| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เถรคาถา-อฎฺฐกถา • Theragāthā-aṭṭhakathā |
๘. สญฺชยเตฺถรคาถาวณฺณนา
8. Sañjayattheragāthāvaṇṇanā
ยโต อหนฺติ อายสฺมโต สญฺชยเตฺถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? โสปิ ปุริมพุเทฺธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ วิวฎฺฎูปนิสฺสยํ ปุญฺญํ อุปจินโนฺต วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล มหติ ปูเค สํกิตฺติวเสน วตฺถุํ สงฺฆริตฺวา รตนตฺตยํ อุทฺทิสฺส ปุญฺญํ กโรโนฺต สยํ ทลิโทฺท หุตฺวา เนสํ คณาทีนํ ปุญฺญกิริยาย พฺยาวโฎ อโหสิฯ กาเลน กาลํ ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา ปสนฺนมานโส ภิกฺขูนญฺจ ตํ ตํ เวยฺยาวจฺจํ อกาสิฯ โส เตน ปุญฺญกเมฺมน เทวโลเก นิพฺพโตฺต อปราปรํ ปุญฺญานิ กตฺวา สุคตีสุเยว สํสรโนฺต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ราชคเห วิภวสมฺปนฺนสฺส พฺราหฺมณสฺส ปุโตฺต หุตฺวา นิพฺพตฺติ สญฺชโย นาม นาเมน, โส วยปฺปโตฺต พฺรหฺมายุโปกฺขรสาติอาทิเก อภิญฺญาเต พฺราหฺมเณ สาสเน อภิปฺปสเนฺน ทิสฺวา สญฺชาตปฺปสาโท สตฺถารํ อุปสงฺกมิฯ ตสฺส สตฺถา ธมฺมํ เทเสสิฯ โส ธมฺมํ สุตฺวา โสตาปโนฺน อโหสิฯ อปรภาเค ปพฺพชิฯ ปพฺพชโนฺต จ ขุรเคฺคเยว ฉฬภิโญฺญ อโหสีฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร ๑.๑๐.๕๑-๕๕) –
Yato ahanti āyasmato sañjayattherassa gāthā. Kā uppatti? Sopi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto vipassissa bhagavato kāle mahati pūge saṃkittivasena vatthuṃ saṅgharitvā ratanattayaṃ uddissa puññaṃ karonto sayaṃ daliddo hutvā nesaṃ gaṇādīnaṃ puññakiriyāya byāvaṭo ahosi. Kālena kālaṃ bhagavantaṃ upasaṅkamitvā vanditvā pasannamānaso bhikkhūnañca taṃ taṃ veyyāvaccaṃ akāsi. So tena puññakammena devaloke nibbatto aparāparaṃ puññāni katvā sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde rājagahe vibhavasampannassa brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti sañjayo nāma nāmena, so vayappatto brahmāyupokkharasātiādike abhiññāte brāhmaṇe sāsane abhippasanne disvā sañjātappasādo satthāraṃ upasaṅkami. Tassa satthā dhammaṃ desesi. So dhammaṃ sutvā sotāpanno ahosi. Aparabhāge pabbaji. Pabbajanto ca khuraggeyeva chaḷabhiñño ahosī. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.10.51-55) –
‘‘วิปสฺสิสฺส ภควโต, มหาปูคคโณ อหุ;
‘‘Vipassissa bhagavato, mahāpūgagaṇo ahu;
เวยฺยาวจฺจกโร อาสิํ, สพฺพกิเจฺจสุ วาวโฎฯ
Veyyāvaccakaro āsiṃ, sabbakiccesu vāvaṭo.
‘‘เทยฺยธโมฺม จ เม นตฺถิ, สุคตสฺส มเหสิโน;
‘‘Deyyadhammo ca me natthi, sugatassa mahesino;
อวนฺทิํ สตฺถุโน ปาเท, วิปฺปสเนฺนน เจตสาฯ
Avandiṃ satthuno pāde, vippasannena cetasā.
‘‘เอกนวุติโต กเปฺป, เวยฺยาวจฺจํ อกาสหํ;
‘‘Ekanavutito kappe, veyyāvaccaṃ akāsahaṃ;
ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, เวยฺยาวจฺจสฺสิทํ ผลํฯ
Duggatiṃ nābhijānāmi, veyyāvaccassidaṃ phalaṃ.
‘‘อิโต จ อฎฺฐเม กเปฺป, ราชา อาสิํ สุจินฺติโต;
‘‘Ito ca aṭṭhame kappe, rājā āsiṃ sucintito;
สตฺตรตนสมฺปโนฺน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโลฯ
Sattaratanasampanno, cakkavattī mahabbalo.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ฉฬภิโญฺญ ปน หุตฺวา อญฺญํ พฺยากโรโนฺต ‘‘ยโต อหํ ปพฺพชิโต’’ติ คาถํ อภาสิฯ
Chaḷabhiñño pana hutvā aññaṃ byākaronto ‘‘yato ahaṃ pabbajito’’ti gāthaṃ abhāsi.
๔๘. ตตฺถ ยโต อหํ ปพฺพชิโตติ ยโต ปภุติ ยโต ปฎฺฐาย อหํ ปพฺพชิโตฯ ปพฺพชิตกาลโต ปฎฺฐาย นาภิชานามิ สงฺกปฺปํ, อนริยํ โทสสํหิตนฺติ ราคาทิโทสสํหิตํ ตโต เอว อนริยํ นิหีนํ, อริเยหิ วา อนรณียตาย อนริเยหิ อรณียตาย จ อนริยํ ปาปกํ อารมฺมเณ อภูตคุณาทิสงฺกปฺปนโต ‘‘สงฺกโปฺป’’ติ ลทฺธนามํ กามวิตกฺกาทิมิจฺฉาวิตกฺกํ อุปฺปาทิตํ นาภิชานามีติ, ‘‘ขุรเคฺคเยว มยา อรหตฺตํ ปตฺต’’นฺติ อญฺญํ พฺยากาสิฯ
48. Tattha yato ahaṃ pabbajitoti yato pabhuti yato paṭṭhāya ahaṃ pabbajito. Pabbajitakālato paṭṭhāya nābhijānāmi saṅkappaṃ, anariyaṃ dosasaṃhitanti rāgādidosasaṃhitaṃ tato eva anariyaṃ nihīnaṃ, ariyehi vā anaraṇīyatāya anariyehi araṇīyatāya ca anariyaṃ pāpakaṃ ārammaṇe abhūtaguṇādisaṅkappanato ‘‘saṅkappo’’ti laddhanāmaṃ kāmavitakkādimicchāvitakkaṃ uppāditaṃ nābhijānāmīti, ‘‘khuraggeyeva mayā arahattaṃ patta’’nti aññaṃ byākāsi.
สญฺชยเตฺถรคาถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Sañjayattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / เถรคาถาปาฬิ • Theragāthāpāḷi / ๘. สญฺชยเตฺถรคาถา • 8. Sañjayattheragāthā
