| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातकपाळि • Jātakapāḷi |
५२४. सङ्खपालजातकं (४)
524. Saṅkhapālajātakaṃ (4)
१४३.
143.
‘‘अरियावकासोसि पसन्ननेत्तो, मञ्ञे भवं पब्बजितो कुलम्हा।
‘‘Ariyāvakāsosi pasannanetto, maññe bhavaṃ pabbajito kulamhā;
कथं नु वित्तानि पहाय भोगे, पब्बजि निक्खम्म घरा सपञ्ञ’’ 1॥
Kathaṃ nu vittāni pahāya bhoge, pabbaji nikkhamma gharā sapañña’’ 2.
१४४.
144.
‘‘सयं विमानं नरदेव दिस्वा, महानुभावस्स महोरगस्स।
‘‘Sayaṃ vimānaṃ naradeva disvā, mahānubhāvassa mahoragassa;
दिस्वान पुञ्ञान महाविपाकं, सद्धायहं पब्बजितोम्हि राज’’॥
Disvāna puññāna mahāvipākaṃ, saddhāyahaṃ pabbajitomhi rāja’’.
१४५.
145.
‘‘न कामकामा न भया न दोसा, वाचं मुसा पब्बजिता भणन्ति।
‘‘Na kāmakāmā na bhayā na dosā, vācaṃ musā pabbajitā bhaṇanti;
अक्खाहि मे पुच्छितो एतमत्थं, सुत्वान मे जायिहितिप्पसादो’’॥
Akkhāhi me pucchito etamatthaṃ, sutvāna me jāyihitippasādo’’.
१४६.
146.
पवद्धकायं उरगं महन्तं, आदाय गच्छन्ते पमोदमाने’’॥
Pavaddhakāyaṃ uragaṃ mahantaṃ, ādāya gacchante pamodamāne’’.
१४७.
147.
‘‘सोहं समागम्म जनिन्द तेहि, पहट्ठलोमो अवचम्हि भीतो।
‘‘Sohaṃ samāgamma janinda tehi, pahaṭṭhalomo avacamhi bhīto;
कुहिं अयं नीयति 7 भीमकायो, नागेन किं काहथ भोजपुत्ता॥
Kuhiṃ ayaṃ nīyati 8 bhīmakāyo, nāgena kiṃ kāhatha bhojaputtā.
१४८.
148.
‘‘नागो अयं नीयति भोजनत्था 9, पवद्धकायो उरगो महन्तो।
‘‘Nāgo ayaṃ nīyati bhojanatthā 10, pavaddhakāyo urago mahanto;
सादुञ्च थूलञ्च मुदुञ्च मंसं, न त्वं रसञ्ञासि विदेहपुत्त॥
Sāduñca thūlañca muduñca maṃsaṃ, na tvaṃ rasaññāsi videhaputta.
१४९.
149.
‘‘इतो मयं गन्त्वा सकं निकेतं 11, आदाय सत्थानि विकोपयित्वा।
‘‘Ito mayaṃ gantvā sakaṃ niketaṃ 12, ādāya satthāni vikopayitvā;
मंसानि भोक्खाम 13 पमोदमाना, मयञ्हि वे सत्तवो पन्नगानं॥
Maṃsāni bhokkhāma 14 pamodamānā, mayañhi ve sattavo pannagānaṃ.
१५०.
150.
‘‘सचे अयं नीयति भोजनत्था, पवद्धकायो उरगो महन्तो।
‘‘Sace ayaṃ nīyati bhojanatthā, pavaddhakāyo urago mahanto;
ददामि वो बलिबद्दानि 15 सोळस, नागं इमं मुञ्चथ बन्धनस्मा॥
Dadāmi vo balibaddāni 16 soḷasa, nāgaṃ imaṃ muñcatha bandhanasmā.
१५१.
151.
‘‘अद्धा हि नो भक्खो अयं मनापो, बहू च नो उरगा भुत्तपुब्बा 17।
‘‘Addhā hi no bhakkho ayaṃ manāpo, bahū ca no uragā bhuttapubbā 18;
करोम ते तं वचनं अळार 19, मित्तञ्च नो होहि विदेहपुत्त॥
Karoma te taṃ vacanaṃ aḷāra 20, mittañca no hohi videhaputta.
१५२.
152.
‘‘तदस्सु ते बन्धना मोचयिंसु, यं नत्थुतो पटिमोक्कस्स पासे।
‘‘Tadassu te bandhanā mocayiṃsu, yaṃ natthuto paṭimokkassa pāse;
मुत्तो च सो बन्धना नागराजा, पक्कामि पाचीनमुखो मुहुत्तं॥
Mutto ca so bandhanā nāgarājā, pakkāmi pācīnamukho muhuttaṃ.
१५३.
153.
‘‘गन्त्वान पाचीनमुखो मुहुत्तं, पुण्णेहि नेत्तेहि पलोकयी मं।
‘‘Gantvāna pācīnamukho muhuttaṃ, puṇṇehi nettehi palokayī maṃ;
तदास्सहं पिट्ठितो अन्वगच्छिं, दसङ्गुलिं अञ्जलिं पग्गहेत्वा॥
Tadāssahaṃ piṭṭhito anvagacchiṃ, dasaṅguliṃ añjaliṃ paggahetvā.
१५४.
154.
‘‘गच्छेव खो त्वं तरमानरूपो, मा तं अमित्ता पुनरग्गहेसुं।
‘‘Gaccheva kho tvaṃ taramānarūpo, mā taṃ amittā punaraggahesuṃ;
दुक्खो हि लुद्देहि पुना समागमो, अदस्सनं भोजपुत्तान गच्छ॥
Dukkho hi luddehi punā samāgamo, adassanaṃ bhojaputtāna gaccha.
१५५.
155.
‘‘अगमासि सो रहदं विप्पसन्नं, नीलोभासं रमणीयं सुतित्थं।
‘‘Agamāsi so rahadaṃ vippasannaṃ, nīlobhāsaṃ ramaṇīyaṃ sutitthaṃ;
समोततं 21 जम्बुहि वेतसाहि, पावेक्खि नित्तिण्णभयो पतीतो॥
Samotataṃ 22 jambuhi vetasāhi, pāvekkhi nittiṇṇabhayo patīto.
१५६.
156.
‘‘सो तं पविस्स न चिरस्स नागो, दिब्बेन मे पातुरहुं जनिन्द।
‘‘So taṃ pavissa na cirassa nāgo, dibbena me pāturahuṃ janinda;
उपट्ठही मं पितरंव पुत्तो, हदयङ्गमं कण्णसुखं भणन्तो॥
Upaṭṭhahī maṃ pitaraṃva putto, hadayaṅgamaṃ kaṇṇasukhaṃ bhaṇanto.
१५७.
157.
‘‘त्वं मेसि माता च पिता 23 अळार, अब्भन्तरो पाणददो सहायो।
‘‘Tvaṃ mesi mātā ca pitā 24 aḷāra, abbhantaro pāṇadado sahāyo;
सकञ्च इद्धिं पटिलाभकोस्मि 25, अळार पस्स मे निवेसनानि।
Sakañca iddhiṃ paṭilābhakosmi 26, aḷāra passa me nivesanāni;
पहूतभक्खं बहुअन्नपानं, मसक्कसारं विय वासवस्स’’॥
Pahūtabhakkhaṃ bahuannapānaṃ, masakkasāraṃ viya vāsavassa’’.
१५८.
158.
‘‘तं भूमिभागेहि उपेतरूपं, असक्खरा चेव मुदू सुभा च।
‘‘Taṃ bhūmibhāgehi upetarūpaṃ, asakkharā ceva mudū subhā ca;
नीचत्तिणा 27 अप्परजा च भूमि, पासादिका यत्थ जहन्ति सोकं॥
Nīcattiṇā 28 apparajā ca bhūmi, pāsādikā yattha jahanti sokaṃ.
१५९.
159.
‘‘अनावकुला वेळुरियूपनीला, चतुद्दिसं अम्बवनं सुरम्मं।
‘‘Anāvakulā veḷuriyūpanīlā, catuddisaṃ ambavanaṃ surammaṃ;
पक्का च पेसी च फला सुफुल्ला, निच्चोतुका धारयन्ती फलानि॥
Pakkā ca pesī ca phalā suphullā, niccotukā dhārayantī phalāni.
१६०.
160.
‘‘तेसं वनानं नरदेव मज्झे, निवेसनं भस्सरसन्निकासं।
‘‘Tesaṃ vanānaṃ naradeva majjhe, nivesanaṃ bhassarasannikāsaṃ;
रजतग्गळं सोवण्णमयं उळारं, ओभासती विज्जुरिवन्तलिक्खे॥
Rajataggaḷaṃ sovaṇṇamayaṃ uḷāraṃ, obhāsatī vijjurivantalikkhe.
१६१.
161.
‘‘मणीमया सोण्णमया 29 उळारा, अनेकचित्ता सततं सुनिम्मिता।
‘‘Maṇīmayā soṇṇamayā 30 uḷārā, anekacittā satataṃ sunimmitā;
परिपूरा कञ्ञाहि अलङ्कताभि, सुवण्णकायूरधराहि राज॥
Paripūrā kaññāhi alaṅkatābhi, suvaṇṇakāyūradharāhi rāja.
१६२.
162.
‘‘सो सङ्खपालो तरमानरूपो, पासादमारुय्ह अनोमवण्णो।
‘‘So saṅkhapālo taramānarūpo, pāsādamāruyha anomavaṇṇo;
सहस्सथम्भं अतुलानुभावं, यत्थस्स भरिया महेसी अहोसि॥
Sahassathambhaṃ atulānubhāvaṃ, yatthassa bhariyā mahesī ahosi.
१६३.
163.
‘‘एका च नारी तरमानरूपा, आदाय वेळुरियमयं महग्घं।
‘‘Ekā ca nārī taramānarūpā, ādāya veḷuriyamayaṃ mahagghaṃ;
सुभं मणिं जातिमन्तूपपन्नं, अचोदिता आसनमब्भिहासि॥
Subhaṃ maṇiṃ jātimantūpapannaṃ, acoditā āsanamabbhihāsi.
१६४.
164.
‘‘ततो मं उरगो हत्थे गहेत्वा, निसीदयी पामुखआसनस्मिं।
‘‘Tato maṃ urago hatthe gahetvā, nisīdayī pāmukhaāsanasmiṃ;
इदमासनं अत्र भवं निसीदतु, भवञ्हि मे अञ्ञतरो गरूनं॥
Idamāsanaṃ atra bhavaṃ nisīdatu, bhavañhi me aññataro garūnaṃ.
१६५.
165.
‘‘अञ्ञा च नारी तरमानरूपा, आदाय वारिं उपसङ्कमित्वा।
‘‘Aññā ca nārī taramānarūpā, ādāya vāriṃ upasaṅkamitvā;
पादानि पक्खालयी मे जनिन्द, भरियाव 31 भत्तू पतिनो पियस्स॥
Pādāni pakkhālayī me janinda, bhariyāva 32 bhattū patino piyassa.
१६६.
166.
‘‘अपरा च नारी तरमानरूपा, पग्गय्ह सोवण्णमयाय 33 पातिया।
‘‘Aparā ca nārī taramānarūpā, paggayha sovaṇṇamayāya 34 pātiyā;
अनेकसूपं विविधं वियञ्जनं, उपनामयी भत्त मनुञ्ञरूपं॥
Anekasūpaṃ vividhaṃ viyañjanaṃ, upanāmayī bhatta manuññarūpaṃ.
१६७.
167.
‘‘तुरियेहि 35 मं भारत भुत्तवन्तं, उपट्ठहुं भत्तु मनो विदित्वा।
‘‘Turiyehi 36 maṃ bhārata bhuttavantaṃ, upaṭṭhahuṃ bhattu mano viditvā;
ततुत्तरिं 37 मं निपती महन्तं, दिब्बेहि कामेहि अनप्पकेहि॥
Tatuttariṃ 38 maṃ nipatī mahantaṃ, dibbehi kāmehi anappakehi.
१६८.
168.
‘‘भरिया ममेता तिसता अळार, सब्बत्तमज्झा पदुमुत्तराभा।
‘‘Bhariyā mametā tisatā aḷāra, sabbattamajjhā padumuttarābhā;
अळार एतास्सु ते कामकारा, ददामि ते ता परिचारयस्सु॥
Aḷāra etāssu te kāmakārā, dadāmi te tā paricārayassu.
१६९.
169.
नागस्सिदं किन्ति कथञ्च लद्धं, कथज्झगमासि विमानसेट्ठं’’॥
Nāgassidaṃ kinti kathañca laddhaṃ, kathajjhagamāsi vimānaseṭṭhaṃ’’.
१७०.
170.
‘‘अधिच्च लद्धं परिणामजं ते, सयंकतं उदाहु देवेहि दिन्नं।
‘‘Adhicca laddhaṃ pariṇāmajaṃ te, sayaṃkataṃ udāhu devehi dinnaṃ;
पुच्छामि तं 43 नागराजेतमत्थं, कथज्झगमासि विमानसेट्ठं’’॥
Pucchāmi taṃ 44 nāgarājetamatthaṃ, kathajjhagamāsi vimānaseṭṭhaṃ’’.
१७१.
171.
‘‘नाधिच्च लद्धं न परिणामजं मे, न सयंकतं नापि देवेहि दिन्नं।
‘‘Nādhicca laddhaṃ na pariṇāmajaṃ me, na sayaṃkataṃ nāpi devehi dinnaṃ;
सकेहि कम्मेहि अपापकेहि, पुञ्ञेहि मे लद्धमिदं विमानं’’॥
Sakehi kammehi apāpakehi, puññehi me laddhamidaṃ vimānaṃ’’.
१७२.
172.
‘‘किं ते वतं किं पन ब्रह्मचरियं, किस्स सुचिण्णस्स अयं विपाको।
‘‘Kiṃ te vataṃ kiṃ pana brahmacariyaṃ, kissa suciṇṇassa ayaṃ vipāko;
अक्खाहि मे नागराजेतमत्थं, कथं नु ते लद्धमिदं विमानं’’॥
Akkhāhi me nāgarājetamatthaṃ, kathaṃ nu te laddhamidaṃ vimānaṃ’’.
१७३.
173.
‘‘राजा अहोसिं मगधानमिस्सरो, दुय्योधनो नाम महानुभावो।
‘‘Rājā ahosiṃ magadhānamissaro, duyyodhano nāma mahānubhāvo;
सो इत्तरं जीवितं संविदित्वा, असस्सतं विपरिणामधम्मं॥
So ittaraṃ jīvitaṃ saṃviditvā, asassataṃ vipariṇāmadhammaṃ.
१७४.
174.
‘‘अन्नञ्च पानञ्च पसन्नचित्तो, सक्कच्च दानं विपुलं अदासिं 45।
‘‘Annañca pānañca pasannacitto, sakkacca dānaṃ vipulaṃ adāsiṃ 46;
ओपानभूतं मे घरं तदासि, सन्तप्पिता समणब्राह्मणा च॥
Opānabhūtaṃ me gharaṃ tadāsi, santappitā samaṇabrāhmaṇā ca.
१७५.
175.
अच्छादनं सेय्यमथन्नपानं, सक्कच्च दानानि अदम्ह तत्थ 51॥
Acchādanaṃ seyyamathannapānaṃ, sakkacca dānāni adamha tattha 52.
१७६.
176.
‘‘तं मे वतं तं पन ब्रह्मचरियं, तस्स सुचिण्णस्स अयं विपाको।
‘‘Taṃ me vataṃ taṃ pana brahmacariyaṃ, tassa suciṇṇassa ayaṃ vipāko;
तेनेव मे लद्धमिदं विमानं, पहूतभक्खं बहुअन्नपानं’’।
Teneva me laddhamidaṃ vimānaṃ, pahūtabhakkhaṃ bahuannapānaṃ’’;
‘‘नच्चेहि गीतेहि चुपेतरूपं, चिरट्ठितिकं न च सस्सतायं॥
‘‘Naccehi gītehi cupetarūpaṃ, ciraṭṭhitikaṃ na ca sassatāyaṃ.
१७७.
177.
‘‘अप्पानुभावा तं महानुभावं, तेजस्सिनं हन्ति अतेजवन्तो।
‘‘Appānubhāvā taṃ mahānubhāvaṃ, tejassinaṃ hanti atejavanto;
१७८.
178.
‘‘भयं नु ते अन्वगतं महन्तं, तेजो नु ते नान्वगं दन्तमूलं।
‘‘Bhayaṃ nu te anvagataṃ mahantaṃ, tejo nu te nānvagaṃ dantamūlaṃ;
किमेव दाठावुध किं पटिच्च, किलेसमापज्जि वनिब्बकानं’’॥
Kimeva dāṭhāvudha kiṃ paṭicca, kilesamāpajji vanibbakānaṃ’’.
१७९.
179.
‘‘न मे भयं अन्वगतं महन्तं, तेजो न सक्का मम तेहि हन्तुं 57।
‘‘Na me bhayaṃ anvagataṃ mahantaṃ, tejo na sakkā mama tehi hantuṃ 58;
सतञ्च धम्मानि सुकित्तितानि, समुद्दवेलाव दुरच्चयानि॥
Satañca dhammāni sukittitāni, samuddavelāva duraccayāni.
१८०.
180.
‘‘चातुद्दसिं पञ्चदसिं अळार, उपोसथं निच्चमुपावसामि।
‘‘Cātuddasiṃ pañcadasiṃ aḷāra, uposathaṃ niccamupāvasāmi;
अथागमुं सोळस भोजपुत्ता, रज्जुं गहेत्वान दळ्हञ्च पासं॥
Athāgamuṃ soḷasa bhojaputtā, rajjuṃ gahetvāna daḷhañca pāsaṃ.
१८१.
181.
‘‘भेत्वान नासं अतिकस्स 59 रज्जुं, नयिंसु मं सम्परिगय्ह लुद्दा।
‘‘Bhetvāna nāsaṃ atikassa 60 rajjuṃ, nayiṃsu maṃ samparigayha luddā;
एतादिसं दुक्खमहं तितिक्खं 61, उपोसथं अप्पटिकोपयन्तो’’॥
Etādisaṃ dukkhamahaṃ titikkhaṃ 62, uposathaṃ appaṭikopayanto’’.
१८२.
182.
‘‘एकायने तं पथे अद्दसंसु, बलेन वण्णेन चुपेतरूपं।
‘‘Ekāyane taṃ pathe addasaṃsu, balena vaṇṇena cupetarūpaṃ;
सिरिया पञ्ञाय च भावितोसि, किं पत्थयं 63 नाग तपो करोसि॥
Siriyā paññāya ca bhāvitosi, kiṃ patthayaṃ 64 nāga tapo karosi.
१८३.
183.
‘‘न पुत्तहेतू न धनस्स हेतु, न आयुनो चापि अळार हेतु।
‘‘Na puttahetū na dhanassa hetu, na āyuno cāpi aḷāra hetu;
मनुस्सयोनिं अभिपत्थयानो, तस्मा परक्कम्म तपो करोमि’’॥
Manussayoniṃ abhipatthayāno, tasmā parakkamma tapo karomi’’.
१८४.
184.
‘‘त्वं लोहितक्खो विहतन्तरंसो, अलङ्कतो कप्पितकेसमस्सु।
‘‘Tvaṃ lohitakkho vihatantaraṃso, alaṅkato kappitakesamassu;
सुरोसितो लोहितचन्दनेन, गन्धब्बराजाव दिसा पभाससि 65॥
Surosito lohitacandanena, gandhabbarājāva disā pabhāsasi 66.
१८५.
185.
‘‘देविद्धिपत्तोसि महानुभावो, सब्बेहि कामेहि समङ्गिभूतो।
‘‘Deviddhipattosi mahānubhāvo, sabbehi kāmehi samaṅgibhūto;
पुच्छामि तं नागराजेतमत्थं, सेय्यो इतो केन मनुस्सलोको’’॥
Pucchāmi taṃ nāgarājetamatthaṃ, seyyo ito kena manussaloko’’.
१८६.
186.
‘‘अळार नाञ्ञत्र मनुस्सलोका, सुद्धी व संविज्जति संयमो वा।
‘‘Aḷāra nāññatra manussalokā, suddhī va saṃvijjati saṃyamo vā;
अहञ्च लद्धान मनुस्सयोनिं, काहामि जातिमरणस्स अन्तं’’॥
Ahañca laddhāna manussayoniṃ, kāhāmi jātimaraṇassa antaṃ’’.
१८७.
187.
‘‘संवच्छरो मे वसतो 67 तवन्तिके, अन्नेन पानेन उपट्ठितोस्मि।
‘‘Saṃvaccharo me vasato 68 tavantike, annena pānena upaṭṭhitosmi;
आमन्तयित्वान पलेमि नाग, चिरप्पवुट्ठोस्मि 69 अहं जनिन्द’’॥
Āmantayitvāna palemi nāga, cirappavuṭṭhosmi 70 ahaṃ janinda’’.
१८८.
188.
‘‘पुत्ता च दारा अनुजीविनो च 71, निच्चानुसिट्ठा उपतिट्ठते तं।
‘‘Puttā ca dārā anujīvino ca 72, niccānusiṭṭhā upatiṭṭhate taṃ;
१८९.
189.
‘‘यथापि मातू च पितू अगारे, पुत्तो पियो पटिविहितो वसेय्य 77।
‘‘Yathāpi mātū ca pitū agāre, putto piyo paṭivihito vaseyya 78;
ततोपि मय्हं इधमेव सेय्यो, चित्तञ्हि ते नाग मयी पसन्नं’’॥
Tatopi mayhaṃ idhameva seyyo, cittañhi te nāga mayī pasannaṃ’’.
१९०.
190.
‘‘मणी ममं विज्जति लोहितङ्को 79, धनाहरो मणिरतनं उळारं।
‘‘Maṇī mamaṃ vijjati lohitaṅko 80, dhanāharo maṇiratanaṃ uḷāraṃ;
आदाय त्वं 81 गच्छ सकं निकेतं, लद्धा धनं तं मणिमोस्सजस्सु’’॥
Ādāya tvaṃ 82 gaccha sakaṃ niketaṃ, laddhā dhanaṃ taṃ maṇimossajassu’’.
१९१.
191.
‘‘दिट्ठा मया मानुसकापि कामा, असस्सता विपरिणामधम्मा।
‘‘Diṭṭhā mayā mānusakāpi kāmā, asassatā vipariṇāmadhammā;
आदीनवं कामगुणेसु दिस्वा, सद्धायहं पब्बजितोम्हि राज॥
Ādīnavaṃ kāmaguṇesu disvā, saddhāyahaṃ pabbajitomhi rāja.
१९२.
192.
‘‘दुमप्फलानीव पतन्ति माणवा, दहरा च वुद्धा च सरीरभेदा।
‘‘Dumapphalānīva patanti māṇavā, daharā ca vuddhā ca sarīrabhedā;
एतम्पि दिस्वा पब्बजितोम्हि राज, अपण्णकं सामञ्ञमेव सेय्यो’’॥
Etampi disvā pabbajitomhi rāja, apaṇṇakaṃ sāmaññameva seyyo’’.
१९३.
193.
‘‘अद्धा हवे सेवितब्बा सपञ्ञा, बहुस्सुता ये बहुठानचिन्तिनो।
‘‘Addhā have sevitabbā sapaññā, bahussutā ye bahuṭhānacintino;
नागञ्च सुत्वान तवञ्चळार, काहामि पुञ्ञानि अनप्पकानि’’॥
Nāgañca sutvāna tavañcaḷāra, kāhāmi puññāni anappakāni’’.
१९४.
194.
‘‘अद्धा हवे सेवितब्बा सपञ्ञा, बहुस्सुता ये बहुठानचिन्तिनो।
‘‘Addhā have sevitabbā sapaññā, bahussutā ye bahuṭhānacintino;
नागञ्च सुत्वान ममञ्च राज, करोहि पुञ्ञानि अनप्पकानी’’ति॥
Nāgañca sutvāna mamañca rāja, karohi puññāni anappakānī’’ti.
सङ्खपालजातकं चतुत्थं।
Saṅkhapālajātakaṃ catutthaṃ.
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / खुद्दकनिकाय (अट्ठकथा) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā / [५२४] ४. सङ्खपालजातकवण्णना • [524] 4. Saṅkhapālajātakavaṇṇanā
