི ཨནཏྟབྷཱཝཝིབྷཱཝནཏྠཾ ཨིནྡྲིཡཱནི གཧིཏཱནི། ཨེཝཾ ཨནེཀབྷེདབྷིནྣཱཔི ཨིམེ དྷམྨཱ བྷཱུམིཏྟཡཔརིཡཱཔནྣཏཱཡ ཏིཝིདྷཱཝ ཧོནྟཱིཏི དསྶནཏྠཾ ཏིསྶོ དྷཱཏུཡོ གཧིཏཱ། ཨེཏྟཱཝཏཱ ནིམིཏྟཾ དསྶེཏྭཱ པཝཏྟཾ དསྶེཏུཾ ཀཱམབྷཝཱདཡོ ནཝ བྷཝཱ གཧིཏཱ། ཨེཏྟཀེ ཨབྷིཉྙེཡྻཝིསེསེ པཝཏྟམནསིཀཱརཀོསལླེན སཎྷསུཁུམེསུ ནིབྦཏྟིཏམཧགྒཏདྷམྨེསུ མནསིཀཱརོ པཝཏྟེཏབྦོཏི དསྶནཏྠཾ ཛྷཱནཨཔྤམཉྙཱརཱུཔཱནི གཧིཏཱནི། ཏཏྠ ཛྷཱནཱནི ནཱམ ཝུཏྟཱཝསེསཱརམྨཎཱནི རཱུཔཱཝཙརཛ྄ཛྷཱནཱནི། པུན པཙྩཡཔཙྩཡུཔྤནྣཝིབྷཱགཏོ ཨིམེ དྷམྨཱ ཝིབྷཛྫ མནསིཀཱཏབྦཱཏི དསྶནཏྠཾ པཊིཙྩསམུཔྤཱདངྒཱནི གཧིཏཱནི། པཙྩཡཱཀཱརམནསིཀཱརོ ཧི སུཁེན, སུཊྛུཏརཉྩ ལཀྑཎཏྟཡཾ ཝིབྷཱཝེཏི, ཏསྨཱ སོ པཙྪཏོ གཧིཏོ། ཨེཝཾ ཨེཏེ སམྨསནཱིཡབྷཱཝེན གཧིཏཱ ཁནྡྷཱདིཝསེན ཀོཊྛཱསཏོ པཉྩཝཱིསཏིཝིདྷཱ, པབྷེདཏོ པན ཨཏཱིཏཱདིབྷེདཾ ཨནཱམསིཏྭཱ གཡ྄ཧམཱནཱ དྭཱིཧི ཨཱུནཱནི དྭེསཏཱནི ཧོནྟི། ཨིདཾ ཏཱཝེཏྠ པཱལི༹ཝཝཏྠཱནཾ, ཨཏྠཝིཙཱརཾ པན ཨིཙྪནྟེཧི པརམཏྠམཉྫཱུསཱཡཾ ཝིསུདྡྷིམགྒསཾཝཎྞནཱཡཾ ཝུཏྟནཡེནེཝ ཝེདིཏབྦཾ།
Tattha ye pañcupādānakkhandhā nāmarūpabhāvena pariggahitā, te yasmā dvārārammaṇehi saddhiṃ dvārappavattadhammavasena vibhāgaṃ labhanti, tasmā dvārachakkādivasena cha chakkā gahitā. Yasmā pana lakkhaṇesu anattalakkhaṇaṃ dubbibhāvaṃ, tasmā tassa vibhāvanāya cha dhātuyo gahitā. Tato yesu kasiṇesu ito bāhirakānaṃ attābhiniveso, tāni imesaṃ jhānānaṃ ārammaṇabhāvena upaṭṭhānākāramattāni, imāni pana tāni jhānānīti dassanatthaṃ dasa kasiṇāni gahitāni. Tato dukkhānupassanāya parivārabhāvena paṭikkūlākāravasena dvattiṃsa koṭṭhāsā gahitā. Pubbe khandhavasena saṅkhepato ime dhammā gahitā, idāni nātisaṅkhepavitthāranayena ca manasi kātabbāti dassanatthaṃ dvādasāyatanāni, aṭṭhārasa dhātuyo ca gahitā. Tesu ime dhammā satipi suññānirīhaabyāpārabhāve dhammasabhāvato ādhipaccabhāvena pavattantīti anattabhāvavibhāvanatthaṃ indriyāni gahitāni. Evaṃ anekabhedabhinnāpi ime dhammā bhūmittayapariyāpannatāya tividhāva hontīti dassanatthaṃ tisso dhātuyo gahitā. Ettāvatā nimittaṃ dassetvā pavattaṃ dassetuṃ kāmabhavādayo nava bhavā gahitā. Ettake abhiññeyyavisese pavattamanasikārakosallena saṇhasukhumesu nibbattitamahaggatadhammesu manasikāro pavattetabboti dassanatthaṃ jhānaappamaññārūpāni gahitāni. Tattha jhānāni nāma vuttāvasesārammaṇāni rūpāvacarajjhānāni. Puna paccayapaccayuppannavibhāgato ime dhammā vibhajja manasikātabbāti dassanatthaṃ paṭiccasamuppādaṅgāni gahitāni. Paccayākāramanasikāro hi sukhena, suṭṭhutarañca lakkhaṇattayaṃ vibhāveti, tasmā so pacchato gahito. Evaṃ ete sammasanīyabhāvena gahitā khandhādivasena koṭṭhāsato pañcavīsatividhā, pabhedato pana atītādibhedaṃ anāmasitvā gayhamānā dvīhi ūnāni dvesatāni honti. Idaṃ tāvettha pāḷivavatthānaṃ, atthavicāraṃ pana icchantehi paramatthamañjūsāyaṃ visuddhimaggasaṃvaṇṇanāyaṃ vuttanayeneva veditabbaṃ.
ན པུཉྙོཏི ཨཔུཉྙོ། ཏསྶ པུཉྙ-སདྡེ ཝུཏྟཝིཔརིཡཱཡེན ཨཏྠོ ཝེདིཏབྦོ། སནྟཱནསྶ ཨིཉྫནཧེཏཱུནཾ ནཱིཝརཎཱདཱིནཾ སུཝིཀྑམྦྷནཏོ རཱུཔཏཎྷཱསངྑཱཏསྶ ཨིཉྫིཏསྶ ཨབྷཱཝཏོ ཨནིཉྫཾ, ཨནིཉྫམེཝ ‘‘ཨཱནེཉྫ’’ནྟི ཝུཏྟཾ། ཏཐཱ ཧི རཱུཔཱརམྨཎཾ རཱུཔནིམིཏྟཱརམྨཎཾ སབྦམྤི ཙཏུཏྠཛ྄ཛྷཱནཾ ནིཔྤརིཡཱཡེན ‘‘ཨཱནེཉྫ’’ནྟི ཝུཙྩཏི།
Na puññoti apuñño. Tassa puñña-sadde vuttavipariyāyena attho veditabbo. Santānassa iñjanahetūnaṃ nīvaraṇādīnaṃ suvikkhambhanato rūpataṇhāsaṅkhātassa iñjitassa abhāvato aniñjaṃ, aniñjameva ‘‘āneñja’’nti vuttaṃ. Tathā hi rūpārammaṇaṃ rūpanimittārammaṇaṃ sabbampi catutthajjhānaṃ nippariyāyena ‘‘āneñja’’nti vuccati.
ཙཏྟཱརོ མགྒཊྛཱ, ཧེཊྛིམཱ ཏཡོ ཕལཊྛཱཏི ཨེཝཾ སཏྟཝིདྷོ། ཏིསྶོ སིཀྑཱཏི ཨདྷིསཱིལཱདིཀཱ ཏིསྶོ སིཀྑཱ། ཏཱསུ ཛཱཏོཏི ཝཱ སེཀྑོ, ཨརིཡཔུགྒལོ ཧི ཨརིཡཱཡ ཛཱཏིཡཱ ཛཱཡམཱནོ སིཀྑཱསུ ཛཱཡཏི, ན ཡོནིཡཾ། སིཀྑནསཱིལོཏི ཝཱ སེཀྑོ། པུགྒལཱདྷིཊྛཱནཱཡ ཝཱ ཀཐཱཡ སེཀྑསྶ ཨཡནྟི ཨཉྙཱསཱདྷཱརཎམགྒཕལཏྟཡདྷམྨཱ སེཀྑཔརིཡཱཡེན ཝུཏྟཱ། ཨསེཀྑོཏི ཙ ཡཏྠ སེཀྑབྷཱཝཱསངྐཱ ཨཏྠི, ཏཏྠཱཡཾ པཊིསེདྷོཏི ལོཀིཡནིབྦཱནེསུ ཨསེཀྑབྷཱཝནཱཔཏྟི དཊྛབྦཱ། སཱིལསམཱདྷིཔཉྙཱསངྑཱཏཱ ཧི སིཀྑཱ ཨཏྟནོ པཊིཔཀྑཀིལེསེཧིཝིཔྤམུཏྟཱ པརིསུདྡྷཱ ཨུཔཀྐིལེསཱནཾ ཨཱརམྨཎབྷཱཝམྤི ཨནུཔགམནཏོ ཨེཏཱ ‘‘སིཀྑཱ’’ཏི ཝཏྟུཾ ཡུཏྟཱ ཨཊྛསུཔི མགྒཕལེསུ ཝིཛྫནྟི, ཏསྨཱ ཙཏུམགྒཧེཊྛིམཕལཏྟཡསམངྒིནོ ཝིཡ ཨརཧཏྟཕལསམངྒཱིཔི ཏཱསུ སིཀྑཱསུ ཛཱཏོཏི ཙ ཏཾསམངྒིནོ ཨརཧཏོ ཨིཏརེསཾ ཝིཡ སེཀྑཏྟེ སཏི སེཀྑསྶ ཨཡནྟི ཙ སིཀྑཱ སཱིལཾ ཨེཏསྶཱཏི ཙ ‘‘སེཀྑོ’’ཏི ཝཏྟབྦོ སིཡཱཏི ཏནྣིཝཏྟནཏྠཾ ཨསེཀྑོཏི ཡཐཱཝུཏྟསེཀྑབྷཱཝཔཊིསེདྷོ ཀཏོ། ཨརཧཏྟཕལེ ཧི པཝཏྟམཱནཱ སིཀྑཱ པརིནིཊྛིཏསིཀྑཱཀིཙྩཏྟཱ ན སིཀྑཱཀིཙྩཾ ཀརོནྟི, ཀེཝལཾ སིཀྑཱཕལབྷཱཝེནེཝ པཝཏྟནྟི, ཏསྨཱ ན ཏཱ སིཀྑཱཝཙནཾ ཨརཧནྟི, ནཱཔི ཏཾསམངྒཱི སེཀྑཝཙནཾ, ན ཙ ‘‘སིཀྑནསཱིལོ, སིཀྑཱསུ ཛཱཏོ’’ཏི ཙ ཝཏྟབྦཏཾ ཨརཧཏི། ཧེཊྛིམཕལེསུ པན སིཀྑཱ སཀདཱགཱམིམགྒཝིཔསྶནཱདཱིནཾ ཨུཔནིསྶཡབྷཱཝཏོ སིཀྑཱཀིཙྩཾ ཀརོནྟཱིཏི སིཀྑཱཝཙནཾ ཨརཧནྟི, ཏཾསམངྒིནོ ཙ སེཀྑཝཙནཾ, ‘‘སིཀྑནསཱིལཱ, སིཀྑཱསུ ཛཱཏཱ’’ཏི ཙ ཝཏྟབྦཏཾ ཨརཧནྟི།
Cattāro maggaṭṭhā, heṭṭhimā tayo phalaṭṭhāti evaṃ sattavidho. Tisso sikkhāti adhisīlādikā tisso sikkhā. Tāsu jātoti vā sekkho, ariyapuggalo hi ariyāya jātiyā jāyamāno sikkhāsu jāyati, na yoniyaṃ. Sikkhanasīloti vā sekkho. Puggalādhiṭṭhānāya vā kathāya sekkhassa ayanti aññāsādhāraṇamaggaphalattayadhammā sekkhapariyāyena vuttā. Asekkhoti ca yattha sekkhabhāvāsaṅkā atthi, tatthāyaṃ paṭisedhoti lokiyanibbānesu asekkhabhāvanāpatti daṭṭhabbā. Sīlasamādhipaññāsaṅkhātā hi sikkhā attano paṭipakkhakilesehivippamuttā parisuddhā upakkilesānaṃ ārammaṇabhāvampi anupagamanato etā ‘‘sikkhā’’ti vattuṃ yuttā aṭṭhasupi maggaphalesu vijjanti, tasmā catumaggaheṭṭhimaphalattayasamaṅgino viya arahattaphalasamaṅgīpi tāsu sikkhāsu jātoti ca taṃsamaṅgino arahato itaresaṃ viya sekkhatte sati sekkhassa ayanti ca sikkhā sīlaṃ etassāti ca ‘‘sekkho’’ti vattabbo siyāti tannivattanatthaṃ asekkhoti yathāvuttasekkhabhāvapaṭisedho kato. Arahattaphale hi pavattamānā sikkhā pariniṭṭhitasikkhākiccattā na sikkhākiccaṃ karonti, kevalaṃ sikkhāphalabhāveneva pavattanti, tasmā na tā sikkhāvacanaṃ arahanti, nāpi taṃsamaṅgī sekkhavacanaṃ, na ca ‘‘sikkhanasīlo, sikkhāsu jāto’’ti ca vattabbataṃ arahati. Heṭṭhimaphalesu pana sikkhā sakadāgāmimaggavipassanādīnaṃ upanissayabhāvato sikkhākiccaṃ karontīti sikkhāvacanaṃ arahanti, taṃsamaṅgino ca sekkhavacanaṃ, ‘‘sikkhanasīlā, sikkhāsu jātā’’ti ca vattabbataṃ arahanti.
‘‘སིཀྑཏཱིཏི སེཀྑོ’’ཏི ཙ ཨཔརིཡོསིཏསིཀྑོ དསྶིཏོཏི། ཨནནྟརམེཝ ‘‘ཁཱིཎཱསཝོ’’ཏི ཨཱདིཾ ཝཏྭཱ ‘‘ན སིཀྑཏཱིཏི ཨསེཀྑོ’’ཏི ཝུཏྟཏྟཱ པརིཡོསིཏསིཀྑོ དསྶིཏོ, ན སིཀྑཱརཧིཏོ ཏསྶ ཏཏིཡཔུགྒལབྷཱཝེན གཧིཏཏྟཱ། ཝུདྡྷིཔྤཏྟསིཀྑོ ཝཱ ཨསེཀྑོཏི ཨེཏསྨིཾ ཨཏྠེ སེཀྑདྷམྨེསུ ཨེཝ ཋིཏསྶ ཀསྶཙི ཨརིཡསྶ ཨསེཀྑབྷཱཝཱཔཏྟཱིཏི ཨརཧཏྟམགྒདྷམྨཱ ཝུདྡྷིཔྤཏྟཱ, ཡཐཱཝུཏྟེཧི ཙ ཨཏྠེཧི སེཀྑོཏི ཀཏྭཱ ཏཾསམངྒིནོ ཨགྒམགྒཊྛསྶ ཨསེཀྑབྷཱཝོ ཨཱཔནྣོཏི? ན ཏཾསདིསེསུ ཏབྦོཧཱརཏོ། ཨརཧཏྟམགྒཏོ ཧི ནིནྣཱནཱཀརཎཾ ཨརཧཏྟཕལཾ ཋཔེཏྭཱ པརིཉྙཱདིཀིཙྩཀརཎཾ, ཝིཔཱཀབྷཱཝཉྩ, ཏསྨཱ ཏེ ཨེཝ སེཀྑདྷམྨཱ ‘‘ཨགྒཕལདྷམྨབྷཱཝཾ ཨཱཔནྣཱ’’ཏི སཀྐཱ ཝཏྟུཾ, ཀུསལསུཁཏོ ཙ ཝིཔཱཀསུཁཾ སནྟཏརཏཱཡ པཎཱིཏཏརནྟི, ཝུདྡྷིཔྤཏྟཱ ཙ ཏེ དྷམྨཱ ཧོནྟཱིཏི ཏཾསམངྒཱི ‘‘ཨསེཀྑོ’’ཏི ཝུཙྩཏཱིཏི།
‘‘Sikkhatīti sekkho’’ti ca apariyositasikkho dassitoti. Anantarameva ‘‘khīṇāsavo’’ti ādiṃ vatvā ‘‘na sikkhatīti asekkho’’ti vuttattā pariyositasikkho dassito, na sikkhārahito tassa tatiyapuggalabhāvena gahitattā. Vuddhippattasikkho vā asekkhoti etasmiṃ atthe sekkhadhammesu eva ṭhitassa kassaci ariyassa asekkhabhāvāpattīti arahattamaggadhammā vuddhippattā, yathāvuttehi ca atthehi sekkhoti katvā taṃsamaṅgino aggamaggaṭṭhassa asekkhabhāvo āpannoti? Na taṃsadisesu tabbohārato. Arahattamaggato hi ninnānākaraṇaṃ arahattaphalaṃ ṭhapetvā pariññādikiccakaraṇaṃ, vipākabhāvañca, tasmā te eva sekkhadhammā ‘‘aggaphaladhammabhāvaṃ āpannā’’ti sakkā vattuṃ, kusalasukhato ca vipākasukhaṃ santataratāya paṇītataranti, vuddhippattā ca te dhammā hontīti taṃsamaṅgī ‘‘asekkho’’ti vuccatīti.
ཛཱཏིམཧལླཀོཏི ཛཱཏིཡཱ ཝུཌྜྷཏརོ ཨདྡྷགཏོ ཝཡོཨནུཔྤཏྟོ། སོ ཧི རཏྟཉྙུཏཱཡ ཡེབྷུཡྻེན ཛཱཏིདྷམྨཀུལདྷམྨཔདེསུ ཐཱཝརིཡཔྤཏྟིཡཱ ཛཱཏིཐེརོ ནཱམ། ཐེརཀརཎཱ དྷམྨཱཏི སཱསནེ ཐིརབྷཱཝཀརཱ གུཎཱ པཊིཔཀྑནིམྨདནཀཱ། ཐེརོཏི ཝཀྑམཱནེསུ དྷམྨེསུ ཐིརབྷཱཝཔྤཏྟོ། སཱིལཝཱཏི པཱསཾསེན སཱཏིསཡེན སཱིལེན སམནྣཱགཏོ, སཱིལསམྤནྣོཏི ཨཏྠོ, ཨེཏེན དུསྶཱིལྱསངྑཱཏསྶ བཱལྱསྶ ཨབྷཱཝམཱཧ། སུཏྟགེཡྻཱདི བཧུ སུཏཾ ཨེཏེནཱཏི བཧུསྶུཏོ, ཨེཏེནཱསྶ སུཏཝིརཧསངྑཱཏསྶ བཱལྱསྶ ཨབྷཱཝཾ, པཊིསངྑཱནབལེན ཙ པཏིཊྛིཏབྷཱཝཾ ཝདཏི། ‘‘ཙཏུནྣཾ ཛྷཱནཱནཾ ལཱབྷཱི’’ཏི ཨིམིནཱ ནཱིཝརཎཱདིསངྑཱཏསྶ བཱལྱསྶ ཨབྷཱཝཾ, བྷཱཝནཱབལེན ཙ པཏིཊྛིཏབྷཱཝཾ ཀཐེཏི། ‘‘ཨཱསཝཱནཾ ཁཡཱ’’ཏིཨཱདིནཱ ཨཝིཛྫཱསངྑཱཏསྶ བཱལྱསྶ སབྦསོ ཨབྷཱཝཾ, ཁཱིཎཱསཝཏྠེརབྷཱཝེན པཏིཊྛིཏབྷཱཝཉྩསྶ དསྶེཏི། ན ཙེཏྠ སམུདཱཡེ ཝཱཀྱཔརིསམཱཔནཾ, ཨཐ ཁོ པཙྩེཀཾ ཝཱཀྱཔརིསམཱཔནནྟི དསྶེནྟོ ‘‘ཨེཝཾ ཝུཏྟེསུ དྷམྨེསཱུ’’ཏིཨཱདིམཱཧ། ཐེརནཱམཀོ ཝཱ ‘‘ཐེརོ’’ཏི ཨེཝཾ ནཱམཀོ ཝཱ།
Jātimahallakoti jātiyā vuḍḍhataro addhagato vayoanuppatto. So hi rattaññutāya yebhuyyena jātidhammakuladhammapadesu thāvariyappattiyā jātithero nāma. Therakaraṇā dhammāti sāsane thirabhāvakarā guṇā paṭipakkhanimmadanakā. Theroti vakkhamānesu dhammesu thirabhāvappatto. Sīlavāti pāsaṃsena sātisayena sīlena samannāgato, sīlasampannoti attho, etena dussīlyasaṅkhātassa bālyassa abhāvamāha. Suttageyyādi bahu sutaṃ etenāti bahussuto, etenāssa sutavirahasaṅkhātassa bālyassa abhāvaṃ, paṭisaṅkhānabalena ca patiṭṭhitabhāvaṃ vadati. ‘‘Catunnaṃ jhānānaṃ lābhī’’ti iminā nīvaraṇādisaṅkhātassa bālyassa abhāvaṃ, bhāvanābalena ca patiṭṭhitabhāvaṃ katheti. ‘‘Āsavānaṃ khayā’’tiādinā avijjāsaṅkhātassa bālyassa sabbaso abhāvaṃ, khīṇāsavattherabhāvena patiṭṭhitabhāvañcassa dasseti. Na cettha samudāye vākyaparisamāpanaṃ, atha kho paccekaṃ vākyaparisamāpananti dassento ‘‘evaṃ vuttesu dhammesū’’tiādimāha. Theranāmako vā ‘‘thero’’ti evaṃ nāmako vā.
ཨནུགྒཧཝསེན, པཱུཛཱཝསེན ཝཱ ཨཏྟནོ སནྟཀཾ པརསྶ དཱིཡཏི ཨེཏེནཱཏི དཱནཾ, པརིཙྩཱགཙེཏནཱ། དཱནམེཝ དཱནམཡཾ། པདཔཱུརཎམཏྟཾ མཡ-སདྡོ། པུཉྙཉྩ ཏཾ ཡཐཱཝུཏྟེནཏྠེན ཀིརིཡཱ ཙ ཀམྨབྷཱཝཏོཏི པུཉྙཀིརིཡཱ། པརེསཾ པིཡམནཱཔཏཱསེཝནཱིཡཏཱདཱིནཾ ཨཱནིསཾསཱནཾ། པུབྦེ…པེ॰… ཝསེནེཝཱཏི སངྑཱརཏྟིཀེ (དཱི॰ ནི॰ ༣.༣༠༥; དཱི॰ ནི॰ ཨཊྛ॰ ༣.༣༠༥) ཝུཏྟདཱནམཡསཱིལམཡབྷཱཝནཱམཡཙེཏནཱཝསེནེཝ། ཨིམཱནི ཝེདིཏབྦཱནཱིཏི སམྦནྡྷོ། ཨེཏྠཱཏི ཨེཏེསུ པུཉྙཀིརིཡཝཏྠཱུསུ། ཀཱཡེན ཀརོནྟསྶཱཏི ཨཏྟནོ ཀཱཡེན པརིཙྩཱགཔཡོགཾ པཝཏྟེནྟསྶ། ཏདཏྠནྟི དཱནཏྠཾ། ‘‘ཨིམཾ དེཡྻདྷམྨཾ དེཧཱི’’ཏི ཝཱཙཾ ནིཙྪཱརེནྟསྶ། དཱནཔཱརམིཾ ཨཱཝཛྫེཏྭཱ ཝཱཏི ཡཐཱ ཀེཝལཾ ‘‘ཨནྣདཱནཱདཱིནི དེམཱི’’ཏི དཱནཀཱལེ ཏཾ དཱནམཡཾ པུཉྙཀིརིཡཝཏྠུ ཧོཏི, ཨེཝཾ ‘‘ཨིམཾ དཱནམཡཾ སམྨཱསམྦོདྷིཡཱ པཙྩཡོ ཧོཏཱུ’’ཏི དཱནཔཱརམིཾ ཨཱཝཛྫེཏྭཱ དཱནཀཱལེཔི དཱནསཱིསེནེཝ པཝཏྟིཏཏྟཱ། ཝཏྟསཱིསེ ཋཏྭཱཏི ‘‘ཨེཏཾ དཱནཾ ནཱམ མཡ྄ཧཾ ཀུལཝཾསོ ཀུལཏནྟི ཀུལཔཝེཎཱི ཀུལཙཱརིཏྟ’’ནྟི ཙཱརིཏྟསཱིལེ ཋཏྭཱ དདཏོ ཙཱརིཏྟསཱིལམཡཾ། ཡཐཱ དེཡྻདྷམྨཔརིཙྩཱགཝསེན པཝཏྟམཱནཱཔི དཱནཙེཏནཱ ཝཏྟསཱིསེ ཋཏྭཱ དདཏོ སཱིལམཡཾ པུཉྙཀིརིཡཝཏྠུ ཧོཏི པུབྦཱབྷིསངྑཱརསྶ, ཨཔརབྷཱགཙེཏནཱཡ ཙ ཏཐཱ པཝཏྟཏྟཱ, ཨེཝཾ དེཡྻདྷམྨེ ཁཡཏོ, ཝཡཏོ སམྨསནཾ པཊྛཔེཏྭཱ དདཏོ བྷཱཝནཱམཡཾ པུཉྙཀིརིཡཝཏྠུ ཧོཏི པུབྦབྷཱགཙེཏནཱཡ, དེཡྻདྷམྨེ ཨཔརབྷཱགཙེཏནཱཡ ཙ ཏཐཱ པཝཏྟཏྟཱ།
Anuggahavasena, pūjāvasena vā attano santakaṃ parassa dīyati etenāti dānaṃ, pariccāgacetanā. Dānameva dānamayaṃ. Padapūraṇamattaṃ maya-saddo. Puññañca taṃ yathāvuttenatthena kiriyā ca kammabhāvatoti puññakiriyā. Paresaṃ piyamanāpatāsevanīyatādīnaṃ ānisaṃsānaṃ. Pubbe…pe… vasenevāti saṅkhārattike (dī. ni. 3.305; dī. ni. aṭṭha. 3.305) vuttadānamayasīlamayabhāvanāmayacetanāvaseneva. Imāni veditabbānīti sambandho. Etthāti etesu puññakiriyavatthūsu. Kāyena karontassāti attano kāyena pariccāgapayogaṃ pavattentassa. Tadatthanti dānatthaṃ. ‘‘Imaṃ deyyadhammaṃ dehī’’ti vācaṃ nicchārentassa. Dānapāramiṃ āvajjetvā vāti yathā kevalaṃ ‘‘annadānādīni demī’’ti dānakāle taṃ dānamayaṃ puññakiriyavatthu hoti, evaṃ ‘‘imaṃ dānamayaṃ sammāsambodhiyā paccayo hotū’’ti dānapāramiṃ āvajjetvā dānakālepi dānasīseneva pavattitattā. Vattasīse ṭhatvāti ‘‘etaṃ dānaṃ nāma mayhaṃ kulavaṃso kulatanti kulapaveṇī kulacāritta’’nti cārittasīle ṭhatvā dadato cārittasīlamayaṃ. Yathā deyyadhammapariccāgavasena pavattamānāpi dānacetanā vattasīse ṭhatvā dadato sīlamayaṃ puññakiriyavatthu hoti pubbābhisaṅkhārassa, aparabhāgacetanāya ca tathā pavattattā, evaṃ deyyadhamme khayato, vayato sammasanaṃ paṭṭhapetvā dadato bhāvanāmayaṃ puññakiriyavatthu hoti pubbabhāgacetanāya, deyyadhamme aparabhāgacetanāya ca tathā pavattattā.
ཨཔཙཱིཏིཙེཏནཱ ཨཔཙིཏིསཧགཏཾ ཨཔཙཱིཡཏི ཨེཏཱཡཱཏི ཡཐཱ ནནྡཱིརཱགོ ཨེཝ ནནྡཱིརཱགསཧགཏཱ, ཡཐཱཝུཏྟཱཡ ཝཱ ཨཔཙིཏིཡཱ སཧགཏཾ སཧཔཝཏྟནྟི ཨཔཙིཏིསཧགཏཾ ། ཨཔཙཱཡནཝསེན པཝཏྟཾ པུཉྙཀིརིཡཝཏྠུ། ཝཡསཱ གུཎེཧི ཙ ཝུཌྜྷཏརཱནཾ ཝཏྟཔཊིཔཏྟཱིསུ བྱཱཝཊོ ཧོཏི ཡཱཡ ཙེཏནཱཡ, སཱ ཝེཡྻཱཝཙྩཾ, ཝེཡྻཱཝཙྩམེཝ ཝེཡྻཱཝཙྩསཧགཏཾ། ཝེཡྻཱཝཙྩསངྑཱཏཱཡ ཝཱ ཝཏྟཔཊིཔཏྟིཡཱ སམུཊྛཱཔནཝསེནེཝ སཧགཏཾ པཝཏྟནྟི ཝེཡྻཱཝཙྩསཧགཏཾ, ཏཐཱཔཝཏྟཾ པུཉྙཀིརིཡཝཏྠུ། ཨཏྟནོ སནྟཱནེ པཏྟཾ པུཉྙཾ ཨནུཔྤདཱིཡཏི ཨེཏེནཱཏི པཏྟཱནུཔྤདཱནཾ། ཏཐཱ པརེན ཨནུཔྤདིནྣཏཱཡ པཏྟཾ ཨབྦྷནུམོདཏི ཨེཏེནཱཏི པཏྟབྦྷནུམོདནཾ། ཨནནུཔྤདིནྣཾ པན ཀེཝལཾ ཨབྦྷནུམོདཱིཡཏི ཨེཏེནཱཏི ཨབྦྷནུམོདནཾ། དྷམྨཾ དེསེཏི ཨེཏཱཡཱཏི དེསནཱ, དེསནཱཝ དེསནཱམཡཾ། སུཎཱཏི ཨེཏེནཱཏི སཝནཾ, སཝནམེཝ སཝནམཡཾ། དིཊྛིཡཱ ཉཱཎསྶ ཨུཛུགམནཾ དིཊྛིཛུགཏཾ། སབྦཏྠ ‘‘པུཉྙཀིརིཡཝཏྠཱུ’’ཏི པདཾ ཨཔེཀྑིཏྭཱ ནཔུཾསཀལིངྒཏཱ།
Apacīticetanā apacitisahagataṃ apacīyati etāyāti yathā nandīrāgo eva nandīrāgasahagatā, yathāvuttāya vā apacitiyā sahagataṃ sahapavattanti apacitisahagataṃ. Apacāyanavasena pavattaṃ puññakiriyavatthu. Vayasā guṇehi ca vuḍḍhatarānaṃ vattapaṭipattīsu byāvaṭo hoti yāya cetanāya, sā veyyāvaccaṃ, veyyāvaccameva veyyāvaccasahagataṃ. Veyyāvaccasaṅkhātāya vā vattapaṭipattiyā samuṭṭhāpanavaseneva sahagataṃ pavattanti veyyāvaccasahagataṃ, tathāpavattaṃ puññakiriyavatthu. Attano santāne pattaṃ puññaṃ anuppadīyati etenāti pattānuppadānaṃ. Tathā parena anuppadinnatāya pattaṃ abbhanumodati etenāti pattabbhanumodanaṃ. Ananuppadinnaṃ pana kevalaṃ abbhanumodīyati etenāti abbhanumodanaṃ. Dhammaṃ deseti etāyāti desanā, desanāva desanāmayaṃ. Suṇāti etenāti savanaṃ, savanameva savanamayaṃ. Diṭṭhiyā ñāṇassa ujugamanaṃ diṭṭhijugataṃ. Sabbattha ‘‘puññakiriyavatthū’’ti padaṃ apekkhitvā napuṃsakaliṅgatā.
པཱུཛཱཝསེན སཱམཱིཙིཀིརིཡཱ ཨཔཙཱཡནཾ ཨཔཙིཏི། ཝཡསཱ གུཎེཧི ཙ ཛེཊྛཱནཾ གིལཱནཱནཉྩ ཏཾཏཾཀིཙྩཀརཎཾ ཝེཡྻཱཝཙྩཾ། ཨཡམེཏེསཾ ཝིསེསོཏི ཨཱཧ ‘‘ཏཏྠཱ’’ཏིཨཱདི། ཙཏྟཱརོ པཙྩཡེ དཏྭཱ སབྦསཏྟཱནནྟི ཙ ཨེཀདེསཏོ ཨུཀྐཊྛནིདྡེསོ, ཡཾ ཀིཉྩི དེཡྻདྷམྨཾ དཏྭཱ, པུཉྙཾ ཝཱ ཀཏྭཱ ‘‘ཀཏིཔཡཱནཾ, ཨེཀསྶེཝ ཝཱ པཏྟི ཧོཏཱུ’’ཏི པརིཎཱམནམྤི པཏྟཱནུཔྤདཱནམེཝ། ཏཾ ན མཧཔྥལཾ ཏཎྷཱཡ པརཱམཊྛཏྟཱ། པརེསཾ དེསེཏི ཧིཏཕརཎེན མུདུཙིཏྟེནཱཏི ཨཱནེཏྭཱ སམྦནྡྷིཏབྦཾ། ཨེཝནྟི ཨེཝཾ ཨིམཾ དྷམྨཾ སུཏྭཱ བཧུསྶུཏོ ཧུཏྭཱ པརེ དྷམྨདེསནཱཡ ཨནུགྒཎྷིསྶཱམཱིཏི ཧིཏཕརཎེན མུདུཙིཏྟེན དྷམྨཾ སུཎཱཏི། ཨེཝཉྷིསྶ སཝནཾ ཨཏྟནོ, པརེསཉྩ སམྨཱཔཊིཔཏྟིཡཱ པཙྩཡབྷཱཝཏོ མཧཔྥལཾ བྷཝིསྶཏཱིཏི། སབྦེསནྟི སབྦེསམྤི དསནྣཾ པུཉྙཀིརིཡཝཏྠཱུནཾ། ནིཡམལཀྑཎནྟི མཧཔྥལབྷཱཝསྶ ནིཡཱམཀསབྷཱཝཾ ། དིཊྛིཡཱ ཨུཛུབྷཱཝེནེཝཱཏི ‘‘ཨཏྠི, ནཏྠཱི’’ཏི ཨནྟདྭཡསྶ དུརསམུསྶཱརིཏཏཱཡ ‘‘ཨཏྠི དིནྣ’’ནྟིཨཱདི (མ॰ ནི॰ ༢.༩༤; ༣.༡༣༦; ཝིབྷ॰ ༧༩༣) ནཡཔྤཝཏྟཱཡ སམྨཱདིཊྛིཡཱ ཨུཛུཀམེཝ པཝཏྟིཡཱ། དཱནཱདཱིསུ ཧི ཡཾ ཀིཉྩི ཨིམཱཡ ཨེཝ སམྨཱདིཊྛིཡཱ པརིསོདྷིཏཾ མཧཱཛུཏིཀཾ མཧཱཝིཔྥཱརཾ བྷཝཏི།
Pūjāvasena sāmīcikiriyā apacāyanaṃ apaciti. Vayasā guṇehi ca jeṭṭhānaṃ gilānānañca taṃtaṃkiccakaraṇaṃ veyyāvaccaṃ. Ayametesaṃ visesoti āha ‘‘tatthā’’tiādi. Cattāro paccaye datvā sabbasattānanti ca ekadesato ukkaṭṭhaniddeso, yaṃ kiñci deyyadhammaṃ datvā, puññaṃ vā katvā ‘‘katipayānaṃ, ekasseva vā patti hotū’’ti pariṇāmanampi pattānuppadānameva. Taṃ na mahapphalaṃ taṇhāya parāmaṭṭhattā. Paresaṃ deseti hitapharaṇena muducittenāti ānetvā sambandhitabbaṃ. Evanti evaṃ imaṃ dhammaṃ sutvā bahussuto hutvā pare dhammadesanāya anuggaṇhissāmīti hitapharaṇena muducittena dhammaṃ suṇāti. Evañhissa savanaṃ attano, paresañca sammāpaṭipattiyā paccayabhāvato mahapphalaṃ bhavissatīti. Sabbesanti sabbesampi dasannaṃ puññakiriyavatthūnaṃ. Niyamalakkhaṇanti mahapphalabhāvassa niyāmakasabhāvaṃ . Diṭṭhiyā ujubhāvenevāti ‘‘atthi, natthī’’ti antadvayassa durasamussāritatāya ‘‘atthi dinna’’ntiādi (ma. ni. 2.94; 3.136; vibha. 793) nayappavattāya sammādiṭṭhiyā ujukameva pavattiyā. Dānādīsu hi yaṃ kiñci imāya eva sammādiṭṭhiyā parisodhitaṃ mahājutikaṃ mahāvipphāraṃ bhavati.
པུརིམེཧེཝ ཏཱིཧཱིཏི པཱལི༹ཡཾ ཨཱགཏེཧེཝ ཏཱིཧི། སཱིལམཡེ པུཉྙཀིརིཡཝཏྠུམྷི སངྒཧཾ གཙྪནྟི ཙཱརིཏྟསཱིལབྷཱཝཏོ། དཱནམཡེ སངྒཧཾ གཙྪནྟི དཱནསབྷཱཝཏྟཱ, དཱནཝིསཡཏྟཱ ཙ། ཀཱམཾ དེསནཱ དྷམྨདཱནསབྷཱཝཏོ དཱནམཡེ སངྒཧཾ གཙྪཏཱིཏི ཝཏྟུཾ ཡུཏྟཱ, ཀུསལདྷམྨཱསེཝནབྷཱཝཏོ པན ཝིམུཏྟཱཡཏནསཱིསེ ཋཏྭཱ པཝཏྟིཏཱ ཝིཡ སཝནེན སདྡྷིཾ བྷཱཝནཱམཡེ སངྒཧཾ གཙྪནྟཱིཏི ཝུཏྟཾ། ‘‘དིཊྛིཛུགཏཾ བྷཱཝནཱམཡེ’’ཏི ཀེཙི། དིཊྛིཛུགཏེ ཨེཝ ཙ ཨཏྟནཱ ཀཏསྶ པུཉྙསྶ ཨནུསྶརཎཾ, ཏསྶ ཙ པརེསཾ ཨཏྠཱཡ པརིཎཱམནཾ, གུཎཔསཾསཱ, ཨཉྙེཧི ཀརིཡམཱནཱཡ པུཉྙཀིརིཡཱཡ, སམྨཱཔཊིཔཏྟིཡཱ ཙ ཨནུམོདནཾ སརཎགམནནྟི ཨེཝཾ ཨཱདཡོ པུཉྙཝིསེསཱ སངྒཧཾ གཙྪནྟི དིཊྛིཛུཀམྨཝསེནེཝ ཏེསཾ ཨིཛ྄ཛྷནཏོ།
Purimeheva tīhīti pāḷiyaṃ āgateheva tīhi. Sīlamaye puññakiriyavatthumhi saṅgahaṃ gacchanti cārittasīlabhāvato. Dānamaye saṅgahaṃ gacchanti dānasabhāvattā, dānavisayattā ca. Kāmaṃ desanā dhammadānasabhāvato dānamaye saṅgahaṃ gacchatīti vattuṃ yuttā, kusaladhammāsevanabhāvato pana vimuttāyatanasīse ṭhatvā pavattitā viya savanena saddhiṃ bhāvanāmaye saṅgahaṃ gacchantīti vuttaṃ. ‘‘Diṭṭhijugataṃ bhāvanāmaye’’ti keci. Diṭṭhijugate eva ca attanā katassa puññassa anussaraṇaṃ, tassa ca paresaṃ atthāya pariṇāmanaṃ, guṇapasaṃsā, aññehi kariyamānāya puññakiriyāya, sammāpaṭipattiyā ca anumodanaṃ saraṇagamananti evaṃ ādayo puññavisesā saṅgahaṃ gacchanti diṭṭhijukammavaseneva tesaṃ ijjhanato.
པརསྶ པཊིཔཏྟིཡཱ སོདྷནཏྠོ ཨནུཡོགོ ཙོདནཱ, སཱ ཡཱནི ནིསྶཱཡ པཝཏྟཏི, ཏཱནི ཙོདནཱཝཏྠཱུནི དིཊྛསུཏཔརིསངྐིཏཱནི། ཏེནཱཧ ‘‘ཙོདནཱཀཱརཎཱནཱི’’ཏི། དིཊྛེནཱཏི ཙ ཧེཏུམྷི ཀརཎཝཙནཾ , དིཊྛེན ཧེཏུནཱཏི ཨཏྠོ། ཀིཾ པན ཏཾ དིཊྛནྟི ཨཱཧ ‘‘ཝཱིཏིཀྐམ’’ནྟི ། དིསྭཱཏི ཙ དསྶནཧེཏཱུཏི ཨཡམེཏྠ ཨཏྠོ ཡཐཱ ‘‘པཉྙཱཡ ཙསྶ དིསྭཱ’’ཏི། ‘‘སུཏེནཱ’’ཏིཨཱདཱིསུཔི ཨིམིནཱ ནཡེན ཨཏྠོ ཝེདིཏབྦོ། པརསྶཱཏི པརཏོ, པརསྶ ཝཱ ཝཙནཾ སུཏྭཱ། དིཊྛཔརིསངྐིཏེནཱཏི དིཊྛཱནུགཏེན པརིསངྐིཏེན, ཏཐཱ པརིསངྐིཏེན ཝཱ ཝཱིཏིཀྐམེན། སེསཔདདྭཡེཔི ཨེསེཝ ནཡོ། ཙོདེཏི ཝཏྠུསནྡསྶནེན ཝཱ སཾཝཱསཔྤཊིཀྑེཔེན ཝཱ སཱམཱིཙིཔྤཊིཀྑེཔེན ཝཱ། ཨིམསྨིཾ པན ཨཏྠེ ཝིཏྠཱརིཡམཱནེ ཨཏིཔྤཔཉྩོ ཧོཏཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ཨཡམེཏྠ སངྑེཔོ’’ཏི། ཝིཏྠཱརཾ པན ཨིཙྪནྟཱནཾ ཏསྶ ཨདྷིགམུཔཱཡཾ དསྶེནྟོ ‘‘ཝིཏྠཱརོ པན…པེ॰… ཝེདིཏབྦོ’’ཏི ཨཱཧ།
Parassa paṭipattiyā sodhanattho anuyogo codanā, sā yāni nissāya pavattati, tāni codanāvatthūni diṭṭhasutaparisaṅkitāni. Tenāha ‘‘codanākāraṇānī’’ti. Diṭṭhenāti ca hetumhi karaṇavacanaṃ , diṭṭhena hetunāti attho. Kiṃ pana taṃ diṭṭhanti āha ‘‘vītikkama’’nti . Disvāti ca dassanahetūti ayamettha attho yathā ‘‘paññāya cassa disvā’’ti. ‘‘Sutenā’’tiādīsupi iminā nayena attho veditabbo. Parassāti parato, parassa vā vacanaṃ sutvā.Diṭṭhaparisaṅkitenāti diṭṭhānugatena parisaṅkitena, tathā parisaṅkitena vā vītikkamena. Sesapadadvayepi eseva nayo. Codeti vatthusandassanena vā saṃvāsappaṭikkhepena vā sāmīcippaṭikkhepena vā. Imasmiṃ pana atthe vitthāriyamāne atippapañco hotīti āha ‘‘ayamettha saṅkhepo’’ti. Vitthāraṃ pana icchantānaṃ tassa adhigamupāyaṃ dassento ‘‘vitthāro pana…pe… veditabbo’’ti āha.
ཀཱམཱུཔཔཏྟིཡོཏི ཀཱམེཧི ཨུཔཔནྣཏཱ, སམནྣཱགཏཏཱཏི ཨཏྠོ། སམནྣཱགམོ ཙ ཏེསཾ པཊིསེཝནཾ, སམདྷིགམོ ཙཱཏི ཨཱཧ ‘‘ཀཱམཱུཔསེཝནཱ ཀཱམཔཊིལཱབྷཱ ཝཱ’’ཏི། པཙྩུཔཊྛིཏཀཱམཱཏི དུཏིཡཏཏིཡརཱསཱིནཾ ཝིཡ སཡཾ, པརེཧི ཙ ཨནིམྨིཏཱ། ཨུཊྛཱནཀམྨཕལཱུཔཛཱིཝིབྷཱཝཏོ པན ཏདུབྷཡཝསེན པཙྩུཔཊྛིཏཱ ཀཱམཱ ཨེཏེསནྟི པཙྩུཔཊྛིཏཀཱམཱ། ཏེ པན ཏེསཾ ཡེབྷུཡྻེན ནིབདྡྷཱནི ཧོནྟཱིཏི ‘‘ནིབདྡྷཀཱམཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཙཏུདེཝལོཀཝཱསིནོཏི ཙཱཏུམཧཱརཱཛིཀཏོ པཊྛཱཡ ཡཱཝ ཏུསིཏཱ དེཝཱ། ཝིནིཔཱཏིཀཱཏི ཨཱཔཱཡིཀཱ། པརནིམྨིཏཱ ཀཱམཱ ཨེཏེསནྟི པརནིམྨིཏཀཱམཱ།
Kāmūpapattiyoti kāmehi upapannatā, samannāgatatāti attho. Samannāgamo ca tesaṃ paṭisevanaṃ, samadhigamo cāti āha ‘‘kāmūpasevanā kāmapaṭilābhā vā’’ti. Paccupaṭṭhitakāmāti dutiyatatiyarāsīnaṃ viya sayaṃ, parehi ca animmitā. Uṭṭhānakammaphalūpajīvibhāvato pana tadubhayavasena paccupaṭṭhitā kāmā etesanti paccupaṭṭhitakāmā. Te pana tesaṃ yebhuyyena nibaddhāni hontīti ‘‘nibaddhakāmā’’ti vuttaṃ. Catudevalokavāsinoti cātumahārājikato paṭṭhāya yāva tusitā devā. Vinipātikāti āpāyikā. Paranimmitā kāmā etesanti paranimmitakāmā.
པཀཏིསེཝནཝསེནཱཏི ཨནུམཱནཏོ ཛཱནནཾ ཝདཏི, ན པཙྩཀྑཏོ། ཝསཾ ཝཏྟེནྟཱིཏི ཡཐཱརུཙི པཱཏབྱཏཾ ཨཱཔཛྫནྟི། ‘‘མེཐུནཾ པཊིསེཝནྟཱི’’ཏི ཨིདཾ པན ཀེཙིཝཱདཔཊིསེདྷནཏྠཾ ཝུཏྟཾ། ཏེནཱཧ ‘‘ཀེཙི པནཱ’’ཏིཨཱདི། ཏེ ‘‘ཡཱམཱནཾ ཨཉྙམཉྙཾ ཨཱལིངྒིཏམཏྟེན , ཏུསིཏཱནཾ ཧཏྠཱམསནམཏྟེན, ནིམྨཱནརཏཱིནཾ ཧསིཏམཏྟེན, པརནིམྨིཏཝསཝཏྟཱིནཾ ཨོལོཀིཏམཏྟེན ཀཱམཀིཙྩཾ ཨིཛ྄ཛྷཏཱི’’ཏི ཝདནྟི། ‘‘ཨིཏརེསཾ དྭིནྣཾ དྭཡཾདྭཡསམཱཔཏྟིཡཱ ཝཱ’’ཏི ཝདནྟི ཏཱདིསསྶ ཀཱམེསུ ཝིརཛྫནསྶ ཏེསུ ཨབྷཱཝཏོ, ཀཱམཱནཉྩ ཨུཏྟརུཏྟརི པཎཱིཏཔཎཱིཏཏརཔཎཱིཏཏམབྷཱཝཏོ། ཀེཝལཾ པན ནིསྶནྡཱབྷཱཝོ ཏེསཾ ཝཏྟབྦོ། ཀཱམཀིཙྩནྟི ཏངྑཎིཀཔརིལཱ༹ཧཱུཔསམཱཝཧཾ ཕསྶསུཁཾ། ཀཱམཱཏི ཀཱམཱུཔབྷོགཱ། པཱཀཏིཀཱ ཨེཝཱཏི ཧེཊྛིམེཧི ཨེཀསདིསཱ ཨེཝ། ཨེཀསངྑཱཏནྟི ཨེཀརཱུཔཾ སམཱནརཱུཔནྟི, སམཉྙཱཏཾ སམཱནབྷཱཝནྟི ཝཱ ཨཏྠོ།
Pakatisevanavasenāti anumānato jānanaṃ vadati, na paccakkhato. Vasaṃ vattentīti yathāruci pātabyataṃ āpajjanti. ‘‘Methunaṃ paṭisevantī’’ti idaṃ pana kecivādapaṭisedhanatthaṃ vuttaṃ. Tenāha ‘‘keci panā’’tiādi. Te ‘‘yāmānaṃ aññamaññaṃ āliṅgitamattena, tusitānaṃ hatthāmasanamattena, nimmānaratīnaṃ hasitamattena, paranimmitavasavattīnaṃ olokitamattena kāmakiccaṃ ijjhatī’’ti vadanti. ‘‘Itaresaṃ dvinnaṃ dvayaṃdvayasamāpattiyā vā’’ti vadanti tādisassa kāmesu virajjanassa tesu abhāvato, kāmānañca uttaruttari paṇītapaṇītatarapaṇītatamabhāvato. Kevalaṃ pana nissandābhāvo tesaṃ vattabbo. Kāmakiccanti taṅkhaṇikapariḷāhūpasamāvahaṃ phassasukhaṃ. Kāmāti kāmūpabhogā. Pākatikā evāti heṭṭhimehi ekasadisā eva. Ekasaṅkhātanti ekarūpaṃ samānarūpanti, samaññātaṃ samānabhāvanti vā attho.
སུཁཔཊིལཱབྷཱཏི སུཁསམདྷིགམཱ། ཧེཊྛཱཏི པཋམཛ྄ཛྷཱནབྷཱུམིཏོ ཧེཊྛཱ མནུསྶེསུ, དེཝེསུ ཝཱ། པཋམཛ྄ཛྷཱནསུཁནྟི ཀུསལཔཋམཛ྄ཛྷཱནཾ། བྷཱུམིཝསེནཔི ཧེཊྛུཔརིབྷཱཝོ ལབྦྷཏེཝ བྲཧྨཀཱཡིཀེསུ, བྲཧྨཔུརོཧིཏེསུ ཝཱ ཀུསལཛ྄ཛྷཱནཾ ནིབྦཏྟེཏྭཱ བྲཧྨཔུརོཧིཏེསུ, མཧཱབྲཧྨེསུ ཝཱ ཝིཔཱཀསུཁཱནུབྷཝནསྶ ལབྦྷནཏོ། ཨེཏྠ ཙ དུཏིཡཏཏིཡཛ྄ཛྷཱནབྷཱུམིཝསེན དུཏིཡཏཏིཡསུཁཱུཔཔཏྟཱིནཾ ཝུཙྩམཱནཏྟཱ པཋམཛ྄ཛྷཱནབྷཱུམིཝསེནེཝ པཋམཛ྄ཛྷཱནསུཁཱུཔཔཏྟི ཝུཏྟཱ། ཏིནྟཱཏི ཏེམིཏཱ, ཛྷཱནསུཁེན ཙེཝ ཛྷཱནསམུཊྛཱནཔཎཱིཏརཱུཔཕུཊྛཀཱཡེན ཙ པཎཱིཏཱ ཝིཏྟཱཏི ཨཏྠོ། ཏེནེཝཱཧ ‘‘སམནྟཏོ ཏིནྟཱ’’ཏིཨཱདི། ཡསྨཱ ཀུསལསུཁཏོ ཝིཔཱཀསུཁཾ སནྟཏརཏཱཡ པཎཱིཏཏརཾ བཧུལཉྩ པཝཏྟཏི, ཏསྨཱ ཝུཏྟཾ ‘‘ཨིདམྤི ཝིཔཱཀཛ྄ཛྷཱནསུཁཾ ཨེཝ སནྡྷཱཡ ཝུཏྟ’’ནྟི། ཏེསནྟི ཨཱབྷསྶརཱནཾ། སཔྤཱིཏིཀསྶ སུཁསྶ ཨཏིཝིཡ ཨུལཱ༹རབྷཱཝཏོ ཏེན ཨཛ྄ཛྷོཏྠཏཙིཏྟཱནཾ བྷཝལོབྷོ མཧཱ ཨུཔྤཛྫཏི། སནྟམེཝཱཏི ཝིཏཀྐཝིཙཱརསངྑོབྷཔཱིཏིཨུབྦིལཱཝིཝིགམེན ཨཏིཝིཡ ཨུཔསནྟཾཡེཝ། ཏཐཱ སནྟབྷཱཝེནེཝ ཧི ཏཾ ཨཏྟནོ པཙྩཡེཧི པདྷཱནབྷཱཝཾ ནཱིཏཏཱཡ ‘‘པཎཱིཏ’’ནྟི ཝུཙྩཏི། ཏེནཱཧ ‘‘པཎཱིཏམེཝཱ’’ཏི། ཨཏཔྤཀེན སུཁཔཱརམིཔྤཏྟེན སུཁེན སཾཡུཏྟཱཡ ཏུསཱཡ པཱིཏིཡཱ ཨིཏཱ པཝཏྟཱཏི ཏུསིཏཱ། ཡསྨཱ ཏེ ཏཏོ ཨུཏྟརི སུཁསྶ ཨབྷཱཝཏོ ཨེཝ ན པཏྠེནྟི, ཏསྨཱ ཝུཏྟཾ ‘‘ཏཏོ…པེ॰… སནྟུཊྛཱ ཧུཏྭཱ’’ཏི། ཏཏིཡཛ྄ཛྷཱནསུཁནྟི ཏཏིཡཛ྄ཛྷཱནཝིཔཱཀསུཁཾ།
Sukhapaṭilābhāti sukhasamadhigamā. Heṭṭhāti paṭhamajjhānabhūmito heṭṭhā manussesu, devesu vā. Paṭhamajjhānasukhanti kusalapaṭhamajjhānaṃ. Bhūmivasenapi heṭṭhuparibhāvo labbhateva brahmakāyikesu, brahmapurohitesu vā kusalajjhānaṃ nibbattetvā brahmapurohitesu, mahābrahmesu vā vipākasukhānubhavanassa labbhanato. Ettha ca dutiyatatiyajjhānabhūmivasena dutiyatatiyasukhūpapattīnaṃ vuccamānattā paṭhamajjhānabhūmivaseneva paṭhamajjhānasukhūpapatti vuttā. Tintāti temitā, jhānasukhena ceva jhānasamuṭṭhānapaṇītarūpaphuṭṭhakāyena ca paṇītā vittāti attho. Tenevāha ‘‘samantato tintā’’tiādi. Yasmā kusalasukhato vipākasukhaṃ santataratāya paṇītataraṃ bahulañca pavattati, tasmā vuttaṃ ‘‘idampi vipākajjhānasukhaṃ eva sandhāya vutta’’nti. Tesanti ābhassarānaṃ. Sappītikassa sukhassa ativiya uḷārabhāvato tena ajjhotthatacittānaṃ bhavalobho mahā uppajjati. Santamevāti vitakkavicārasaṅkhobhapītiubbilāvivigamena ativiya upasantaṃyeva. Tathā santabhāveneva hi taṃ attano paccayehi padhānabhāvaṃ nītatāya ‘‘paṇīta’’nti vuccati. Tenāha ‘‘paṇītamevā’’ti. Atappakena sukhapāramippattena sukhena saṃyuttāya tusāya pītiyā itā pavattāti tusitā. Yasmā te tato uttari sukhassa abhāvato eva na patthenti, tasmā vuttaṃ ‘‘tato…pe… santuṭṭhā hutvā’’ti. Tatiyajjhānasukhanti tatiyajjhānavipākasukhaṃ.
སཏྟ ཨརིཡཔཉྙཱཏི ཨཊྛམཀཏོ པཊྛཱཡ སཏྟནྣཾ ཨརིཡཱནཾ ཏེསཾ ཏེསཾ ཨཱཝེཎིཀཔཉྙཱ། ཋཔེཏྭཱ ལོཀུཏྟརཾ པཉྙཾ ཨཝསེསཱ པཉྙཱ ནཱམ། སབྦཱཔི ཏེབྷཱུམིཀཱ པཉྙཱ ‘‘སེཀྑཱ’’ཏིཔི ན ཝཏྟབྦཱ, ‘‘ཨསེཀྑཱ’’ཏིཔི ན ཝཏྟབྦཱཏི ནེཝསེཀྑཱནཱསེཀྑཱ, པུཐུཛྫནཔཉྙཱ།
Satta ariyapaññāti aṭṭhamakato paṭṭhāya sattannaṃ ariyānaṃ tesaṃ tesaṃ āveṇikapaññā. Ṭhapetvā lokuttaraṃ paññaṃ avasesā paññā nāma. Sabbāpi tebhūmikā paññā ‘‘sekkhā’’tipi na vattabbā, ‘‘asekkhā’’tipi na vattabbāti nevasekkhānāsekkhā, puthujjanapaññā.
ཡོགཝིཧིཏེསཱུཏི པཉྙཱཝིཧིཏེསུ པཉྙཱཔརིཎཱམིཏེསུ ཨུཔཱཡཔཉྙཱཡ སམྤཱདིཏེསུ། ཀམྨཱཡཏནེསཱུཏི ཨེཏྠ ཀམྨམེཝ ཀམྨཱཡཏནཾ, ཀམྨཉྩ ཏཾ ཨཱཡཏནཉྩ ཨཱཛཱིཝཱདཱིནནྟི ཝཱ ཀམྨཱཡཏནཾ། ཨེས ནཡོ སིཔྤཱཡཏནེསུཔི། ཏཏྠ ཙ དུཝིདྷཾ ཀམྨཾ ཧཱིནཉྩ ཝཌྜྷཀིཀམྨཱདི, ཨུཀྐཊྛཉྩ ཀསིཝཱཎིཛྫཱདི། སིཔྤམྤི དུཝིདྷཾ ཧཱིནཉྩ ནལ༹ཀཱརསིཔྤཱདི, ཨུཀྐཊྛཉྩ མུདྡགཎནཱདི། ཝིཛྫཱཝ ཝིཛྫཱཊྛཱནཾ, ཏཾ དྷམྨིཀམེཝ ནཱགམཎྜལཔརིཏྟཕུདྷམནཀམནྟསདིསཾ ཝེདིཏབྦཾ། ཏཱནི པནེཏཱནི ཨེཀཙྩེ པཎྜིཏཱ བོདྷིསཏྟསདིསཱ མནུསྶཱནཾ ཕཱསུཝིཧཱརཾ ཨཱཀངྑནྟཱ ནེཝ ཨཉྙེཧི ཀརིཡམཱནཱནི པསྶནྟི, ན ཝཱ ཀཏཱནི ཨུགྒཎྷནྟི། ན ཀརོནྟཱནཾ སུཎནྟི, ཨཐ ཁོ ཨཏྟནོ དྷམྨཏཱཡ ཙིནྟཱཡ ཀརོནྟི། པཉྙཝནྟེཧི ཨཏྟནོ དྷམྨཏཱཡ ཙིནྟཱཡ ཀཏཱནིཔི ཨཉྙེཧི ཨུགྒཎྷིཏྭཱ ཀརོནྟེཧི ཀཏསདིསཱནེཝ ཧོནྟི། ཀམྨསྶཀཏནྟི ‘‘ཨིདཾ ཀམྨཾ སཏྟཱནཾ སཀཾ, ཨིདཾ ནོ སཀ’’ནྟི ཨེཝཾ ཛཱནནཉཱཎཾ། སཙྩཱནུལོམིཀནྟི ཝིཔསྶནཱཉཱཎཾ། ཏཉྷི སཙྩཔཊིཝེདྷསྶ ཨནུལོམནཏོ ‘‘སཙྩཱནུལོམིཀ’’ནྟི ཝུཙྩཏི། ཨིདཱནིསྶ པཝཏྟནཱཀཱརཾ དསྶེཏུཾ ‘‘རཱུཔཾ ཨནིཙྩནྟི ཝཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཏཏྠ ཝཱ-སདྡེན ཨནིཡམཏྠེན དུཀྑཱནཏྟལཀྑཎཱནིཔི གཧིཏཱནེཝཱཏི དཊྛབྦཾ ནཱནནྟརིཡཀབྷཱཝཏོ། ཡཉྷི ཨནིཙྩཾ, ཏཾ དུཀྑཾ། ཡཾ དུཀྑཾ, ཏདནཏྟཱཏི [(སིཛ྄ཛྷནཏོ) ཨདྷིཀཔཱཋོ ཝིཡ དིསྶཏི]། ཡཾ ཨེཝརཱུཔནྟི ཡཾ ཨེཝཾ ཧེཊྛཱ ནིདྡིཊྛསབྷཱཝཾ། ‘‘ཨནུལོམིཀཾ ཁནྟི’’ནྟིཨཱདཱིནི པཉྙཱཝེཝཙནཱནི ། སཱ ཧི ཧེཊྛཱ ཝུཏྟཱནཾ ཀམྨཱཡཏནཱདཱིནཾ པཉྩནྣཾ ཀཱརཎཱནཾ ཨཔཙྩནཱིཀདསྶནེན ཨནུལོམནཏོ, ཏཐཱ སཏྟཱནཾ ཧིཏཙརིཡཱཡ མགྒསཙྩསྶ, པརམཏྠསཙྩསྶ ཙ ནིབྦཱནསྶ ཨཝིལོམནཏོ ཨནུལོམེཏཱིཏི ཙ ཨནུལོམིཀཱ། སབྦཱནིཔི ཨེཏཱནི ཀཱརཎཱནི ཁམཏི སཧཏི དཊྛུཾ སཀྐོཏཱིཏི ཁནྟི། པསྶཏཱིཏི དིཊྛི། རོཙེཏཱིཏི རུཙི། མུནཱཏཱིཏི མུཏི། པེཀྑཏཱིཏི པེཀྑཱ། ཏེ ཙ ཀམྨཱཡཏནཱདཡོ དྷམྨཱ ནིཛ྄ཛྷཱཡམཱནཱ ཨེཏཱཡ ནིཛ྄ཛྷཱནཾ ཁམནྟཱིཏི དྷམྨནིཛ྄ཛྷཱནཀྑནྟི། པརཏོ ཨསུཏྭཱ པཊིལབྷཏཱིཏི ཨཉྙསྶ ཨུཔདེསཝཙནཾ ཨསུཏྭཱ སཡམེཝ ཙིནྟེནྟོ པཊིལབྷཏི། ཨཡཾ ཝུཙྩཏཱིཏི ཨཡཾ ཙིནྟཱམཡཱ པཉྙཱ ནཱམ ཝུཙྩཏི། སཱ པནེསཱ ཨབྷིཉྙཱཏཱནཾ བོདྷིསཏྟཱནམེཝ ཨུཔྤཛྫཏི། ཏཏྠཱཔི སཙྩཱནུལོམིཀཉཱཎཾ དྭིནྣམེཝ བོདྷིསཏྟཱནཾ ཨནྟིམབྷཝིཀཱནཾ, སེསཔཉྙཱ སབྦེསམྤི པཱུརིཏཔཱརམཱིནཾ མཧཱཔཉྙཱནཾ ཨུཔྤཛྫཏི།
Yogavihitesūti paññāvihitesu paññāpariṇāmitesu upāyapaññāya sampāditesu. Kammāyatanesūti ettha kammameva kammāyatanaṃ, kammañca taṃ āyatanañca ājīvādīnanti vā kammāyatanaṃ. Esa nayo sippāyatanesupi. Tattha ca duvidhaṃ kammaṃ hīnañca vaḍḍhakikammādi, ukkaṭṭhañca kasivāṇijjādi. Sippampi duvidhaṃ hīnañca naḷakārasippādi, ukkaṭṭhañca muddagaṇanādi. Vijjāva vijjāṭṭhānaṃ, taṃ dhammikameva nāgamaṇḍalaparittaphudhamanakamantasadisaṃ veditabbaṃ. Tāni panetāni ekacce paṇḍitā bodhisattasadisā manussānaṃ phāsuvihāraṃ ākaṅkhantā neva aññehi kariyamānāni passanti, na vā katāni uggaṇhanti. Na karontānaṃ suṇanti, atha kho attano dhammatāya cintāya karonti. Paññavantehi attano dhammatāya cintāya katānipi aññehi uggaṇhitvā karontehi katasadisāneva honti. Kammassakatanti ‘‘idaṃ kammaṃ sattānaṃ sakaṃ, idaṃ no saka’’nti evaṃ jānanañāṇaṃ. Saccānulomikanti vipassanāñāṇaṃ. Tañhi saccapaṭivedhassa anulomanato ‘‘saccānulomika’’nti vuccati. Idānissa pavattanākāraṃ dassetuṃ ‘‘rūpaṃ aniccanti vā’’tiādi vuttaṃ. Tattha vā-saddena aniyamatthena dukkhānattalakkhaṇānipi gahitānevāti daṭṭhabbaṃ nānantariyakabhāvato. Yañhi aniccaṃ, taṃ dukkhaṃ. Yaṃ dukkhaṃ, tadanattāti [(sijjhanato) adhikapāṭho viya dissati]. Yaṃ evarūpanti yaṃ evaṃ heṭṭhā niddiṭṭhasabhāvaṃ. ‘‘Anulomikaṃ khanti’’ntiādīni paññāvevacanāni . Sā hi heṭṭhā vuttānaṃ kammāyatanādīnaṃ pañcannaṃ kāraṇānaṃ apaccanīkadassanena anulomanato, tathā sattānaṃ hitacariyāya maggasaccassa, paramatthasaccassa ca nibbānassa avilomanato anulometīti ca anulomikā. Sabbānipi etāni kāraṇāni khamati sahati daṭṭhuṃ sakkotīti khanti. Passatīti diṭṭhi. Rocetīti ruci. Munātīti muti. Pekkhatīti pekkhā. Te ca kammāyatanādayo dhammā nijjhāyamānā etāya nijjhānaṃ khamantīti dhammanijjhānakkhanti. Parato asutvā paṭilabhatīti aññassa upadesavacanaṃ asutvā sayameva cintento paṭilabhati. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ cintāmayā paññā nāma vuccati. Sā panesā abhiññātānaṃ bodhisattānameva uppajjati. Tatthāpi saccānulomikañāṇaṃ dvinnameva bodhisattānaṃ antimabhavikānaṃ, sesapaññā sabbesampi pūritapāramīnaṃ mahāpaññānaṃ uppajjati.
པརཏོ སུཏྭཱ པཊིལབྷཏཱིཏི ཀམྨཱཡཏནཱདཱིནི པརེན ཀརིཡམཱནཱནི, པརེན ཀཏཱནི ཝཱ དིསྭཱཔི པརསྶ ཀཐཡམཱནསྶ ཝཙནཾ སུཏྭཱཔི ཨཱཙརིཡསནྟིཀེ ཨུགྒཧེཏྭཱཔི པཊིལདྡྷཱ སབྦཱ པརཏོ སུཏྭཱ པཊིལདྡྷནཱམཱཏི ཝེདིཏབྦཱ། སམཱཔནྣསྶཱཏི སམཱཔཏྟིསམངྒིསྶ, ནིདསྶནམཏྟམེཏཾ། ཝིཔསྶནཱམགྒཔཉྙཱ ཧི ཨིདྷ ‘‘བྷཱཝནཱཔཉྙཱ’’ཏི ཝིསེསཏོ ཨིཙྪིཏཱཏི།
Parato sutvā paṭilabhatīti kammāyatanādīni parena kariyamānāni, parena katāni vā disvāpi parassa kathayamānassa vacanaṃ sutvāpi ācariyasantike uggahetvāpi paṭiladdhā sabbā parato sutvā paṭiladdhanāmāti veditabbā. Samāpannassāti samāpattisamaṅgissa, nidassanamattametaṃ. Vipassanāmaggapaññā hi idha ‘‘bhāvanāpaññā’’ti visesato icchitāti.
ཨཱཝུདྷཾ ནཱམ པཊིཔཀྑཝིམཐནཏྠཾ ཨིཙྪིཏབྦཾ, རཱགཱདིསདིསོ ཙ པཊིཔཀྑོ ནཏྠི, ཏསྶ ཙ ཝིམཐནཾ བུདྡྷཝཙནམེཝཱཏི ‘‘སུཏམེཝ ཨཱཝུདྷ’’ནྟི ཝཏྭཱ ‘‘ཏཾ ཨཏྠཏོ ཏེཔིཊཀཾ བུདྡྷཝཙན’’ནྟི ཨཱཧ། ཨིདཱནི ཏམཏྠཾ ཝིཝརནྟོ ‘‘ཏཾ ཧཱི’’ཏི ཨཱདིཾ ཝཏྭཱ ‘‘སུཏཱཝུདྷོ’’ཏིཨཱདིནཱ (ཨ॰ ནི॰ ༧.༦༧) སུཏྟཔདེན སམཏྠེཏི། ཏཏྠ ཨཀུསལཾ པཛཧཏཱིཏི ཏདངྒཱདིཝསེན ཨཀུསལཾ པརིཙྩཛཏི། ཀུསལཾ བྷཱཝེཏཱིཏི སམཐཝིཔསྶནཱདིཀུསལཾ དྷམྨཾ ཨུཔྤཱདེཏི ཝཌྜྷེཏི ཙ། སུདྡྷཾ ཨཏྟཱནཾ པརིཧརཏཱིཏི ཏེན ཨཀུསལཔྤཧཱནེན, ཏཱཡ ཙ ཀུསལབྷཱཝནཱཡ རཱགཱདིསཾཀིལེསཏོ ཝིསུདྡྷཾ ཨཏྟབྷཱཝཾ པཝཏྟེཏི།
Āvudhaṃ nāma paṭipakkhavimathanatthaṃ icchitabbaṃ, rāgādisadiso ca paṭipakkho natthi, tassa ca vimathanaṃ buddhavacanamevāti ‘‘sutameva āvudha’’nti vatvā ‘‘taṃ atthato tepiṭakaṃ buddhavacana’’nti āha. Idāni tamatthaṃ vivaranto ‘‘taṃ hī’’ti ādiṃ vatvā ‘‘sutāvudho’’tiādinā (a. ni. 7.67) suttapadena samattheti. Tattha akusalaṃ pajahatīti tadaṅgādivasena akusalaṃ pariccajati. Kusalaṃ bhāvetīti samathavipassanādikusalaṃ dhammaṃ uppādeti vaḍḍheti ca. Suddhaṃ attānaṃ pariharatīti tena akusalappahānena, tāya ca kusalabhāvanāya rāgādisaṃkilesato visuddhaṃ attabhāvaṃ pavatteti.
ཝིཝེཀཊྛཀཱཡཱནནྟི གཎསངྒཎིཀཾ ཝཛྫེཏྭཱ ཏཏོ ཨཔཀཌྜྷིཏཀཱཡཱནཾ། སྭཱཡཾ ཀཱཡཝིཝེཀོ ན ཀེཝལཾ ཨེཀཱཀཱིབྷཱཝོ, ཨཐ ཁོ པཋམཛ྄ཛྷཱནཱདི ནེཀྑམྨཡོགཏོཏི ཨཱཧ ‘‘ནེཀྑམྨཱབྷིརཏཱན’’ནྟི། ཙིཏྟཝིཝེཀོཏི ཀིལེསསངྒཎིཀཾ པཧཱཡ ཏཏོ ཙིཏྟསྶ ཝིཝིཏྟཏཱ། སཱ པན ཛྷཱནཝིམོཀྑཱདཱིནཾ ཝསེན ཧོཏཱིཏི ཨཱཧ ‘‘པརིསུདྡྷཙིཏྟཱནཾ པརམཝོདཱནཔྤཏྟཱན’’ནྟི། ཨུཔདྷིཝིཝེཀོཏི ནིབྦཱནཾ། ཏདདྷིགམེན ཧི པུགྒལསྶ ནིརུཔདྷིཏཱ། ཏེནཱཧ ‘‘ནིརུཔདྷཱིནཾ པུགྒལཱན’’ནྟི, ཝིསངྑཱརགཏཱནཾ ཨདྷིགཏནིབྦཱནཱནཾ, ཕལསམཱཔཏྟིསམངྒཱིནཉྩཱཏི ཨཏྠོ། སུཏམྤི ཨཝསྶཡཊྛེནེཝ ཨཱཝུདྷཾ ཝུཏྟནྟི ཨཱཧ ‘‘ཨཡམྤཱི’’ཏི། ཏཐཱ ཧི ཝུཏྟཾ ‘‘ཏཉྷི ནིསྶཱཡཱ’’ཏི། ཀཱམཉྩེཏྠ སུཏཔཝིཝེཀཱཔི པཉྙཱཝསེནེཝ ཡཐཱདྷིཔྤེཏཨཱཝུདྷཏྟསཱདྷཀཱ , པཉྙཱ པན སུཏེན, ཨེཀཙྩཔཝིཝེཀེན ཝཱ ཝིནཱཔི ཨིདྷཱདྷིཔྤེཏཨཱཝུདྷཏྟསཱདྷནཱིཏི ཏཏོ པཉྙཱ སཱམཏྠིཡདསྶནཏྠཾ ཝིསུཾ ཨཱཝུདྷབྷཱཝེན ཝུཏྟཱ། ཏེནཱཧ ‘‘ཡསྶ སཱ ཨཏྠི, སོ ན ཀུཏོཙཱི’’ཏིཨཱདི།
Vivekaṭṭhakāyānanti gaṇasaṅgaṇikaṃ vajjetvā tato apakaḍḍhitakāyānaṃ. Svāyaṃ kāyaviveko na kevalaṃ ekākībhāvo, atha kho paṭhamajjhānādi nekkhammayogatoti āha ‘‘nekkhammābhiratāna’’nti. Cittavivekoti kilesasaṅgaṇikaṃ pahāya tato cittassa vivittatā. Sā pana jhānavimokkhādīnaṃ vasena hotīti āha ‘‘parisuddhacittānaṃ paramavodānappattāna’’nti. Upadhivivekoti nibbānaṃ. Tadadhigamena hi puggalassa nirupadhitā. Tenāha ‘‘nirupadhīnaṃ puggalāna’’nti, visaṅkhāragatānaṃ adhigatanibbānānaṃ, phalasamāpattisamaṅgīnañcāti attho. Sutampi avassayaṭṭheneva āvudhaṃ vuttanti āha ‘‘ayampī’’ti. Tathā hi vuttaṃ ‘‘tañhi nissāyā’’ti. Kāmañcettha sutapavivekāpi paññāvaseneva yathādhippetaāvudhattasādhakā , paññā pana sutena, ekaccapavivekena vā vināpi idhādhippetaāvudhattasādhanīti tato paññā sāmatthiyadassanatthaṃ visuṃ āvudhabhāvena vuttā. Tenāha ‘‘yassa sā atthi, so na kutocī’’tiādi.
ནཱཉྙཱཏཾ ཨཝིདིཏཾ དྷམྨནྟི ཨནམཏགྒེ སཾསཱརཝཊྚེ ན ཨཉྙཱཏཾ ཨཝིདིཏཾ ཨམཏདྷམྨཾ, ཙཏུསཙྩདྷམྨམེཝ ཝཱ ཛཱནིསྶཱམཱིཏི པཊིཔནྣསྶ ཨིམིནཱ པུབྦཱབྷོགེན ཨུཔྤནྣཾ ཨིནྡྲིཡཾ། ཡཾ པཱལི༹ཡཾ སངྒཧཝཱརེ ‘‘ནཝ ཨིནྡྲིཡཱནི ཧོནྟཱི’’ཏི ཝུཏྟཾ, ཏཾ པུབྦཱབྷོགསིདྡྷཾ པཝཏྟིཨཱཀཱརཝིསེསཾ དཱིཔེཏུཾ ཝུཏྟཾ, ཨཏྠཏོ པན མགྒསམྨཱདིཊྛི ཨེཝ སཱཏི ཨཱཧ ‘‘སོཏཱཔཏྟིམགྒཉཱཎསྶེཏཾ ཨདྷིཝཙན’’ནྟི། ཨཉྙིནྡྲིཡནྟི ཨཱཛཱནནཀཨིནྡྲིཡཾ, པཋམམགྒེན ཉཱཏམརིཡཱདཾ ཨནཏིཀྐམིཏྭཱ ཏེསཾཡེཝ ཏེན མགྒེན ཉཱཏཱནཾ ཙཏུསཙྩདྷམྨཱནཾ ཛཱནནཀཨིནྡྲིཡནྟི ཝུཏྟཾ ཧོཏི། ཏེནཱཧ ‘‘ཨཉྙཱབྷཱུཏཾ ཨཱཛཱནནབྷཱུཏཾ ཨིནྡྲིཡ’’ནྟི། ཨཱཛཱནཱཏཱིཏི ཨཉྙོ, ཨཉྙསྶ བྷཱུཏཾ, ཨཱཛཱནནཝསེན ཝཱ བྷཱུཏནྟི ཨཉྙབྷཱུཏཾ། ཨཉྙཱཏཱཝཱིསཱུཏི ཛཱནིཏབྦཾ ཙཏུཨརིཡསཙྩཾ ཨཱཛཱནིཏྭཱ ཋིཏེསུ། ཏེནཱཧ ‘‘ཛཱནནཀིཙྩཔརིཡོསཱནཔྤཏྟེསཱུ’’ཏི, པརིཉྙཱདིབྷེདསྶ ཛཱནནཀིཙྩསྶ པརིནིཊྛཱནཔྤཏྟེསུ།
Nāññātaṃ aviditaṃ dhammanti anamatagge saṃsāravaṭṭe na aññātaṃ aviditaṃ amatadhammaṃ, catusaccadhammameva vā jānissāmīti paṭipannassa iminā pubbābhogena uppannaṃ indriyaṃ. Yaṃ pāḷiyaṃ saṅgahavāre ‘‘nava indriyāni hontī’’ti vuttaṃ, taṃ pubbābhogasiddhaṃ pavattiākāravisesaṃ dīpetuṃ vuttaṃ, atthato pana maggasammādiṭṭhi eva sāti āha ‘‘sotāpattimaggañāṇassetaṃ adhivacana’’nti. Aññindriyanti ājānanakaindriyaṃ, paṭhamamaggena ñātamariyādaṃ anatikkamitvā tesaṃyeva tena maggena ñātānaṃ catusaccadhammānaṃ jānanakaindriyanti vuttaṃ hoti. Tenāha ‘‘aññābhūtaṃ ājānanabhūtaṃ indriya’’nti. Ājānātīti añño, aññassa bhūtaṃ, ājānanavasena vā bhūtanti aññabhūtaṃ.Aññātāvīsūti jānitabbaṃ catuariyasaccaṃ ājānitvā ṭhitesu. Tenāha ‘‘jānanakiccapariyosānappattesū’’ti, pariññādibhedassa jānanakiccassa pariniṭṭhānappattesu.
མཾསཙཀྑུ ཙཀྑུཔསཱདོཏི མཾསཙཀྑུ ནཱམ ཙཏསྶོ དྷཱཏུཡོ, ཝཎྞོ, གནྡྷོ, རསོ, ཨོཛཱ, སམྦྷཝོ, སཎྛཱནཾ, ཛཱིཝིཏཾ, བྷཱཝོ, ཀཱཡཔྤསཱདོ, ཙཀྑུཔསཱདོཏི ཨེཝཾ ཙུདྡསསམྦྷཱརོ མཾསཔིཎྜོ།
Maṃsacakkhu cakkhupasādoti maṃsacakkhu nāma catasso dhātuyo, vaṇṇo, gandho, raso, ojā, sambhavo, saṇṭhānaṃ, jīvitaṃ, bhāvo, kāyappasādo, cakkhupasādoti evaṃ cuddasasambhāro maṃsapiṇḍo.
ཀསིཎཱལོཀཾ ཝཌྜྷེཏྭཱ ཏཏྠ རཱུཔདསྶནཏོ ‘‘དིབྦཙཀྑུ ཨཱལོཀནིསྶིཏཾ ཉཱཎ’’ནྟི ཝུཏྟཾ། དིབྦཙཀྑུཔཉྙཱཝིནིམུཏྟཱ ཨེཝ ལོཀིཡཔཉྙཱ པཉྙཱཙཀྑཱུཏི ཨཡམཏྠོ ཨཝུཏྟསིདྡྷོ དིབྦཙཀྑུསྶ ཝིསུཾ གཧིཏཏྟཱཏི ཝུཏྟཾ ‘‘པཉྙཱཙཀྑུ ལོཀིཡལོཀུཏྟརཔཉྙཱ’’ཏི།
Kasiṇālokaṃ vaḍḍhetvā tattha rūpadassanato ‘‘dibbacakkhu ālokanissitaṃ ñāṇa’’nti vuttaṃ. Dibbacakkhupaññāvinimuttā eva lokiyapaññā paññācakkhūti ayamattho avuttasiddho dibbacakkhussa visuṃ gahitattāti vuttaṃ ‘‘paññācakkhu lokiyalokuttarapaññā’’ti.
ཨདྷིཀཾ ཝིསིཊྛཾ སཱིལནྟི ཨདྷིསཱིལཾ། སིཀྑིཏབྦཏོཏི ཨཱསེཝིཏབྦཏོ། ཨདྷིསཱིལཾ ནཱམ ཨནཝསེསཀཱཡིཀཝཱཙསིཀསཾཝརབྷཱཝཏོ, མགྒསཱིལསྶ པདཊྛཱནབྷཱཝཏོ ཙ། ཨདྷིཙིཏྟཾ མགྒསམཱདྷིསྶ ཨདྷིཊྛཱནབྷཱཝཏོ། ཨདྷིཔཉྙཱ མགྒཔཉྙཱཡ ཨདྷིཊྛཱནབྷཱཝཏོ། ཨིདཱནི ནེསཾ ཨདྷིསཱིལཱདིབྷཱཝཾ ཀཱརཎེན པཊིཔཱདེཏུཾ ‘‘ཨནུཔྤནྣེཔི ཧཱི’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཏཏྠ ཨནུཔྤནྣེཏི ཨཔྤཝཏྟེ། ཨདྷིསཱིལམེཝ ནིབྦཱནཱདྷིགམསྶ པཙྩཡབྷཱཝཏོ། སམཱཔནྣཱཏི ཨེཏྠ ‘‘ནིབྦཱནཾ པཏྠཡནྟེནཱ’’ཏི པདཾ ཨཱནེཏྭཱ སམྦནྡྷིཏབྦཾ།
Adhikaṃ visiṭṭhaṃ sīlanti adhisīlaṃ. Sikkhitabbatoti āsevitabbato. Adhisīlaṃ nāma anavasesakāyikavācasikasaṃvarabhāvato, maggasīlassa padaṭṭhānabhāvato ca. Adhicittaṃ maggasamādhissa adhiṭṭhānabhāvato. Adhipaññā maggapaññāya adhiṭṭhānabhāvato. Idāni nesaṃ adhisīlādibhāvaṃ kāraṇena paṭipādetuṃ ‘‘anuppannepi hī’’tiādi vuttaṃ. Tattha anuppanneti appavatte. Adhisīlameva nibbānādhigamassa paccayabhāvato. Samāpannāti ettha ‘‘nibbānaṃ patthayantenā’’ti padaṃ ānetvā sambandhitabbaṃ.
‘‘ཀལྱཱཎཀཱརཱི ཀལྱཱཎཾ, པཱཔཀཱརཱི ཙ པཱཔཀཾ།
‘‘Kalyāṇakārī kalyāṇaṃ, pāpakārī ca pāpakaṃ;
ཨནུབྷོཏི དྭཡམྤེཏུཾ, ཨནུབནྡྷཉྷི ཀཱརཀ’’ནྟི༎ (སཾ॰ ནི॰ ༡.༢༥༦)།
Anubhoti dvayampetuṃ, anubandhañhi kāraka’’nti. (saṃ. ni. 1.256);
ཨེཝཾ ཨཏཱིཏེ, ཨནཱགཏེ ཙ ཝཊྚམཱུལཀདུཀྑསལླཀྑཎཝསེན སཾཝེགཝཏྠུཏཱཡ ཝིམུཏྟིཨཱཀངྑཱཡ པཙྩཡབྷཱུཏཱ ཀམྨསྶཀཏཱཔཉྙཱ ཨདྷིཔཉྙཱ’’ཏི ཝདནྟི། ལོཀིཡསཱིལཱདཱིནཾ ཨདྷིསཱིལཱདིབྷཱཝོ པརིཡཱཡེནཱཏི ནིཔྤརིཡཱཡམེཝ ཏཾ དསྶེཏུཾ ‘‘སབྦཾ ཝཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ།
Evaṃ atīte, anāgate ca vaṭṭamūlakadukkhasallakkhaṇavasena saṃvegavatthutāya vimuttiākaṅkhāya paccayabhūtā kammassakatāpaññā adhipaññā’’ti vadanti. Lokiyasīlādīnaṃ adhisīlādibhāvo pariyāyenāti nippariyāyameva taṃ dassetuṃ ‘‘sabbaṃ vā’’tiādi vuttaṃ.
པཉྩདྭཱརིཀཀཱཡོཏི པཉྩདྭཱརེསུ ཀཱཡོ ཕསྶཱདིདྷམྨསམཱུཧོ། ཀཱཡོ ཙ སོ བྷཱཝིཏབྷཱཝེན བྷཱཝནཱ ཙཱཏི ཀཱཡབྷཱཝནཱ ནཱམ། ཡསྨཱ ཁཱིཎཱསཝཱནཾ ཨགྒམགྒཱདྷིགམནེན སབྦསཾཀིལེསཱ པཧཱིནཱཏི པཧཱིནཀཱལཏོ པཊྛཱཡ སབྦསོ ཨཱསེཝནཱབྷཱཝཏོ ནཏྠི ཏེསཾ བྷཱཝིནིཡཱཔི ཙཀྑུསོཏཝིཉྙེཡྻཱ དྷམྨཱ, པགེཝ ཀཱལ༹ཀཱ, ཏསྨཱ པཉྩདྭཱརིཀཀཱཡོ སུབྷཱཝིཏོ ཨེཝ ཧོཏི། ཏེན ཝུཏྟཾ ‘‘ཁཱིཎཱསཝསྶ ཧི…པེ॰… སུབྷཱཝིཏོ ཧོཏཱི’’ཏི། ན ཨཉྙེསཾ ཝིཡ དུབྦལཱ དུབྦལབྷཱཝཀརཱནཾ ཀིལེསཱནཾ སབྦསོ པཧཱིནཏྟཱ།
Pañcadvārikakāyoti pañcadvāresu kāyo phassādidhammasamūho. Kāyo ca so bhāvitabhāvena bhāvanā cāti kāyabhāvanā nāma. Yasmā khīṇāsavānaṃ aggamaggādhigamanena sabbasaṃkilesā pahīnāti pahīnakālato paṭṭhāya sabbaso āsevanābhāvato natthi tesaṃ bhāviniyāpi cakkhusotaviññeyyā dhammā, pageva kāḷakā, tasmā pañcadvārikakāyo subhāvito eva hoti. Tena vuttaṃ ‘‘khīṇāsavassa hi…pe… subhāvito hotī’’ti. Na aññesaṃ viya dubbalā dubbalabhāvakarānaṃ kilesānaṃ sabbaso pahīnattā.
ཝིཔསྶནཱ དསྶནཱནུཏྟརིཡཾ ཨནིཙྩཱནུཔསྶནཱདིཝསེན སངྑཱརཱནཾ སམྨདེཝ དསྶནཏོ། མགྒོ པཊིཔདཱནུཏྟརིཡཾ ཏདུཏྟརིཔཊིཔདཱཡ ཨབྷཱཝཏོ། ཕལཾ ཝིམུཏྟཱནུཏྟརིཡཾ ཨཀུཔྤབྷཱཝཏོ། ཕལཾ ཝཱ དསྶནཱནུཏྟརིཡཾ དིཝསམྤི ནིབྦཱནཾ པཙྩཀྑཏོ དིསྭཱ པཝཏྟནཏོ། ནིབྦཱནཾ ཝིམུཏྟཱནུཏྟརིཡཾ སབྦསངྑཏཝིནིསྶཊཏྟཱ། དསྶན-སདྡཾ ཀམྨསཱདྷནཾ གཧེཏྭཱ ནིབྦཱནསྶ དསྶནཱནུཏྟརིཡཏཱ ཝུཏྟཱཏི དསྶེནྟོ ‘‘ཏཏོ ཨུཏྟརཉྷི དཊྛབྦཾ ནཱམ ནཏྠཱི’’ཏི ཨཱཧ། ནཏྠི ཨིཏོ ཨུཏྟརནྟི ཨནུཏྟརཾ, ཨནུཏྟརམེཝ ཨནུཏྟརིཡནྟི ཨཱཧ ‘‘ཨུཏྟམཾ ཛེཊྛཀ’’ནྟི།
Vipassanā dassanānuttariyaṃ aniccānupassanādivasena saṅkhārānaṃ sammadeva dassanato. Maggo paṭipadānuttariyaṃ taduttaripaṭipadāya abhāvato. Phalaṃ vimuttānuttariyaṃ akuppabhāvato. Phalaṃ vā dassanānuttariyaṃ divasampi nibbānaṃ paccakkhato disvā pavattanato. Nibbānaṃ vimuttānuttariyaṃ sabbasaṅkhatavinissaṭattā. Dassana-saddaṃ kammasādhanaṃ gahetvā nibbānassa dassanānuttariyatā vuttāti dassento ‘‘tato uttarañhi daṭṭhabbaṃ nāma natthī’’ti āha. Natthi ito uttaranti anuttaraṃ, anuttarameva anuttariyanti āha ‘‘uttamaṃ jeṭṭhaka’’nti.
སེསོཏི ཝུཏྟཱཝསེསོ པཉྩཀནཡེན, ཙཏུཀྐནཡེན ཙ ཏིཝིདྷོ སམཱདྷི, ཨིམིནཱ ཨེཝ ཙ སམཱདྷིཏྟཡཱཔདེསེན སུཏྟནྟེསུཔི པཉྩཀནཡོ ཨཱགཏོ ཨེཝཱཏི ཝེདིཏབྦཾ། ཏཏྠ ཡཾ ཝཏྟབྦཾ, ཏཾ པརམཏྠམཉྫཱུསཱཡཾ ཝིསུདྡྷིམགྒསཾཝཎྞནཱཡཾ (ཝིསུདྡྷི॰ ཊཱི॰ ༡.༣༨) ཝུཏྟམེཝ, ཏསྨཱ ཏཏྠ ཝུཏྟནཡེནེཝ ཝེདིཏབྦཾ།
Sesoti vuttāvaseso pañcakanayena, catukkanayena ca tividho samādhi, iminā eva ca samādhittayāpadesena suttantesupi pañcakanayo āgato evāti veditabbaṃ. Tattha yaṃ vattabbaṃ, taṃ paramatthamañjūsāyaṃ visuddhimaggasaṃvaṇṇanāyaṃ (visuddhi. ṭī. 1.38) vuttameva, tasmā tattha vuttanayeneva veditabbaṃ.
ཨཱགཙྪཏི ནཱམཾ ཨེཏསྨཱཏི ཨཱགམནཾ, ཏཏོ ཨཱགམནཏོ། སགུཎཏོཏི སརསཏོ། ཨཱརམྨཎཏོཏི ཨཱརམྨཎདྷམྨཏོ། ཨནཏྟཏོ ཨབྷིནིཝིསིཏྭཱཏི ‘‘སབྦེ སངྑཱརཱ ཨནཏྟཱ’’ཏི ཝིཔསྶནཾ པཊྛཔེཏྭཱ། ཨནཏྟཏོ དིསྭཱཏི པཋམཾ སངྑཱརཱནཾ ‘‘ཨནཏྟཱ’’ཏི ཨནཏྟལཀྑཎཾ པཊིཝིཛ྄ཛྷིཏྭཱ། ཨནཏྟཏོ ཝུཊྛཱཏཱིཏི ཝུཊྛཱནགཱམིནིཝིཔསྶནཱཡ ཨནཏྟཱཀཱརཏོ པཝཏྟཱཡ མགྒཝུཊྛཱནཾ པཱཔུཎཱཏི། ཨསུཉྙཏཏྟཀཱརཀཱནཾ ཀིལེསཱནཾ ཨབྷཱཝཱཏི ཨཏྟཱབྷིནིཝེསཔཙྩཡཱནཾ དིཊྛེཀཊྛཱནཾ ཀིལེསཱནཾ ཝིཀྑམྦྷནཏོ ཝིཔསྶནཱ སུཉྙཏཱ ནཱམ ཨཏྟསུཉྙཏཱཡ ཡཱཐཱཝཏོ གཧཎཏོ། ནནུ ཨེཝཾ ཝིཔསྶནཱཡ སགུཎཏོ སུཉྙཏཱ, ན ཨཱགམནཏོཏི ནིཔྤརིཡཱཡཏོ ནཏྠཱིཏི? སཙྩམེཏཾ ནཱམལཱབྷེ, ན པན ནཱམདཱནེཏི ནཱཡཾ དོསོ། ཨཐ ཝཱ སུཏྟནྟཀཐཱ ནཱམ པརིཡཱཡཀཐཱ, ན ཨབྷིདྷམྨཀཐཱ ཝིཡ ནིཔྤརིཡཱཡཱཏི བྷིཡྻོཔི ན ཀོཙི དོསོ།
Āgacchati nāmaṃ etasmāti āgamanaṃ, tato āgamanato.Saguṇatoti sarasato. Ārammaṇatoti ārammaṇadhammato. Anattato abhinivisitvāti ‘‘sabbe saṅkhārā anattā’’ti vipassanaṃ paṭṭhapetvā. Anattato disvāti paṭhamaṃ saṅkhārānaṃ ‘‘anattā’’ti anattalakkhaṇaṃ paṭivijjhitvā. Anattato vuṭṭhātīti vuṭṭhānagāminivipassanāya anattākārato pavattāya maggavuṭṭhānaṃ pāpuṇāti. Asuññatattakārakānaṃ kilesānaṃabhāvāti attābhinivesapaccayānaṃ diṭṭhekaṭṭhānaṃ kilesānaṃ vikkhambhanato vipassanā suññatā nāma attasuññatāya yāthāvato gahaṇato. Nanu evaṃ vipassanāya saguṇato suññatā, na āgamanatoti nippariyāyato natthīti? Saccametaṃ nāmalābhe, na pana nāmadāneti nāyaṃ doso. Atha vā suttantakathā nāma pariyāyakathā, na abhidhammakathā viya nippariyāyāti bhiyyopi na koci doso.
ཡསྨཱ སགུཎཏོ, ཨཱརམྨཎཏོ ཙ ནཱམལཱབྷེ སངྐརོ ཧོཏི ཨེཀསྶེཝ ནཱམནྟརལཱབྷསམྦྷཝཏོ། ཨཱགམནཏོ པན ནཱམལཱབྷེ སངྐརོ ནཏྠི ནཱམནྟརལཱབྷཱབྷཱཝཏོ, ཨསམྦྷཝཏོ ཙ, ཏསྨཱ ‘‘ཨཔརོ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ནིམིཏྟཀཱརཀཀིལེསཱབྷཱཝཱཏི ནིཙྩནིམིཏྟཱདིགྒཱཧཀཔཙྩཡཱནཾ ཀིལེསཱནཾ ཝིཀྑམྦྷནཏོ། ཀཱམཉྩཱཡཾ ཝིཔསྶནཱ ནིཙྩནིམིཏྟཱདིཾ ཨུགྒྷཱཊེནྟཱི པཝཏྟཏི, སངྑཱརནིམིཏྟསྶ པན ཨཝིསྶཛྫནཏོ ན ནིཔྤརིཡཱཡཏོ ཨནིམིཏྟནཱམཾ ལབྷཏཱིཏི། པརིཡཱཡེན པནེཏཾ ཝུཏྟཾ། ཏཐཱ ཧི ནིཔྤརིཡཱཡདེསནཏྟཱ ཨབྷིདྷམྨེ མགྒསྶ ཨནིམིཏྟནཱམཾ ཨུདྡྷཊཾ། སུཏྟེ ཙ –
Yasmā saguṇato, ārammaṇato ca nāmalābhe saṅkaro hoti ekasseva nāmantaralābhasambhavato. Āgamanato pana nāmalābhe saṅkaro natthi nāmantaralābhābhāvato, asambhavato ca, tasmā ‘‘aparo’’tiādi vuttaṃ. Nimittakārakakilesābhāvāti niccanimittādiggāhakapaccayānaṃ kilesānaṃ vikkhambhanato. Kāmañcāyaṃ vipassanā niccanimittādiṃ ugghāṭentī pavattati, saṅkhāranimittassa pana avissajjanato na nippariyāyato animittanāmaṃ labhatīti. Pariyāyena panetaṃ vuttaṃ. Tathā hi nippariyāyadesanattā abhidhamme maggassa animittanāmaṃ uddhaṭaṃ. Sutte ca –
‘‘ཨནིམིཏྟཉྩ བྷཱཝེཧི, མཱནཱནུསཡམུཛྫཧ།
‘‘Animittañca bhāvehi, mānānusayamujjaha;
ཏཏོ མཱནཱབྷིསམཡཱ, ཨུཔསནྟོ ཙརིསྶསཱི’’ཏི༎ (སུ॰ ནི॰ ༣༤༤; སཾ॰ ནི॰ ༡.༢༡༢)།
Tato mānābhisamayā, upasanto carissasī’’ti. (su. ni. 344; saṃ. ni. 1.212);
ཨནིམིཏྟཔརིཡཱཡོ ཨཱགཏོ། པཎིདྷིཀཱརཀཀིལེསཱབྷཱཝཱཏི སུཁཔཎིདྷིཨཱདིཔཙྩཡཱནཾ ཀིལེསཱནཾ ཝིཀྑམྦྷནཏོ།
Animittapariyāyo āgato. Paṇidhikārakakilesābhāvāti sukhapaṇidhiādipaccayānaṃ kilesānaṃ vikkhambhanato.
རཱགཱདཱིཧི སུཉྙཏྟཱཏི སམུཙྪེདཝསེན པཛཧནཏོ རཱགཱདཱིཧི ཝིཝིཏྟཏྟཱ། རཱགཱདཡོ ཨེཝ རཱགནིམིཏྟཱདཱིནི། པུརིམུཔྤནྣཱ ཧི རཱགཱདཡོ པརཏོ ཨུཔྤཛྫནཀརཱགཱདཱིནཾ ཀཱརཎཾ ཧོཏི། རཱགཱདཡོ ཨེཝ ཏཐཱ པཎིདྷཱནསྶ པཙྩཡབྷཱཝཏོ རཱགཔཎིདྷིཨཱདཡོ། ནིབྦཱནཾ ཝིསངྑཱརབྷཱཝེནེཝ སབྦསངྑཱརཝིནིསྶཊཏྟཱ རཱགཱདཱིཧི སུཉྙཾ, རཱགཱདིནིམིཏྟཔཎིདྷིཝིརཧིཏཉྩཱཏི དཊྛབྦཾ། ཨེཏྠ ཙ སངྑཱརུཔེཀྑཱ སཱནུལོམཱ ཝུཊྛཱནགཱམིནིཝིཔསྶནཱ, སཱ སུཉྙཏོ ཝིཔསྶནྟཱི ‘‘སུཉྙཏཱ’’ཏི ཝུཙྩཏི, དུཀྑཏོ པསྶནྟཱི ཏཎྷཱཔཎིདྷིསོསནཏོ ‘‘ཨཔྤཎིཧིཏཱ’’ཏི། སཱ མགྒཱདྷིགམཱཡ ཨཱགམནཔཊིཔདཱཋཱནེ ཋཏྭཱ མགྒསྶ ‘‘སུཉྙཏཾ ཨནིམིཏྟཾ ཨཔྤཎིཧིཏ’’ནྟི ནཱམཾ དེཏི། ཨཱགམནཏོ ཙ ནཱམེ ལདྡྷེ སགུཎཏོ ཙ ཨཱརམྨཎཏོ ཙ ནཱམཾ སིདྡྷམེཝ ཧོཏི, ན པན སགུཎཱརམྨཎེཧི ནཱམལཱབྷེ སབྦཏྠ ཨཱགམནཏོ ནཱམཾ སིདྡྷཾ ཧོཏཱིཏི པརིཔུཎྞནཱམསིདྡྷིཧེཏུཏྟཱ, ‘‘སགུཎཱརམྨཎེཧི སབྦེསམྤི ནཱམཏྟཡཡོགོ, ན ཨཱགམནཏོ’’ཏི ཝཝཏྠཱནཀརཏྟཱ ཙ ནིཔྤརིཡཱཡཏོ ཨཱགམནཏོཝ ནཱམལཱབྷོ པདྷཱནཾ, ན ཨིཏརེཧི, པརིཡཱཡཏོ པན ཏིདྷཱ ནཱམལཱབྷོ ཨིཙྪིཏབྦོཏི ཨཊྛཀཐཱཡཾ ‘‘ཏིཝིདྷཱ ཀཐཱ’’ཏིཨཱདིནཱ ཨཡཾ ཝིཙཱརོ ཀཏོཏི དཊྛབྦཾ།
Rāgādīhi suññattāti samucchedavasena pajahanato rāgādīhi vivittattā. Rāgādayo eva rāganimittādīni. Purimuppannā hi rāgādayo parato uppajjanakarāgādīnaṃ kāraṇaṃ hoti. Rāgādayo eva tathā paṇidhānassa paccayabhāvato rāgapaṇidhiādayo. Nibbānaṃ visaṅkhārabhāveneva sabbasaṅkhāravinissaṭattā rāgādīhi suññaṃ, rāgādinimittapaṇidhivirahitañcāti daṭṭhabbaṃ. Ettha ca saṅkhārupekkhā sānulomā vuṭṭhānagāminivipassanā, sā suññato vipassantī ‘‘suññatā’’ti vuccati, dukkhato passantī taṇhāpaṇidhisosanato ‘‘appaṇihitā’’ti. Sā maggādhigamāya āgamanapaṭipadāṭhāne ṭhatvā maggassa ‘‘suññataṃ animittaṃ appaṇihita’’nti nāmaṃ deti. Āgamanato ca nāme laddhe saguṇato ca ārammaṇato ca nāmaṃ siddhameva hoti, na pana saguṇārammaṇehi nāmalābhe sabbattha āgamanato nāmaṃ siddhaṃ hotīti paripuṇṇanāmasiddhihetuttā, ‘‘saguṇārammaṇehi sabbesampi nāmattayayogo, na āgamanato’’ti vavatthānakarattā ca nippariyāyato āgamanatova nāmalābho padhānaṃ, na itarehi, pariyāyato pana tidhā nāmalābho icchitabboti aṭṭhakathāyaṃ ‘‘tividhā kathā’’tiādinā ayaṃ vicāro katoti daṭṭhabbaṃ.
སུཙིབྷཱཝོཏི ཀིལེསཱསུཙིཝིགམེན སུདྡྷབྷཱཝོ ཨསཾཀིལིཊྛབྷཱཝོ། ཏེནཱཧ ‘‘ཏིཎྞཾ སུཙརིཏཱནཾ ཝསེན ཝེདིཏབྦོ’’ཏི།
Sucibhāvoti kilesāsucivigamena suddhabhāvo asaṃkiliṭṭhabhāvo. Tenāha ‘‘tiṇṇaṃ sucaritānaṃ vasena veditabbo’’ti.
མུནིནོ ཨེཏཱནཱིཏི མོནེཡྻཱནི། ཡེཧི དྷམྨེཧི ཨུབྷཡཧིཏམུནནཏོ མུནི ནཱམ ཧོཏི, ཏེ ཨེཝཾ ཝུཏྟཱཏི ཨཱཧ ‘‘མུནིབྷཱཝཀརཱ མོནེཡྻཔཊིཔདཱ དྷམྨཱ’’ཏི། ཏཏྠ ཡསྨཱ ཀཱཡེན ཨཀཏྟབྦསྶ ཨཀརཎཾ, ཀཏྟབྦསྶ ཙ ཀརཎཾ, ‘‘ཨཏྠི ཨིམསྨིཾ ཀཱཡེ ཀེསཱ’’ཏིཨཱདིནཱ (དཱི॰ ནི॰ ༢.༣༧༧; མ॰ ནི॰ ༡.༡༡༠; ༣.༡༥༣; ཨ॰ ནི॰ ༦.༢༩; ༡༠.༦༠; ཝིབྷ॰ ༣༥༦; ཁུ॰ པཱ॰ ༣.༡; ནེཏྟི॰ ༤༧) ཀཱཡསངྑཱཏསྶ ཨཱརམྨཎསྶ ཛཱནནཾ, ཀཱཡསྶ ཙ སམུདཡཏོ ཨཏྠངྒམཏོ ཨསྶཱདཏོ ཨཱདཱིནཝཏོ ནིསྶརཎཏོ ཙ ཡཱཐཱཝཏོ པརིཛཱནནཾ, ཏཐཱ པརིཛཱནནཝསེན པཝཏྟོ ཝིཔསྶནཱམགྒོ, ཏེན ཙ ཀཱཡེ ཚནྡརཱགསྶ པཛཧནཾ, ཀཱཡསངྑཱརཾ ནིརོདྷེཏྭཱ པཏྟབྦསམཱཔཏྟི ཙཱཏི སབྦེ ཨེཏེ ཀཱཡམུཁེན པཝཏྟཱ མོནེཡྻཔཊིཔདཱ དྷམྨཱ ཀཱཡམོནེཡྻཾ ནཱམ། ཏསྨཱ ཏམཏྠཾ དསྶེཏུཾ ‘‘ཏིཝིདྷཀཱཡདུཙྩརིཏསྶ པཧཱན’’ནྟིཨཱདིནཱ པཱལི༹ ཨཱགཏཱ། སེསདྭཡེཔི ཨེསེཝ ནཡོ། ཏཏྠ ཙོཔནཝཱཙཉྩེཝ སདྡཝཱཙཉྩ ཨཱརབྦྷ པཝཏྟཱ པཉྙཱ ཝཱཙཱརམྨཎེ ཉཱཎཾ། ཏསྶ ཝཱཙཱཡ སམུདཡཱདིཏོ པརིཛཱནནཾ ཝཱཙཱཔརིཉྙཱ། ཨེཀཱསཱིཏིཝིདྷཾ ལོཀིཡཙིཏྟཾ ཨཱརབྦྷ པཝཏྟཉཱཎཾ མནཱརམྨཎེ ཉཱཎཾ། ཏསྶ སམུདཡཱདིཏོ པརིཛཱནནཾ མནོཔརིཉྙཱཏི ཨཡམེཝ ཝིསེསོ།
Munino etānīti moneyyāni. Yehi dhammehi ubhayahitamunanato muni nāma hoti, te evaṃ vuttāti āha ‘‘munibhāvakarā moneyyapaṭipadā dhammā’’ti. Tattha yasmā kāyena akattabbassa akaraṇaṃ, kattabbassa ca karaṇaṃ, ‘‘atthi imasmiṃ kāye kesā’’tiādinā (dī. ni. 2.377; ma. ni. 1.110; 3.153; a. ni. 6.29; 10.60; vibha. 356; khu. pā. 3.1; netti. 47) kāyasaṅkhātassa ārammaṇassa jānanaṃ, kāyassa ca samudayato atthaṅgamato assādato ādīnavato nissaraṇato ca yāthāvato parijānanaṃ, tathā parijānanavasena pavatto vipassanāmaggo, tena ca kāye chandarāgassa pajahanaṃ, kāyasaṅkhāraṃ nirodhetvā pattabbasamāpatti cāti sabbe ete kāyamukhena pavattā moneyyapaṭipadā dhammā kāyamoneyyaṃ nāma. Tasmā tamatthaṃ dassetuṃ ‘‘tividhakāyaduccaritassa pahāna’’ntiādinā pāḷi āgatā. Sesadvayepi eseva nayo. Tattha copanavācañceva saddavācañca ārabbha pavattā paññā vācārammaṇe ñāṇaṃ. Tassa vācāya samudayādito parijānanaṃ vācāpariññā. Ekāsītividhaṃ lokiyacittaṃ ārabbha pavattañāṇaṃ manārammaṇe ñāṇaṃ. Tassa samudayādito parijānanaṃ manopariññāti ayameva viseso.
ཨཡནྟི ཨིཏོ སམྤཏྟིཡོཏི ཨཱཡོ, ཀུསལཱནཾ དྷམྨཱནཾ ཨབྷིབུདྡྷཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ཨཱཡོཏི ཝུཌྜྷཱི’’ཏི། ཨཔེནྟི སམྤཏྟིཡོ ཨེཏེནཱཏི ཨཔཱཡོ, ཀུསལཱནཾ དྷམྨཱནཾ ཧཱནཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ཨཔཱཡོཏི ཨཝུཌྜྷཱི’’ཏི། ཏསྶ ཏསྶཱཏི ཨཱཡསྶ ཙ ཨཔཱཡསྶ ཙ། ཀཱརཎཾ ཨུཔཱཡོ ཨུཔེཏི ཨུཔགཙྪཏི ཨེཏེན ཨཱཡོ, ཨཔཱཡོ ཙཱཏི། ཏཏྠ དུཝིདྷཱ ཝུཌྜྷི ཨནཏྠཧཱནིཏོ, ཨཏྠུཔྤཏྟིཏོ ཙ, ཏཐཱ ཨཝུཌྜྷི ཨཏྠཧཱནིཏོ, ཨནཏྠུཔྤཏྟིཏོ ཙ། ཏེསཾ པཛཱནནཱཏི ཏེསཾ ཨཱཡཱཔཱཡསཉྙིཏཱནཾ ཡཐཱཝུཏྟཔྤབྷེདཱནཾ ཝུཌྜྷིཨཝུཌྜྷཱིནཾ ཡཱཐཱཝཏོ པཛཱནནཱ། ཀོསལླཾ ཀུསལཏཱ ནིཔུཎཏཱ། ཏདུབྷཡམྤི པཱལི༹ཝསེནེཝ དསྶེཏུཾ ‘‘ཝུཏྟཉྷེཏ’’ནྟིཨཱདི ཝུཏྟཾ།
Ayanti ito sampattiyoti āyo, kusalānaṃ dhammānaṃ abhibuddhīti āha ‘‘āyoti vuḍḍhī’’ti. Apenti sampattiyo etenāti apāyo, kusalānaṃ dhammānaṃ hānīti āha ‘‘apāyoti avuḍḍhī’’ti. Tassa tassāti āyassa ca apāyassa ca. Kāraṇaṃ upāyo upeti upagacchati etena āyo, apāyo cāti. Tattha duvidhā vuḍḍhi anatthahānito, atthuppattito ca, tathā avuḍḍhi atthahānito, anatthuppattito ca. Tesaṃ pajānanāti tesaṃ āyāpāyasaññitānaṃ yathāvuttappabhedānaṃ vuḍḍhiavuḍḍhīnaṃ yāthāvato pajānanā. Kosallaṃ kusalatā nipuṇatā. Tadubhayampi pāḷivaseneva dassetuṃ ‘‘vuttañheta’’ntiādi vuttaṃ.
ཏཏྠ ཨིདཾ ཝུཙྩཏཱིཏི ཡཱ ཨིམེསཾ ཨཀུསལདྷམྨཱནཾ ཨནུཔྤཏྟིནིརོདྷེསུ, ཀུསལདྷམྨཱནཉྩ ཨུཔྤཏྟིབྷིཡྻོབྷཱཝེསུ པཉྙཱ, ཨིདཾ ཨཱཡཀོསལླཾ ནཱམ ཝུཙྩཏི། ཨིདཱནི ཨཔཱཡཀོསལླམྤི པཱལི༹ཝསེནེཝ དསྶེཏུཾ ‘‘ཏཏྠ ཀཏམ’’ནྟིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཏཏྠ ཨིདཾ ཝུཙྩཏཱིཏི ཡཱ ཨིམེསཾ ཀུསལདྷམྨཱནཾ ཨནུཔྤཛྫནནིརུཛ྄ཛྷནེསུ, ཨཀུསལདྷམྨཱནཉྩ ཨུཔྤཏྟིབྷིཡྻོབྷཱཝེསུ པཉྙཱ, ཨིདཾ ཨཔཱཡཀོསལླཾ ནཱམ ཝུཙྩཏཱིཏི། ཨེཏྠཱཧཨཱཡཀོསལླཾ ཏཱཝ པཉྙཱ ཧོཏུ, ཨཔཱཡཀོསལླཾ ཀཐཾ པཉྙཱ ནཱམ ཛཱཏཱཏི ཨེཝཾ མཉྙཏི ‘‘ཨཔཱཡུཔྤཱདནསམཏྠཏཱ ཨཔཱཡཀོསལླཾ ནཱམཱ’’ཏི, ཏཾ པན ཏསྶ མཏིམཏྟཾ། པཉྙཝཱ ཨེཝ ཧི ‘‘མཡ྄ཧཾ ཨེཝཾ མནསི ཀརོཏོ ཨནུཔྤནྣཱ ཀུསལཱ དྷམྨཱ ནུཔྤཛྫནྟི, ཨུཔྤནྣཱ ནིརུཛ྄ཛྷནྟི། ཨནུཔྤནྣཱ ཨཀུསལཱ དྷམྨཱ ཨུཔྤཛྫནྟི, ཨུཔྤནྣཱ ཝཌྜྷནྟཱི’’ཏི པཛཱནཱཏི, སོ ཨེཝཾ ཉཏྭཱ ཨནུཔྤནྣེ ཨཀུསལེ དྷམྨེ ན ཨུཔྤཱདེཏི, ཨུཔྤནྣེ པཛཧཏི། ཨནུཔྤནྣེ ཀུསལེ དྷམྨེ ཨུཔྤཱདེཏི, ཨུཔྤནྣེ བྷཱཝནཱཔཱརིཔཱུརིཾ པཱཔེཏི། ཨེཝཾ ཨཔཱཡཀོསལླམྤི པཉྙཱ ཨེཝཱཏི། སབྦཱཔཱིཏི ཨཱཡཀོསལླཔཀྑིཀཱཔི ཨཔཱཡཀོསལླཔཀྑིཀཱཔི། ཏཏྲུཔཱཡཱཏི ཏཏྲ ཏཏྲ ཀརཎཱིཡེ ཨུཔཱཡབྷཱུཏཱ།
Tattha idaṃ vuccatīti yā imesaṃ akusaladhammānaṃ anuppattinirodhesu, kusaladhammānañca uppattibhiyyobhāvesu paññā, idaṃ āyakosallaṃ nāma vuccati. Idāni apāyakosallampi pāḷivaseneva dassetuṃ ‘‘tattha katama’’ntiādi vuttaṃ. Tattha idaṃ vuccatīti yā imesaṃ kusaladhammānaṃ anuppajjananirujjhanesu, akusaladhammānañca uppattibhiyyobhāvesu paññā, idaṃ apāyakosallaṃ nāma vuccatīti. Etthāhaāyakosallaṃ tāva paññā hotu, apāyakosallaṃ kathaṃ paññā nāma jātāti evaṃ maññati ‘‘apāyuppādanasamatthatā apāyakosallaṃ nāmā’’ti, taṃ pana tassa matimattaṃ. Paññavā eva hi ‘‘mayhaṃ evaṃ manasi karoto anuppannā kusalā dhammā nuppajjanti, uppannā nirujjhanti. Anuppannā akusalā dhammā uppajjanti, uppannā vaḍḍhantī’’ti pajānāti, so evaṃ ñatvā anuppanne akusale dhamme na uppādeti, uppanne pajahati. Anuppanne kusale dhamme uppādeti, uppanne bhāvanāpāripūriṃ pāpeti. Evaṃ apāyakosallampi paññā evāti. Sabbāpīti āyakosallapakkhikāpi apāyakosallapakkhikāpi. Tatrupāyāti tatra tatra karaṇīye upāyabhūtā.
ཏསྶ ཏིཀིཙྪནཏྠནྟི ཨཙྩཱཡིཀསྶ ཀིཙྩསྶ, བྷཡསྶ ཝཱ པརིཧརཎཏྠཾ ཋཱནུཔྤཏྟིཡཀཱརཎཛཱནནཝསེནེཝཱཏི ཋཱནེ ཏངྑཎེ ཨེཝ ཨུཔྤཏྟི ཨེཏསྶ ཨཏྠཱིཏི ཋཱནུཔྤཏྟིཀཾ, ཋཱནསོ ཨུཔྤཛྫནཀཀཱརཎཾ, ཏསྶ ཛཱནནཝསེནེཝ།
Tassa tikicchanatthanti accāyikassa kiccassa, bhayassa vā pariharaṇatthaṃ ṭhānuppattiyakāraṇajānanavasenevāti ṭhāne taṅkhaṇe eva uppatti etassa atthīti ṭhānuppattikaṃ, ṭhānaso uppajjanakakāraṇaṃ, tassa jānanavaseneva.
མཛྫནཱཀཱརཝསེན པཝཏྟམཱནཱཏི ཨཏྟནོ ཝཏྠུནོ མདནཱིཡཏཱཡ མདསྶ ཨཱཔཛྫནཱཀཱརེན པཝཏྟམཱནཱ ཨུཎྞཏིཡོ། ནིརོགོཏི ཨརོགོ། མཱནཀརཎནྟི མཱནསྶ ཨུཔྤཱདནཾ། ཡོབྦནེ ཋཏྭཱཏི ཡོབྦནེ པཏིཊྛཱཡ, ཡོབྦནཾ ཨཔསྶཱཡཱཏི ཨཏྠོ། སབྦེསམྤི ཛཱིཝིཏཾ ནཱམ མརཎཔབྷངྒུརཾ དུཀྑཱནུབནྡྷཉྩ, ཏདུབྷཡཾ ཨནོལོཀེཏྭཱ, པབནྡྷཊྛིཏིཔཙྩཡཱ སུལབྷཏཉྩ ནིསྶཱཡ ཨུཔྤཛྫནཀམདོ ཛཱིཝིཏམདོཏི དསྶེཏུཾ ‘‘ཙིརཾ ཛཱིཝི’’ནྟིཨཱདི ཝུཏྟཾ།
Majjanākāravasena pavattamānāti attano vatthuno madanīyatāya madassa āpajjanākārena pavattamānā uṇṇatiyo. Nirogoti arogo. Mānakaraṇanti mānassa uppādanaṃ. Yobbane ṭhatvāti yobbane patiṭṭhāya, yobbanaṃ apassāyāti attho. Sabbesampi jīvitaṃ nāma maraṇapabhaṅguraṃ dukkhānubandhañca, tadubhayaṃ anoloketvā, pabandhaṭṭhitipaccayā sulabhatañca nissāya uppajjanakamado jīvitamadoti dassetuṃ ‘‘ciraṃ jīvi’’ntiādi vuttaṃ.
ཨདྷིཔཏི ཝུཙྩཏི ཛེཊྛཀོ, ཨིསྶརོཏི ཨཏྠོ། ཏཏོ ཨདྷིཔཏིཏོ ཨཱགཏཾ ཨཱདྷིཔཏེཡྻཾ། ཀིཾ ཏཾ? པཱཔསྶ ཨཀརཎཾ། ཏེནཱཧ ‘‘ཨེཏྟཀོམྷཱི’’ཏིཨཱདི། ཏཏྠ སཱིལཱདཡོ ལོཀིཡཱ ཨེཝ དཊྛབྦཱ, ཏསྨཱ ཝིམུཏྟིཡཱཏི ལོཀིཡཝིམུཏྟིཡཱ། ཛེཊྛཀནྟི ཨིསྶརཾ, གརུནྟི ཨཏྠོ། ཨེཏྠ ཙ ཨཏྟཱནཾ, དྷམྨཉྩ ཨདྷིཔཏིཾ ཀཏྭཱ པཱཔསྶ ཨཀརཎཾ ཧིརིཡཱ ཝསེན ཝེདིཏབྦཾ། ལོཀཾ ཨདྷིཔཏིཾ ཀཏྭཱ ཨཀརཎཾ ཨོཏྟཔྤསྶ ཝསེན།
Adhipati vuccati jeṭṭhako, issaroti attho. Tato adhipatito āgataṃ ādhipateyyaṃ. Kiṃ taṃ? Pāpassa akaraṇaṃ. Tenāha ‘‘ettakomhī’’tiādi. Tattha sīlādayo lokiyā eva daṭṭhabbā, tasmā vimuttiyāti lokiyavimuttiyā. Jeṭṭhakanti issaraṃ, garunti attho. Ettha ca attānaṃ, dhammañca adhipatiṃ katvā pāpassa akaraṇaṃ hiriyā vasena veditabbaṃ. Lokaṃ adhipatiṃ katvā akaraṇaṃ ottappassa vasena.
ཀཐཱཝཏྠཱུནཱིཏི ཀཐཱཡ པཝཏྟིཊྛཱནཱནི། ཡསྨཱ ཏེཧི ཝིནཱ ཀཐཱ ནཔྤཝཏྟཏི, ཏསྨཱ ‘‘ཀཐཱཀཱརཎཱནཱི’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཨདྡྷཱན-སདྡསྶ ཨཏྠོ ཧེཊྛཱ ཝུཏྟོ ཨེཝ, སོ པནཏྠཏོ དྷམྨཔྤཝཏྟིམཏྟཾ ། དྷམྨཱ ཙེཏྠ ཁནྡྷཱ ཨེཝ, ཏབྦིནིམུཏྟཱ ཙ ཏེསཾ གཏི ནཏྠཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ཨཏཱིཏཾ དྷམྨཾ, ཨཏཱིཏཀྑནྡྷེཏི ཨཏྠོ’’ཏི། ཨཡཉྩ ཨདྡྷཱ ནཱམ དིསཱདི ཝིཡ ཨཏྠཏོ དྷམྨཔྤཝཏྟིཾ ཨུཔཱདཱཡ པཉྙཏྟིམཏྟཾ, ན ཨུཔཱདཱ ན བྷཱུཏདྷམྨོཏི ཏམཏྠཾ དསྶེཏུཾ ‘‘ཨཔིཙཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ།
Kathāvatthūnīti kathāya pavattiṭṭhānāni. Yasmā tehi vinā kathā nappavattati, tasmā ‘‘kathākāraṇānī’’ti vuttaṃ. Addhāna-saddassa attho heṭṭhā vutto eva, so panatthato dhammappavattimattaṃ . Dhammā cettha khandhā eva, tabbinimuttā ca tesaṃ gati natthīti āha ‘‘atītaṃ dhammaṃ, atītakkhandheti attho’’ti. Ayañca addhā nāma disādi viya atthato dhammappavattiṃ upādāya paññattimattaṃ, na upādā na bhūtadhammoti tamatthaṃ dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ.
‘‘ཏམཝིཛ྄ཛྷནཊྛེན ཝིདིཏཀརཎཊྛེནཱ’’ཏི སངྑེཔཏོ ཝུཏྟམཏྠཾ ཝིཝརིཏུཾ ‘‘པུབྦེནིཝཱསཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། པུབྦེནིཝཱསནྟི པུབྦེ ནིཝུཏྠཀྑནྡྷེ། ཏམནྟི མོཧཏམཾ། ཝིཛ྄ཛྷཏཱིཏི ཝིཧནཏི, པཛཧཏཱིཏི ཨཏྠོ། ཏེནེཝ ཙ པཊིཙྪཱདཀཏམཝིཛ྄ཛྷནེན པུབྦེནིཝཱསཉྩ ཝིདིཏཾ པཱཀཊཾ ཀརོཏཱིཏི ཝིཛྫཱཏི། ཏནྟི ཙུཏཱུཔཔཱཏཾ།
‘‘Tamavijjhanaṭṭhena viditakaraṇaṭṭhenā’’ti saṅkhepato vuttamatthaṃ vivarituṃ ‘‘pubbenivāsā’’tiādi vuttaṃ. Pubbenivāsanti pubbe nivutthakkhandhe. Tamanti mohatamaṃ. Vijjhatīti vihanati, pajahatīti attho. Teneva ca paṭicchādakatamavijjhanena pubbenivāsañca viditaṃ pākaṭaṃ karotīti vijjāti. Tanti cutūpapātaṃ.
ཨུཔཔཏྟིདེཝཝིསེསབྷཱཝཱཝཧོ ཝིཧཱརོཏི ཀཏྭཱ དིབྦོ ཝིཧཱརོ། ནནུ ཨེཝཾ ཨཉྙམཉྙཱནམྤི དིབྦཝིཧཱརབྷཱཝོ ཨཱཔཛྫཏཱིཏི? ན ཏཱསཾ སཏྟེསུ ཧིཏཱུཔསཾཧཱརཱདིཝསེན པཝཏྟིཡཱ སཝིསེསཾ ནིདྡོསཊྛེན, སེཊྛཊྛེན ཙ བྲཧྨཝིཧཱརསམཉྙཱཡ ནིརུལ༹ྷབྷཱཝཏོ། སུཝིསུདྡྷིཏོ པཊིཔཀྑསམུཙྪིནྡནཝསེན ཨརཎཱིཡཏོ པཏྟབྦཏོ, ཨརིཡབྷཱཝཔྤཏྟིཡཱ ཝཱ ཨནནྟརཾ ཨརིཡོ། ཨརིཡཱནཾ ཨཡནྟི ཝཱ ཨརིཡོ ཝིཧཱརོ།
Upapattidevavisesabhāvāvaho vihāroti katvā dibbo vihāro. Nanu evaṃ aññamaññānampi dibbavihārabhāvo āpajjatīti? Na tāsaṃ sattesu hitūpasaṃhārādivasena pavattiyā savisesaṃ niddosaṭṭhena, seṭṭhaṭṭhena ca brahmavihārasamaññāya niruḷhabhāvato. Suvisuddhito paṭipakkhasamucchindanavasena araṇīyato pattabbato, ariyabhāvappattiyā vā anantaraṃ ariyo. Ariyānaṃ ayanti vā ariyo vihāro.
སེསཾ ཧེཊྛཱ ཝུཏྟནཡམེཝ།
Sesaṃ heṭṭhā vuttanayameva.
ཏིཀཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Tikavaṇṇanā niṭṭhitā.
ཙཏུཀྐཝཎྞནཱ
Catukkavaṇṇanā
༣༠༦. པུབྦེཏི ཧེཊྛཱ མཧཱསཏིཔཊྛཱནཝཎྞནཱཡཾ།
306.Pubbeti heṭṭhā mahāsatipaṭṭhānavaṇṇanāyaṃ.
ཡོ ཚནྡོཏི ཡོ ཚནྡིཡནཝསེན ཚནྡོ། ཚནྡིཀཏཱཏི ཚནྡབྷཱཝོ, ཚནྡིཀརཎཱཀཱརོ ཝཱ། ཀཏྟུཀམྱཏཱཏི ཀཏྟུཀཱམཏཱ། ཀུསལོཏི ཚེཀོ ཀོསལླསམྦྷཱུཏོ ། དྷམྨཙྪནྡོཏི སབྷཱཝཙྪནྡོ། ཨཡཉྷི ཚནྡོ ནཱམ ཏཎྷཱཚནྡོ, དིཊྛིཚནྡོ, ཝཱིརིཡཚནྡོ, དྷམྨཙྪནྡོཏི བཧུཝིདྷོ། ཨིདྷ ཀཏྟུཀམྱཏཱཀུསལདྷམྨཙྪནྡོ ཨདྷིཔྤེཏོ། ཚནྡཾ ཛནེཏཱིཏི ཏཾ ཚནྡཾ ཨུཔྤཱདེཏི། ཏཾ པཝཏྟེནྟོ ཧི ཛནེཏི ནཱམ། ཝཱཡཱམཾ ཀརོཏཱིཏི པཡོགཾ པརཀྐམཾ ཀརོཏི། ཝཱིརིཡཾ ཨཱརབྷཏཱིཏི ཀཱཡིཀཙེཏསིཀཝཱིརིཡཾ པཝཏྟེཏི། ཙིཏྟཾ ཨུཔཏྠམྦྷེཏཱིཏི ཏེནེཝ སཧཛཱཏཝཱིརིཡེན ཙིཏྟཾ ཨུཀྑིཔཏི། པདཧཏཱིཏི པདྷཱནཾ ཝཱིརིཡཾ ཀརོཏི། པཊིཔཱཊིཡཱ པནེཏཱནི པདཱནི ཨུཔྤཱདནཱསེཝནཱབྷཱཝནཱབཧུལཱིཀམྨསཱཏཙྩཀིརིཡཱཧི ཡོཛེཏབྦཱནི། ཝིཏྠཱརཾ པརིཧརནྟོ ‘‘ཨཡམེཏྠ སངྑེཔོ’’ཏིཨཱདིམཱཧ།
Yo chandoti yo chandiyanavasena chando. Chandikatāti chandabhāvo, chandikaraṇākāro vā. Kattukamyatāti kattukāmatā. Kusaloti cheko kosallasambhūto . Dhammacchandoti sabhāvacchando. Ayañhi chando nāma taṇhāchando, diṭṭhichando, vīriyachando, dhammacchandoti bahuvidho. Idha kattukamyatākusaladhammacchando adhippeto. Chandaṃ janetīti taṃ chandaṃ uppādeti. Taṃ pavattento hi janeti nāma. Vāyāmaṃ karotīti payogaṃ parakkamaṃ karoti. Vīriyaṃ ārabhatīti kāyikacetasikavīriyaṃ pavatteti. Cittaṃ upatthambhetīti teneva sahajātavīriyena cittaṃ ukkhipati. Padahatīti padhānaṃ vīriyaṃ karoti. Paṭipāṭiyā panetāni padāni uppādanāsevanābhāvanābahulīkammasātaccakiriyāhi yojetabbāni. Vitthāraṃ pariharanto ‘‘ayamettha saṅkhepo’’tiādimāha.
ཚནྡཾ ནིསྶཱཡཱཏི ‘‘ཚནྡཝཏོ ཙེཏོསམཱདྷི ཧོཏི, མཡ྄ཧཾ ཨེཝཾ ཧོཏཱི’’ཏི ཨེཝཾ ཚནྡཾ ནིསྶཱཡ ཚནྡཾ དྷུརཾ ཛེཊྛཀཾ པུབྦངྒམཾ ཀཏྭཱ པཝཏྟོ སམཱདྷི ཚནྡསམཱདྷི། པདྷཱནབྷཱུཏཱཏི པདྷཱནཛཱཏཱ, པདྷཱནབྷཱཝཾ ཝཱ པཏྟཱ། སངྑཱརཱཏི ཙཏུཀིཙྩསཱདྷཀཾ སམྨཔྤདྷཱནཝཱིརིཡཾ ཝདཏི། ཏེཧི དྷམྨེཧཱིཏི ཡཐཱཝུཏྟསམཱདྷིཝཱིརིཡེཧི ཨུཔེཏཾ སམྤཡུཏྟཾ། ཨིདྡྷིཡཱ པཱདནྟི ནིཔྥཏྟིཔརིཡཱཡེན ཨིཛ྄ཛྷནཊྛེན, ཨིཛ྄ཛྷནྟི ཨེཏཱཡ སཏྟཱ ཨིདྡྷཱ ཝུདྡྷཱ ཨུཀྐཾསགཏཱ ཧོནྟཱིཏི ཨིམིནཱ ཝཱ པརིཡཱཡེན ‘‘ཨིདྡྷཱི’’ཏི སངྑྱཾ གཏཱནཾ ཨུཔཙཱརཛ྄ཛྷཱནཱདིཀུསལཙིཏྟསམྤཡུཏྟཱནཾ ཚནྡསམཱདྷིཔདྷཱནསངྑཱརཱནཾ ཨདྷིཊྛཱནཊྛེན པཱདབྷཱུཏཾ། ཡསྨཱ པུརིམཱ ཨིདྡྷི པཙྪིམཱཡ ཨིདྡྷིཡཱ པཱདོ པཱདཀཾ པདཊྛཱནཾ ཧོཏི, ཏསྨཱ ‘‘ཨིདྡྷིབྷཱུཏཾ ཝཱ པཱད’’ནྟི ཙ ཝུཏྟཾ། སེསེསུཔཱིཏི དུཏིཡཨིདྡྷིཔཱདཱདཱིསུ། ཀཱམཉྩེཏྠ ཛནཝསབྷསུཏྟེཔི ཨིདྡྷིཔཱདཝིཙཱརོ ཨཱགཏོ, སོཔི སངྑེཔཏོ ཨེཝཱཏི ཨཱཧ ‘‘ཝིཏྠཱརོ པན…པེ॰… དཱིཔིཏོ’’ཏི།
Chandaṃ nissāyāti ‘‘chandavato cetosamādhi hoti, mayhaṃ evaṃ hotī’’ti evaṃ chandaṃ nissāya chandaṃ dhuraṃ jeṭṭhakaṃ pubbaṅgamaṃ katvā pavatto samādhi chandasamādhi. Padhānabhūtāti padhānajātā, padhānabhāvaṃ vā pattā. Saṅkhārāti catukiccasādhakaṃ sammappadhānavīriyaṃ vadati. Tehi dhammehīti yathāvuttasamādhivīriyehi upetaṃ sampayuttaṃ. Iddhiyā pādanti nipphattipariyāyena ijjhanaṭṭhena, ijjhanti etāya sattā iddhā vuddhā ukkaṃsagatā hontīti iminā vā pariyāyena ‘‘iddhī’’ti saṅkhyaṃ gatānaṃ upacārajjhānādikusalacittasampayuttānaṃ chandasamādhipadhānasaṅkhārānaṃ adhiṭṭhānaṭṭhena pādabhūtaṃ. Yasmā purimā iddhi pacchimāya iddhiyā pādo pādakaṃ padaṭṭhānaṃ hoti, tasmā ‘‘iddhibhūtaṃ vā pāda’’nti ca vuttaṃ. Sesesupīti dutiyaiddhipādādīsu. Kāmañcettha janavasabhasuttepi iddhipādavicāro āgato, sopi saṅkhepato evāti āha ‘‘vitthāro pana…pe… dīpito’’ti.
༣༠༧. དིཊྛདྷམྨོ ཝུཙྩཏི པཙྩཀྑབྷཱུཏོ ཨཏྟབྷཱཝོཏི ཨཱཧ ‘‘ཨིམསྨིཾཡེཝ ཨཏྟབྷཱཝེ’’ཏི། སུཁཝིཧཱརཏྠཱཡཱཏི ནིཀྐིལེསཏཱཡ ནིརཱམིསེན སུཁེན ཝིཧརཎཏྠཱཡ། ཕལསམཱཔཏྟིཛྷཱནཱནཱིཏི ཙཏྟཱརིཔི ཕལསམཱཔཏྟིཛྷཱནཱནི། ཨཔརབྷཱགེཏི ཨཱསཝཀྑཡཱདྷིགམཏོ ཨཔརབྷཱགེ། ནིབྦཏྟིཏཛ྄ཛྷཱནཱནཱིཏི ཨདྷིགཏརཱུཔཱརཱུཔཛ྄ཛྷཱནཱནི།
307.Diṭṭhadhammo vuccati paccakkhabhūto attabhāvoti āha ‘‘imasmiṃyeva attabhāve’’ti. Sukhavihāratthāyāti nikkilesatāya nirāmisena sukhena viharaṇatthāya. Phalasamāpattijhānānīti cattāripi phalasamāpattijhānāni. Aparabhāgeti āsavakkhayādhigamato aparabhāge. Nibbattitajjhānānīti adhigatarūpārūpajjhānāni.
སཱུརིཡཙནྡཔཛྫོཏམཎིཨཱདཱིནནྟི པཛྫོཏགྒཧཎེན པདཱིཔཾ ཝདཏི། ཨཱདི-སདྡེན ཨུཀྐཱཝིཛྫུལཏཱདཱིནཾ སངྒཧོ། ཨཱལོཀོཏི མནསི ཀརོཏཱིཏི སཱུརིཡཙནྡཱལོཀཱདིཾ དིཝཱ, རཏྟིཉྩ ཨུཔལདྡྷཾ ཡཐཱལདྡྷཝསེནེཝ མནསི ཀརོཏི ཙིཏྟེ ཋཔེཏི། ཏཐཱཝ ནཾ མནསི ཀརོཏི, ཡཐཱསྶ སུབྷཱཝིཏཱལོཀཀསིཎསྶ ཝིཡ ཀསིཎཱལོཀོ ཡདིཙྪཀཾ ཡཱཝདིཙྪཀཾ། སོ ཨཱལོཀོ རཏྟིཡཾ ཨུཔཏིཊྛཏི, ཡེན ཏཏྠ དིཝཱསཉྙཾ ཋཔེཏི དིཝཱ ཝིཡ ཝིགཏཐིནམིདྡྷོ ཧོཏི། ཏེནཱཧ ‘‘ཡཐཱ དིཝཱ ཏཐཱ རཏྟི’’ནྟི། ཡཐཱ རཏྟིཾ ཨཱལོཀོ དིཊྛོཏི ཡཐཱ རཏྟིཡཱ ཙནྡཱལོཀཱདིཨཱལོཀོ དིཊྛོ ཨུཔལདྡྷོ། ཨེཝམེཝ དིཝཱ མནསི ཀརོཏཱིཏི རཏྟིཾ དིཊྛཱཀཱརེནེཝ དིཝཱ ཏཾ ཨཱལོཀཾ མནསི ཀརོཏི ཙིཏྟེ ཋཔེཏི། ཨཔིཧིཏེནཱཏི ཐིནམིདྡྷཔིདྷཱནེན ན པིཧིཏེན། ཨནདྡྷེནཱཏི ཨསཉྪཱདིཏེན། སཨོབྷཱསནྟི སཉཱཎོབྷཱསཾ། ཐིནམིདྡྷཝིནོདནཨཱལོཀོཔི ཝཱ ཧོཏུ ཀསིཎཱལོཀོཔི ཝཱ པརིཀམྨཱལོཀོཔི ཝཱ, ཨུཔཀྐིལེསཱལོཀོ ཝིཡ སབྦཱཡཾ ཨཱལོཀོ ཉཱཎསམུཊྛཱནོ ཝཱཏི། ཉཱཎདསྶནཔཊིལཱབྷཏྠཱཡཱཏི དིབྦཙཀྑུཉཱཎཔཊིལཱབྷཏྠཱཡ། དིབྦཙཀྑུཉཱཎཉྷི རཱུཔགཏསྶ དིབྦསྶ, ཨིཏརསྶ ཙ དསྶནཊྛེན ཨིདྷ ‘‘ཉཱཎདསྶན’’ནྟི ཨདྷིཔྤེཏཾ། ‘‘ཨཱལོཀསཉྙཾ མནསི ཀརོཏཱི’’ཏི ཨེཏྠ ཝུཏྟཨཱལོཀོ ཐིནམིདྡྷཝིནོདནཨཱལོཀོ། པརིཀམྨཨཱལོཀོཏི དིབྦཙཀྑུཉཱཎཱཡ པརིཀམྨཀརཎཝསེན པཝཏྟིཏཨཱལོཀོ། ཏཏྠ པུརིམསྶ ཝསེན ‘‘ཁཱིཎཱསཝསྶཱ’’ཏི ཝིསེསེཏྭཱ ཝུཏྟཾ། ཏསྶ ཧི ཐིནམིདྡྷཾ སུཔྤཧཱིནཾ ཧོཏི, ན ཨཉྙེསཾ། དུཏིཡསྶ ཝསེན ‘‘ཏསྨིཾ ཝཱ ཨཱགཏེཔཱི’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཏཏྠ ཏསྨིནྟི དིབྦཙཀྑུཉཱཎེ། ཨཱགཏེཔཱིཏི པཊིལདྡྷེཔི། ཨནཱགཏེཔཱིཏི ཨཔྤཊིལདྡྷེཔི། ཡསྨཱ ཏཐཱརཱུཔསྶ པཱདཀཛ྄ཛྷཱནསྶེཝ ཝསེན པརིཀམྨཨཱལོཀསྶ སམྦྷཝོ, ཡཏོ ཏཾ པརིསུདྡྷཔརིཡོདཱཏཏཱདིགུཎཝིསེསུཔསཾཧིཏཾ, ཏསྨཱ ཨཱཧ ‘‘པཱདཀ…པེ॰… བྷཱཝེཏཱིཏི ཝུཏྟ’’ནྟི།
Sūriyacandapajjotamaṇiādīnanti pajjotaggahaṇena padīpaṃ vadati. Ādi-saddena ukkāvijjulatādīnaṃ saṅgaho. Ālokoti manasi karotīti sūriyacandālokādiṃ divā, rattiñca upaladdhaṃ yathāladdhavaseneva manasi karoti citte ṭhapeti. Tathāva naṃ manasi karoti, yathāssa subhāvitālokakasiṇassa viya kasiṇāloko yadicchakaṃ yāvadicchakaṃ. So āloko rattiyaṃ upatiṭṭhati, yena tattha divāsaññaṃ ṭhapeti divā viya vigatathinamiddho hoti. Tenāha ‘‘yathā divā tathā ratti’’nti. Yathā rattiṃ āloko diṭṭhoti yathā rattiyā candālokādiāloko diṭṭho upaladdho. Evameva divā manasi karotīti rattiṃ diṭṭhākāreneva divā taṃ ālokaṃ manasi karoti citte ṭhapeti. Apihitenāti thinamiddhapidhānena na pihitena. Anaddhenāti asañchāditena. Saobhāsanti sañāṇobhāsaṃ. Thinamiddhavinodanaālokopi vā hotu kasiṇālokopi vā parikammālokopi vā, upakkilesāloko viya sabbāyaṃ āloko ñāṇasamuṭṭhāno vāti. Ñāṇadassanapaṭilābhatthāyāti dibbacakkhuñāṇapaṭilābhatthāya. Dibbacakkhuñāṇañhi rūpagatassa dibbassa, itarassa ca dassanaṭṭhena idha ‘‘ñāṇadassana’’nti adhippetaṃ. ‘‘Ālokasaññaṃ manasi karotī’’ti ettha vuttaāloko thinamiddhavinodanaāloko. Parikammaālokoti dibbacakkhuñāṇāya parikammakaraṇavasena pavattitaāloko. Tattha purimassa vasena ‘‘khīṇāsavassā’’ti visesetvā vuttaṃ. Tassa hi thinamiddhaṃ suppahīnaṃ hoti, na aññesaṃ. Dutiyassa vasena ‘‘tasmiṃ vā āgatepī’’tiādi vuttaṃ. Tattha tasminti dibbacakkhuñāṇe. Āgatepīti paṭiladdhepi. Anāgatepīti appaṭiladdhepi. Yasmā tathārūpassa pādakajjhānasseva vasena parikammaālokassa sambhavo, yato taṃ parisuddhapariyodātatādiguṇavisesupasaṃhitaṃ, tasmā āha ‘‘pādaka…pe… bhāvetīti vutta’’nti.
སཏྟཊྛཱནིཀསྶཱཏི ‘‘ཨབྷིཀྐནྟེ པཊིཀྐནྟེ སམྤཛཱནཀཱརཱི ཧོཏཱི’’ཏིཨཱདིནཱ (དཱི॰ ནི॰ ༡.༢༡༤; ༢.༦༩; མ॰ ནི॰ ༡.༡༠༢) ཝུཏྟསྶ སཏྟཊྛཱནིཀསྶ། སཏིཔི སེཀྑཱནཾ པརིཉྙཱཏབྷཱཝེ ཨེཀནྟཏོ པརིཉྙཱཏཝཏྠུཀཱ ནཱམ ཨརཧནྟོ ཨེཝཱཏི ཝུཏྟཾ ‘‘ཁཱིཎཱསཝསྶ ཝཏྠུ ཝིདིཏཾ ཧོཏཱི’’ཏིཨཱདི། ཝཏྠཱརམྨཎཝིདིཏཏཱཡཱཏི ཝཏྠུནོ, ཨཱརམྨཎསྶ ཙ ཡཱཐཱཝཏོ ཝིདིཏབྷཱཝེན། ཡཐཱ ཧི སཔྤཔརིཡེསནཾ ཙརནྟེན ཏསྶ ཨཱསཡེ ཝིདིཏེ སོཔི ཝིདིཏོ ཨེཝ ཙ ཧོཏི མནྟཱགདབལེན ཏསྶ གཧཎསྶ སུཀརཏྟཱ, ཨེཝཾ ཝེདནཱཡ ཨཱསཡབྷཱུཏེ ཝཏྠུམྷི, ཨཱརམྨཎེ ཙ ཝིདིཏེ ཨཱདིཀམྨིཀསྶཔི ཝེདནཱ ཝིདིཏཱ ཨེཝ ཧོཏི སལཀྑཎཏོ, སཱམཉྙལཀྑཎཏོ ཙ ཏསྶཱ གཧཎསྶ སུཀརཏྟཱ, པགེཝ པརིཉྙཱཏཝཏྠུཀསྶ ཁཱིཎཱསཝསྶ། ཏསྶ ཧི ཨུཔྤཱདཀྑཎེཔི ཋིཏིཀྑཎེཔི བྷངྒཀྑཎེཔི ཝེདནཱ ཝིདིཏཱ པཱཀཊཱ ཧོནྟི། ཏེནཱཧ ‘‘ཨེཝཾ ཝེདནཱ ཨུཔྤཛྫནྟཱི’’ཏིཨཱདི། ནིདསྶནམཏྟཉྩེཏཾ, ཡདིདཾ པཱལི༹ཡཾ ཝེདནཱསཉྙཱཝིཏཀྐགྒཧཎནྟི དསྶེནྟོ ‘‘ན ཀེཝལ’’ནྟིཨཱདིམཱཧ , ཏེན ཨཝསེསཏོ སབྦདྷམྨཱནམྤི ཨུཔྤཱདཱདིཏོ ཝིདིཏབྷཱཝཾ དསྶེཏི།
Sattaṭṭhānikassāti ‘‘abhikkante paṭikkante sampajānakārī hotī’’tiādinā (dī. ni. 1.214; 2.69; ma. ni. 1.102) vuttassa sattaṭṭhānikassa. Satipi sekkhānaṃ pariññātabhāve ekantato pariññātavatthukā nāma arahanto evāti vuttaṃ ‘‘khīṇāsavassa vatthu viditaṃ hotī’’tiādi. Vatthārammaṇaviditatāyāti vatthuno, ārammaṇassa ca yāthāvato viditabhāvena. Yathā hi sappapariyesanaṃ carantena tassa āsaye vidite sopi vidito eva ca hoti mantāgadabalena tassa gahaṇassa sukarattā, evaṃ vedanāya āsayabhūte vatthumhi, ārammaṇe ca vidite ādikammikassapi vedanā viditā eva hoti salakkhaṇato, sāmaññalakkhaṇato ca tassā gahaṇassa sukarattā, pageva pariññātavatthukassa khīṇāsavassa. Tassa hi uppādakkhaṇepi ṭhitikkhaṇepi bhaṅgakkhaṇepi vedanā viditā pākaṭā honti. Tenāha ‘‘evaṃ vedanā uppajjantī’’tiādi. Nidassanamattañcetaṃ, yadidaṃ pāḷiyaṃ vedanāsaññāvitakkaggahaṇanti dassento ‘‘na kevala’’ntiādimāha , tena avasesato sabbadhammānampi uppādādito viditabhāvaṃ dasseti.
ཨིདཱནི ན ཀེཝལཾ ཁཎཏོ ཨེཝ, ཨཐ ཁོ པཙྩཡཏོཔི ཨནིཙྩཱདིཏོཔི ན ཀེཝལཾ ཁཱིཎཱསཝཱནཾཡེཝ ཝསེན, ཨཐ ཁོ ཨེཀཙྩཱནཾ སེཀྑཱནམྤི ཝསེན ཝེདནཱདཱིནཾ ཝིདིཏབྷཱཝཾ དསྶེཏུཾ ‘‘ཨཔིཙཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཏཏྠ ཨཝིཛྫཱསམུདཡཱཏི ཨཝིཛྫཱཡ ཨུཔྤཱདཱ, ཨཏྠིབྷཱཝཱཏི ཨཏྠོ། ནིརོདྷཝིརོདྷཱི ཧི ཨུཔྤཱདོ ཨཏྠིབྷཱཝཝཱཙཀོཔི ཧོཏཱིཏི ཏསྨཱ པུརིམབྷཝསིདྡྷཱཡ ཨཝིཛྫཱཡ སཏི ཨིམསྨིཾ བྷཝེ ཝེདནཱཡ ཨུཔྤཱདོ ཧོཏཱིཏི ཨཏྠོ། ཨཝིཛྫཱདཱིཧི ཨཏཱིཏཀཱལིཀཱདཱིཧི ཏེསཾ སཧཀཱརཎབྷཱུཏཱནི ཨུཔྤཱདཱདཱིནིཔི གཧིཏཱནེཝཱཏི ཝེདིཏབྦཾ། ཝེདནཱཡ པཝཏྟིཔཙྩཡེསུ ཕསྶསྶ བལཝབྷཱཝཏོ སོ ཨེཝ གཧིཏོ ‘‘ཕསྶསམུདཡཱ’’ཏི། ཏསྨིཾ པན གཧིཏེ པཝཏྟིཔཙྩཡཏཱསཱམཉྙེན ཝཏྠཱརམྨཎཱདཱིནིཔི གཧིཏཱནེཝ ཧོནྟཱིཏི སབྦསྶཱཔི ཝེདནཱཡ ཨནཝསེསཏོ པཙྩཡཏོ ཨུདཡདསྶནཾ ཝིབྷཱཝིཏནྟི དཊྛབྦཾ། ‘‘ནིབྦཏྟིལཀྑཎ’’ནྟིཨཱདིནཱ ཁཎཝསེན ཨུདཡདསྶནམཱཧ། ཨུཔྤཛྫཏི ཨེཏསྨཱཏི ཨུཔྤཱདོ, ཨུཔྤཛྫནཾ ཨུཔྤཱདོཏི པཙྩཡལཀྑཎཾ, ཁཎལཀྑཎཉྩ ཨུབྷཡཾ ཨེཀཛ྄ཛྷཾ གཧེཏྭཱ ཨཱཧ ‘‘ཨེཝཾ ཝེདནཱཡ ཨུཔྤཱདོ ཝིདིཏོ ཧོཏཱི’’ཏི།
Idāni na kevalaṃ khaṇato eva, atha kho paccayatopi aniccāditopi na kevalaṃ khīṇāsavānaṃyeva vasena, atha kho ekaccānaṃ sekkhānampi vasena vedanādīnaṃ viditabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ. Tattha avijjāsamudayāti avijjāya uppādā, atthibhāvāti attho. Nirodhavirodhī hi uppādo atthibhāvavācakopi hotīti tasmā purimabhavasiddhāya avijjāya sati imasmiṃ bhave vedanāya uppādo hotīti attho. Avijjādīhi atītakālikādīhi tesaṃ sahakāraṇabhūtāni uppādādīnipi gahitānevāti veditabbaṃ. Vedanāya pavattipaccayesu phassassa balavabhāvato so eva gahito ‘‘phassasamudayā’’ti. Tasmiṃ pana gahite pavattipaccayatāsāmaññena vatthārammaṇādīnipi gahitāneva hontīti sabbassāpi vedanāya anavasesato paccayato udayadassanaṃ vibhāvitanti daṭṭhabbaṃ. ‘‘Nibbattilakkhaṇa’’ntiādinā khaṇavasena udayadassanamāha. Uppajjati etasmāti uppādo, uppajjanaṃ uppādoti paccayalakkhaṇaṃ, khaṇalakkhaṇañca ubhayaṃ ekajjhaṃ gahetvā āha ‘‘evaṃ vedanāya uppādo vidito hotī’’ti.
ཨནིཙྩཏོ མནསི ཀརོཏོཏི ཝེདནཱ ནཱམཱཡཾ ཨནཙྩནྟིཀཏཱཡ ཨཱདིཨནྟཝཏཱི ཨུདཡབྦཡཔརིཙྪིནྣཱ ཁཎབྷངྒུརཱ ཏཱཝཀཱལིཀཱ, ཏསྨཱ ‘‘ཨནིཙྩཱ’’ཏི ཨནིཙྩཏོ མནསི ཀརོཏོ། ཏསྶཱ ཁཡཏོ, ཝཡཏོ ཙ ཨུཔཊྛཱནཾ ཝིདིཏཾ པཱཀཊཾ ཧོཏི། དུཀྑཏོ མནསི ཀརོཏོཏི ཨནིཙྩཏྟཱ ཨེཝ ཝེདནཱ ཨུདཡབྦཡཔཊིཔཱིལི༹ཏཏཱཡ, དུཀྑམཏཱཡ, དུཀྑཝཏྠུཏཱཡ ཙ ‘‘དུཀྑཱ’’ཏི མནསི ཀརོཏོ བྷཡཏོ བྷཱཡིཏབྦཏོ ཏསྶཱ ཨུཔཊྛཱནཾ ཝིདིཏཾ པཱཀཊཾ ཧོཏཱིཏི། ཏཐཱ ཨནིཙྩཏྟཱ, དུཀྑཏྟཱ ཨེཝ ཙ ཝེདནཱ ཨཏྟརཧིཏཱ ཨསཱརཱ ནིསྶཱརཱ ཨཝསཝཏྟིནཱི ཏུཙྪཱཏི ཝེདནཾ ཨནཏྟཏོ མནསི ཀརོཏོ སུཉྙཏོ རིཏྟཏོ ཨསཱམིཀཏོ ཨུཔཊྛཱནཾ ཝིདིཏཾ པཱཀཊཾ ཧོཏི། ‘‘ཁཡཏོ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟསྶེཝ ཨཏྠསྶ ནིགམནཾ། ཏསྨཱ ཝེདནཾ ཁཡཏོ བྷཡཏོ སུཉྙཏོ ཛཱནཱཏཱིཏི ཨཏྠཝསེན ཝིབྷཏྟིཔརིཎཱམོ ཝེདིཏབྦོ། ཨཝིཛྫཱནིརོདྷཱ ཝེདནཱནིརོདྷོཏི ཨགྒམགྒེན ཨཝིཛྫཱཡ ཨནུཔྤཱདནིརོདྷཏོ ཝེདནཱཡ ཨནུཔྤཱདནིརོདྷོ ཧོཏི པཙྩཡཱབྷཱཝེ ཨབྷཱཝཏོ། སེསཾ སམུདཡཝཱརེ ཝུཏྟནཡཱནུསཱརེན ཝེདིཏབྦཾ། ཨིདྷ སམཱདྷིབྷཱཝནཱཏི སིཁཱཔྤཏྟཱ ཨརིཡཱནཾ ཝིཔསྶནཱསམཱདྷིབྷཱཝནཱ། ཏསྶཱ པཱདཀབྷཱུཏཱ ཛྷཱནསམཱཔཏྟི ཝེདིཏབྦཱ།
Aniccato manasi karototi vedanā nāmāyaṃ anaccantikatāya ādiantavatī udayabbayaparicchinnā khaṇabhaṅgurā tāvakālikā, tasmā ‘‘aniccā’’ti aniccato manasi karoto. Tassā khayato, vayato ca upaṭṭhānaṃ viditaṃ pākaṭaṃ hoti. Dukkhato manasi karototi aniccattā eva vedanā udayabbayapaṭipīḷitatāya, dukkhamatāya, dukkhavatthutāya ca ‘‘dukkhā’’ti manasi karoto bhayato bhāyitabbato tassā upaṭṭhānaṃ viditaṃ pākaṭaṃ hotīti. Tathā aniccattā, dukkhattā eva ca vedanā attarahitā asārā nissārā avasavattinī tucchāti vedanaṃ anattato manasi karoto suññato rittato asāmikato upaṭṭhānaṃ viditaṃ pākaṭaṃ hoti. ‘‘Khayato’’tiādi vuttasseva atthassa nigamanaṃ. Tasmā vedanaṃ khayato bhayato suññato jānātīti atthavasena vibhattipariṇāmo veditabbo. Avijjānirodhā vedanānirodhoti aggamaggena avijjāya anuppādanirodhato vedanāya anuppādanirodho hoti paccayābhāve abhāvato. Sesaṃ samudayavāre vuttanayānusārena veditabbaṃ. Idha samādhibhāvanāti sikhāppattā ariyānaṃ vipassanāsamādhibhāvanā. Tassā pādakabhūtā jhānasamāpatti veditabbā.
ཝུཏྟནཡམེཝ མཧཱཔདཱནེ (དཱི॰ ནི॰ ༢.༦༢)།
Vuttanayameva mahāpadāne (dī. ni. 2.62).
༣༠༨. པམཱཎཾ ཨགྒཧེཏྭཱཏི ཨསུབྷབྷཱཝནཱ ཝིཡ པདེསཾ ཨགྒཧེཏྭཱ། ཨེཀསྨིམྤི སཏྟེ པམཱཎཱགྒཧཎེན ཨནཝསེསཕརཎེན། ནཏྠི ཨེཏཱསཾ གཧེཏབྦཾ པམཱཎནྟི ཧི ཨཔྤམཱཎཱ, ཨཔྤམཱཎཱ ཨེཝ ཨཔྤམཉྙཱ།
308.Pamāṇaṃ aggahetvāti asubhabhāvanā viya padesaṃ aggahetvā. Ekasmimpi satte pamāṇāggahaṇena anavasesapharaṇena. Natthi etāsaṃ gahetabbaṃ pamāṇanti hi appamāṇā, appamāṇā eva appamaññā.
ཨཔསྶཡིཏབྦཊྛེན ཨཔསྶེནཱནི, ཨིདྷ བྷིཀྑུ ཡཱནི ཨཔསྶཱཡ ཏིསྶོ སིཀྑཱ སིཀྑིཏུཾ སམཏྠོ ཧོཏི, ཏེསམེཝ ཨདྷིཝཙནཾ། ཏཱནི པནེཏཱནི པཙྩཡཱནཾ སངྑཱཡ སེཝིཏཱ ཨདྷིཝཱསནཀྑནྟི, ཝཛྫནཱིཡཝཛྫནཾ, ཝིནོདེཏབྦཝིནོདནཉྩ། ཏེནཱཧ ‘‘སངྑཱཡེཀཾ ཨདྷིཝཱསེཏཱི’’ཏིཨཱདི ། ཏཏྠ སམྨདེཝ ཁཱཡཏི ཨུཔཊྛཱཏི པཊིབྷཱཏཱིཏི སངྑཱ, ཉཱཎནྟི ཨཱཧ ‘‘སངྑཱཡཱཏི ཉཱཎེནཱ’’ཏི། སངྑཱཡ སེཝིཏཱ ནཱམ ཡཾ སེཝཏོ ཨཀུསལཱ དྷམྨཱ པརིཧཱཡནྟི, ཀུསལཱ དྷམྨཱ ཨབྷིཝཌྜྷནྟི, ཏསྶ སེཝནཱཏི ཨཱཧ ‘‘སེཝིཏབྦཡུཏྟཀམེཝ སེཝཏཱི’’ཏི། ཨདྷིཝཱསནཱདཱིསུཔི ཨེསེཝ ནཡོ། ཨནྟོ པཝིསིཏུནྟི ཨབྦྷནྟརེ ཨཏྟནོ ཙིཏྟེ པཝཏྟིཏུཾ ན དེཏི།
Apassayitabbaṭṭhena apassenāni, idha bhikkhu yāni apassāya tisso sikkhā sikkhituṃ samattho hoti, tesameva adhivacanaṃ. Tāni panetāni paccayānaṃ saṅkhāya sevitā adhivāsanakkhanti, vajjanīyavajjanaṃ, vinodetabbavinodanañca. Tenāha ‘‘saṅkhāyekaṃ adhivāsetī’’tiādi . Tattha sammadeva khāyati upaṭṭhāti paṭibhātīti saṅkhā, ñāṇanti āha ‘‘saṅkhāyāti ñāṇenā’’ti. Saṅkhāya sevitā nāma yaṃ sevato akusalā dhammā parihāyanti, kusalā dhammā abhivaḍḍhanti, tassa sevanāti āha ‘‘sevitabbayuttakameva sevatī’’ti. Adhivāsanādīsupi eseva nayo. Anto pavisitunti abbhantare attano citte pavattituṃ na deti.
ཨརིཡཝཾསཙཏུཀྐཝཎྞནཱ
Ariyavaṃsacatukkavaṇṇanā
༣༠༩. ཝཾས-སདྡོ ‘‘པིཊྛིཝཾསཾ ཨཏིཀྐམིཏྭཱ ནིསཱིདཏཱི’’ཏིཨཱདཱིསུ དྭིནྣཾ དྭིནྣཾ གོཔཱནསཱིནཾ སནྡྷཱནཊྛཱནེ ཋཔེཏབྦདཎྜཀེ ཨཱགཏོ།
309.Vaṃsa-saddo ‘‘piṭṭhivaṃsaṃ atikkamitvā nisīdatī’’tiādīsu dvinnaṃ dvinnaṃ gopānasīnaṃ sandhānaṭṭhāne ṭhapetabbadaṇḍake āgato.
‘‘ཝཾསོ ཝིསཱལོཝ ཡཐཱ ཝིསཏྟོ,
‘‘Vaṃso visālova yathā visatto,
པུཏྟེསུ དཱརེསུ ཙ ཡཱ ཨཔེཀྑཱ།
Puttesu dāresu ca yā apekkhā;
ཝཾསེ ཀལཱི༹རོཝ ཨསཛྫམཱནོ,
Vaṃse kaḷīrova asajjamāno,
ཨེཀོ ཙརེ ཁགྒཝིསཱཎཀཔྤོ’’ཏིཨཱདཱིསུ༎ (ཨཔ॰ ༡.༡.༩༤)།
Eko care khaggavisāṇakappo’’tiādīsu. (apa. 1.1.94);
ཨཀཎྜཀེ། ‘‘བྷེརིསདྡོ མུདིངྒསདྡོ ཝཾསསདྡོ ཀཾསཏཱལ༹སདྡོ’’ཏིཨཱདཱིསུ ཏཱུརིཡཝིསེསེ, ཡོ ‘‘ཝེཎཱུ’’ ཏིཔི ཝུཙྩཏི། ‘‘ཨབྷིནྣེན པིཊྛིཝཾསེན མཏོ ཧཏྠཱི’’ཏིཨཱདཱིསུ ཧཏྠིཨཱདཱིནཾ པིཊྛིཝེམཛ྄ཛྷེ པདེསེ། ‘‘ཀུལཝཾསཾ ཋཔེསྶཱམཱི’’ཏིཨཱདཱིསུ (དཱི॰ ནི॰ ༣.༢༦༧) ཀུལཝཾསེ། ‘‘ཝཾསཱནུརཀྑཀོ པཝེཎཱིཔཱལཀོ’’ཏིཨཱདཱིསུ (ཝིསུདྡྷི॰ ༡.༤༢) གུཎཱནུཔུབྦིཡཾ གུཎཱནཾ པབནྡྷཔྤཝཏྟིཡཾ། ཨིདྷ པན ཙཏུཔཙྩཡསནྟོསབྷཱཝནཱརཱམཏཱསངྑཱཏགུཎཱནཾ པབནྡྷེ དཊྛབྦོ། ཏསྶ པན ཝཾསསྶ ཀུལནྭཡཾ, གུཎནྭཡཉྩ ནིདསྶནཝསེན དསྶེཏུཾ ‘‘ཡཐཱ ཧཱི’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཏཏྠ ཁཏྟིཡཝཾསོཏི ཁཏྟིཡཀུལནྭཡོ ། ཨེསེཝ ནཡོ སེསཔདེསུཔི། སམཎཝཾསོ པན སམཎཏནྟི སམཎཔཝེཎཱི། མཱུལགནྡྷཱདཱིནནྟི ཨཱདི-སདྡེན ཡཐཱ སཱརགནྡྷཱདཱིནཾ སངྒཧོ, ཨེཝམེཏྠ གོརསཱདཱིནམྤི སངྒཧོ དཊྛབྦོ། དུཏིཡེན པན ཨཱདི-སདྡེན ཀཱསིཀཝཏྠསཔྤིམཎྜཱདཱིནཾ། ཨརིཡ-སདྡོ ཨམིལཀྑཱུསུཔི མནུསྶེསུ ཝཏྟཏི, ཡེསཾ པན ནིཝཱསནཊྛཱནཾ ‘‘ཨརིཡཾ ཨཱཡཏན’’ནྟི ཝུཙྩཏི། ཡཐཱཧ ‘‘ཡཱཝཏཱ, ཨཱནནྡ, ཨརིཡཾ ཨཱཡཏན’’ནྟི (དཱི॰ ནི॰ ༢.༡༥༢; ཨུདཱ॰ ༧༦) ལོཀིཡསཱདྷུཛནེསུཔི ‘‘ཡེ ཧི ཝོ ཨརིཡཱ པརིསུདྡྷཀཱཡཀམྨནྟཱ…པེ॰… ཏེསཾ ཨཧཾ ཨཉྙཏརོ’’ཏིཨཱདཱིསུ (མ॰ ནི॰ ༡.༣༥)། ཨིདྷ པན ཡེ ‘‘ཨཱརཀཱ ཀིལེསེཧཱི’’ཏིཨཱདིནཱ ལདྡྷནིབྦཙནཱ པཊིཝིདྡྷཨརིཡསཙྩཱ, ཏེ ཨེཝ ཨདྷིཔྤེཏཱཏི དསྶེཏུཾ ‘‘ཀེ པན ཏེ ཨརིཡཱ’’ཏི པུཙྪཾ ཀཏྭཱ ‘‘ཨརིཡཱ ཝུཙྩནྟཱི’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ།
Akaṇḍake. ‘‘Bherisaddo mudiṅgasaddo vaṃsasaddo kaṃsatāḷasaddo’’tiādīsu tūriyavisese, yo ‘‘veṇū’’ tipi vuccati. ‘‘Abhinnena piṭṭhivaṃsena mato hatthī’’tiādīsu hatthiādīnaṃ piṭṭhivemajjhe padese. ‘‘Kulavaṃsaṃ ṭhapessāmī’’tiādīsu (dī. ni. 3.267) kulavaṃse. ‘‘Vaṃsānurakkhako paveṇīpālako’’tiādīsu (visuddhi. 1.42) guṇānupubbiyaṃ guṇānaṃ pabandhappavattiyaṃ. Idha pana catupaccayasantosabhāvanārāmatāsaṅkhātaguṇānaṃ pabandhe daṭṭhabbo. Tassa pana vaṃsassa kulanvayaṃ, guṇanvayañca nidassanavasena dassetuṃ ‘‘yathā hī’’tiādi vuttaṃ. Tattha khattiyavaṃsoti khattiyakulanvayo . Eseva nayo sesapadesupi. Samaṇavaṃso pana samaṇatanti samaṇapaveṇī. Mūlagandhādīnanti ādi-saddena yathā sāragandhādīnaṃ saṅgaho, evamettha gorasādīnampi saṅgaho daṭṭhabbo. Dutiyena pana ādi-saddena kāsikavatthasappimaṇḍādīnaṃ. Ariya-saddo amilakkhūsupi manussesu vattati, yesaṃ pana nivāsanaṭṭhānaṃ ‘‘ariyaṃ āyatana’’nti vuccati. Yathāha ‘‘yāvatā, ānanda, ariyaṃ āyatana’’nti (dī. ni. 2.152; udā. 76) lokiyasādhujanesupi ‘‘ye hi vo ariyā parisuddhakāyakammantā…pe… tesaṃ ahaṃ aññataro’’tiādīsu (ma. ni. 1.35). Idha pana ye ‘‘ārakā kilesehī’’tiādinā laddhanibbacanā paṭividdhaariyasaccā, te eva adhippetāti dassetuṃ ‘‘ke pana te ariyā’’ti pucchaṃ katvā ‘‘ariyā vuccantī’’tiādi vuttaṃ.
ཏཏྠ ཡེ མཧཱཔཎིདྷཱནཀཔྤཏོ པཊྛཱཡ ཡཱཝཱཡཾ ཀཔྤོ, ཨེཏྠནྟརེ ཨུཔྤནྣཱ སམྨཱསམྦུདྡྷཱ, ཏེ ཏཱཝ སརཱུཔཏོ དསྶེཏྭཱ ཏདཉྙེཔི སམྨཱསམྦུདྡྷེ, པཙྩེཀབུདྡྷེ, བུདྡྷསཱཝཀེ ཙ སངྒཧེཏྭཱ ཨནཝསེསཏོ ཨརིཡེ དསྶེཏུཾ ‘‘ཨཔིཙཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཏཏྠ ཡཱཝ སཱསནཾ ན ཨནྟརདྷཱཡཏི, ཏཱཝ སཏྠཱ དྷརཏི ཨེཝ ནཱམཱཏི ཨིམམེཝ བྷགཝནྟཾ, ཡེ ཙེཏརཧི བུདྡྷསཱཝཀཱ, ཏེ ཙ སནྡྷཱཡ པཙྩུཔྤནྣགྒཧཎཾ། ཏསྨིཾ ཏསྨིཾ ཝཱ ཀཱལེ ཏེ ཏེ པཙྩུཔྤནྣཱཏི ཙེ, ཨཏཱིཏཱནཱགཏགྒཧཎཾ ན ཀཏྟབྦཾ སིཡཱ། ཨིདཱནི ཡཐཱ བྷགཝཱ ‘‘དྷམྨཾ ཝོ, བྷིཀྑཝེ, དེསེསྶཱམི ཨཱདིཀལྱཱཎཾ མཛ྄ཛྷེཀལྱཱཎཾ པརིཡོསཱནཀལྱཱཎཾ སཱཏྠཾ སབྱཉྫནཾ ཀེཝལཔརིཔུཎྞཾ པརིསུདྡྷཾ བྲཧྨཙརིཡཾ པཀཱསེསྶཱམི, ཡདིདཾ ཚཚཀྐཱནཱི’’ཏི ཚཀྐདེསནཱཡ (མ॰ ནི॰ ༣.༤༢༠) ཨཊྛཧི པདེཧི ཝཎྞཾ ཨབྷཱསི, ཨེཝཾ མཧཱཨརིཡཝཾསདེསནཱཡ ཨརིཡཱནཾ ཝཾསཱནཾ ‘‘ཙཏྟཱརོམེ, བྷིཀྑཝེ, ཨརིཡཝཾསཱ ཨགྒཉྙཱ རཏྟཉྙཱ ཝཾསཉྙཱ པོརཱཎཱ ཨསཾཀིཎྞཱ ཨསཾཀིཎྞཔུབྦཱ ན སངྐཱིཡནྟི ན སངྐཱིཡིསྶནྟི ཨཔྤཊིཀུཊྛཱ སམཎེཧི བྲཱཧྨཎེཧི ཝིཉྙཱུཧཱི’’ཏི (ཨ॰ ནི॰ ༤.༢༨) ཡེཧི ནཝཧི པདེཧི ཝཎྞཾ ཨབྷཱསི, ཏཱནི ཏཱཝ ཨཱནེཏྭཱ ཐོམནཱཝསེནེཝ ཝཎྞེནྟོ ‘‘ཏེ ཁོ པནེཏེ’’ཏིཨཱདིམཱཧ། ཨགྒཱཏི ཛཱནིཏབྦཱ སབྦཝཾསེཧི སེཊྛབྷཱཝཏོ, སེཊྛབྷཱཝསཱདྷནཏོ ཙ། དཱིགྷརཏྟཾ པཝཏྟཱཏི ཛཱནིཏབྦཱ རཏྟཉྙཱུཧི, བུདྡྷཱདཱིཧི ཏེཧི ཙ ཏཐཱ ཨནུཊྛིཏཏྟཱ། ཝཾསཱཏི ཛཱནིཏབྦཱ བུདྡྷཱདཱིནཾ ཨརིཡཱནཾ ཝཾསཱཏི ཛཱནིཏབྦཱ། པོརཱཎཱཏི པུརཱཏནཱ། ན ཨདྷུནུཔྤཏྟིཀཱཏི ན ཨདྷུནཱཏནཱ། ཨསཾཀིཎྞཱཏི ན ཁིཏྟཱ ན ཚཌྜིཏཱ། ཏེནཱཧ ‘‘ཨནཔནཱིཏཱ’’ཏི། ན ཨཔནཱིཏཔུབྦཱཏི ན ཚཌྜིཏཔུབྦཱ ཏིསྶནྣཾ སིཀྑཱནཾ པརིཔཱུརཎཱུཔཱཡབྷཱཝཏོ ན པརིཙཏྟཔུབྦཱ། ཏཏོ ཨེཝ ཨིདཱནིཔི ན ཨཔནཱིཡནྟི, ཨནཱགཏེཔི ན ཨཔནཱིཡིསྶནྟི། ཡེ དྷམྨསབྷཱཝསྶ ཝིཛཱནནེཝ ཝིཉྙཱུ སམིཏཔཱཔསམཎཱ ཙེཝ བཱཧིཏཔཱཔབྲཱཧྨཎཱ ཙ, ཏེཧི ཨཔྤཊིཀུཊྛཱ ཨཔྤཊིཀྑིཏྟཱ། ཡེ ཧི ན པཊིཀྐོསིཏབྦཱ, ཏེ ཨནིནྡིཏབྦཱ ཨགརཧིཏབྦཱ། ཨཔརིཙྩཛིཏབྦཏཱཡ ཨཔྤཊིཀྑིཔིཏབྦཱ ཧོནྟཱིཏི།
Tattha ye mahāpaṇidhānakappato paṭṭhāya yāvāyaṃ kappo, etthantare uppannā sammāsambuddhā, te tāva sarūpato dassetvā tadaññepi sammāsambuddhe, paccekabuddhe, buddhasāvake ca saṅgahetvā anavasesato ariye dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ. Tattha yāva sāsanaṃ na antaradhāyati, tāva satthā dharati eva nāmāti imameva bhagavantaṃ, ye cetarahi buddhasāvakā, te ca sandhāya paccuppannaggahaṇaṃ. Tasmiṃ tasmiṃ vā kāle te te paccuppannāti ce, atītānāgataggahaṇaṃ na kattabbaṃ siyā. Idāni yathā bhagavā ‘‘dhammaṃ vo, bhikkhave, desessāmi ādikalyāṇaṃ majjhekalyāṇaṃ pariyosānakalyāṇaṃ sātthaṃ sabyañjanaṃ kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ pakāsessāmi, yadidaṃ chachakkānī’’ti chakkadesanāya (ma. ni. 3.420) aṭṭhahi padehi vaṇṇaṃ abhāsi, evaṃ mahāariyavaṃsadesanāya ariyānaṃ vaṃsānaṃ ‘‘cattārome, bhikkhave, ariyavaṃsā aggaññā rattaññā vaṃsaññā porāṇā asaṃkiṇṇā asaṃkiṇṇapubbā na saṅkīyanti na saṅkīyissanti appaṭikuṭṭhā samaṇehi brāhmaṇehi viññūhī’’ti (a. ni. 4.28) yehi navahi padehi vaṇṇaṃ abhāsi, tāni tāva ānetvā thomanāvaseneva vaṇṇento ‘‘te kho panete’’tiādimāha. Aggāti jānitabbā sabbavaṃsehi seṭṭhabhāvato, seṭṭhabhāvasādhanato ca. Dīgharattaṃ pavattāti jānitabbā rattaññūhi, buddhādīhi tehi ca tathā anuṭṭhitattā. Vaṃsāti jānitabbā buddhādīnaṃ ariyānaṃ vaṃsāti jānitabbā. Porāṇāti purātanā. Na adhunuppattikāti na adhunātanā. Asaṃkiṇṇāti na khittā na chaḍḍitā. Tenāha ‘‘anapanītā’’ti. Na apanītapubbāti na chaḍḍitapubbā tissannaṃ sikkhānaṃ paripūraṇūpāyabhāvato na paricattapubbā. Tato eva idānipi na apanīyanti, anāgatepi na apanīyissanti. Ye dhammasabhāvassa vijānaneva viññū samitapāpasamaṇā ceva bāhitapāpabrāhmaṇā ca, tehi appaṭikuṭṭhā appaṭikkhittā. Ye hi na paṭikkositabbā, te aninditabbā agarahitabbā. Apariccajitabbatāya appaṭikkhipitabbā hontīti.
སནྟུཊྛོཏི ཨེཏྠ ཡཐཱདྷིཔྤེཏསནྟོསམེཝ དསྶེནྟོ ‘‘པཙྩཡསནྟོསཝསེན སནྟུཊྛོ’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཛྷཱནཝིཔསྶནཱདིཝསེནཔི ཨིདྷ བྷིཀྑུནོ སནྟུཊྛཏཱ ཧོཏཱིཏི། ཨིཏརཱིཏརེནཱཏི ཨིཏརེན ཨིཏརེན། ཨིཏར-སདྡོཡཾ ཨནིཡམཝཙནོ, དྭིཀྑཏྟུཾ ཝུཙྩམཱནོ ཡཾཀིཉྩི-སདྡེཧི སམཱནཏྠོ ཧོཏཱིཏི ཝུཏྟཾ ‘‘ཡེན ཀེནཙཱི’’ཏི། སྭཱཡཾ ཨནིཡམཝཱཙིཏཱཡ ཨེཝ ཡཐཱ ཐཱུལཱདཱིནཾ ཨཉྙཏརཝཙནོ, ཨེཝཾ ཡཐཱལདྡྷཱདཱིནམྤི ཨཉྙཏརཝཙནོཏི ཏཏྠ དུཏིཡཔཀྑསྶེཝ ཨིདྷ ཨིཙྪིཏབྷཱཝཾ དསྶེནྟོ ‘‘ཨཐ ཁོ’’ཏིཨཱདིམཱཧ ། ནནུ ཙ ཡཐཱལདྡྷཱདཡོཔི ཐཱུལཱདཡོ ཨེཝ? སཙྩམེཏཾ, ཏཐཱཔི ཨཏྠི ཝིསེསོ། ཡོ ཧི ཡཐཱལདྡྷེསུ ཐཱུལཱདཱིསུ སནྟོསོ, སོ ཡཐཱལཱབྷསནྟོསོ ཨེཝ, ན ཨིཏརོ། ན ཧི སོ པཙྩཡམཏྟསནྣིསྶཡོ ཨིཙྪིཏོ, ཨཐ ཁོ ཨཏྟནོ ཀཱཡབལསཱརུཔྤབྷཱཝསནྣིསྶཡོཔི། ཐཱུལདུཀཱདཡོ ཙ ཏཡོཔི ཙཱིཝརེ ལབྦྷནྟི། མཛ྄ཛྷིམོ ཙཏུཔཙྩཡསཱདྷཱརཎོ, པཙྪིམོ པན ཙཱིཝརེ, སེནཱསནེ ཙ ལབྦྷཏཱིཏི དཊྛབྦཾ། ‘‘ཨིམེ ཏཡོ སནྟོསེ’’ཏི ཨིདཾ སབྦསངྒཱཧིཀཝསེན ཝུཏྟཾ། ཡེ ཧི པརཏོ གིལཱནཔཙྩཡཾ པིཎྜཔཱཏེ ཨེཝ པཀྑིཔིཏྭཱ ཙཱིཝརེ ཝཱིསཏི, པིཎྜཔཱཏེ པནྣརས, སེནཱསནེ པནྣརསཱཏི སམཔཎྞཱསསནྟོསཱ ཝུཙྩནྟི, ཏེ སབྦེཔི ཡཐཱརཧཾ ཨིམེསུ ཨེཝ ཏཱིསུ སནྟོསེསུ སངྒཧཾ སམོསརཎཾ གཙྪནྟཱིཏི།
Santuṭṭhoti ettha yathādhippetasantosameva dassento ‘‘paccayasantosavasena santuṭṭho’’ti vuttaṃ. Jhānavipassanādivasenapi idha bhikkhuno santuṭṭhatā hotīti. Itarītarenāti itarena itarena. Itara-saddoyaṃ aniyamavacano, dvikkhattuṃ vuccamāno yaṃkiñci-saddehi samānattho hotīti vuttaṃ ‘‘yena kenacī’’ti. Svāyaṃ aniyamavācitāya eva yathā thūlādīnaṃ aññataravacano, evaṃ yathāladdhādīnampi aññataravacanoti tattha dutiyapakkhasseva idha icchitabhāvaṃ dassento ‘‘atha kho’’tiādimāha . Nanu ca yathāladdhādayopi thūlādayo eva? Saccametaṃ, tathāpi atthi viseso. Yo hi yathāladdhesu thūlādīsu santoso, so yathālābhasantoso eva, na itaro. Na hi so paccayamattasannissayo icchito, atha kho attano kāyabalasāruppabhāvasannissayopi. Thūladukādayo ca tayopi cīvare labbhanti. Majjhimo catupaccayasādhāraṇo, pacchimo pana cīvare, senāsane ca labbhatīti daṭṭhabbaṃ. ‘‘Ime tayo santose’’ti idaṃ sabbasaṅgāhikavasena vuttaṃ. Ye hi parato gilānapaccayaṃ piṇḍapāte eva pakkhipitvā cīvare vīsati, piṇḍapāte pannarasa, senāsane pannarasāti samapaṇṇāsasantosā vuccanti, te sabbepi yathārahaṃ imesu eva tīsu santosesu saṅgahaṃ samosaraṇaṃ gacchantīti.
ཙཱིཝརཾ ཛཱནིཏབྦནྟི ‘‘ཨིདཾ ནཱམ ཙཱིཝརཾ ཀཔྤིཡ’’ནྟི ཛཱཏིཏོ ཙཱིཝརཾ ཛཱནིཏབྦཾ། ཙཱིཝརཀྑེཏྟནྟི ཙཱིཝརསྶ ཨུཔྤཏྟིཀྑེཏྟཾ། པཾསུཀཱུལནྟི པཾསུཀཱུལཙཱིཝརཾ, པཾསུཀཱུལལཀྑཎཔྤཏྟཾ ཙཱིཝརཾ ཛཱནིཏབྦནྟི ཨཏྠོ། ཙཱིཝརསནྟོསོཏི ཙཱིཝརེ ལབྦྷམཱནོ སབྦོ སནྟོསོ ཛཱནིཏབྦོ། ཙཱིཝརཔཊིསཾཡུཏྟཱནི དྷུཏངྒཱནི ཛཱནིཏབྦཱནི, ཡཱནི ཏོསནྟོ ཙཱིཝརསནྟོསེན སམྨདེཝ སནྟུཊྛོ ཧོཏཱིཏི། ཁོམཀཔྤཱསིཀཀོསེཡྻཀམྦལསཱཎབྷངྒཱནི ཁོམཱདཱིནི། ཏཏྠ ཁོམཾ ནཱམ ཁོམསུཏྟེཧི ཝཱཡིཏཾ ཁོམཔཊཙཱིཝརཾ, ཏཐཱ སེསཱནིཔི། སཱཎནྟི སཱཎཝཱཀསུཏྟེཧི ཀཏཙཱིཝརཾ། བྷངྒནྟི པན ཁོམསུཏྟཱདཱིནི སབྦཱནི ཨེཀཙྩཱནི ཝོམིསྶེཏྭཱ ཀཏཙཱིཝརཾ། ‘‘བྷངྒམྤི ཝཱཀམཡམེཝཱ’’ཏི ཀེཙི། ཚཱཏི གཎནཔརིཙྪེདོ། ཡདི ཨེཝཾ ཨིཏོ ཨཉྙཱ ཝཏྠཛཱཏི ནཏྠཱིཏི? ནོ ནཏྠི, སཱ པན ཨེཏེསཾ ཨནུལོམཱཏི དསྶེཏུཾ ‘‘དུཀཱུལཱདཱིནཱི’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཨཱདི-སདྡེན པཊྚུཎྞཾ, སོམཱརཔཊྚཾ, ཙཱིནཔཊྚཾ , ཨིདྡྷིཛཾ, དེཝདིནྣནྟི ཨེཏེསཾ སངྒཧོ། ཏཏྠ དུཀཱུལཾ སཱཎསྶ ཨནུལོམཾ ཝཱཀམཡཏྟཱ། པཊྚུཎྞདེསེ སཉྫཱཏཝཏྠཾ པཊྚུཎྞཾ། ‘‘པཊྚུཎྞཾ ཀོསེཡྻཝིསེསོ’’ཏི ཧི ཨམརཀོསེ ཝུཏྟཾ། སོམཱརདེསེ, ཙཱིནདེསེ ཙ ཛཱཏཝཏྠཱནི སོམཱརཙཱིནཔཊྚཱནི། པཊྚུཎྞཱདཱིནི ཏཱིཎི ཀོསེཡྻསྶ ཨནུལོམཱནི པཱཎཀེཧི ཀཏསུཏྟམཡཏྟཱ། ཨིདྡྷིཛཾ ཨེཧིབྷིཀྑཱུནཾ པུཉྙིདྡྷིཡཱ ནིབྦཏྟཾ ཙཱིཝརཾ, ཏཾ ཁོམཱདཱིནཾ ཨཉྙཏརཾ ཧོཏཱིཏི ཏེསམེཝ ཨནུལོམཉྩ། དེཝཏཱཧི དིནྣཾ ཙཱིཝརཾ དེཝདིནྣཾ, ཏཾ ཀཔྤརུཀྑེ ནིབྦཏྟཾ ཛཱལིནིཡཱ དེཝཀཉྙཱཡ ཨནུརུདྡྷཏྠེརསྶ དིནྣཝཏྠསདིསཾ, ཏམྤི ཁོམཱདཱིནཾཡེཝ ཨནུལོམཾ ཧོཏི ཏེསུ ཨཉྙཏརབྷཱཝཏོ། ཨིམཱནཱིཏི ཨནྟོགདྷཱཝདྷཱརཎཝཙནཾ, ཨིམཱནི ཨེཝཱཏི ཨཏྠོ། བུདྡྷཱདཱིནཾ པརིབྷོགཡོགྱཏཱཡ ཀཔྤིཡཙཱིཝརཱནི།
Cīvaraṃ jānitabbanti ‘‘idaṃ nāma cīvaraṃ kappiya’’nti jātito cīvaraṃ jānitabbaṃ. Cīvarakkhettanti cīvarassa uppattikkhettaṃ. Paṃsukūlanti paṃsukūlacīvaraṃ, paṃsukūlalakkhaṇappattaṃ cīvaraṃ jānitabbanti attho. Cīvarasantosoti cīvare labbhamāno sabbo santoso jānitabbo.Cīvarapaṭisaṃyuttāni dhutaṅgāni jānitabbāni, yāni tosanto cīvarasantosena sammadeva santuṭṭho hotīti. Khomakappāsikakoseyyakambalasāṇabhaṅgāni khomādīni. Tattha khomaṃ nāma khomasuttehi vāyitaṃ khomapaṭacīvaraṃ, tathā sesānipi. Sāṇanti sāṇavākasuttehi katacīvaraṃ. Bhaṅganti pana khomasuttādīni sabbāni ekaccāni vomissetvā katacīvaraṃ. ‘‘Bhaṅgampi vākamayamevā’’ti keci. Chāti gaṇanaparicchedo. Yadi evaṃ ito aññā vatthajāti natthīti? No natthi, sā pana etesaṃ anulomāti dassetuṃ ‘‘dukūlādīnī’’tiādi vuttaṃ. Ādi-saddena paṭṭuṇṇaṃ, somārapaṭṭaṃ, cīnapaṭṭaṃ , iddhijaṃ, devadinnanti etesaṃ saṅgaho. Tattha dukūlaṃ sāṇassa anulomaṃ vākamayattā. Paṭṭuṇṇadese sañjātavatthaṃ paṭṭuṇṇaṃ. ‘‘Paṭṭuṇṇaṃ koseyyaviseso’’ti hi amarakose vuttaṃ. Somāradese, cīnadese ca jātavatthāni somāracīnapaṭṭāni. Paṭṭuṇṇādīni tīṇi koseyyassa anulomāni pāṇakehi katasuttamayattā. Iddhijaṃ ehibhikkhūnaṃ puññiddhiyā nibbattaṃ cīvaraṃ, taṃ khomādīnaṃ aññataraṃ hotīti tesameva anulomañca. Devatāhi dinnaṃ cīvaraṃ devadinnaṃ, taṃ kapparukkhe nibbattaṃ jāliniyā devakaññāya anuruddhattherassa dinnavatthasadisaṃ, tampi khomādīnaṃyeva anulomaṃ hoti tesu aññatarabhāvato. Imānīti antogadhāvadhāraṇavacanaṃ, imāni evāti attho. Buddhādīnaṃ paribhogayogyatāya kappiyacīvarāni.
ཨིདཱནི ཨཝདྷཱརཎེན ནིཝཏྟིཏཱནི ཨེཀདེསེན དསྶེཏུཾ ‘‘ཀུསཙཱིར’’ནྟིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཏཏྠ ཀུསཏིཎེཧི, ཨཉྙེཧི ཝཱ ཏཱདིསེཧི ཏིཎེཧི ཀཏཙཱིཝརཾ ཀུསཙཱིརཾ། པོཏཀཱིཝཱཀཱདཱིཧི ཝཱཀེཧི ཀཏཙཱིཝརཾ ཝཱཀཙཱིརཾ། ཙཏུཀྐོཎེཧི, ཏིཀོཎེཧི ཝཱ ཕལཀེཧི ཀཏཙཱིཝརཾ ཕལཀཙཱིརཾ། མནུསྶཱནཾ ཀེསེཧི ཀཏཀམྦལཾ ཀེསཀམྦལཾ། ཙཱམརཱིཝཱལཨསྶཝཱལཱདཱིཧི ཀཏཾ ཝཱལཀམྦལཾ། མཀཙིཏནྟཱུཧི ཝཱཡིཏོ པོཏྠཀོ། ཙམྨནྟི མིགཙམྨཱདི ཡཾ ཀིཉྩི ཙམྨཾ། ཨུལཱུཀཔཀྑེཧི གནྠེཏྭཱ ཀཏཙཱིཝརཾ ཨུལཱུཀཔཀྑཾ། བྷུཛཏཙཱདིམཡཾ རུཀྑདུསྶཾ, ཏིརཱིཊཀནྟི ཨཏྠོ། སུཁུམཏརཱཧི ལཏཱཝཱཀེཧི ཝཱཡིཏཾ ལཏཱདུསྶཾ། ཨེརཀཝཱཀེཧི ཀཏཾ ཨེརཀདུསྶཾ། ཏཐཱ ཀདལིདུསྶཾ། སུཁུམེཧི ཝེལུ༹ཝིལཱིཝེཧི ཀཏཾ ཝེལུ༹དུསྶཾ། ཨཱདི-སདྡེན ཝཀྐལཱདཱིནཾ སངྒཧོ། ཨཀཔྤིཡཙཱིཝརཱནི ཏིཏྠིཡདྡྷཛབྷཱཝཏོ།
Idāni avadhāraṇena nivattitāni ekadesena dassetuṃ ‘‘kusacīra’’ntiādi vuttaṃ. Tattha kusatiṇehi, aññehi vā tādisehi tiṇehi katacīvaraṃ kusacīraṃ. Potakīvākādīhi vākehi katacīvaraṃ vākacīraṃ. Catukkoṇehi, tikoṇehi vā phalakehi katacīvaraṃ phalakacīraṃ. Manussānaṃ kesehi katakambalaṃ kesakambalaṃ. Cāmarīvālaassavālādīhi kataṃ vālakambalaṃ. Makacitantūhi vāyito potthako. Cammanti migacammādi yaṃ kiñci cammaṃ. Ulūkapakkhehi ganthetvā katacīvaraṃ ulūkapakkhaṃ. Bhujatacādimayaṃ rukkhadussaṃ, tirīṭakanti attho. Sukhumatarāhi latāvākehi vāyitaṃ latādussaṃ. Erakavākehi kataṃ erakadussaṃ. Tathā kadalidussaṃ. Sukhumehi veḷuvilīvehi kataṃ veḷudussaṃ. Ādi-saddena vakkalādīnaṃ saṅgaho. Akappiyacīvarāni titthiyaddhajabhāvato.
ཨཊྛནྣཉྩ མཱཏིཀཱནཾ ཝསེནཱཏི ‘‘སཱིམཱཡ དེཏི, ཀཏིཀཱཡ དེཏཱི’’ཏིཨཱདིནཱ (མཧཱཝ॰ ༣༧༩) ཨཱགཏཱནཾ ཨཊྛནྣཾ ཙཱིཝརུཔྤཏྟིམཱཏིཀཱནཾ ཝསེན། ཙཱིཝརཱནཾ པཊིལཱབྷཀྑེཏྟདསྶནཏྠཉྷི བྷགཝཏཱ ‘‘ཨཊྛིམཱ, བྷིཀྑཝེ, མཱཏིཀཱ’’ཏིཨཱདིནཱ མཱཏིཀཱ ཋཔིཏཱ། མཱཏིཀཱཏི ཧི མཱཏརོ ཙཱིཝརུཔྤཏྟིཛནིཀཱཏི། སོསཱནིཀནྟི སུསཱནེ པཏིཏཀཾ། པཱཔཎིཀནྟི ཨཱཔཎདྭཱརེ པཏིཏཀཾ། རཐིཡནྟི པུཉྙཏྠིཀེཧི ཝཱཏཔཱནནྟརེན རཐིཀཱཡ ཚཌྜིཏཙོལ༹ཀཾ། སངྐཱརཀཱུཊཀནྟི སངྐཱརཊྛཱནེ ཚཌྜིཏཙོལ༹ཀཾ། སིནཱནནྟི ནྷཱནཙོལ༹ཾ, ཡཾ བྷཱུཏཝེཛྫེཧི སཱིསཾ ནྷཱཔེཏྭཱ ‘‘ཀཱལ༹ཀཎྞཱིཙོལ༹ཀ’’ནྟི ཚཌྜེཏྭཱ གཙྪནྟི། ཏིཏྠནྟི ཏིཏྠཙོལ༹ཀཾ སིནཱནཏིཏྠེ ཚཌྜིཏཔིལོཏིཀཱ། ཨགྒིདཌྜྷནྟི ཨགྒིནཱ དཌྜྷཔྤདེསཾ། ཏཉྷི མནུསྶཱ ཚཌྜེནྟི། གོཁཱཡིཏཀཱདཱིནི པཱཀཊཱནེཝ། ཏཱནིཔི ཧི མནུསྶཱ ཚཌྜེནྟི།
Aṭṭhannañca mātikānaṃ vasenāti ‘‘sīmāya deti, katikāya detī’’tiādinā (mahāva. 379) āgatānaṃ aṭṭhannaṃ cīvaruppattimātikānaṃ vasena. Cīvarānaṃ paṭilābhakkhettadassanatthañhi bhagavatā ‘‘aṭṭhimā, bhikkhave, mātikā’’tiādinā mātikā ṭhapitā. Mātikāti hi mātaro cīvaruppattijanikāti. Sosānikanti susāne patitakaṃ. Pāpaṇikanti āpaṇadvāre patitakaṃ. Rathiyanti puññatthikehi vātapānantarena rathikāya chaḍḍitacoḷakaṃ. Saṅkārakūṭakanti saṅkāraṭṭhāne chaḍḍitacoḷakaṃ. Sinānanti nhānacoḷaṃ, yaṃ bhūtavejjehi sīsaṃ nhāpetvā ‘‘kāḷakaṇṇīcoḷaka’’nti chaḍḍetvā gacchanti. Titthanti titthacoḷakaṃ sinānatitthe chaḍḍitapilotikā. Aggidaḍḍhanti agginā daḍḍhappadesaṃ. Tañhi manussā chaḍḍenti. Gokhāyitakādīni pākaṭāneva. Tānipi hi manussā chaḍḍenti.
དྷཛཾ ཨུསྶཱཔེཏྭཱཏི ནཱཝཾ ཨཱརོཧནྟེཧི ཝཱ ཡུདྡྷཾ པཝིསནྟེཧི ཝཱ དྷཛཡཊྛིཾ ཨུསྶཱཔེཏྭཱ ཏཏྠ བདྡྷཾ པཱརུཏཙཱིཝརཾ, ཏེཧི ཚཌྜིཏནྟི ཨདྷིཔྤཱཡོ།
Dhajaṃ ussāpetvāti nāvaṃ ārohantehi vā yuddhaṃ pavisantehi vā dhajayaṭṭhiṃ ussāpetvā tattha baddhaṃ pārutacīvaraṃ, tehi chaḍḍitanti adhippāyo.
སཱདཀབྷིཀྑུནཱཏི གཧཔཏིཙཱིཝརསྶ སཱདིཡནབྷིཀྑུནཱ། ཨེཀམཱསམཏྟནྟི ཙཱིཝརམཱསསཉྙིཏཾ ཨེཀམཱསམཏྟཾ། ཝིཏཀྐེཏུཾ ཝཊྚཏི, ན ཏཏོ པརནྟི ཨདྷིཔྤཱཡོ། སབྦསྶཱཔི ཧི ཏཎྷཱནིགྒཧཏྠཱཡ སཱསནེ པཊིཔཏྟཱིཏི། པཾསུཀཱུལིཀོ ཨདྡྷམཱསེནེཝ ཀརོཏཱིཏི ཨཔརཔཊིབདྡྷཏྟཱ པཊིལཱབྷསྶ། ཨིཏརསྶ པན པརཔཊིབདྡྷཏྟཱ མཱསམཏྟཾ ཨནུཉྙཱཏཾ། ཨིཏི མཱསདྡྷ…པེ॰… ཝིཏཀྐསནྟོསོ ཝིཏཀྐནསྶ པརིམིཏཀཱལིཀཏྟཱ།
Sādakabhikkhunāti gahapaticīvarassa sādiyanabhikkhunā. Ekamāsamattanti cīvaramāsasaññitaṃ ekamāsamattaṃ. Vitakketuṃ vaṭṭati, na tato paranti adhippāyo. Sabbassāpi hi taṇhāniggahatthāya sāsane paṭipattīti. Paṃsukūliko addhamāseneva karotīti aparapaṭibaddhattā paṭilābhassa. Itarassa pana parapaṭibaddhattā māsamattaṃ anuññātaṃ. Iti māsaddha…pe… vitakkasantoso vitakkanassa parimitakālikattā.
མཧཱཐེརཾ ཏཏྠ ཨཏྟནོ སཧཱཡཾ ཨིཙྪནྟོཔི གརུགཱརཝེན གཱམདྭཱརཾ ‘‘བྷནྟེ གམིསྶཱམི’’ ཨིཙྩེཝམཱཧ། མཧཱཐེརོཔིསྶ ཨཛ྄ཛྷཱསཡཾ ཉཏྭཱ ‘‘ཨཧཾ པཱཝུསོ གམིསྶཱམཱི’’ཏི ཨཱཧ། ‘‘ཨིམསྶ བྷིཀྑུནོ ཝིཏཀྐསྶ ཨཝསརོ མཱ ཧོཏཱུ’’ཏི པཉྷཾ པུཙྪམཱནོ གཱམཾ པཱཝིསི། ཨུཙྩཱརཔལིབུདྡྷོཏི ཨུཙྩཱརེན པཱིལི༹ཏོ། ཏདཱ བྷགཝཏོ དུཀྐརཀིརིཡཱནུསྶརཎམུཁེན ཏཐཱགཏེ ཨུཔྤནྣཔཱིཏིསོམནསྶཝེགསྶ བལཝབྷཱཝེན ཀིལེསཱནཾ ཝིཀྑམྦྷིཏཏྟཱ ཏསྨིཾཡེཝ…པེ॰… ཏཱིཎི ཕལཱནི པཏྟོ།
Mahātheraṃ tattha attano sahāyaṃ icchantopi garugāravena gāmadvāraṃ ‘‘bhante gamissāmi’’ iccevamāha. Mahātheropissa ajjhāsayaṃ ñatvā ‘‘ahaṃ pāvuso gamissāmī’’ti āha. ‘‘Imassa bhikkhuno vitakkassa avasaro mā hotū’’ti pañhaṃ pucchamāno gāmaṃ pāvisi. Uccārapalibuddhoti uccārena pīḷito. Tadā bhagavato dukkarakiriyānussaraṇamukhena tathāgate uppannapītisomanassavegassa balavabhāvena kilesānaṃ vikkhambhitattā tasmiṃyeva…pe… tīṇi phalāni patto.
‘‘ཀཏྠ ལབྷིསྶཱམཱི’’ཏི ཙིནྟནཱཔི ལཱབྷཱསཱཔུབྦིཀཱཏི ཏཐཱ ‘‘ཨཙིནྟེཏྭཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ, ‘‘སུནྡརཾ ལབྷིསྶཱམི, མནཱཔཾ ལབྷིསྶཱམཱི’’ཏི ཨེཝམཱདིཙིནྟནཱཡ ཀཱ ནཱམ ཀཐཱ། ཀཐཾ པན ཝཏྟབྦནྟི ཨཱཧ ‘‘ཀམྨཊྛཱནསཱིསེནེཝ གམན’’ནྟི, ཏེན ཙཱིཝརཾ པཊིཙྩ ཀིཉྩིཔི ན ཙིནྟེཏབྦཾ ཨེཝཱཏི དསྶེཏི།
‘‘Kattha labhissāmī’’ti cintanāpi lābhāsāpubbikāti tathā ‘‘acintetvā’’ti vuttaṃ, ‘‘sundaraṃ labhissāmi, manāpaṃ labhissāmī’’ti evamādicintanāya kā nāma kathā. Kathaṃ pana vattabbanti āha ‘‘kammaṭṭhānasīseneva gamana’’nti, tena cīvaraṃ paṭicca kiñcipi na cintetabbaṃ evāti dasseti.
ཨཔེསལོ ཨཔྤཏིརཱུཔཱཡཔི པརིཡེསནཱཡ པཙྩཡོ བྷཝེཡྻཱཏི ‘‘པེསལཾ བྷིཀྑུཾ གཧེཏྭཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ།
Apesalo appatirūpāyapi pariyesanāya paccayo bhaveyyāti ‘‘pesalaṃ bhikkhuṃ gahetvā’’ti vuttaṃ.
ཨཱཧརིཡམཱནནྟི སུསཱནཱདཱིསུ པཏིཏཀཾ ཝཏྠཾ ‘‘ཨིམེ བྷིཀྑཱུ པཾསུཀཱུལཔརིཡེསནཾ ཙརནྟཱི’’ཏི ཉཏྭཱ ཀེནཙི པུརིསེན ཏཏོ ཨཱནཱིཡམཱནཾ།
Āhariyamānanti susānādīsu patitakaṃ vatthaṃ ‘‘ime bhikkhū paṃsukūlapariyesanaṃ carantī’’ti ñatvā kenaci purisena tato ānīyamānaṃ.
ཨེཝཾ ལདྡྷཾ གཎྷནྟསྶཱཔཱིཏི ཨེཝཾ པཊིལཱབྷསནྟོསཾ ཨཀོཔེཏྭཱཝ ལདྡྷཾ གཎྷནྟསྶཱཔི། ཨཏྟནོ པཧོནཀམཏྟེནེཝཱཏི ཡཐཱལདྡྷཱནཾ པཾསུཀཱུལཝཏྠཱནཾ ཨེཀཔཊྚདུཔཊྚཱནཾ ཨཏྠཱཡ ཨཏྟནོ པཧོནཀཔམཱཎེནེཝ, ཨཝདྷཱརཎེན ཨུཔརིཔཙྩཱསཾ ནིཝཏྟེཏི།
Evaṃ laddhaṃ gaṇhantassāpīti evaṃ paṭilābhasantosaṃ akopetvāva laddhaṃ gaṇhantassāpi. Attano pahonakamattenevāti yathāladdhānaṃ paṃsukūlavatthānaṃ ekapaṭṭadupaṭṭānaṃ atthāya attano pahonakapamāṇeneva, avadhāraṇena uparipaccāsaṃ nivatteti.
གཱམེ བྷིཀྑཱཡ ཨཱཧིཎྜནྟེན སཔདཱནཙཱརིནཱ ཝིཡ དྭཱརཔཊིཔཱཊིཡཱ ཙརཎཾ ལོལུཔྤཝིཝཛྫནཾ ནཱམ ཙཱིཝརལོལུཔྤསྶ དཱུརསམུསྶཱརིཏཏྟཱ།
Gāme bhikkhāya āhiṇḍantena sapadānacārinā viya dvārapaṭipāṭiyā caraṇaṃ loluppavivajjanaṃ nāma cīvaraloluppassa dūrasamussāritattā.
ཡཱཔེཏུནྟི ཨཏྟབྷཱཝཾ པཝཏྟེཏུཾ།
Yāpetunti attabhāvaṃ pavattetuṃ.
དྷོཝནུཔགེནཱཏི དྷོཝནཡོགྒེན།
Dhovanupagenāti dhovanayoggena.
པཎྞཱནཱིཏི ཨམྦཛམྦཱདིཔཎྞཱནི།
Paṇṇānīti ambajambādipaṇṇāni.
ཨཀོཔེཏྭཱཏི སནྟོསཾ ཨཀོཔེཏྭཱ ། པཧོནཀནཱིཧཱརེནེཝཱཏི ཨནྟརཝཱསཀཱདཱིསུ ཡཾ ཀཱཏུཀཱམོ, ཏསྶ པཧོནཀནིཡཱམེནེཝ ཡཐཱལདྡྷཾ ཐཱུལསུཁུམཱདིཾ གཧེཏྭཱ ཀརཎཾ།
Akopetvāti santosaṃ akopetvā . Pahonakanīhārenevāti antaravāsakādīsu yaṃ kātukāmo, tassa pahonakaniyāmeneva yathāladdhaṃ thūlasukhumādiṃ gahetvā karaṇaṃ.
ཏིམཎྜལཔཊིཙྪཱདནམཏྟསྶེཝཱཏི ‘‘ནིཝཱསནཾ ཙེ ནཱབྷིམཎྜལཾ; ཛཱཎུམཎྜལཾ, ཨིཏརཾ ཙེ གལཝཱཊམཎྜལཾ, ཛཱཎུམཎྜལ’’ནྟི ཨེཝཾ ཏིམཎྜལཔཊིཙྪཱདནམཏྟསྶེཝ ཀརཎཾ; ཏཾ པན ཨཏྠཏོ ཏིཎྞཾ ཙཱིཝརཱནཾ ཧེཊྛིམནྟེན ཝུཏྟཔརིམཱཎམེཝ ཧོཏི།
Timaṇḍalapaṭicchādanamattassevāti ‘‘nivāsanaṃ ce nābhimaṇḍalaṃ; jāṇumaṇḍalaṃ, itaraṃ ce galavāṭamaṇḍalaṃ, jāṇumaṇḍala’’nti evaṃ timaṇḍalapaṭicchādanamattasseva karaṇaṃ; taṃ pana atthato tiṇṇaṃ cīvarānaṃ heṭṭhimantena vuttaparimāṇameva hoti.
ཨཝིཙཱརེཏྭཱཏི ན ཝིཙཱརེཏྭཱ།
Avicāretvāti na vicāretvā.
ཀུསིབནྡྷནཀཱལེཏི མཎྜལཱནི ཡོཛེཏྭཱ སིབྦནཀཱལེ། སཏྟཝཱརེཏི སཏྟསིབྦནཝཱརེ།
Kusibandhanakāleti maṇḍalāni yojetvā sibbanakāle. Sattavāreti sattasibbanavāre.
ཀཔྤབིནྡུཨཔདེསེན ཀསྶཙི ཝིཀཱརསྶ ཨཀརཎཾ ཀཔྤསནྟོསོ།
Kappabinduapadesena kassaci vikārassa akaraṇaṃ kappasantoso.
སཱིཏཔཊིགྷཱཏཱདི ཨཏྠཱཔཏྟིཏོ སིཛ྄ཛྷཏཱིཏི མུཁྱམེཝ ཙཱིཝརཔརིབྷོགེ པཡོཛནཾ དསྶེཏུཾ ‘‘ཧིརིཀོཔཱིནཔཊིཙྪཱདནམཏྟཝསེནཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཏེནཱཧ བྷགཝཱ ‘‘ཡཱཝདེཝ ཧིརིཀོཔཱིནཔཊིཙྪཱདནཏྠ’’ནྟི (མ॰ ནི॰ ༡.༢༣; ཨ॰ ནི॰ ༦.༦༨; མཧཱནི॰ ༡༦༢)།
Sītapaṭighātādi atthāpattito sijjhatīti mukhyameva cīvaraparibhoge payojanaṃ dassetuṃ ‘‘hirikopīnapaṭicchādanamattavasenā’’ti vuttaṃ. Tenāha bhagavā ‘‘yāvadeva hirikopīnapaṭicchādanattha’’nti (ma. ni. 1.23; a. ni. 6.68; mahāni. 162).
ཝཊྚཏི , ན ཏཱཝཏཱ སནྟོསོ ཀུཔྤཏི སམྦྷཱརཱནཾ, དཀྑིཎེཡྻཱནཉྩ ཨལཱབྷཏོ།
Vaṭṭati, na tāvatā santoso kuppati sambhārānaṃ, dakkhiṇeyyānañca alābhato.
སཱརཎཱིཡདྷམྨེ ཋཏྭཱཏི སཱིལཝནྟེཧི བྷིཀྑཱུཧི སཱདྷཱརཎཏོ པརིབྷོགེ ཋཏྭཱ།
Sāraṇīyadhamme ṭhatvāti sīlavantehi bhikkhūhi sādhāraṇato paribhoge ṭhatvā.
‘‘ཨིཏཱི’’ཏིཨཱདིནཱ པཋམསྶ ཨརིཡཝཾསསྶ པཾསུཀཱུལིཀངྒཏེཙཱིཝརིཀངྒཱནཾ, ཏེསཉྩ ཏསྶ པཙྩཡཏཾ དསྶེནྟོ ཨིཏི ཨིམེ དྷམྨཱ ཨཉྙམཉྙསྶ སམུཊྛཱཔཀཱ, ཨུཔཏྠམྦྷཀཱ ཙཱཏི དཱིཔེཏི། ཨེས ནཡོ ཨིཏོ པརཏོཔི།
‘‘Itī’’tiādinā paṭhamassa ariyavaṃsassa paṃsukūlikaṅgatecīvarikaṅgānaṃ, tesañca tassa paccayataṃ dassento iti ime dhammā aññamaññassa samuṭṭhāpakā, upatthambhakā cāti dīpeti. Esa nayo ito paratopi.
‘‘སནྟུཊྛོ ཧོཏི ཝཎྞཝཱདཱི’’ཏི ཨེཏྠ ཙཏུཀྐོཊིཀཾ སམྦྷཝཏི, ཏཏྠ ཙཏུཏྠོཡེཝ པཀྑོ སཏྠཱརཱ ཝཎྞིཏོ ཐོམིཏོཏི མཧཱཐེརེན ཏཐཱ དེསནཱ ཀཏཱ། ཨེཀོ སནྟུཊྛོ ཧོཏི, སནྟོསསྶ ཝཎྞཾ ན ཀཐེཏི སེཡྻཐཱཔི ཐེརོ ནཱལཀོ (སུཏྟནིཔཱཏེ ནཱལཀསུཏྟེ ཝིཏྠཱརོ) ཨེཀོ ན སནྟུཊྛོ ཧོཏི, སནྟོསསྶ ཝཎྞཝཱདཱི སེཡྻཐཱཔི ཨུཔནནྡོ སཀྱཔུཏྟོ (པཱརཱ॰ ༥༡༥, ༥༢༧, ༥༣༢, ༥༣༧ ཝཱཀྱཁནྡྷེསུ ཝིཏྠཱརོ)། ཨེཀོ ནེཝ སནྟུཊྛོ ཧོཏི, ན སནྟོསསྶ ཝཎྞཾ ཀཐེཏི། སེཡྻཐཱཔི ཐེརོ ལཱལུ༹དཱཡཱི (ཐེརགཱ॰ ཨཊྛ॰ ༢.ཨུདཱཡིཏྠེརགཱཐཱཝཎྞནཱ) ཨེཀོ སནྟུཊྛོ ཙེཝ ཧོཏི, སནྟོསསྶ ཙ ཝཎྞཝཱདཱི སེཡྻཐཱཔི ཐེརོ མཧཱཀསྶཔོ།
‘‘Santuṭṭho hoti vaṇṇavādī’’ti ettha catukkoṭikaṃ sambhavati, tattha catutthoyeva pakkho satthārā vaṇṇito thomitoti mahātherena tathā desanā katā. Eko santuṭṭho hoti, santosassa vaṇṇaṃ na katheti seyyathāpi thero nālako (suttanipāte nālakasutte vitthāro) eko na santuṭṭho hoti, santosassa vaṇṇavādī seyyathāpi upanando sakyaputto (pārā. 515, 527, 532, 537 vākyakhandhesu vitthāro). Eko neva santuṭṭho hoti, na santosassa vaṇṇaṃ katheti. Seyyathāpi thero lāḷudāyī (theragā. aṭṭha. 2.udāyittheragāthāvaṇṇanā) eko santuṭṭho ceva hoti, santosassa ca vaṇṇavādī seyyathāpi thero mahākassapo.
ཨནེསནནྟི ཨཡུཏྟཾ ཨེསནཾ། ཏེནཱཧ ‘‘ཨཔྤཏིརཱུཔ’’ནྟི, སཱསནེ ཋིཏཱནཾ ན པཏིརཱུཔཾ ཨསཱརུཔྤཾ ཨཡོགྱཾ། ཀོཧཉྙཾ ཀརོནྟོཏི ཙཱིཝརུཔྤཱདནིམིཏྟཾ པརེསཾ ཀུཧནཾ ཝིམྷཱཔནཾ ཀརོནྟོ། ཨུཏྟསཏཱིཏི ཏཎྷཱསནྟཱསེན ཨུཔརཱུཔརི ཏསཏི། པརིཏསཏཱིཏི པརིཏོ ཏསཏི། ཡཐཱ སབྦེ ཀཱཡཝཙཱིཔཡོགཱ ཏདཏྠཱ ཨེཝ ཛཱཡནྟི, ཨེཝཾ སབྦབྷཱགེཧི ཏསཏི། གདྷིཏཾ ཝུཙྩཏི གདྡྷོ, སོ ཙེཏྠ ཨབྷིཛ྄ཛྷཱལཀྑཎོ ཨདྷིཔྤེཏོ། གདྷིཏཾ ཨེཏསྶ ནཏྠཱིཏི ཨགདྷིཏོཏི ཨཱཧ ‘‘ཨགདྷིཏོ…པེ॰… ལོབྷགིདྡྷོ’’ཏི། མུཙྪནྟི ཏཎྷཱཝསེན མུཡ྄ཧནཾ, ཏསྶ ཝཱ སམུསྶཡཾ ཨདྷིགཏཾ། ཨནཱཔནྣོ ཨནུཔགཏོ། ཨནོཏྠཏོཏི ཨནཛ྄ཛྷོཏྠཏོ། ཨཔརིཡོནདྡྷོཏི ཏཎྷཱཚདནེན ཨཙྪཱདིཏོ། ཨཱདཱིནཝཾ པསྶམཱནོཏི དིཊྛདྷམྨིཀཾ, སམྤརཱཡིཀཉྩ དོསཾ པསྶནྟོ། གདྷིཏཔརིབྷོགཏོ ནིསྶརཏི ཨེཏེནཱཏི ནིསྶརཎཾ, ཨིདམཏྠིཀཏཱ, ཏཾ པཛཱནཱཏཱིཏི ནིསྶརཎཔཉྙོ། ཏེནཱཧ ‘‘ཡཱཝདེཝ…པེ॰… པཛཱནནྟོ’’ཏི།
Anesananti ayuttaṃ esanaṃ. Tenāha ‘‘appatirūpa’’nti, sāsane ṭhitānaṃ na patirūpaṃ asāruppaṃ ayogyaṃ. Kohaññaṃ karontoti cīvaruppādanimittaṃ paresaṃ kuhanaṃ vimhāpanaṃ karonto. Uttasatīti taṇhāsantāsena uparūpari tasati. Paritasatīti parito tasati. Yathā sabbe kāyavacīpayogā tadatthā eva jāyanti, evaṃ sabbabhāgehi tasati. Gadhitaṃ vuccati gaddho, so cettha abhijjhālakkhaṇo adhippeto. Gadhitaṃ etassa natthīti agadhitoti āha ‘‘agadhito…pe… lobhagiddho’’ti. Mucchanti taṇhāvasena muyhanaṃ, tassa vā samussayaṃ adhigataṃ. Anāpanno anupagato. Anotthatoti anajjhotthato. Apariyonaddhoti taṇhāchadanena acchādito. Ādīnavaṃ passamānoti diṭṭhadhammikaṃ, samparāyikañca dosaṃ passanto. Gadhitaparibhogato nissarati etenāti nissaraṇaṃ, idamatthikatā, taṃ pajānātīti nissaraṇapañño. Tenāha ‘‘yāvadeva…pe… pajānanto’’ti.
ནེཝཏྟཱནུཀྐཾསེཏཱིཏི ཨཏྟཱནཾ ནེཝ ཨུཀྐཾསེཏི ན ཨུཀྑིཔཏི ན ཨུཀྐཊྛཏོ དཧཏི། ‘‘ཨཧ’’ནྟིཨཱདི ཨུཀྐཾསནཱཀཱརདསྶནཾ། ན ཝམྦྷེཏཱིཏི ན ཧཱིལ༹ཡཏི ནིཧཱིནཏོ ན དཧཏི། ཏསྨིཾ ཙཱིཝརསནྟོསེཏི ཏསྨིཾ ཡཐཱཝུཏྟེ ཝཱིསཏིཝིདྷེ ཙཱིཝརསནྟོསེ ། ཀཱམཉྩེཏྠ ཝུཏྟཔྤཀཱརསནྟོསགྒཧཎེན ཙཱིཝརཧེཏུ ཨནེསནཱཔཛྫནཱདིཔི གཧིཏམེཝ ཏསྨིཾ སཏི ཏསྶ བྷཱཝཏོ, ཨསཏི ཙ ཨབྷཱཝཏོ, ཝཎྞཝཱདིཏཱནཏྟུཀྐཾསནཱ པརཝམྦྷནཱནི པན གཧིཏཱནི ན ཧོནྟཱིཏི ‘‘ཝཎྞཝཱདིཏཱདཱིསུ ཝཱ’’ཏི ཝིཀཔྤོ ཝུཏྟོ། ཨེཏྠ ཙ ‘‘དཀྑོ’’ཏིཨཱདི ཡེསཾ དྷམྨཱནཾ ཝསེནསྶ ཡཐཱཝུཏྟསནྟོསཱདི ཨིཛ྄ཛྷཏི, ཏཾ དསྶནཾ། ཏཏྠ ‘‘དཀྑོ’’ཏི ཨིམིནཱ ཏེསཾ སམུཊྛཱཔནཔཉྙཾ དསྶེཏི, ‘‘ཨནལསོ’’ཏི ཨིམིནཱ པགྒཎྷནཝཱིརིཡཾ, ‘‘སམྤཛཱནོ’’ཏི ཨིམིནཱ པཱཊིཧཱརིཡཔཉྙཾ ‘‘པཊིསྶཏོ’’ཏི ཨིམིནཱ ཏཏྠ ཨསམྨོསཝུཏྟིཾ དསྶེཏི།
Nevattānukkaṃsetīti attānaṃ neva ukkaṃseti na ukkhipati na ukkaṭṭhato dahati. ‘‘Aha’’ntiādi ukkaṃsanākāradassanaṃ. Na vambhetīti na hīḷayati nihīnato na dahati. Tasmiṃ cīvarasantoseti tasmiṃ yathāvutte vīsatividhe cīvarasantose . Kāmañcettha vuttappakārasantosaggahaṇena cīvarahetu anesanāpajjanādipi gahitameva tasmiṃ sati tassa bhāvato, asati ca abhāvato, vaṇṇavāditānattukkaṃsanā paravambhanāni pana gahitāni na hontīti ‘‘vaṇṇavāditādīsu vā’’ti vikappo vutto. Ettha ca ‘‘dakkho’’tiādi yesaṃ dhammānaṃ vasenassa yathāvuttasantosādi ijjhati, taṃ dassanaṃ. Tattha ‘‘dakkho’’ti iminā tesaṃ samuṭṭhāpanapaññaṃ dasseti, ‘‘analaso’’ti iminā paggaṇhanavīriyaṃ, ‘‘sampajāno’’ti iminā pāṭihāriyapaññaṃ ‘‘paṭissato’’ti iminā tattha asammosavuttiṃ dasseti.
པིཎྜཔཱཏོ ཛཱནིཏབྦོཏི པབྷེདཏོ པིཎྜཔཱཏོ ཛཱནིཏབྦོ། པིཎྜཔཱཏཀྑེཏྟནྟི པིཎྜཔཱཏསྶ ཨུཔྤཏྟིཊྛཱནཾ། པིཎྜཔཱཏསནྟོསོ ཛཱནིཏབྦོཏི པིཎྜཔཱཏེ སནྟོསོ པབྷེདཏོ ཛཱནིཏབྦོ། ཨིདྷ བྷེསཛྫམྤི པིཎྜཔཱཏགཏིཀམེཝ། ཨཱཧརིཏབྦཏོ ཧི སཔྤིཨཱདཱིནམྤི གཧཎཾ ཀཏཾ།
Piṇḍapāto jānitabboti pabhedato piṇḍapāto jānitabbo. Piṇḍapātakkhettanti piṇḍapātassa uppattiṭṭhānaṃ. Piṇḍapātasantoso jānitabboti piṇḍapāte santoso pabhedato jānitabbo. Idha bhesajjampi piṇḍapātagatikameva. Āharitabbato hi sappiādīnampi gahaṇaṃ kataṃ.
པིཎྜཔཱཏཀྑེཏྟཾ པིཎྜཔཱཏསྶ ཨུཔྤཏྟིཊྛཱནཾ། ཁེཏྟཾ ཝིཡ ཁེཏྟཾ། ཨུཔྤཛྫཏི ཨེཏྠ, ཨེཏེནཱཏི ཙ ཨུཔྤཏྟིཊྛཱནཾ། སངྒྷཏོ ཝཱ ཧི བྷིཀྑུནོ པིཎྜཔཱཏོ ཨུཔྤཛྫཏི ཨུདྡེསཱདིཝསེན ཝཱ། ཏཏྠ སཀལསྶ སངྒྷསྶ དཱཏབྦཾ བྷཏྟཾ སངྒྷབྷཏྟཾ། ཀཏིཔཡེ བྷིཀྑཱུ ཨུདྡིསིཏྭཱ ཨུདྡེསེན དཱཏབྦཾ བྷཏྟཾ ཨུདྡེསབྷཏྟཾ། ནིམནྟེཏྭཱ དཱཏབྦཾ བྷཏྟཾ ནིམནྟནཾ། སལཱཀདཱནཝསེན དཱཏབྦཾ བྷཏྟཾ སལཱཀབྷཏྟཾ ། ཨེཀསྨིཾ པཀྑེ ཨེཀདིཝསཾ དཱཏབྦཾ བྷཏྟཾ པཀྑིཀཾ། ཨུཔོསཐེ དཱཏབྦཾ བྷཏྟཾ ཨུཔོསཐིཀཾ། པཱཊིཔདདིཝསེ དཱཏབྦཾ བྷཏྟཾ པཱཊིཔདིཀཾ། ཨཱགནྟུཀཱནཾ དཱཏབྦཾ བྷཏྟཾ ཨཱགནྟུཀབྷཏྟཾ། དྷུརགེཧེ ཨེཝ ཋཔེཏྭཱ དཱཏབྦཾ བྷཏྟཾ དྷུརབྷཏྟཾ། ཀུཊིཾ ཨུདྡིསྶ དཱཏབྦཾ བྷཏྟཾ ཀུཊིབྷཏྟཾ། གཱམཝཱསཱིཨཱདཱིཧི ཝཱརེན དཱཏབྦཾ བྷཏྟཾ ཝཱརབྷཏྟཾ། ཝིཧཱརཾ ཨུདྡིསྶ དཱཏབྦཾ བྷཏྟཾ ཝིཧཱརབྷཏྟཾ། སེསཱནི པཱཀཊཱནེཝ།
Piṇḍapātakkhettaṃ piṇḍapātassa uppattiṭṭhānaṃ. Khettaṃ viya khettaṃ. Uppajjati ettha, etenāti ca uppattiṭṭhānaṃ. Saṅghato vā hi bhikkhuno piṇḍapāto uppajjati uddesādivasena vā. Tattha sakalassa saṅghassa dātabbaṃ bhattaṃ saṅghabhattaṃ. Katipaye bhikkhū uddisitvā uddesena dātabbaṃ bhattaṃ uddesabhattaṃ. Nimantetvā dātabbaṃ bhattaṃ nimantanaṃ. Salākadānavasena dātabbaṃ bhattaṃ salākabhattaṃ. Ekasmiṃ pakkhe ekadivasaṃ dātabbaṃ bhattaṃ pakkhikaṃ. Uposathe dātabbaṃ bhattaṃ uposathikaṃ. Pāṭipadadivase dātabbaṃ bhattaṃ pāṭipadikaṃ. Āgantukānaṃ dātabbaṃ bhattaṃ āgantukabhattaṃ. Dhuragehe eva ṭhapetvā dātabbaṃ bhattaṃ dhurabhattaṃ. Kuṭiṃ uddissa dātabbaṃ bhattaṃ kuṭibhattaṃ. Gāmavāsīādīhi vārena dātabbaṃ bhattaṃ vārabhattaṃ. Vihāraṃ uddissa dātabbaṃ bhattaṃ vihārabhattaṃ. Sesāni pākaṭāneva.
ཝིཏཀྐེཏི ‘‘ཀཏྠ ནུ ཁོ ཨཧཾ ཨཛྫ པིཎྜཱཡ ཙརིསྶཱམཱི’’ཏི། ‘‘ཀཏྠ པིཎྜཱཡ ཙརིསྶཱམཱ’’ཏི ཐེརེན ཝུཏྟེ ‘‘ཨསུཀགཱམེ བྷནྟེ’’ཏི ཀཱམམེཏཾ པཊིཝཙནདཱནཾ , ཡེན པན ཙིཏྟེན ‘‘ཙིནྟེཏྭཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ, ཏཾ སནྡྷཱཡཱཧ ‘‘ཨེཏྟཀཾ ཙིནྟེཏྭཱ’’ཏི། ཏཏོ པཊྛཱཡཱཏི ཝིཏཀྐམཱལ༹ཀེ ཋཏྭཱ ཝིཏཀྐིཏཀཱལཏོ པཊྛཱཡ། ‘‘ཏཏོ པརཾ ཝིཏཀྐེནྟོ ཨརིཡཝཾསཱ ཙུཏོ ཧོཏཱི’’ཏི ཨིདཾ ཏིཎྞམྤི ཨརིཡཝཾསིཀཱནཾ ཝསེན གཧེཏབྦཾ, ན ཨེཀཙཱརིཀསྶེཝ། སབྦོཔི ཧི ཨརིཡཝཾསིཀོ ཨེཀཝཱརམེཝ ཝིཏཀྐེཏུཾ ལབྷཏི, ན ཏཏོ པརཾ། པརིབཱཧིརོཏི ཨརིཡཝཾསིཀབྷཱཝཏོ བཧིབྷཱུཏོ། སྭཱཡཾ ཝིཏཀྐསནྟོསོ ཀམྨཊྛཱནམནསིཀཱརེན ན ཀུཔྤཏི, ཝིསུཛ྄ཛྷཏི ཙ། ཨིཏོ པརེསུཔི ཨེསེཝ ནཡོ། ཏེནེཝཱཧ ‘‘ཀམྨཊྛཱནསཱིསེན གནྟབྦ’’ནྟི།
Vitakketi ‘‘kattha nu kho ahaṃ ajja piṇḍāya carissāmī’’ti. ‘‘Kattha piṇḍāya carissāmā’’ti therena vutte ‘‘asukagāme bhante’’ti kāmametaṃ paṭivacanadānaṃ , yena pana cittena ‘‘cintetvā’’ti vuttaṃ, taṃ sandhāyāha ‘‘ettakaṃ cintetvā’’ti. Tato paṭṭhāyāti vitakkamāḷake ṭhatvā vitakkitakālato paṭṭhāya. ‘‘Tato paraṃ vitakkento ariyavaṃsā cuto hotī’’ti idaṃ tiṇṇampi ariyavaṃsikānaṃ vasena gahetabbaṃ, na ekacārikasseva. Sabbopi hi ariyavaṃsiko ekavārameva vitakketuṃ labhati, na tato paraṃ. Paribāhiroti ariyavaṃsikabhāvato bahibhūto. Svāyaṃ vitakkasantoso kammaṭṭhānamanasikārena na kuppati, visujjhati ca. Ito paresupi eseva nayo. Tenevāha ‘‘kammaṭṭhānasīsena gantabba’’nti.
གཧེཏབྦམེཝཱཏི ཨཊྛཱནཔྤཡུཏྟོ ཨེཝ-སདྡོ། ཡཱཔནམཏྟམེཝ གཧེཏབྦནྟི ཡོཛེཏབྦཾ།
Gahetabbamevāti aṭṭhānappayutto eva-saddo. Yāpanamattameva gahetabbanti yojetabbaṃ.
ཨེཏྠཱཏི ཨེཏསྨིཾ པིཎྜཔཱཏཔཊིགྒཧཎེ། ཨཔྤནྟི ཨཏྟནོ ཡཱཔནཔམཱཎཏོཔི ཨཔྤཾ། གཧེཏབྦཾ དཱཡཀསྶ ཙིཏྟཱརཱདྷནཏྠཾ། པམཱཎེནེཝཱཏི ཨཏྟནོ ཡཱཔནཔྤམཱཎེནེཝ ཨཔྤཾ གཧེཏབྦཾ། ‘‘པམཱཎེན གཧེཏབྦ’’ནྟི ཨེཏྠ ཀཱརཎཾ དསྶེཏུཾ ‘‘པཊིགྒཧཎསྨིཉྷཱི’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། མཀྑེཏཱིཏི ཝིདྡྷཾསེཏི ཨཔནེཏི། ཝིནིཔཱཏེཏཱིཏི ཝིནཱསེཏི ཨཊྛཱནཝིནིཡོགེན། སཱསནནྟི སཏྠུ སཱསནཾ ཨནུསིཊྛིཾ། ན ཀརོཏི ནཔྤཊིཔཛྫཏི།
Etthāti etasmiṃ piṇḍapātapaṭiggahaṇe. Appanti attano yāpanapamāṇatopi appaṃ. Gahetabbaṃ dāyakassa cittārādhanatthaṃ. Pamāṇenevāti attano yāpanappamāṇeneva appaṃ gahetabbaṃ. ‘‘Pamāṇena gahetabba’’nti ettha kāraṇaṃ dassetuṃ ‘‘paṭiggahaṇasmiñhī’’tiādi vuttaṃ. Makkhetīti viddhaṃseti apaneti. Vinipātetīti vināseti aṭṭhānaviniyogena. Sāsananti satthu sāsanaṃ anusiṭṭhiṃ. Na karoti nappaṭipajjati.
སཔདཱནཙཱརིནོ ཝིཡ དྭཱརཔཊིཔཱཊིཡཱ ཙརཎཾ ལོལུཔྤཝིཝཛྫནསནྟོསོཏི ཨཱཧ ‘‘དྭཱརཔཊིཔཱཊིཡཱ གནྟབྦ’’ནྟི།
Sapadānacārino viya dvārapaṭipāṭiyā caraṇaṃ loluppavivajjanasantosoti āha ‘‘dvārapaṭipāṭiyā gantabba’’nti.
ཧརཱཔེཏྭཱཏི ཨདྷིཀཾ ཨཔནེཏྭཱ།
Harāpetvāti adhikaṃ apanetvā.
ཨཱཧཱརགེདྷཏོ ནིསྶརཏི ཨེཏེནཱཏི ནིསྶརཎཾ། ཛིགྷཙྪཱཡ པཊིཝིནོདནཏྠཾ ཀཐཱ, ཀཱཡསྶཋིཏིཨཱདིཔཡོཛནཾ པན ཨཏྠཱཔཏྟིཏོ ཨཱགཏཾ ཨེཝཱཏི ཨཱཧ ‘‘ཛིགྷཙྪཱཡ…པེ॰… སནྟོསོ ནཱམཱ’’ཏི།
Āhāragedhato nissarati etenāti nissaraṇaṃ. Jighacchāya paṭivinodanatthaṃ kathā, kāyassaṭhitiādipayojanaṃ pana atthāpattito āgataṃ evāti āha ‘‘jighacchāya…pe… santoso nāmā’’ti.
ནིདཧིཏྭཱ ན པརིབྷུཉྫིཏབྦཾ ཏདཧུཔཱིཏི ཨདྷིཔྤཱཡོ། ཨིཏརཏྠཱ པན སིཀྑཱཔདེནེཝ ཝཱརིཏཾ། སཱརཎཱིཡདྷམྨེ ཋིཏེནཱཏི སཱིལཝནྟེཧི བྷིཀྑཱུཧི སཱདྷཱརཎབྷོགིབྷཱཝེ ཋིཏེན།
Nidahitvā na paribhuñjitabbaṃ tadahupīti adhippāyo. Itaratthā pana sikkhāpadeneva vāritaṃ. Sāraṇīyadhamme ṭhitenāti sīlavantehi bhikkhūhi sādhāraṇabhogibhāve ṭhitena.
སེནཱསནེནཱཏི སཡནེན, ཨཱསནེན ཙ། ཡཏྠ ཡཏྠ ཧི མཉྩཱདིཀེ, ཝིཧཱརཱདིཀེ ཙ སེཏི, ཏཾ སེནཾ། ཡཏྠ ཡཏྠ པཱིཋཱདིཀེ ཨཱསཏི, ཏཾ ཨཱསནཾ། ཏདུབྷཡཾ ཨེཀཏོ ཀཏྭཱ ‘‘སེནཱསན’’ནྟི ཝུཏྟཾ། ཏེནཱཧ ‘‘མཉྩོ’’ཏིཨཱདི། ཏཏྠ མཉྩོ མསཱརཀཱདི, ཏཐཱ པཱིཋཾ། མཉྩབྷིསི, པཱིཋབྷིསཱིཏི དུཝིདྷཱ བྷིསི། ཝིཧཱརོ པཱཀཱརཔརིཙྪིནྣོ སཀལོ ཨཱཝཱསོ། ‘‘དཱིགྷམུཁཔཱསཱདོ’’ཏི ཀེཙི། ཨཌྜྷཡོགོཏི དཱིགྷཔཱསཱདོ། ‘‘ཨེཀཔསྶཙྪདནཀསེནཱསན’’ནྟི ཀེཙི། པཱསཱདོཏི ཙཏུརསྶཔཱསཱདོ། ‘‘ཨཱཡཏཙཏུརསྶཔཱསཱདོ’’ཏི ཀེཙི། ཧམྨིཡཾ མུཎྜཙྪདནཔཱསཱདོ། གུཧཱཏི ཀེཝལཱ པབྦཏགུཧཱ། ལེཎཾ དྭཱརབནྡྷཾ། ཨཊྚོ བཧལབྷིཏྟིཀཾ གེཧཾ, ཡསྶ གོཔཱནསིཡོ ཨགྒཧེཏྭཱ ཨིཊྛཀཱཧི ཨེཝ ཚདནཾ ཧོཏི། ‘‘ཨཊྚཱལཀཱཀཱརེན ཀརིཡཏཱི’’ཏིཔི ཝདནྟི། མཱལོ༹ ཨེཀཀཱུཊསངྒཧིཏོ ཨནེཀཀོཎོ པཏིསྶཡཝིསེསོ ‘‘ཝཊྚཱཀཱརེན ཀཏསེནཱསན’’ནྟི ཀེཙི།
Senāsanenāti sayanena, āsanena ca. Yattha yattha hi mañcādike, vihārādike ca seti, taṃ senaṃ. Yattha yattha pīṭhādike āsati, taṃ āsanaṃ. Tadubhayaṃ ekato katvā ‘‘senāsana’’nti vuttaṃ. Tenāha ‘‘mañco’’tiādi. Tattha mañco masārakādi, tathā pīṭhaṃ. Mañcabhisi, pīṭhabhisīti duvidhā bhisi. Vihāro pākāraparicchinno sakalo āvāso. ‘‘Dīghamukhapāsādo’’ti keci. Aḍḍhayogoti dīghapāsādo. ‘‘Ekapassacchadanakasenāsana’’nti keci. Pāsādoti caturassapāsādo. ‘‘Āyatacaturassapāsādo’’ti keci. Hammiyaṃ muṇḍacchadanapāsādo. Guhāti kevalā pabbataguhā. Leṇaṃ dvārabandhaṃ. Aṭṭo bahalabhittikaṃ gehaṃ, yassa gopānasiyo aggahetvā iṭṭhakāhi eva chadanaṃ hoti. ‘‘Aṭṭālakākārena kariyatī’’tipi vadanti. Māḷo ekakūṭasaṅgahito anekakoṇo patissayaviseso ‘‘vaṭṭākārena katasenāsana’’nti keci.
པིཎྜཔཱཏེ ཝུཏྟནཡེནེཝཱཏི ‘‘སཱདཀོ བྷིཀྑུ ‘ཨཛྫ ཀཏྠ ཝསིསྶཱམཱི’ཏི ཝིཏཀྐེཏཱི’’ཏིཨཱདིནཱ ཡཐཱརཧཾ པིཎྜཔཱཏེ ཝུཏྟནཡེན ཝེདིཏབྦཱ, ‘‘ཏཏོ པརཾ ཝིཏཀྐེནྟོ ཨརིཡཝཾསཱ ཙུཏོ ཧོཏི པརིབཱཧིརོ’’ཏི, ‘‘སེནཱསནཾ གཝེསནྟེནཱཔི’ཀུཧིཾ ལབྷིསྶཱམཱི’ཏི ཨཙིནྟེཏྭཱ ཀམྨཊྛཱནསཱིསེནེཝ གནྟབྦ’’ནྟི ཙ ཨེཝམཱདི སབྦཾ པུརིམནཡེནེཝ།
Piṇḍapāte vuttanayenevāti ‘‘sādako bhikkhu ‘ajja kattha vasissāmī’ti vitakketī’’tiādinā yathārahaṃ piṇḍapāte vuttanayena veditabbā, ‘‘tato paraṃ vitakkento ariyavaṃsā cuto hoti paribāhiro’’ti, ‘‘senāsanaṃ gavesantenāpi’kuhiṃ labhissāmī’ti acintetvā kammaṭṭhānasīseneva gantabba’’nti ca evamādi sabbaṃ purimanayeneva.
ཀསྨཱ པནེཏྠ པཙྩཡསནྟོསཾ དསྶེནྟེན མཧཱཐེརེན གིལཱནཔཙྩཡསནྟོསོ ན གཧིཏོཏི? ན ཁོ པནེཏཾ ཨེཝཾ དཊྛབྦནྟི དསྶེནྟོ ‘‘གིལཱནཔཙྩཡོ པན པིཎྜཔཱཏེ ཨེཝ པཝིཊྛོ’’ཏི ཨཱཧ, ཨཱཧརིཏབྦཏཱསཱམཉྙེནཱཏི ཨདྷིཔྤཱཡོ། ཡདི ཨེཝཾ ཏཏྠ པིཎྜཔཱཏེ ཝིཡ ཝིཏཀྐསནྟོསཱདཡོཔི པནྣརས སནྟོསཱ ཨིཙྪིཏབྦཱཏི? ནོཏི དསྶེནྟོ ཨཱཧ ‘‘ཏཏྠཱ’’ཏིཨཱདི། ནནུ ཙེཏྠ དྭཱདསེཝ དྷུཏངྒཱནི ཝིནིཡོགཾ གཏཱནི, ཨེཀཾ པན ནེསཛྫིཀངྒཾ ན ཀཏྠཙི ཝིནིཡུཏྟནྟི ཨཱཧ ‘‘ནེསཛྫིཀངྒཾ བྷཱཝནཱརཱམཨརིཡཝཾསཾ བྷཛཏཱི’’ཏི། ཨཡཉྩ ཨཏྠོ ཨཊྛཀཐཱརུལ༹ྷོ ཨེཝཱཏི དསྶེནྟོ ‘‘ཝུཏྟམྤི ཙེཏ’’ནྟིཨཱདིམཱཧ།
Kasmā panettha paccayasantosaṃ dassentena mahātherena gilānapaccayasantoso na gahitoti? Na kho panetaṃ evaṃ daṭṭhabbanti dassento ‘‘gilānapaccayo pana piṇḍapāte eva paviṭṭho’’ti āha, āharitabbatāsāmaññenāti adhippāyo. Yadi evaṃ tattha piṇḍapāte viya vitakkasantosādayopi pannarasa santosā icchitabbāti? Noti dassento āha ‘‘tatthā’’tiādi. Nanu cettha dvādaseva dhutaṅgāni viniyogaṃ gatāni, ekaṃ pana nesajjikaṅgaṃ na katthaci viniyuttanti āha ‘‘nesajjikaṅgaṃ bhāvanārāmaariyavaṃsaṃ bhajatī’’ti. Ayañca attho aṭṭhakathāruḷho evāti dassento ‘‘vuttampi ceta’’ntiādimāha.
‘‘པཐཝིཾ པཏྠརམཱནོ ཝིཡཱ’’ཏིཨཱདི ཨརིཡཝཾསདེསནཱཡ སུདུཀྐརབྷཱཝདསྶནཾ མཧཱཝིསཡཏཱཡ ཏསྶཱ དེསནཱཡ། ཡསྨཱ ནཡསཧསྶཔཊིམཎྜིཏཱ ཧོཏི ཨརིཡམགྒཱདྷིགམཱཡ ཝིཏྠཱརཏོ པཝཏྟིཡམཱནཱ དེསནཱ ཡཐཱ ཏཾ ཙིཏྟུཔྤཱདཀཎྜེ, ཨཡཉྩ བྷཱཝནཱརཱམཨརིཡཝཾསཀཐཱ ཨརིཡམགྒཱདྷིགམཱཡ ཝིཏྠཱརཏོ པཝཏྟིཡམཱནཱ ཨེཝཾ ཧོཏཱིཏི ཝུཏྟཾ ‘‘སཧསྶནཡཔྤཊིམཎྜིཏཾ…པེ॰… དེསནཾ ཨཱརབྷཱི’’ཏི། པཊིཔཀྑཝིདྷམནཏོ ཨབྷིམུཁབྷཱཝེན རམཎཾ ཨཱརམཎཾ ཨཱརཱམོཏི ཨཱཧ ‘‘ཨབྷིརཏཱིཏི ཨཏྠོ’’ཏི། བྱདྷིཀརཎཱནམྤི པདཱནཾ ཝསེན བྷཝཏི བཱཧིརཏྠསམཱསོ ཡཐཱ ‘‘ཨུརསིལོམོ, ཀཎྛེཀཱལོ༹ཏི ཨཱཧ ‘‘པཧཱནེ ཨཱརཱམོ ཨསྶཱཏི པཧཱནཱརཱམོ’’ཏི། ཨཱརམིཏབྦཊྛེན ཝཱ ཨཱརཱམོ, པཧཱནཾ ཨཱརཱམོ ཨསྶཱཏི པཧཱནཱརཱམོཏི ཨེཝམེཏྠ སམཱསཡོཛནཱ ཝེདིཏབྦཱ། ‘‘པཛཧནྟོ རམཏཱི’’ཏི ཨེཏེན པཧཱནཱརཱམསདྡཱནཾ ཀཏྟུསཱདྷནཏཾ, ཀམྨདྷཱརཡསམཱསཉྩ དསྶེཏི། ‘‘བྷཱཝེནྟོ རམཏཱི’’ཏི ཝུཏྟཏྟཱ བྷཱཝནཱརཱམོཏི ཨེཏྠཱཔི ཨེསེཝ ནཡོ།
‘‘Pathaviṃpattharamāno viyā’’tiādi ariyavaṃsadesanāya sudukkarabhāvadassanaṃ mahāvisayatāya tassā desanāya. Yasmā nayasahassapaṭimaṇḍitā hoti ariyamaggādhigamāya vitthārato pavattiyamānā desanā yathā taṃ cittuppādakaṇḍe, ayañca bhāvanārāmaariyavaṃsakathā ariyamaggādhigamāya vitthārato pavattiyamānā evaṃ hotīti vuttaṃ ‘‘sahassanayappaṭimaṇḍitaṃ…pe… desanaṃ ārabhī’’ti. Paṭipakkhavidhamanato abhimukhabhāvena ramaṇaṃ āramaṇaṃ ārāmoti āha ‘‘abhiratīti attho’’ti. Byadhikaraṇānampi padānaṃ vasena bhavati bāhiratthasamāso yathā ‘‘urasilomo, kaṇṭhekāḷoti āha ‘‘pahāne ārāmo assāti pahānārāmo’’ti. Āramitabbaṭṭhena vā ārāmo, pahānaṃ ārāmo assāti pahānārāmoti evamettha samāsayojanā veditabbā. ‘‘Pajahanto ramatī’’ti etena pahānārāmasaddānaṃ kattusādhanataṃ, kammadhārayasamāsañca dasseti. ‘‘Bhāvento ramatī’’ti vuttattā bhāvanārāmoti etthāpi eseva nayo.
ཀཱམཾ ‘‘ནེསཛྫིཀངྒཾ བྷཱཝནཱརཱམཨརིཡཝཾསཾ བྷཛཏཱི’’ཏི ཝུཏྟཾ བྷཱཝནཱནུཡོགསྶ ཨནུཙྪཝིཀཏྟཱ, ནེསཛྫིཀངྒཝསེན པན ནེསཛྫིཀསྶ བྷིཀྑུནོ ཨེཀཙྩཱཧི ཨཱཔཏྟཱིཧི ཨནཱཔཏྟིབྷཱཝོཏི ཏམྤི སངྒཎྷནྟོ ‘‘ཏེརསནྣཾ དྷུཏངྒཱན’’ནྟི ཝཏྭཱ ‘‘ཝིནཡཾ པཏྭཱ གརུཀེ ཋཱཏབྦ’’ནྟི ཨིཙྪིཏཏྟཱ སལླེཁསྶ ཨཔརིཙྩཛནཝསེན པཊིཔཏྟི ནཱམ ཝིནཡེ ཋིཏསྶེཝཱཏི ཨཱཧ ‘‘ཏེརསནྣཾ…པེ॰… ཀཐིཏཾ ཧོཏཱི’’ཏི། ཀཱམཾ སུཏྟཱབྷིདྷམྨཔིཊཀེསུཔི (དཱི॰ ནི॰ ༡.༧.༡༩༤; ཝིབྷ॰ ༥༠༨) ཏཏྠ ཏཏྠ སཱིལཀཐཱ ཨཱགཏཱ ཨེཝ, ཡེཧི པན གུཎེཧི སཱིལསྶ ཝོདཱནཾ ཧོཏི, ཏེསུ ཀཐིཏེསུ ཡཐཱ སཱིལཀཐཱབཱཧུལླཾ ཝིནཡཔིཊཀཾ ཀཐིཏཾ ཧོཏི, ཨེཝཾ བྷཱཝནཱཀཐཱབཱཧུལླཾ སུཏྟནྟཔིཊཀཾ, ཨབྷིདྷམྨཔིཊཀཉྩ ཙཏུཏྠེན ཨརིཡཝཾསེན ཀཐིཏམེཝ ཧོཏཱིཏི ཝུཏྟཾ ‘‘བྷཱཝནཱརཱམེན ཨཝསེསཾ པིཊཀདྭཡཾ ཀཐིཏཾ ཧོཏཱི’’ཏི། ‘‘སོ ནེཀྑམྨཾ བྷཱཝེནྟོ རམཏཱི’’ཏི ནེཀྑམྨཔདཾ ཨཱདིཾ ཀཏྭཱ ཏཏྠ དེསནཱཡ པཝཏྟཏྟཱ, སབྦེསམྤི ཝཱ སམཐཝིཔསྶནཱམགྒདྷམྨཱནཾ ཡཐཱསཀཾཔཊིཔཀྑཏོ ནིཀྑམནེན ནེཀྑམྨསཉྙིཏཱནཾ ཏཏྠ ཨཱགཏཏྟཱ སོ པཱཋོ ‘‘ནེཀྑམྨཔཱལཱི༹’’ཏི ཝུཙྩཏཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ནེཀྑམྨཔཱལི༹ཡཱ ཀཐེཏབྦོ’’ཏི། ཏེནཱཧ ཨཊྛཀཐཱཡཾ ‘‘སབྦེཔི ཀུསལཱ དྷམྨཱ ནེཀྑམྨནྟི པཝུཙྩརེ’’ཏི (ཨིཏིཝུ॰ ཨཊྛ॰ ༡༠༩)། དསུཏྟརསུཏྟནྟ པརིཡཱཡེནཱཏི དསུཏྟརསུཏྟནྟདྷམྨེན, དསུཏྟརསུཏྟནྟེ (དཱི॰ ནི॰ ༣.༣༥༠) ཨཱགཏནཡེནཱཏི ཝཱ ཨཏྠོ། སེསདྭཡེཔི ཨེསེཝ ནཡོ།
Kāmaṃ ‘‘nesajjikaṅgaṃ bhāvanārāmaariyavaṃsaṃ bhajatī’’ti vuttaṃ bhāvanānuyogassa anucchavikattā, nesajjikaṅgavasena pana nesajjikassa bhikkhuno ekaccāhi āpattīhi anāpattibhāvoti tampi saṅgaṇhanto ‘‘terasannaṃ dhutaṅgāna’’nti vatvā ‘‘vinayaṃ patvā garuke ṭhātabba’’nti icchitattā sallekhassa apariccajanavasena paṭipatti nāma vinaye ṭhitassevāti āha ‘‘terasannaṃ…pe… kathitaṃ hotī’’ti. Kāmaṃ suttābhidhammapiṭakesupi (dī. ni. 1.7.194; vibha. 508) tattha tattha sīlakathā āgatā eva, yehi pana guṇehi sīlassa vodānaṃ hoti, tesu kathitesu yathā sīlakathābāhullaṃ vinayapiṭakaṃ kathitaṃ hoti, evaṃ bhāvanākathābāhullaṃ suttantapiṭakaṃ, abhidhammapiṭakañca catutthena ariyavaṃsena kathitameva hotīti vuttaṃ ‘‘bhāvanārāmena avasesaṃ piṭakadvayaṃ kathitaṃ hotī’’ti. ‘‘So nekkhammaṃ bhāvento ramatī’’ti nekkhammapadaṃ ādiṃ katvā tattha desanāya pavattattā, sabbesampi vā samathavipassanāmaggadhammānaṃ yathāsakaṃpaṭipakkhato nikkhamanena nekkhammasaññitānaṃ tattha āgatattā so pāṭho ‘‘nekkhammapāḷī’’ti vuccatīti āha ‘‘nekkhammapāḷiyā kathetabbo’’ti. Tenāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘sabbepi kusalā dhammā nekkhammanti pavuccare’’ti (itivu. aṭṭha. 109). Dasuttarasuttanta pariyāyenāti dasuttarasuttantadhammena, dasuttarasuttante (dī. ni. 3.350) āgatanayenāti vā attho. Sesadvayepi eseva nayo.
སོཏི ཛཱགརིཡཾ ཨནུཡུཏྟོ བྷིཀྑུ། ནེཀྑམྨནྟི ཀཱམེཧི ནིཀྑནྟབྷཱཝཏོ ནེཀྑམྨསཉྙིཏཾ པཋམཛ྄ཛྷཱནཱུཔཙཱརཾ། ‘‘སོ ཨབྷིཛ྄ཛྷཾ ལོཀེ པཧཱཡཱ’’ཏིཨཱདིནཱ (ཝིབྷ॰ ༥༠༨, ༥༣༨) ཨཱགཏཱ པཋམཛ྄ཛྷཱནསྶ པུབྦབྷཱགབྷཱཝནཱཏི ཨིདྷཱདྷིཔྤེཏཱ , ཏསྨཱ ‘‘ཨབྱཱཔཱད’’ནྟིཨཱདཱིསུཔི ཨེཝམེཝ ཨཏྠོ ཝེདིཏབྦོ། ཡཾ པནེཏྠ ཝཏྟབྦཾ, ཏཾ བྲཧྨཛཱལཊཱིཀཱཡཾ ཝུཏྟནཡེན ཝེདིཏབྦཾ། སཨུཔཱཡཱསཱནཉྷི ཨཊྛནྣཾ སམཱཔཏྟཱིནཾ, ཨཊྛཱརསནྣཾ མཧཱཝིཔསྶནཱནཾ, ཙཏུནྣཾ ཨརིཡམགྒཱནཉྩ ཝསེནེཏྠ དེསནཱ པཝཏྟཱཏི།
Soti jāgariyaṃ anuyutto bhikkhu. Nekkhammanti kāmehi nikkhantabhāvato nekkhammasaññitaṃ paṭhamajjhānūpacāraṃ. ‘‘So abhijjhaṃ loke pahāyā’’tiādinā (vibha. 508, 538) āgatā paṭhamajjhānassa pubbabhāgabhāvanāti idhādhippetā , tasmā ‘‘abyāpāda’’ntiādīsupi evameva attho veditabbo. Yaṃ panettha vattabbaṃ, taṃ brahmajālaṭīkāyaṃ vuttanayena veditabbaṃ. Saupāyāsānañhi aṭṭhannaṃ samāpattīnaṃ, aṭṭhārasannaṃ mahāvipassanānaṃ, catunnaṃ ariyamaggānañca vasenettha desanā pavattāti.
‘‘ཨེཀཾ དྷམྨཾ བྷཱཝེནྟོ རམཏི, ཨེཀཾ དྷམྨཾ པཛཧནྟོ རམཏཱི’’ཏི ཙ ན ཨིདཾ དསུཏྟརསུཏྟེ ཨཱགཏནིཡཱམེན ཝུཏྟཾ, ཏཏྠ པན ‘‘ཨེཀོ དྷམྨོ བྷཱཝེཏབྦོ, ཨེཀོ དྷམྨོ པཧཱཏབྦོ’’ཏི (དཱི॰ ནི॰ ༣.༣༥༡) ཙ དེསནཱ ཨཱགཏཱ། ཨེཝཾ སནྟེཔི ཡསྨཱ ཨཏྠཏོ བྷེདོ ནཏྠི, ཏསྨཱ པཊིསམྦྷིདཱམགྒེ ནེཀྑམྨཔཱལི༹ཡཾ (པཊི॰ མ॰ ༡.༢༤, ༣.༤༡) ཨཱགཏནཱིཧཱརེནེཝ ‘‘ཨེཀཾ དྷམྨཾ བྷཱཝེནྟོ རམཏི, ཨེཀཾ དྷམྨཾ པཛཧནྟོ རམཏཱི’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཨེས ནཡོ སེསཝཱརེསུཔི། ཡསྨཱ ཙཱཡཾ ཨརིཡཝཾསདེསནཱ ནཱམ སཏྠུ པཉྙཏྟཱཝ སཏྠཱརཱ ཧི དེསིཏཾ དེསནཾ ཨཱཡསྨཱ དྷམྨསེནཱཔཏི སཱརིཔུཏྟཏྠེརོ སངྒཱཡནཝསེན ཨིདྷཱནེསི , ཏསྨཱ མཧཱཨརིཡཝཾསསུཏྟེ སཏྠུདེསནཱནཱིཧཱརེན ནིགམནཾ དསྶེནྟོ ‘‘ཨེཝཾ ཁོ, བྷིཀྑཝེ, བྷིཀྑུ བྷཱཝནཱརཱམོ ཧོཏཱི’’ཏི ཨཱཧ། ཨེསེཝ ནཡོ ཨིཏོ པརེསུ སཏིཔཊྛཱནཔརིཡཱཡཨབྷིདྷམྨནིདྡེསཔརིཡཱཡེསུཔི། ཀཱམཉྩེཏྠ ཀཱཡཱནུཔསྶནཱཝསེནེཝ སངྑིཔིཏྭཱ ཡོཛནཱ ཀཏཱ, ཨེཀཝཱིསཏིཡཱ པན ཋཱནཱནཾ ཝསེན ཝིཏྠཱརཏོ ཡོཛནཱ ཝེདིཏབྦཱ། ‘‘ཨནིཙྩཏོ’’ (ཝིསུདྡྷི॰ ཊཱི॰ ༢.༦༩༨) ཏིཨཱདཱིསུ ཡཾ ཝཏྟབྦཾ, ཏཾ ཝིསུདྡྷིམགྒསཾཝཎྞནཱསུ ཝུཏྟནཡེན ཝེདིཏབྦཾ།
‘‘Ekaṃ dhammaṃ bhāvento ramati, ekaṃ dhammaṃ pajahanto ramatī’’ti ca na idaṃ dasuttarasutte āgataniyāmena vuttaṃ, tattha pana ‘‘eko dhammo bhāvetabbo, eko dhammo pahātabbo’’ti (dī. ni. 3.351) ca desanā āgatā. Evaṃ santepi yasmā atthato bhedo natthi, tasmā paṭisambhidāmagge nekkhammapāḷiyaṃ (paṭi. ma. 1.24, 3.41) āgatanīhāreneva ‘‘ekaṃ dhammaṃ bhāvento ramati, ekaṃ dhammaṃ pajahanto ramatī’’ti vuttaṃ. Esa nayo sesavāresupi. Yasmā cāyaṃ ariyavaṃsadesanā nāma satthu paññattāva satthārā hi desitaṃ desanaṃ āyasmā dhammasenāpati sāriputtatthero saṅgāyanavasena idhānesi , tasmā mahāariyavaṃsasutte satthudesanānīhārena nigamanaṃ dassento ‘‘evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu bhāvanārāmo hotī’’ti āha. Eseva nayo ito paresu satipaṭṭhānapariyāyaabhidhammaniddesapariyāyesupi. Kāmañcettha kāyānupassanāvaseneva saṅkhipitvā yojanā katā, ekavīsatiyā pana ṭhānānaṃ vasena vitthārato yojanā veditabbā. ‘‘Aniccato’’ (visuddhi. ṭī. 2.698) tiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ visuddhimaggasaṃvaṇṇanāsu vuttanayena veditabbaṃ.
༣༡༠. སཾཝརཱདཱིནཾ སཱདྷནཝསེན པདཧཏི ཨེཏྠ, ཨེཏེཧཱིཏི ཙ པདྷཱནཱནི། ཨུཏྟམཝཱིརིཡཱནཱིཏི སེཊྛཝཱིརིཡཱནི ཝིསིཊྛསྶ ཨཏྠསྶ སཱདྷནཏོ། སཾཝརནྟསྶ ཨུཔྤནྣཝཱིརིཡནྟི ཡཐཱ ཨབྷིཛ྄ཛྷཱདཡོ ན ཨུཔྤཛྫནྟི, ཨེཝཾ སཏིཡཱ ཨུཔཊྛཱཔནེ ཙཀྑཱདཱིནཾ པིདཧནེ ཨནལསསྶ ཨུཔྤནྣཝཱིརིཡཾ། པཛཧནྟསྶཱཏི ཝིནོདེནྟསྶ། ཨུཔྤནྣཝཱིརིཡནྟི ཏསྶེཝ པཛཧནསྶ སཱདྷནཝསེན པཝཏྟཝཱིརིཡཾ། བྷཱཝེནྟསྶ ཨུཔྤནྣཝཱིརིཡནྟི ཨེཏྠཱཔི ཨེསེཝ ནཡོ། སམཱདྷིནིམིཏྟནྟི སམཱདྷི ཨེཝ། པུརིམུཔྤནྣསམཱདྷི ཧི པརཏོ ཨུཔྤཛྫནཀསམཱདྷིཔཝིཝེཀསྶ ཀཱརཎཾ ཧོཏཱིཏི ‘‘སམཱདྷིནིམིཏྟ’’ནྟི ཝུཏྟཾ།
310. Saṃvarādīnaṃ sādhanavasena padahati ettha, etehīti ca padhānāni. Uttamavīriyānīti seṭṭhavīriyāni visiṭṭhassa atthassa sādhanato. Saṃvarantassa uppannavīriyanti yathā abhijjhādayo na uppajjanti, evaṃ satiyā upaṭṭhāpane cakkhādīnaṃ pidahane analasassa uppannavīriyaṃ. Pajahantassāti vinodentassa. Uppannavīriyanti tasseva pajahanassa sādhanavasena pavattavīriyaṃ. Bhāventassa uppannavīriyanti etthāpi eseva nayo. Samādhinimittanti samādhi eva. Purimuppannasamādhi hi parato uppajjanakasamādhipavivekassa kāraṇaṃ hotīti ‘‘samādhinimitta’’nti vuttaṃ.
ཨུཔདྷིཝིཝེཀཏྟཱཏི ཁནྡྷཱུཔདྷིཨཱདིཨུཔདྷཱིཧི ཝིཝིཏྟཏྟཱ ཝིནིསྶཊཏྟཱ། ཏཾ ཨཱགམྨཱཏི ཏཾ ནིབྦཱནཾ མགྒེན ཨདྷིགམཧེཏུ། རཱགཱདཡོ ཝིརཛྫནྟི ཨེཏྠ, ཨེཏེནཱཏི ཝཱ ཝིརཱགོ། ཨེཝཾ ནིརོདྷོཔི དཊྛབྦོ། ཡསྨཱ ཨིདྷ བོཛ྄ཛྷངྒཱ མིསྶཀཝསེན ཨིཙྪིཏཱ, ཏསྨཱ ‘‘ཨཱརམྨཎཝསེན ཨདྷིགནྟབྦཝསེན ཝཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཏཏྠ ཨདྷིགནྟབྦཝསེནཱཏི ཏཾནིནྣཏཱཝསེན། ཝོསྶགྒཔརིཎཱམིནྟི ཝོསྶཛྫནཝསེན པརིཎཱམིཏཾ པརིཙྩཛནཝསེན ཙེཝ པཀྑནྡནཝསེན ཙ པརིཎམནསཱིལཾ། ཏེནཱཧ ‘‘དྭེ ཝོསྶགྒཱ’’ཏིཨཱདི། ཁནྡྷཱནཾ པརིཙྩཛནཾ ནཱམ ཏཔྤཊིབདྡྷཀིལེསཔྤཧཱནཝསེནཱཏི ཡེནཱཀཱརེན ཝིཔསྶནཱ ཀིལེསེ པཛཧཏི, ཏེནེཝཱཀཱརེན ཏཾནིམིཏྟཀེ, ཁནྡྷེ ཙ ‘‘པཛཧཏཱི’’ཏི ཝཏྟབྦཏཾ ཨརཧཏཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ཝིཔསྶནཱ…པེ॰… པརིཙྩཛཏཱི’’ཏི། ཡསྨཱ ཝིཔསྶནཱ ཝུཊྛཱནགཱམིནིབྷཱཝཾ པཱཔུཎནྟཱི ནིནྣཔོཎཔབྦྷཱརབྷཱཝེན ཨེཀཾསཏོ ནིབྦཱནཾ ‘‘པཀྑནྡཏཱི’’ཏི ཝཏྟབྦཏཾ ལབྷཏི, མགྒོ ཙ སམུཙྪེདཝསེན ཀིལེསེ, ཁནྡྷེ ཙ པརིཙྩཛཏི, ཏསྨཱ ཡཐཱཀྐམཾ ཝིཔསྶནཱམགྒཱནཾ ཝསེན པཀྑནྡནཔརིཙྩཱགཝོསྶགྒཱཔི ཝེདིཏབྦཱ། ཝོསྶགྒཏྠཱཡཱཏི པརིཙྩཱགཝོསྶགྒཏྠཱཡ ཙེཝ པཀྑནྡནཝོསྶགྒཏྠཱཡ ཙ། པརིཎམཏཱིཏི པརིཔཙྩཏི། ཏཾ པརིཎམནཾ ཝུཊྛཱནགཱམིནིབྷཱཝཔྤཏྟིཡཱ ཙེཝ ཨརིཡམགྒབྷཱཝཔྤཏྟིཡཱ ཙ ཨིཙྪིཏནྟི ཨཱཧ ‘‘ཝིཔསྶནཱབྷཱཝཉྩེཝ མགྒབྷཱཝཉྩ པཱཔུཎཱཏཱི’’ཏི། སེསཔདེསཱུཏི ‘‘དྷམྨཝིཙཡསམྦོཛ྄ཛྷངྒཾ བྷཱཝེཏཱི’’ཏིཨཱདཱིསུ སེསསམྦོཛ྄ཛྷངྒཀོཊྛཱསེསུ།
Upadhivivekattāti khandhūpadhiādiupadhīhi vivittattā vinissaṭattā. Taṃ āgammāti taṃ nibbānaṃ maggena adhigamahetu. Rāgādayo virajjanti ettha, etenāti vā virāgo. Evaṃ nirodhopi daṭṭhabbo. Yasmā idha bojjhaṅgā missakavasena icchitā, tasmā ‘‘ārammaṇavasena adhigantabbavasena vā’’ti vuttaṃ. Tattha adhigantabbavasenāti taṃninnatāvasena. Vossaggapariṇāminti vossajjanavasena pariṇāmitaṃ pariccajanavasena ceva pakkhandanavasena ca pariṇamanasīlaṃ. Tenāha ‘‘dve vossaggā’’tiādi. Khandhānaṃ pariccajanaṃ nāma tappaṭibaddhakilesappahānavasenāti yenākārena vipassanā kilese pajahati, tenevākārena taṃnimittake, khandhe ca ‘‘pajahatī’’ti vattabbataṃ arahatīti āha ‘‘vipassanā…pe… pariccajatī’’ti. Yasmā vipassanā vuṭṭhānagāminibhāvaṃ pāpuṇantī ninnapoṇapabbhārabhāvena ekaṃsato nibbānaṃ ‘‘pakkhandatī’’ti vattabbataṃ labhati, maggo ca samucchedavasena kilese, khandhe ca pariccajati, tasmā yathākkamaṃ vipassanāmaggānaṃ vasena pakkhandanapariccāgavossaggāpi veditabbā. Vossaggatthāyāti pariccāgavossaggatthāya ceva pakkhandanavossaggatthāya ca. Pariṇamatīti paripaccati. Taṃ pariṇamanaṃ vuṭṭhānagāminibhāvappattiyā ceva ariyamaggabhāvappattiyā ca icchitanti āha ‘‘vipassanābhāvañceva maggabhāvañca pāpuṇātī’’ti. Sesapadesūti ‘‘dhammavicayasambojjhaṅgaṃ bhāvetī’’tiādīsu sesasambojjhaṅgakoṭṭhāsesu.
བྷདྡཀནྟི ཨབྷདྡཀཱནཾ ནཱིཝརཎཱདིཔཱཔདྷམྨཱནཾ ཝིཀྑམྦྷནེན རཱགཝིདྷམནེན ཨེཀནྟཧིཏཏྟཱ, དུལླབྷཏྟཱ ཙ བྷདྡཀཾ སུནྡརཾ། ན ཧི ཨཉྙཾ སམཱདྷིནིམིཏྟཾ ཨེཝཾདུལླབྷཾ, རཱགསྶ ཙ ཨུཛུཝིཔཙྩནཱིཀབྷཱུཏཾ ཨཏྠི། ཨནུརཀྑཏཱིཏི ཨེཏྠ ཨནུརཀྑནཱ ནཱམ ཨདྷིགཏསམཱདྷིཏོ ཡཐཱ ན པརིཧཱནི ཧོཏི, ཨེཝཾ པཊིཔཏྟི, སཱ པན ཏཔྤཊིཔཀྑཝིདྷམནེནཱཏི ཨཱཧ ‘‘སམཱདྷཱི’’ཏིཨཱདི། ཨཊྛིཀསཉྙཱདིཀཱཏི ཨཊྛིཀཛ྄ཛྷཱནཱདིཀཱ། སཉྙཱསཱིསེན ཧི ཛྷཱནཾ ཝདཏི།
Bhaddakanti abhaddakānaṃ nīvaraṇādipāpadhammānaṃ vikkhambhanena rāgavidhamanena ekantahitattā, dullabhattā ca bhaddakaṃ sundaraṃ. Na hi aññaṃ samādhinimittaṃ evaṃdullabhaṃ, rāgassa ca ujuvipaccanīkabhūtaṃ atthi. Anurakkhatīti ettha anurakkhanā nāma adhigatasamādhito yathā na parihāni hoti, evaṃ paṭipatti, sā pana tappaṭipakkhavidhamanenāti āha ‘‘samādhī’’tiādi. Aṭṭhikasaññādikāti aṭṭhikajjhānādikā. Saññāsīsena hi jhānaṃ vadati.
ཨེཀཔཊིཝེདྷཝསེན ཙཏུསཙྩདྷམྨེ ཉཱཎནྟི ཙཏཱུསུ ཨརིཡསཙྩེསུ ཨེཀཱབྷིསམཡཝསེན པཝཏྟཉཱཎཾ, མགྒཉཱཎནྟི ཨཏྠོ། ཙཏུསཙྩནྟོགདྷཏྟཱ ཙཏུསཙྩབྦྷནྟརེ ནིརོདྷདྷམྨེ ནིབྦཱནེ ཉཱཎཾ, ཏེན ཕལཉཱཎཾ ཝདཏི། ཡསྨཱ མགྒཱནནྟརསྶ ཕལསྶ མགྒཱནུགུཎཱ པཝཏྟི, ཡཏོ ཏཾསམུདཡཔཀྑིཡེསུ དྷམྨེསུ པཊིཔྤསྶདྡྷིཔྤཧཱནཝསེན པཝཏྟཏི, ཏསྨཱ ནིརོདྷསཙྩེཔི ཡོ མགྒསྶ སཙྪིཀིརིཡཱབྷིསམཡོ, ཏདནུགུཎཱ པཝཏྟཱིཏི ཕལཉཱཎསྶེཝ དྷམྨེ ཉཱཎཏཱ ཝུཏྟཱ, ན ཡསྶ ཀསྶཙི ནིབྦཱནཱརམྨཎསྶ ཉཱཎསྶ ། ཏེན ཝུཏྟཾ ‘‘ཡཐཱཧཱ’’ཏིཨཱདི། ཨེཏྠ ཙ མགྒཔཉྙཱ ཏཱཝ ཙཏུསཙྩདྷམྨསྶ པཊིཝིཛ྄ཛྷནཏོ དྷམྨེཉཱཎཾ ནཱམ ཧོཏུ, ཕལཔཉྙཱ པན ཀཐནྟི ཙོདནཱ སོདྷིཏཱ ཧོཏི ནིརོདྷདྷམྨཾ ཨཱརབྦྷ པཝཏྟནཏོ། དུཝིདྷཱཔི ཧི པཉྙཱ ཨཔརཔྤཙྩཡཏཱཡ ཨཏྟཔཙྩཀྑཏོ ཨརིཡསཙྩདྷམྨེ ཀིཙྩཏོ ཙ ཨཱརམྨཎཏོ ཙ པཝཏྟཏྟཱ ‘‘དྷམྨེཉཱཎ’’ནྟི ཝེདིཏབྦཱ། ཨརིཡསཙྩེསུ ཧི ཨཡཾ དྷམྨ-སདྡོ ཏེསཾ ཨཝིཔརཱིཏསབྷཱཝཏྟཱ, སངྑཏཔྤཝརོ ཝཱ ཨརིཡམགྒོ, ཏསྶ ཙ ཕལདྷམྨོ། ཏཏྠ པཉྙཱ ཏཾསཧགཏཱ དྷམྨེཉཱཎཾ།
Ekapaṭivedhavasena catusaccadhamme ñāṇanti catūsu ariyasaccesu ekābhisamayavasena pavattañāṇaṃ, maggañāṇanti attho. Catusaccantogadhattā catusaccabbhantare nirodhadhamme nibbāne ñāṇaṃ, tena phalañāṇaṃ vadati. Yasmā maggānantarassa phalassa maggānuguṇā pavatti, yato taṃsamudayapakkhiyesu dhammesu paṭippassaddhippahānavasena pavattati, tasmā nirodhasaccepi yo maggassa sacchikiriyābhisamayo, tadanuguṇā pavattīti phalañāṇasseva dhamme ñāṇatā vuttā, na yassa kassaci nibbānārammaṇassa ñāṇassa . Tena vuttaṃ ‘‘yathāhā’’tiādi. Ettha ca maggapaññā tāva catusaccadhammassa paṭivijjhanato dhammeñāṇaṃ nāma hotu, phalapaññā pana kathanti codanā sodhitā hoti nirodhadhammaṃ ārabbha pavattanato. Duvidhāpi hi paññā aparappaccayatāya attapaccakkhato ariyasaccadhamme kiccato ca ārammaṇato ca pavattattā ‘‘dhammeñāṇa’’nti veditabbā. Ariyasaccesu hi ayaṃ dhamma-saddo tesaṃ aviparītasabhāvattā, saṅkhatappavaro vā ariyamaggo, tassa ca phaladhammo. Tattha paññā taṃsahagatā dhammeñāṇaṃ.
ཨནྭཡེཉཱཎནྟི ཨནུགམནཉཱཎཾ། པཙྩཀྑཏོ དིསྭཱཏི ཙཏྟཱརི སཙྩཱནི མགྒཉཱཎེན པཙྩཀྑཏོ པཊིཝིཛ྄ཛྷིཏྭཱ། ཡཐཱ ཨིདཱནཱིཏི ཡཐཱ ཨེཏརཧི པཉྩུཔཱདཱནཀྑནྡྷཱ དུཀྑསཙྩཾ, ཨེཝཾ ཨཏཱིཏེཔི ཨནཱགཏེཔི པཉྩུཔཱདཱནཀྑནྡྷཱ དུཀྑསཙྩམེཝཱཏི ཙ སརིཀྑཊྛེན ཝུཏྟཾ། ཨེས ནཡོ སམུདཡསཙྩེ, མགྒསཙྩེ ཙ། ཨཡམེཝཱཏི ཨཝདྷཱརཎེ། ནིརོདྷསཙྩེ པན སརིཀྑཊྛོ ནཏྠི ཏསྶ ནིཙྩཏྟཱ, ཨེཀསབྷཱཝཏྟཱ ཙ། ཨེཝཾ ཏསྶ ཉཱཎསྶ ཨནུགཏིཡཾ ཉཱཎནྟི ཏསྶ དྷམྨེཉཱཎསྶ ‘‘ཨེཝཾ ཨཏཱིཏེཔཱི’’ཏིཨཱདིནཱ ཨནུགཏིཡཾ ཨནུགམནེ ཨནྭཡེ ཉཱཎཾ། ཨིདཾ ཨནྭཡེ ཉཱཎནྟི ཡོཛནཱ། ‘‘ཏེནཱཧཱ’’ཏིཨཱདིནཱ ཡཐཱཝུཏྟམཏྠཾ པཱལི༹ཡཱ ཝིབྷཱཝེཏི། སོཏི དྷམྨཉཱཎཾ པཏྭཱ ཋིཏོ བྷིཀྑུ། ཨིམིནཱ དྷམྨེནཱཏི དྷམྨགོཙརཏྟཱ གོཙརཝོཧཱརེན ‘‘དྷམྨོ’’ཏི ཝུཏྟེནམགྒཉཱཎེན, ཨུཔཡོགཏྠེ ཝཱ ཀརཎཝཙནཾ, ཨིམིནཱ དྷམྨེན ཉཱཏེནཱཏི ཨིམཾ ཙཏུསཙྩདྷམྨཾ ཉཱཎེན ཛཱནིཏྭཱ ཋིཏེན མགྒཉཱཎེནཱཏི ཨཏྠོ། དིཊྛེནཱཏི དསྶནེན སཙྩདྷམྨཾ པསྶིཏྭཱ ཋིཏེན། པཏྟེནཱཏི སཙྩཱནཾ པཏྭཱ ཋིཏེན། ཝིདིཏེནཱཏི སཙྩཱནི ཝིདིཏྭཱ ཋིཏེན། པརིཡོགཱལ༹ྷེནཱཏི ཙཏུསཙྩདྷམྨཾ པརིཡོགཱཧེཏྭཱ ཋིཏེནཱཏི ཨེཝཾ ཏཱཝེཏྠ ཨབྷིདྷམྨཊྛཀཐཱཡཾ (ཝིབྷ॰ ཨཊྛ॰ ༧༩༦) ཨཏྠོ ཝུཏྟོ། དུཝིདྷམྤི པན མགྒཕལཉཱཎཾ དྷམྨེཉཱཎཾ། པཙྩཝེཀྑཎཱཡ ཙ མཱུལཾ, ཀཱརཎཉྩ ནཡནཡནསྶཱཏི དུཝིདྷེནཱཔི ཏེན དྷམྨེནཱཏི ན ན ཡུཛྫཏི། ཏཐཱ ཙཏུསཙྩདྷམྨསྶ ཉཱཏཏྟཱ, མགྒཕལསངྑཱཏསྶ ཝཱ དྷམྨསྶ སཙྩཔཊིཝེདྷསམྤཡོགཾ གཏཏྟཱ ནཡནཡནཾ ཧོཏཱིཏི ཏེན ཨིམིནཱ དྷམྨེན ཉཱཎཝིསཡབྷཱཝེན, ཉཱཎསམྤཡོགེན ཝཱ ཉཱཏེནཱཏི ཙ ཨཏྠོ ན ན ཡུཛྫཏཱིཏི། ཨཏཱིཏཱནཱགཏེ ནཡཾ ནེཏཱིཏི ཨཏཱིཏེ, ཨནཱགཏེ ཙ ནཡཾ ནེཏི ཧརཏི པེསེཏི། ཨིདཾ པན ན མགྒཉཱཎསྶ ཀིཙྩཾ, པཙྩཝེཀྑཎཉཱཎཀིཙྩཾ, སཏྠཱརཱ པན མགྒཉཱཎཾ ཨཏཱིཏཱནཱགཏེ ནཡནཡནསདིསཾ ཀཏཾ མགྒམཱུལཀཏྟཱ། བྷཱཝིཏམགྒསྶ ཧི པཙྩཝེཀྑཎཱ ནཱམ ཧོཏི། ནཡིདཾ ཨཉྙཾ ཉཱཎུཔྤཱདནཾ ནཡནཡནཾ, ཉཱཎསྶེཝ པན པཝཏྟིཝིསེསོཏི།
Anvayeñāṇanti anugamanañāṇaṃ. Paccakkhato disvāti cattāri saccāni maggañāṇena paccakkhato paṭivijjhitvā. Yathā idānīti yathā etarahi pañcupādānakkhandhā dukkhasaccaṃ, evaṃ atītepi anāgatepi pañcupādānakkhandhā dukkhasaccamevāti ca sarikkhaṭṭhena vuttaṃ. Esa nayo samudayasacce, maggasacce ca. Ayamevāti avadhāraṇe. Nirodhasacce pana sarikkhaṭṭho natthi tassa niccattā, ekasabhāvattā ca. Evaṃ tassa ñāṇassa anugatiyaṃ ñāṇanti tassa dhammeñāṇassa ‘‘evaṃ atītepī’’tiādinā anugatiyaṃ anugamane anvaye ñāṇaṃ. Idaṃ anvaye ñāṇanti yojanā. ‘‘Tenāhā’’tiādinā yathāvuttamatthaṃ pāḷiyā vibhāveti. Soti dhammañāṇaṃ patvā ṭhito bhikkhu. Iminā dhammenāti dhammagocarattā gocaravohārena ‘‘dhammo’’ti vuttenamaggañāṇena, upayogatthe vā karaṇavacanaṃ, iminā dhammena ñātenāti imaṃ catusaccadhammaṃ ñāṇena jānitvā ṭhitena maggañāṇenāti attho. Diṭṭhenāti dassanena saccadhammaṃ passitvā ṭhitena. Pattenāti saccānaṃ patvā ṭhitena. Viditenāti saccāni viditvā ṭhitena. Pariyogāḷhenāti catusaccadhammaṃ pariyogāhetvā ṭhitenāti evaṃ tāvettha abhidhammaṭṭhakathāyaṃ (vibha. aṭṭha. 796) attho vutto. Duvidhampi pana maggaphalañāṇaṃ dhammeñāṇaṃ. Paccavekkhaṇāya ca mūlaṃ, kāraṇañca nayanayanassāti duvidhenāpi tena dhammenāti na na yujjati. Tathā catusaccadhammassa ñātattā, maggaphalasaṅkhātassa vā dhammassa saccapaṭivedhasampayogaṃ gatattā nayanayanaṃ hotīti tena iminā dhammena ñāṇavisayabhāvena, ñāṇasampayogena vā ñātenāti ca attho na na yujjatīti. Atītānāgate nayaṃ netīti atīte, anāgate ca nayaṃ neti harati peseti. Idaṃ pana na maggañāṇassa kiccaṃ, paccavekkhaṇañāṇakiccaṃ, satthārā pana maggañāṇaṃ atītānāgate nayanayanasadisaṃ kataṃ maggamūlakattā. Bhāvitamaggassa hi paccavekkhaṇā nāma hoti. Nayidaṃ aññaṃ ñāṇuppādanaṃ nayanayanaṃ, ñāṇasseva pana pavattivisesoti.
པརེསཾ ཙེཏསོ པརིཏོ ཨཡནཾ པརིཙྪིནྡནཾ པརིཡོ, ཏསྨིཾ པརིཡེ། ཏེནཱཧ ‘‘པརེསཾ ཙིཏྟཔརིཙྪེདེ’’ཏི། ཨཝསེསཾ སམྨུཏིམྷིཉཱཎཾ ནཱམ ‘‘ཉཱཎ’’ནྟི སམྨཏཏྟཱ། ཝཙནཏྠཏོ པན སམྨུཏིམྷི ཉཱཎནྟི སམྨུཏིམྷིཉཱཎཾ། དྷམྨེཉཱཎཱདཱིནཾ ཝིཡ ཧི སཱཏིསཡསྶ པཊིཝེདྷཀིཙྩསྶ ཨབྷཱཝཱ ཝིསཡོབྷཱསནསངྑཱཏཛཱནནསཱམཉྙེན ‘‘ཉཱཎ’’ནྟི སམྨཏེསུ ཨནྟོགདྷནྟི ཨཏྠོ། སམྨུཏིཝསེན ཝཱ པཝཏྟཾ སམྨུཏིམྷིཉཱཎཾ སམྨུཏིདྭཱརེན ཨཏྠསྶ གཧཎཏོ། ཨཝསེསཾ ཝཱ ཨིཏརཉཱཎཏྟཡཝིསབྷཱགཾ ཉཱཎཾ ཏབྦིསབྷཱགསཱམཉྙེན སམྨུཏིམྷིཉཱཎམྷི པཝིཊྛཏྟཱ སམྨུཏིམྷིཉཱཎཾ ནཱམ ཧོཏཱིཏི།
Paresaṃ cetaso parito ayanaṃ paricchindanaṃ pariyo, tasmiṃ pariye. Tenāha ‘‘paresaṃ cittaparicchede’’ti. Avasesaṃ sammutimhiñāṇaṃ nāma ‘‘ñāṇa’’nti sammatattā. Vacanatthato pana sammutimhi ñāṇanti sammutimhiñāṇaṃ. Dhammeñāṇādīnaṃ viya hi sātisayassa paṭivedhakiccassa abhāvā visayobhāsanasaṅkhātajānanasāmaññena ‘‘ñāṇa’’nti sammatesu antogadhanti attho. Sammutivasena vā pavattaṃ sammutimhiñāṇaṃ sammutidvārena atthassa gahaṇato. Avasesaṃ vā itarañāṇattayavisabhāgaṃ ñāṇaṃ tabbisabhāgasāmaññena sammutimhiñāṇamhi paviṭṭhattā sammutimhiñāṇaṃ nāma hotīti.
ཀཱམཾ སོཏཱཔཏྟིམགྒཉཱཎཱདཱིནི དུཀྑཉཱཎཱདཱིནིཡེཝ, ཨུཀྐཊྛནིདྡེསེན པནེཝམཱཧ ‘‘ཨརཧཏྟཾ པཱཔེཏྭཱ’’ཏི། ཝཊྚཏོ ནིགྒཙྪཏི ཨེཏེནཱཏི ནིགྒམནཾ, ཙཏུསཙྩཀམྨཊྛཱནཾ། པུརིམཱནི དྭེ སཙྩཱནི ཝཊྚཾ པཝཏྟིཔཝཏྟིཧེཏུབྷཱཝཏོ། ཨིཏརཱནི པན དྭེ ཝིཝཊྚཾ ནིཝཏྟིནིཝཏྟིཧེཏུབྷཱཝཏོ། ཨབྷིནིཝེསོཏི ཝིཔསྶནཱབྷིནིཝེསོ ཧོཏི ལོཀིཡསྶ ཉཱཎསྶ ཝིསབྷཱགཱུཔགམནཏོ། ནོ ཝིཝཊྚེཏི ཝིཝཊྚེ ཨབྷིནིཝེསོ ནོ ཧོཏི ཨཝིསཡབྷཱཝཏོ། པརིཡཏྟཱིཏི ཀམྨཊྛཱནཏནྟི། ཨུགྒཧེཏྭཱཏི ཝཱཙུགྒཏཾ ཀཏྭཱ། ཨུགྒཧེཏྭཱཏི ཝཱ པཱལི༹ཏོ, ཨཏྠཏོ ཙ ཡཐཱརཧཾ སཝནདྷཱརཎཔརིཔུཙྪནམནསཱནུཔེཀྑནཱདིཝསེན ཙིཏྟེན ཨུདྡྷཾ ཨུདྡྷཾ གཎྷིཏྭཱ། ཀམྨཾ ཀརོཏཱིཏི ནཱམརཱུཔཔརིགྒཧཱདིཀྐམེན ཡོགཀམྨཾ ཀརོཏི།
Kāmaṃ sotāpattimaggañāṇādīni dukkhañāṇādīniyeva, ukkaṭṭhaniddesena panevamāha ‘‘arahattaṃpāpetvā’’ti. Vaṭṭato niggacchati etenāti niggamanaṃ, catusaccakammaṭṭhānaṃ. Purimāni dve saccāni vaṭṭaṃ pavattipavattihetubhāvato. Itarāni pana dve vivaṭṭaṃ nivattinivattihetubhāvato. Abhinivesoti vipassanābhiniveso hoti lokiyassa ñāṇassa visabhāgūpagamanato. No vivaṭṭeti vivaṭṭe abhiniveso no hoti avisayabhāvato. Pariyattīti kammaṭṭhānatanti. Uggahetvāti vācuggataṃ katvā. Uggahetvāti vā pāḷito, atthato ca yathārahaṃ savanadhāraṇaparipucchanamanasānupekkhanādivasena cittena uddhaṃ uddhaṃ gaṇhitvā. Kammaṃ karotīti nāmarūpapariggahādikkamena yogakammaṃ karoti.
ཡདི པུརིམེསུ དྭཱིསུ ཨེཝ ཝིཔསྶནཱབྷིནིཝེསོ, ཏེསུ ཨེཝ ཨུགྒཧཱདི, ཀཐམིདཾ ཙཏུསཙྩཀམྨཊྛཱནཾ ཛཱཏནྟི ཨཱཧ ‘‘དྭཱིསཱུ’’ཏིཨཱདི། ཀཱམཾ པཙྪིམཱནིཔི དྭེ སཙྩཱནི ཨབྷིཉྙེཡྻཱནི, པརིཉྙེཡྻཏཱ པན ཏཏྠ ནཏྠཱིཏི ན ཝིཔསྶནཱབྱཱཔཱརོ། ཀེཝལཾ པན ཨནུསྶཝམཏྟེ ཋཏྭཱ ཨཙྩནྟཔཎཱིཏབྷཱཝཏོ ཨིཊྛཾ, ཨཱཏཔྤཀནིརཱམིསཔཱིཏིསཉྫནནཏོ ཀནྟཾ, ཨུཔརཱུཔརི ཨབྷིརུཙིཛནནེན མནསྶ ཝཌྜྷནཏོ མནཱཔནྟི མནསིཀཱརཾ པཝཏྟེཏི། ཏེནཱཧ ‘‘ནིརོདྷསཙྩཾ ནཱམཱ’’ཏིཨཱདི། དྭཱིསུ སཙྩེསཱུཏི དྭཱིསུ སཙྩེསུ ཝིསཡབྷཱུཏེསུ , ཏཱནི ཙ ཨུདྡིསྶ ཨསམྨོཧཔཊིཝེདྷཝསེན པཝཏྟམཱནོ ཧི མགྒོ ཏེ ཨུདྡིསྶ པཝཏྟོ ནཱམ ཧོཏཱིཏི། ཏཱིཎི དུཀྑསམུདཡམགྒསཙྩཱནི། ཀིཙྩཝསེནཱཏི ཨསམྨུཡ྄ཧནཝསེན། ཨེཀནྟི ནིརོདྷསཙྩཾ། ཨཱརམྨཎཝསེནཱཏི ཨཱརམྨཎཀརཎཝསེནཔི ཨསམྨུཡ྄ཧནཀིཙྩཝསེནཔི ཏཏྠ པཊིཝེདྷོ ལབྦྷཏེཝ། དྭེ སཙྩཱནཱིཏི དུཀྑསམུདཡསཙྩཱནི། དུདྡསཏྟཱཏི དཊྛུཾ ཨསཀྐུཎེཡྻཏྟཱ། ཨོལཱ༹རིཀཱ ཧི དུཀྑསམུདཡཱ, ཏིརཙྪཱནགཏཱནམྤི དུཀྑཾ, ཨཱཧཱརཱདཱིསུ ཙ ཨབྷིལཱསོ པཱཀཊོ། པཱིལ༹ནཱདིཨཱཡཱུཧནཱདིཝསེནཔི ‘‘ཨིདཾ དུཀྑཾ, ཨིདཾ ཨསྶ ཀཱརཎ’’ནྟི ཡཱཐཱཝཏོ ཉཱཎེན ཨོགཱཧིཏུཾ ཨསཀྐུཎེཡྻཏྟཱ ཏཱནི གམྦྷཱིརཱནི། དྭེཏི ནིརོདྷམགྒསཙྩཱནི། ཏཱནི སཎྷསུཁུམབྷཱཝཏོ སབྷཱཝེནེཝ གམྦྷཱིརཏཱཡ ཡཱཐཱཝཏོ ཉཱཎེན དུརོགཱཧཏྟཱ ‘‘དུདྡསཱནཱི’’ཏི།
Yadi purimesu dvīsu eva vipassanābhiniveso, tesu eva uggahādi, kathamidaṃ catusaccakammaṭṭhānaṃ jātanti āha ‘‘dvīsū’’tiādi. Kāmaṃ pacchimānipi dve saccāni abhiññeyyāni, pariññeyyatā pana tattha natthīti na vipassanābyāpāro. Kevalaṃ pana anussavamatte ṭhatvā accantapaṇītabhāvato iṭṭhaṃ, ātappakanirāmisapītisañjananato kantaṃ, uparūpari abhirucijananena manassa vaḍḍhanato manāpanti manasikāraṃ pavatteti. Tenāha ‘‘nirodhasaccaṃ nāmā’’tiādi. Dvīsu saccesūti dvīsu saccesu visayabhūtesu , tāni ca uddissa asammohapaṭivedhavasena pavattamāno hi maggo te uddissa pavatto nāma hotīti. Tīṇi dukkhasamudayamaggasaccāni. Kiccavasenāti asammuyhanavasena. Ekanti nirodhasaccaṃ. Ārammaṇavasenāti ārammaṇakaraṇavasenapi asammuyhanakiccavasenapi tattha paṭivedho labbhateva. Dve saccānīti dukkhasamudayasaccāni. Duddasattāti daṭṭhuṃ asakkuṇeyyattā. Oḷārikā hi dukkhasamudayā, tiracchānagatānampi dukkhaṃ, āhārādīsu ca abhilāso pākaṭo. Pīḷanādiāyūhanādivasenapi ‘‘idaṃ dukkhaṃ, idaṃ assa kāraṇa’’nti yāthāvato ñāṇena ogāhituṃ asakkuṇeyyattā tāni gambhīrāni. Dveti nirodhamaggasaccāni. Tāni saṇhasukhumabhāvato sabhāveneva gambhīratāya yāthāvato ñāṇena durogāhattā ‘‘duddasānī’’ti.
སོཏཱཔཏྟིཡངྒཱདིཙཏུཀྐཝཎྞནཱ
Sotāpattiyaṅgādicatukkavaṇṇanā
༣༡༡. སོཏོ ནཱམ ཨརིཡསོཏོ པུརིམཔདལོཔེན, ཏསྶ ཨཱདིཏོ སབྦཔཋམཾ པཛྫནཾ སོཏཱཔཏྟི, པཋམམགྒཔཊིལཱབྷོ། ཏསྶ ཨངྒཱནི ཨདྷིགམཱུཔཱཡབྷཱུཏཱནི ཀཱརཎཱནི སོཏཱཔཏྟིཡངྒཱནི། ཏེནཱཧ ‘‘སོཏཱ…པེ॰… ཨཏྠོ’’ཏི། སནྟཀཱཡཀམྨཱདིཏཱཡ སནྟདྷམྨསམནྣཱགམཏོ, སནྟདྷམྨཔཝེདནཏོ ཙ སནྟོ པུརིསཱཏི སཔྤུརིསཱ། ཏཏྠ ཡེསཾ ཝསེན ཙཏུསཙྩསམྤཊིཝེདྷཱཝཧཾ སདྡྷམྨསྶཝནཾ ལབྦྷཏི, ཏེ ཨེཝ དསྶེནྟོ ‘‘བུདྡྷཱདཱིནཾ སཔྤུརིསཱན’’ནྟི ཨཱཧ ། སནྟོ སཏཾ ཝཱ དྷམྨོཏི སདྡྷམྨོ། སོ ཧི ཡཐཱནུསིཊྛཾ པཊིཔཛྫམཱནེ ཨཔཱཡདུཀྑེ, སཾསཱརདུཀྑེ ཙ ཨཔཏནྟེ དྷཱརེཏཱིཏི ཨེཝམཱདི གུཎཱཏིསཡཡོགཝསེན སནྟོ སཾཝིཛྫམཱནོ, པསཏྠོ, སུནྡརོ ཝཱ དྷམྨོ, སཏཾ ཝཱ ཨརིཡཱནཾ དྷམྨོ, ཏེསཾ ཝཱ ཏབྦྷཱཝསཱདྷཀོ དྷམྨོཏི སདྡྷམྨོ, ‘‘ཨིདྷ བྷིཀྑུ དྷམྨཾ པརིཡཱཔུཎཱཏཱི’’ཏིཨཱདིནཱ (ཨ॰ ནི॰ ༥.༧༣) ཝུཏྟཱ པརིཡཏྟི། སཱ པན མཧཱཝིསཡཏཱཡ ན སབྦཱ སབྦསྶ ཝིསེསཱཝཧཱཏི ཏསྶ ཏསྶ ཨནུཙྪཝིཀམེཝ དསྶེནྟོ ཨཱཧ ‘‘སཔྤཱཡསྶ ཏེཔིཊཀདྷམྨསྶ སཝན’’ནྟི། ཡོནིསོམནསིཀཱརོ ཧེཊྛཱ ཝུཏྟོ ཨེཝ། པུབྦབྷཱགཔཊིཔཏྟིཡཱཏི ཝིཔསྶནཱནུཡོགསྶ།
311.Soto nāma ariyasoto purimapadalopena, tassa ādito sabbapaṭhamaṃ pajjanaṃ sotāpatti, paṭhamamaggapaṭilābho. Tassa aṅgāni adhigamūpāyabhūtāni kāraṇāni sotāpattiyaṅgāni. Tenāha ‘‘sotā…pe… attho’’ti. Santakāyakammāditāya santadhammasamannāgamato, santadhammapavedanato ca santo purisāti sappurisā. Tattha yesaṃ vasena catusaccasampaṭivedhāvahaṃ saddhammassavanaṃ labbhati, te eva dassento ‘‘buddhādīnaṃ sappurisāna’’nti āha . Santo sataṃ vā dhammoti saddhammo. So hi yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjamāne apāyadukkhe, saṃsāradukkhe ca apatante dhāretīti evamādi guṇātisayayogavasena santo saṃvijjamāno, pasattho, sundaro vā dhammo, sataṃ vā ariyānaṃ dhammo, tesaṃ vā tabbhāvasādhako dhammoti saddhammo, ‘‘idha bhikkhu dhammaṃ pariyāpuṇātī’’tiādinā (a. ni. 5.73) vuttā pariyatti. Sā pana mahāvisayatāya na sabbā sabbassa visesāvahāti tassa tassa anucchavikameva dassento āha ‘‘sappāyassa tepiṭakadhammassa savana’’nti. Yonisomanasikāro heṭṭhā vutto eva. Pubbabhāgapaṭipattiyāti vipassanānuyogassa.
ཨཝེཙྩཔྤསཱདེནཱཏི སཙྩསམྤཊིཝེདྷཝསེན བུདྡྷཱདཱིནཾ གུཎེ ཉཏྭཱ ཨུཔྤནྣཔྤསཱདེན, སོ པན པསཱདོ དེཝཱདཱིསུ ཀེནཙིཔི ཨཀམྤིཡཏཱཡ ནིཙྩལོཏི ཨཱཧ ‘‘ཨཙལཔྤསཱདེནཱ’’ཏི། ཨེཏྠཱཏི ཨེཏསྨིཾ ཙཏུཀྐཏྟཡེ ཨཱཧཱརཙཏུཀྐེ། ལཱུཁཔཎཱིཏཝཏྠུཝསེནཱཏི ཨོདནཀུམྨཱསཱདིཀསྶ ལཱུཁསྶ ཙེཝ པཎཱིཏསྶ ཙ ཝཏྠུནོ ཝསེན། སཱ པནཱཡཾ ཨཱཧཱརསྶ ཨོལཱ༹རིཀསུཁུམཏཱ ‘‘ཀུམྦྷིལཱནཾ ཨཱཧཱརཾ ཨུཔཱདཱཡ མོརཱནཾ ཨཱཧཱརོ སུཁུམོ’’ཏིཨཱདིནཱ (སཾ॰ ནི॰ ཨཊྛ॰ ༢.༢.༡༡) ཨཊྛཀཐཱཡཾ ཝིཏྠཱརཏོ ཨཱགཏཱ ཨེཝ།
Aveccappasādenāti saccasampaṭivedhavasena buddhādīnaṃ guṇe ñatvā uppannappasādena, so pana pasādo devādīsu kenacipi akampiyatāya niccaloti āha ‘‘acalappasādenā’’ti. Etthāti etasmiṃ catukkattaye āhāracatukke. Lūkhapaṇītavatthuvasenāti odanakummāsādikassa lūkhassa ceva paṇītassa ca vatthuno vasena. Sā panāyaṃ āhārassa oḷārikasukhumatā ‘‘kumbhilānaṃ āhāraṃ upādāya morānaṃ āhāro sukhumo’’tiādinā (saṃ. ni. aṭṭha. 2.2.11) aṭṭhakathāyaṃ vitthārato āgatā eva.
ཨཱརམྨཎཊྛིཏིཝསེནཱཏི ཨཱརམྨཎསངྑཱཏསྶ པཝཏྟིཔཙྩཡཊྛཱནསྶ ཝསེན། ཏིཊྛཏི ཨེཏྠཱཏི ཋིཏི, ཨཱརམྨཎམེཝ ཋིཏི ཨཱརམྨཎཊྛིཏི། ཏེནེཝཱཧ ‘‘རཱུཔཱརམྨཎ’’ནྟིཨཱདི། ཨཱརམྨཎཏྠོ ཙེཏྠ ཨུཔཏྠམྦྷནཏྠོ ཝེདིཏབྦོ, ན ཝིསཡལཀྑཎོཝ། ཨུཔཏྠམྦྷནབྷཱུཏཾ རཱུཔཾ ཨུཔེཏཱིཏི རཱུཔཱུཔཱཡཾ། ཏེནཱཧ ‘‘རཱུཔཾ ཨུཔགཏཾ ཧུཏྭཱ’’ཏིཨཱདི། རཱུཔཀྑནྡྷཾ ནིསྶཱཡ ཏིཊྛཏི ཏེན ཝིནཱ ཨཔྤཝཏྟནཏོ། ཏནྟི རཱུཔཀྑནྡྷཾ ནིསྶཱཡ ཋཱནཔྤཝཏྟནཾ། ཨེཏནྟི ‘‘རཱུཔཱུཔཱཡ’’ནྟི ཨེཏཾ ཝཙནཾ། རཱུཔཀྑནྡྷོ གོཙརོ པཝཏྟིཊྛཱནཾ པཙྩཡོ ཨེཏསྶཱཏི རཱུཔཀྑནྡྷགོཙརཾ རཱུཔཾ སཧཀཱརཱིཀཱརཎབྷཱཝེན པཏིཊྛཱ ཨེཏསྶཱཏི རཱུཔཔྤཏིཊྛཾ། ཨིཏི ཏཱིཧི པདེཧི ཨབྷིསངྑཱརཝིཉྙཱཎཾ པཏི རཱུཔཀྑནྡྷསྶ སཧཀཱརཱིཀཱརཎབྷཱཝོཡེཝེཏྠ ཝུཏྟོ། ཨུཔསིཏྟཾ ཝིཡ ཨུཔསིཏྟཾ, ཡཐཱ བྱཉྫནེཧི ཨུཔསིཏྟཾ སིནེཧིཏཾ ཨོདནཾ རུཙིཏཾ, པརིཎཱམཡོགྱཉྩ, ཨེཝཾ ནནྡིཡཱ ཨུཔསིཏྟཾ སིནེཧིཏཾ ཀམྨཝིཉྙཱཎཾ ཨབྷིརུཙིཏཾ ཧུཏྭཱ ཝིཔཱཀཡོགྱཾ ཧོཏཱིཏི། ཨིཏརནྟི དོསསཧགཏཱདིཨཀུསལཾ, ཀུསལཉྩ ཨུཔནིསྶཡཀོཊིཡཱ ཨུཔསིཏྟཾ ཧུཏྭཱཏི ཡོཛནཱ། ཨེཝཾ པཝཏྟམཱནནྟི ཨེཝཾ རཱུཔཱུཔཱཡནྟི དེསནཱབྷཱཝེན པཝཏྟམཱནཾ། ཝིཔཱཀདྷམྨཏཱཡ ཝུདྡྷིཾ…པེ॰… ཨཱཔཛྫཏི། ཏཏྠཱཔི ནིཔྤརིཡཱཡཕལནིབྦཏྟནཝསེན ཝུདྡྷིཾ, པརིཡཱཡཕལནིབྦཏྟནཝསེན ཝིརུལ༹ྷིཾ, ནིསྶནྡཕལནིབྦཏྟནཝསེན ཝེཔུལླཾ། དིཊྛདྷམྨཝེདནཱིཡཕལནིབྦཏྟནེན ཝཱ ཝུདྡྷིཾ, ཨུཔཔཛྫཝེདནཱིཡཕལནིབྦཏྟནཝསེན ཝིརུལ༹ྷིཾ, ཨཔརཱཔརིཡཱཡཕལནིབྦཏྟནཝསེན ཝེཔུལླཾ ཨཱཔཛྫཏཱིཏི ཡོཛནཱ། ཨེཀནྟཏོ ཝེདནུཔཱཡཱདིཝསེན པཏྟི ནཱམ ཨརཱུཔབྷཝེ ཡེཝཱཏི ཨཱཧ ‘‘ཨིམེཧི པནཱ’’ཏིཨཱདི། ཨེཝཉྩ ཀཏྭཱ པཱལི༹ཡཾ ཀཏཾ ཝཱ-སདྡགྒཧཎཉྩ སམཏྠིཏཾ ཧོཏི། ‘‘རཱུཔཱུཔཱཡ’’ནྟིཨཱདིནཱ ཡཐཱ ཨབྷིསངྑཱརཝིཉྙཱཎསྶ ཨུཔནིསྶཡབྷཱུཏཱ རཱུཔཱདཡོ གཡ྄ཧནྟི, ཨེཝཾ ཏེན ནིབྦཏྟེཏབྦཱཔི ཏེ གཡ྄ཧནྟཱིཏི ཨདྷིཔྤཱཡེན ‘‘ཙཏུཀྐཝསེན…པེ॰… ན ཝུཏྟ’’ནྟི ཨཱཧ། ཝིཔཱཀོཔི ཧི དྷམྨོ ཝིཔཱཀདྷམྨཝིཉྙཱཎཾ ཨུཔགཏཾ ནཱམ ཧོཏི ཏཐཱ ནནྡིཡཱ ཨུཔསིཏྟཏྟཱ། ཏེནཱཧ ‘‘ནནྡཱུཔསེཙན’’ནྟི། ཝིཏྠཱརིཏཱནེཝ སིངྒཱལསུཏྟེ།
Ārammaṇaṭṭhitivasenāti ārammaṇasaṅkhātassa pavattipaccayaṭṭhānassa vasena. Tiṭṭhati etthāti ṭhiti, ārammaṇameva ṭhiti ārammaṇaṭṭhiti. Tenevāha ‘‘rūpārammaṇa’’ntiādi. Ārammaṇattho cettha upatthambhanattho veditabbo, na visayalakkhaṇova. Upatthambhanabhūtaṃ rūpaṃ upetīti rūpūpāyaṃ. Tenāha ‘‘rūpaṃ upagataṃ hutvā’’tiādi. Rūpakkhandhaṃ nissāya tiṭṭhati tena vinā appavattanato. Tanti rūpakkhandhaṃ nissāya ṭhānappavattanaṃ. Etanti ‘‘rūpūpāya’’nti etaṃ vacanaṃ. Rūpakkhandho gocaro pavattiṭṭhānaṃ paccayo etassāti rūpakkhandhagocaraṃ rūpaṃ sahakārīkāraṇabhāvena patiṭṭhā etassāti rūpappatiṭṭhaṃ. Iti tīhi padehi abhisaṅkhāraviññāṇaṃ pati rūpakkhandhassa sahakārīkāraṇabhāvoyevettha vutto. Upasittaṃ viya upasittaṃ, yathā byañjanehi upasittaṃ sinehitaṃ odanaṃ rucitaṃ, pariṇāmayogyañca, evaṃ nandiyā upasittaṃ sinehitaṃ kammaviññāṇaṃ abhirucitaṃ hutvā vipākayogyaṃ hotīti. Itaranti dosasahagatādiakusalaṃ, kusalañca upanissayakoṭiyā upasittaṃ hutvāti yojanā. Evaṃ pavattamānanti evaṃ rūpūpāyanti desanābhāvena pavattamānaṃ. Vipākadhammatāya vuddhiṃ…pe… āpajjati. Tatthāpi nippariyāyaphalanibbattanavasena vuddhiṃ, pariyāyaphalanibbattanavasena viruḷhiṃ, nissandaphalanibbattanavasena vepullaṃ. Diṭṭhadhammavedanīyaphalanibbattanena vā vuddhiṃ, upapajjavedanīyaphalanibbattanavasena viruḷhiṃ, aparāpariyāyaphalanibbattanavasena vepullaṃ āpajjatīti yojanā. Ekantato vedanupāyādivasena patti nāma arūpabhave yevāti āha ‘‘imehi panā’’tiādi. Evañca katvā pāḷiyaṃ kataṃ vā-saddaggahaṇañca samatthitaṃ hoti. ‘‘Rūpūpāya’’ntiādinā yathā abhisaṅkhāraviññāṇassa upanissayabhūtā rūpādayo gayhanti, evaṃ tena nibbattetabbāpi te gayhantīti adhippāyena ‘‘catukkavasena…pe… na vutta’’nti āha. Vipākopi hi dhammo vipākadhammaviññāṇaṃ upagataṃ nāma hoti tathā nandiyā upasittattā. Tenāha ‘‘nandūpasecana’’nti. Vitthāritāneva siṅgālasutte.
བྷཝཏི ཨེཏེན ཨཱརོགྱནྟི བྷཝོ, གིལཱནཔཙྩཡོ། པརིཝུདྡྷོ བྷཝོ ཨབྷཝོ། ཝུདྡྷིཨཏྠོ ཧི ཨཡཾ ཨཀཱརོ ཡཐཱ ‘‘སཾཝརཱསཾཝརོ, (པཱརཱ॰ པཋམམཧཱསངྒཱིཏིཀཐཱ; དཱི॰ ནི॰ ཨཊྛ॰ ༡.པཋམམཧཱསངྒཱིཏིཀཐཱཝཎྞནཱ; དྷ॰ ས॰ ཨཊྛ॰ ནིདཱནཀཐཱ) ཕལཱཕལཾ’’ཏི ཙ ། ཏེལམདྷུཕཱཎིཏཱདཱིནཱིཏི ཨཱདི-སདྡེན སཔྤིནཝནཱིཏཱནཾ གཧཎཾ, ཏེལཱདཱིནཾ གཧཎཉྩེཏྠ ནིདསྶནམཏྟཾ། སབྦསྶཱཔི གིལཱནཔཙྩཡསྶ སངྒཧོ དཊྛབྦོ། ཨཐ ཝཱ བྷཝཱབྷཝོཏི ཁུདྡཀོ ཙེཝ མཧནྟོ ཙ ཨུཔཔཏྟིབྷཝོ ཝེདིཏབྦོ། ཨེཝཉྩ སཏི ‘‘ཨིམེསཾ པནཱ’’ཏིཨཱདིཝཙནཾ སམཏྠིཏཾ ཧོཏི། བྷཝཱུཔཔཏྟིཔཧཱནཏྠོ ཧི ཝིསེསཏོ ཙཏུཏྠཨརིཡཝཾསོ། ཏཎྷུཔྤཱདཱནནྟི ཏཎྷུཔྤཏྟཱིནཾ, ཙཱིཝརཱདིཧེཏུ ཨུཔྤཛྫནཀཏཎྷཱནནྟི ཨཏྠོ། པདྷཱནཀརཎཀཱལེཏི བྷཱཝནཱནུཡོགཀྑཎེ། སཱིཏཱདཱིནི ན ཁམཏཱིཏི བྷཱཝནཱཡ པུབྦབྷཱགཀཱལཾ སནྡྷཱཡ ཝུཏྟཾ། ཁམཏཱིཏི སཧཏི ཨབྷིབྷཝཏི། ཝིཏཀྐསམནནྟི ནིདསྶནམཏྟཾ། སབྦེསམྤི ཀིལེསཱནཾ སམནཝསེན པཝཏྟཱ པཊིཔདཱ།
Bhavati etena ārogyanti bhavo, gilānapaccayo. Parivuddho bhavo abhavo. Vuddhiattho hi ayaṃ akāro yathā ‘‘saṃvarāsaṃvaro, (pārā. paṭhamamahāsaṅgītikathā; dī. ni. aṭṭha. 1.paṭhamamahāsaṅgītikathāvaṇṇanā; dha. sa. aṭṭha. nidānakathā) phalāphalaṃ’’ti ca . Telamadhuphāṇitādīnīti ādi-saddena sappinavanītānaṃ gahaṇaṃ, telādīnaṃ gahaṇañcettha nidassanamattaṃ. Sabbassāpi gilānapaccayassa saṅgaho daṭṭhabbo. Atha vā bhavābhavoti khuddako ceva mahanto ca upapattibhavo veditabbo. Evañca sati ‘‘imesaṃ panā’’tiādivacanaṃ samatthitaṃ hoti. Bhavūpapattipahānattho hi visesato catutthaariyavaṃso. Taṇhuppādānanti taṇhuppattīnaṃ, cīvarādihetu uppajjanakataṇhānanti attho. Padhānakaraṇakāleti bhāvanānuyogakkhaṇe. Sītādīni na khamatīti bhāvanāya pubbabhāgakālaṃ sandhāya vuttaṃ. Khamatīti sahati abhibhavati. Vitakkasamananti nidassanamattaṃ. Sabbesampi kilesānaṃ samanavasena pavattā paṭipadā.
སམཱདྷིཛྷཱནཱདིབྷེདོ དྷམྨོ པཛྫཏི པཊིཔཛྫཱིཡཏི ཨེཏེནཱཏི དྷམྨཔདཾ། ཨནབྷིཛ྄ཛྷཱཝ དྷམྨཔདཾ ཨནབྷིཛ྄ཛྷཱདྷམྨཔདཾ། ཨཡཾ ཏཱཝ ཨལོབྷཔཀྑེ ནཡོ, ཨིཏརཔཀྑེ པན ཨནབྷིཛ྄ཛྷཱཔདྷཱནོ དྷམྨཀོཊྛཱསོ ཨནབྷིཛ྄ཛྷཱདྷམྨཔདཾ། ཨཀོཔོཏི ཨདོསོ, མེཏྟཱཏི ཨཏྠོ། སུཔྤཊྛིཏསཏཱིཏི ཀཱཡཱདཱིསུ སམྨདེཝ ཨུཔཊྛིཏཱ སཏི། སཏིསཱིསེནཱཏི སཏིཔདྷཱནམུཁེན། སམཱདྷིཔདྷཱནཏྟཱ ཛྷཱནཱནཾ ‘‘སམཱཔཏྟི ཝཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཀཱམཾ སཝིཉྙཱཎཀཨསུབྷེཔི ཛྷཱནབྷཱཝནཱ ཨལོབྷཔྤདྷཱནཱ ཧོཏི ཀཱཡསྶ ཛིགུཙྪནེན, པཊིཀྐཱུལཱཀཱརགྒཧཎཝསེན ཙ པཝཏྟནཏོ, སཏྟཝིདྷཨུགྒཧཀོསལླཱདིཝསེན པནསྶཱ པཝཏྟི སཏིཔདྷཱནཱཏི ཏཏིཡདྷམྨཔདེནེཝ ནཾ སངྒཎྷིཏུཀཱམོ ‘‘དས ཨསུབྷཝསེན ཝཱ’’ཏི ཨཱཧ། ཧིཏཱུཔསཾཧཱརཱདིཝསེན པཝཏྟནཏོ བྲཧྨཝིཧཱརབྷཱཝནཱ བྱཱཔཱདཝིརོདྷིནཱི ཨབྱཱཔཱདཔྤདྷཱནཱཏི ཨཱཧ ‘‘ཙཏུབྲཧྨ…པེ॰… དྷམྨཔད’’ནྟི། ཏཏྠ ཨདྷིགཏཱནི ཛྷཱནཱདཱིནཱིཏི ཡོཛནཱ། གམནཱདིཏོ ཨཱཧཱརསྶ པཊིཀྐཱུལབྷཱཝསལླཀྑཎཾ སཉྙཱཡ ཐིརབྷཱཝེནེཝ ཧོཏི ཏསྶཱ ཐིརསཉྙཱཔདཊྛཱནཏྟཱཏི ཨཱཧཱརེ པཊིཀྐཱུལསཉྙཱཔི ཏཏིཡདྷམྨཔདེ ཨེཝ སངྒཧཾ གཏཱ། ཨཱརུཔྤསམཱདྷིཨབྷིཉྙཱནཾ ཨདྷིཊྛཱནབྷཱཝཏོ ཀསིཎབྷཱཝནཱ, སཏྟཝིདྷབོཛ྄ཛྷངྒཝིཛྫཱཝིམུཏྟིཔཱརིཔཱུརིཧེཏུཏོ ཨཱནཱཔཱནེསུ པཋམཨཱནཱཔཱནབྷཱཝནཱ ཝིསེསཏོ སམཱདྷིཔདྷཱནཱཏི སཱ ཙཏུཏྠདྷམྨཔདེན སངྒཧིཏཱ། ཙཏུདྷཱཏུཝཝཏྠཱནཝསེན ཨདྷིགཏཱནིཔི ཨེཏྠེཝ སངྒཧེཏབྦཱནི སིཡུཾ, པཉྙཱཔདྷཱནཏཱཡ པན ན སངྒཧིཏཱནི།
Samādhijhānādibhedo dhammo pajjati paṭipajjīyati etenāti dhammapadaṃ. Anabhijjhāva dhammapadaṃ anabhijjhādhammapadaṃ. Ayaṃ tāva alobhapakkhe nayo, itarapakkhe pana anabhijjhāpadhāno dhammakoṭṭhāso anabhijjhādhammapadaṃ. Akopoti adoso, mettāti attho. Suppaṭṭhitasatīti kāyādīsu sammadeva upaṭṭhitā sati. Satisīsenāti satipadhānamukhena. Samādhipadhānattā jhānānaṃ ‘‘samāpatti vā’’ti vuttaṃ. Kāmaṃ saviññāṇakaasubhepi jhānabhāvanā alobhappadhānā hoti kāyassa jigucchanena, paṭikkūlākāraggahaṇavasena ca pavattanato, sattavidhauggahakosallādivasena panassā pavatti satipadhānāti tatiyadhammapadeneva naṃ saṅgaṇhitukāmo ‘‘dasa asubhavasena vā’’ti āha. Hitūpasaṃhārādivasena pavattanato brahmavihārabhāvanā byāpādavirodhinī abyāpādappadhānāti āha ‘‘catubrahma…pe… dhammapada’’nti. Tattha adhigatāni jhānādīnīti yojanā. Gamanādito āhārassa paṭikkūlabhāvasallakkhaṇaṃ saññāya thirabhāveneva hoti tassā thirasaññāpadaṭṭhānattāti āhāre paṭikkūlasaññāpi tatiyadhammapade eva saṅgahaṃ gatā. Āruppasamādhiabhiññānaṃ adhiṭṭhānabhāvato kasiṇabhāvanā, sattavidhabojjhaṅgavijjāvimuttipāripūrihetuto ānāpānesu paṭhamaānāpānabhāvanā visesato samādhipadhānāti sā catutthadhammapadena saṅgahitā. Catudhātuvavatthānavasena adhigatānipi ettheva saṅgahetabbāni siyuṃ, paññāpadhānatāya pana na saṅgahitāni.
དྷམྨསམཱདཱནེསུ པཋམཾ ཨཙེལཀཔཊིཔདཱ ཨེཏརཧི ཙ དུཀྑབྷཱཝཏོ, ཨནཱགཏེཔི ཨཔཱཡདུཀྑཝཊྚདུཀྑཱཝཧཏོ། ཨཙེལཀཔཊིཔདཱཏི ཙ ནིདསྶནམཏྟཾ དཊྛབྦཾ ཚནྣཔརིབྦཱཛཀཱནམྤི ཨུབྷཡདུཀྑཱཝཧཔཊིཔཏྟིདསྶནཏོ། དུཏིཡཾ…པེ॰… བྲཧྨཙརིཡཙརཎཾ ཨེཏརཧི སཏིཔི དུཀྑེ ཨཱཡཏིཾ སུཁཱཝཧཏྟཱ། ཀཱམེསུ པཱཏབྱཏཱ ཡཐཱཀཱམཾ ཀཱམཔརིབྷོགོ། ཨལབྷམཱནསྶཱཔཱིཏི པི-སདྡེན ཀོ པན ཝཱདོ ལབྷམཱནསྶཱཏི དསྶེཏི།
Dhammasamādānesu paṭhamaṃ acelakapaṭipadā etarahi ca dukkhabhāvato, anāgatepi apāyadukkhavaṭṭadukkhāvahato. Acelakapaṭipadāti ca nidassanamattaṃ daṭṭhabbaṃ channaparibbājakānampi ubhayadukkhāvahapaṭipattidassanato. Dutiyaṃ…pe… brahmacariyacaraṇaṃ etarahi satipi dukkhe āyatiṃ sukhāvahattā. Kāmesu pātabyatā yathākāmaṃ kāmaparibhogo. Alabhamānassāpīti pi-saddena ko pana vādo labhamānassāti dasseti.
དུསྶཱིལྱཱདིཔཱཔདྷམྨཱནཾ ཁམྦྷནཾ པཊིབནྡྷནཾ ཁནྡྷཊྛོ, སོ པན སཱིལཱདི ཨེཝཱཏི ཨཱཧ ‘‘གུཎཊྛོ ཁནྡྷཊྛོ’’ཏི། གུཎཝིསཡཏཱཡ ཁནྡྷ-སདྡསྶ གུཎཏྠཏཱ ཝེདིཏབྦཱ། ཝིམུཏྟིཀྑནྡྷོཏི པཊིཔཀྑཏོ སུཊྛུ ཝིམུཏྟཱ གུཎདྷམྨཱ ཨདྷིཔྤེཏཱ, ན ཨཝིམུཏྟཱ, ནཱཔི ཝིམུཙྩམཱནཱཏི ཏེཧི སཧ དེསནཾ ཨཱརུལ༹ྷཱ སཱིལཀྑནྡྷཱདཡོཔི ཏཡོཏི ཨཱཧ ‘‘ཕལསཱིལཾ ཨདྷིཔྤེཏཾ, ཙཏཱུསུཔི ཋཱནེསུ ཕལམེཝ ཝུཏྟ’’ནྟི ཙ། ཨེཏེནེཝ ཙེཏྠ ཝིམུཏྟིཀྑནྡྷོཏི ཕལཔརིཡཱཔནྣཱ སམྨཱསངྐཔྤཝཱཡཱམསཏིཡོ ཨདྷིཔྤེཏཱཏི ཝེདིཏབྦཾ།
Dussīlyādipāpadhammānaṃ khambhanaṃ paṭibandhanaṃ khandhaṭṭho, so pana sīlādi evāti āha ‘‘guṇaṭṭho khandhaṭṭho’’ti. Guṇavisayatāya khandha-saddassa guṇatthatā veditabbā. Vimuttikkhandhoti paṭipakkhato suṭṭhu vimuttā guṇadhammā adhippetā, na avimuttā, nāpi vimuccamānāti tehi saha desanaṃ āruḷhā sīlakkhandhādayopi tayoti āha ‘‘phalasīlaṃ adhippetaṃ, catūsupi ṭhānesu phalameva vutta’’nti ca. Eteneva cettha vimuttikkhandhoti phalapariyāpannā sammāsaṅkappavāyāmasatiyo adhippetāti veditabbaṃ.
ཨུཔཏྠམྦྷནཊྛེན སམྤཡུཏྟདྷམྨཱནཾ ཏཏྠ ཐིརབྷཱཝེན པཝཏྟནཏོ, ཨེཏེནེཝ ཨཧིརིཀཨནོཏྟཔྤཱནམྤི སཝིསཡེ བལཊྛོ སིདྡྷོ ཝེདིཏབྦོ། ན ཧི ཏེསཾ པཊིཔཀྑེཧི ཨཀམྤིཡཊྛོ ཨེཀནྟིཀོ། ཧིརོཏྟཔྤཱནཉྷི ཨཀམྤིཡཊྛོ སཱཏིསཡོ ཀུསལདྷམྨཱནཾ མཧཱབལབྷཱཝཏོ, ཨཀུསལཱནཉྩ དུབྦལབྷཱཝཏོ། ཏེནཱཧ བྷགཝཱ ‘‘ཨབལཱ ནཾ བལཱིཡནྟི, མདྡནྟེ ནཾ པརིསྶཡཱ’’ཏི (སུ॰ ནི॰ ༧༧༦; མཧཱནི॰ ༥; ནེཏྟི॰ པཊིནིདྡེསཝཱརེ ༥) བོདྷིཔཀྑིཡདྷམྨཝསེནཱཡཾ དེསནཱཏི ‘‘སམཐཝིཔསྶནཱམགྒཝསེནཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ།
Upatthambhanaṭṭhena sampayuttadhammānaṃ tattha thirabhāvena pavattanato, eteneva ahirikaanottappānampi savisaye balaṭṭho siddho veditabbo. Na hi tesaṃ paṭipakkhehi akampiyaṭṭho ekantiko. Hirottappānañhi akampiyaṭṭho sātisayo kusaladhammānaṃ mahābalabhāvato, akusalānañca dubbalabhāvato. Tenāha bhagavā ‘‘abalā naṃ balīyanti, maddante naṃ parissayā’’ti (su. ni. 776; mahāni. 5; netti. paṭiniddesavāre 5) bodhipakkhiyadhammavasenāyaṃ desanāti ‘‘samathavipassanāmaggavasenā’’ti vuttaṃ.
ཨདྷཱིཏི ཨུཔསགྒམཏྟཾ, ན ‘‘ཨདྷིཙིཏྟ’’ནྟིཨཱདཱིསུ (དྷ॰ པ॰ ༡༨༥) ཝིཡ ཨདྷིཀཱརཱདིཨཏྠཾ། ཀརཎཱདྷིཀརཎབྷཱཝསཱདྷནཝསེན ཨདྷིཊྛཱན-སདྡསྶ ཨཏྠཾ དསྶེནྟོ ‘‘ཏེན ཝཱ’’ཏིཨཱདིམཱཧ། ཏེན ཨདྷིཊྛཱནེན ཏིཊྛནྟི ཨཏྟནོ སམྨཱཔཊིཔཏྟིཡཾ གུཎཱདྷིཀཱ པུརིསཱ, ཏེ ཨེཝ ཏཏྠ ཨདྷིཊྛཱནེ ཏིཊྛནྟི སམྨཱཔཏྟིཡཱ, ཋཱནམེཝ ཨདྷིཊྛཱནམེཝ སམྨཱཔཊིཔཏྟིཡནྟི ཡོཛནཱ། པཋམེན ཨདྷིཊྛཱནེན། ཨགྒཕལཔཉྙཱཏི ཨུཀྐཊྛནིདྡེསོཡཾ། ཀིལེསཱུཔསམོཏི ཀིལེསཱནཾ ཨཙྩནྟཝཱུཔསམོ ། པཋམེན ནཡེན ཨདྷིཊྛཱནཱནི ཨེཀདེསཏོཝ གཧིཏཱནི, ན ནིཔྤདེསཏོཏི ནིཔྤདེསཏོཝ ཏཱནི དསྶེཏུཾ ‘‘པཋམེན ཙཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ‘‘ཨཱདིཾ ཀཏྭཱ’’ཏི ཨེཏེན ཛྷཱནཱབྷིཉྙཱཔཉྙཉྩེཝ མགྒཔཉྙཉྩ སངྒཎྷཱཏི། ཝཙཱིསཙྩཾ ཨཱདིཾ ཀཏྭཱཏི ཨཱདི-སདྡེན ཝིརཏིསཙྩཾ སངྒཎྷཱཏི། ཏཏིཡེན ཨཱདི-སདྡེན ཀིལེསཱནཾ ཝཱིཏིཀྐམཔརིཙྩཱགཾ, པརིཡུཊྛཱནཔརིཙྩཱགཾ, ཧེཊྛིམམགྒེཧི ཨནུསཡཔརིཙྩཱགཉྩ སངྒཎྷཱཏི། ‘‘ཝིཀྑམྦྷིཏེ ཀིལེསེ’’ཏི ཨེཏེན སམཱཔཏྟཱིཧི ཀིལེསཱནཾ ཝིཀྑམྦྷནཝསེན ཝཱུཔསམཾ ཝཏྭཱ ཨཱདི-སདྡེན ཧེཊྛིམམགྒེཧི ཀཱཏབྦཾ ཏེསཾ སམུཙྪེདཝསེན ཝཱུཔསམཾ སངྒཎྷཱཏི། ཨརཧཏྟཕལཔཉྙཱ ཀཐིཏཱ ཨུཀྐཊྛནིདྡེསཏོཝ, ཨཉྙཐཱ ཝཙཱིསཙྩཱདཱིནམྤི གཧཎཾ སིཡཱ། ནིབྦཱནཉྩ ཨསམྨོསདྷམྨཏཱཡ ཨུཏྟམཊྛེན སཙྩཾ, སབྦསཾཀིལེསཔརིཙྩཱགནིམིཏྟཏཱཡ ཙཱགོ, སབྦསངྑཱརཱུཔསམབྷཱཝཏོ ཨུཔསམོཏི ཙ ཝིསེསཏོ ཝཏྟབྦཏཾ ཨརཧཏཱིཏི ཐེརསྶ ཨདྷིཔྤཱཡོ། པཀཊྛཛཱནནཕལཏཱཡ པཉྙཱ, ཨནཝསེསཏོ ཀིལེསཱནཉྩཛནྟེ ཙ ཝཱུཔསནྟེ ཙ ཨུཔྤནྣཏྟཱ ཙཱགོ, ཨུཔསམོཏི ཙ ཝིསེསཏོ ཨགྒཕལཉཱཎཾ ཝུཙྩཏཱིཏི ཐེརོ ཨཱཧ ‘‘སེསེཧི ཨརཧཏྟཕལཔཉྙཱ ཀཐིཏཱ’’ཏི།
Adhīti upasaggamattaṃ, na ‘‘adhicitta’’ntiādīsu (dha. pa. 185) viya adhikārādiatthaṃ. Karaṇādhikaraṇabhāvasādhanavasena adhiṭṭhāna-saddassa atthaṃ dassento ‘‘tenavā’’tiādimāha. Tena adhiṭṭhānena tiṭṭhanti attano sammāpaṭipattiyaṃ guṇādhikā purisā, te eva tattha adhiṭṭhāne tiṭṭhanti sammāpattiyā, ṭhānameva adhiṭṭhānameva sammāpaṭipattiyanti yojanā. Paṭhamena adhiṭṭhānena. Aggaphalapaññāti ukkaṭṭhaniddesoyaṃ. Kilesūpasamoti kilesānaṃ accantavūpasamo . Paṭhamena nayena adhiṭṭhānāni ekadesatova gahitāni, na nippadesatoti nippadesatova tāni dassetuṃ ‘‘paṭhamena cā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Ādiṃ katvā’’ti etena jhānābhiññāpaññañceva maggapaññañca saṅgaṇhāti. Vacīsaccaṃ ādiṃ katvāti ādi-saddena viratisaccaṃ saṅgaṇhāti. Tatiyena ādi-saddena kilesānaṃ vītikkamapariccāgaṃ, pariyuṭṭhānapariccāgaṃ, heṭṭhimamaggehi anusayapariccāgañca saṅgaṇhāti. ‘‘Vikkhambhite kilese’’ti etena samāpattīhi kilesānaṃ vikkhambhanavasena vūpasamaṃ vatvā ādi-saddena heṭṭhimamaggehi kātabbaṃ tesaṃ samucchedavasena vūpasamaṃ saṅgaṇhāti. Arahattaphalapaññā kathitā ukkaṭṭhaniddesatova, aññathā vacīsaccādīnampi gahaṇaṃ siyā. Nibbānañca asammosadhammatāya uttamaṭṭhena saccaṃ, sabbasaṃkilesapariccāganimittatāya cāgo, sabbasaṅkhārūpasamabhāvato upasamoti ca visesato vattabbataṃ arahatīti therassa adhippāyo. Pakaṭṭhajānanaphalatāya paññā, anavasesato kilesānañcajante ca vūpasante ca uppannattā cāgo, upasamoti ca visesato aggaphalañāṇaṃ vuccatīti thero āha ‘‘sesehi arahattaphalapaññā kathitā’’ti.
པཉྷབྱཱཀརཎཱདིཙཏུཀྐཝཎྞནཱ
Pañhabyākaraṇādicatukkavaṇṇanā
༣༡༢. ཀཱལ༹ཀནྟི མལཱིནཾ, ཙིཏྟསྶ ཨཔབྷསྶརབྷཱཝཀརཎནྟི ཨཏྠོ། ཏཾ པནེཏྠ ཀམྨཔཐཔྤཏྟམེཝ ཨདྷིཔྤེཏནྟི ཨཱཧ ‘‘དསཨཀུསལཀམྨཔཐཀམྨ’’ནྟི། ཀཎྷཱབྷིཛཱཏིཧེཏུཏོ ཝཱ ཀཎྷཾ། ཏེནཱཧ ‘‘ཀཎྷཝིཔཱཀ’’ནྟི། ཨཔཱཡཱུཔཏྟི, མནུསྶེསུ ཙ དོབྷགྒིཡཾ ཀཎྷཝིཔཱཀོ། ཨཡཾ ཏསྶ ཏམབྷཱཝོ ཝུཏྟོ། ནིབྦཏྟནཏོཏི ནིབྦཏྟཱཔནཏོ། པཎྜརནྟི ཨོདཱཏཾ, ཙིཏྟསྶ པབྷསྶརབྷཱཝཀརཎནྟི ཨཏྠོ། སུཀྐཱབྷིཛཱཏིཧེཏུཏོ ཝཱ སུཀྐཾ། ཏེནཱཧ ‘‘སུཀྐཝིཔཱཀ’’ནྟི། སགྒཱུཔཔཏྟི, མནུསྶེསུ སོབྷགྒིཡཉྩ སུཀྐཝིཔཱཀོ། ཨཡཾ ཏསྶ ཛོཏིབྷཱཝོ ཝུཏྟོ། ཨུཀྐཊྛནིདྡེསེན པན ‘‘སགྒེ ནིབྦཏྟནཏོ’’ཏི ཝུཏྟཾ, ནིབྦཏྟཱཔནཏོཏི ཨཏྠོ། མིསྶཀཀམྨནྟི ཀཱལེན ཀཎྷཾ, ཀཱལེན སུཀྐནྟི ཨེཝཾ མིསྶཀཝསེན ཀཏཀམྨཾ། ‘‘སུཁདུཀྑཝིཔཱཀ’’ནྟི ཝཏྭཱ ཏཏྠ སུཁདུཀྑཱནཾ པཝཏྟིཨཱཀཱརཾ དསྶེཏུཾ ‘‘མིསྶཀཀམྨཉྷཱི’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཀམྨསྶ ཀཎྷསུཀྐསམཉྙཱ ཀཎྷསུཀྐཱབྷིཛཱཏིཧེཏུཏཱཡཱཏི ཨཔཙཡགཱམིཏཱཡ ཏདུབྷཡཝིདྡྷཾསཀསྶ ཀམྨཀྑཡཀརཀམྨསྶ ཨིདྷ སུཀྐཔརིཡཱཡོཔི ན ཨིཙྪིཏོཏི ཨཱཧ ‘‘ཨུབྷཡ…པེ॰… ཨཡམེཏྠ ཨཏྠོ’’ཏི། ཏཏྠ ཨུབྷཡཝིཔཱཀསྶཱཏི ཡཐཱདྷིགཏསྶ ཨུབྷཡཝིཔཱཀསྶ། སམྤཏྟིབྷཝཔརིཡཱཔནྣོ ཧི ཝིཔཱཀོ ཨིདྷ ‘‘སུཀྐཝིཔཱཀོ’’ཏི ཨདྷིཔྤེཏོ, ན ཨཙྩནྟཔརིསུདྡྷོ ཨརིཡཕལཝིཔཱཀོ།
312.Kāḷakanti malīnaṃ, cittassa apabhassarabhāvakaraṇanti attho. Taṃ panettha kammapathappattameva adhippetanti āha ‘‘dasaakusalakammapathakamma’’nti. Kaṇhābhijātihetuto vā kaṇhaṃ. Tenāha ‘‘kaṇhavipāka’’nti. Apāyūpatti, manussesu ca dobhaggiyaṃ kaṇhavipāko. Ayaṃ tassa tamabhāvo vutto. Nibbattanatoti nibbattāpanato. Paṇḍaranti odātaṃ, cittassa pabhassarabhāvakaraṇanti attho. Sukkābhijātihetuto vā sukkaṃ. Tenāha ‘‘sukkavipāka’’nti. Saggūpapatti, manussesu sobhaggiyañca sukkavipāko. Ayaṃ tassa jotibhāvo vutto. Ukkaṭṭhaniddesena pana ‘‘sagge nibbattanato’’ti vuttaṃ, nibbattāpanatoti attho. Missakakammanti kālena kaṇhaṃ, kālena sukkanti evaṃ missakavasena katakammaṃ. ‘‘Sukhadukkhavipāka’’nti vatvā tattha sukhadukkhānaṃ pavattiākāraṃ dassetuṃ ‘‘missakakammañhī’’tiādi vuttaṃ. Kammassa kaṇhasukkasamaññā kaṇhasukkābhijātihetutāyāti apacayagāmitāya tadubhayaviddhaṃsakassa kammakkhayakarakammassa idha sukkapariyāyopi na icchitoti āha ‘‘ubhaya…pe… ayamettha attho’’ti. Tattha ubhayavipākassāti yathādhigatassa ubhayavipākassa. Sampattibhavapariyāpanno hi vipāko idha ‘‘sukkavipāko’’ti adhippeto, na accantaparisuddho ariyaphalavipāko.
པུབྦེནིཝཱསོ སཏྟཱནཾ ཙུཏཱུཔཔཱཏོ ཙ པཙྩཀྑཀརཎེན སཙྪིཀཱཏབྦཱ; ཨིཏརེ པཊིལཱབྷེན ཨསམྨོཧཔཊིཝེདྷཝསེན པཙྩཀྑཀརཎེན ཙ སཙྪིཀཱཏབྦཱ། ནནུ ཙ པཙྩཝེཀྑཎཱཔེཏྠ པཙྩཀྑཏོ པཝཏྟཏཱིཏི? སཙྩཾ པཙྩཀྑཏོ པཝཏྟཏི སརཱུཔདསྶནཏོ, ན པན པཙྩཀྑཀརཎཝསེན པཝཏྟཏི པཙྩཀྑཀཱརཱིནཾ པིཊྛིཝཏྟནཏོ། ཏེནཱཧ ‘‘ཀཱཡེནཱ’’ཏིཨཱདི།
Pubbenivāso sattānaṃ cutūpapāto ca paccakkhakaraṇena sacchikātabbā; itare paṭilābhena asammohapaṭivedhavasena paccakkhakaraṇena ca sacchikātabbā. Nanu ca paccavekkhaṇāpettha paccakkhato pavattatīti? Saccaṃ paccakkhato pavattati sarūpadassanato, na pana paccakkhakaraṇavasena pavattati paccakkhakārīnaṃ piṭṭhivattanato. Tenāha ‘‘kāyenā’’tiādi.
ཨོཧནནྟཱིཏི ཧེཊྛཱ ཀཏྭཱ ཧནནྟི གམེནྟི། ཏཐཱབྷཱུཏཱ ཙ ཨདྷོ སཱིདེནྟི ནཱམཱཏི ཨཱཧ ‘‘ཨོསཱིདཱཔེནྟཱི’’ཏི། ཀཱམནཊྛེན ཀཱམོ ཙ སོ ཡཐཱཝུཏྟེནཏྠེན ཨོགྷོ ཙཱཏི, ཀཱམེསུ ཨོགྷོཏི ཝཱ ཀཱམོགྷོ། བྷཝོགྷོ ནཱམ བྷཝརཱགོཏི དསྶེཏུཾ ‘‘རཱུཔཱརཱུཔབྷཝེསཱུ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཏཏྠ པཋམོ ཨུཔཔཏྟིབྷཝེསུ རཱགོ, དུཏིཡོ ཀམྨབྷཝེསུ, ཏཏིཡོ བྷཝདིཊྛིསཧགཏོ། ཡཐཱ རཉྫནཊྛེན རཱགོ, ཨེཝཾ ཨོཧནཊྛེན ‘‘ཨོགྷོ’’ཏི ཝུཏྟོ།
Ohanantīti heṭṭhā katvā hananti gamenti. Tathābhūtā ca adho sīdenti nāmāti āha ‘‘osīdāpentī’’ti. Kāmanaṭṭhena kāmo ca so yathāvuttenatthena ogho cāti, kāmesu oghoti vā kāmogho. Bhavogho nāma bhavarāgoti dassetuṃ ‘‘rūpārūpabhavesū’’tiādi vuttaṃ. Tattha paṭhamo upapattibhavesu rāgo, dutiyo kammabhavesu, tatiyo bhavadiṭṭhisahagato. Yathā rañjanaṭṭhena rāgo, evaṃ ohanaṭṭhena ‘‘ogho’’ti vutto.
ཡོཛེནྟཱིཏི ཀམྨཾ ཝིཔཱཀེན, བྷཝཱདིཾ བྷཝནྟརཱདཱིཧི དུཀྑེ སཏྟེ ཡོཛེནྟི གྷཊྚེནྟཱིཏི ཡོགཱ། ཨོགྷཱ ཝིཡ ཝེདིཏབྦཱ ཨཏྠཏོ ཀཱམཡོགཱདིབྷཱཝཏོ།
Yojentīti kammaṃ vipākena, bhavādiṃ bhavantarādīhi dukkhe satte yojenti ghaṭṭentīti yogā. Oghā viya veditabbā atthato kāmayogādibhāvato.
ཝིསཾཡོཛེནྟཱིཏི པཊིཔནྣཾ པུགྒལཾ ཀཱམཡོགཱདིཏོ ཝིཡོཛེནྟི། སཾཀིལེསཀརཎཾ ཡོཛནཾ ཡོགོ, གནྠིཀརཎཾ (གནྠཀརཎཾ དྷ॰ ས॰ མཱུལཊཱི॰ ༢༠-༢༥), སངྑལིཀཙཀྐལིཀཱནཾ ཝིཡ པཊིབདྡྷཏཱཀརཎཾ ཝཱ གནྠནཾ གནྠོ, ཨཡཾ ཨེཏེསཾ ཝིསེསོ། པལིབུནྡྷཏཱིཏི ནིསྶརིཏུཾ ཨཔྤདཱནཝསེན ན མུཉྩེཏི ཝིབནྡྷཏི། ཨིདམེཝཱཏི ཨཏྟནོ ཡཐཱཨུཔཊྛིཏཾ སསྶཏཝཱདཱདིཀཾ ཝདཏི། སཙྩནྟི བྷཱུཏཾ།
Visaṃyojentīti paṭipannaṃ puggalaṃ kāmayogādito viyojenti. Saṃkilesakaraṇaṃ yojanaṃ yogo, ganthikaraṇaṃ (ganthakaraṇaṃ dha. sa. mūlaṭī. 20-25), saṅkhalikacakkalikānaṃ viya paṭibaddhatākaraṇaṃ vā ganthanaṃ gantho, ayaṃ etesaṃ viseso. Palibundhatīti nissarituṃ appadānavasena na muñceti vibandhati. Idamevāti attano yathāupaṭṭhitaṃ sassatavādādikaṃ vadati. Saccanti bhūtaṃ.
བྷུསཾ , དལ༹ྷཉྩ ཨཱརམྨཎཾ ཨཱདཱིཡཏི ཨེཏེཧཱིཏི ཨུཔཱདཱནཱནི། ཡཾ པན ཏེསཾ ཏཐཱགཧཎཾ, ཏམྤི ཨཏྠཏོ ཨཱདཱནམེཝཱཏི ཨཱཧ ‘‘ཨུཔཱདཱནཱནཱིཏི ཨཱདཱནགྒཧཎཱནཱི’’ཏི། གཧཎཊྛེནཱཏི ཀཱམནཝསེན དལ༹ྷཾ གཧཎཊྛེན། པུན གཧཎཊྛེནཱཏི མིཙྪཱབྷིནིཝིསནཝསེན དལ༹ྷཾ གཧཎཊྛེན། ཨིམིནཱཏི ཨིམིནཱ སཱིལཝཏཱདིནཱ། སུདྡྷཱིཏི སཾསཱརསུདྡྷི། ཨེཏེནཱཏི ཨེཏེན དིཊྛིགཱཧེན། ‘‘ཨཏྟཱ’’ཏི པཉྙཱཔེནྟོ ཝདཏི ཙེཝ ཨབྷིནིཝེསནཝསེན ཨུཔཱདིཡཏི ཙ།
Bhusaṃ , daḷhañca ārammaṇaṃ ādīyati etehīti upādānāni. Yaṃ pana tesaṃ tathāgahaṇaṃ, tampi atthato ādānamevāti āha ‘‘upādānānīti ādānaggahaṇānī’’ti. Gahaṇaṭṭhenāti kāmanavasena daḷhaṃ gahaṇaṭṭhena. Puna gahaṇaṭṭhenāti micchābhinivisanavasena daḷhaṃ gahaṇaṭṭhena. Imināti iminā sīlavatādinā. Suddhīti saṃsārasuddhi. Etenāti etena diṭṭhigāhena. ‘‘Attā’’ti paññāpento vadati ceva abhinivesanavasena upādiyati ca.
ཡཝནྟི ཏཱཧི སཏྟཱ ཨམིསྶིཏཱཔི སམཱནཛཱཏིཏཱཡ མིསྶིཏཱ ཝིཡ ཧོནྟཱིཏི ཡོནིཡོ, ཏཱ པན ཨཏྠཏོ ཨཎྜཱདིཨུཔྤཏྟིཊྛཱནཝིསིཊྛཱ ཁནྡྷཱནཾ བྷཱགསོ པཝཏྟིཝིསེསཱཏི ཨཱཧ ‘‘ཡོནིཡོཏི ཀོཊྛཱསཱ’’ཏི། སཡནསྨིནྟི པུཔྥསནྠརཱདིསཡནསྨིཾ། ཏཏྠ ཝཱ ཏེ སཡིཏཱ ཛཱཡནྟཱིཏི སཡནགྒཧཎཾ། ཏཡིདཾ མནུསྶཱནཾ, བྷུམྨདེཝཱནཉྩ ཝསེན གཧེཏབྦཾ། པཱུཏིམཙྪཱདཱིསུ ཀིམཡོ ནིབྦཏྟནྟི། ཨུཔཔཏིཏཱ ཝིཡཱཏི ཨུཔཔཛྫཝསེན པཏིཏཱ ཝིཡ། བཱཧིརཔཙྩཡནིརཔེཀྑཏཱཡ ཝཱ ཨུཔཔཏནེ སཱདྷུཀཱརིནོ ཨོཔཔཱཏིནོ, ཏེ ཨེཝ ཨིདྷ ‘‘ཨོཔཔཱཏིཀཱ’’ཏི ཝུཏྟཱ། དེཝམནུསྶེསཱུཏི ཨེཏྠ ཡེ དེཝེ སནྡྷཱཡ དེཝགྒཧཎཾ, ཏེ དསྶེནྟོ ‘‘བྷུམྨདེཝེསཱུ’’ཏི ཨཱཧ།
Yavanti tāhi sattā amissitāpi samānajātitāya missitā viya hontīti yoniyo, tā pana atthato aṇḍādiuppattiṭṭhānavisiṭṭhā khandhānaṃ bhāgaso pavattivisesāti āha ‘‘yoniyoti koṭṭhāsā’’ti. Sayanasminti pupphasantharādisayanasmiṃ. Tattha vā te sayitā jāyantīti sayanaggahaṇaṃ. Tayidaṃ manussānaṃ, bhummadevānañca vasena gahetabbaṃ. Pūtimacchādīsu kimayo nibbattanti. Upapatitā viyāti upapajjavasena patitā viya. Bāhirapaccayanirapekkhatāya vā upapatane sādhukārino opapātino, te eva idha ‘‘opapātikā’’ti vuttā. Devamanussesūti ettha ye deve sandhāya devaggahaṇaṃ, te dassento ‘‘bhummadevesū’’ti āha.
ཨཏྟནོ སཏིསམྨོསེན ཨཱཧཱརཔྤཡོགེན མརཎཏོ ‘‘པཋམོ ཁིཌྜཱཔདོསིཀཝསེནཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཨཏྟནོ པརསྶ ཙ མནོཔདོསཝསེན མརཎཏོ ‘‘ཏཏིཡོ མནོཔདོསིཀཝསེནཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ། ནེཝ ཨཏྟསཉྩེཏནཱཡ མརནྟི, ན པརསཉྩེཏནཱཡ ཀེཝལཾ པུཉྙཀྑཡེནེཝ མརཎཏོ, ཏསྨཱ ཙཏུཏྠོ…པེ॰… ཝེདིཏབྦོ།
Attano satisammosena āhārappayogena maraṇato ‘‘paṭhamo khiḍḍāpadosikavasenā’’ti vuttaṃ. Attano parassa ca manopadosavasena maraṇato ‘‘tatiyo manopadosikavasenā’’ti vuttaṃ. Neva attasañcetanāya maranti, na parasañcetanāya kevalaṃ puññakkhayeneva maraṇato, tasmā catuttho…pe… veditabbo.
དཀྑིཎཱཝིསུདྡྷཱདིཙཏུཀྐཝཎྞནཱ
Dakkhiṇāvisuddhādicatukkavaṇṇanā
༣༡༣. དཱནསངྑཱཏཱ དཀྑིཎཱ, ན དེཡྻདྷམྨསངྑཱཏཱ། ཝིསུཛ྄ཛྷནཱ མཧཱཛུཏིཀཏཱ, སཱ པན མཧཱཕལཏཱཡ ཝེདིཏབྦཱཏི ཨཱཧ ‘‘མཧཔྥལཱ ཧོནྟཱི’’ཏི།
313. Dānasaṅkhātā dakkhiṇā, na deyyadhammasaṅkhātā. Visujjhanā mahājutikatā, sā pana mahāphalatāya veditabbāti āha ‘‘mahapphalā hontī’’ti.
ཨནརིཡཱནནྟི ཨསཱདྷཱུནཾ། ཏེ པན ནིཧཱིནཱཙཱརཱ ཧོནྟཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ལཱམཀཱན’’ནྟི། ཝོཧཱརཱཏི སབྦོཧཱརཱ ཨབྷིལཱཔཱ ཝཱ, ཨཏྠཏོ ཏཐཱཔཝཏྟཱ ཙེཏནཱ། ཏེནཱཧ ‘‘ཨེཏྠ ཙཱ’’ཏིཨཱདི།
Anariyānanti asādhūnaṃ. Te pana nihīnācārā hontīti āha ‘‘lāmakāna’’nti. Vohārāti sabbohārā abhilāpā vā, atthato tathāpavattā cetanā. Tenāha ‘‘ettha cā’’tiādi.
ཨཏྟནྟཔཱདིཙཏུཀྐཝཎྞནཱ
Attantapādicatukkavaṇṇanā
༣༡༤. ཏེསུ ཨཙེལཀོཏི ནིདསྶནམཏྟཾ ཚནྣཔརིབྦཱཛཀཱནམྤི ཨཏྟཀིལམཐཾ ཨནུཡུཏྟཱནཾ ལབྦྷནཏོ།
314. Tesu acelakoti nidassanamattaṃ channaparibbājakānampi attakilamathaṃ anuyuttānaṃ labbhanato.
ན སཱིལཱདིསམྤནྣོཏི སཱིལཱདཱིཧི གུཎེཧི ཨཔརིཔུཎྞོ།
Na sīlādisampannoti sīlādīhi guṇehi aparipuṇṇo.
ཏམོཏི ཨཔྤཀཱསབྷཱཝེན ཏམོབྷཱུཏོ། ཏེནཱཧ ‘‘ཨནྡྷཀཱརབྷཱུཏོ’’ཏི, ཨནྡྷཀཱརཾ ཝིཡ བྷཱུཏོ ཛཱཏོ ཨཔྤཀཱསབྷཱཝེན, ཨནྡྷཀཱརཏྟཾ ཝཱ པཏྟོཏི ཨཏྠོ། ཏམམེཝཱཏི ཝུཏྟལཀྑཎཾ ཏམམེཝ། པརཾ པརཏོ ཨཡནཾ གཏི ནིཊྛཱཏི ཨཏྠོ། ‘‘ནཱིཙེ…པེ॰… ནིབྦཏྟིཏྭཱ’’ཏི ཨེཏེན ཏསྶ ཏམབྷཱཝཾ དསྶེཏི, ‘‘ཏཱིཎི དུཙྩརིཏཱནི པརིཔཱུརེཏཱི’’ཏི ཨེཏེན ཏམཔརཱཡནབྷཱཝཾ ཨཔྤཀཱསབྷཱཝཱཔཏྟིཏོ། ཏཐཱཝིདྷོ ཧུཏྭཱཏི ནཱིཙེ…པེ॰… ནིབྦཏྟེཏྭཱ། ‘‘ཏཱིཎི སུཙརིཏཱནི པརིཔཱུརེཏཱི’’ཏི ཨེཏེན ཏསྶ ཛོཏིཔརཱཡནབྷཱཝཾ དསྶེཏི པཀཱསབྷཱཝཱཔཏྟིཏོ། ཨིཏརདྭཡེ ཝུཏྟནཡཱནུསཱརེན ཨཏྠོ ཝེདིཏབྦོ།
Tamoti appakāsabhāvena tamobhūto. Tenāha ‘‘andhakārabhūto’’ti, andhakāraṃ viya bhūto jāto appakāsabhāvena, andhakārattaṃ vā pattoti attho. Tamamevāti vuttalakkhaṇaṃ tamameva. Paraṃ parato ayanaṃ gati niṭṭhāti attho. ‘‘Nīce…pe… nibbattitvā’’ti etena tassa tamabhāvaṃ dasseti, ‘‘tīṇi duccaritāni paripūretī’’ti etena tamaparāyanabhāvaṃ appakāsabhāvāpattito. Tathāvidho hutvāti nīce…pe… nibbattetvā. ‘‘Tīṇi sucaritāni paripūretī’’ti etena tassa jotiparāyanabhāvaṃ dasseti pakāsabhāvāpattito. Itaradvaye vuttanayānusārena attho veditabbo.
མ-ཀཱརོ པདསནྡྷིམཏྟཾ ‘‘ཨཉྙམཉྙ’’ནྟིཨཱདཱིསུ (སུ॰ ནི॰ ༦༠༥) ཝིཡ། ཙཏཱུཧི ཝཱཏེཧཱིཏི ཙཏཱུཧི དིསཱཧི ཨུཊྛིཏཝཱཏེཧི། པརཔྤཝཱདེཧཱིཏི པརེསཾ དིཊྛིགཏིཀཱནཾ ཝཱདེཧི། ‘‘ཨཀམྤིཡོ’’ཏི ཝཏྭཱ ཏཏྠ ཀཱརཎམཱཧ ‘‘ཨཙལསདྡྷཱཡཱ’’ཏི, མགྒེནཱགཏསདྡྷཱཡ། པཏནུབྷཱུཏཏྟཱཏི ཨེཏྠ དྭཱིཧི ཀཱརཎེཧི པཏནུབྷཱཝོ ཝེདིཏབྦོ ཨདྷིཙྩུཔྤཏྟིཡཱ, པརིཡུཊྛཱནམནྡཏཱཡ ཙ། སཀདཱགཱམིསྶ ཧི ཝཊྚཱནུསཱརིམཧཱཛནསྶ ཝིཡ ཀིལེསཱ ཨབྷིཎྷཾ ན ཨུཔྤཛྫནྟི, ཀདཱཙི ཀརཧཙི ཨུཔྤཛྫནྟི། ཨུཔྤཛྫམཱནཱ ཙ ཝཊྚཱནུསཱརིམཧཱཛནསྶ ཝིཡ མདྡནྟཱ ཨབྷིབྷཝནྟཱ ན ཨུཔྤཛྫནྟི, དྭཱིཧི པན མགྒེཧི པཧཱིནཏྟཱ མནྡཱ མནྡཱ ཏནུཀཱཀཱརཱ ཨུཔྤཛྫནྟི། ཨིཏི ཀིལེསཱནཾ པཏནུབྷཱཝེན གུཎསོབྷཱཡ གུཎསོརཙྩེན སཀདཱགཱམཱི སམཎཔདུམོ ནཱམ། རཱགདོསཱནཾ ཨབྷཱཝཱཏི གུཎཝིཀཱསཝིབནྡྷཱནཾ སབྦསོ རཱགདོསཱནཾ ཨབྷཱཝེན། ཁིཔྤམེཝ པུཔྥིསྶཏཱིཏི ཨགྒམགྒཝིཀསནེན ནཙིརསྶེཝ ཨནཝསེསགུཎསོབྷཱཔཱརིཔཱུརིཡཱ པུཔྥིསྶཏི། ཏསྨཱ ཨནཱགཱམཱི སམཎཔུཎྜརཱིཀོ ནཱམ། ‘‘པུཎྜརཱིཀ’’ནྟི ཧི རཏྟཀམལཾ ཝུཙྩཏི། ཏཾ ཀིར ལཧུཾ པུཔྥིསྶཏི། ‘པདུམ’ནྟི སེཏཀམལཾ, ཏཾ ཙིརེན པུཔྥིསྶཏཱི’’ཏི ཝདནྟི། གནྠཀཱརཀིལེསཱནནྟི ཙིཏྟསྶ བདྡྷབྷཱཝཀརཱནཾ ཨུདྡྷམྦྷཱགིཡཀིལེསཱནཾ སབྦསོ ཨབྷཱཝཱ སམཎསུཁུམཱལོ ནཱམ སམཎབྷཱཝེན པརམསུཁུམཱལབྷཱཝཔྤཏྟིཏོ།
Ma-kāro padasandhimattaṃ ‘‘aññamañña’’ntiādīsu (su. ni. 605) viya. Catūhi vātehīti catūhi disāhi uṭṭhitavātehi. Parappavādehīti paresaṃ diṭṭhigatikānaṃ vādehi. ‘‘Akampiyo’’ti vatvā tattha kāraṇamāha ‘‘acalasaddhāyā’’ti, maggenāgatasaddhāya. Patanubhūtattāti ettha dvīhi kāraṇehi patanubhāvo veditabbo adhiccuppattiyā, pariyuṭṭhānamandatāya ca. Sakadāgāmissa hi vaṭṭānusārimahājanassa viya kilesā abhiṇhaṃ na uppajjanti, kadāci karahaci uppajjanti. Uppajjamānā ca vaṭṭānusārimahājanassa viya maddantā abhibhavantā na uppajjanti, dvīhi pana maggehi pahīnattā mandā mandā tanukākārā uppajjanti. Iti kilesānaṃ patanubhāvena guṇasobhāya guṇasoraccena sakadāgāmī samaṇapadumo nāma. Rāgadosānaṃ abhāvāti guṇavikāsavibandhānaṃ sabbaso rāgadosānaṃ abhāvena. Khippameva pupphissatīti aggamaggavikasanena nacirasseva anavasesaguṇasobhāpāripūriyā pupphissati. Tasmā anāgāmī samaṇapuṇḍarīko nāma. ‘‘Puṇḍarīka’’nti hi rattakamalaṃ vuccati. Taṃ kira lahuṃ pupphissati. ‘Paduma’nti setakamalaṃ, taṃ cirena pupphissatī’’ti vadanti. Ganthakārakilesānanti cittassa baddhabhāvakarānaṃ uddhambhāgiyakilesānaṃ sabbaso abhāvā samaṇasukhumālonāma samaṇabhāvena paramasukhumālabhāvappattito.
ཙཏུཀྐཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Catukkavaṇṇanā niṭṭhitā.
ནིཊྛིཏཱ ཙ པཋམབྷཱཎཝཱརཝཎྞནཱ།
Niṭṭhitā ca paṭhamabhāṇavāravaṇṇanā.
པཉྩཀཝཎྞནཱ
Pañcakavaṇṇanā
༣༡༥. སཙྩེསུ ཝིཡ ཨརིཡསཙྩཱནི ཁནྡྷེསུ ཨུཔཱདཱནཀྑནྡྷཱ ཨནྟོགདྷཱཏི ཁནྡྷེསུ ལོཀིཡལོཀུཏྟརཝསེན ཝིབྷཱགཾ དསྶེཏྭཱ ཨིཏརེསུ ཏདབྷཱཝཏོ ‘‘ཨུཔཱདཱནཀྑནྡྷཱ ལོཀིཡཱ ཝཱ’’ཏི ཨཱཧ།
315. Saccesu viya ariyasaccāni khandhesu upādānakkhandhā antogadhāti khandhesu lokiyalokuttaravasena vibhāgaṃ dassetvā itaresu tadabhāvato ‘‘upādānakkhandhā lokiyā vā’’ti āha.
གནྟབྦཱཏི ཨུཔཔཛྫིཏབྦཱ། ཡཐཱ ཧི ཀམྨབྷཝོ པརམཏྠཏོ ཨསཏིཔི ཀཱརཀེ པཙྩཡསཱམགྒིཡཱ སིདྡྷོ ‘‘ཏཾསམངྒིནཱ སནྟཱནལཀྑཎེན སཏྟེན ཀཏོ’’ཏི ཝོཧརཱིཡཏི, ཨེཝཾ ཨུཔཔཏྟིབྷཝལཀྑཎཱ གཏིཡོ པརམཏྠཏོ ཨསཏིཔི གམཀེ ཏཾཏཾཀམྨཝསེན ཡེཧི ཏཱནི ཀམྨཱནི ‘‘ཀཏཱནཱི’’ཏི ཝུཙྩནྟི, ཏེཧི ‘‘གནྟབྦཱ’’ཏི ཝོཧརཱིཡནྟི། ཡསྶ ཨུཔྤཛྫཏི, ཏཾ བྲཱུཧནྟོ ཨེཝ ཨུཔྤཛྫཏཱིཏི ཨཡོ, སུཁཾ། ནཏྠི ཨེཏྠ ཨཡོཏི ནིརཡོ། ཏཏོ ཨེཝ ཨསྶཱདེཏབྦམེཏྠ ནཏྠཱིཏི ‘‘ནིརསྶཱདོ’’ཏི ཨཱཧ། ཨཝཱིཙིཨཱདིཨོཀཱསེཔི ནིརཡསདྡོ ནིརུལ༹ྷོཏི ཨཱཧ ‘‘སཧོཀཱསེན ཁནྡྷཱ ཀཐིཏཱ’’ཏི། སཱུརིཡཝིམཱནཱདི ཨོཀཱསཝིསེསེཔི ལོཀེ དེཝ-སདྡོ ནིརུལ༹ྷོཏི ཨཱཧ ‘‘ཙཏུཏྠེ ཨོཀཱསོཔཱི’’ཏི།
Gantabbāti upapajjitabbā. Yathā hi kammabhavo paramatthato asatipi kārake paccayasāmaggiyā siddho ‘‘taṃsamaṅginā santānalakkhaṇena sattena kato’’ti voharīyati, evaṃ upapattibhavalakkhaṇā gatiyo paramatthato asatipi gamake taṃtaṃkammavasena yehi tāni kammāni ‘‘katānī’’ti vuccanti, tehi ‘‘gantabbā’’ti voharīyanti. Yassa uppajjati, taṃ brūhanto eva uppajjatīti ayo, sukhaṃ. Natthi ettha ayoti nirayo. Tato eva assādetabbamettha natthīti ‘‘nirassādo’’ti āha. Avīciādiokāsepi nirayasaddo niruḷhoti āha ‘‘sahokāsena khandhā kathitā’’ti. Sūriyavimānādi okāsavisesepi loke deva-saddo niruḷhoti āha ‘‘catutthe okāsopī’’ti.
ཨཱཝཱསེཏི ཝིསཡེ བྷུམྨཾ། པེཏོ ཝཱ ཨཛགརོ ཝཱ ཧུཏྭཱ ནིབྦཏྟཏི ལགྒཙིཏྟཏཱཡ, ཧཱིནཛ྄ཛྷཱསཡཏཱཡ ཙ། ཏེཧི ཏེཧི ཀཱརཎེཧི ཨཱདཱིནཝཾ དསྶེཏྭཱ ཡཐཱ ཨཉྙེ ན ལབྷནྟི, ཨེཝཾ ཀརོཏི ཨཏྟནོ ཝིསམནིསྶིཏཏཱཡ, བལཝནིསྶིཏཏཱཡ ཙ། ཝཎྞམཙྪརིཡེན ཨཏྟནོ ཨེཝ ཝཎྞཾ ཝཎྞེཏི, པརེསཾ ཝཎྞོ ‘‘ཀིཾ ཝཎྞོ ཨེསོ’’ཏི ཏཾ ཏཾ དོསཾ ཝདཏི། པཊིཝེདྷདྷམྨོ ཨརིཡཱནཾཡེཝ ཧོཏི, ཏེ ཙ ཏཾ ན མཙྪརཱཡནྟི མཙྪརིཡསྶ སབྦསོ པཧཱིནཏྟཱཏི ཏསྶ ཨསམྦྷཝོ ཨེཝཱཏི ཨཱཧ ‘‘པརིཡཏྟིདྷམྨེ’’ཏིཨཱདི། ‘‘ཨཡཾ ཨིམཾ དྷམྨཾ ཨུགྒཧེཏྭཱ ཨཉྙཐཱ ཨཏྠཾ ཝིཔརིཝཏྟེཏྭཱ ནསྶེསྶཏཱི’’ཏི དྷམྨཱནུགྒཧེན ན དེཏི། ‘‘ཨཡཾ ཨིམཾ དྷམྨཾ ཨུགྒཧེཏྭཱ ཨུདྡྷཏོ ཨུནྣལོ༹ ཨཝཱུཔསནྟཙིཏྟོ ཨཔུཉྙཾ པསཝིསྶཏཱི’’ཏི པུགྒལཱནུགྒཧེན ན དེཏི། ན ཏཾ ཨདཱནཾ མཙྪརིཡཾ མཙྪརིཡལཀྑཎསྶེཝ ཨབྷཱཝཏོ།
Āvāseti visaye bhummaṃ. Peto vā ajagaro vā hutvā nibbattati laggacittatāya, hīnajjhāsayatāya ca. Tehi tehi kāraṇehi ādīnavaṃ dassetvā yathā aññe na labhanti, evaṃ karoti attano visamanissitatāya, balavanissitatāya ca. Vaṇṇamacchariyena attano eva vaṇṇaṃ vaṇṇeti, paresaṃ vaṇṇo ‘‘kiṃ vaṇṇo eso’’ti taṃ taṃ dosaṃ vadati. Paṭivedhadhammo ariyānaṃyeva hoti, te ca taṃ na maccharāyanti macchariyassa sabbaso pahīnattāti tassa asambhavo evāti āha ‘‘pariyattidhamme’’tiādi. ‘‘Ayaṃ imaṃ dhammaṃ uggahetvā aññathā atthaṃ viparivattetvā nassessatī’’ti dhammānuggahena na deti. ‘‘Ayaṃ imaṃ dhammaṃ uggahetvā uddhato unnaḷo avūpasantacitto apuññaṃ pasavissatī’’ti puggalānuggahena na deti. Na taṃ adānaṃ macchariyaṃ macchariyalakkhaṇasseva abhāvato.
ཙིཏྟཾ ནིཝཱརེནྟཱིཏི ཛྷཱནཱདིཝསེན ཨུཔྤཛྫནཀཾ ཀུསལཙིཏྟཾ ནིསེདྷེནྟི ཏཐཱསྶ ཨུཔྤཛྫིཏུཾ ན དེནྟི། ནཱིཝརཎཔྤཏྟོཏི ནཱིཝརཎཱཝཏྠོ། ‘‘ཨརཧཏྟམགྒཝཛ྄ཛྷོ’’ཏི ཨེཏེན བྷཝརཱགཱནུསཡསྶཔི ནཱིཝརཎབྷཱཝཾ ཨནུཛཱནཱཏི, ཏཾ ཝིཙཱརེཏབྦཾ། ཀིམེཏྠ ཝིཙཱརེཏབྦཾ? ‘‘ཨཱརུཔྤེ ཀཱམཙྪནྡནཱིཝརཎཾ པཊིཙྩ ཐིནམིདྡྷནཱིཝརཎ’’ནྟི (པཊྛཱ॰ ༣.ནཱིཝརཎགོཙྪཀེ ༨) ཨཱདིཝཙནཏོ ན ཡིདཾ ‘‘པརིཡཱཡེན ཝུཏྟ’’ནྟི སཀྐཱ ཝཏྟུཾ, སབྦེསམྤི ཏེབྷཱུམཀདྷམྨཱནཾ ཀཱམནཱིཡཊྛེན ཀཱམབྷཱཝཏོ བྷཝརཱགསྶཔི ཀཱམཙྪནྡབྷཱཝསྶ ཨིཙྪིཏཏྟཱ། ཏསྨཱ ‘‘ཀཱམཙྪནྡོ ནཱིཝརཎཔྤཏྟོ’’ཏི བྷཝརཱགཱནུསཡམཱཧ། སོ ཧི ཨརཧཏྟམགྒཝཛ྄ཛྷོ། ‘‘ཡཱ ཏསྨིཾ སམཡེ ཙིཏྟསྶ ཨཀལྱཏཱ’’ཏི (དྷ॰ ས॰ ༡༡༦༢) ཨཱདིཝཙནཏོ ཐིནཾ ཙིཏྟགེལཉྙཾ། ཏཐཱ ‘‘ཡཱ ཏསྨིཾ སམཡེ ཝེདནཱཀྑནྡྷསྶཱ’’ཏི (དྷ॰ ས॰ ༤༤) ཨཱདིཝཙནཏོ མིདྡྷཾ ཁནྡྷཏྟཡགེལཉྙཾ། ཨེཏྠ ཙ ཙིཏྟགེལཉྙེན ཙིཏྟསྶེཝ ཨཀལྱཏཱ, ཁནྡྷཏྟཡགེལཉྙེན པན རཱུཔཀཱཡསྶཔི ཐིནམིདྡྷསྶ ནིདྡཱཧེཏུཏྟཱ། ཏཐཱ ཨུདྡྷཙྩནྟི ཨུདྡྷཙྩསྶ ཨརཧཏྟམགྒཝཛ྄ཛྷཏཾ ཨུཔསཾཧརཏི ཏཐཱ-སདྡེན , ན ཨུབྷཡཏཾ། ན ཧི ཏསྶ ཏཱདིསཱི ཨུབྷཡཏཱ ཨཏྠི། ཡཾ པན ཀེཙི ཝདནྟི ‘‘པུཐུཛྫནསནྟཱནཝུཏྟི སེཀྑསནྟཱནཝུཏྟཱི’’ཏི, ཏཾ ཨིདྷ ཨནུཔཡོགི སེཀྑསནྟཱནཝུཏྟིནོ ཨེཝ ཙེཏྠ ཨདྷིཔྤེཏཏྟཱ།
Cittaṃ nivārentīti jhānādivasena uppajjanakaṃ kusalacittaṃ nisedhenti tathāssa uppajjituṃ na denti. Nīvaraṇappattoti nīvaraṇāvattho. ‘‘Arahattamaggavajjho’’ti etena bhavarāgānusayassapi nīvaraṇabhāvaṃ anujānāti, taṃ vicāretabbaṃ. Kimettha vicāretabbaṃ? ‘‘Āruppe kāmacchandanīvaraṇaṃ paṭicca thinamiddhanīvaraṇa’’nti (paṭṭhā. 3.nīvaraṇagocchake 8) ādivacanato na yidaṃ ‘‘pariyāyena vutta’’nti sakkā vattuṃ, sabbesampi tebhūmakadhammānaṃ kāmanīyaṭṭhena kāmabhāvato bhavarāgassapi kāmacchandabhāvassa icchitattā. Tasmā ‘‘kāmacchando nīvaraṇappatto’’ti bhavarāgānusayamāha. So hi arahattamaggavajjho. ‘‘Yā tasmiṃ samaye cittassa akalyatā’’ti (dha. sa. 1162) ādivacanato thinaṃ cittagelaññaṃ. Tathā ‘‘yā tasmiṃ samaye vedanākkhandhassā’’ti (dha. sa. 44) ādivacanato middhaṃ khandhattayagelaññaṃ. Ettha ca cittagelaññena cittasseva akalyatā, khandhattayagelaññena pana rūpakāyassapi thinamiddhassa niddāhetuttā. Tathā uddhaccanti uddhaccassa arahattamaggavajjhataṃ upasaṃharati tathā-saddena , na ubhayataṃ. Na hi tassa tādisī ubhayatā atthi. Yaṃ pana keci vadanti ‘‘puthujjanasantānavutti sekkhasantānavuttī’’ti, taṃ idha anupayogi sekkhasantānavuttino eva cettha adhippetattā.
ཏེཧཱིཏི སཾཡོཛནེཧི། ‘‘ཨོརམྦྷཱགིཡཱནི ཨུདྡྷམྦྷཱགིཡཱནཱི’’ཏི ཝིསེསཾ ཨནཱམསིཏྭཱ ‘‘སཾཡོཛནཱནཱི’’ཏི སཱདྷཱརཎཏོ པདུདྡྷཱརོ ཨིདཱནི ཝུཙྩམཱནཙཏུཀྐཱནུཙྪཝིཀཏཱཝསེན, ཀསྶཙིཔི ཀིལེསསྶ ཨཝིཀྑམྦྷིཏཏྟཱ ཀཐཉྩིཔི ཨཝིནིཔཱཏེཡྻཏཱམུཏྟོ ཀཱམབྷཝོ ཨཛ྄ཛྷཏྟགྒཧཎསྶ ཝིསེསཔཙྩཡཏྟཱ ཨིམེསཾ སཏྟཱནཾ ཨབྦྷནྟརཊྛེན ཨནྟོ ནཱམ། རཱུཔཱརཱུཔབྷཝོ ཏབྦིཔརིཡཱཡཏོ བཧི ནཱམ། ཏཐཱ ཧི ཡསྶ ཨོརམྦྷཱགིཡཱནི སཾཡོཛནཱནི ཨཔྤཧཱིནཱནི, སོ ཨཛ྄ཛྷཏྟསཾཡོཛནོ ཝུཏྟོ, ཡསྶ ཏཱནི པཧཱིནཱནི, སོ བཧིདྡྷཱསཾཡོཛནོ, ཏསྨཱ ཨནྟོ ཨསམུཙྪིནྣབནྡྷནཏཱཡ, བཧི ཙ པཝཏྟམཱནབྷཝངྒསནྟཱནཏཱཡ ཨནྟོབདྡྷཱ བཧིསཡིཏཱ ནཱམ། ནིརནྟརཔྤཝཏྟབྷཝངྒསནྟཱནཝསེན ཧི སཡིཏཝོཧཱརོ། ཀཱམཾ ནེསཾ བཧིབནྡྷནམྤི ཨསམུཙྪིནྣཾ, ཨནྟོབནྡྷནསྶ པན ཐཱུལཏཱཡ ཨེཝཾ ཝུཏྟཾ ། ཏེནཱཧ ‘‘ཏེསཉྷི ཀཱམབྷཝེ བནྡྷན’’ནྟི། ཨིམིནཱ ནཡེན སེསདྭཡེཔི ཨཏྠོ ཝེདིཏབྦོ། ཨསམུཙྪིནྣེསུ ཙ ཨོརམྦྷཱགིཡསཾཡོཛནིཡེསུ ལདྡྷཔྤཙྩཡེསུ ཨུདྡྷམྦྷཱགིཡསཾཡོཛནཱནི ཨགཎནཱུཔགཱནི ཧོནྟཱིཏི། ཨརིཡཱནཾཡེཝ ཝསེནེཏྠ ཙཏུཀྐསྶ ཨུདྡྷཊཏྟཱ ལབྦྷམཱནཱཔི པུཐུཛྫནཱ ན ཨུདྡྷཊཱ།
Tehīti saṃyojanehi. ‘‘Orambhāgiyāni uddhambhāgiyānī’’ti visesaṃ anāmasitvā ‘‘saṃyojanānī’’ti sādhāraṇato paduddhāro idāni vuccamānacatukkānucchavikatāvasena, kassacipi kilesassa avikkhambhitattā kathañcipi avinipāteyyatāmutto kāmabhavo ajjhattaggahaṇassa visesapaccayattā imesaṃ sattānaṃ abbhantaraṭṭhena anto nāma. Rūpārūpabhavo tabbipariyāyato bahi nāma. Tathā hi yassa orambhāgiyāni saṃyojanāni appahīnāni, so ajjhattasaṃyojano vutto, yassa tāni pahīnāni, so bahiddhāsaṃyojano, tasmā anto asamucchinnabandhanatāya, bahi ca pavattamānabhavaṅgasantānatāya antobaddhā bahisayitā nāma. Nirantarappavattabhavaṅgasantānavasena hi sayitavohāro. Kāmaṃ nesaṃ bahibandhanampi asamucchinnaṃ, antobandhanassa pana thūlatāya evaṃ vuttaṃ . Tenāha ‘‘tesañhi kāmabhave bandhana’’nti. Iminā nayena sesadvayepi attho veditabbo. Asamucchinnesu ca orambhāgiyasaṃyojaniyesu laddhappaccayesu uddhambhāgiyasaṃyojanāni agaṇanūpagāni hontīti. Ariyānaṃyeva vasenettha catukkassa uddhaṭattā labbhamānāpi puthujjanā na uddhaṭā.
སིཀྑཱཀོཊྛཱསོཏི སིཀྑིཏབྦབྷཱགོ། པཛྫཏི སིཀྑཱ ཨེཏེནཱཏི སིཀྑཱཔདཾ, སིཀྑཱཡ ཨདྷིགམུཔཱཡོཏི། ཨཱགཏཱཡེཝ, ཏསྨཱ ཏཏྠ ཨཱགཏནཡེནེཝ ཝེདིཏབྦཱཏི ཨདྷིཔྤཱཡོ།
Sikkhākoṭṭhāsoti sikkhitabbabhāgo. Pajjati sikkhā etenāti sikkhāpadaṃ, sikkhāya adhigamupāyoti. Āgatāyeva, tasmā tattha āgatanayeneva veditabbāti adhippāyo.
ཨབྷབྦཊྛཱནཱདིཔཉྩཀཝཎྞནཱ
Abhabbaṭṭhānādipañcakavaṇṇanā
༣༡༦. དེསནཱསཱིསམེཝཱཏི དེསནཱཔདེསོ ཨེཝ, ཏསྨཱ སོཏཱཔནྣཱདཡོཔི ཨབྷབྦཱ། ཡདི ཨེཝཾ ཀསྨཱ ཏཐཱ དེསནཱཏི ཨཱཧ ‘‘པུཐུཛྫནཁཱིཎཱསཝཱན’’ནྟིཨཱདི།
316.Desanāsīsamevāti desanāpadeso eva, tasmā sotāpannādayopi abhabbā. Yadi evaṃ kasmā tathā desanāti āha ‘‘puthujjanakhīṇāsavāna’’ntiādi.
ཉཱཏིབྱསནེ ཡེསཾ ཉཱཏཱིནཾ ཝིནཱསོ, ཏེསཾ ཧིཏསུཁཾ ཝིདྡྷཾསེཏི, ཏསྨཱ བྱསཏཱིཏི བྱསནཾ། བྷོགབྱསནེཔི ཨེསེཝ ནཡོ། རོགབྱསནཱདཱིསུ པན ‘‘ཡསྶ རོགོ’’ཏིཨཱདིནཱ ཡོཛེཏབྦཾ། ནེཝ ཨཀུསལཱནི ཨསཾཀིལིཊྛསབྷཱཝཏྟཱ། ན ཏིལཀྑཎཱཧཏཱནི ཨབྷཱཝདྷམྨཏྟཱ། ཨིཏརཾ པན ཝུཏྟཝིཔརིཡཱཡཏོ ཨཀུསལཾ, ཏིལཀྑཎཱཧཏཉྩ།
Ñātibyasane yesaṃ ñātīnaṃ vināso, tesaṃ hitasukhaṃ viddhaṃseti, tasmā byasatīti byasanaṃ. Bhogabyasanepi eseva nayo. Rogabyasanādīsu pana ‘‘yassa rogo’’tiādinā yojetabbaṃ. Neva akusalāni asaṃkiliṭṭhasabhāvattā. Na tilakkhaṇāhatāni abhāvadhammattā. Itaraṃ pana vuttavipariyāyato akusalaṃ, tilakkhaṇāhatañca.
གུཎེཧི སམིདྡྷབྷཱཝཱ སམྤདཱ།
Guṇehi samiddhabhāvā sampadā.
ཝཏྠུསནྡསྶནཱཏི ཡསྨིཾ ཝཏྠུསྨིཾ ཏསྶ ཨཱཔཏྟི, ཏསྶ སརཱུཔཏོ དསྶནཱ། ཨཱཔཏྟིསནྡསྶནཱཏི ཡཾ ཨཱཔཏྟིཾ སོ ཨཱཔནྣོ, ཏསྶཱ དསྶནཱ། སཾཝཱསཔཊིཀྑེཔོཏི ཨུཔོསཐཔཝཱརཎཱདིསཾཝཱསསྶ པཊིཀྑིཔནཾ ཨཀརཎཾ། སཱམཱིཙིཔཊིཀྑེཔོ ཨབྷིཝཱདནཱདིསཱམཱིཙིཀིརིཡཱཡ ཨཀརཎཾ། ཙོདཡམཱནེནཱཏི ཙོདེནྟེན། ཙུདིཏཀསྶ ཀཱལོཏི ཙུདིཏཀསྶ པུགྒལསྶ ཙོདེཏབྦཀཱལོ། པུགྒལནྟི ཙོདེཏབྦཾ པུགྒལཾ། ཨུཔཔརིཀྑིཏྭཱཏི ‘‘ཨཡཾ ཙུདིཏཀལཀྑཎེ ཏིཊྛཏི, ན ཏིཊྛཏཱི’’ཏི ཝཱིམཾསིཏྭཱ། ཨཡསཾ ཨཱརོཔེཏི ‘‘ཨིམེ མཾ ཨབྷཱུཏེན ཨབྦྷཱཙིཀྑནྟཱ ཨནཡབྱསནཾ ཨཱཔཱདེནྟཱི’’ཏི བྷིཀྑཱུནཾ ཨཡསཾ ཨུཔྤཱདེཏི།
Vatthusandassanāti yasmiṃ vatthusmiṃ tassa āpatti, tassa sarūpato dassanā. Āpattisandassanāti yaṃ āpattiṃ so āpanno, tassā dassanā. Saṃvāsapaṭikkhepoti uposathapavāraṇādisaṃvāsassa paṭikkhipanaṃ akaraṇaṃ. Sāmīcipaṭikkhepo abhivādanādisāmīcikiriyāya akaraṇaṃ. Codayamānenāti codentena. Cuditakassa kāloti cuditakassa puggalassa codetabbakālo. Puggalanti codetabbaṃ puggalaṃ. Upaparikkhitvāti ‘‘ayaṃ cuditakalakkhaṇe tiṭṭhati, na tiṭṭhatī’’ti vīmaṃsitvā. Ayasaṃ āropeti ‘‘ime maṃ abhūtena abbhācikkhantā anayabyasanaṃ āpādentī’’ti bhikkhūnaṃ ayasaṃ uppādeti.
པདྷཱནིཡངྒཔཉྩཀཝཎྞནཱ
Padhāniyaṅgapañcakavaṇṇanā
༣༡༧. པདཧཏཱིཏི པདཧནོ; བྷཱཝནཾ ཨནུཡུཏྟོ ཡོགཱི, ཏསྶ བྷཱཝོ བྷཱཝནཱནུཡོགོ པདཧནབྷཱཝོ། པདྷཱནཾ ཨསྶ ཨཏྠཱིཏི པདྷཱནིཀོ, ཀ-ཀཱརསྶ ཡ-ཀཱརཾ ཀཏྭཱ ‘‘པདྷཱནིཡོ’’ཏི ཝུཏྟཾ། ‘‘ཨབྷིནཱིཧཱརཏོ པཊྛཱཡ ཨཱགཏཏྟཱ’’ཏི ཝུཏྟཏྟཱ པཙྩེཀབོདྷིསཏྟསཱཝཀབོདྷིསཏྟཱནམྤི པཎིདྷཱནཏོ པབྷུཏི ཨཱགཏཱ སདྡྷཱ ཨཱགམནསདྡྷཱ ཨེཝ, ཨུཀྐཊྛནིདྡེསེན པན ‘‘སབྦཉྙུབོདྷིསཏྟཱན’’ནྟི ཝུཏྟཾ། ཨདྷིགམཏོ སམུདཱགཏཏྟཱ ཨགྒམགྒཕལསམྤཡུཏྟཱཔི ཨདྷིགམནསདྡྷཱ ནཱམ, ཡཱ སོཏཱཔནྣསྶ ཨངྒབྷཱཝེན ཝུཏྟཱ། ཨཙལབྷཱཝེནཱཏི པཊིཔཀྑེན ཨནབྷིབྷཝནཱིཡཏྟཱ ནིཙྩལབྷཱཝེན། ཨོཀཔྤནནྟི ཨོཀྐནྟིཏྭཱ པཀྑནྡིཏྭཱ ཨདྷིམུཙྩནཾ། པསཱདུཔྤཏྟི པསཱདནཱིཡེ ཝཏྠུསྨིཾ པསཱིདནམེཝ། སུཔྤཊིཝིདྡྷནྟི སུཊྛུ པཊིཝིདྡྷཾ, ཡཐཱ ཏེན པཊིཝེདྷེན སབྦཉྙུཏཉྙཱཎཾ ཧཏྠགཏཾ ཨཧོསི, ཏཐཱ པཊིཝིདྡྷཾ། ཡསྶ བུདྡྷསུབུདྡྷཏཱཡ སདྡྷཱ ཨཙལཱ ཨསམྤཝེདྷཱི, ཏསྶ དྷམྨསུདྷམྨཏཱཡ, སངྒྷསུཔྤཊིཔནྣཏཱཡ ཙ སདྡྷཱ ན ཏཐཱཏི ཨཊྛཱནམེཏཾ ཨནཝཀཱསོ། ཏེནཱཧ བྷགཝཱ ‘‘ཡོ, བྷིཀྑཝེ, བུདྡྷེ པསནྣོ, དྷམྨེ སོ པསནྣོ, སངྒྷེ སོ པསནྣོ’’ཏིཨཱདི། པདྷཱནཝཱིརིཡཾ ཨིཛ྄ཛྷཏི ‘‘ཨདྡྷཱ ཨིམཱཡ པཊིཔདཱཡ ཛརཱམརཎཏོ མུཙྩིསྶཱམཱི’’ཏི སཀྐཙྩཾ པདཧནཏོ།
317. Padahatīti padahano; bhāvanaṃ anuyutto yogī, tassa bhāvo bhāvanānuyogo padahanabhāvo. Padhānaṃ assa atthīti padhāniko, ka-kārassa ya-kāraṃ katvā ‘‘padhāniyo’’ti vuttaṃ. ‘‘Abhinīhārato paṭṭhāya āgatattā’’ti vuttattā paccekabodhisattasāvakabodhisattānampi paṇidhānato pabhuti āgatā saddhā āgamanasaddhā eva, ukkaṭṭhaniddesena pana ‘‘sabbaññubodhisattāna’’nti vuttaṃ. Adhigamato samudāgatattā aggamaggaphalasampayuttāpi adhigamanasaddhā nāma, yā sotāpannassa aṅgabhāvena vuttā. Acalabhāvenāti paṭipakkhena anabhibhavanīyattā niccalabhāvena. Okappananti okkantitvā pakkhanditvā adhimuccanaṃ. Pasāduppatti pasādanīye vatthusmiṃ pasīdanameva. Suppaṭividdhanti suṭṭhu paṭividdhaṃ, yathā tena paṭivedhena sabbaññutaññāṇaṃ hatthagataṃ ahosi, tathā paṭividdhaṃ. Yassa buddhasubuddhatāya saddhā acalā asampavedhī, tassa dhammasudhammatāya, saṅghasuppaṭipannatāya ca saddhā na tathāti aṭṭhānametaṃ anavakāso. Tenāha bhagavā ‘‘yo, bhikkhave, buddhe pasanno, dhamme so pasanno, saṅghe so pasanno’’tiādi. Padhānavīriyaṃ ijjhati ‘‘addhā imāya paṭipadāya jarāmaraṇato muccissāmī’’ti sakkaccaṃ padahanato.
ཨཔྤ-སདྡོ ཨབྷཱཝཏྠོ ‘‘ཨཔྤ-སདྡསྶ…པེ॰… ཁོ པནཱ’’ཏིཨཱདཱིསུ ཝིཡཱཏི ཨཱཧ ‘‘ཨརོགོ’’ཏི། སམཝེཔཱཀིནིཡཱཏི ཡཐཱབྷུཏྟཾ ཨཱཧཱརཾ སམཱཀཱརེནེཝ པཙྩནསཱིལཱཡ། དལ༹ྷཾ ཀཏྭཱ པཙྩནྟཱི ཧི གཧཎཱི གྷོརབྷཱཝེན པིཏྟཝིཀཱརཱདིཝསེན རོགཾ ཛནེཏི, སིཐིལཾ ཀཏྭཱ པཙྩནྟཱི མནྡབྷཱཝེན ཝཱཏཝིཀཱརཱདིཝསེན། ཏེནཱཧ ‘‘ནཱཏིསཱིཏཱཡ ནཱཙྩུཎྷཱཡཱ’’ཏི། གཧཎཱིཏེཛསྶ མནྡཏིཀྑཏཱཝསེན སཏྟཱནཾ ཡཐཱཀྐམཾ སཱིཏུཎྷསཧགཏཱཏི ཨཱཧ ‘‘ཨཏིསཱིཏགཧཎིཀོ’’ཏིཨཱདི། ཡཱཐཱཝཏོ ཨཙྩཡདེསནཱ ཨཏྟནོ ཨཱཝིཀརཎཾ ནཱམཱཏི ཨཱཧ ‘‘ཡཐཱབྷཱུཏཾ ཨཏྟནོ ཨགུཎཾ པཀཱསེཏཱ’’ཏི། ཨུདཡཏྠགཱམིནིཡཱཏི སངྑཱརཱནཾ ཨུདཡཾ, ཝཡཉྩ པཊིཝིཛ྄ཛྷནྟིཡཱཏི ཨཡམེཏྠ ཨཏྠོཏི ཨཱཧ ‘‘ཨུདཡཉྩཱ’’ཏིཨཱདི། པརིསུདྡྷཱཡཱཏི ནིརུཔཀྐིལེསཱཡ། ནིབྦིཛ྄ཛྷིཏུཾ སམཏྠཱཡཱཏི ཏདངྒཝསེན ཨཝསེསཾ པཛཧིཏུཾ སམཏྠཱཡ། ཏསྶ ཏསྶ དུཀྑསྶ ཁཡགཱམིནིཡཱཏི ཡཾ དུཀྑཾ ཨིམསྨིཾ ཉཱཎེ ཨནདྷིགཏེ པཝཏྟཱརཧཾ, ཨདྷིགཏེ ན པཝཏྟཏི, ཏཾ སནྡྷཱཡ ཝདཏི། ཏཐཱ ཧེས ཡོགཱཝཙརོ ‘‘ཙཱུལ༹སོཏཱཔནྣོ’’ཏི ཝུཙྩཏི།
Appa-saddo abhāvattho ‘‘appa-saddassa…pe… kho panā’’tiādīsu viyāti āha ‘‘arogo’’ti. Samavepākiniyāti yathābhuttaṃ āhāraṃ samākāreneva paccanasīlāya. Daḷhaṃ katvā paccantī hi gahaṇī ghorabhāvena pittavikārādivasena rogaṃ janeti, sithilaṃ katvā paccantī mandabhāvena vātavikārādivasena. Tenāha ‘‘nātisītāya nāccuṇhāyā’’ti. Gahaṇītejassa mandatikkhatāvasena sattānaṃ yathākkamaṃ sītuṇhasahagatāti āha ‘‘atisītagahaṇiko’’tiādi. Yāthāvato accayadesanā attano āvikaraṇaṃ nāmāti āha ‘‘yathābhūtaṃ attano aguṇaṃ pakāsetā’’ti. Udayatthagāminiyāti saṅkhārānaṃ udayaṃ, vayañca paṭivijjhantiyāti ayamettha atthoti āha ‘‘udayañcā’’tiādi. Parisuddhāyāti nirupakkilesāya. Nibbijjhituṃ samatthāyāti tadaṅgavasena avasesaṃ pajahituṃ samatthāya. Tassa tassa dukkhassa khayagāminiyāti yaṃ dukkhaṃ imasmiṃ ñāṇe anadhigate pavattārahaṃ, adhigate na pavattati, taṃ sandhāya vadati. Tathā hesa yogāvacaro ‘‘cūḷasotāpanno’’ti vuccati.
སུདྡྷཱཝཱསཱདིཔཉྩཀཝཎྞནཱ
Suddhāvāsādipañcakavaṇṇanā
༣༡༨. ‘‘སུདྡྷཱ ཨཱཝསིཾསཱུ’’ཏིཨཱདིནཱ ཨདྡྷཏྟཡེཔི ཏེསཾ སུདྡྷཱཝཱསཔརིཡཱཡོ ཨབྱབྷིཙཱརཱིཏི དསྶེཏི། ཀིལེསམལརཧིཏཱཏི ནཱམཀཱཡཔརིསུདྡྷིཾ ཝདནྟོ ཨེཝ རཱུཔཀཱཡཔརིསུདྡྷིམྤི ཨཏྠཏོ དསྶེཏི། ཏེནཱཧ ‘‘ཨནཱགཱམིཁཱིཎཱསཝཱ’’ཏི།
318.‘‘Suddhāāvasiṃsū’’tiādinā addhattayepi tesaṃ suddhāvāsapariyāyo abyabhicārīti dasseti. Kilesamalarahitāti nāmakāyaparisuddhiṃ vadanto eva rūpakāyaparisuddhimpi atthato dasseti. Tenāha ‘‘anāgāmikhīṇāsavā’’ti.
ཨཱཡུནོ མཛ྄ཛྷནྟི ཨཝིཧཱདཱིསུ ཡཏྠ ཡཏྠ ཨུཔྤནྣོ, ཏཏྠ ཏཏྠ ཨཱཡུནོ མཛ྄ཛྷཾ ཨནཏིཀྐམིཏྭཱ། ཨནྟརཱ ཝཱཏི ཏསྶ ཨནྟརཱཝ ཨོརམེཝ། མཛ྄ཛྷཾ ཨུཔཧཙྩཱཏི ཨཱཡུནོ མཛ྄ཛྷཾ ཨཏིཙྩ། ཏེནཱཧ ‘‘ཨཏིཀྐམིཏྭཱ’’ཏི། ཨཔྤཡོགེནཱཏི ཨནུསྶཧནེན། ཨཀིལམནྟོཏི ཨཀིལནྟོ། སུཁེནཱཏི ཨཀིཙྪེན། ཨུདྡྷཾ ཝཱཧིབྷཱཝེན ཨུདྡྷཾ ཨསྶ ཏཎྷཱསོཏཾ, ཝཊྚསོཏཉྩཱཏི ཨུདྡྷཾསོཏོ; ཨུདྡྷཾ ཝཱ གནྟྭཱ པཊིལབྷིཏབྦཏོ ཨུདྡྷཾ ཨསྶ མགྒསོཏནྟི ཨུདྡྷཾསོཏོ། ཨཀནིཊྛཾ གཙྪཏཱིཏི ཨཀནིཊྛགཱམཱི། སོདྷེཏྭཱཏི ཏཏྠ ཏཏྠ ཨུཔྤཛྫནྟོ ཏེ ཏེ དེཝལོཀེ སོདྷེནྟོ ཝིཡ ཧོཏཱིཏི ཝུཏྟཾ ‘‘ཙཏྟཱརོ དེཝལོཀེ སོདྷེཏྭཱ’’ཏི། ཏཏྠ ཏཏྠ ཝཱ ཨུཔྤཛྫིཏྭཱ པུན ཨནུཔྤཛྫནཱརཧབྷཱཝེནེཝ ཏཏོཔི གཙྪནྟོ དེཝཱུཔཔཏྟིབྷཝསཉྙིཏེ ཨཏྟནོ ཁནྡྷལོཀེ བྷཝརཱགམལཾ ཝིསོདྷེཏྭཱ ཝིཀྑམྦྷེཏྭཱ། ཨཡཉྷི ཨཝིཧེསུ ཀཔྤསཧསྶཾ ཝསནྟོ ཨརཧཏྟཾ པཏྟུཾ ཨསཀྐུཎིཏྭཱ ཨཏཔྤཾ གཙྪཏི, ཏཏྠཱཔི དྭེ ཀཔྤསཧསྶཱནི ཝསནྟོ ཨརཧཏྟཾ པཏྟུཾ ཨསཀྐུཎིཏྭཱ སུདསྶཾ གཙྪཏི, ཏཏྠཱཔི ཙཏྟཱརིཀཔྤསཧསྶཱནི ཝསནྟོ ཨརཧཏྟཾ པཏྟུཾ ཨསཀྐུཎིཏྭཱ སུདསྶིཾ གཙྪཏི, ཏཏྠཱཔི ཨཊྛཀཔྤསཧསྶཱནི ཝསནྟོ ཨརཧཏྟཾ པཏྟུཾ ཨསཀྐུཎིཏྭཱ ཨཀནིཊྛཾ གཙྪཏི, ཏཏྠ ཝསནྟོ ཨགྒམགྒཾ ཨདྷིགཙྪཏི།
Āyuno majjhanti avihādīsu yattha yattha uppanno, tattha tattha āyuno majjhaṃ anatikkamitvā. Antarā vāti tassa antarāva orameva. Majjhaṃ upahaccāti āyuno majjhaṃ aticca. Tenāha ‘‘atikkamitvā’’ti. Appayogenāti anussahanena. Akilamantoti akilanto. Sukhenāti akicchena. Uddhaṃ vāhibhāvena uddhaṃ assa taṇhāsotaṃ, vaṭṭasotañcāti uddhaṃsoto; uddhaṃ vā gantvā paṭilabhitabbato uddhaṃ assa maggasotanti uddhaṃsoto. Akaniṭṭhaṃ gacchatīti akaniṭṭhagāmī. Sodhetvāti tattha tattha uppajjanto te te devaloke sodhento viya hotīti vuttaṃ ‘‘cattāro devaloke sodhetvā’’ti. Tattha tattha vā uppajjitvā puna anuppajjanārahabhāveneva tatopi gacchanto devūpapattibhavasaññite attano khandhaloke bhavarāgamalaṃ visodhetvā vikkhambhetvā. Ayañhi avihesu kappasahassaṃ vasanto arahattaṃ pattuṃ asakkuṇitvā atappaṃ gacchati, tatthāpi dve kappasahassāni vasanto arahattaṃ pattuṃ asakkuṇitvā sudassaṃ gacchati, tatthāpi cattārikappasahassāni vasanto arahattaṃ pattuṃ asakkuṇitvā sudassiṃ gacchati, tatthāpi aṭṭhakappasahassāni vasanto arahattaṃ pattuṃ asakkuṇitvā akaniṭṭhaṃ gacchati, tattha vasanto aggamaggaṃ adhigacchati.
ཙེཏོཁིལཔཉྩཀཝཎྞནཱ
Cetokhilapañcakavaṇṇanā
༣༡༩. ཙེཏོཁིལཱ ནཱམ ཨཏྠཏོ ཝིཙིཀིཙྪཱ ཀོདྷོ ཙ, ཏེ པན ཡསྨིཾ སནྟཱནེ ཨུཔྤཛྫནྟི, ཏསྶ ཁརབྷཱཝོ ཀཀྑལ༹བྷཱཝོ ཧུཏྭཱ ཨུཔཏིཊྛནྟི, པགེཝ ཨཏྟནཱ སམྤཡུཏྟཙིཏྟསྶཱཏི ཨཱཧ ‘‘ཙིཏྟསྶ ཐདྡྷབྷཱཝོ’’ཏི། ཡཐཱ ལཀྑཎཔཱརིཔཱུརིཡཱ གཧིཏཱཡ སབྦཱ སཏྠུརཱུཔཀཱཡསིརཱི གཧིཏཱཝ ནཱམ ཧོཏི, ཨེཝཾ སབྦཉྙུཏཱཡ སབྦཱ དྷམྨཀཱཡསིརཱི’’ གཧིཏཱ ཨེཝ ནཱམ ཧོཏཱིཏི ཏདུབྷཡཝཏྠུཀམེཝ ཀངྑཾ དསྶེནྟོ ‘‘སརཱིརེ ཀངྑམཱནོ’’ཏིཨཱདིམཱཧ། ཨཱཏཔཏི ཀིལེསེཏི ཨཱཏཔྤཾ , སམྨཱཝཱཡཱམོཏི ཨཱཧ ‘‘ཨཱཏཔྤཱཡཱཏི ཝཱིརིཡཀརཎཏྠཱཡཱ’’ཏི། པུནཔྤུནཾ ཡོགཱཡཱཏི བྷཱཝནཾ པུནཔྤུནཾ ཡུཉྫནཱཡ། སཏཏཀིརིཡཱཡཱཏི བྷཱཝནཱཡ ནིརནྟརཔྤཡོགཱཡ། ‘‘པཊིཝེདྷདྷམྨེ ཀངྑམཱནོ’’ཏི ཨེཏྠ ཀཐཾ ལོཀུཏྟརདྷམྨེ ཀངྑཱ པཝཏྟཏཱིཏི? ན ཨཱརམྨཎཀརཎཝསེན, ཨནུསྶཝཱཀཱརཔརིཝིཏཀྐལདྡྷེ པརིཀཔྤིཏརཱུཔེ ཀངྑཱ པཝཏྟཏཱིཏི དསྶེནྟོ ཨཱཧ ‘‘ཝིཔསྶནཱ…པེ॰… ཝདནྟི, ཏཾ ཨཏྠི ནུ ཁོ ནཏྠཱིཏི ཀངྑཏཱི’’ཏི། སིཀྑཱཏི ཙེཏྠ པུབྦབྷཱགསིཀྑཱ ཝེདིཏབྦཱ། ‘‘ཀཱམཉྩེཏྠ ཝིསེསུཔྤཏྟིཡཱ མཧཱསཱཝཛྫཏཱཡ ཙེཝ སཾཝཱསནིམིཏྟགྷཊྚནཱཧེཏུ ཨབྷིཎྷུཔྤཏྟིཀཏཱཡ ཙ ‘སབྲཧྨཙཱརཱིསཱུ’ཏི ཀོཔསྶ ཝིསཡོ ཝིསེསེཏྭཱ ཝུཏྟོ, ཏཏོ ཨཉྙཏྠཱཔི པན ཀོཔོ ‘ན ཙེཏོཁིལོ’ཏི ན སཀྐཱ ཝིཉྙཱཏུ’’ནྟི ཀེཙི། ཡདི ཨེཝཾ ཝིཙིཀིཙྪཱཡཔི ཨཡཾ ནཡོ ཨཱཔཛྫཏི, ཏསྨཱ ཡཐཱརུཏཝསེནེཝ གཧེཏབྦཾ།
319.Cetokhilā nāma atthato vicikicchā kodho ca, te pana yasmiṃ santāne uppajjanti, tassa kharabhāvo kakkhaḷabhāvo hutvā upatiṭṭhanti, pageva attanā sampayuttacittassāti āha ‘‘cittassa thaddhabhāvo’’ti. Yathā lakkhaṇapāripūriyā gahitāya sabbā satthurūpakāyasirī gahitāva nāma hoti, evaṃ sabbaññutāya sabbā dhammakāyasirī’’ gahitā eva nāma hotīti tadubhayavatthukameva kaṅkhaṃ dassento ‘‘sarīre kaṅkhamāno’’tiādimāha. Ātapati kileseti ātappaṃ, sammāvāyāmoti āha ‘‘ātappāyāti vīriyakaraṇatthāyā’’ti. Punappunaṃ yogāyāti bhāvanaṃ punappunaṃ yuñjanāya. Satatakiriyāyāti bhāvanāya nirantarappayogāya. ‘‘Paṭivedhadhamme kaṅkhamāno’’ti ettha kathaṃ lokuttaradhamme kaṅkhā pavattatīti? Na ārammaṇakaraṇavasena, anussavākāraparivitakkaladdhe parikappitarūpe kaṅkhā pavattatīti dassento āha ‘‘vipassanā…pe… vadanti, taṃ atthi nu kho natthīti kaṅkhatī’’ti. Sikkhāti cettha pubbabhāgasikkhā veditabbā. ‘‘Kāmañcettha visesuppattiyā mahāsāvajjatāya ceva saṃvāsanimittaghaṭṭanāhetu abhiṇhuppattikatāya ca ‘sabrahmacārīsū’ti kopassa visayo visesetvā vutto, tato aññatthāpi pana kopo ‘na cetokhilo’ti na sakkā viññātu’’nti keci. Yadi evaṃ vicikicchāyapi ayaṃ nayo āpajjati, tasmā yathārutavaseneva gahetabbaṃ.
ཙེཏསོཝིནིབནྡྷཱདིཔཉྩཀཝཎྞནཱ
Cetasovinibandhādipañcakavaṇṇanā
༣༢༠. པཝཏྟིཏུཾ ཨཔྤདཱནཝསེན ཀུསལཙིཏྟཾ ཝིནིབནྡྷནྟཱིཏི ཙེཏསོཝིནིབནྡྷཱ། ཏཾ པན ཝིནིབནྡྷནྟཱ མུཊྛིགཱཧཾ གཎྷནྟཱི ཝིཡ ཧོནྟཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ཙིཏྟཾ བནྡྷིཏྭཱ’’ཏིཨཱདི། ཀཱམགིདྡྷོ པུགྒལོ ཝཏྠུཀཱམེ ཝིཡ ཀིལེསཀཱམེཔི ཨསྶཱདེཏི ཨབྷིནནྡཏཱིཏི ཝུཏྟཾ ‘‘ཝཏྠུཀཱམེཔི ཀིལེསཀཱམེཔཱི’’ཏི། ཨཏྟནོ ཀཱཡེཏི ཨཏྟནོ ཀརཛཀཱཡེ, ཨཏྟབྷཱཝེ ཝཱ། བཧིདྡྷཱརཱུཔེཏི པརེསཾ ཀཱཡེ, ཨནིནྡྲིཡབདྡྷརཱུཔེ ཙ། ཨུདརཾ ཨཝདིཧཏི ཨུཔཙིནོཏི པརིཔཱུརེཏཱིཏི ཨུདརཱཝདེཧཀཾ། སེཡྻསུཁནྟི སེཡྻཱཡ སཡནཝསེན ཨུཔྤཛྫནཀསུཁཾ། སཾཔརིཝཏྟཀནྟི སཾཔརིཝཏྟེཏྭཱ། པཎིདྷཱཡཱཏི ཏཎྷཱཝསེན པཎིདཧིཏྭཱ། ཨིཏི པཉྩཝིདྷོཔི ལོབྷཝིསེསོ ཨེཝ ཙེཏོཝིནིབནྡྷོ ཝུཏྟོཏི ཝེདིཏབྦོ།
320. Pavattituṃ appadānavasena kusalacittaṃ vinibandhantīti cetasovinibandhā. Taṃ pana vinibandhantā muṭṭhigāhaṃ gaṇhantī viya hontīti āha ‘‘cittaṃ bandhitvā’’tiādi. Kāmagiddho puggalo vatthukāme viya kilesakāmepi assādeti abhinandatīti vuttaṃ ‘‘vatthukāmepi kilesakāmepī’’ti. Attano kāyeti attano karajakāye, attabhāve vā. Bahiddhārūpeti paresaṃ kāye, anindriyabaddharūpe ca. Udaraṃ avadihati upacinoti paripūretīti udarāvadehakaṃ. Seyyasukhanti seyyāya sayanavasena uppajjanakasukhaṃ. Saṃparivattakanti saṃparivattetvā. Paṇidhāyāti taṇhāvasena paṇidahitvā. Iti pañcavidhopi lobhaviseso eva cetovinibandho vuttoti veditabbo.
ལོཀིཡཱནེཝ ཀཐིཏཱནི རཱུཔིནྡྲིཡཱནཾཡེཝ ཀཐིཏཏྟཱ། པཋམདུཏིཡཙཏུཏྠཱནི ལོཀིཡཱནི པརིཏྟབྷཱུམཀཏྟཱ། ཏཏིཡཔཉྩམཱནི ཀཱམརཱུཔགྒབྷཱུམིཀཏྟཱ, ཀཱམརཱུཔཱརཱུཔགྒབྷཱུམིཀཏྟཱ ཙ། ལོཀིཡལོཀུཏྟརཱནི ཀཐིཏཱནཱིཏི ཨཱནེཏྭཱ ཡོཛནཱ། ‘‘སམཐཝིཔསྶནཱམགྒཕལཝསེནཱ’’ཏི ཝཏྟབྦཾ། ‘‘སམཐཝིཔསྶནཱམགྒཝསེནཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ།
Lokiyāneva kathitāni rūpindriyānaṃyeva kathitattā. Paṭhamadutiyacatutthāni lokiyāni parittabhūmakattā. Tatiyapañcamāni kāmarūpaggabhūmikattā, kāmarūpārūpaggabhūmikattā ca. Lokiyalokuttarāni kathitānīti ānetvā yojanā. ‘‘Samathavipassanāmaggaphalavasenā’’ti vattabbaṃ. ‘‘Samathavipassanāmaggavasenā’’ti vuttaṃ.
ནིསྶརཎིཡཔཉྩཀཝཎྞནཱ
Nissaraṇiyapañcakavaṇṇanā
༣༢༡. ནིསྶརནྟཱིཏི ནིསྶརཎཱིཡཱཏི ཝཏྟབྦེ རསྶཾ ཀཏྭཱ ནིདྡེསོ། ཀཏྟརི ཧེས ཨནཱིཡ-སདྡོ ཡཐཱ ‘‘ནིཡྻཱནིཀཱ’’ཏི། ཏེནཱཧ ‘‘ནིསྶཊཱ’’ཏི། ཀུཏོ པན ནིསྶཊཱཏི? ཡཐཱསཀཾ པཊིཔཀྑཏོ། ནིཛྫཱིཝཊྛེན དྷཱཏུཡོཏི ཨཱཧ ‘‘ཨཏྟསུཉྙསབྷཱཝཱ’’ཏི། ཨཏྠཏོ པན དྷམྨདྷཱཏུམནོཝིཉྙཱཎདྷཱཏུཝིསེསཱ། ཏཱདིསསྶ བྷིཀྑུནོ ཀིལེསཝསེན ཀཱམེསུ མནསིཀཱརོ ནཱམ ནཏྠཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ཝཱིམཾསནཏྠ’’ནྟི། ‘‘ནེཀྑམྨནིསྶིཏཾ ཨིདཱནི མེ ཙིཏྟཾ, ཀིཾ ནུ ཁོ ཀཱམཝིཏཀྐོཔི ཨུཔྤཛྫཏཱི’’ཏི ཝཱིམཾསནྟསྶཱཏི ཨཏྠོ། པཀྑནྡནཾ ནཱམ ཨནུཔྤཝེསོ, སོ པན ཏཏྠ ནཏྠཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ན པཝིསཏཱི’’ཏི། པསཱདཾ ནཱམ ཨབྷིརུཙིསནྟིཊྛཱནཾ , ཝིམུཙྩནཾ ཨདྷིམུཙྩནནྟི ཏཾ སབྦཾ པཀྑིཔནྟོ ཝདཏི ‘‘པསཱདཾ ནཱཔཛྫཏཱི’’ཏིཨཱདི། ཨེཝཾབྷཱུཏཾ པནསྶ ཙིཏྟཾ ཏཏྠ ཀཐཾ ཏིཊྛཏཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ཡཐཱ པནཱ’’ཏིཨཱདི། ཏནྟི པཋམཛ྄ཛྷཱནཾ། ཨསྶཱཏི བྷིཀྑུནོ། ཙིཏྟཾ པཀྑནྡཏཱིཏི པརིཀམྨཙིཏྟེན སདྡྷིཾ ཛྷཱནཙིཏྟཾ ཨེཀཊྛཝསེན ཨེཀཛ྄ཛྷཾ གཧེཏྭཱ ཝདཏི། གོཙརེ གཏཏྟཱཏི ཨཏྟནོ ཨཱརམྨཎེ ཨེཝ པཝཏྟཏྟཱ། ཨཧཱནབྷཱགིཡཏྟཱཏི ཋིཏིབྷཱགིཡཏྟཱ, ཝིསེསབྷཱགིཡཏྟཱ ཝཱ། སུཊྛུ ཝིམུཏྟནྟི ཝིཀྑམྦྷནཝིམུཏྟིཡཱ སམྨདེཝ ཝིམུཏྟཾ། ཙིཏྟསྶ ཀཱཡསྶ ཙ ཧནནཏོ ཝིགྷཱཏོ, དུཀྑཾ། པརིདཧནཏོ པརིལཱ༹ཧོ, ཀཱམདརཐོ། ན ཝེདཡཏི ཨནུཔྤཛྫནཏོ། ནིསྶརནྟི ཏཏོཏི ནིསྶརཎཾ། ཀེ ནིསྶརནྟི? ཀཱམཱ། ཨེཝཉྩ ཀཏྭཱ ཀཱམཱནནྟི ཀཏྟརི སཱམིཝཙནཾ སུཊྛུ ཡུཛྫཏི། ཡདགྒེན ཀཱམཱ ཏཏོ ‘‘ནིསྶཊཱ’’ཏི ཝུཙྩནྟི, ཏདགྒེན ཛྷཱནམྤི ཀཱམཏོ ‘‘ནིསྶཊ’’ནྟི ཝཏྟབྦཏཾ ལབྷཏཱིཏི ཝུཏྟཾ ‘‘ཀཱམེཧི ནིསྶཊཏྟཱ’’ཏི། ཨེཝཾ ཝིཀྑམྦྷནཝསེན ཀཱམནིསྶརཎཾ ཝཏྭཱ ཨིདཱནི སམུཙྪེདཝསེན ཨཙྩནྟཏོཝ ནིསྶརཎཾ དསྶེཏུཾ ‘‘ཡོ པནཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ།
321. Nissarantīti nissaraṇīyāti vattabbe rassaṃ katvā niddeso. Kattari hesa anīya-saddo yathā ‘‘niyyānikā’’ti. Tenāha ‘‘nissaṭā’’ti. Kuto pana nissaṭāti? Yathāsakaṃ paṭipakkhato. Nijjīvaṭṭhena dhātuyoti āha ‘‘attasuññasabhāvā’’ti. Atthato pana dhammadhātumanoviññāṇadhātuvisesā. Tādisassa bhikkhuno kilesavasena kāmesu manasikāro nāma natthīti āha ‘‘vīmaṃsanattha’’nti. ‘‘Nekkhammanissitaṃ idāni me cittaṃ, kiṃ nu kho kāmavitakkopi uppajjatī’’ti vīmaṃsantassāti attho. Pakkhandanaṃ nāma anuppaveso, so pana tattha natthīti āha ‘‘na pavisatī’’ti. Pasādaṃ nāma abhirucisantiṭṭhānaṃ , vimuccanaṃ adhimuccananti taṃ sabbaṃ pakkhipanto vadati ‘‘pasādaṃ nāpajjatī’’tiādi. Evaṃbhūtaṃ panassa cittaṃ tattha kathaṃ tiṭṭhatīti āha ‘‘yathā panā’’tiādi. Tanti paṭhamajjhānaṃ. Assāti bhikkhuno. Cittaṃ pakkhandatīti parikammacittena saddhiṃ jhānacittaṃ ekaṭṭhavasena ekajjhaṃ gahetvā vadati. Gocare gatattāti attano ārammaṇe eva pavattattā. Ahānabhāgiyattāti ṭhitibhāgiyattā, visesabhāgiyattā vā. Suṭṭhu vimuttanti vikkhambhanavimuttiyā sammadeva vimuttaṃ. Cittassa kāyassa ca hananato vighāto, dukkhaṃ. Paridahanato pariḷāho, kāmadaratho. Na vedayati anuppajjanato. Nissaranti tatoti nissaraṇaṃ. Ke nissaranti? Kāmā. Evañca katvā kāmānanti kattari sāmivacanaṃ suṭṭhu yujjati. Yadaggena kāmā tato ‘‘nissaṭā’’ti vuccanti, tadaggena jhānampi kāmato ‘‘nissaṭa’’nti vattabbataṃ labhatīti vuttaṃ ‘‘kāmehi nissaṭattā’’ti. Evaṃ vikkhambhanavasena kāmanissaraṇaṃ vatvā idāni samucchedavasena accantatova nissaraṇaṃ dassetuṃ ‘‘yo panā’’tiādi vuttaṃ.
སེསཔདེསཱུཏི སེསཀོཊྛཱསེསུ། ཨཡཾ པན ཝིསེསོཏི ཝིསེསཾ ཝདནྟེན ‘‘ཏཾ ཛྷཱནཾ པཱདཀཾ ཀཏྭཱ’’ཏིཨཱདིཀོ ཨཝིསེསོཏི ཝཏྭཱ དུཏིཡཏཏིཡཝཱརེསུ སབྦསོ ཨནཱམཊྛོ, ཙཏུཏྠཝཱརེ པན ཨཡམྤི ཝིསེསོཏི དསྶེཏུཾ ‘‘ཨཙྩནྟནིསྶརཎེ ཙེཏྠ ཨརཧཏྟཕལཾ ཡོཛེཏབྦ’’ནྟི ཝུཏྟཾ།
Sesapadesūti sesakoṭṭhāsesu. Ayaṃ pana visesoti visesaṃ vadantena ‘‘taṃ jhānaṃ pādakaṃ katvā’’tiādiko avisesoti vatvā dutiyatatiyavāresu sabbaso anāmaṭṭho, catutthavāre pana ayampi visesoti dassetuṃ ‘‘accantanissaraṇe cettha arahattaphalaṃ yojetabba’’nti vuttaṃ.
ཡསྨཱ ཨརཱུཔཛ྄ཛྷཱནཾ པཱདཀཾ ཀཏྭཱ ཨགྒམགྒཾ ཨདྷིགནྟྭཱ ཨརཧཏྟེ ཋིཏསྶ ཙིཏྟཾ སབྦསོ རཱུཔེཧི ནིསྶཊཾ ནཱམ ཧོཏི། ཏསྶ ཧི ཕལསམཱཔཏྟིཏོ ཝུཊྛཱཡ ཝཱིམཾསནཏྠཾ རཱུཔཱབྷིམུཁཾ ཙིཏྟཾ པེསེནྟསྶ ཨིདམཀྑཱཏནྟི སམཐཡཱནིཀཱནཾ ཝསེན ཧེཊྛཱ ཙཏྟཱརོ ཝཱརཱ ཀཐིཏཱ, ཨིདཾ པན སུཀྑཝིཔསྶཀསྶ ཝསེནཱཏི ཨཱཧ ‘‘སུདྡྷསངྑཱརེ’’ཏིཨཱདི། པུན སཀྐཱཡོ ནཏྠཱིཏི ཨུཔྤནྣནྟི ཨིདཱནི མེ སཀྐཱཡཔྤབནྡྷོ ནཏྠཱིཏི ཝཱིམཾསནྟསྶ ཨུཔྤནྣཾ།
Yasmā arūpajjhānaṃ pādakaṃ katvā aggamaggaṃ adhigantvā arahatte ṭhitassa cittaṃ sabbaso rūpehi nissaṭaṃ nāma hoti. Tassa hi phalasamāpattito vuṭṭhāya vīmaṃsanatthaṃ rūpābhimukhaṃ cittaṃ pesentassa idamakkhātanti samathayānikānaṃ vasena heṭṭhā cattāro vārā kathitā, idaṃ pana sukkhavipassakassa vasenāti āha ‘‘suddhasaṅkhāre’’tiādi. Puna sakkāyo natthīti uppannanti idāni me sakkāyappabandho natthīti vīmaṃsantassa uppannaṃ.
ཝིམུཏྟཱཡཏནཔཉྩཀཝཎྞནཱ
Vimuttāyatanapañcakavaṇṇanā
༣༢༢. ཝིམུཏྟིཡཱ ཝཊྚདུཀྑཏོ ཝིམུཙྩནསྶ ཨཱཡཏནཱནི ཀཱརཎཱནི ཝིམུཏྟཱཡཏནཱནཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ཝིམུཙྩནཀཱརཎཱནཱི’’ཏི། པཱལི༹ཨཏྠཾ ཛཱནནྟསྶཱཏི ‘‘ཨིདྷ སཱིལཾ ཨཱགཏཾ, ཨིདྷ སམཱདྷི, ཨིདྷ པཉྙཱ’’ཏིཨཱདིནཱ ཏཾ ཏཾ པཱལི༹ཨཏྠཾ ཡཱཐཱཝཏོ ཛཱནནྟསྶ། པཱལི༹ཾ ཛཱནནྟསྶཱཏི ཏདཏྠཛོཏནཾ པཱལི༹ཾ ཡཱཐཱཝཏོ ཨུཔདྷཱརེནྟསྶ། ཏརུཎཔཱིཏཱིཏི སཉྫཱཏམཏྟཱ མུདུཀཱ པཱིཏི ཛཱཡཏི། ཀཐཾ ཛཱཡཏི? ཡཐཱདེསིཏདྷམྨཾ ཨུཔདྷཱརེནྟསྶ ཏདནུཙྪཝིཀམེཝ ཨཏྟནོ ཀཱཡཝཙཱིམནོསམཱཙཱརཾ པརིགྒཎྷནྟསྶ སོམནསྶཔྤཏྟསྶ པམོདལཀྑཎཾ པཱམོཛྫཾ ཛཱཡཏི། ཏུཊྛཱཀཱརབྷཱུཏཱ བལཝཔཱིཏཱིཏི པུརིམུཔྤནྣཱཡ པཱིཏིཡཱ ཝསེན ལདྡྷཱསེཝནཏྟཱ ཨཏིཝིཡ ཏུཊྛཱཀཱརབྷཱུཏཱ ཀཱཡཙིཏྟདརཐཔསྶམྦྷནསམཏྠཱཡ པསྶདྡྷིཡཱ པཙྩཡོ བྷཝིཏུཾ སམཏྠཱ བལཔྤཏྟཱ པཱིཏི ཛཱཡཏི། ཡསྨཱ ནཱམཀཱཡེ པསྶདྡྷེ རཱུཔཀཱཡོཔི པསྶདྡྷོ ཨེཝ ཧོཏི, ཏསྨཱ ‘‘ནཱམཀཱཡོ པཊིཔསྶམྦྷཏི’’ ཨིཙྩེཝ ཝུཏྟཾ། སུཁཾ པཊིལབྷཏཱིཏི ཝཀྑམཱནསྶ ཙིཏྟསམཱདྷཱནསྶ པཙྩཡོ བྷཝིཏུཾ སམཏྠཾ ཙེཏསིཀཾ ནིརཱམིསཾ སུཁཾ པཊིལབྷཏི ཝིནྡཏི། ‘‘སམཱདྷིཡཏཱི’’ཏི ཨེཏྠ ན ཡོ ཀོཙི སམཱདྷི ཨདྷིཔྤེཏོ, ཨཐ ཁོ ཨནུཏྟརསམཱདྷཱིཏི དསྶེནྟོ ‘‘ཨརཧཏྟ ཕལསམཱདྷིནཱ སམཱདྷིཡཏཱི’’ཏི ཨཱཧ། ‘‘ཨཡཉྷཱི’’ཏིཨཱདི ཏསྶཱ དེསནཱཡ ཏཱདིསསྶ པུགྒལསྶ ཡཐཱཝུཏྟསམཱདྷིཔཊིལཱབྷསྶ ཀཱརཎབྷཱཝཝིབྷཱཝནཾ། ཏསྶ ཝིམུཏྟཱཡཏནབྷཱཝོ། ཨོསཀྐིཏུནྟི ནཡིཏུཾ། སམཱདྷིཡེཝ སམཱདྷིནིམིཏྟནྟི ཀམྨཊྛཱནཔཱལི༹ཨཱརུལ༹ྷོ སམཱདྷིཡེཝ པརཏོ ཨུཔྤཛྫནཀབྷཱཝནཱསམཱདྷིསྶ ཀཱརཎབྷཱཝཏོ སམཱདྷིནིམིཏྟཾ། ཏེནཱཧ ‘‘ཨཱཙརིཡསནྟིཀེ’’ཏིཨཱདི།
322. Vimuttiyā vaṭṭadukkhato vimuccanassa āyatanāni kāraṇāni vimuttāyatanānīti āha ‘‘vimuccanakāraṇānī’’ti. Pāḷiatthaṃ jānantassāti ‘‘idha sīlaṃ āgataṃ, idha samādhi, idha paññā’’tiādinā taṃ taṃ pāḷiatthaṃ yāthāvato jānantassa. Pāḷiṃ jānantassāti tadatthajotanaṃ pāḷiṃ yāthāvato upadhārentassa. Taruṇapītīti sañjātamattā mudukā pīti jāyati. Kathaṃ jāyati? Yathādesitadhammaṃ upadhārentassa tadanucchavikameva attano kāyavacīmanosamācāraṃ pariggaṇhantassa somanassappattassa pamodalakkhaṇaṃ pāmojjaṃ jāyati. Tuṭṭhākārabhūtā balavapītīti purimuppannāya pītiyā vasena laddhāsevanattā ativiya tuṭṭhākārabhūtā kāyacittadarathapassambhanasamatthāya passaddhiyā paccayo bhavituṃ samatthā balappattā pīti jāyati. Yasmā nāmakāye passaddhe rūpakāyopi passaddho eva hoti, tasmā ‘‘nāmakāyo paṭipassambhati’’ icceva vuttaṃ. Sukhaṃ paṭilabhatīti vakkhamānassa cittasamādhānassa paccayo bhavituṃ samatthaṃ cetasikaṃ nirāmisaṃ sukhaṃ paṭilabhati vindati. ‘‘Samādhiyatī’’ti ettha na yo koci samādhi adhippeto, atha kho anuttarasamādhīti dassento ‘‘arahatta phalasamādhinā samādhiyatī’’ti āha. ‘‘Ayañhī’’tiādi tassā desanāya tādisassa puggalassa yathāvuttasamādhipaṭilābhassa kāraṇabhāvavibhāvanaṃ. Tassa vimuttāyatanabhāvo. Osakkitunti nayituṃ. Samādhiyeva samādhinimittanti kammaṭṭhānapāḷiāruḷho samādhiyeva parato uppajjanakabhāvanāsamādhissa kāraṇabhāvato samādhinimittaṃ. Tenāha ‘‘ācariyasantike’’tiādi.
ཝིམུཏྟི ཝུཙྩཏི ཨརཧཏྟཾ སབྦསོ ཀིལེསེཧི པཊིཔྤསྶདྡྷིཝིམུཏྟཱིཏི ཀཏྭཱ། པརིཔཱཙེནྟཱིཏི སཱདྷེནྟི ནིཔྥཱདེནྟི། ཨནིཙྩཱནུཔསྶནཱཉཱཎེ ནིསྶཡཔཙྩཡབྷཱུཏེ ཨུཔྤནྣསཉྙཱ, ཏེན ཉཱཎེན སཧགཏཱཏི ཨཏྠོ། སེསེསུཔི ཨེསེཝ ནཡོ། ཡཾ པནེཏྠ ཝཏྟབྦཾ, ཏཾ ཝིསུདྡྷིམགྒསཾཝཎྞནཱཡཾ (ཝིསུདྡྷི॰ ཊཱི॰ ༡.༣༧, ༣༠༦) ཝུཏྟནཡེན ཝེདིཏབྦཾ།
Vimuttivuccati arahattaṃ sabbaso kilesehi paṭippassaddhivimuttīti katvā. Paripācentīti sādhenti nipphādenti. Aniccānupassanāñāṇe nissayapaccayabhūte uppannasaññā, tena ñāṇena sahagatāti attho. Sesesupi eseva nayo. Yaṃ panettha vattabbaṃ, taṃ visuddhimaggasaṃvaṇṇanāyaṃ (visuddhi. ṭī. 1.37, 306) vuttanayena veditabbaṃ.
པཉྩཀཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Pañcakavaṇṇanā niṭṭhitā.
ཚཀྐཝཎྞནཱ
Chakkavaṇṇanā
༣༢༣. ཨཏྟཱནཾ ཨདྷི ཨཛ྄ཛྷཏྟཱ, ཨདྷི-སདྡོ སམཱསཝིསཡེ ཨདྷིཀཱརཏྠཾ, པཝཏྟིཨཏྠཉྩ གཧེཏྭཱ པཝཏྟཏཱིཏི ཨཏྟཱནཾ ཨདྷིཀིཙྩ ཨུདྡིསྶ པཝཏྟཱ ཨཛ྄ཛྷཏྟཱ; ཨཛ྄ཛྷཏྟེསུ བྷཝཱནི ཨཛ྄ཛྷཏྟིཀཱནཱིཏི ནིཡཀཛ྄ཛྷཏྟེསུཔི ཨབྦྷནྟརཱནི ཙཀྑཱདཱིནི ཝུཙྩནྟི, ཏཱནི པན ཡེན ཨཛ྄ཛྷཏྟབྷཱཝེན ‘‘ཨཛ྄ཛྷཏྟིཀཱནཱི’’ཏི ཝུཙྩནྟི, ཏམཏྠཾ པཱཀཊཾ ཀཏྭཱ དསྶེནྟོ ‘‘ཨཛ྄ཛྷཏྟིཀཱནཱི’’ཏི ཨཱཧ། སདྡཏྠཏོ པན ཨཛ྄ཛྷཏྟཛ྄ཛྷཏྟཱནིཡེཝ ཨཛ྄ཛྷཏྟཛ྄ཛྷཏྟིཀཱནི ཡཐཱ ‘‘ཝེནཡིཀོ’’ཏི (མ॰ ནི॰ ༡.༢༤༦; ཨ॰ ནི॰ ༨.༡༡; པཱརཱ॰ ༨) དཊྛབྦཾ། ཏཏོ ཨཛ྄ཛྷཏྟཏོཏི ཏཏོ ཨཛ྄ཛྷཏྟཛ྄ཛྷཏྟཏོ, ཡཱནི ཨཛ྄ཛྷཏྟིཀཱནི ཝུཏྟཱནི། ཨཛ྄ཛྷཏྟིཀཱནཉྷི པཊིཡོགཱིནི བཱཧིརཱནི ཨཛ྄ཛྷཏྟདྷམྨཱནཾ ཝིཡ བཧིདྡྷཱདྷམྨཱ། ‘‘ཨཛ྄ཛྷཏྟིཀཱནཱི’’ཏི ཧི སཔརསནྟཱནིཀཱནི ཙཀྑཱདཱིནི ཝུཙྩནྟི, ཏཐཱ རཱུཔཱདཱིནི ‘‘བཱཧིརཱནཱི’’ཏི། ཨཛ྄ཛྷཏྟཱནི པན སསནྟཱནིཀཱ ཨེཝ ཙཀྑུརཱུཔཱདཡོ, ཏཏོ ཨཉྙེཝ བཧིདྡྷཱཏི། ‘‘ཝིཉྙཱཎསམཱུཧཱ’’ཏི ཨེཏྠ ཡདིཔི ཏེསཾ ཝིཉྙཱཎཱནཾ སམོདྷཱནཾ ནཏྠི བྷིནྣཀཱལིཀཏྟཱ, ཙིཏྟེན པན ཨེཀཛ྄ཛྷཾ ཨབྷིསཾཡཱུཧནཝསེན སམཱུཧཏཱ ཝུཏྟཱ ཡཐཱ ‘‘ཝེདནཱཀྑནྡྷོ’’ཏི། ཙཀྑུཔསཱདནིསྶིཏནྟི ཙཀྑུཔསཱདཾ ནིསྶཱཡ པཙྩཡཾ ལབྷིཏྭཱ ཨུཔྤནྣཾ ཀུསལཱཀུསལཝིཔཱཀཝིཉྙཱཎཾ ཙཀྑུཝིཉྙཱཎཏཱསཱམཉྙེན ཨེཀཛ྄ཛྷཾ ཀཏྭཱ ཝུཏྟཾ། ཙཀྑུསནྣིསྶིཏོ སམྥསྶོ, ན ཙཀྑུདྭཱརིཀོ། ཨིམེ དས སམྥསྶེཏི ཨིམེ པསཱདཝཏྠུཀེ དས ཝིཔཱཀསམྥསྶེ ཋཔེཏྭཱ། ཨེཏེནེཝ ནཡེནཱཏི ཨེཏེན ཕསྶེ ཝུཏྟེནེཝ ནཡེན། ཏཎྷཱཚཀྐེ ཏཎྷཾ ཨཱརབྦྷ པཝཏྟཱཔི ཏཎྷཱ དྷམྨཏཎྷཱཏི ཝེདིཏབྦཱ།
323. Attānaṃ adhi ajjhattā,adhi-saddo samāsavisaye adhikāratthaṃ, pavattiatthañca gahetvā pavattatīti attānaṃ adhikicca uddissa pavattā ajjhattā; ajjhattesu bhavāni ajjhattikānīti niyakajjhattesupi abbhantarāni cakkhādīni vuccanti, tāni pana yena ajjhattabhāvena ‘‘ajjhattikānī’’ti vuccanti, tamatthaṃ pākaṭaṃ katvā dassento ‘‘ajjhattikānī’’ti āha. Saddatthato pana ajjhattajjhattāniyeva ajjhattajjhattikāni yathā ‘‘venayiko’’ti (ma. ni. 1.246; a. ni. 8.11; pārā. 8) daṭṭhabbaṃ. Tato ajjhattatoti tato ajjhattajjhattato, yāni ajjhattikāni vuttāni. Ajjhattikānañhi paṭiyogīni bāhirāni ajjhattadhammānaṃ viya bahiddhādhammā. ‘‘Ajjhattikānī’’ti hi saparasantānikāni cakkhādīni vuccanti, tathā rūpādīni ‘‘bāhirānī’’ti. Ajjhattāni pana sasantānikā eva cakkhurūpādayo, tato aññeva bahiddhāti. ‘‘Viññāṇasamūhā’’ti ettha yadipi tesaṃ viññāṇānaṃ samodhānaṃ natthi bhinnakālikattā, cittena pana ekajjhaṃ abhisaṃyūhanavasena samūhatā vuttā yathā ‘‘vedanākkhandho’’ti. Cakkhupasādanissitanti cakkhupasādaṃ nissāya paccayaṃ labhitvā uppannaṃ kusalākusalavipākaviññāṇaṃ cakkhuviññāṇatāsāmaññena ekajjhaṃ katvā vuttaṃ. Cakkhusannissito samphasso, na cakkhudvāriko. Imedasa samphasseti ime pasādavatthuke dasa vipākasamphasse ṭhapetvā. Eteneva nayenāti etena phasse vutteneva nayena. Taṇhāchakke taṇhaṃ ārabbha pavattāpi taṇhā dhammataṇhāti veditabbā.
ཨཔྤཊིསྶཡོཏི ཨཔྤཊིསྶཝོ, ཝ-ཀཱརསྶ ཡ-ཀཱརཾ ཀཏྭཱ ནིདྡེསོ། གརུནཱ ཀིསྨིཉྩི ཝུཏྟེ གཱརཝཝསེན པཊིསྶཝནཾ པཊིསྶཝོ, པཊིསྶཝབྷཱུཏཾ, ཏཾསབྷཱགཉྩ ཡཾ ཀིཉྩི གཱརཝཾ, ནཏྠི ཨེཏསྨིཾ པཊིསྶཝོཏི ཨཔྤཊིསྶཝོ, གཱརཝརཧིཏོ། ཏེནཱཧ ‘‘ཨནཱིཙཝུཏྟཱི’’ཏི། ཡཐཱ ཙེཏིཡཾ ཨུདྡིསྶ ཀཏཾ སཏྠུ ཀཏསདིསཾ, ཨེཝཾ ཙེཏིཡསྶ པུརཏོ ཀཏཾ སཏྠུ པུརཏོ ཀཏསདིསཾ ཨེཝཱཏི ཨཱཧ ‘‘པརིནིབྦུཏེ པནཱ’’ཏིཨཱདི། སཀྐཙྩཾ ན གཙྪཏཱིཏི ཨཱདརཾ གཱརཝཾ ཨུཔྤཱདེཏྭཱ ན ཨུཔསངྐམཏི། ཡཐཱ སིཀྑཱཡ ཨེཀདེསེ ཀོཔིཏེ, ཨགཱརཝེ ཙ ཀཏེ སབྦཱ སིཀྑཱ ཀུཔྤཏི, སབྦཏྠ ཙ ཨགཱརཝཾ ཀཏཾ ནཱམ ཧོཏི སམུདཱཡཏོ སཾཝརསམཱདཱནཾ ཨཝཡཝཏོ བྷེདོཏི། ཨེཝཾ ཨེཀབྷིཀྑུསྨིཾཔི…པེ॰… ཨགཱརཝོ ཀཏོཝ ཧོཏི། ཨནཱདརིཡམཏྟེནཔི སིཀྑཱཡ ཨཔརིཔཱུརིཡེཝཱཏི ཨཱཧ ‘‘ཨཔཱུརཡམཱནོཝ སིཀྑཱཡ ཨགཱརཝོ ནཱམཱ’’ཏི། ཨཔྤམཱདལཀྑཎཾ སམྨཱཔཊིཔཏྟི། དུཝིདྷནྟི དྷམྨཱམིསཝསེན དུཝིདྷཾ།
Appaṭissayoti appaṭissavo, va-kārassa ya-kāraṃ katvā niddeso. Garunā kismiñci vutte gāravavasena paṭissavanaṃ paṭissavo, paṭissavabhūtaṃ, taṃsabhāgañca yaṃ kiñci gāravaṃ, natthi etasmiṃ paṭissavoti appaṭissavo, gāravarahito. Tenāha ‘‘anīcavuttī’’ti. Yathā cetiyaṃ uddissa kataṃ satthu katasadisaṃ, evaṃ cetiyassa purato kataṃ satthu purato katasadisaṃ evāti āha ‘‘parinibbute panā’’tiādi. Sakkaccaṃ na gacchatīti ādaraṃ gāravaṃ uppādetvā na upasaṅkamati. Yathā sikkhāya ekadese kopite, agārave ca kate sabbā sikkhā kuppati, sabbattha ca agāravaṃ kataṃ nāma hoti samudāyato saṃvarasamādānaṃ avayavato bhedoti. Evaṃ ekabhikkhusmiṃpi…pe… agāravo katova hoti. Anādariyamattenapi sikkhāya aparipūriyevāti āha ‘‘apūrayamānova sikkhāya agāravo nāmā’’ti. Appamādalakkhaṇaṃ sammāpaṭipatti. Duvidhanti dhammāmisavasena duvidhaṃ.
སོམནསྶཱུཔཝིཙཱརཱཏི སོམནསྶསཧགཏཱ ཝིཙཱརཱ ཨདྷིཔྤེཏཱ, ཨུཔསདྡོ ཙ ནིཔཱཏམཏྟནྟི ཨཱཧ ‘‘སོམནསྶསམྤཡུཏྟཱ ཝིཙཱརཱ’’ཏི། ཏཐཱ ཧིསྶ ཨབྷིདྷམྨེ (དྷ॰ ས॰ ༨) ‘‘ཙཱརོ ཝིཙཱརོ…པེ॰… ཨུཔཝིཙཱརོ’’ཏི ནིདྡེསོ པཝཏྟོ། སོམནསྶཀཱརཎབྷཱུཏནྟི སབྷཱཝཏོ, སངྐཔྤཏོཔི སོམནསྶསྶ ཨུཔྤཏྟིཡཱ པཙྩཡབྷཱུཏཾ། ཀཱམཾ པརིཏྟབྷཱུམཀཱ ཝིཏཀྐཝིཙཱརཱ ཨཉྙམཉྙམཝིཡོགིནོ , ཀིརིཡཱབྷེདཏོ པན པཋམཱབྷིནིཔཱཏཏཱཡ ཝིཏཀྐསྶ བྱཱཔཱརོ སཱཏིསཡོ། ཏཏོ པརཾ ཝིཙཱརསྶཱཏི ཏཾ སནྡྷཱཡ ‘‘ཝིཏཀྐེཏྭཱ’’ཏི པུབྦཀཱལཀིརིཡཱཝསེན ཝཏྭཱ ‘‘ཝིཙཱརེན པརིཙྪིནྡཏཱི’’ཏི ཝུཏྟཾ། ལདྡྷཔུབྦཱསེཝནསྶ ཝིཙཱརསྶ བྱཱཔཱརོ པཉྙཱ ཝིཡ ཧོཏི། ཏཐཱ ཧི ‘‘ཝིཙཱརོ ཝིཙིཀིཙྪཱཡ པཊིཔཀྑོ’’ཏི པེཊཀེ ཝུཏྟཾ། ‘‘དིཊྛིསཱམཉྙགཏོ’’ཏི ཨེཏྠ ཡཱཡ དིཊྛིཡཱ པུགྒལོ དིཊྛིསཱམཉྙཾ གཏོ ཝུཏྟོ, སཱ པཋམམགྒསམྨཱདིཊྛི ཀོསམྦཀསུཏྟེ ཨདྷིཔྤེཏོཏི ཨཱཧ ‘‘ཀོསམྦཀསུཏྟེ པཋམམགྒོ ཀཐིཏོ’’ཏི། ཨིདྷཱཏི ཨིམསྨིཾ སུཏྟེ། ཙཏཱུསུཔི མགྒེསུ སམྨཱདིཊྛི དིཊྛིགྒཧཎེན གཧིཏཱཏི ཨཱཧ ‘‘ཙཏྟཱརོཔི མགྒཱ ཀཐིཏཱ’’ཏི།
Somanassūpavicārāti somanassasahagatā vicārā adhippetā, upasaddo ca nipātamattanti āha ‘‘somanassasampayuttā vicārā’’ti. Tathā hissa abhidhamme (dha. sa. 8) ‘‘cāro vicāro…pe… upavicāro’’ti niddeso pavatto. Somanassakāraṇabhūtanti sabhāvato, saṅkappatopi somanassassa uppattiyā paccayabhūtaṃ. Kāmaṃ parittabhūmakā vitakkavicārā aññamaññamaviyogino , kiriyābhedato pana paṭhamābhinipātatāya vitakkassa byāpāro sātisayo. Tato paraṃ vicārassāti taṃ sandhāya ‘‘vitakketvā’’ti pubbakālakiriyāvasena vatvā ‘‘vicārena paricchindatī’’ti vuttaṃ. Laddhapubbāsevanassa vicārassa byāpāro paññā viya hoti. Tathā hi ‘‘vicāro vicikicchāya paṭipakkho’’ti peṭake vuttaṃ. ‘‘Diṭṭhisāmaññagato’’ti ettha yāya diṭṭhiyā puggalo diṭṭhisāmaññaṃ gato vutto, sā paṭhamamaggasammādiṭṭhi kosambakasutte adhippetoti āha ‘‘kosambakasutte paṭhamamaggo kathito’’ti. Idhāti imasmiṃ sutte. Catūsupi maggesu sammādiṭṭhi diṭṭhiggahaṇena gahitāti āha ‘‘cattāropi maggā kathitā’’ti.
ཝིཝཱདམཱུལཚཀྐཝཎྞནཱ
Vivādamūlachakkavaṇṇanā
༣༢༥. ཀོདྷནོཏི ཀུཛ྄ཛྷནསཱིལོ། ཡསྨཱ སོ ཨཔྤཧཱིནཀོདྷཏཱཡ ཝིགཏཀོདྷནོ ནཱམ ན ཧོཏི, ཏསྨཱ ‘‘ཀོདྷེན སམནྣཱགཏོ’’ཏི ཨཱཧ། ཨུཔནཱཧོ ཨེཏསྶ ཨཏྠི, ཨུཔནཡ྄ཧནསཱིལོཏི ཝཱ ཨུཔནཱཧཱི། ཝིཝཱདོ ནཱམ ཨུཔྤཛྫམཱནོ ཡེབྷུཡྻེན པཋམཾ དྭིནྣཾ ཝསེན ཨུཔྤཛྫཏཱིཏི ཝུཏྟཾ ‘‘དྭིནྣཾ བྷིཀྑཱུནཾ ཝིཝཱདོ’’ཏི། སོ པན ཡཐཱ བཧཱུནཾ ཨནཏྠཱཝཧོ ཧོཏི, ཏཾ ནིདསྶནམུཁེན དསྶེནྟོ ‘‘ཀཐ’’ནྟིཨཱདིམཱཧ། ཨབྦྷནྟརཔརིསཱཡཱཏི པརིསབྦྷནྟརེ།
325.Kodhanoti kujjhanasīlo. Yasmā so appahīnakodhatāya vigatakodhano nāma na hoti, tasmā ‘‘kodhena samannāgato’’ti āha. Upanāho etassa atthi, upanayhanasīloti vā upanāhī. Vivādo nāma uppajjamāno yebhuyyena paṭhamaṃ dvinnaṃ vasena uppajjatīti vuttaṃ ‘‘dvinnaṃ bhikkhūnaṃ vivādo’’ti. So pana yathā bahūnaṃ anatthāvaho hoti, taṃ nidassanamukhena dassento ‘‘katha’’ntiādimāha. Abbhantaraparisāyāti parisabbhantare.
པརགུཎམཀྑནཱཡ པཝཏྟོཔི ཨཏྟནོ ཀཱརཀཾ གཱུཐེན པཧརནྟཾ གཱུཐོ ཝིཡ པཋམཏརཾ མཀྑེཏཱིཏི མཀྑོ, སོ ཨེཏསྶ ཨཏྠཱིཏི མཀྑཱི། པལཱསཏཱིཏི པལཱསོ, པརསྶ གུཎེ ཌཾསིཏྭཱ ཝིཡ ཨཔནེཏཱིཏི ཨཏྠོ, སོ ཨེཏསྶ ཨཏྠཱིཏི པལཱསཱི། པལཱསཱི པུགྒལོ ཧི དུཏིཡསྶ དྷུརཾ ན དེཏི, སམཾ པསཱརེཏྭཱ ཏིཊྛཏི། ཏེནཱཧ ‘‘ཡུགགྒཱཧལཀྑཎེན པལཱསེན སམནྣཱགཏོ’’ཏི། ‘‘ཨིསྶུཀཱི’’ཏིཨཱདཱིནཾ པདཱནམཏྠོ ཧེཊྛཱ ཝུཏྟནཡཏྟཱ སུཝིཉྙེཡྻོཝ། ཀམྨཔཐཔྤཏྟཱཡ མིཙྪཱདིཊྛིཡཱ ཝསེནེཏྠ མིཙྪཱདིཊྛི ཝེདིཏབྦཱཏི ཨཱཧ ‘‘ནཏྠིཀཝཱདཱི ཨཧེཏུཀཝཱདཱི ཨཀིརིཡཝཱདཱི’’ཏི།
Paraguṇamakkhanāya pavattopi attano kārakaṃ gūthena paharantaṃ gūtho viya paṭhamataraṃ makkhetīti makkho, so etassa atthīti makkhī. Palāsatīti palāso, parassa guṇe ḍaṃsitvā viya apanetīti attho, so etassa atthīti palāsī. Palāsī puggalo hi dutiyassa dhuraṃ na deti, samaṃ pasāretvā tiṭṭhati. Tenāha ‘‘yugaggāhalakkhaṇena palāsena samannāgato’’ti. ‘‘Issukī’’tiādīnaṃ padānamattho heṭṭhā vuttanayattā suviññeyyova. Kammapathappattāya micchādiṭṭhiyā vasenettha micchādiṭṭhi veditabbāti āha ‘‘natthikavādī ahetukavādī akiriyavādī’’ti.
ནིསྶརཎིཡཚཀྐཝཎྞནཱ
Nissaraṇiyachakkavaṇṇanā
༣༢༦. ཧཱཔེཏྭཱཏི ཀུསལཙིཏྟཾ པརིཧཱཔེཏྭཱ པཝཏྟིཏུམེཝ ཨཔྤདཱནཝསེན། ཨབྷཱུཏཾ བྱཱཀརཎཾ བྱཱཀརོཏི ‘‘མེཏྟཱ ཧི ཁོ མེ ཙེཏོཝིམུཏྟི བྷཱཝིཏཱ’’ཏིཨཱདིནཱ (ཨ॰ ནི॰ ༦.༡༣) ཨཏྟནི ཨཝིཛྫམཱནཾ གུཎབྱཱཧཱརཾ བྱཱཧརཏི། ཙེཏོཝིམུཏྟི-སདྡཾ ཨཔེཀྑིཏྭཱ ‘‘ནིསྶཊཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ། པུན བྱཱཔཱདོ ནཏྠཱིཏི ཨིདཱནི མམ བྱཱཔཱདོ ནཱམ ནཏྠི སབྦསོ ནཏྠཱིཏི ཉཏྭཱ།
326.Hāpetvāti kusalacittaṃ parihāpetvā pavattitumeva appadānavasena. Abhūtaṃ byākaraṇaṃ byākaroti ‘‘mettā hi kho me cetovimutti bhāvitā’’tiādinā (a. ni. 6.13) attani avijjamānaṃ guṇabyāhāraṃ byāharati. Cetovimutti-saddaṃ apekkhitvā ‘‘nissaṭā’’ti vuttaṃ. Puna byāpādo natthīti idāni mama byāpādo nāma natthi sabbaso natthīti ñatvā.
‘‘ཨནིམིཏྟཱ’’ཏི ཝཏྭཱ ཡེསཾ ནིམིཏྟཱནཾ ཨབྷཱཝེན ཨརཧཏྟཕལསམཱཔཏྟིཡཱ ཨནིམིཏྟཏཱ, ཏཾ དསྶེཏུཾ ‘‘སཱ ཧཱི’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཏཏྠ རཱགསྶ ནིམིཏྟཾ, རཱགོ ཨེཝ ཝཱ ནིམིཏྟནྟི རཱགནིམིཏྟཾ། ཨཱདི-སདྡེན དོསནིམིཏྟཱདཱིནཾ སངྒཧོ དཊྛབྦོ། རཱུཔཝེདནཱདིསངྑཱརནིམིཏྟཾ རཱུཔནིམིཏྟཱདི། ཏེསཉྙེཝ ནིཙྩཱདིཝསེན ཨུཔཊྛཱནཾ ནིཙྩནིམིཏྟཱདི། ཏཡིདཾ ནིམིཏྟཾ ཡསྨཱ སབྦེན སབྦཾ ཨརཧཏྟཕལེ ནཏྠི, ཏསྨཱ ཝུཏྟཾ ‘‘སཱ ཧི…པེ॰… ཨནིམིཏྟཱཏི ཝུཏྟཱ’’ཏི། ནིམིཏྟཾ ཨནུསརཏཱིཏི ཏཾ ནིམིཏྟཾ ཨནུགཙྪཏི ཨཱརབྦྷ པཝཏྟཏི།
‘‘Animittā’’ti vatvā yesaṃ nimittānaṃ abhāvena arahattaphalasamāpattiyā animittatā, taṃ dassetuṃ ‘‘sā hī’’tiādi vuttaṃ. Tattha rāgassa nimittaṃ, rāgo eva vā nimittanti rāganimittaṃ. Ādi-saddena dosanimittādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Rūpavedanādisaṅkhāranimittaṃ rūpanimittādi. Tesaññeva niccādivasena upaṭṭhānaṃ niccanimittādi. Tayidaṃ nimittaṃ yasmā sabbena sabbaṃ arahattaphale natthi, tasmā vuttaṃ ‘‘sā hi…pe… animittāti vuttā’’ti. Nimittaṃ anusaratīti taṃ nimittaṃ anugacchati ārabbha pavattati.
ཨསྨིམཱནོཏི ‘‘ཨསྨཱི’’ཏི པཝཏྟོ ཨཏྟཝིསཡོ མཱནོ། ཨཡཾ ནཱམ ཨཧཾ ཨསྨཱིཏི རཱུཔལཀྑཎོ, ཝེདནཱདཱིསུ ཝཱ ཨཉྙཏརལཀྑཎོ ཨཡཾ ནཱམ ཨཏྟཱ ཨཧཾ ཨསྨི། ‘‘ཨསྨཱི’’ཏི མཱནོ སམུགྒྷཱཊཱིཡཏི ཨེཏེནཱཏི ཨསྨིམཱནསམུགྒྷཱཏོ, ཨརཧཏྟམགྒོ། པུན ཨསྨིམཱནོ ནཏྠཱིཏི ཏསྶ ཨནུཔྤཏྟིདྷམྨཏཱཔཱདནཾ ཀིཏྟེནྟོ སམུགྒྷཱཏཏྟམེཝ ཝིབྷཱཝེཏི།
Asmimānoti ‘‘asmī’’ti pavatto attavisayo māno. Ayaṃ nāma ahaṃ asmīti rūpalakkhaṇo, vedanādīsu vā aññataralakkhaṇo ayaṃ nāma attā ahaṃ asmi. ‘‘Asmī’’ti māno samugghāṭīyati etenāti asmimānasamugghāto, arahattamaggo. Puna asmimāno natthīti tassa anuppattidhammatāpādanaṃ kittento samugghātattameva vibhāveti.
ཨནུཏྟརིཡཱདིཚཀྐཝཎྞནཱ
Anuttariyādichakkavaṇṇanā
༣༢༧. ནཏྠི ཨེཏེསཾ ཨུཏྟརཱནི ཝིསིཊྛཱནཱིཏི ཨནུཏྟརཱནི, ཨནུཏྟརཱནི ཨེཝ ཨནུཏྟརིཡཱནི ཡཐཱ ཨནནྟམེཝ ཨཱནནྟརིཡནྟི ཨཱཧ ‘‘ཨནུཏྟརིཡཱནཱིཏི ཨནུཏྟརཱནཱི’’ཏི། དསྶནཱནུཏྟརིཡཾ ནཱམ ཨནུཏྟརཕལཝིསེསཱཝཧཏྟཱ། ཨེས ནཡོ སེསེསུཔི། སཏྟཝིདྷཨརིཡདྷནལཱབྷོཏི སཏྟཝིདྷསདྡྷཱདིལོཀུཏྟརདྷནལཱབྷོ། སིཀྑཏྟཡཔཱུརཎནྟི ཨདྷིསཱིལསིཀྑཱདཱིནཾ ཏིསྶནྣཾ སིཀྑཱནཾ པརིཔཱུརཎཾ། ཏཏྠ པརིཔཱུརཎཾ ནིཔྤརིཡཱཡཏོ ཨསེཀྑཱནཾ ཝསེན ཝེདིཏབྦཾ། ཀལྱཱཎཔུཐུཛྫནཏོ པཊྛཱཡ ཧི སཏྟ སེཀྑཱ ཏིསྶོ སིཀྑཱ པཱུརེནྟི ནཱམ, ཨརཧཱ པན པརིཔུཎྞསིཀྑོཏི། ཨིཏི ཨིམཱནི ཨནུཏྟརིཡཱནི ལོཀིཡལོཀུཏྟརཱནི ཀཐིཏཱནི།
327. Natthi etesaṃ uttarāni visiṭṭhānīti anuttarāni, anuttarāni eva anuttariyāni yathā anantameva ānantariyanti āha ‘‘anuttariyānīti anuttarānī’’ti. Dassanānuttariyaṃ nāma anuttaraphalavisesāvahattā. Esa nayo sesesupi. Sattavidhaariyadhanalābhoti sattavidhasaddhādilokuttaradhanalābho. Sikkhattayapūraṇanti adhisīlasikkhādīnaṃ tissannaṃ sikkhānaṃ paripūraṇaṃ. Tattha paripūraṇaṃ nippariyāyato asekkhānaṃ vasena veditabbaṃ. Kalyāṇaputhujjanato paṭṭhāya hi satta sekkhā tisso sikkhā pūrenti nāma, arahā pana paripuṇṇasikkhoti. Iti imāni anuttariyāni lokiyalokuttarāni kathitāni.
ཨནུསྶཏིཡོ ཨེཝ དིཊྛདྷམྨིཀསམྤརཱཡིཀཱདིཧིཏསུཁཱནཾ ཀཱརཎབྷཱཝཏོ ཋཱནཱནཱིཏི ཨནུསྶཏིཊྛཱནཱནི། ཨེཝཾ ཨནུསྶརཏོཏི ཡཐཱ བུདྡྷཱནུསྶཏི ཝིསེསཱདྷིགམསྶ ཋཱནཾ ཧོཏི, ཨེཝཾ ‘‘ཨིཏིཔི སོ བྷགཝཱ’’ཏིཨཱདིནཱ (དཱི॰ ནི॰ ༡.༡༥༧, ༢༥༥) བུདྡྷགུཎེ ཨནུསྶརནྟསྶ། ཨུཔཙཱརཀམྨཊྛཱནནྟི པཙྩཀྑཏོ ཨུཔཙཱརཛ྄ཛྷཱནཱཝཧཾ ཀམྨཊྛཱནཾ, པརམྤརཱཡ པན ཡཱཝ ཨརཧཏྟཱ ལོཀིཡལོཀུཏྟརཝིསེསཱཝཧཾ།
Anussatiyoeva diṭṭhadhammikasamparāyikādihitasukhānaṃ kāraṇabhāvato ṭhānānīti anussatiṭṭhānāni. Evaṃ anussaratoti yathā buddhānussati visesādhigamassa ṭhānaṃ hoti, evaṃ ‘‘itipi so bhagavā’’tiādinā (dī. ni. 1.157, 255) buddhaguṇe anussarantassa. Upacārakammaṭṭhānanti paccakkhato upacārajjhānāvahaṃ kammaṭṭhānaṃ, paramparāya pana yāva arahattā lokiyalokuttaravisesāvahaṃ.
སཏཏཝིཧཱརཚཀྐཝཎྞནཱ
Satatavihārachakkavaṇṇanā
༣༢༨. ནིཙྩཝིཧཱརཱཏི སབྦདཱ པཝཏྟནཀཝིཧཱརཱ། ཋཔེཏྭཱ ཧི སམཱཔཏྟིཝེལཾ, བྷཝངྒཝེལཉྩ ཁཱིཎཱསཝཱ ཨིམིནཱཝ ཚལ༹ངྒུཔེཀྑཱཝིཧཱརེན སབྦཀཱལཾ ཝིཧརནྟི། ཙཀྑུནཱ རཱུཔཾ དིསྭཱཏི ནིསྶཡཝོཧཱརེན ཝུཏྟཾ། སསམྦྷཱརཀཐཱ ཧེསཱ ཡཐཱ ‘‘དྷནུནཱ ཝིཛ྄ཛྷཏཱི’’ཏི། ཏསྨཱ ནིསྶཡསཱིསེན ནིསྶིཏསྶ གཧཎཾ དཊྛབྦནྟི ཨཱཧ ‘‘ཙཀྑུཝིཉྙཱཎེན དིསྭཱ’’ཏི། ཨིཊྛེ ཨརཛྫནྟོཏི ཨིཊྛེ ཨཱརམྨཎེ རཱགཾ ཨནུཔྤཱདེནྟོ མགྒེན སམུཙྪིནྣཏྟཱ། ནེཝ སུམནོ ཧོཏི གེཧསིཏཔེམཝསེནཔི། ན དུམྨནོ པསཱདཉྙཐཏྟཝསེནཔི། ཨསམཔེཀྑནེཏི ཨིཊྛེཔི ཨནིཊྛེཔི མཛ྄ཛྷཏྟེཔི ཨཱརམྨཎེ ན སམཾ ན སམྨཱ ཨཡོནིསོ གཧཎེ། ཡོ ཨཁཱིཎཱསཝཱནཾ མོཧོ ཨུཔྤཛྫཏི, ཏཾ ཨནུཔྤཱདེནྟོ མགྒེནེཝ ཏསྶ སམུགྒྷཱཊིཏཏྟཱ། ཉཱཎུཔེཀྑཱཝསེནེཝ ཨུཔེཀྑཀོ ཝིཧརཏི མཛ྄ཛྷཏྟོ། ཨཡཉྩསྶ པཊིཔཏྟིཝེཔུལླཔྤཏྟིཡཱ , པཉྙཱཝེཔུལླཔྤཏྟིཡཱ ཝཱཏི ཨཱཧ ‘‘སཏིཡཱ’’ཏིཨཱདི། ཚལ༹ངྒུཔེཀྑཱཏི ཚསུ དྭཱརེསུ པཝཏྟཱ སཏིསམྤཛཉྙསྶ ཝསེན ཚཱཝཡཝཱ ཨུཔེཀྑཱ། ཉཱཎསམྤཡུཏྟཙིཏྟཱནི ལབྦྷནྟི ཏེཧི ཝིནཱ སམྤཛཱནཏཱཡ ཨསམྦྷཝཏོ། མཧཱཙིཏྟཱནཱིཏི ཨཊྛཔི མཧཱཀིརིཡཙིཏྟཱནི ལབྦྷནྟི། སཏཏཝིཧཱརཱཏི ཉཱཎུཔྤཏྟིཔཙྩཡརཧིཏཀཱལེཔི པཝཏྟིབྷེདནཏོ། དས ཙིཏྟཱནཱིཏི ཨཊྛ མཧཱཀིརིཡཙིཏྟཱནི ཧསིཏུཔྤཱདཝོཊྛབྦནཙིཏྟེཧི སདྡྷིཾ དས ཙིཏྟཱནི ལབྦྷནྟི། ཨརཛྫནཱདུསྶནཝསེན པཝཏྟི ཏེསམྤི སཱདྷཱརཎཱཏི།‘‘ཨུཔེཀྑཀོ ཝིཧརཏཱི’’ཏི ཝཙནཏོ ཚལ༹ངྒུཔེཀྑཱཝསེན ཨཱགཏཱནཾ ཨིམེསཾ སཏཏཝིཧཱརཱནཾ ‘‘སོམནསྶཾ ཀཐཾ ལབྦྷཏཱི’’ཏི ཙོདེཏྭཱ ‘‘ཨཱསེཝནཏོ ལབྦྷཏཱི’’ཏི སཡམེཝ པརིཧརཏཱིཏི། ཀིཉྩཱཔི ཁཱིཎཱསཝོ ཨིཊྛཱནིཊྛེཔི ཨཱརམྨཎེ མཛ྄ཛྷཏྟེ ཝིཡ བཧུལཾ ཨུཔེཀྑཀོ ཝིཧརཏི ཨཏྟནོ པརིསུདྡྷཔཀཏིབྷཱཝཱཝིཛཧནཏོ, ཀདཱཙི པན ཏཐཱ ཙེཏོབྷིསངྑཱརཱབྷཱཝེ ཡཾ ཏཾ སབྷཱཝཏོ ཨིཊྛཾ ཨཱརམྨཎཾ, ཏཏྠ ཡཱཐཱཝསབྷཱཝགྒཧཎཝསེནཔི ཨརཧཏོ ཙིཏྟཾ སོམནསྶསཧགཏཾ ཧུཏྭཱ པཝཏྟཏེཝ, ཏཉྩ ཁོ པུབྦཱསེཝནཝསེན། ཏེནཱཧ ‘‘ཨཱསེཝནཏོ ལབྦྷཏཱི’’ཏི།
328.Niccavihārāti sabbadā pavattanakavihārā. Ṭhapetvā hi samāpattivelaṃ, bhavaṅgavelañca khīṇāsavā imināva chaḷaṅgupekkhāvihārena sabbakālaṃ viharanti. Cakkhunā rūpaṃ disvāti nissayavohārena vuttaṃ. Sasambhārakathā hesā yathā ‘‘dhanunā vijjhatī’’ti. Tasmā nissayasīsena nissitassa gahaṇaṃ daṭṭhabbanti āha ‘‘cakkhuviññāṇena disvā’’ti. Iṭṭhe arajjantoti iṭṭhe ārammaṇe rāgaṃ anuppādento maggena samucchinnattā. Neva sumano hoti gehasitapemavasenapi. Na dummano pasādaññathattavasenapi. Asamapekkhaneti iṭṭhepi aniṭṭhepi majjhattepi ārammaṇe na samaṃ na sammā ayoniso gahaṇe. Yo akhīṇāsavānaṃ moho uppajjati, taṃ anuppādento maggeneva tassa samugghāṭitattā. Ñāṇupekkhāvaseneva upekkhako viharati majjhatto. Ayañcassa paṭipattivepullappattiyā , paññāvepullappattiyā vāti āha ‘‘satiyā’’tiādi. Chaḷaṅgupekkhāti chasu dvāresu pavattā satisampajaññassa vasena chāvayavā upekkhā. Ñāṇasampayuttacittāni labbhanti tehi vinā sampajānatāya asambhavato. Mahācittānīti aṭṭhapi mahākiriyacittāni labbhanti. Satatavihārāti ñāṇuppattipaccayarahitakālepi pavattibhedanato. Dasa cittānīti aṭṭha mahākiriyacittāni hasituppādavoṭṭhabbanacittehi saddhiṃ dasa cittāni labbhanti. Arajjanādussanavasena pavatti tesampi sādhāraṇāti.‘‘Upekkhako viharatī’’ti vacanato chaḷaṅgupekkhāvasena āgatānaṃ imesaṃ satatavihārānaṃ ‘‘somanassaṃ kathaṃ labbhatī’’ti codetvā ‘‘āsevanato labbhatī’’ti sayameva pariharatīti. Kiñcāpi khīṇāsavo iṭṭhāniṭṭhepi ārammaṇe majjhatte viya bahulaṃ upekkhako viharati attano parisuddhapakatibhāvāvijahanato, kadāci pana tathā cetobhisaṅkhārābhāve yaṃ taṃ sabhāvato iṭṭhaṃ ārammaṇaṃ, tattha yāthāvasabhāvaggahaṇavasenapi arahato cittaṃ somanassasahagataṃ hutvā pavattateva, tañca kho pubbāsevanavasena. Tenāha ‘‘āsevanato labbhatī’’ti.
ཨབྷིཛཱཏིཚཀྐཝཎྞནཱ
Abhijātichakkavaṇṇanā
༣༢༩. ‘‘ཨབྷིཛཱཏིཡོ’’ཏི ཨེཏྠ ཨབྷི-སདྡོ ཨུཔསགྒམཏྟཾ, ན ཨཏྠཝིསེསཛོཏཀོཏི ཨཱཧ ‘‘ཛཱཏིཡོ’’ཏི། ཨབྷིཛཱཡཏཱིཏི ཨེཏྠཱཔི ཨེསེཝ ནཡོ། ཛཱཡཏཱིཏི ཙ ཨནྟོགདྷཧེཏུཨཏྠཔདཾ, ཨུཔྤཱདེཏཱིཏི ཨཏྠོ། ཛཱཏིཡཱ, ཏཾནིབྦཏྟཀཀམྨཱནཉྩ ཀཎྷསུཀྐཔརིཡཱཡཏཱཡ ཡཾ ཝཏྟབྦཾ, ཏཾ ཧེཊྛཱ ཝུཏྟམེཝ། པཊིཔྤསྶམྦྷནཝསེན ཀིལེསཱནཾ ནིབྦཱཔནཏོ ནིབྦཱནཾ སཙེ ཀཎྷཾ བྷཝེཡྻ ཡཐཱ ཏཾ དསཝིདྷཾ དུསྶཱིལྱཀམྨཾ། སཙེ སུཀྐཾ བྷཝེཡྻ ཡཐཱ ཏཾ དཱནསཱིལཱདིཀུསལཀམྨཾ། དྭིནྣམྤི ཀཎྷསུཀྐཝིཔཱཀཱནཾ། ཨརཧཏྟཾ ཨདྷིཔྤེཏཾ ‘‘ཨབྷིཛཱཡཏཱི’’ཏི ཝཙནཏོ། ཏཾ ཀིལེསནིབྦཱནནྟེ ཛཱཏཏྟཱ ནིབྦཱནཾ ཡཐཱ རཱགཱདཱིནཾ ཁཡནྟེ ཛཱཏཏྟཱ རཱགཀྑཡོ དོསཀྑཡོ མོཧཀྑཡོཏི།
329. ‘‘Abhijātiyo’’ti ettha abhi-saddo upasaggamattaṃ, na atthavisesajotakoti āha ‘‘jātiyo’’ti. Abhijāyatīti etthāpi eseva nayo. Jāyatīti ca antogadhahetuatthapadaṃ, uppādetīti attho. Jātiyā, taṃnibbattakakammānañca kaṇhasukkapariyāyatāya yaṃ vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā vuttameva. Paṭippassambhanavasena kilesānaṃ nibbāpanato nibbānaṃ sace kaṇhaṃ bhaveyya yathā taṃ dasavidhaṃ dussīlyakammaṃ. Sace sukkaṃ bhaveyya yathā taṃ dānasīlādikusalakammaṃ. Dvinnampi kaṇhasukkavipākānaṃ. Arahattaṃ adhippetaṃ ‘‘abhijāyatī’’ti vacanato. Taṃ kilesanibbānante jātattā nibbānaṃ yathā rāgādīnaṃ khayante jātattā rāgakkhayo dosakkhayo mohakkhayoti.
ནིབྦེདྷབྷཱགིཡཚཀྐཝཎྞནཱ
Nibbedhabhāgiyachakkavaṇṇanā
ནིབྦེདྷོ ཝུཙྩཏི ནིབྦཱནཾ མགྒཉཱཎེན ནིབྦིཛ྄ཛྷིཏབྦཊྛེན, པཊིཝིཛ྄ཛྷིཏབྦཊྛེནཱཏི ཨཏྠོ། ནིརོདྷཱནུཔསྶནཱཉཱཎེཏི ནིརོདྷཱནུཔསྶནཱཉཱཎེ ནིསྶཡཔཙྩཡབྷཱུཏེ ཨུཔྤནྣཱ སཉྙཱ, ཏེན སཧགཏཱཏི ཨཏྠོ།
Nibbedhovuccati nibbānaṃ maggañāṇena nibbijjhitabbaṭṭhena, paṭivijjhitabbaṭṭhenāti attho. Nirodhānupassanāñāṇeti nirodhānupassanāñāṇe nissayapaccayabhūte uppannā saññā, tena sahagatāti attho.
ཚཀྐཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Chakkavaṇṇanā niṭṭhitā.
སཏྟཀཝཎྞནཱ
Sattakavaṇṇanā
༣༣༠. སམྤཏྟིཔཊིལཱབྷཊྛེནཱཏི སཱིལསམྤཏྟིཨཱདཱིནཾ སམྨཱསམྦོདྷིཔརིཡོསཱནཱནཾ སམྤཏྟཱིནཾ པཊིལཱབྷཱཔནཊྛེན, སམྤཏྟཱིནཾ ཝཱ པཊིལཱབྷོ སམྤཏྟིཔཊིལཱབྷོ, ཏསྶ ཀཱརཎཾ སམྤཏྟིཔཊིལཱབྷཊྛོ, ཏེན སམྤཏྟིཔཊིལཱབྷཊྛེན། ཏེནེཝཱཧ ‘‘སམྤཏྟཱིནཾ པཊིལཱབྷཀཱརཎཏོ’’ཏི། སདྡྷཱཝ ཨུབྷཡཧིཏཏྠིཀེཧི དྷནཱཡིཏབྦཊྛེན དྷནཾ སདྡྷཱདྷནཾ། ཨེཏྠཱཏི ཨེཏེསུ དྷནེསུ། སབྦསེཊྛཾ སབྦེསཾ པཊིལཱབྷཀཱརཎབྷཱཝཏོ, ཏེསཉྩ སཾཀིལེསཝིསོདྷནེན མཧཱཛུཏིཀམཧཱཝིཔྥཱརབྷཱཝཱཔཱདནཏོ། ཏེནཱཧ ‘‘པཉྙཱཡ ཧཱི’’ཏིཨཱདི། ཏཏྠ པཉྙཱཡ ཋཏྭཱཏི ཀམྨསྶཀཏཱཔཉྙཱཡ པཏིཊྛཱཡ སུཙརིཏཱདཱིནི པཱུརེཏྭཱ སགྒཱུཔགཱ ཧོནྟི། ཏཏྠ ཙེཝ པཱརམིཏཱ པཉྙཱཡ ཙ ཋཏྭཱ སཱཝཀཔཱརམིཉཱཎཱདཱིནི པཊིཝིཛ྄ཛྷནྟི།
330.Sampattipaṭilābhaṭṭhenāti sīlasampattiādīnaṃ sammāsambodhipariyosānānaṃ sampattīnaṃ paṭilābhāpanaṭṭhena, sampattīnaṃ vā paṭilābho sampattipaṭilābho, tassa kāraṇaṃ sampattipaṭilābhaṭṭho, tena sampattipaṭilābhaṭṭhena. Tenevāha ‘‘sampattīnaṃ paṭilābhakāraṇato’’ti. Saddhāva ubhayahitatthikehi dhanāyitabbaṭṭhena dhanaṃ saddhādhanaṃ. Etthāti etesu dhanesu. Sabbaseṭṭhaṃ sabbesaṃ paṭilābhakāraṇabhāvato, tesañca saṃkilesavisodhanena mahājutikamahāvipphārabhāvāpādanato. Tenāha ‘‘paññāya hī’’tiādi. Tattha paññāya ṭhatvāti kammassakatāpaññāya patiṭṭhāya sucaritādīnipūretvā saggūpagā honti. Tattha ceva pāramitā paññāya ca ṭhatvā sāvakapāramiñāṇādīni paṭivijjhanti.
སམཱདྷིཾ པརིཀྑརོནྟི ཨབྷིསངྑརོནྟཱིཏི སམཱདྷིཔརིཀྑཱརཱ, སམཱདྷིསྶ སམྦྷཱརབྷཱུཏཱ སམྨཱདིཊྛིཨཱདཡོ། ཨིདྷ པན སཧཀཱརཱིཀཱརཎབྷཱུཏཱ ཨདྷིཔྤེཏཱཏི ཨཱཧ ‘‘སམཱདྷིཔརིཝཱརཱ’’ཏི།
Samādhiṃ parikkharonti abhisaṅkharontīti samādhiparikkhārā, samādhissa sambhārabhūtā sammādiṭṭhiādayo. Idha pana sahakārīkāraṇabhūtā adhippetāti āha ‘‘samādhiparivārā’’ti.
ཨསཏཾ ཨསཱདྷཱུནཾ དྷམྨཱ ཏེསཾ ཨསཱདྷུབྷཱཝསཱདྷནཏོ། ཨསནྟཱཏི ཨསུནྡརཱ གཱརཡ྄ཧཱ། ཏེནཱཧ ‘‘ལཱམཀཱ’’ཏི། ‘‘ཝིཔསྶཀསྶེཝ ཀཐིཏཱ’’ཏི ཝཏྭཱ ཏསྶ ཝིཔསྶནཱནིབྦཏྟིཾ དསྶེཏུཾ ‘‘ཏེསུཔཱི’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཙཏུནྣམྤི ཧི སཙྩཱནཾ ཝིསེསེན དསྶནཏོ མགྒཔཉྙཱ སཱཏིསཡཾ ‘‘ཝིཔསྶནཱ’’ཏི ཝཏྟབྦཱ, ཏཾསམངྒཱི ཙ ཨརིཡོ ཝིཔསྶནཀོཏི།
Asataṃ asādhūnaṃ dhammā tesaṃ asādhubhāvasādhanato. Asantāti asundarā gārayhā. Tenāha ‘‘lāmakā’’ti. ‘‘Vipassakasseva kathitā’’ti vatvā tassa vipassanānibbattiṃ dassetuṃ ‘‘tesupī’’tiādi vuttaṃ. Catunnampi hi saccānaṃ visesena dassanato maggapaññā sātisayaṃ ‘‘vipassanā’’ti vattabbā, taṃsamaṅgī ca ariyo vipassanakoti.
སཔྤུརིསཱནཾ དྷམྨཱཏི སཔྤུརིསཱནཾཡེཝ དྷམྨཱ, ན ཨསཔྤུརིསཱནཾ། དྷམྨཱནུདྷམྨཔཊིཔཏྟིཡཱ ཨེཝ ཧི དྷམྨཉྙུཨཱདིབྷཱཝོ , ན པཱལི༹དྷམྨཔཋནཱདིམཏྟེན། བྷཱསིཏསྶཱཏི སུཏྟགེཡྻཱདིབྷཱསིཏསྶ ཙེཝ ཏདཉྙསྶ ཙ ཨཏྟཏྠཔརཏྠབོདྷཀསྶ པདསྶ། ཨཏྠཀུསལཏཱཝསེན ཨཏྠཾ ཛཱནཱཏཱིཏི ཨཏྠཉྙཱུ ། ཨཏྟཱནཾ ཛཱནཱཏཱིཏི ཡཱཐཱཝཏོ ཨཏྟནོ པམཱཎཛཱནནཝསེན ཨཏྟཱནཾ ཛཱནཱཏི། པཊིགྒཧཎཔརིབྷོགམཏྟཉྙུཏཱཧི ཨེཝ པརིཡེསནཝིསྶཛྫནམཏྟཉྙུཏཱཔི བོདྷིཏཱ ཧོནྟཱིཏི ‘‘པཊིགྒཧཎཔརིབྷོགེསུ’’ ཨིཙྩེཝ ཝུཏྟཾ། ཨེཝཉྷི ཏཱ ཨནཝཛྫཱ ཧོནྟཱིཏི། ཡོགསྶ ཨདྷིགམཱཡཱཏི བྷཱཝནཱཡ ཨནུཡུཉྫནསྶ། ཨཏིསམྦཱདྷནྟི ཨཏིཁུདྡཀཾ ཨཏིཀྑཔཉྙསྶ ཏཱཝཏཱ ཀཱལེན ཏཱིརེཏུཾ ཨསཀྐུཎེཡྻཏྟཱ། ཨཊྛཝིདྷཾ པརིསནྟི ཁཏྟིཡཔརིསཱདིཀཾ ཨཊྛཝིདྷཾ པརིསཾ། བྷིཀྑུཔརིསཱདིཀཾ ཙཏུབྦིདྷཾ ཁཏྟིཡཔརིསཱདིཀཾ མནུསྶཔརིསཾཡེཝ པུན ཙཏུབྦིདྷཾ གཧེཏྭཱ ཨཊྛཝིདྷཾ ཝདནྟི ཨཔརེ། ‘‘ཨིམཾ མེ སེཝནྟསྶ ཨཀུསལཱ དྷམྨཱ པརིཧཱཡནྟི, ཀུསལཱ དྷམྨཱ ཨབྷིཝཌྜྷནྟི, ཏསྨཱ སེཝིཏབྦོ, ཝིཔརིཡཱཡཏོ ཏདཉྙོ ཨསེཝིཏབྦོ’’ཏི ཨེཝཾ སེཝིཏབྦཱསེཝིཏབྦཾ པུགྒལཾ ཛཱནཱཏཱིཏི པུགྒལཉྙཱུ། ཨེཝཾ ཏེསཾ པུགྒལཱནམྤི བོདྷནཾ ཨུཀྐཊྛཾ, ནིཧཱིནཾ ཝཱ ཛཱནཱཏི ནཱམ།
Sappurisānaṃ dhammāti sappurisānaṃyeva dhammā, na asappurisānaṃ. Dhammānudhammapaṭipattiyā eva hi dhammaññuādibhāvo , na pāḷidhammapaṭhanādimattena. Bhāsitassāti suttageyyādibhāsitassa ceva tadaññassa ca attatthaparatthabodhakassa padassa. Atthakusalatāvasena atthaṃ jānātīti atthaññū . Attānaṃ jānātīti yāthāvato attano pamāṇajānanavasena attānaṃ jānāti. Paṭiggahaṇaparibhogamattaññutāhi eva pariyesanavissajjanamattaññutāpi bodhitā hontīti ‘‘paṭiggahaṇaparibhogesu’’ icceva vuttaṃ. Evañhi tā anavajjā hontīti. Yogassa adhigamāyāti bhāvanāya anuyuñjanassa. Atisambādhanti atikhuddakaṃ atikkhapaññassa tāvatā kālena tīretuṃ asakkuṇeyyattā. Aṭṭhavidhaṃ parisanti khattiyaparisādikaṃ aṭṭhavidhaṃ parisaṃ. Bhikkhuparisādikaṃ catubbidhaṃ khattiyaparisādikaṃ manussaparisaṃyeva puna catubbidhaṃ gahetvā aṭṭhavidhaṃ vadanti apare. ‘‘Imaṃ me sevantassa akusalā dhammā parihāyanti, kusalā dhammā abhivaḍḍhanti, tasmā sevitabbo, vipariyāyato tadañño asevitabbo’’ti evaṃ sevitabbāsevitabbaṃ puggalaṃ jānātīti puggalaññū. Evaṃ tesaṃ puggalānampi bodhanaṃ ukkaṭṭhaṃ, nihīnaṃ vā jānāti nāma.
༣༣༡. ‘‘ནིདྡསཝཏྠཱུནཱི’’ཏི། ‘‘ཨཱདི-སདྡལོཔེནཱཡཾ ནིདྡེསོ’’ཏི ཨཱཧ ‘‘ནིདྡསཱདིཝཏྠཱུནཱི’’ཏི། ནཏྠི དཱནི ཨིམསྶ དསཱཏི ནིདྡསོ། པཉྷོཏི ཉཱཏུཾ ཨིཙྪིཏོ ཨཏྠོ། པུན དསཝསྶོ ན ཧོཏཱིཏི ཏེསཾ མཏིམཏྟནྟི དསྶེཏུཾ ‘‘སོ ཀིརཱ’’ཏི ཀིརསདྡགྒཧཎཾ། ‘‘ནིདྡསོ’’ཏི ཙེཏཾ དེསནཱམཏྟཾ, ཏསྶ ནིབྦཱིསཱདིབྷཱཝསྶ ཝིཡ ནིནྣཝཱདིབྷཱཝསྶ ཙ ཨིཙྪིཏཏྟཱཏི དསྶེཏུཾ ‘‘ན ཀེཝལཉྩཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། གཱམེ ཝིཙརནྟོཏི གཱམེ པིཎྜཱཡ ཝིཙརནྟོ།
331.‘‘Niddasavatthūnī’’ti. ‘‘Ādi-saddalopenāyaṃ niddeso’’ti āha ‘‘niddasādivatthūnī’’ti. Natthi dāni imassa dasāti niddaso. Pañhoti ñātuṃ icchito attho. Puna dasavasso na hotīti tesaṃ matimattanti dassetuṃ ‘‘so kirā’’ti kirasaddaggahaṇaṃ. ‘‘Niddaso’’ti cetaṃ desanāmattaṃ, tassa nibbīsādibhāvassa viya ninnavādibhāvassa ca icchitattāti dassetuṃ ‘‘na kevalañcā’’tiādi vuttaṃ. Gāme vicarantoti gāme piṇḍāya vicaranto.
ན ཨིདཾ ཏིཏྠིཡཱནཾ ཨདྷིཝཙནཾ ཏེསུ ཏནྣིམིཏྟསྶ ཨབྷཱཝཱ། སཱསནེཔི སེཀྑསྶཱཔི ན ཨིདཾ ཨདྷིཝཙནཾ, ཀིམངྒཾ པན པུཐུཛྫནསྶ། ཡསྶ པནེཏཾ ཨདྷིཝཙནཾ, ཡེན ཙ ཀཱརཎེན, ཏཾ དསྶེཏུཾ ‘‘ཁཱིཎཱསཝསྶེཏ’’ནྟིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཨཔྤཊིསནྡྷིཀབྷཱཝོ ཧིསྶ པཙྩཀྑཏོ ཀཱརཎཾ། པརམྤརཱཡ ཨིཏརཱནི, ཡཱནི པཱལི༹ཡཾ ཨཱགཏཱནི།
Na idaṃ titthiyānaṃ adhivacanaṃ tesu tannimittassa abhāvā. Sāsanepi sekkhassāpi na idaṃ adhivacanaṃ, kimaṅgaṃ pana puthujjanassa. Yassa panetaṃ adhivacanaṃ, yena ca kāraṇena, taṃ dassetuṃ ‘‘khīṇāsavasseta’’ntiādi vuttaṃ. Appaṭisandhikabhāvo hissa paccakkhato kāraṇaṃ. Paramparāya itarāni, yāni pāḷiyaṃ āgatāni.
སིཀྑཱཡ སམྨདེཝ ཨཱདཱནཾ སིཀྑཱསམཱདཱནཾ, ཏཾ པནསྶཱ པཱརིཔཱུརིཡཱ ཝེདིཏབྦནྟི ཨཱཧ ‘‘སིཀྑཏྟཡཔཱུརཎེ’’ཏི། སིཀྑཱཡ ཝཱ སམྨདེཝ ཨཱདིཏོ པཊྛཱཡ རཀྑཎཾ སིཀྑཱསམཱདཱནཾ, ཏཉྩ ཨཏྠཏོ པཱུརཎེ པརིཙྪིནྣཾ ཨརཀྑཎེ སབྦེན སབྦཾ ཨབྷཱཝཏོ, རཀྑཎེ ཙ པརིཔཱུརཎཏོ། བཧལཙྪནྡོཏི དལ༹ྷཙྪནྡོ། ཨཱཡཏིནྟི ཨནནྟརཱནཱགཏདིཝསཱདིཀཱལོ ཨདྷིཔྤེཏོ , ན ཨནཱགཏབྷཝོཏི ཨཱཧ ‘‘ཨནཱགཏེ པུནདིཝསཱདཱིསུཔཱི’’ཏི། སིཀྑཾ པརིཔཱུརེནྟསྶ ཏཏྠ ནིཝིཊྛཨཏྠིཏཱ ཨཝིགཏཔེམཏཱ, ཏེབྷཱུམཀདྷམྨཱནཾ ཨནིཙྩཱདིཝསེན སམྨདེཝ ནིཛ྄ཛྷཱནཾ དྷམྨནིསཱམནཱཏི ཨཱཧ ‘‘ཝིཔསྶནཱཡེཏཾ ཨདྷིཝཙན’’ནྟི། ཏཎྷཱཝིནཡནེཏི ཝིརཱགཱནུཔསྶནཱདིཝིཔསྶནཱཉཱཎཱནུབྷཱཝསིདྡྷེ ཏཎྷཱཝིཀྑམྦྷནེ། ཨེཀཱིབྷཱཝེཏི གཎསངྒཎིཀཱཀིལེསསངྒཎིཀཱཝིགམསིདྡྷེ ཝིཝེཀབྷཱཝེ། ཝཱིརིཡཱརམྦྷེཏི སམྨཔྤདྷཱནཝཱིརིཡསྶ པགྒཎྷནེ, ཏཾ པན སབྦསོ ཝཱིརིཡསྶ པརིབྲཱུཧནཾ ཧོཏཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ཀཱཡིཀཙེཏསིཀསྶ ཝཱིརིཡསྶ པཱུརཎེ’’ཏི། སཏིཡཉྩེཝ ནེཔཀྐབྷཱཝེ ཙཱཏི སཏོཀཱརིཏཱཡ ཙེཝ སམྤཛཱནཀཱརིཏཱཡ ཙ། སཏིསམྤཛཉྙབལེནེཝ ཝཱིརིཡཱརམྦྷོ ཨིཛ྄ཛྷཏི། དིཊྛིཔཊིཝེདྷེཏི སམྨཱདིཊྛིཡཱ པཊིཝིཛ྄ཛྷནེ། ཏེནཱཧ ‘‘མགྒདསྶནེ’’ཏི། སཙྩསམྤཊིཝེདྷེ ཧི ཨིཛ྄ཛྷམཱནེ མགྒསམྨཱདིཊྛི སིདྡྷཱ ཨེཝ ཧོཏི།
Sikkhāya sammadeva ādānaṃ sikkhāsamādānaṃ, taṃ panassā pāripūriyā veditabbanti āha ‘‘sikkhattayapūraṇe’’ti. Sikkhāya vā sammadeva ādito paṭṭhāya rakkhaṇaṃ sikkhāsamādānaṃ, tañca atthato pūraṇe paricchinnaṃ arakkhaṇe sabbena sabbaṃ abhāvato, rakkhaṇe ca paripūraṇato. Bahalacchandoti daḷhacchando. Āyatinti anantarānāgatadivasādikālo adhippeto , na anāgatabhavoti āha ‘‘anāgate punadivasādīsupī’’ti. Sikkhaṃ paripūrentassa tattha niviṭṭhaatthitā avigatapematā, tebhūmakadhammānaṃ aniccādivasena sammadeva nijjhānaṃ dhammanisāmanāti āha ‘‘vipassanāyetaṃ adhivacana’’nti. Taṇhāvinayaneti virāgānupassanādivipassanāñāṇānubhāvasiddhe taṇhāvikkhambhane. Ekībhāveti gaṇasaṅgaṇikākilesasaṅgaṇikāvigamasiddhe vivekabhāve. Vīriyārambheti sammappadhānavīriyassa paggaṇhane, taṃ pana sabbaso vīriyassa paribrūhanaṃ hotīti āha ‘‘kāyikacetasikassa vīriyassa pūraṇe’’ti. Satiyañceva nepakkabhāve cāti satokāritāya ceva sampajānakāritāya ca. Satisampajaññabaleneva vīriyārambho ijjhati. Diṭṭhipaṭivedheti sammādiṭṭhiyā paṭivijjhane. Tenāha ‘‘maggadassane’’ti. Saccasampaṭivedhe hi ijjhamāne maggasammādiṭṭhi siddhā eva hoti.
ཨསུབྷཱནུཔསྶནཱཉཱཎེཏི དསཝིདྷསྶ, ཨེཀཱདསཝིདྷསྶཱཔི ཝཱ ཨསུབྷསྶ ཨནུཔསྶནཱཝསེན པཝཏྟཉཱཎེ། ཨིདཉྷི དུཀྑཱནུཔསྶནཱཡ པརིཙཡཉཱཎཾ། ཨཱདཱིནཝཱནུཔསྶནཱཉཱཎེཏི སངྑཱརཱནཾ ཨནིཙྩདུཀྑཝིཔརིཎཱམཏཱསཾསཱུཙིཏསྶ ཨཱདཱིནཝསྶ ཨནུཔསྶནཱཝསེན པཝཏྟཉཱཎེ། ཨཔྤཧཱིནཊྛེནཱཏི མགྒེན ཨསམུཙྪིནྣབྷཱཝེན། ཨནུསེནྟཱིཏི སནྟཱནེ ཨནུ ཨནུ སཡནྟི། ཀཱརཎལཱབྷེ ཧི སཏི ཨུཔྤནྣཱརཧཱ ཀིལེསཱ སནྟཱནེ ཨནུ ཨནུ སཡིཏཱ ཝིཡ ཧོནྟི, ཏསྨཱ ཏེ ཏདཝཏྠཱ ‘‘ཨནུསཡཱ’’ཏི ཝུཙྩནྟི། ཐཱམགཏོཏི ཐཱམཔྤཏྟོ། ཐཱམགམནཉྩ ཨཉྙེཧི ཨསཱདྷཱརཎོ ཀཱམརཱགཱདཱིནམེཝ ཨཱཝེཎིཀོ སབྷཱཝོ དཊྛབྦོ། ཏཐཱ ཧི ཝུཏྟཾ ཨབྷིདྷམྨེ ‘‘ཐཱམགཏཱནུསཡཾ པཛཧཏཱི’’ཏི། ཀཱམརཱགོ ཨེཝ ཨནུསཡོ ཀཱམརཱགཱནུསཡོ། ཡེ པན ‘‘ཀཱམརཱགསྶ ཨནུསཡོ ཀཱམརཱགཱནུསཡོ’’ཏི ཝདནྟི, ཏཾ ཏེསཾ མཏིམཏྟཾ། ན ཧི ཀཱམརཱགཝིནིམུཏྟོ ཀཱམརཱགཱནུསཡོ ནཱམ ཀོཙི ཨཏྠི། ཡདི ‘‘ཏསྶ བཱིཛ’’ནྟི ཝདེཡྻུཾ, ཏམྤི ཏབྦིནིམུཏྟཾ པརམཏྠཏོ ན ཨུཔལབྦྷཏེཝཱཏི། ཨེསེཝ ནཡོ སེསེསུཔི།
Asubhānupassanāñāṇeti dasavidhassa, ekādasavidhassāpi vā asubhassa anupassanāvasena pavattañāṇe. Idañhi dukkhānupassanāya paricayañāṇaṃ. Ādīnavānupassanāñāṇeti saṅkhārānaṃ aniccadukkhavipariṇāmatāsaṃsūcitassa ādīnavassa anupassanāvasena pavattañāṇe. Appahīnaṭṭhenāti maggena asamucchinnabhāvena. Anusentīti santāne anu anu sayanti. Kāraṇalābhe hi sati uppannārahā kilesā santāne anu anu sayitā viya honti, tasmā te tadavatthā ‘‘anusayā’’ti vuccanti. Thāmagatoti thāmappatto. Thāmagamanañca aññehi asādhāraṇo kāmarāgādīnameva āveṇiko sabhāvo daṭṭhabbo. Tathā hi vuttaṃ abhidhamme ‘‘thāmagatānusayaṃ pajahatī’’ti. Kāmarāgo eva anusayo kāmarāgānusayo. Ye pana ‘‘kāmarāgassa anusayo kāmarāgānusayo’’ti vadanti, taṃ tesaṃ matimattaṃ. Na hi kāmarāgavinimutto kāmarāgānusayo nāma koci atthi. Yadi ‘‘tassa bīja’’nti vadeyyuṃ, tampi tabbinimuttaṃ paramatthato na upalabbhatevāti. Eseva nayo sesesupi.
ཨདྷིཀརཎསམཐསཏྟཀཝཎྞནཱ
Adhikaraṇasamathasattakavaṇṇanā
ཨདྷིཀརཱིཡནྟི ཨེཏྠཱཏི ཨདྷིཀརཎཱནི། ཀེ ཨདྷིཀརཱིཡནྟི? སམཐཱ། ཀཐཾ ཨདྷིཀརཱིཡནྟཱིཏི? སམནཝསེན, ཏསྨཱ ཏེ ཏེསཾ སམནཝསེན པཝཏྟནྟཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ཨདྷིཀརཎཱནི སམེནྟཱི’’ཏིཨཱདི། ཨུཔྤནྣཱནཾ ཨུཔྤནྣཱནནྟི ཨུཊྛིཏཱནཾ ཨུཊྛིཏཱནཾ། སམཐཏྠནྟི སམནཏྠཾ།
Adhikarīyanti etthāti adhikaraṇāni. Ke adhikarīyanti? Samathā. Kathaṃ adhikarīyantīti? Samanavasena, tasmā te tesaṃ samanavasena pavattantīti āha ‘‘adhikaraṇāni samentī’’tiādi. Uppannānaṃ uppannānanti uṭṭhitānaṃ uṭṭhitānaṃ. Samathatthanti samanatthaṃ.
‘‘ཨཊྛཱརསཧི ཝཏྠཱུཧཱི’’ཏི ལཀྑཎཝཙནམེཏཾ ཡཐཱ ‘‘ཡདི མེ བྱཱདྷཱི དཱཧེཡྻུཾ དཱཏབྦམིདམོསདྷ’’ནྟི, ཏསྨཱ ཏེསུ ཨཉྙཏརཉྙཏརེན ཝིཝདནྟཱ ‘‘ཨཊྛཱརསཧི ཝཏྠཱུཧི ཝིཝདནྟཱི’’ཏི ཝུཙྩནྟི། ཨུཔཝདནཱཏི ཨཀྐོསོ། ཙོདནཱཏི ཨནུཡོགོ།
‘‘Aṭṭhārasahi vatthūhī’’ti lakkhaṇavacanametaṃ yathā ‘‘yadi me byādhī dāheyyuṃ dātabbamidamosadha’’nti, tasmā tesu aññataraññatarena vivadantā ‘‘aṭṭhārasahi vatthūhi vivadantī’’ti vuccanti. Upavadanāti akkoso. Codanāti anuyogo.
ཨདྷིཀརཎསྶ སམྨུཁཱཝ ཝིནཡནཏོ སམྨུཁཱཝིནཡོ ། སནྣིཔཏིཏཔརིསཱཡ དྷམྨཝཱདཱིནཾ ཡེབྷུཡྻཏཱཡ ཡེབྷུཡྻསིཀཀམྨསྶ ཀརཎཾ ཡེབྷུཡྻསིཀཱ། ཨཡནྟི ཨཡཾ ཡཐཱཝུཏྟཱ ཙཏུབྦིདྷཱ སམྨུཁཏཱ སམྨུཁཱཝིནཡོ ནཱམ།
Adhikaraṇassa sammukhāva vinayanato sammukhāvinayo. Sannipatitaparisāya dhammavādīnaṃ yebhuyyatāya yebhuyyasikakammassa karaṇaṃ yebhuyyasikā. Ayanti ayaṃ yathāvuttā catubbidhā sammukhatā sammukhāvinayo nāma.
སངྒྷསཱམགྒིཝསེན སམྨུཁཱིབྷཱཝོ, ན ཡཐཱ ཏཐཱ ཀཱརཀཔུགྒལཱནཾ སམྨུཁཱཏཱ། བྷཱུཏཏཱཏི ཏཙྪཏཱ། སཙྩཔརིཡཱཡོ ཧི ཨིདྷ དྷམྨ-སདྡོ ‘‘དྷམྨཝཱདཱི’’ཏིཨཱདཱིསུ (དཱི॰ ནི॰ ༡.༩, ༡༩༤) ཝིཡ། ཝིནེཏི ཨེཏེནཱཏི ཝིནཡོ, ཏསྶ ཏསྶ ཨདྷིཀརཎསྶ ཝཱུཔསམནཱཡ བྷགཝཏཱ ཝུཏྟཝིདྷི, ཏསྶ ཝིནཡསྶ སམྨུཁཏཱ ཝིནཡསམྨུཁཏཱ། ཏེནཱཧ ‘‘ཡཐཱ ཏཾ…པེ॰… སམྨུཁཏཱ’’ཏི། ཡེནཱཏི ཡེན པུགྒལེན། ཝིཝཱདཝཏྠུསངྑཱཏེ ཨཏྠེ པཙྩཏྠིཀཱ ཨཏྠཔཙྩཏྠིཀཱ། སངྒྷསམྨུཁཏཱ པརིཧཱཡཏི སམྨཏཔུགྒལེཧེཝ ཝཱུཔསམནཏོ།
Saṅghasāmaggivasena sammukhībhāvo, na yathā tathā kārakapuggalānaṃ sammukhātā. Bhūtatāti tacchatā. Saccapariyāyo hi idha dhamma-saddo ‘‘dhammavādī’’tiādīsu (dī. ni. 1.9, 194) viya. Vineti etenāti vinayo, tassa tassa adhikaraṇassa vūpasamanāya bhagavatā vuttavidhi, tassa vinayassa sammukhatā vinayasammukhatā. Tenāha ‘‘yathā taṃ…pe… sammukhatā’’ti. Yenāti yena puggalena. Vivādavatthusaṅkhāte atthe paccatthikā atthapaccatthikā. Saṅghasammukhatā parihāyati sammatapuggaleheva vūpasamanato.
ནནྟི ཝིཝཱདཱདྷིཀརཎཾ། ‘‘ན ཚནྡཱགཏིཾ གཙྪཏཱི’’ཏིཨཱདིནཱ ཝུཏྟཾ པཉྩངྒསམནྣཱགཏཾ། གུལ༹ྷཀཱདཱིསུ ཨལཛྫུསྶནྣཱཡ པརིསཱཡ གུལ༹ྷཀོ སལཱཀགྒཱཧོ ཀཱཏབྦོ ལཛྫུསྶནྣཱཡ ཝིཝཊཀོ, བཱལུསྶནྣཱཡ སཀཎྞཛཔྤཀོ། ཡསྶཱ ཀིརིཡཱཡ དྷམྨཝཱདིནོ བཧུཏརཱ, སཱ ཡེབྷུཡྻསིཀཱཏི ཨཱཧ ‘‘དྷམྨཝཱདཱིནཾ ཡེབྷུཡྻཏཱཡཱ’’ཏིཨཱདི།
Nanti vivādādhikaraṇaṃ. ‘‘Na chandāgatiṃ gacchatī’’tiādinā vuttaṃ pañcaṅgasamannāgataṃ. Guḷhakādīsu alajjussannāya parisāya guḷhako salākaggāho kātabbo lajjussannāya vivaṭako, bālussannāya sakaṇṇajappako. Yassā kiriyāya dhammavādino bahutarā, sā yebhuyyasikāti āha ‘‘dhammavādīnaṃ yebhuyyatāyā’’tiādi.
‘‘ཙཏཱུཧི སམཐེཧི སམྨཏཱི’’ཏི ཨིདཾ སབྦསངྒཱཧིཀཝསེན ཝུཏྟཾ། ཏཏྠ པན དྭཱིཧི དྭཱིཧི ཨེཝ ཝཱུཔསམནཾ དཊྛབྦཾ། ཨེཝཾ ཝིནིཙྪིཏནྟི སཙེ ཨཱཔཏྟི ནཏྠི, ཨུབྷོ ཁམཱཔེཏྭཱ, ཨཐ ཨཏྠི, ཨཱཔཏྟིཾ དསྶེཏྭཱ རོཔནཝསེན ཝིནིཙྪིཏཾ། པཊིཀམྨཾ པན ཨཱཔཏྟཱདྷིཀརཎསམཐེ པརཏོ ཨཱགམིསྶཏི།
‘‘Catūhisamathehi sammatī’’ti idaṃ sabbasaṅgāhikavasena vuttaṃ. Tattha pana dvīhi dvīhi eva vūpasamanaṃ daṭṭhabbaṃ. Evaṃ vinicchitanti sace āpatti natthi, ubho khamāpetvā, atha atthi, āpattiṃ dassetvā ropanavasena vinicchitaṃ. Paṭikammaṃ pana āpattādhikaraṇasamathe parato āgamissati.
ན སམཎསཱརུཔྤཾ ཨསྶཱམཎཀཾ, སམཎེཧི ཨཀཏྟབྦཾ, ཏསྨིཾ། ཨཛ྄ཛྷཱཙཱརེ ཝཱིཏིཀྐམེ སཏི།
Na samaṇasāruppaṃ assāmaṇakaṃ, samaṇehi akattabbaṃ, tasmiṃ. Ajjhācāre vītikkame sati.
པཊིཙརཏོཏི པཊིཙྪཱདེནྟསྶ། པཱཔུསྶནྣཏཱཡ པཱཔིཡོ, པུགྒལོ, ཏསྶ ཀཏྟབྦཀམྨཾ ཏསྶ པཱཔིཡསིཀཾ། སམྨུཁཱཝིནཡེནེཝ ཝཱུཔསམོ ནཏྠི པཊིཉྙཱཡ ཏཐཱརཱུཔཱཡ, ཁནྟིཡཱ ཝཱ ཝིནཱ ཨཝཱུཔསམནཏོ།
Paṭicaratoti paṭicchādentassa. Pāpussannatāya pāpiyo, puggalo, tassa kattabbakammaṃ tassa pāpiyasikaṃ. Sammukhāvinayeneva vūpasamo natthi paṭiññāya tathārūpāya, khantiyā vā vinā avūpasamanato.
ཨེཏྠཱཏི ཨཱཔཏྟིདེསནཱཡ། པཊིཉྙཱཏེ ཨཱཔནྣབྷཱཝཱདིཀེ ཀརཎཾ ཀིརིཡཱ ‘‘ཨཱཡཏིཾ སཾཝརེཡྻཱསཱི’’ཏི, པརིཝཱསདཱནཱདིཝསེན ཙ པཝཏྟཾ ཝཙཱིཀམྨཾ པཊིཉྙཱཏཀརཎཾ།
Etthāti āpattidesanāya. Paṭiññāte āpannabhāvādike karaṇaṃ kiriyā ‘‘āyatiṃ saṃvareyyāsī’’ti, parivāsadānādivasena ca pavattaṃ vacīkammaṃ paṭiññātakaraṇaṃ.
ཡཐཱནུརཱུཔནྟི ‘‘དྭཱིཧི སམཐེཧི ཙཏཱུཧི ཏཱིཧི ཨེཀེནཱ’’ཏི ཨེཝཾ ཝུཏྟནཡེན ཡཐཱནུརཱུཔཾ། ཨེཏྠཱཏི ཨིམསྨིཾ སུཏྟེ, ཨིམསྨིཾ ཝཱ སམཐཝིཙཱརེ། ཝིནིཙྪཡནཡོཏི ཝིནིཙྪཡེ ནཡམཏྟཾ། ཏེནཱཧ ‘‘ཝིཏྠཱརོ པནཱ’’ཏིཨཱདི། སམནྟཔཱསཱདིཀཱཡཾ ཝིནཡཊྛཀཐཱཡ (ཙཱུལ༹ཝ॰ ཨཊྛ॰ ༡༨༤-༡༨༧) ཝུཏྟོ, ཏསྨཱ ཝུཏྟནཡེནེཝ ཝེདིཏབྦོཏི ཨདྷིཔྤཱཡོ།
Yathānurūpanti ‘‘dvīhi samathehi catūhi tīhi ekenā’’ti evaṃ vuttanayena yathānurūpaṃ. Etthāti imasmiṃ sutte, imasmiṃ vā samathavicāre. Vinicchayanayoti vinicchaye nayamattaṃ. Tenāha ‘‘vitthāro panā’’tiādi. Samantapāsādikāyaṃ vinayaṭṭhakathāya (cūḷava. aṭṭha. 184-187) vutto, tasmā vuttanayeneva veditabboti adhippāyo.
སཏྟཀཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Sattakavaṇṇanā niṭṭhitā.
ནིཊྛིཏཱ ཙ དུཏིཡབྷཱཎཝཱརཝཎྞནཱ།
Niṭṭhitā ca dutiyabhāṇavāravaṇṇanā.
ཨཊྛཀཝཎྞནཱ
Aṭṭhakavaṇṇanā
༣༣༣. ཨཡཱཐཱཝཱཏི ན ཡཱཐཱཝཱ། ཨནིཡྻཱནིཀཏཱཡ མིཙྪཱསབྷཱཝཱ། ཝིཔརཱིཏཝུཏྟིཀཏཱཡ ཡཱཐཱཝཱ། ནིཡྻཱནིཀཏཱཡ སམྨཱསབྷཱཝཱ ཨཝིཔརཱིཏཝུཏྟིཀཱ།
333.Ayāthāvāti na yāthāvā. Aniyyānikatāya micchāsabhāvā. Viparītavuttikatāya yāthāvā. Niyyānikatāya sammāsabhāvā aviparītavuttikā.
༣༣༤. ཀུཙྪིཏཾ སཱིདཏཱིཏི ཀུསཱིཏོ ད-ཀཱརསྶ ཏ-ཀཱརཾ ཀཏྭཱ། ཡསྶ དྷམྨསྶ ཝསེན པུགྒལོ ‘‘ཀུསཱིཏོ’’ཏི ཝུཙྩཏི, སོ ཀུསཱིཏབྷཱཝོ ཨིདྷ ཀུསཱིཏ-སདྡེན ཝུཏྟོ། ཝིནཱཔི ཧི བྷཱཝཛོཏནཾ སདྡཾ བྷཱཝཏྠོ ཝིཉྙཱཡཏི ཡཐཱ ‘‘པཊསྶ སུཀྐ’’ནྟི, ཏསྨཱ ཀུསཱིཏབྷཱཝཝཏྠཱུནཱིཏི ཨཏྠོ། ཏེནཱཧ ‘‘ཀོསཛྫཀཱརཎཱནཱིཏི ཨཏྠོ’’ཏི། ཀམྨཾ ནཱམ སམཎསཱརུཔྤཾ ཨཱིདིསནྟི ཨཱཧ ‘‘ཙཱིཝརཝིཙཱརཎཱདཱི’’ཏི། ཝཱིརིཡནྟི པདྷཱནཝཱིརིཡཾ, ཏཾ པན ཙངྐམནཝསེན ཀརཎེ ‘‘ཀཱཡིཀ’’ནྟིཔི ཝཏྟབྦཏཾ ལབྷཏཱིཏི ཨཱཧ ‘‘དུཝིདྷམྤཱི’’ཏི། པཏྟིཡཱཏི པཱཔུཎནཏྠཾ། ཨོསཱིདནནྟི བྷཱཝནཱནུཡོགེ སངྐོཙོ། མཱསེཧི ཨཱཙིཏཾ ནིཙིཏཾ ཝིཡཱཏི མཱསཱཙིཏཾ, ཏཾ མཉྙེ། ཡསྨཱ མཱསཱ ཏིནྟཱཝིསེསེན གརུཀཱ ཧོནྟི, ཏསྨཱ ‘‘ཡཐཱ ཏིནྟམཱསོ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཝུཊྛིཏོ ཧོཏི གིལཱནབྷཱཝཱཏི ཨདྷིཔྤཱཡོ།
334. Kucchitaṃ sīdatīti kusīto da-kārassa ta-kāraṃ katvā. Yassa dhammassa vasena puggalo ‘‘kusīto’’ti vuccati, so kusītabhāvo idha kusīta-saddena vutto. Vināpi hi bhāvajotanaṃ saddaṃ bhāvattho viññāyati yathā ‘‘paṭassa sukka’’nti, tasmā kusītabhāvavatthūnīti attho. Tenāha ‘‘kosajjakāraṇānīti attho’’ti. Kammaṃ nāma samaṇasāruppaṃ īdisanti āha ‘‘cīvaravicāraṇādī’’ti. Vīriyanti padhānavīriyaṃ, taṃ pana caṅkamanavasena karaṇe ‘‘kāyika’’ntipi vattabbataṃ labhatīti āha ‘‘duvidhampī’’ti. Pattiyāti pāpuṇanatthaṃ. Osīdananti bhāvanānuyoge saṅkoco. Māsehi ācitaṃ nicitaṃ viyāti māsācitaṃ, taṃ maññe. Yasmā māsā tintāvisesena garukā honti, tasmā ‘‘yathā tintamāso’’tiādi vuttaṃ. Vuṭṭhito hoti gilānabhāvāti adhippāyo.
༣༣༥. ཏེསནྟི ཨཱརམྦྷཝཏྠཱུནཾ། ཨིམིནཱཝ ནཡེནཱཏི ཨིམིནཱ ཀུསཱིཏཝཏྠཱུསུ ཝུཏྟེནེཝ ནཡེན། ‘‘དུཝིདྷམྤི ཝཱིརིཡཾ ཨཱརབྷཏཱི’’ཏིཨཱདིནཱ, ‘‘ཨིདཾ པཋམནྟི ཨིདཾ ཧནྡཱཧཾ ཝཱིརིཡཾ ཨཱརབྷཱམཱིཏི ཨེཝཾ བྷཱཝནཱཡ ཨབྦྷུསྶཧནཾ པཋམཾ ཨཱརམྦྷཝཏྠཱུ’’ཏིཨཱདིནཱ ཙ ཨཏྠོ ཝེདིཏབྦོ། ཡཐཱ ཏཐཱ པཋམཾ པཝཏྟཾ ཨབྦྷུསྶཧནཉྷི ཨུཔརི ཝཱིརིཡཱརམྦྷསྶ ཀཱརཎཾ ཧོཏི། ཨནུརཱུཔཔཙྩཝེཀྑཎཱསཧིཏཱནི ཧི ཨབྦྷུསྶཧནཱནི, ཏམྨཱུལཀཱནི ཝཱ པཙྩཝེཀྑཎཱནི ཨཊྛ ཨཱརམྦྷཝཏྠཱུནི ཝེདིཏབྦཱནི།
335.Tesanti ārambhavatthūnaṃ. Imināva nayenāti iminā kusītavatthūsu vutteneva nayena. ‘‘Duvidhampi vīriyaṃ ārabhatī’’tiādinā, ‘‘idaṃ paṭhamanti idaṃ handāhaṃ vīriyaṃ ārabhāmīti evaṃ bhāvanāya abbhussahanaṃ paṭhamaṃ ārambhavatthū’’tiādinā ca attho veditabbo. Yathā tathā paṭhamaṃ pavattaṃ abbhussahanañhi upari vīriyārambhassa kāraṇaṃ hoti. Anurūpapaccavekkhaṇāsahitāni hi abbhussahanāni, tammūlakāni vā paccavekkhaṇāni aṭṭha ārambhavatthūni veditabbāni.
༣༣༦. ཨཱསཛྫཱཏི ཡསྶ དེཏི, ཏསྶ ཨཱམོདནཧེཏུ ཏེན སམཱགམནིམིཏྟཾ། ཏེནཱཧ ‘‘ཨེཏྠ ཨཱསཱདནཾ དཱནཀཱརཎཾ ནཱམཱ’’ཏི། བྷཡཱཏི བྷཡཧེཏུ། ནནུ བྷཡཾ ནཱམ ལདྡྷུཀཱམཏཱ རཱགཱདཡོ ཝིཡ ཙེཏནཱཡ ཨཝིསུདྡྷིཀརཾ, ཏཾ ཀསྨཱ ཨིདྷ གཧིཏནྟི? ན ཨིདཾ ཏཱདིསཾ ཙོརབྷཡཱདིཾ སནྡྷཱཡ ཝུཏྟནྟི དསྶེཏུཾ ‘‘ཏཏྠཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཨདཱསི མེཏི ཡཾ པུབྦེ ཀཏཾ ཨུཔཀཱརཾ ཙིནྟེཏྭཱ དཱིཡཏི, ཏཾ སནྡྷཱཡ ཝུཏྟཾ། དསྶཏི མེཏི པཙྩུཔཀཱརཱསཱིསཱཡ ཡཾ དཱིཡཏི, ཏཾ སནྡྷཱཡ ཝདཏི། སཱཧུ དཱནནྟི ‘‘དཱནཾ ནཱམེཏཾ པཎྜིཏཔཉྙཏྟ’’ནྟི སཱདྷུསམཱཙཱརེ ཋཏྭཱ དེཏི། ཨལངྐཱརཏྠནྟི ཨུཔསོབྷནཏྠཾ། པརིཝཱརཏྠནྟི པརིཀྑཱརཏྠཾ། དཱནཉྷི དཏྭཱ ཏཾ པཙྩཝེཀྑནྟསྶ པཱམོཛྫཔཱིཏིསོམནསྶཱདཡོ ཨུཔྤཛྫནྟི, ལོབྷདོསཨིསྶཱམཙྪེརཱདཡོ ཝིདཱུརཱི བྷཝནྟི། ཨིདཱནི དཱནཾ ཨནུཀཱུལདྷམྨཔརིབྲཱུཧནེན, པཙྩནཱིཀདྷམྨཝིདཱུརཱིབྷཱཝཀརཎེན ཙ བྷཱཝནཱཙིཏྟསྶ ཨུཔསོབྷནཱཡ ཙ པརིཀྑཱརཱཡ ཙ ཧོཏཱིཏི ‘‘ཨལངྐཱརཏྠཾ, པརིཝཱརཏྠཉྩ དེཏཱི’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཏེནཱཧ ‘‘དཱནཉྷི ཙིཏྟཾ མུདུཀཾ ཀརོཏཱི’’ཏིཨཱདི། མུདུཙིཏྟོ ཧོཏི ལདྡྷཱ དཱཡཀེ ‘‘ཨིམིནཱ མཡ྄ཧཾ སངྒཧོ ཀཏོ’’ཏི, དཱཏཱཔི ལདྡྷརི། ཏེན ཝུཏྟཾ ‘‘ཨུབྷིནྣམྤི ཙིཏྟཾ མུདུཀཾ ཀརོཏཱི’’ཏི།
336.Āsajjāti yassa deti, tassa āmodanahetu tena samāgamanimittaṃ. Tenāha ‘‘ettha āsādanaṃ dānakāraṇaṃ nāmā’’ti. Bhayāti bhayahetu. Nanu bhayaṃ nāma laddhukāmatā rāgādayo viya cetanāya avisuddhikaraṃ, taṃ kasmā idha gahitanti? Na idaṃ tādisaṃ corabhayādiṃ sandhāya vuttanti dassetuṃ ‘‘tatthā’’tiādi vuttaṃ. Adāsi meti yaṃ pubbe kataṃ upakāraṃ cintetvā dīyati, taṃ sandhāya vuttaṃ. Dassati meti paccupakārāsīsāya yaṃ dīyati, taṃ sandhāya vadati. Sāhu dānanti ‘‘dānaṃ nāmetaṃ paṇḍitapaññatta’’nti sādhusamācāre ṭhatvā deti. Alaṅkāratthanti upasobhanatthaṃ. Parivāratthanti parikkhāratthaṃ. Dānañhi datvā taṃ paccavekkhantassa pāmojjapītisomanassādayo uppajjanti, lobhadosaissāmaccherādayo vidūrī bhavanti. Idāni dānaṃ anukūladhammaparibrūhanena, paccanīkadhammavidūrībhāvakaraṇena ca bhāvanācittassa upasobhanāya ca parikkhārāya ca hotīti ‘‘alaṅkāratthaṃ, parivāratthañca detī’’ti vuttaṃ. Tenāha ‘‘dānañhi cittaṃ mudukaṃ karotī’’tiādi. Muducitto hoti laddhā dāyake ‘‘iminā mayhaṃ saṅgaho kato’’ti, dātāpi laddhari. Tena vuttaṃ ‘‘ubhinnampi cittaṃ mudukaṃ karotī’’ti.
ཨདནྟདམནནྟི ཨདནྟཱ ཨནསྶཝཱཔིསྶ དཱནེན དནྟཱ ཨསྶཝཱ ཧོནྟི ཝསེ ཝཏྟནྟི། ཨདཱནཾ དནྟདཱུསཀནྟི ཨདཱནཾ པན པུབྦེ དནྟཱནཾ ཨསྶཝཱནམྤི ཝིགྷཱཏུཔྤཱདནེན ཙིཏྟཾ དཱུསེཏི། ཨུནྣམནྟི དཱཡཀཱ, པིཡཾཝདཱ ཙ པརེསཾ གརུཙིཏྟཱིཀཱརཊྛཱནཏཱཡ ། ནམནྟི པཊིགྒཱཧཀཱ དཱནེན, པིཡཝཱཙཱཡ ལདྡྷསངྒཧཱ སངྒཱཧཀཱནཾ།
Adantadamananti adantā anassavāpissa dānena dantā assavā honti vase vattanti. Adānaṃ dantadūsakanti adānaṃ pana pubbe dantānaṃ assavānampi vighātuppādanena cittaṃ dūseti. Unnamanti dāyakā, piyaṃvadā ca paresaṃ garucittīkāraṭṭhānatāya . Namanti paṭiggāhakā dānena, piyavācāya laddhasaṅgahā saṅgāhakānaṃ.
ཙིཏྟཱལངྐཱརདཱནམེཝ ཨུཏྟམཾ ཨནུཔཀྐིལིཊྛཏཱཡ, སུཔརིསུདྡྷཏཱཡ, གུཎཝིསེསཔཙྩཡཏཱཡ ཙ།
Cittālaṅkāradānameva uttamaṃ anupakkiliṭṭhatāya, suparisuddhatāya, guṇavisesapaccayatāya ca.
༣༣༧. དཱནཔཙྩཡཱཏི དཱནཀཱརཎཱ, དཱནམཡཔུཉྙསྶ ཀཏཏྟཱ ཨུཔཙིཏཏྟཱཏི ཨཏྠོ། ཨུཔཔཏྟིཡོཏི མནུསྶེསུ, དེཝེསུ ཙ ནིབྦཏྟིཡོ། ཋཔེཏཱིཏི ཨེཀཝཱརམེཝ ཨནུཔྤཛྫིཏྭཱ ཡཐཱ ཨུཔརཱུཔརི ཏེནེཝཱཀཱརེན པཝཏྟཏི, ཨེཝཾ ཋཔེཏི། ཏདེཝ ཙས ཨདྷིཊྛཱནནྟི ཨཱཧ ‘‘ཏསྶེཝ ཝེཝཙན’’ནྟི། ཝཌྜྷེཏཱིཏི བྲཱུཧེཏི, ན ཧཱཔེཏི། ཝིམུཏྟནྟི ཨདྷིམུཏྟཾ, ནིནྣཾ པོཎཾ པབྦྷཱརནྟི ཨཏྠོ། ཝིམུཏྟནྟི ཝཱ ཝིསིཊྛཾ། ནིཔྤརིཡཱཡཏོ ཨུཏྟརི ནཱམ པཎཱིཏཾ མཛ྄ཛྷེཔི ཧཱིནམཛ྄ཛྷིམཝིབྷཱགསྶ ལབྦྷནཏོཏི ཝུཏྟཾ ‘‘ཨུཏྟརི ཨབྷཱཝིཏནྟི ཏཏོ ཨུཔརི མགྒཕལཏྠཱཡ ཨབྷཱཝིཏ’’ནྟི། སཾཝཏྟཏི ཏཐཱ པཎིཧིཏཾ དཱནམཡཙིཏྟཾ། ཡཾ པན པཱལི༹ཡཾ ‘‘ཏཉྩ ཁོ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ, ཏཾ ཏཏྲཱུཔཔཏྟིཡཱ ཝིབནྡྷཀཱརདུསྶཱིལྱཱབྷཱཝདསྶནཔརཾ དཊྛབྦཾ, ན དཱནམཡསྶ པུཉྙསྶ ཀེཝལསྶ ཏཾསཾཝཏྟནཏཱདསྶནཔརནྟི དཊྛབྦཾ།
337.Dānapaccayāti dānakāraṇā, dānamayapuññassa katattā upacitattāti attho. Upapattiyoti manussesu, devesu ca nibbattiyo. Ṭhapetīti ekavārameva anuppajjitvā yathā uparūpari tenevākārena pavattati, evaṃ ṭhapeti. Tadeva casa adhiṭṭhānanti āha ‘‘tasseva vevacana’’nti. Vaḍḍhetīti brūheti, na hāpeti. Vimuttanti adhimuttaṃ, ninnaṃ poṇaṃ pabbhāranti attho. Vimuttanti vā visiṭṭhaṃ. Nippariyāyato uttari nāma paṇītaṃ majjhepi hīnamajjhimavibhāgassa labbhanatoti vuttaṃ ‘‘uttari abhāvitanti tato upari maggaphalatthāya abhāvita’’nti. Saṃvattati tathā paṇihitaṃ dānamayacittaṃ. Yaṃ pana pāḷiyaṃ ‘‘tañca kho’’tiādi vuttaṃ, taṃ tatrūpapattiyā vibandhakāradussīlyābhāvadassanaparaṃ daṭṭhabbaṃ, na dānamayassa puññassa kevalassa taṃsaṃvattanatādassanaparanti daṭṭhabbaṃ.
སམུཙྪིནྣརཱགསྶཱཏི སམུཙྪིནྣཀཱམརཱགསྶ། ཏསྶ ཧི སིཡཱ བྲཧྨལོཀེ ཨུཔཔཏྟི, ན སམུཙྪིནྣབྷཝརཱགསྶ། ཝཱིཏརཱགགྒཧཎེན ཙེཏྠ ཀཱམེསུ ཝཱིཏརཱགཏཱ ཨདྷིཔྤེཏཱ, ཡཱཡ བྲཧྨལོཀཱུཔཔཏྟི སིཡཱ། ཏེནཱཧ ‘‘དཱནམཏྟེནེཝཱ’’ཏིཨཱདི། ཡདི ཨེཝཾ དཱནཾ ཏཏྠ ཀིཾ ཨཏྠིཡནྟི ཨཱཧ ‘‘དཱནཾ པནཱ’’ཏིཨཱདི། དཱནེན མུདུཙིཏྟོཏི བདྡྷཱགྷཱཏེ ཝེརཱིཔུགྒལེཔི ཨཏྟནོ དཱནསམྤཊིཙྪནེན མུདུབྷཱུཏཙིཏྟོ།
Samucchinnarāgassāti samucchinnakāmarāgassa. Tassa hi siyā brahmaloke upapatti, na samucchinnabhavarāgassa. Vītarāgaggahaṇena cettha kāmesu vītarāgatā adhippetā, yāya brahmalokūpapatti siyā. Tenāha ‘‘dānamattenevā’’tiādi. Yadi evaṃ dānaṃ tattha kiṃ atthiyanti āha ‘‘dānaṃ panā’’tiādi. Dānena muducittoti baddhāghāte verīpuggalepi attano dānasampaṭicchanena mudubhūtacitto.
པརིསཱིདཏི པརིཏོ ཨིཏོ ཙིཏོ ཙ སམཱགཙྪཏཱིཏི པརིསཱ, སམཱུཧོ།
Parisīdati parito ito cito ca samāgacchatīti parisā, samūho.
ལོཀསྶ དྷམྨཱཏི སཏྟལོཀསྶ ཨཝསྶམྦྷཱཝཱི དྷམྨཱ། ཏེནཱཧ ‘‘ཨེཏེཧི མུཏྟོ ནཱམ ནཏྠཱི’’ཏིཨཱདི། ཡསྨཱ ཏེ ལོཀདྷམྨཱ ཨཔརཱཔརཾ ཀདཱཙི ལོཀཾ ཨནུཔཏནྟི, ཀདཱཙི ཏེ ལོཀོ, ཏསྨཱ ཏཉྩེཏྠ ཨཏྠཾ དསྶེནྟོ ‘‘ཨཊྛིམེ’’ཏི སུཏྟཔདཾ (ཨ॰ ནི॰ ༨.༦) ཨཱཧརི། གྷཱསཙྪཱདནཱདཱིནཾ ལདྡྷི ལཱབྷོ, ཏཱནི ཨེཝ ཝཱ ལདྡྷབྦཏོ ལཱབྷོ། ཏདབྷཱཝོ ཨལཱབྷོ། ལཱབྷགྒཧཎེན ཙེཏྠ ཏབྦིསཡོ ཨནུརོདྷོ གཧིཏོ, ཨལཱབྷགྒཧཎེན ཝིརོདྷོ། ཡསྨཱ ལོཧིཏེ སཏི ཏདུཔགྷཱཏཝསེན པུབྦོ ཝིཡ ཨནུརོདྷེ སཏི ཝིརོདྷོ ལདྡྷཱཝསརོ ཨེཝ ཧོཏི, ཏསྨཱ ཝུཏྟཾ ‘‘ལཱབྷེ ཨཱགཏེ ཨལཱབྷོ ཨཱགཏོ ཨེཝཱ’’ཏི། ཨེས ནཡོ ཡསཱདཱིསུཔི།
Lokassa dhammāti sattalokassa avassambhāvī dhammā. Tenāha ‘‘etehi mutto nāma natthī’’tiādi. Yasmā te lokadhammā aparāparaṃ kadāci lokaṃ anupatanti, kadāci te loko, tasmā tañcettha atthaṃ dassento ‘‘aṭṭhime’’ti suttapadaṃ (a. ni. 8.6) āhari. Ghāsacchādanādīnaṃ laddhi lābho, tāni eva vā laddhabbato lābho. Tadabhāvo alābho. Lābhaggahaṇena cettha tabbisayo anurodho gahito, alābhaggahaṇena virodho. Yasmā lohite sati tadupaghātavasena pubbo viya anurodhe sati virodho laddhāvasaro eva hoti, tasmā vuttaṃ ‘‘lābhe āgate alābho āgato evā’’ti. Esa nayo yasādīsupi.
ཨཊྛཀཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Aṭṭhakavaṇṇanā niṭṭhitā.
ནཝཀཝཎྞནཱ
Navakavaṇṇanā
༣༤༠. ཝསཏི ཏཏྠ ཕལཾ ཏནྣིམིཏྟཀཏཱཡ པཝཏྟཏཱིཏི ཝཏྠུ, ཀཱརཎནྟི ཝུཏྟོཝཱཡམཏྠོ། ཏེནཱཧ ‘‘ཨཱགྷཱཏཝཏྠཱུནཱིཏི ཨཱགྷཱཏཀཱརཎཱནཱི’’ཏི། ཀོཔོ ནཱམཱཡཾ ཡསྨིཾ ཝཏྠུསྨིཾ ཨུཔྤཛྫཏི, ན ཏཏྠ ཨེཀཝཱརམེཝ ཨུཔྤཛྫཏི, ཨཐ ཁོ པུནཔི ཨུཔྤཛྫཏེཝཱཏི ཝུཏྟཾ ‘‘བནྡྷཏཱི’’ཏི། ཨཐ ཝཱ ཡོ པཙྩཡཝིསེསེན ཨུཔྤཛྫམཱནོ ཨཱགྷཱཏོ སཝིསཡེ བདྡྷོ ཝིཡ ན ཝིགཙྪཏི, པུནཔི ཨུཔྤཛྫེཡྻེཝ, ཏཾ སནྡྷཱཡཱཧ ‘‘ཨཱགྷཱཏཾ བནྡྷཏཱི’’ཏི། ཏཾ པནསྶ པཙྩཡཝསེན ནིབྦཏྟནཾ ཨུཔྤཱདནམེཝཱཏི ཝུཏྟཾ ‘‘ཀརོཏི ཨུཔྤཱདེཏཱི’’ཏི།
340. Vasati tattha phalaṃ tannimittakatāya pavattatīti vatthu, kāraṇanti vuttovāyamattho. Tenāha ‘‘āghātavatthūnīti āghātakāraṇānī’’ti. Kopo nāmāyaṃ yasmiṃ vatthusmiṃ uppajjati, na tattha ekavārameva uppajjati, atha kho punapi uppajjatevāti vuttaṃ ‘‘bandhatī’’ti. Atha vā yo paccayavisesena uppajjamāno āghāto savisaye baddho viya na vigacchati, punapi uppajjeyyeva, taṃ sandhāyāha ‘‘āghātaṃ bandhatī’’ti. Taṃ panassa paccayavasena nibbattanaṃ uppādanamevāti vuttaṃ ‘‘karoti uppādetī’’ti.
ཏཾ ཀུཏེཏྠ ལབྦྷཱཏི ཨེཏྠ ཏནྟི ཀིརིཡཱཔརཱམསནཾ, པདཛ྄ཛྷཱཧཱརེན ཙ ཨཏྠོ ཝེདིཏབྦོཏི དསྶེནྟོ ‘‘ཏཾ ཨནཏྠཙརཎཾ མཱ ཨཧོསཱི’’ཏིཨཱདིམཱཧ། ཀེན ཀཱརཎེན ལདྡྷབྦཾ ནིརཏྠཀབྷཱཝཏོ། ཀམྨསྶཀཱ ཧི སཏྟཱ, ཏེ ཀསྶ རུཙིཡཱ དུཀྑིཏཱ, སུཁིཏཱ ཝཱ བྷཝནྟི, ཏསྨཱ ཀེཝལཾ ཏསྨིཾ མཡ྄ཧཾ ཀུཛ྄ཛྷནམཏྟཾ ཨེཝཱཏི ཨདྷིཔྤཱཡོ། ཨཐ ཝཱ ཏཾ ཀོཔཀརཎམེཏྠ པུགྒལེ ཀུཏོ ལབྦྷཱ པརམཏྠཏོ ཀུཛ྄ཛྷིཏབྦསྶ, ཀུཛ྄ཛྷནཀསྶ ཙ ཨབྷཱཝཏོ། སངྑཱརམཏྟཉྷེཏཾ, ཡདིདཾ ཁནྡྷཔཉྩཀཾ། ཡཾ ‘‘སཏྟོ’’ཏི ཝུཙྩཏི, ཏེ སངྑཱརཱ ཨིཏྟརཀཱལཱ ཁཎིཀཱ, ཀསྶ ཀོ ཀུཛ྄ཛྷཏཱིཏི ཨཏྠོ། ལཱབྷཱ ནཱམ ཀེ སིཡུཾ ཨཉྙཏྲ ཨནུཔྤཏྟིཏོ།
Taṃ kutettha labbhāti ettha tanti kiriyāparāmasanaṃ, padajjhāhārena ca attho veditabboti dassento ‘‘taṃ anatthacaraṇaṃ mā ahosī’’tiādimāha. Kena kāraṇena laddhabbaṃ niratthakabhāvato. Kammassakā hi sattā, te kassa ruciyā dukkhitā, sukhitā vā bhavanti, tasmā kevalaṃ tasmiṃ mayhaṃ kujjhanamattaṃ evāti adhippāyo. Atha vā taṃ kopakaraṇamettha puggale kuto labbhā paramatthato kujjhitabbassa, kujjhanakassa ca abhāvato. Saṅkhāramattañhetaṃ, yadidaṃ khandhapañcakaṃ. Yaṃ ‘‘satto’’ti vuccati, te saṅkhārā ittarakālā khaṇikā, kassa ko kujjhatīti attho. Lābhā nāma ke siyuṃ aññatra anuppattito.
༣༤༡. སཏྟཱ ཨཱཝསནྟི ཨེཏེསཱུཏི སཏྟཱཝཱསཱ། ནཱནཏྟཀཱཡཱ ནཱནཏྟསཉྙཱི ཨཱདིབྷེདཱ སཏྟནིཀཱཡཱ། ཡསྨཱ ཏེ ཏེ སཏྟནིཀཱཡཱ ཏཔྤརིཡཱཔནྣཱནཾ སཏྟཱནཾ ཏཱཡ ཨེཝ ཏཔྤརིཡཱཔནྣཏཱཡ ཨཱདྷཱརོ ཝིཡ ཝཏྟབྦཏཾ ཨརཧནྟི སམུདཱཡཱདྷཱརཏཱཡ ཨཝཡཝསྶ ཡཐཱ ‘‘རུཀྑེ སཱཁཱ’’ཏི , ཏསྨཱ ‘‘སཏྟཱནཾ ཨཱཝཱསཱ, ཝསནཊྛཱནཱནཱིཏི ཨཏྠོ’’ཏི ཝུཏྟཾ། སུདྡྷཱཝཱསཱཔི སཏྟཱཝཱསོཝ ‘‘ན སོ, བྷིཀྑཝེ, སཏྟཱཝཱསོ སུལབྷརཱུཔོ, ཡོ མཡཱ ཨནཱཝུཏྠཔུབྦོ ཨིམིནཱ དཱིགྷེན ཨདྡྷུནཱ ཨཉྙཏྲ སུདྡྷཱཝཱསེཧི དེཝེཧཱི’’ཏི ཝཙནཏོ། ཡདི ཨེཝཾ ཀསྨཱ ཨིདྷ ན གཧིཏཱཏི ཏཏྠ ཀཱརཎམཱཧ ‘‘ཨསབྦཀཱལིཀཏྟཱ’’ཏིཨཱདི། ཝེཧཔྥལོ པན ཙཏུཏྠཾཡེཝ སཏྟཱཝཱསཾ བྷཛཏཱིཏི དཊྛབྦཾ།
341. Sattā āvasanti etesūti sattāvāsā. Nānattakāyā nānattasaññī ādibhedā sattanikāyā. Yasmā te te sattanikāyā tappariyāpannānaṃ sattānaṃ tāya eva tappariyāpannatāya ādhāro viya vattabbataṃ arahanti samudāyādhāratāya avayavassa yathā ‘‘rukkhe sākhā’’ti , tasmā ‘‘sattānaṃ āvāsā, vasanaṭṭhānānīti attho’’ti vuttaṃ. Suddhāvāsāpi sattāvāsova ‘‘na so, bhikkhave, sattāvāso sulabharūpo, yo mayā anāvutthapubbo iminā dīghena addhunā aññatra suddhāvāsehi devehī’’ti vacanato. Yadi evaṃ kasmā idha na gahitāti tattha kāraṇamāha ‘‘asabbakālikattā’’tiādi. Vehapphalo pana catutthaṃyeva sattāvāsaṃ bhajatīti daṭṭhabbaṃ.
༣༤༢. ཨོཔསམིཀོཏི ཝཊྚདུཀྑསྶ ཨུཔསམཱཝཧོ, ཏཾ པན ཝཊྚདུཀྑཾ ཀིལེསེསུ ཨུཔསནྟེསུ ཨུཔསམཏི, ན ཨཉྙཐཱ, ཏསྨཱ ‘‘ཀིལེསཱུཔསམཀརོ’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཏཀྐརཾ སམྦོདྷཾ གམེཏཱིཏི སམྦོདྷགཱམཱི།
342.Opasamikoti vaṭṭadukkhassa upasamāvaho, taṃ pana vaṭṭadukkhaṃ kilesesu upasantesu upasamati, na aññathā, tasmā ‘‘kilesūpasamakaro’’ti vuttaṃ. Takkaraṃ sambodhaṃ gametīti sambodhagāmī.
ཡསྨིཾ དེཝནིཀཱཡེ དྷམྨདེསནཱ ན ཝིཡུཛྫཏི སཝནསྶེཝ ཨབྷཱཝཏོ, སོ པཱལི༹ཡཾ ‘‘དཱིགྷཱཡུཀོ དེཝནིཀཱཡོ’’ཏི ཨདྷིཔྤེཏོཏི ཨཱཧ ‘‘ཨསཉྙབྷཝཾ ཝཱ ཨརཱུཔབྷཝཾ ཝཱ’’ཏི།
Yasmiṃ devanikāye dhammadesanā na viyujjati savanasseva abhāvato, so pāḷiyaṃ ‘‘dīghāyuko devanikāyo’’ti adhippetoti āha ‘‘asaññabhavaṃ vā arūpabhavaṃ vā’’ti.
༣༤༣. ཨནུཔུབྦཏོ ཝིཧརིཏབྦཱཏི ཨནུཔུབྦཝིཧཱརཱ། ཨནུཔཊིཔཱཊིཡཱཏི ཨནུཀྐམེན། སམཱཔཛྫིཏབྦཝིཧཱརཱཏི སམཱཔཛྫིཏྭཱ སམངྒིནོ ཧུཏྭཱ ཝིཧརིཏབྦཝིཧཱརཱ།
343. Anupubbato viharitabbāti anupubbavihārā. Anupaṭipāṭiyāti anukkamena. Samāpajjitabbavihārāti samāpajjitvā samaṅgino hutvā viharitabbavihārā.
༣༤༤. ཨནུཔུབྦནིརོདྷཱཏི ཨནུཔུབྦེན ཨནུཀྐམེན པཝཏྟེཏབྦནིརོདྷཱ། ཏེནཱཧ ‘‘ཨནུཔཊིཔཱཊིཡཱ ནིརོདྷཱ’’ཏི།
344.Anupubbanirodhāti anupubbena anukkamena pavattetabbanirodhā. Tenāha ‘‘anupaṭipāṭiyā nirodhā’’ti.
ནཝཀཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Navakavaṇṇanā niṭṭhitā.
དསཀཝཎྞནཱ
Dasakavaṇṇanā
༣༤༥. ཡེཧི སཱིལཱདཱིཧི སམནྣཱགཏོ བྷིཀྑུ དྷམྨསརཎཏཱཡ དྷམྨེནེཝ ནཱཐཏི ཨཱིསཏི ཨབྷིབྷཝཏཱིཏི ནཱཐོཏི ཝུཙྩཏི, ཏེ ཏསྶ ནཱཐབྷཱཝཀརཱ དྷམྨཱ ‘‘ནཱཐཀརཎཱ’’ཏི ཝུཏྟཱཏི ཨཱཧ ‘‘སནཱཐཱ…པེ॰… པཏིཊྛཱཀརཱ དྷམྨཱ’’ཏི། ཏཏྠ ཨཏྟནོ པཏིཊྛཱཀརཱཏི ཡསྶ ནཱཐབྷཱཝཀརཱ, ཏསྶ ཨཏྟནོ པཏིཊྛཱཝིདྷཱཡིནོ། ཨཔྤཏིཊྛོ ཨནཱཐོ, སཔྤཏིཊྛོ སནཱཐོཏི པཏིཊྛཏྠོ ནཱཐཏྠོ།
345. Yehi sīlādīhi samannāgato bhikkhu dhammasaraṇatāya dhammeneva nāthati īsati abhibhavatīti nāthoti vuccati, te tassa nāthabhāvakarā dhammā ‘‘nāthakaraṇā’’ti vuttāti āha ‘‘sanāthā…pe… patiṭṭhākarā dhammā’’ti. Tattha attano patiṭṭhākarāti yassa nāthabhāvakarā, tassa attano patiṭṭhāvidhāyino. Appatiṭṭho anātho, sappatiṭṭho sanāthoti patiṭṭhattho nāthattho.
ཀལྱཱཎགུཎཡོགཏོ ཀལྱཱཎཱཏི དསྶེནྟོ ‘‘སཱིལཱདིགུཎསམྤནྣཱ’’ཏི ཨཱཧ། མིཛྫནལཀྑཎཱ མིཏྟཱ ཨེཏསྶ ཨཏྠཱིཏི མིཏྟོ, སོ ཝུཏྟནཡེན ཀལྱཱཎོ ཨསྶ ཨཏྠཱིཏི ཏསྶ ཨཏྠིཏཱམཏྟཾ ཀལྱཱཎམིཏྟཔདེན ཝུཏྟཾ། ཨསྶ ཏེན སབྦཀཱལཾ ཨཝིཛཧིཏཝཱསོཏི ཏཾ དསྶེཏུཾ ‘‘ཀལྱཱཎསཧཱཡོ’’ཏི ཝུཏྟནྟི ཨཱཧ ‘‘ཏེཝསྶཱ’’ཏིཨཱདི། ཏེཝསྶཱཏི ཏེ ཨེཝ ཀལྱཱཎམིཏྟཱ ཨསྶ བྷིཀྑུནོ། སཧ ཨཡནཏོཏི སཧ ཝཏྟནཏོ། ཨསམོདྷཱནེ ཙིཏྟེན, སམོདྷཱནེ པན ཙིཏྟེན ཙེཝ ཀཱཡེན ཙ སམྤཝངྐོ།
Kalyāṇaguṇayogato kalyāṇāti dassento ‘‘sīlādiguṇasampannā’’ti āha. Mijjanalakkhaṇā mittā etassa atthīti mitto, so vuttanayena kalyāṇo assa atthīti tassa atthitāmattaṃ kalyāṇamittapadena vuttaṃ. Assa tena sabbakālaṃ avijahitavāsoti taṃ dassetuṃ ‘‘kalyāṇasahāyo’’ti vuttanti āha ‘‘tevassā’’tiādi. Tevassāti te eva kalyāṇamittā assa bhikkhuno. Saha ayanatoti saha vattanato. Asamodhāne cittena, samodhāne pana cittena ceva kāyena ca sampavaṅko.
སུཁཾ ཝཙོ ཨེཏསྨིཾ ཨནུཀཱུལགཱཧིམྷི ཨཱདརགཱརཝཝཏི པུགྒལེཏི སུཝཙོ། ཏེནཱཧ ‘‘སུཁེན ཝཏྟབྦོ’’ཏིཨཱདི། ཁམོཏི ཁནྟཱ, ཏམེཝསྶ ཁམབྷཱཝཾ དསྶེཏུཾ ‘‘གཱལ༹ྷེནཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཝཱམཏོཏི མིཙྪཱ, ཨཡོནིསོ ཝཱ གཎྷཱཏི། པཊིཔྥརཏཱིཏི པཊཱཎིཀབྷཱཝེན ཏིཊྛཏི། པདཀྑིཎཾ གཎྷཱཏཱིཏི སམྨཱ ཡོནིསོ ཝཱ གཎྷཱཏི།
Sukhaṃ vaco etasmiṃ anukūlagāhimhi ādaragāravavati puggaleti suvaco. Tenāha ‘‘sukhena vattabbo’’tiādi. Khamoti khantā, tamevassa khamabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘gāḷhenā’’tiādi vuttaṃ. Vāmatoti micchā, ayoniso vā gaṇhāti. Paṭippharatīti paṭāṇikabhāvena tiṭṭhati. Padakkhiṇaṃ gaṇhātīti sammā yoniso vā gaṇhāti.
ཨུཙྩཱཝཙཱནཱིཏི ཝིཔུལཁུདྡཀཱནི། ཏཏྲུཔགམནཱིཡཱཏི ཏཏྲ ཏཏྲ མཧནྟེ, ཁུདྡཀེ ཙ ཀམྨེ སཱདྷནཝསེན ཨུཔཱཡེན ཨུཔགཙྪནྟིཡཱ, ཏསྶ ཏསྶ ཀམྨསྶ ནིཔྥཱདནེན སམཏྠཱཡཱཏི ཨཏྠོ། ཏཏྲུཔཱཡཱཡཱཏི ཝཱ ཏཏྲ ཏཏྲ ཀམྨེ སཱདྷེཏབྦེ ཨུཔཱཡབྷཱུཏཱཡ།
Uccāvacānīti vipulakhuddakāni. Tatrupagamanīyāti tatra tatra mahante, khuddake ca kamme sādhanavasena upāyena upagacchantiyā, tassa tassa kammassa nipphādanena samatthāyāti attho. Tatrupāyāyāti vā tatra tatra kamme sādhetabbe upāyabhūtāya.
དྷམྨེ ཨསྶ ཀཱམོཏི དྷམྨཀཱམོཏི བྱདྷིཀརཎཱནཾཔི བཱཧིརཏྠོ སམཱསོ ཧོཏཱིཏི ཀཏྭཱ ཝུཏྟཾ། ཀཱམེཏབྦཏོ ཝཱ པིཡཱཡིཏབྦཏོ ཀཱམོ, དྷམྨོ; དྷམྨོ ཀཱམོ ཨསྶཱཏི དྷམྨཀཱམོ། དྷམྨོཏི པརིཡཏྟིདྷམྨོ ཨདྷིཔྤེཏོཏི ཨཱཧ ‘‘ཏེཔིཊཀཾ བུདྡྷཝཙནཾ པིཡཱཡཏཱིཏི ཨཏྠོ’’ཏི། སམུདཱཧརཎཾ ཀཐནཾ སམུདཱཧཱརོ, པིཡོ སམུདཱཧཱརོ ཨེཏསྶཱཏི པིཡསམུདཱཧཱརོ། སཡཉྩཱཏི ཨེཏྠ ཙ-སདྡེན ‘‘སཀྐཙྩ’’ནྟི པདཾ ཨནུཀཌྜྷཏི, ཏེན སཡཉྩ སཀྐཙྩཾ དེསེཏུཀཱམོ ཧོཏཱིཏི ཡོཛནཱ། ཨབྷིདྷམྨོ སཏྟཔྤཀརཎཱནི ཨདྷིཀོ ཨབྷིཝིསིཊྛོ ཙ པརིཡཏྟིདྷམྨོཏི ཀཏྭཱ། ཝིནཡོ ཨུབྷཏོཝིབྷངྒཱ ཝིནཡནཏོ ཀཱཡཝཱཙཱནཾ། ཨབྷིཝིནཡོ ཁནྡྷཀཔརིཝཱརཱ ཝིསེསཏོ ཨཱབྷིསམཱཙཱརིཀདྷམྨཀིཏྟནཏོ། ཨཱབྷིསམཱཙཱརིཀདྷམྨཔཱརིཔཱུརིཝསེནེཝ ཧི ཨཱདིབྲཧྨཙརིཡཀདྷམྨཔཱརིཔཱུརཱི། དྷམྨོ ཨེཝ པིཊཀདྭཡསྶཱཔི པརིཡཏྟིདྷམྨབྷཱཝཏོ། མགྒཕལཱནི ཨབྷིདྷམྨོ ནིབྦཱནདྷམྨསྶ ཨབྷིམུཁོཏི ཀཏྭཱ། ཀིལེསཝཱུཔསམཀཱརཎཾ པུབྦབྷཱགིཡཱ ཏིསྶོ སིཀྑཱ སངྑེཔཏོ ཝིཝཊྚནིསྶིཏོ སམཐོ ཝིཔསྶནཱ ཙ། བཧུལཔཱམོཛྫོཏི བལཝཔཱམོཛྫོ།
Dhamme assa kāmoti dhammakāmoti byadhikaraṇānaṃpi bāhirattho samāso hotīti katvā vuttaṃ. Kāmetabbato vā piyāyitabbato kāmo, dhammo; dhammo kāmo assāti dhammakāmo. Dhammoti pariyattidhammo adhippetoti āha ‘‘tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ piyāyatīti attho’’ti. Samudāharaṇaṃ kathanaṃ samudāhāro, piyo samudāhāro etassāti piyasamudāhāro. Sayañcāti ettha ca-saddena ‘‘sakkacca’’nti padaṃ anukaḍḍhati, tena sayañca sakkaccaṃ desetukāmo hotīti yojanā. Abhidhammo sattappakaraṇāni adhiko abhivisiṭṭho ca pariyattidhammoti katvā. Vinayo ubhatovibhaṅgā vinayanato kāyavācānaṃ. Abhivinayo khandhakaparivārā visesato ābhisamācārikadhammakittanato. Ābhisamācārikadhammapāripūrivaseneva hi ādibrahmacariyakadhammapāripūrī. Dhammo eva piṭakadvayassāpi pariyattidhammabhāvato. Maggaphalāni abhidhammo nibbānadhammassa abhimukhoti katvā. Kilesavūpasamakāraṇaṃ pubbabhāgiyā tisso sikkhā saṅkhepato vivaṭṭanissito samatho vipassanā ca. Bahulapāmojjoti balavapāmojjo.
ཀཱརཎཏྠེཏི ནིམིཏྟཏྠེ། ཀུསལདྷམྨནིམིཏྟཾ ཧིསྶ ཝཱིརིཡཱརམྦྷོ། ཏེནཱཧ ‘‘ཏེསཾ ཨདྷིགམཏྠཱཡཱ’’ཏི། ཀུསལེསུ དྷམྨེསཱུཏི ཝཱ ནིཔྥཱདེཏབྦེ བྷུམྨཾ ཡཐཱ ‘‘ཙེཏསོ ཨཝཱུཔསམེ ཨཡོནིསོམནསིཀཱརཔདཊྛཱན’’ནྟི།
Kāraṇattheti nimittatthe. Kusaladhammanimittaṃ hissa vīriyārambho. Tenāha ‘‘tesaṃ adhigamatthāyā’’ti. Kusalesu dhammesūti vā nipphādetabbe bhummaṃ yathā ‘‘cetaso avūpasame ayonisomanasikārapadaṭṭhāna’’nti.
༣༤༦. སཀལཊྛེནཱཏི ནིསྶེསཊྛེན, ཨནཝསེསཕརཎཝསེན ཙེཏྠ སཀལཊྛོ ཝེདིཏབྦོ, ཨསུབྷནིམིཏྟཱདཱིསུ ཝིཡ ཨེཀདེསེ ཨཊྛཏྭཱ ཨནཝསེསཏོ གཧེཏབྦཊྛེནཱཏི ཨཏྠོ། ཏདཱརམྨཎཱནཾ དྷམྨཱནནྟི ཏཾ ཀསིཎཾ ཨཱརབྦྷ པཝཏྟནཀདྷམྨཱནཾ། ཁེཏྟཊྛེནཱཏི ཨུཔྤཏྟིཊྛཱནཊྛེན། ཨདྷིཊྛཱནཊྛེནཱཏི པཝཏྟིཊྛཱནབྷཱཝེན། ཡཐཱ ཁེཏྟཾ སསྶཱནཾ ཨུཔྤཏྟིཊྛཱནཾ ཝཌྜྷིཊྛཱནཉྩ , ཨེཝམེཏཾ ཛྷཱནཾ ཏཾསམྤཡུཏྟཱནཾ དྷམྨཱནནྟི, ཡོགིནོ ཝཱ སུཁཝིསེསཱནཾ ཀཱརཎབྷཱཝེན། ‘‘པརིཙྪིནྡིཏྭཱ’’ ཏི ཨིདཾ ཨུདྡྷཾ ཨདྷོཏི ཨེཏྠཱཔི ཡོཛེཏབྦཾ། པརིཙྪིནྡིཏྭཱ ཨེཝ ཧི སབྦཏྠ ཀསིཎཾ ཝཌྜྷེཏབྦཾ། ཏེན ཏེན ཝཱ ཀཱརཎེནཱཏི ཏེན ཏེན ཨུཔརིཨཱདཱིསུ ཀསིཎཝཌྜྷནཀཱརཎེན། ཡཐཱ ཀིནྟི ཨཱཧ ‘‘ཨཱལོཀམིཝ རཱུཔདསྶནཀཱམོ’’ཏི། ཡཐཱ དིབྦཙཀྑུནཱ ཨུདྡྷཾ ཙེ རཱུཔཾ དཊྛུཀཱམོ, ཨུདྡྷཾ ཨཱལོཀཾ པསཱརེཏི, ཨདྷོ ཙེ ཨདྷོ, སམནྟཏོ ཙེ རཱུཔཾ དཊྛུཀཱམོ སམནྟཏོ ཨཱལོཀཾ པསཱརེཏི; ཨེཝམཡཾ ཀསིཎནྟི ཨཏྠོ།
346.Sakalaṭṭhenāti nissesaṭṭhena, anavasesapharaṇavasena cettha sakalaṭṭho veditabbo, asubhanimittādīsu viya ekadese aṭṭhatvā anavasesato gahetabbaṭṭhenāti attho. Tadārammaṇānaṃ dhammānanti taṃ kasiṇaṃ ārabbha pavattanakadhammānaṃ. Khettaṭṭhenāti uppattiṭṭhānaṭṭhena. Adhiṭṭhānaṭṭhenāti pavattiṭṭhānabhāvena. Yathā khettaṃ sassānaṃ uppattiṭṭhānaṃ vaḍḍhiṭṭhānañca , evametaṃ jhānaṃ taṃsampayuttānaṃ dhammānanti, yogino vā sukhavisesānaṃ kāraṇabhāvena. ‘‘Paricchinditvā’’ ti idaṃ uddhaṃ adhoti etthāpi yojetabbaṃ. Paricchinditvā eva hi sabbattha kasiṇaṃ vaḍḍhetabbaṃ. Tena tena vā kāraṇenāti tena tena upariādīsu kasiṇavaḍḍhanakāraṇena. Yathā kinti āha ‘‘ālokamiva rūpadassanakāmo’’ti. Yathā dibbacakkhunā uddhaṃ ce rūpaṃ daṭṭhukāmo, uddhaṃ ālokaṃ pasāreti, adho ce adho, samantato ce rūpaṃ daṭṭhukāmo samantato ālokaṃ pasāreti; evamayaṃ kasiṇanti attho.
ཨེཀསྶཱཏི པཐཝཱིཀསིཎཱདཱིསུ ཨེཀེཀསྶ། ཨཉྙབྷཱཝཱནུཔགམནཏྠནྟི ཨཉྙཀསིཎབྷཱཝཱནུཔགམནདཱིཔནཏྠཾ, ཨཉྙསྶ ཝཱ ཀསིཎབྷཱཝཱནུཔགམནདཱིཔནཏྠཾ, ན ཧི ཨཉྙེན པསཱརིཏཀསིཎཾ ཏཏོ ཨཉྙེན པསཱརིཏཀསིཎབྷཱཝཾ ཨུཔགཙྪཏི, ཨེཝམྤི ནེསཾ ཨཉྙཀསིཎསམྦྷེདཱབྷཱཝོ ཝེདིཏབྦོ། ན ཨཉྙཾ པཐཝཱིཨཱདི། ན ཧི ཨུདཀེ ཋིཏཊྛཱནེ སསམྦྷཱརཔཐཝཱི ཨཏྠི། ཨཉྙོ ཀསིཎསམྦྷེདོཏི ཨཱཔོཀསིཎཱདིནཱ སངྐརོ། སབྦཏྠཱཏི སབྦེསུ སེསཀསིཎེསུ། ཨེཀདེསེ ཨཊྛཏྭཱ ཨནཝསེསཕརཎཾ པམཱཎསྶ ཨགྒཧཎཏོ ཨཔྤམཱཎཾ། ཏེནེཝ ཧི ནེསཾ ཀསིཎསམཉྙཱ། ཏཐཱ ཙཱཧ ‘‘ཏཉྷཱི’’ཏིཨཱདི། ཙེཏསཱ ཕརནྟོཏི བྷཱཝནཱཙིཏྟེན ཨཱརམྨཎཾ ཀརོནྟོ། བྷཱཝནཱཙིཏྟཉྷི ཀསིཎཾ པརིཏྟཾ ཝཱ ཝིཔུལཾ ཝཱ སཀལམེཝ མནསི ཀརོཏི, ན ཨེཀདེསཾ།
Ekassāti pathavīkasiṇādīsu ekekassa. Aññabhāvānupagamanatthanti aññakasiṇabhāvānupagamanadīpanatthaṃ, aññassa vā kasiṇabhāvānupagamanadīpanatthaṃ, na hi aññena pasāritakasiṇaṃ tato aññena pasāritakasiṇabhāvaṃ upagacchati, evampi nesaṃ aññakasiṇasambhedābhāvo veditabbo. Na aññaṃ pathavīādi. Na hi udake ṭhitaṭṭhāne sasambhārapathavī atthi. Añño kasiṇasambhedoti āpokasiṇādinā saṅkaro. Sabbatthāti sabbesu sesakasiṇesu. Ekadese aṭṭhatvā anavasesapharaṇaṃ pamāṇassa aggahaṇato appamāṇaṃ. Teneva hi nesaṃ kasiṇasamaññā. Tathā cāha ‘‘tañhī’’tiādi. Cetasā pharantoti bhāvanācittena ārammaṇaṃ karonto. Bhāvanācittañhi kasiṇaṃ parittaṃ vā vipulaṃ vā sakalameva manasi karoti, na ekadesaṃ.
ཀསིཎུགྒྷཱཊིམཱཀཱསེ པཝཏྟཝིཉྙཱཎཾ ཕརཎཨཔྤམཱཎཝསེན ‘‘ཝིཉྙཱཎཀསིཎ’’ནྟི ཝུཏྟཾ། ཏཐཱ ཧི ཏཾ ‘‘ཝིཉྙཱཎཉྩ’’ནྟི ཝུཙྩཏི། ཀསིཎཝསེནཱཏི ཡཐཱཨུགྒྷཱཊིཏཀསིཎཝསེན། ཀསིཎུགྒྷཱཊིམཱཀཱསེ ཨུདྡྷཾཨདྷོཏིརིཡཏཱ ཝེདིཏབྦཱ། ཡཏྟཀཉྷི ཋཱནཾ ཀསིཎཾ པསཱརིཏཾ, ཏཏྟཀཾ ཨཱཀཱསབྷཱཝནཱཝསེན ཨཱཀཱསོ ཧོཏཱིཏི; ཨེཝཾ ཡཏྟཀཾ ཋཱནཾ ཨཱཀཱསཾ ཧུཏྭཱ ཨུཔཊྛིཏཾ, ཏཏྟཀཾ སཀལམེཝ ཕརིཏྭཱ ཝིཉྙཱཎསྶ པཝཏྟནཏོ ཨཱགམནཝསེན ཝིཉྙཱཎཀསིཎེཔི ཨུདྡྷཾཨདྷོཏིརིཡཏཱ ཝུཏྟཱཏི ཨཱཧ ‘‘ཀསིཎུགྒྷཱཊིཾ ཨཱཀཱསཝསེན ཏཏྠ པཝཏྟཝིཉྙཱཎེ ཨུདྡྷཾཨདྷོཏིརིཡཏཱ ཝེདིཏབྦཱ’’ཏི།
Kasiṇugghāṭimākāsepavattaviññāṇaṃ pharaṇaappamāṇavasena ‘‘viññāṇakasiṇa’’nti vuttaṃ. Tathā hi taṃ ‘‘viññāṇañca’’nti vuccati. Kasiṇavasenāti yathāugghāṭitakasiṇavasena. Kasiṇugghāṭimākāse uddhaṃadhotiriyatā veditabbā. Yattakañhi ṭhānaṃ kasiṇaṃ pasāritaṃ, tattakaṃ ākāsabhāvanāvasena ākāso hotīti; evaṃ yattakaṃ ṭhānaṃ ākāsaṃ hutvā upaṭṭhitaṃ, tattakaṃ sakalameva pharitvā viññāṇassa pavattanato āgamanavasena viññāṇakasiṇepi uddhaṃadhotiriyatā vuttāti āha ‘‘kasiṇugghāṭiṃ ākāsavasena tattha pavattaviññāṇe uddhaṃadhotiriyatā veditabbā’’ti.
ཨཀུསལཀམྨཔཐདསཀཝཎྞནཱ
Akusalakammapathadasakavaṇṇanā
༣༤༧. པཐབྷཱུཏཏྟཱཏི ཏེསཾ པཝཏྟནུཔཱཡཏྟཱ མགྒབྷཱུཏཏྟཱ། མེཐུནསམཱཙཱརེསཱུཏི སདཱརསནྟོསཔརདཱརགམནཝསེན དུཝིདྷེསུ མེཐུནསམཱཙཱརེསུ། ཏེཔི ཧི ཀཱམེཏབྦཏོ ཀཱམཱ ནཱམ། མེཐུནཝཏྠཱུསཱུཏི མེཐུནསྶ ཝཏྠཱུསུ ཏེསུ སཏྟེསུ། མིཙྪཱཙཱརོཏི གཱརཡ྄ཧཱཙཱརོ། གཱརཡ྄ཧཏཱ ཙསྶ ཨེཀནྟནིཧཱིནཏཱཡ ཨེཝཱཏི ཨཱཧ ‘‘ཨེཀནྟནིནྡིཏོ ལཱམཀཱཙཱརོ’’ཏི། ཨསདྡྷམྨཱདྷིཔྤཱཡེནཱཏི ཨསདྡྷམྨསེཝནཱདྷིཔྤཱཡེན།
347.Pathabhūtattāti tesaṃ pavattanupāyattā maggabhūtattā. Methunasamācāresūti sadārasantosaparadāragamanavasena duvidhesu methunasamācāresu. Tepi hi kāmetabbato kāmā nāma. Methunavatthūsūti methunassa vatthūsu tesu sattesu. Micchācāroti gārayhācāro. Gārayhatā cassa ekantanihīnatāya evāti āha ‘‘ekantanindito lāmakācāro’’ti. Asaddhammādhippāyenāti asaddhammasevanādhippāyena.
སགོཏྟེཧི རཀྑིཏཱ གོཏྟརཀྑིཏཱ། སཧདྷམྨིཀེཧི རཀྑིཏཱ དྷམྨརཀྑིཏཱ། སསྶཱམིཀཱ སཱརཀྑཱ། ཡསྶཱ གམནེ རཉྙཱ དཎྜོ ཋཔིཏོ, སཱ སཔརིདཎྜཱ། བྷརིཡཱབྷཱཝཏྠཾ དྷནེན ཀཱིཏཱ དྷནཀྐཱིཏཱ། ཚནྡེན ཝསནྟཱི ཚནྡཝཱསིནཱི། བྷོགཏྠཾ ཝསནྟཱི བྷོགཝཱསིནཱི། པཊཏྠཾ ཝསནྟཱི པཊཝཱསིནཱི། ཨུདཀཔཏྟཾ ཨཱམསིཏྭཱ གཧིཏཱ ཨོདཔཏྟཀིནཱི། ཙུམྦཊཾ ཨཔནེཏྭཱ གཧིཏཱ ཨོབྷཏཙུམྦཊཱ། ཀརམརཱནཱིཏཱ དྷཛཱཧཊཱ། ཏངྑཎིཀཱ མུཧུཏྟིཀཱ། ཨབྷིབྷཝིཏྭཱ ཝཱིཏིཀྐམེ མིཙྪཱཙཱརོ མཧཱསཱཝཛྫོ, ན ཏཐཱ དྭིནྣཾ སམཱནཙྪནྡཏཱཡ། ‘‘ཨབྷིབྷཝིཏྭཱ ཝཱིཏིཀྐམནེ སཏིཔི མགྒེནམགྒཔཊིཔཏྟིཨདྷིཝཱསནེ པུརིམུཔྤནྣསེཝནཱབྷིསནྡྷིཔཡོགཱབྷཱཝཏོ མིཙྪཱཙཱརོ ན ཧོཏི ཨབྷིབྷུཡྻམཱནསྶཱ’’ཏི ཝདནྟི། སེཝནཙིཏྟེ སཏི པཡོགཱབྷཱཝོ ཨཔྤམཱཎཾ ཡེབྷུཡྻེན ཨིཏྠིཡཱ སེཝནཔཡོགསྶ ཨབྷཱཝཏོ། ཏསྨིཾ ཨསཏི པུརེཏརཾ སེཝནཙིཏྟསྶ ཨུཔཊྛཱཔནེཔི ཏསྶཱ མིཙྪཱཙཱརོ ན སིཡཱ, ཏཐཱ པུརིསསྶཔི སེཝནཔཡོགཱབྷཱཝེཏི། ཏསྨཱ ཨཏྟནོ རུཙིཡཱ པཝཏྟིཏསྶ ཝསེན ཏཡོ བལཀྐཱརེན པཝཏྟིཏསྶ ཝསེན ཏཡོཏི སབྦེཔི ཨགྒཧིཏགྒཧཎེན ‘‘ཙཏྟཱརོ སམྦྷཱརཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ།
Sagottehi rakkhitā gottarakkhitā. Sahadhammikehi rakkhitā dhammarakkhitā. Sassāmikā sārakkhā. Yassā gamane raññā daṇḍo ṭhapito, sā saparidaṇḍā. Bhariyābhāvatthaṃ dhanena kītā dhanakkītā. Chandena vasantī chandavāsinī. Bhogatthaṃ vasantī bhogavāsinī. Paṭatthaṃ vasantī paṭavāsinī. Udakapattaṃ āmasitvā gahitā odapattakinī. Cumbaṭaṃ apanetvā gahitā obhatacumbaṭā. Karamarānītā dhajāhaṭā. Taṅkhaṇikā muhuttikā. Abhibhavitvā vītikkame micchācāro mahāsāvajjo, na tathā dvinnaṃ samānacchandatāya. ‘‘Abhibhavitvā vītikkamane satipi maggenamaggapaṭipattiadhivāsane purimuppannasevanābhisandhipayogābhāvato micchācāro na hoti abhibhuyyamānassā’’ti vadanti. Sevanacitte sati payogābhāvo appamāṇaṃ yebhuyyena itthiyā sevanapayogassa abhāvato. Tasmiṃ asati puretaraṃ sevanacittassa upaṭṭhāpanepi tassā micchācāro na siyā, tathā purisassapi sevanapayogābhāveti. Tasmā attano ruciyā pavattitassa vasena tayo balakkārena pavattitassa vasena tayoti sabbepi aggahitaggahaṇena ‘‘cattāro sambhārā’’ti vuttaṃ.
ཨུཔསགྒཝསེན ཨཏྠཝིསེསཝཱཙིནོ དྷཱཏུསདྡཱཏི ‘‘ཨབྷིཛ྄ཛྷཱཡཏཱི’’ཏི པདསྶ ‘‘པརབྷཎྜཱབྷིམུཁཱི’’ཏིཨཱདིནཱ ཨཏྠོ ཝུཏྟོ། ཏཏྠ ཏནྣིནྣཏཱཡཱཏི ཏསྨིཾ པརབྷཎྜེ ལུབྦྷནཝསེན ནིནྣཏཱཡཱཏི ཨཡམེཏྠ ཨདྷིཔྤཱཡོ ཝེདིཏབྦོ། ཨབྷིཔུབྦོ ཝཱ ཛྷཱ-སདྡོ ལུབྦྷནེ ནིརུལ༹ྷོ དཊྛབྦོ། ཨུཔསགྒཝསེན ཨཏྠཝིསེསཝཱཙིནོ ཨེཝ དྷཱཏུསདྡཱ། ཨདིནྣཱདཱནསྶ ཨཔྤསཱཝཛྫམཧཱསཱཝཛྫཏཱ བྲཧྨཛཱལཝཎྞནཱཡཾ (དཱི॰ ནི॰ ཨཊྛ॰ ཙཱུལ༹སཱིལཝཎྞནཱ) ཝུཏྟཱཏི ཨཱཧ ‘‘ཨདིནྣཱདཱནཾ ཝིཡ ཨཔྤསཱཝཛྫཱ, མཧཱསཱཝཛྫཱ ཙཱ’’ཏི། ཏསྨཱ ‘‘ཡསྶ བྷཎྜཾ ཨབྷིཛ྄ཛྷཱཡཏི, ཏསྶ ཨཔྤགུཎཏཱཡ ཨཔྤསཱཝཛྫཏཱ, མཧཱགུཎཏཱཡ མཧཱསཱཝཛྫཏཱ’’ཏིཨཱདིནཱ ཨཔྤསཱཝཛྫམཧཱསཱཝཛྫཝིབྷཱགོ ཝེདིཏབྦོ། ཨཏྟནོ པརིཎཱམནཾ ཙིཏྟེནེཝཱཏི ཝེདིཏབྦཾ།
Upasaggavasena atthavisesavācino dhātusaddāti ‘‘abhijjhāyatī’’ti padassa ‘‘parabhaṇḍābhimukhī’’tiādinā attho vutto. Tattha tanninnatāyāti tasmiṃ parabhaṇḍe lubbhanavasena ninnatāyāti ayamettha adhippāyo veditabbo. Abhipubbo vā jhā-saddo lubbhane niruḷho daṭṭhabbo. Upasaggavasena atthavisesavācino eva dhātusaddā. Adinnādānassa appasāvajjamahāsāvajjatā brahmajālavaṇṇanāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. cūḷasīlavaṇṇanā) vuttāti āha ‘‘adinnādānaṃ viya appasāvajjā, mahāsāvajjā cā’’ti. Tasmā ‘‘yassa bhaṇḍaṃ abhijjhāyati, tassa appaguṇatāya appasāvajjatā, mahāguṇatāya mahāsāvajjatā’’tiādinā appasāvajjamahāsāvajjavibhāgo veditabbo. Attano pariṇāmanaṃ cittenevāti veditabbaṃ.
ཧིཏསུཁཾ བྱཱཔཱདཡཏཱིཏི ཡོ ནཾ ཨུཔྤཱདེཏི, ཏསྶ ཡཾ པཏི ཙིཏྟཾ ཨུཔྤཱདེཏི, ཏསྶ ཏསྶ སཏི སམཝཱཡེ ཧིཏསུཁཾ ཝིནཱསེཏི། ཕརུསཝཱཙཱཡ ཨཔྤསཱཝཛྫམཧཱསཱཝཛྫཏཱ བྲཧྨཛཱལཝཎྞནཱཡཾ ཝིབྷཱཝིཏཱཏི ཨཱཧ ‘‘ཕརུསཝཱཙཱ ཝིཡཱ’’ཏིཨཱདི། ཏསྨཱ ‘‘ཡཾ པཏི ཙིཏྟཾ བྱཱཔཱདེཏི, ཏསྶ ཨཔྤགུཎཏཱཡ ཨཔྤསཱཝཛྫོ, མཧཱགུཎཏཱཡ མཧཱསཱཝཛྫོ’’ཏིཨཱདིནཱ ཏདུབྷཡཝིབྷཱགོ ཝེདིཏབྦོ། ‘‘ཨཧོ ཝཏཱ’’ཏི ཨིམིནཱ པརསྶ ཨཙྩནྟཱཡ ཝིནཱསཙིནྟནཾ དཱིཔེཏི། ཨེཝཉྷི སྶ དཱརུཎཔྤཝཏྟིཡཱ ཀམྨཔཐཔྤཝཏྟི།
Hitasukhaṃbyāpādayatīti yo naṃ uppādeti, tassa yaṃ pati cittaṃ uppādeti, tassa tassa sati samavāye hitasukhaṃ vināseti. Pharusavācāya appasāvajjamahāsāvajjatā brahmajālavaṇṇanāyaṃ vibhāvitāti āha ‘‘pharusavācā viyā’’tiādi. Tasmā ‘‘yaṃ pati cittaṃ byāpādeti, tassa appaguṇatāya appasāvajjo, mahāguṇatāya mahāsāvajjo’’tiādinā tadubhayavibhāgo veditabbo. ‘‘Aho vatā’’ti iminā parassa accantāya vināsacintanaṃ dīpeti. Evañhi ssa dāruṇappavattiyā kammapathappavatti.
ཡཐཱབྷུཙྩགཧཎཱབྷཱཝེནཱཏི ཡཱཐཱཝགཧཎསྶ ཨབྷཱཝེན ཨནིཙྩཱདིསབྷཱཝསྶ ནིཙྩཱདིཏོ གཧཎེན། མིཙྪཱ པསྶཏཱིཏི ཝིཏཐཾ པསྶཏི། ‘‘སམྥཔྤལཱཔོ ཝིཡཱ’’ཏི ཨིམིནཱ ཨཱསེཝནསྶ མནྡཏཱཡ ཨཔྤསཱཝཛྫཏཾ, མཧནྟཏཱཡ མཧཱསཱཝཛྫཏཾ དསྶེཏི། གཧིཏཱཀཱརཝིཔརཱིཏཏཱཏི མིཙྪཱདིཊྛིཡཱ གཧིཏཱཀཱརཝིཔརཱིཏབྷཱཝོ། ཝཏྠུནོཏི ཏསྶ ཨཡཐཱབྷཱུཏསབྷཱཝམཱཧ། ཏཐཱབྷཱཝེནཱཏི གཧིཏཱཀཱརེནེཝ ཝིཔརཱིཏཱཀཱརེནེཝ། ཏསྶ དིཊྛིགཏིཀསྶ, ཏསྶ ཝཱ ཝཏྠུནོ ཨུཔཊྛཱནཾ, ‘‘ཨེཝམེཏཾ ན ཨིཏོ ཨཉྙཐཱ’’ཏི།
Yathābhuccagahaṇābhāvenāti yāthāvagahaṇassa abhāvena aniccādisabhāvassa niccādito gahaṇena. Micchā passatīti vitathaṃ passati. ‘‘Samphappalāpo viyā’’ti iminā āsevanassa mandatāya appasāvajjataṃ, mahantatāya mahāsāvajjataṃ dasseti. Gahitākāraviparītatāti micchādiṭṭhiyā gahitākāraviparītabhāvo. Vatthunoti tassa ayathābhūtasabhāvamāha. Tathābhāvenāti gahitākāreneva viparītākāreneva. Tassa diṭṭhigatikassa, tassa vā vatthuno upaṭṭhānaṃ, ‘‘evametaṃ na ito aññathā’’ti.
དྷམྨཏོཏི སབྷཱཝཏོ། ཀོཊྛཱསཏོཏི ཕསྶཔཉྩམཀཱདཱིསུ ཙིཏྟངྒཀོཊྛཱསེསུ ཡེ ཀོཊྛཱསཱ ཧོནྟི, ཏཏོཏི ཨཏྠོ།
Dhammatoti sabhāvato. Koṭṭhāsatoti phassapañcamakādīsu cittaṅgakoṭṭhāsesu ye koṭṭhāsā honti, tatoti attho.
ཙེཏནཱདྷམྨཱཏི ཙེཏནཱསབྷཱཝཱ།
Cetanādhammāti cetanāsabhāvā.
‘‘པཊིཔཱཊིཡཱ སཏྟཱ’’ཏི ཨེཏྠ ནནུ ཙེཏནཱ ཨབྷིདྷམྨེ ཀམྨཔཐེསུ ན ཝུཏྟཱཏི པཊིཔཱཊིཡཱ སཏྟནྣཾ ཀམྨཔཐབྷཱཝོ ན ཡུཏྟོཏི? ན, ཨཝཙནསྶ ཨཉྙཧེཏུཀཏྟཱ། ན ཧི ཏཏྠ ཙེཏནཱཡ ཨཀམྨཔཐཔྤཏྟཏྟཱ (དྷ॰ ས॰ མཱུལཊཱི॰ ཨཀུསལཀམྨཔཐཀཐཱཝཎྞནཱ) ཀམྨཔཐརཱསིམྷི ཨཝཙནཾ, ཀདཱཙི པན ཀམྨཔཐོ ཧོཏི, ན སབྦདཱཏི ཀམྨཔཐབྷཱཝསྶ ཨནིཡཏཏྟཱ ཨཝཙནཾ། ཡདཱ པན ཀམྨཔཐོ ཧོཏི, ཏདཱ ཀམྨཔཐརཱསིསངྒཧོ ན ནིཝཱརིཏོ།
‘‘Paṭipāṭiyā sattā’’ti ettha nanu cetanā abhidhamme kammapathesu na vuttāti paṭipāṭiyā sattannaṃ kammapathabhāvo na yuttoti? Na, avacanassa aññahetukattā. Na hi tattha cetanāya akammapathappattattā (dha. sa. mūlaṭī. akusalakammapathakathāvaṇṇanā) kammapatharāsimhi avacanaṃ, kadāci pana kammapatho hoti, na sabbadāti kammapathabhāvassa aniyatattā avacanaṃ. Yadā pana kammapatho hoti, tadā kammapatharāsisaṅgaho na nivārito.
ཨེཏྠཱཧ – ཡདི ཙེཏནཱཡ སབྦདཱ ཀམྨཔཐབྷཱཝཱབྷཱཝཏོ ཨནིཡཏོ ཀམྨཔཐབྷཱཝོཏི ཀམྨཔཐརཱསིམྷི ཨཝཙནཾ, ནནུ ཨབྷིཛ྄ཛྷཱདཱིནམྤི ཀམྨཔཐབྷཱཝཾ ཨཔྤཏྟཱནཾ ཨཏྠིཏཱཡ ཨནིཡཏོ ཀམྨཔཐབྷཱཝོཏི ཏེསམྤི ཀམྨཔཐརཱསིམྷི ཨཝཙནཾ ཨཱཔཛྫཏཱིཏི? ནཱཔཛྫཏི ཀམྨཔཐཏཱཏཾསབྷཱགཏཱ ཧི ཏེསཾ ཏཏྠ ཝུཏྟཏྟཱ། ཡདི ཨེཝཾ ཙེཏནཱཔི ཏཏྠ ཝཏྟབྦཱ སིཡཱཏི? སཙྩམེཏཾ, སཱ པན པཱཎཱཏིཔཱཏཱདིཀཱཝཱཏི པཱཀཊོ ཏསྶཱ ཀམྨཔཐབྷཱཝོཏི ན ཝུཏྟཾ སིཡཱ། ཙེཏནཱཡ ཧི ‘‘ཙེཏནཱཧཾ, བྷིཀྑཝེ, ཀམྨཾ ཝདཱམི (ཨ॰ ནི॰ ༦.༦༣; ཀཐཱ॰ ༥༣༩), ཏིཝིདྷཱ, བྷིཀྑཝེ, ཀཱཡསཉྩེཏནཱ ཨཀུསལཾ ཀཱཡཀམྨ’’ནྟི (ཀཐཱ॰ ༥༣༩) ཝཙནཏོ ཀམྨབྷཱཝོ པཱཀཊོ; ཀམྨཾཡེཝ ཙ སུགཏིདུགྒཏཱིནཾ, ཏདུཔྤཛྫནསུཁདུཀྑཱནཉྩ པཐབྷཱཝེན པཝཏྟཾ ‘‘ཀམྨཔཐོ’’ཏི ཝུཙྩཏཱིཏི པཱཀཊོ ཏསྶཱ ཀམྨཔཐབྷཱཝོ། ཨབྷིཛ྄ཛྷཱདཱིནཾ པན ཙེཏནཱསམཱིཧནབྷཱཝེན སུཙརིཏདུཙྩརིཏབྷཱཝོ, ཙེཏནཱཛནིཏབྷཱཝེན [ཙེཏནཱཛནིཏཏཾབནྡྷཏིབྷཱཝེན (དྷ॰ ས॰ ཨནུཊཱི॰ ཨཀུསལཀམྨཔཐཱཝཎྞནཱ)] སུགཏིདུགྒཏིཏདུཔྤཛྫནསུཁདུཀྑཱནཾ པཐབྷཱཝོ ཙཱཏི ན ཏཐཱ པཱཀཊོ ཀམྨཔཐབྷཱཝོཏི ཏེ ཨེཝ ཏེན སབྷཱཝེན དསྶེཏུཾ ཨབྷིདྷམྨེ ཙེཏནཱ ཀམྨཔཐབྷཱཝེ ན ཝུཏྟཱ, ཨཏཐཱཛཱཏིཡཏྟཱ ཝཱ ཙེཏནཱ ཏེཧི སདྡྷིཾ ན ཝུཏྟཱཏི དཊྛབྦཾ། མཱུལཾ པཏྭཱཏི མཱུལདེསནཾ པཏྭཱ, མཱུལསབྷཱཝེསུ དྷམྨེསུ དེསིཡམཱནེསཱུཏི ཨཏྠོ།
Etthāha – yadi cetanāya sabbadā kammapathabhāvābhāvato aniyato kammapathabhāvoti kammapatharāsimhi avacanaṃ, nanu abhijjhādīnampi kammapathabhāvaṃ appattānaṃ atthitāya aniyato kammapathabhāvoti tesampi kammapatharāsimhi avacanaṃ āpajjatīti? Nāpajjati kammapathatātaṃsabhāgatā hi tesaṃ tattha vuttattā. Yadi evaṃ cetanāpi tattha vattabbā siyāti? Saccametaṃ, sā pana pāṇātipātādikāvāti pākaṭo tassā kammapathabhāvoti na vuttaṃ siyā. Cetanāya hi ‘‘cetanāhaṃ, bhikkhave, kammaṃ vadāmi (a. ni. 6.63; kathā. 539), tividhā, bhikkhave, kāyasañcetanā akusalaṃ kāyakamma’’nti (kathā. 539) vacanato kammabhāvo pākaṭo; kammaṃyeva ca sugatiduggatīnaṃ, taduppajjanasukhadukkhānañca pathabhāvena pavattaṃ ‘‘kammapatho’’ti vuccatīti pākaṭo tassā kammapathabhāvo. Abhijjhādīnaṃ pana cetanāsamīhanabhāvena sucaritaduccaritabhāvo, cetanājanitabhāvena [cetanājanitataṃbandhatibhāvena (dha. sa. anuṭī. akusalakammapathāvaṇṇanā)] sugatiduggatitaduppajjanasukhadukkhānaṃ pathabhāvo cāti na tathā pākaṭo kammapathabhāvoti te eva tena sabhāvena dassetuṃ abhidhamme cetanā kammapathabhāve na vuttā, atathājātiyattā vā cetanā tehi saddhiṃ na vuttāti daṭṭhabbaṃ. Mūlaṃ patvāti mūladesanaṃ patvā, mūlasabhāvesu dhammesu desiyamānesūti attho.
‘‘ཨདིནྣཱདཱནཾ སཏྟཱརམྨཎ’’ནྟི ཨིདཾ ‘‘པཉྩསིཀྑཱཔདཱ པརིཏྟཱརམྨཎཱ ཨེཝཱ’’ཏི ཨིམཱཡ པཉྷཔུཙྪཀཔཱལི༹ཡཱ (ཝིབྷ॰ ༧༡༥) ཝིརུཛ྄ཛྷཏི། ཡཉྷི པཱཎཱཏིཔཱཏཱདིདུསྶཱིལྱསྶ ཨཱརམྨཎཾ , ཏདེཝ ཏཾཝེརམཎིཡཱ ཨཱརམྨཎཾ། ཝཱིཏིཀྐམིཏབྦཝཏྠུཏོ ཨེཝ ཧི ཝིརཏཱིཏི། སཏྟཱརམྨཎནྟི ཝཱ སཏྟསངྑཱཏསངྑཱརཱརམྨཎཾ, ཏམེཝ ཨུཔཱདཱཡ ཝུཏྟནྟི ན ཀོཙི ཝིརོདྷོ། ཏཐཱ ཧི ཝུཏྟཾ སམྨོཧཝིནོདནིཡཾ ‘‘ཡཱནི སིཀྑཱཔདཱནི ཨེཏྠ ‘སཏྟཱརམྨཎཱནཱི’ཏི ཝུཏྟཱནི, ཏཱནི ཡསྨཱ སཏྟོཏི སངྑཾ གཏེ སངྑཱརེཡེཝ ཨཱརམྨཎཾ ཀརོནྟཱི’’ཏི། (ཝིབྷ॰ ཨཊྛ॰ ༧༡༤) ཨེས ནཡོ ཨིཏོ པརེསུཔི། ཝིསབྷཱགཝཏྠུནོ ‘‘ཨིཏྠཱི པུརིསོ’’ཏི གཧེཏབྦཏོ ‘‘སཏྟཱརམྨཎོ’’ཏི ཨེཀེ། ‘‘ཨེཀོ དིཊྛོ, དྭེ སུཏཱ’’ཏིཨཱདིནཱ སམྥཔྤལཱཔེན དིཊྛསུཏམུཏཝིཉྙཱཏཝསེན། ཏཐཱ ཨབྷིཛ྄ཛྷཱཏི ཨེཏྠ ཏཐཱ-སདྡོ ‘‘དིཊྛསུཏམུཏཝིཉྙཱཏཝསེནཱ’’ ཏིདམྤི ཨུཔསཾཧརཏི, ན སཏྟསངྑཱརཱརམྨཎཏམེཝ དསྶནཱདིཝསེན ཨབྷིཛ྄ཛྷཱཡནཏོ། ‘‘ནཏྠི སཏྟཱ ཨོཔཔཱཏིཀཱ’’ཏི (དཱི॰ ནི॰ ༡.༡༧༡) པཝཏྟམཱནཱཔི མིཙྪཱདིཊྛི ཏེབྷཱུམཀདྷམྨཝིསཡཱ ཨེཝཱཏི ཨདྷིཔྤཱཡེནསྶཱ སངྑཱརཱརམྨཎཏཱ ཝུཏྟཱ། ཀཐཾ པན མིཙྪཱདིཊྛིཡཱ སབྦེ ཏེབྷཱུམཀདྷམྨཱ ཨཱརམྨཎཾ ཧོཏཱིཏི? སཱདྷཱརཎཏོ། ‘‘ནཏྠི སུཀཏདུཀྐཊཱནཾ ཀམྨཱནཾ ཕལཾ ཝིཔཱཀོ’’ཏི (དཱི॰ ནི॰ ༡.༡༧༡; མ॰ ནི॰ ༢.༩༤) པཝཏྟམཱནཱཡ ཨཏྠཏོ རཱུཔཱརཱུཔཱཝཙརདྷམྨཱཔི གཧིཏཱ ཨེཝ ཧོནྟཱིཏི།
‘‘Adinnādānaṃ sattārammaṇa’’nti idaṃ ‘‘pañcasikkhāpadā parittārammaṇā evā’’ti imāya pañhapucchakapāḷiyā (vibha. 715) virujjhati. Yañhi pāṇātipātādidussīlyassa ārammaṇaṃ , tadeva taṃveramaṇiyā ārammaṇaṃ. Vītikkamitabbavatthuto eva hi viratīti. Sattārammaṇanti vā sattasaṅkhātasaṅkhārārammaṇaṃ, tameva upādāya vuttanti na koci virodho. Tathā hi vuttaṃ sammohavinodaniyaṃ ‘‘yāni sikkhāpadāni ettha ‘sattārammaṇānī’ti vuttāni, tāni yasmā sattoti saṅkhaṃ gate saṅkhāreyeva ārammaṇaṃ karontī’’ti. (Vibha. aṭṭha. 714) esa nayo ito paresupi. Visabhāgavatthuno ‘‘itthī puriso’’ti gahetabbato ‘‘sattārammaṇo’’ti eke. ‘‘Eko diṭṭho, dve sutā’’tiādinā samphappalāpena diṭṭhasutamutaviññātavasena. Tathā abhijjhāti ettha tathā-saddo ‘‘diṭṭhasutamutaviññātavasenā’’ tidampi upasaṃharati, na sattasaṅkhārārammaṇatameva dassanādivasena abhijjhāyanato. ‘‘Natthi sattā opapātikā’’ti (dī. ni. 1.171) pavattamānāpi micchādiṭṭhi tebhūmakadhammavisayā evāti adhippāyenassā saṅkhārārammaṇatā vuttā. Kathaṃ pana micchādiṭṭhiyā sabbe tebhūmakadhammā ārammaṇaṃ hotīti? Sādhāraṇato. ‘‘Natthi sukatadukkaṭānaṃ kammānaṃ phalaṃ vipāko’’ti (dī. ni. 1.171; ma. ni. 2.94) pavattamānāya atthato rūpārūpāvacaradhammāpi gahitā eva hontīti.
སུཁབཧུལཏཱཡ རཱཛཱནོ ཧསམཱནཱཔི ‘‘གྷཱཏེཐཱ’’ཏི ཝདནྟི , ཧཱསོ པན ནེསཾ ཨཏྟཝཱུཔསམཱདིཨཉྙཝིསཡོཏི ཨཱཧ ‘‘སནྣིཊྛཱཔཀ…པེ॰… ཧོཏཱི’’ཏི། མཛ྄ཛྷཏྟཝེདནོ ན ཧོཏི, སུཁཝེདནོཝ ཨེཏྠ སམྦྷཝཏཱིཏི། མུསཱཝཱདོ ལོབྷསམུཊྛཱནོ སུཁཝེདནོ ཝཱ སིཡཱ མཛ྄ཛྷཏྟཝེདནོ ཝཱ, དོསསམུཊྛཱནོ དུཀྑཝེདནོ ཝཱཏི མུསཱཝཱདོ ཏིཝེདནོ། ཨིམིནཱ ནཡེན སེསེསུཔི ཡཐཱརཧཾ ཝེདནཱབྷེདོ ཝེདིཏབྦོ།
Sukhabahulatāya rājāno hasamānāpi ‘‘ghātethā’’ti vadanti , hāso pana nesaṃ attavūpasamādiaññavisayoti āha ‘‘sanniṭṭhāpaka…pe… hotī’’ti. Majjhattavedano na hoti, sukhavedanova ettha sambhavatīti. Musāvādo lobhasamuṭṭhāno sukhavedano vā siyā majjhattavedano vā, dosasamuṭṭhāno dukkhavedano vāti musāvādo tivedano. Iminā nayena sesesupi yathārahaṃ vedanābhedo veditabbo.
དོསམོཧཝསེན དྭིམཱུལཀོཏི སམྤཡུཏྟམཱུལམེཝ སནྡྷཱཡ ཝུཏྟཾ། ཏསྶ ཧི མཱུལཊྛེན ཨུཔཀཱརཀབྷཱཝོ། ནིདཱནམཱུལེ པན གཡ྄ཧམཱནེ ‘‘ལོབྷམོཧཝསེནཔཱི’’ཏི ཝཏྟབྦཾ སིཡཱ། ཨཱམིསཀིཉྫཀྑཧེཏུཔི པཱཎཾ ཧནནྟི། ཏེནེཝཱཧ – ‘‘ལོབྷོ ནིདཱནཾ ཀམྨཱནཾ སམུདཡཱཡཱ’’ཏིཨཱདི (ཨ॰ ནི॰ ༣.༣༤)། སེསེསུཔི ཨེསེཝ ནཡོ།
Dosamohavasenadvimūlakoti sampayuttamūlameva sandhāya vuttaṃ. Tassa hi mūlaṭṭhena upakārakabhāvo. Nidānamūle pana gayhamāne ‘‘lobhamohavasenapī’’ti vattabbaṃ siyā. Āmisakiñjakkhahetupi pāṇaṃ hananti. Tenevāha – ‘‘lobho nidānaṃ kammānaṃ samudayāyā’’tiādi (a. ni. 3.34). Sesesupi eseva nayo.
ཀུསལཀམྨཔཐདསཀཝཎྞནཱ
Kusalakammapathadasakavaṇṇanā
པཱཎཱཏིཔཱཏཱ …པེ॰… ཝེདིཏབྦཱནི ལོཀིཡལོཀུཏྟརམིསྶཀཝསེནེཏྠ ཀུསལཀམྨཔཐཱནཾ དེསིཏཏྟཱ། ཝེརཧེཏུཏཱཡ ཝེརསཉྙིཏཾ པཱཎཱཏིཔཱཏཱདིཔཱཔདྷམྨཾ མཎཏི ‘‘མཡི ཨིདྷ ཋིཏཱཡ ཀཐཾ ཨཱགཙྪསཱི’’ཏི ཏཛྫནྟཱི ཝིཡ ནཱིཧརཏཱིཏི ཝེརམཎཱི, ཝིརམཏི ཨེཏཱཡཱཏི ཝཱ ‘‘ཝིརམཎཱི’’ཏི ཝཏྟབྦེ ནིརུཏྟིནཡེན ‘‘ཝེརམཎཱི’’ཏི ཝུཏྟཾ། སམཱདཱནཝསེན ཨུཔྤནྣཱ ཝིརཏི སམཱདཱནཝིརཏི། ཨསམཱདིནྣསཱིལསྶ སམྤཏྟཏོ ཡཐཱཨུཔཊྛིཏཝཱིཏིཀྐམིཏབྦཝཏྠུཏོ ཝིརཏི སམྤཏྟཝིརཏི། ཀིལེསཱནཾ སམུཙྪིནྡནཝསེན པཝཏྟཱ མགྒསམྤཡུཏྟཱ ཝིརཏི སམུཙྪེདཝིརཏི། ཀཱམཉྩེཏྠ པཱལི༹ཡཾ ཝིརཏིཡེཝ ཨཱགཏཱ, སིཀྑཱཔདཝིབྷངྒེ (ཝིབྷ॰ ༧༠༣) པན ཙེཏནཱཔི ཨཱཧརིཏྭཱ དསྶིཏཱཏི ཏདུབྷཡམྤི གཎྷནྟོ ‘‘ཙེཏནཱཔི ཝཏྟནྟི ཝིརཏིཡོཔཱི’’ཏི ཨཱཧ། ཨནབྷིཛ྄ཛྷཱ ཧི མཱུལཾ པཏྭཱཏི ཀམྨཔཐཀོཊྛཱསེ ‘‘ཨནབྷིཛ྄ཛྷཱ’’ཏི ཝུཏྟདྷམྨོ མཱུལཏོ ཨལོབྷོ ཀུསལམཱུལཾ ཧོཏཱིཏི ཨེཝམེཏྠ ཨཏྠོ དཊྛབྦོ། སེསཔདདྭཡེཔི ཨེསེཝ ནཡོ།
Pāṇātipātā…pe… veditabbāni lokiyalokuttaramissakavasenettha kusalakammapathānaṃ desitattā. Verahetutāya verasaññitaṃ pāṇātipātādipāpadhammaṃ maṇati ‘‘mayi idha ṭhitāya kathaṃ āgacchasī’’ti tajjantī viya nīharatīti veramaṇī, viramati etāyāti vā ‘‘viramaṇī’’ti vattabbe niruttinayena ‘‘veramaṇī’’ti vuttaṃ. Samādānavasena uppannā virati samādānavirati. Asamādinnasīlassa sampattato yathāupaṭṭhitavītikkamitabbavatthuto virati sampattavirati. Kilesānaṃ samucchindanavasena pavattā maggasampayuttā virati samucchedavirati. Kāmañcettha pāḷiyaṃ viratiyeva āgatā, sikkhāpadavibhaṅge (vibha. 703) pana cetanāpi āharitvā dassitāti tadubhayampi gaṇhanto ‘‘cetanāpi vattanti viratiyopī’’ti āha. Anabhijjhā hi mūlaṃ patvāti kammapathakoṭṭhāse ‘‘anabhijjhā’’ti vuttadhammo mūlato alobho kusalamūlaṃ hotīti evamettha attho daṭṭhabbo. Sesapadadvayepi eseva nayo.
དུསྶཱིལྱཱརམྨཎཱ ཏདཱརམྨཎཛཱིཝིཏིནྡྲིཡཱདིཨཱརམྨཎཱ ཀཐཾ དུསྶཱིལྱཱནི པཛཧནྟཱིཏི ཏཾ དསྶེཏུཾ ‘‘ཡཐཱ པནཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། པཛཧནྟཱིཏི ཝེདིཏབྦཱ པཱཎཱཏིཔཱཏཱདཱིཧི ཝིརམཎཝསེནེཝ པཝཏྟནཏོ། ཨཐ ཏདཱརམྨཎབྷཱཝེ, ན སོ ཏཱནི པཛཧཏི། ན ཧི ཏདེཝ ཨཱརབྦྷ ཏཾ པཛཧིཏུཾ སཀྐཱ ཏཏོ ཨཝིནིསྶཊབྷཱཝཏོ།
Dussīlyārammaṇā tadārammaṇajīvitindriyādiārammaṇā kathaṃ dussīlyāni pajahantīti taṃ dassetuṃ ‘‘yathā panā’’tiādi vuttaṃ. Pajahantīti veditabbā pāṇātipātādīhi viramaṇavaseneva pavattanato. Atha tadārammaṇabhāve, na so tāni pajahati. Na hi tadeva ārabbha taṃ pajahituṃ sakkā tato avinissaṭabhāvato.
ཨནབྷིཛ྄ཛྷཱ…པེ॰… ཝིརམནྟསྶཱཏི ཨབྷིཛ྄ཛྷཾ པཛཧནྟསྶཱཏི ཨཏྠོ། ན ཧི མནོདུཙྩརིཏཏོ ཝིརཏི ཨཏྠི ཨནབྷིཛ྄ཛྷཱདཱིཧེཝ ཏཔྤཧཱནསིདྡྷིཏོ།
Anabhijjhā…pe… viramantassāti abhijjhaṃ pajahantassāti attho. Na hi manoduccaritato virati atthi anabhijjhādīheva tappahānasiddhito.
ཨརིཡཝཱསདསཀཝཎྞནཱ
Ariyavāsadasakavaṇṇanā
༣༤༨. ཨརིཡཱནམེཝ ཝཱསཱཏི ཨརིཡཝཱསཱ ཨནརིཡཱནཾ ཏཱདིསཱནཾ ཨསམྦྷཝཏོ། ཨརིཡཱཏི ཙེཏྠ ཨུཀྐཊྛནིདྡེསེན ཁཱིཎཱསཝཱ གཧིཏཱ, ཏེ ཙ ཡསྨཱ ཏེཧི སབྦཀཱལཾ ཨཝིརཧིཏཝཱསཱ ཨེཝ, ཏསྨཱ ཝུཏྟཾ ‘‘ཨརིཡཱ ཨེཝ ཝསིཾསུ ཝསནྟི ཝསིསྶནྟཱི’’ཏི། ཏཏྠ ཝསིཾསཱུཏི ནིསྶཱཡ ཝསིཾསུ། པཉྩངྒཝིཔྤཧཱིནཏྟཱདཡོ ཧི ཨརིཡཱནཾ ཨཔསྶཡཱ། ཏེསུ པཉྩངྒཝིཔྤཧཱནཔཙྩེཀསཙྩཔནོདནཨེསནཱསམཝཡཝིསྶཛྫནཱནི ‘‘སངྑཱཡེཀཾ པཊིསེཝཏི, ཨདྷིཝཱསེཏི, པརིཝཛྫེཏི, ཝིནོདེཏཱི’’ཏི ཝུཏྟེསུ ཨཔསྶེནེསུ ཝིནོདནཉྩ མགྒཀིཙྩཱནེཝ, ཨིཏརེ མགྒེནེཝ སམིཛ྄ཛྷནྟི།
348. Ariyānameva vāsāti ariyavāsā anariyānaṃ tādisānaṃ asambhavato. Ariyāti cettha ukkaṭṭhaniddesena khīṇāsavā gahitā, te ca yasmā tehi sabbakālaṃ avirahitavāsā eva, tasmā vuttaṃ ‘‘ariyā eva vasiṃsu vasanti vasissantī’’ti. Tattha vasiṃsūti nissāya vasiṃsu. Pañcaṅgavippahīnattādayo hi ariyānaṃ apassayā. Tesu pañcaṅgavippahānapaccekasaccapanodanaesanāsamavayavissajjanāni ‘‘saṅkhāyekaṃ paṭisevati, adhivāseti, parivajjeti, vinodetī’’ti vuttesu apassenesu vinodanañca maggakiccāneva, itare maggeneva samijjhanti.
ཉཱཎཱདཡོཏི ཉཱཎཉྩེཝ ཏཾསམྤཡུཏྟདྷམྨཱ ཙ། ཏེནཱཧ ‘‘ཉཱཎནྟི ཝུཏྟེ’’ཏིཨཱདི། ཏཏྠ ཝཏྟབྦཾ ཧེཊྛཱ ཝུཏྟམེཝ།
Ñāṇādayoti ñāṇañceva taṃsampayuttadhammā ca. Tenāha ‘‘ñāṇanti vutte’’tiādi. Tattha vattabbaṃ heṭṭhā vuttameva.
ཨཱརཀྑཀིཙྩཾ སཱདྷེཏི སཏིཝེཔུལླཔྤཏྟཏྟཱ། ‘‘ཙརཏོ’’ཏིཨཱདིནཱ ནིཙྩསམཱདཱནཾ དསྶེཏི, ཏཾ ཝིཀྑེཔཱབྷཱཝེན དཊྛབྦཾ།
Ārakkhakiccaṃ sādheti sativepullappattattā. ‘‘Carato’’tiādinā niccasamādānaṃ dasseti, taṃ vikkhepābhāvena daṭṭhabbaṃ.
པབྦཛྫུཔགཏཱཏི ཡཾ ཀིཉྩི པབྦཛྫཾ ཨུཔགཏཱ, ན སམིཏཔཱཔཱ། བྷོཝཱདིནོཏི ཛཱཏིམཏྟབྲཱཧྨཎེ ཝདཏི། པཱཊེཀྐསཙྩཱནཱིཏི ཏེཧི ཏེཧི དིཊྛིགཏིཀེཧི པཱཊིཡེཀྐཾ གཧིཏཱནི ‘‘ཨིདམེཝ སཙྩ’’ནྟི (མ॰ ནི॰ ༢.༡༨༧, ༢༠༣, ༤༢༧; ༣.༢༧; ཨུདཱ॰ ༥༥; ནེཏྟི॰ ༥༩) ཨབྷིནིཝིཊྛཱནི དིཊྛིསཙྩཱདཱིནི། དིཊྛིགཏཱནིཔི ཧི ‘‘ཨིདམེཝ སཙྩ’’ནྟི (མ॰ ནི॰ ༢.༡༨༧, ༢༠༢, ༤༢༧; ༣.༢༧, ༢༩; ནེཏྟི॰ ༥༩) གཧཎཾ ཨུཔཱདཱཡ ‘‘སཙྩཱནཱི’’ཏི ཝོཧརཱིཡནྟི། ཏེནཱཧ ‘‘ཨིདམེཝཱ’’ཏིཨཱདི། ནཱིཧཊཱནཱིཏི ཨཏྟནོ སནྟཱནཏོ ནཱིཧརིཏཱནི ཨཔནཱིཏཱནི། གཧིཏགྒཧཎསྶཱཏི ཨརིཡམགྒཱདྷིགམཏོ པུབྦེ གཧིཏསྶ དིཊྛིགཱཧསྶ། ཝིསྶཊྛབྷཱཝཝེཝཙནཱནཱིཏི ཨརིཡམགྒེན སབྦསོ པརིཙྩཱགབྷཱཝསྶ ཨདྷིཝཙནཱནི།
Pabbajjupagatāti yaṃ kiñci pabbajjaṃ upagatā, na samitapāpā. Bhovādinoti jātimattabrāhmaṇe vadati. Pāṭekkasaccānīti tehi tehi diṭṭhigatikehi pāṭiyekkaṃ gahitāni ‘‘idameva sacca’’nti (ma. ni. 2.187, 203, 427; 3.27; udā. 55; netti. 59) abhiniviṭṭhāni diṭṭhisaccādīni. Diṭṭhigatānipi hi ‘‘idameva sacca’’nti (ma. ni. 2.187, 202, 427; 3.27, 29; netti. 59) gahaṇaṃ upādāya ‘‘saccānī’’ti voharīyanti. Tenāha ‘‘idamevā’’tiādi. Nīhaṭānīti attano santānato nīharitāni apanītāni. Gahitaggahaṇassāti ariyamaggādhigamato pubbe gahitassa diṭṭhigāhassa. Vissaṭṭhabhāvavevacanānīti ariyamaggena sabbaso pariccāgabhāvassa adhivacanāni.
ནཏྠི ཨེཏཱསཾ ཝཡོ ཝེཀལྱནྟི ཨཝཡཱཏི ཨཱཧ ‘‘ཨནཱུནཱ’’ཏི, ཨནཝསེསཱཏི ཨཏྠོ། ཨེསནཱཏི ཧེཊྛཱ ཝུཏྟཀཱམེསནཱདཡོ།
Natthi etāsaṃ vayo vekalyanti avayāti āha ‘‘anūnā’’ti, anavasesāti attho. Esanāti heṭṭhā vuttakāmesanādayo.
མགྒསྶ ཀིཙྩནིཔྥཏྟི ཀཐིཏཱ རཱགཱདཱིནཾ པཧཱིནབྷཱཝདཱིཔནཏོ།
Maggassa kiccanipphatti kathitā rāgādīnaṃ pahīnabhāvadīpanato.
པཙྩཝེཀྑཎཱཡ ཕལཾ ཀཐིཏནྟི པཙྩཝེཀྑཎམུཁེན ཨརིཡཕལཾ ཀཐིཏཾ། ཨདྷིགཏེ ཧི ཨགྒཕལེ སབྦསོ རཱགཱདཱིནཾ ཨནུཔྤཱདདྷམྨཏཾ པཛཱནཱཏི, ཏཉྩ པཛཱནནཾ པཙྩཝེཀྑཎཉཱཎནྟི།
Paccavekkhaṇāya phalaṃ kathitanti paccavekkhaṇamukhena ariyaphalaṃ kathitaṃ. Adhigate hi aggaphale sabbaso rāgādīnaṃ anuppādadhammataṃ pajānāti, tañca pajānanaṃ paccavekkhaṇañāṇanti.
ཨསེཀྑདྷམྨདསཀཝཎྞནཱ
Asekkhadhammadasakavaṇṇanā
ཕལཉྩ ཏེ སམྤཡུཏྟདྷམྨཱ ཙཱཏི ཕལསམྤཡུཏྟདྷམྨཱ, ཨརིཡཕལསབྷཱཝཱ སམྤཡུཏྟཱ དྷམྨཱཏི ཨཏྠོ། ཕལསམྤཡུཏྟདྷམྨཱཏི ཕལདྷམྨཱ ཙེཝ ཏཾསམྤཡུཏྟདྷམྨཱ ཙཱཏི ཨེཝམེཏྠ ཨཏྠོ ཝེདིཏབྦོ། དྭཱིསུཔི ཋཱནེསུ པཉྙཱཝ ཀཐིཏཱ སམྨཱ དསྶནཊྛེན སམྨཱདིཊྛི, སམྨཱ ཛཱནནཊྛེན སམྨཱཉཱཎནྟི ཙ། ཨཏྠི ཧི དསྶནཛཱནནཱནཾ སཝིསཡེ པཝཏྟིཨཱཀཱརཝིསེསོ, སྭཱཡཾ ཧེཊྛཱ དསྶིཏོ ཨེཝ། ཕལསམཱཔཏྟིདྷམྨཱཏི ཕལསམཱཔཏྟིཡཾ དྷམྨཱ, ཕལསམཱཔཏྟིསཧགཏདྷམྨཱཏི ཨཏྠོ། ཨརིཡཕལསམྤཡུཏྟདྷམྨཱཔི ཧི སབྦསོ པཊིཔཀྑཏོ ཝིམུཏྟཏཾ ཨུཔཱདཱཡ ‘‘ཝིམུཏྟཱི’’ཏི ཝཏྟབྦཏཾ ལབྷནྟི། ཀེནཙི པན ཡཐཱ ཨསེཀྑཱ ཕལཔཉྙཱ དསྶནཀིཙྩཾ ཨུཔཱདཱཡ ‘‘སམྨཱདིཊྛཱི’’ཏི ཝུཏྟཱ, ཛཱནནཀིཙྩཾ ཨུཔཱདཱཡ ‘‘སམྨཱཉཱཎ’’ནྟིཔི ཝུཏྟཱ ཨེཝ; ཨེཝཾ ཨརིཡཕལསམཱདྷི སམཱདཱནཊྛཾ ཨུཔཱདཱཡ ‘‘སམྨཱསམཱདྷཱི’’ཏི ཝུཏྟོ, ཝིམུཙྩནཊྛཾ ཨུཔཱདཱཡ ‘‘སམྨཱཝིམུཏྟཱི’’ ཏིཔི ཝུཏྟོ། ཨེཝཉྩ ཀཏྭཱ ‘‘ཨནཱསཝཾ ཙེཏོཝིམུཏྟི’’ནྟི དུཏིཡཝིམུཏྟིགྒཧཎཉྩ སམཏྠིཏཾ ཧོཏཱིཏི།
Phalañca te sampayuttadhammā cāti phalasampayuttadhammā, ariyaphalasabhāvā sampayuttā dhammāti attho. Phalasampayuttadhammāti phaladhammā ceva taṃsampayuttadhammā cāti evamettha attho veditabbo. Dvīsupi ṭhānesu paññāva kathitā sammā dassanaṭṭhena sammādiṭṭhi, sammā jānanaṭṭhena sammāñāṇanti ca. Atthi hi dassanajānanānaṃ savisaye pavattiākāraviseso, svāyaṃ heṭṭhā dassito eva. Phalasamāpattidhammāti phalasamāpattiyaṃ dhammā, phalasamāpattisahagatadhammāti attho. Ariyaphalasampayuttadhammāpi hi sabbaso paṭipakkhato vimuttataṃ upādāya ‘‘vimuttī’’ti vattabbataṃ labhanti. Kenaci pana yathā asekkhā phalapaññā dassanakiccaṃ upādāya ‘‘sammādiṭṭhī’’ti vuttā, jānanakiccaṃ upādāya ‘‘sammāñāṇa’’ntipi vuttā eva; evaṃ ariyaphalasamādhi samādānaṭṭhaṃ upādāya ‘‘sammāsamādhī’’ti vutto, vimuccanaṭṭhaṃ upādāya ‘‘sammāvimuttī’’ tipi vutto. Evañca katvā ‘‘anāsavaṃ cetovimutti’’nti dutiyavimuttiggahaṇañca samatthitaṃ hotīti.
དསཀཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Dasakavaṇṇanā niṭṭhitā.
པཉྷསམོདྷཱནཝཎྞནཱ
Pañhasamodhānavaṇṇanā
སམོདྷཱནེཏབྦཱཏི སམཱཧརིཏབྦཱ།
Samodhānetabbāti samāharitabbā.
༣༤༩. ཨོཀཔྤནཱཏི བལཝསདྡྷཱ། ཨཱཡཏིཾ བྷིཀྑཱུནཾ ཨཝིཝཱདཧེཏུབྷཱུཏཾ ཏཏྠ ཏཏྠ བྷགཝཏཱ དེསིཏཱནཾ ཨཏྠཱནཾ སངྒཱཡནཾ སངྒཱིཏི, ཏསྶ ཙ ཀཱརཎཾ ཨཡཾ སུཏྟདེསནཱ ཏཐཱ པཝཏྟཏྟཱཏི ཝུཏྟཾ ‘‘སངྒཱིཏིཔརིཡཱཡནྟི སཱམགྒིཡཱ ཀཱརཎ’’ནྟི། སམནུཉྙོ སཏྠཱ ཨཧོསི ‘‘པཊིབྷཱཏུ ཏ,ཾ སཱརིཔུཏྟ, བྷིཀྑཱུནཾ དྷམྨིཾ ཀཐཱ’’ཏི ཨུསྶཱཧེཏྭཱ ཨཱདིཏོ པཊྛཱཡ ཡཱཝ པརིཡོསཱནཱ སུཎནྟོ, སཱ པནེཏྠ བྷགཝཏོ སམནུཉྙཏཱ ‘‘སཱདྷུ, སཱདྷཱུ’’ཏི ཨནུམོདནེན པཱཀཊཱ ཛཱཏཱཏི ཝུཏྟཾ ‘‘ཨནུམོདནེན སམནུཉྙོ ཨཧོསཱི’’ཏི། ཛིནབྷཱསིཏོ ནཱམ ཛཱཏོ, ན སཱཝཀབྷཱསིཏོ། ཡཐཱ ཧི རཱཛཡུཏྟེཧི ལིཁིཏཔཎྞཾ ཡཱཝ རཱཛམུདྡིཀཱཡ ན ལཉྫིཏཾ ཧོཏི, ན ཏཱཝ ‘‘རཱཛཔཎྞ’’ནྟི སངྑྱཾ གཙྪཏི, ལཉྫིཏམཏྟཾ པན རཱཛཔཎྞཾ ནཱམ ཧོཏི། ཨེཝམེཝ ‘‘སཱདྷུ, སཱདྷུ སཱརིཔུཏྟཱ’’ཏིཨཱདི ཨནུམོདནཝཙནསཾསཱུཙིཏཱཡ སམནུཉྙཱསངྑཱཏཱཡ ཛིནཝཙནམུདྡཱཡ ལཉྫིཏཏྟཱ ཨཡཾ སུཏྟནྟོ ཛིནབྷཱསིཏོ ནཱམ ཛཱཏོ ཨཱཧཙྩཝཙནོ། ཡཾ པནེཏྠ ཨཏྠཏོ ན ཝིབྷཏྟཾ, ཏཾ སུཝིཉྙེཡྻམེཝཱཏི།
349.Okappanāti balavasaddhā. Āyatiṃ bhikkhūnaṃ avivādahetubhūtaṃ tattha tattha bhagavatā desitānaṃ atthānaṃ saṅgāyanaṃ saṅgīti, tassa ca kāraṇaṃ ayaṃ suttadesanā tathā pavattattāti vuttaṃ ‘‘saṅgītipariyāyanti sāmaggiyā kāraṇa’’nti. Samanuñño satthā ahosi ‘‘paṭibhātu ta,ṃ sāriputta, bhikkhūnaṃ dhammiṃ kathā’’ti ussāhetvā ādito paṭṭhāya yāva pariyosānā suṇanto, sā panettha bhagavato samanuññatā ‘‘sādhu, sādhū’’ti anumodanena pākaṭā jātāti vuttaṃ ‘‘anumodanena samanuñño ahosī’’ti. Jinabhāsito nāma jāto, na sāvakabhāsito. Yathā hi rājayuttehi likhitapaṇṇaṃ yāva rājamuddikāya na lañjitaṃ hoti, na tāva ‘‘rājapaṇṇa’’nti saṅkhyaṃ gacchati, lañjitamattaṃ pana rājapaṇṇaṃ nāma hoti. Evameva ‘‘sādhu, sādhu sāriputtā’’tiādi anumodanavacanasaṃsūcitāya samanuññāsaṅkhātāya jinavacanamuddāya lañjitattā ayaṃ suttanto jinabhāsito nāma jāto āhaccavacano. Yaṃ panettha atthato na vibhattaṃ, taṃ suviññeyyamevāti.
སངྒཱིཏིསུཏྟཝཎྞནཱཡ ལཱིནཏྠཔྤཀཱསནཱ།
Saṅgītisuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā.
Related texts:
ཏིཔིཊཀ (མཱུལ) • Tipiṭaka (Mūla) / སུཏྟཔིཊཀ • Suttapiṭaka / དཱིགྷནིཀཱཡ • Dīghanikāya / ༡༠. སངྒཱིཏིསུཏྟཾ • 10. Saṅgītisuttaṃ
ཨཊྛཀཐཱ • Aṭṭhakathā / སུཏྟཔིཊཀ (ཨཊྛཀཐཱ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / དཱིགྷ ནིཀཱཡ (ཨཊྛཀཐཱ) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) / ༡༠. སངྒཱིཏིསུཏྟཝཎྞནཱ • 10. Saṅgītisuttavaṇṇanā