| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
३. तिकनिपातो
3. Tikanipāto
१. सङ्कप्पवग्गो
1. Saṅkappavaggo
[२५१] १. सङ्कप्परागजातकवण्णना
[251] 1. Saṅkapparāgajātakavaṇṇanā
सङ्कप्परागधोतेनाति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो उक्कण्ठितभिक्खुं आरब्भ कथेसि। सावत्थिनगरवासी किरेको कुलपुत्तो सासने उरं दत्वा पब्बजित्वा एकदिवसं सावत्थियं पिण्डाय चरन्तो एकं अलङ्कतपटियत्तं इत्थिं दिस्वा उप्पन्नकामरागो अनभिरतो विचरि। तमेनं आचरियुपज्झायादयो दिस्वा अनभिरतिकारणं पुच्छित्वा विब्भमितुकामभावमस्स ञत्वा ‘‘आवुसो, सत्था नाम कामरागादिकिलेसपीळितानं किलेसे हारेत्वा सच्चानि पकासेत्वा सोतापत्तिफलादीनि देति, एहि तं सत्थु सन्तिकं नेस्सामा’’ति आदाय अगमंसु। सत्थारा च ‘‘किं नु खो, भिक्खवे, अनिच्छमानकञ्ञेव भिक्खुं गहेत्वा आगतत्था’’ति वुत्ते तमत्थं आरोचेसुं। सत्था ‘‘सच्चं किर त्वं, भिक्खु, उक्कण्ठितो’’ति पुच्छित्वा ‘‘सच्चं, भन्ते’’ति वुत्ते ‘‘किंकारणा’’ति पुच्छि। सो तमत्थं आरोचेसि। अथ नं सत्था ‘‘इत्थियो नामेता, भिक्खु, पुब्बे झानबलेन विक्खम्भितकिलेसानं विसुद्धसत्तानम्पि संकिलेसं उप्पादेसुं, तादिसं तुच्छपुग्गलं किंकारणा न संकिलेसिस्सन्ति, विसुद्धापि सत्ता संकिलिस्सन्ति, उत्तमयससमङ्गिनोपि आयसक्यं पापुणन्ति, पगेव अपरिसुद्धा। सिनेरुकम्पनकवातो पुराणपण्णकसटं किं न कम्पेस्सति, बोधितले निसीदित्वा अभिसम्बुज्झनकसत्तं अयं किलेसो आलोळेसि, तादिसं किं न आलोळेस्सती’’ति वत्वा तेहि याचितो अतीतं आहरि।
Saṅkapparāgadhotenāti idaṃ satthā jetavane viharanto ukkaṇṭhitabhikkhuṃ ārabbha kathesi. Sāvatthinagaravāsī kireko kulaputto sāsane uraṃ datvā pabbajitvā ekadivasaṃ sāvatthiyaṃ piṇḍāya caranto ekaṃ alaṅkatapaṭiyattaṃ itthiṃ disvā uppannakāmarāgo anabhirato vicari. Tamenaṃ ācariyupajjhāyādayo disvā anabhiratikāraṇaṃ pucchitvā vibbhamitukāmabhāvamassa ñatvā ‘‘āvuso, satthā nāma kāmarāgādikilesapīḷitānaṃ kilese hāretvā saccāni pakāsetvā sotāpattiphalādīni deti, ehi taṃ satthu santikaṃ nessāmā’’ti ādāya agamaṃsu. Satthārā ca ‘‘kiṃ nu kho, bhikkhave, anicchamānakaññeva bhikkhuṃ gahetvā āgatatthā’’ti vutte tamatthaṃ ārocesuṃ. Satthā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ, bhikkhu, ukkaṇṭhito’’ti pucchitvā ‘‘saccaṃ, bhante’’ti vutte ‘‘kiṃkāraṇā’’ti pucchi. So tamatthaṃ ārocesi. Atha naṃ satthā ‘‘itthiyo nāmetā, bhikkhu, pubbe jhānabalena vikkhambhitakilesānaṃ visuddhasattānampi saṃkilesaṃ uppādesuṃ, tādisaṃ tucchapuggalaṃ kiṃkāraṇā na saṃkilesissanti, visuddhāpi sattā saṃkilissanti, uttamayasasamaṅginopi āyasakyaṃ pāpuṇanti, pageva aparisuddhā. Sinerukampanakavāto purāṇapaṇṇakasaṭaṃ kiṃ na kampessati, bodhitale nisīditvā abhisambujjhanakasattaṃ ayaṃ kileso āloḷesi, tādisaṃ kiṃ na āloḷessatī’’ti vatvā tehi yācito atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो असीतिकोटिविभवे ब्राह्मणमहासालकुले निब्बत्तित्वा वयप्पत्तो तक्कसिलायं सब्बसिप्पानि उग्गण्हित्वा बाराणसिं पच्चागन्त्वा कतदारपरिग्गहो मातापितूनं अच्चयेन तेसं मतकिच्चानि कत्वा हिरञ्ञोलोकनकम्मं करोन्तो ‘‘इदं धनं पञ्ञायति, येहि पनेतं सम्भतं, ते न पञ्ञायन्ती’’ति आवज्जेन्तो संवेगप्पत्तो अहोसि, सरीरा सेदा मुच्चिंसु। सो घरावासे चिरं वसन्तो महादानं दत्वा कामे पहाय अस्सुमुखं ञातिसङ्घं परिच्चजित्वा हिमवन्तं पविसित्वा इसिपब्बज्जं पब्बजित्वा रमणीये पदेसे पण्णसालं मापेत्वा उञ्छाचरियाय वनमूलफलादीहि यापेन्तो नचिरस्सेव अभिञ्ञा च समापत्तियो च उप्पादेत्वा झानकीळं कीळन्तो चिरं वसित्वा चिन्तेसि – ‘‘मनुस्सपथं गन्त्वा लोणम्बिलं उपसेविस्सामि, एवं मे सरीरञ्चेव थिरं भविस्सति, जङ्घविहारो च कतो भविस्सति, ये च मादिसस्स सीलसम्पन्नस्स भिक्खं वा दस्सन्ति, अभिवादनादीनि वा करिस्सन्ति, ते सग्गपुरं पूरेस्सन्ती’’ति।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto asītikoṭivibhave brāhmaṇamahāsālakule nibbattitvā vayappatto takkasilāyaṃ sabbasippāni uggaṇhitvā bārāṇasiṃ paccāgantvā katadārapariggaho mātāpitūnaṃ accayena tesaṃ matakiccāni katvā hiraññolokanakammaṃ karonto ‘‘idaṃ dhanaṃ paññāyati, yehi panetaṃ sambhataṃ, te na paññāyantī’’ti āvajjento saṃvegappatto ahosi, sarīrā sedā mucciṃsu. So gharāvāse ciraṃ vasanto mahādānaṃ datvā kāme pahāya assumukhaṃ ñātisaṅghaṃ pariccajitvā himavantaṃ pavisitvā isipabbajjaṃ pabbajitvā ramaṇīye padese paṇṇasālaṃ māpetvā uñchācariyāya vanamūlaphalādīhi yāpento nacirasseva abhiññā ca samāpattiyo ca uppādetvā jhānakīḷaṃ kīḷanto ciraṃ vasitvā cintesi – ‘‘manussapathaṃ gantvā loṇambilaṃ upasevissāmi, evaṃ me sarīrañceva thiraṃ bhavissati, jaṅghavihāro ca kato bhavissati, ye ca mādisassa sīlasampannassa bhikkhaṃ vā dassanti, abhivādanādīni vā karissanti, te saggapuraṃ pūressantī’’ti.
सो हिमवन्ता ओतरित्वा अनुपुब्बेन चारिकं चरमानो बाराणसिं पत्वा सूरियत्थङ्गमनवेलाय वसनट्ठानं ओलोकेन्तो राजुय्यानं दिस्वा ‘‘इदं पटिसल्लानसारुप्पं, एत्थ वसिस्सामे’’ति उय्यानं पविसित्वा अञ्ञतरस्मिं रुक्खमूले निसिन्नो झानसुखेन रत्तिं खेपेत्वा पुनदिवसे कतसरीरपटिजग्गनो पुब्बण्हसमये जटाजिनवक्कलानि सण्ठपेत्वा भिक्खाभाजनं आदाय सन्तिन्द्रियो सन्तमानसो इरियापथसम्पन्नो युगमत्तदस्सनो हुत्वा सब्बाकारसम्पन्नाय अत्तनो रूपसिरिया लोकस्स लोचनानि आकड्ढेन्तो नगरं पविसित्वा भिक्खाय चरन्तो रञ्ञो निवेसनद्वारं पापुणि। राजा महातले चङ्कमन्तो वातपानन्तरेन बोधिसत्तं दिस्वा इरियापथस्मिञ्ञेव पसीदित्वा ‘‘सचे सन्तधम्मो नाम अत्थि, इमस्स तेन अब्भन्तरे भवितब्ब’’न्ति चिन्तेत्वा ‘‘गच्छ, तं तापसं आनेही’’ति एकं अमच्चं आणापेसि। सो गन्त्वा वन्दित्वा भिक्खाभाजनं गहेत्वा ‘‘राजा, भन्ते, तं पक्कोसती’’ति आह। बोधिसत्तो ‘‘महापुञ्ञ, अम्हे राजा न जानाती’’ति आह। ‘‘तेन हि, भन्ते, यावाहं आगच्छामि, ताव इधेव होथा’’ति गन्त्वा रञ्ञो आरोचेसि। राजा ‘‘अम्हाकं कुलूपकतापसो नत्थि, गच्छ, नं आनेही’’ति सयम्पि वातपानेन हत्थं पसारेत्वा वन्दन्तो ‘‘इतो एथ, भन्ते’’ति आह। बोधिसत्तो अमच्चस्स हत्थे भिक्खाभाजनं दत्वा महातलं अभिरुहि।
So himavantā otaritvā anupubbena cārikaṃ caramāno bārāṇasiṃ patvā sūriyatthaṅgamanavelāya vasanaṭṭhānaṃ olokento rājuyyānaṃ disvā ‘‘idaṃ paṭisallānasāruppaṃ, ettha vasissāme’’ti uyyānaṃ pavisitvā aññatarasmiṃ rukkhamūle nisinno jhānasukhena rattiṃ khepetvā punadivase katasarīrapaṭijaggano pubbaṇhasamaye jaṭājinavakkalāni saṇṭhapetvā bhikkhābhājanaṃ ādāya santindriyo santamānaso iriyāpathasampanno yugamattadassano hutvā sabbākārasampannāya attano rūpasiriyā lokassa locanāni ākaḍḍhento nagaraṃ pavisitvā bhikkhāya caranto rañño nivesanadvāraṃ pāpuṇi. Rājā mahātale caṅkamanto vātapānantarena bodhisattaṃ disvā iriyāpathasmiññeva pasīditvā ‘‘sace santadhammo nāma atthi, imassa tena abbhantare bhavitabba’’nti cintetvā ‘‘gaccha, taṃ tāpasaṃ ānehī’’ti ekaṃ amaccaṃ āṇāpesi. So gantvā vanditvā bhikkhābhājanaṃ gahetvā ‘‘rājā, bhante, taṃ pakkosatī’’ti āha. Bodhisatto ‘‘mahāpuñña, amhe rājā na jānātī’’ti āha. ‘‘Tena hi, bhante, yāvāhaṃ āgacchāmi, tāva idheva hothā’’ti gantvā rañño ārocesi. Rājā ‘‘amhākaṃ kulūpakatāpaso natthi, gaccha, naṃ ānehī’’ti sayampi vātapānena hatthaṃ pasāretvā vandanto ‘‘ito etha, bhante’’ti āha. Bodhisatto amaccassa hatthe bhikkhābhājanaṃ datvā mahātalaṃ abhiruhi.
अथ नं राजा वन्दित्वा राजपल्लङ्के निसीदापेत्वा अत्तनो सम्पादितेहि यागुखज्जकभत्तेहि परिविसित्वा कतभत्तकिच्चं पञ्हं पुच्छि। पञ्हब्याकरणेन भिय्योसोमत्ताय पसीदित्वा वन्दित्वा ‘‘भन्ते, तुम्हे कत्थवासिका , कुतो आगतत्था’’ति पुच्छित्वा ‘‘हिमवन्तवासिका मयं, महाराज, हिमवन्ततो आगता’’ति वुत्ते पुन ‘‘किंकारणा’’ति पुच्छित्वा ‘‘वस्सारत्तकाले, महाराज, निबद्धवासो नाम लद्धुं वट्टती’’ति वुत्ते ‘‘तेन हि, भन्ते, राजुय्याने वसथ, तुम्हे च चतूहि पच्चयेहि न किलमिस्सथ, अहञ्च सग्गसंवत्तनिकं पुञ्ञं पापुणिस्सामी’’ति पटिञ्ञं गहेत्वा भुत्तपातरासो बोधिसत्तेन सद्धिं उय्यानं गन्त्वा पण्णसालं कारेत्वा चङ्कमं मापेत्वा सेसानिपि रत्तिट्ठानदिवाट्ठानादीनि सम्पादेत्वा पब्बजितपरिक्खारे पटियादेत्वा ‘‘सुखेन वसथ, भन्ते’’ति उय्यानपालं सम्पटिच्छापेसि। बोधिसत्तो ततो पट्ठाय द्वादस संवच्छरानि तत्थेव वसि।
Atha naṃ rājā vanditvā rājapallaṅke nisīdāpetvā attano sampāditehi yāgukhajjakabhattehi parivisitvā katabhattakiccaṃ pañhaṃ pucchi. Pañhabyākaraṇena bhiyyosomattāya pasīditvā vanditvā ‘‘bhante, tumhe katthavāsikā , kuto āgatatthā’’ti pucchitvā ‘‘himavantavāsikā mayaṃ, mahārāja, himavantato āgatā’’ti vutte puna ‘‘kiṃkāraṇā’’ti pucchitvā ‘‘vassārattakāle, mahārāja, nibaddhavāso nāma laddhuṃ vaṭṭatī’’ti vutte ‘‘tena hi, bhante, rājuyyāne vasatha, tumhe ca catūhi paccayehi na kilamissatha, ahañca saggasaṃvattanikaṃ puññaṃ pāpuṇissāmī’’ti paṭiññaṃ gahetvā bhuttapātarāso bodhisattena saddhiṃ uyyānaṃ gantvā paṇṇasālaṃ kāretvā caṅkamaṃ māpetvā sesānipi rattiṭṭhānadivāṭṭhānādīni sampādetvā pabbajitaparikkhāre paṭiyādetvā ‘‘sukhena vasatha, bhante’’ti uyyānapālaṃ sampaṭicchāpesi. Bodhisatto tato paṭṭhāya dvādasa saṃvaccharāni tattheva vasi.
अथेकदिवसं रञ्ञो पच्चन्तो कुपितो। सो तस्स वूपसमनत्थाय गन्तुकामो देविं आमन्तेत्वा ‘‘भद्दे, तया नगरे ओहीयितुं वट्टती’’ति आह। ‘‘किं निस्साय कथेथ, देवा’’ति। ‘‘सीलवन्तं तापसं, भद्दे’’ति। ‘‘देव, नाहं तस्मिं पमज्जिस्सामि, अम्हाकं अय्यस्स पटिजग्गनं मम भारो, तुम्हे निरासङ्का गच्छथा’’ति। राजा निक्खमित्वा गतो, देवीपि बोधिसत्तं तथेव सक्कच्चं उपट्ठाति। बोधिसत्तो पन रञ्ञो गतकाले निबद्धवेलायं आगन्त्वा अत्तनो रुचिताय वेलाय राजनिवेसनं गन्त्वा भत्तकिच्चं करोति।
Athekadivasaṃ rañño paccanto kupito. So tassa vūpasamanatthāya gantukāmo deviṃ āmantetvā ‘‘bhadde, tayā nagare ohīyituṃ vaṭṭatī’’ti āha. ‘‘Kiṃ nissāya kathetha, devā’’ti. ‘‘Sīlavantaṃ tāpasaṃ, bhadde’’ti. ‘‘Deva, nāhaṃ tasmiṃ pamajjissāmi, amhākaṃ ayyassa paṭijagganaṃ mama bhāro, tumhe nirāsaṅkā gacchathā’’ti. Rājā nikkhamitvā gato, devīpi bodhisattaṃ tatheva sakkaccaṃ upaṭṭhāti. Bodhisatto pana rañño gatakāle nibaddhavelāyaṃ āgantvā attano rucitāya velāya rājanivesanaṃ gantvā bhattakiccaṃ karoti.
अथेकदिवसं बोधिसत्ते अतिचिरायन्ते देवी सब्बं खादनीयभोजनीयं पटियादेत्वा न्हत्वा अलङ्करित्वा नीचमञ्चकं पञ्ञापेत्वा बोधिसत्तस्स आगमनं ओलोकयमाना मट्ठसाटकं सिथिलं कत्वा निवासेत्वा निपज्जि। बोधिसत्तोपि वेलं सल्लक्खेत्वा भिक्खाभाजनं आदाय आकासेनागन्त्वा महावातपानद्वारं पापुणि। तस्स वक्कलसद्दं सुत्वा सहसा उट्ठहमानाय देविया सरीरा मट्ठसाटको भस्सित्थ, बोधिसत्तो विसभागारम्मणं दिस्वा इन्द्रियानि भिन्दित्वा सुभवसेन ओलोकेसि। अथस्स झानबलेन सन्निसिन्नोपि किलेसो करण्डके पक्खित्तआसीविसो विय फणं कत्वा उट्ठहि, खीररुक्खस्स वासिया आकोटितकालो विय अहोसि। किलेसुप्पादनेन सहेव झानङ्गानि परिहायिंसु, इन्द्रियानि अपरिपुण्णानि अहेसुं, सयं पक्खच्छिन्नकाको विय अहोसि। सो पुब्बे विय निसीदित्वा भत्तकिच्चं कातुं नासक्खि , निसीदापियमानोपि न निसीदि। अथस्स देवी सब्बं खादनीयभोजनीयं भिक्खाभाजनेयेव पक्खिपि। यथा च पुब्बे भत्तकिच्चं कत्वा सीहपञ्जरेन निक्खमित्वा आकासेनेव गच्छति, एवं तं दिवसं गन्तुं नासक्खि। भत्तं पन गहेत्वा महानिस्सेणिया ओतरित्वा उय्यानं अगमासि। देवीपि अस्स अत्तनि पटिबद्धचित्ततं अञ्ञासि। सो उय्यानं गन्त्वा भत्तं अभुञ्जित्वाव हेट्ठामञ्चके निक्खिपित्वा ‘‘देविया एवरूपा हत्थसोभा पादसोभा, एवरूपं कटिपरियोसानं, एवरूपं ऊरुलक्खण’’न्तिआदीनि विप्पलपन्तो सत्ताहं निपज्जि, भत्तं पूतिकं अहोसि नीलमक्खिकापरिपुण्णं।
Athekadivasaṃ bodhisatte aticirāyante devī sabbaṃ khādanīyabhojanīyaṃ paṭiyādetvā nhatvā alaṅkaritvā nīcamañcakaṃ paññāpetvā bodhisattassa āgamanaṃ olokayamānā maṭṭhasāṭakaṃ sithilaṃ katvā nivāsetvā nipajji. Bodhisattopi velaṃ sallakkhetvā bhikkhābhājanaṃ ādāya ākāsenāgantvā mahāvātapānadvāraṃ pāpuṇi. Tassa vakkalasaddaṃ sutvā sahasā uṭṭhahamānāya deviyā sarīrā maṭṭhasāṭako bhassittha, bodhisatto visabhāgārammaṇaṃ disvā indriyāni bhinditvā subhavasena olokesi. Athassa jhānabalena sannisinnopi kileso karaṇḍake pakkhittaāsīviso viya phaṇaṃ katvā uṭṭhahi, khīrarukkhassa vāsiyā ākoṭitakālo viya ahosi. Kilesuppādanena saheva jhānaṅgāni parihāyiṃsu, indriyāni aparipuṇṇāni ahesuṃ, sayaṃ pakkhacchinnakāko viya ahosi. So pubbe viya nisīditvā bhattakiccaṃ kātuṃ nāsakkhi , nisīdāpiyamānopi na nisīdi. Athassa devī sabbaṃ khādanīyabhojanīyaṃ bhikkhābhājaneyeva pakkhipi. Yathā ca pubbe bhattakiccaṃ katvā sīhapañjarena nikkhamitvā ākāseneva gacchati, evaṃ taṃ divasaṃ gantuṃ nāsakkhi. Bhattaṃ pana gahetvā mahānisseṇiyā otaritvā uyyānaṃ agamāsi. Devīpi assa attani paṭibaddhacittataṃ aññāsi. So uyyānaṃ gantvā bhattaṃ abhuñjitvāva heṭṭhāmañcake nikkhipitvā ‘‘deviyā evarūpā hatthasobhā pādasobhā, evarūpaṃ kaṭipariyosānaṃ, evarūpaṃ ūrulakkhaṇa’’ntiādīni vippalapanto sattāhaṃ nipajji, bhattaṃ pūtikaṃ ahosi nīlamakkhikāparipuṇṇaṃ.
अथ राजा पच्चन्तं वूपसमेत्वा पच्चागतो अलङ्कतपटियत्तं नगरं पदक्खिणं कत्वा राजनिवेसनं अगन्त्वाव ‘‘बोधिसत्तं पस्सिस्सामी’’ति उय्यानं गन्त्वा उक्लापं अस्समपदं दिस्वा ‘‘पक्कन्तो भविस्सती’’ति पण्णसालाय द्वारं विवरित्वा अन्तोपविट्ठो तं निपन्नकं दिस्वा ‘‘केनचि अफासुकेन भवितब्ब’’न्ति पूतिभत्तं छड्डापेत्वा पण्णसालं पटिजग्गापेत्वा ‘‘भन्ते, किं ते अफासुक’’न्ति पुच्छि। ‘‘विद्धोस्मि, महाराजा’’ति। राजा ‘‘मम पच्चामित्तेहि मयि ओकासं अलभन्तेहि ‘ममायनट्ठानमस्स दुब्बलं करिस्सामा’ति आगन्त्वा एस विद्धो भविस्सति मञ्ञे’’ति सरीरं परिवत्तेत्वा विद्धट्ठानं ओलोकेन्तो विद्धट्ठानं अदिस्वा ‘‘कत्थ विद्धोसि, भन्ते’’ति पुच्छि। बोधिसत्तो ‘‘नाहं, महाराज, अञ्ञेन विद्धो, अहं पन अत्तनाव अत्तानं हदये विज्झि’’न्ति वत्वा उट्ठाय निसीदित्वा इमा गाथा अवोच –
Atha rājā paccantaṃ vūpasametvā paccāgato alaṅkatapaṭiyattaṃ nagaraṃ padakkhiṇaṃ katvā rājanivesanaṃ agantvāva ‘‘bodhisattaṃ passissāmī’’ti uyyānaṃ gantvā uklāpaṃ assamapadaṃ disvā ‘‘pakkanto bhavissatī’’ti paṇṇasālāya dvāraṃ vivaritvā antopaviṭṭho taṃ nipannakaṃ disvā ‘‘kenaci aphāsukena bhavitabba’’nti pūtibhattaṃ chaḍḍāpetvā paṇṇasālaṃ paṭijaggāpetvā ‘‘bhante, kiṃ te aphāsuka’’nti pucchi. ‘‘Viddhosmi, mahārājā’’ti. Rājā ‘‘mama paccāmittehi mayi okāsaṃ alabhantehi ‘mamāyanaṭṭhānamassa dubbalaṃ karissāmā’ti āgantvā esa viddho bhavissati maññe’’ti sarīraṃ parivattetvā viddhaṭṭhānaṃ olokento viddhaṭṭhānaṃ adisvā ‘‘kattha viddhosi, bhante’’ti pucchi. Bodhisatto ‘‘nāhaṃ, mahārāja, aññena viddho, ahaṃ pana attanāva attānaṃ hadaye vijjhi’’nti vatvā uṭṭhāya nisīditvā imā gāthā avoca –
१.
1.
‘‘सङ्कप्परागधोतेन, वितक्कनिसितेन च।
‘‘Saṅkapparāgadhotena, vitakkanisitena ca;
नालङ्कतेन भद्रेन, उसुकाराकतेन च॥
Nālaṅkatena bhadrena, usukārākatena ca.
२.
2.
‘‘न कण्णायतमुत्तेन, नापि मोरूपसेविना।
‘‘Na kaṇṇāyatamuttena, nāpi morūpasevinā;
तेनम्हि हदये विद्धो, सब्बङ्गपरिदाहिना॥
Tenamhi hadaye viddho, sabbaṅgaparidāhinā.
३.
3.
‘‘आवेधञ्च न पस्सामि, यतो रुहिरमस्सवे।
‘‘Āvedhañca na passāmi, yato ruhiramassave;
याव अयोनिसो चित्तं, सयं मे दुक्खमाभत’’न्ति॥
Yāva ayoniso cittaṃ, sayaṃ me dukkhamābhata’’nti.
तत्थ सङ्कप्परागधोतेनाति कामवितक्कसम्पयुत्तरागधोतेन। वितक्कनिसितेन चाति तेनेव रागोदकेन वितक्कपासाणे निसितेन। नालङ्कतेन भद्रेनाति नेव अलङ्कतेन भद्रेन, अनलङ्कतेन बीभच्छेनाति अत्थो। उसुकाराकतेन चाति उसुकारेहिपि अकतेन। न कण्णायतमुत्तेनाति याव दक्खिणकण्णचूळकं आकड्ढित्वा अमुत्तकेन। नापि मोरूपसेविनाति मोरपत्तगिज्झपत्तादीहि अकतूपसेवनेन। तेनम्हि हदये विद्धोति तेन किलेसकण्डेनाहं हदये विद्धो अम्हि। सब्बङ्गपरिदाहिनाति सब्बानि अङ्गानि परिदहनसमत्थेन। महाराज, तेन हि किलेसकण्डेन हदये विद्धकालतो पट्ठाय मम अग्गि पदित्तानिव सब्बानि अङ्गानि डय्हन्तीति दस्सेति।
Tattha saṅkapparāgadhotenāti kāmavitakkasampayuttarāgadhotena. Vitakkanisitena cāti teneva rāgodakena vitakkapāsāṇe nisitena. Nālaṅkatena bhadrenāti neva alaṅkatena bhadrena, analaṅkatena bībhacchenāti attho. Usukārākatena cāti usukārehipi akatena. Na kaṇṇāyatamuttenāti yāva dakkhiṇakaṇṇacūḷakaṃ ākaḍḍhitvā amuttakena. Nāpi morūpasevināti morapattagijjhapattādīhi akatūpasevanena. Tenamhi hadaye viddhoti tena kilesakaṇḍenāhaṃ hadaye viddho amhi. Sabbaṅgaparidāhināti sabbāni aṅgāni paridahanasamatthena. Mahārāja, tena hi kilesakaṇḍena hadaye viddhakālato paṭṭhāya mama aggi padittāniva sabbāni aṅgāni ḍayhantīti dasseti.
आवेधञ्च न पस्सामीति विद्धट्ठाने वणञ्च न पस्सामि। यतो रुहिरमस्सवेति यतो मे आवेधतो लोहितं पग्घरेय्य, तं न पस्सामीति अत्थो। याव अयोनिसो चित्तन्ति एत्थ यावाति दळ्हत्थे निपातो, अतिविय दळ्हं कत्वा अयोनिसो चित्तं वड्ढितन्ति अत्थो। सयं मे दुक्खमाभतन्ति अत्तनाव मया अत्तनो दुक्खं आनीतन्ति।
Āvedhañca na passāmīti viddhaṭṭhāne vaṇañca na passāmi. Yato ruhiramassaveti yato me āvedhato lohitaṃ pagghareyya, taṃ na passāmīti attho. Yāva ayoniso cittanti ettha yāvāti daḷhatthe nipāto, ativiya daḷhaṃ katvā ayoniso cittaṃ vaḍḍhitanti attho. Sayaṃ me dukkhamābhatanti attanāva mayā attano dukkhaṃ ānītanti.
एवं बोधिसत्तो इमाहि तीहि गाथाहि रञ्ञो धम्मं देसेत्वा राजानं पण्णसालतो बहि कत्वा कसिणपरिकम्मं कत्वा नट्ठं झानं उप्पादेत्वा पण्णसालाय निक्खमित्वा आकासे निसिन्नो राजानं ओवदित्वा ‘‘महाराज, अहं हिमवन्तमेव गमिस्सामी’’ति वत्वा ‘‘न सक्का, भन्ते, गन्तु’’न्ति वुच्चमानोपि ‘‘महाराज, मया इध वसन्तेन एवरूपो विप्पकारो पत्तो, इदानि न सक्का इध वसितु’’न्ति रञ्ञो याचन्तस्सेव आकासे उप्पतित्वा हिमवन्तं गन्त्वा तत्थ यावतायुकं ठत्वा ब्रह्मलोकूपगो अहोसि।
Evaṃ bodhisatto imāhi tīhi gāthāhi rañño dhammaṃ desetvā rājānaṃ paṇṇasālato bahi katvā kasiṇaparikammaṃ katvā naṭṭhaṃ jhānaṃ uppādetvā paṇṇasālāya nikkhamitvā ākāse nisinno rājānaṃ ovaditvā ‘‘mahārāja, ahaṃ himavantameva gamissāmī’’ti vatvā ‘‘na sakkā, bhante, gantu’’nti vuccamānopi ‘‘mahārāja, mayā idha vasantena evarūpo vippakāro patto, idāni na sakkā idha vasitu’’nti rañño yācantasseva ākāse uppatitvā himavantaṃ gantvā tattha yāvatāyukaṃ ṭhatvā brahmalokūpago ahosi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा सच्चानि पकासेत्वा जातकं समोधानेसि, सच्चपरियोसाने उक्कण्ठितभिक्खु अरहत्ते पतिट्ठहि। केचि सोतापन्ना, केचि सकदागामिनो, केचि अनागामिनो, केचि अरहन्तो अहेसुं। ‘‘तदा राजा आनन्दो अहोसि, तापसो पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu arahatte patiṭṭhahi. Keci sotāpannā, keci sakadāgāmino, keci anāgāmino, keci arahanto ahesuṃ. ‘‘Tadā rājā ānando ahosi, tāpaso pana ahameva ahosi’’nti.
सङ्कप्परागजातकवण्णना पठमा।
Saṅkapparāgajātakavaṇṇanā paṭhamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / २५१. सङ्कप्परागजातकं • 251. Saṅkapparāgajātakaṃ
