Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / పఞ్చపకరణ-అట్ఠకథా • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
౬. సఙ్ఖారయమకం
6. Saṅkhārayamakaṃ
౧. పణ్ణత్తివారవణ్ణనా
1. Paṇṇattivāravaṇṇanā
౧. ఇదాని తేసఞ్ఞేవ మూలయమకే దేసితానం కుసలాదిధమ్మానం లబ్భమానవసేన ఏకదేసం సఙ్గణ్హిత్వా సచ్చయమకానన్తరం దేసితస్స సఙ్ఖారయమకస్స వణ్ణనా హోతి. తత్థాపి హేట్ఠా వుత్తనయేనేవ పణ్ణత్తివారాదయో తయో మహావారా, అన్తరవారాదయో చ అవసేసపభేదా వేదితబ్బా. అయం పనేత్థ విసేసో – పణ్ణత్తివారే తావ యథా హేట్ఠా ఖన్ధాదయో ధమ్మే ఉద్దిసిత్వా ‘‘రూపం రూపక్ఖన్ధో; చక్ఖు చక్ఖాయతనం; చక్ఖు చక్ఖుధాతు; దుక్ఖం దుక్ఖసచ్చ’’న్తి పదసోధనవారో ఆరద్ధో. తథా అనారభిత్వా ‘‘అస్సాసపస్సాసా కాయసఙ్ఖారో’’తి పఠమం తయోపి సఙ్ఖారా విభజిత్వా దస్సితా.
1. Idāni tesaññeva mūlayamake desitānaṃ kusalādidhammānaṃ labbhamānavasena ekadesaṃ saṅgaṇhitvā saccayamakānantaraṃ desitassa saṅkhārayamakassa vaṇṇanā hoti. Tatthāpi heṭṭhā vuttanayeneva paṇṇattivārādayo tayo mahāvārā, antaravārādayo ca avasesapabhedā veditabbā. Ayaṃ panettha viseso – paṇṇattivāre tāva yathā heṭṭhā khandhādayo dhamme uddisitvā ‘‘rūpaṃ rūpakkhandho; cakkhu cakkhāyatanaṃ; cakkhu cakkhudhātu; dukkhaṃ dukkhasacca’’nti padasodhanavāro āraddho. Tathā anārabhitvā ‘‘assāsapassāsā kāyasaṅkhāro’’ti paṭhamaṃ tayopi saṅkhārā vibhajitvā dassitā.
తత్థ కాయస్స సఙ్ఖారో కాయసఙ్ఖారో. ‘‘అస్సాసపస్సాసా కాయికా, ఏతే ధమ్మా కాయప్పటిబద్ధా’’తి (మ॰ ని॰ ౧.౪౬౩; సం॰ ని॰ ౪.౩౪౮ అత్థతో సమానం) హి వచనతో కారణభూతస్స కరజకాయస్స ఫలభూతో ఏవ సఙ్ఖారోతి కాయసఙ్ఖారో. అపరో నయో – సఙ్ఖరియతీతి సఙ్ఖారో. కేన సఙ్ఖరియతీతి? కాయేన. అయఞ్హి వాతో వియ భస్తాయ కరజకాయేన సఙ్ఖరియతీతి. ఏవమ్పి కాయస్స సఙ్ఖారోతి కాయసఙ్ఖారో. కాయేన కతో అస్సాసపస్సాసవాతోతి అత్థో. ‘‘పుబ్బేవ ఖో, ఆవుసో విసాఖ, వితక్కేత్వా విచారేత్వా పచ్ఛా వాచం భిన్దతి, తస్మా వితక్కవిచారా వచీసఙ్ఖారో’’తి (మ॰ ని॰ ౧.౪౬౩; సం॰ ని॰ ౪.౩౪౮) వచనతో పన సఙ్ఖరోతీతి సఙ్ఖారో. కిం సఙ్ఖరోతి? వచిం. వచియా సఙ్ఖారోతి వచీసఙ్ఖారో. వచీభేదసముట్ఠాపకస్స వితక్కవిచారద్వయస్సేతం నామం. ‘‘సఞ్ఞా చ వేదనా చ చేతసికా ఏతే ధమ్మా చిత్తపటిబద్ధా’’తి (మ॰ ని॰ ౧.౪౬౩; సం॰ ని॰ ౪.౩౪౮) వచనతోయేవ పన తతియపదేపి సఙ్ఖరియతీతి సఙ్ఖారో. కేన సఙ్ఖరియతి? చిత్తేన. కరణత్థే సామివచనం కత్వా చిత్తస్స సఙ్ఖారోతి చిత్తసఙ్ఖారో. సబ్బేసమ్పి చిత్తసముట్ఠానానం చేతసికధమ్మానమేతం అధివచనం. వితక్కవిచారానం పన వచీసఙ్ఖారభావేన విసుం గహితత్తా ‘‘ఠపేత్వా వితక్కవిచారే’’తి వుత్తం.
Tattha kāyassa saṅkhāro kāyasaṅkhāro. ‘‘Assāsapassāsā kāyikā, ete dhammā kāyappaṭibaddhā’’ti (ma. ni. 1.463; saṃ. ni. 4.348 atthato samānaṃ) hi vacanato kāraṇabhūtassa karajakāyassa phalabhūto eva saṅkhāroti kāyasaṅkhāro. Aparo nayo – saṅkhariyatīti saṅkhāro. Kena saṅkhariyatīti? Kāyena. Ayañhi vāto viya bhastāya karajakāyena saṅkhariyatīti. Evampi kāyassa saṅkhāroti kāyasaṅkhāro. Kāyena kato assāsapassāsavātoti attho. ‘‘Pubbeva kho, āvuso visākha, vitakketvā vicāretvā pacchā vācaṃ bhindati, tasmā vitakkavicārā vacīsaṅkhāro’’ti (ma. ni. 1.463; saṃ. ni. 4.348) vacanato pana saṅkharotīti saṅkhāro. Kiṃ saṅkharoti? Vaciṃ. Vaciyā saṅkhāroti vacīsaṅkhāro. Vacībhedasamuṭṭhāpakassa vitakkavicāradvayassetaṃ nāmaṃ. ‘‘Saññā ca vedanā ca cetasikā ete dhammā cittapaṭibaddhā’’ti (ma. ni. 1.463; saṃ. ni. 4.348) vacanatoyeva pana tatiyapadepi saṅkhariyatīti saṅkhāro. Kena saṅkhariyati? Cittena. Karaṇatthe sāmivacanaṃ katvā cittassa saṅkhāroti cittasaṅkhāro. Sabbesampi cittasamuṭṭhānānaṃ cetasikadhammānametaṃ adhivacanaṃ. Vitakkavicārānaṃ pana vacīsaṅkhārabhāvena visuṃ gahitattā ‘‘ṭhapetvā vitakkavicāre’’ti vuttaṃ.
౨-౭. ఇదాని కాయో కాయసఙ్ఖారోతి పదసోధనవారో ఆరద్ధో. తస్స అనులోమనయే తీణి, పటిలోమనయే తీణీతి ఛ యమకాని. పదసోధనమూలచక్కవారే ఏకేకసఙ్ఖారమూలకాని ద్వే ద్వే కత్వా అనులోమనయే ఛ, పటిలోమనయే ఛాతి ద్వాదస యమకాని. సుద్ధసఙ్ఖారవారే పన యథా సుద్ధఖన్ధవారాదీసు ‘‘రూపం ఖన్ధో, ఖన్ధా రూపం; చక్ఖు ఆయతనం, ఆయతనా చక్ఖూ’’తిఆదినా నయేన యమకాని వుత్తాని. ఏవం ‘‘కాయో సఙ్ఖారో, సఙ్ఖారా కాయో’’తి అవత్వా ‘‘కాయసఙ్ఖారో వచీసఙ్ఖారో, వచీసఙ్ఖారో కాయసఙ్ఖారో’’తిఆదినా నయేన కాయసఙ్ఖారమూలకాని ద్వే, వచీసఙ్ఖారమూలకం ఏకన్తి అనులోమే తీణి, పటిలోమే తీణీతి సబ్బానిపి సుద్ధికవారే ఛ యమకాని వుత్తాని. కిం కారణా? సుద్ధికఏకేకపదవసేన అత్థాభావతో. యథా హి ఖన్ధయమకాదీసు రూపాదివిసిట్ఠానం ఖన్ధానం చక్ఖాదివిసిట్ఠానఞ్చ ఆయతనాదీనం అధిప్పేతత్తా ‘‘రూపం ఖన్ధో , ఖన్ధా రూపం, చక్ఖు ఆయతనం, ఆయతనా చక్ఖూ’’తి సుద్ధికఏకేకపదవసేన అత్థో అత్థి. ఏవమిధ ‘‘కాయో సఙ్ఖారో, సఙ్ఖారా కాయో’’తి నత్థి. కాయసఙ్ఖారోతి పన ద్వీహిపి పదేహి ఏకోవ అత్థో లబ్భతి. అస్సాసో వా పస్సాసో వాతి సుద్ధికఏకేకపదవసేన అత్థాభావతో ‘‘కాయో సఙ్ఖారో, సఙ్ఖారా కాయో’’తి న వుత్తం. ‘‘కాయో కాయసఙ్ఖారో’’తిఆది పన వత్తబ్బం సియా. తమ్పి కాయవచీచిత్తపదేహి ఇధ అధిప్పేతానం సఙ్ఖారానం అగ్గహితత్తా న యుజ్జతి. సుద్ధసఙ్ఖారవారో హేస. పదసోధనే పన వినాపి అత్థేన వచనం యుజ్జతీతి తత్థ సో నయో గహితోవ. ఇధ పన కాయసఙ్ఖారస్స వచీసఙ్ఖారాదీహి, వచీసఙ్ఖారస్స చ చిత్తసఙ్ఖారాదీహి, చిత్తసఙ్ఖారస్స చ కాయసఙ్ఖారాదీహి, అఞ్ఞత్తా ‘‘కాయసఙ్ఖారో వచీసఙ్ఖారో, వచీసఙ్ఖారో, కాయసఙ్ఖారో’’తి ఏకేకసఙ్ఖారమూలకాని ద్వే ద్వే కత్వా ఛ యమకాని యుజ్జన్తి. తేసు అగ్గహితగ్గహణేన తీణేవ లబ్భన్తి. తస్మా తానేవ దస్సేతుం అనులోమనయే తీణి, పటిలోమనయే తీణీతి ఛ యమకాని వుత్తాని. సుద్ధసఙ్ఖారమూలచక్కవారో పనేత్థ న గహితోతి. ఏవం పణ్ణత్తివారస్స ఉద్దేసవారో వేదితబ్బో.
2-7. Idāni kāyo kāyasaṅkhāroti padasodhanavāro āraddho. Tassa anulomanaye tīṇi, paṭilomanaye tīṇīti cha yamakāni. Padasodhanamūlacakkavāre ekekasaṅkhāramūlakāni dve dve katvā anulomanaye cha, paṭilomanaye chāti dvādasa yamakāni. Suddhasaṅkhāravāre pana yathā suddhakhandhavārādīsu ‘‘rūpaṃ khandho, khandhā rūpaṃ; cakkhu āyatanaṃ, āyatanā cakkhū’’tiādinā nayena yamakāni vuttāni. Evaṃ ‘‘kāyo saṅkhāro, saṅkhārā kāyo’’ti avatvā ‘‘kāyasaṅkhāro vacīsaṅkhāro, vacīsaṅkhāro kāyasaṅkhāro’’tiādinā nayena kāyasaṅkhāramūlakāni dve, vacīsaṅkhāramūlakaṃ ekanti anulome tīṇi, paṭilome tīṇīti sabbānipi suddhikavāre cha yamakāni vuttāni. Kiṃ kāraṇā? Suddhikaekekapadavasena atthābhāvato. Yathā hi khandhayamakādīsu rūpādivisiṭṭhānaṃ khandhānaṃ cakkhādivisiṭṭhānañca āyatanādīnaṃ adhippetattā ‘‘rūpaṃ khandho , khandhā rūpaṃ, cakkhu āyatanaṃ, āyatanā cakkhū’’ti suddhikaekekapadavasena attho atthi. Evamidha ‘‘kāyo saṅkhāro, saṅkhārā kāyo’’ti natthi. Kāyasaṅkhāroti pana dvīhipi padehi ekova attho labbhati. Assāso vā passāso vāti suddhikaekekapadavasena atthābhāvato ‘‘kāyo saṅkhāro, saṅkhārā kāyo’’ti na vuttaṃ. ‘‘Kāyo kāyasaṅkhāro’’tiādi pana vattabbaṃ siyā. Tampi kāyavacīcittapadehi idha adhippetānaṃ saṅkhārānaṃ aggahitattā na yujjati. Suddhasaṅkhāravāro hesa. Padasodhane pana vināpi atthena vacanaṃ yujjatīti tattha so nayo gahitova. Idha pana kāyasaṅkhārassa vacīsaṅkhārādīhi, vacīsaṅkhārassa ca cittasaṅkhārādīhi, cittasaṅkhārassa ca kāyasaṅkhārādīhi, aññattā ‘‘kāyasaṅkhāro vacīsaṅkhāro, vacīsaṅkhāro, kāyasaṅkhāro’’ti ekekasaṅkhāramūlakāni dve dve katvā cha yamakāni yujjanti. Tesu aggahitaggahaṇena tīṇeva labbhanti. Tasmā tāneva dassetuṃ anulomanaye tīṇi, paṭilomanaye tīṇīti cha yamakāni vuttāni. Suddhasaṅkhāramūlacakkavāro panettha na gahitoti. Evaṃ paṇṇattivārassa uddesavāro veditabbo.
౮-౧౮. నిద్దేసవారే పనస్స అనులోమే తావ యస్మా న కాయాదయోవ కాయసఙ్ఖారాదీనం నామం, తస్మా నోతి పటిసేధో కతో. పటిలోమే న కాయో న కాయసఙ్ఖారోతి యో న కాయో సో కాయసఙ్ఖారోపి న హోతీతి పుచ్ఛతి. కాయసఙ్ఖారో న కాయో కాయసఙ్ఖారోతి కాయసఙ్ఖారో కాయో న హోతి, కాయసఙ్ఖారోయేవ పనేసోతి అత్థో. అవసేసన్తి న కేవలం సేససఙ్ఖారద్వయమేవ. కాయసఙ్ఖారవినిముత్తం పన సేసం సబ్బమ్పి సఙ్ఖతాసఙ్ఖతపణ్ణత్తిభేదం ధమ్మజాతం నేవ కాయో, న కాయసఙ్ఖారోతి ఇమినా ఉపాయేన సబ్బవిస్సజ్జనేసు అత్థో వేదితబ్బోతి.
8-18. Niddesavāre panassa anulome tāva yasmā na kāyādayova kāyasaṅkhārādīnaṃ nāmaṃ, tasmā noti paṭisedho kato. Paṭilome na kāyo na kāyasaṅkhāroti yo na kāyo so kāyasaṅkhāropi na hotīti pucchati. Kāyasaṅkhāro na kāyo kāyasaṅkhāroti kāyasaṅkhāro kāyo na hoti, kāyasaṅkhāroyeva panesoti attho. Avasesanti na kevalaṃ sesasaṅkhāradvayameva. Kāyasaṅkhāravinimuttaṃ pana sesaṃ sabbampi saṅkhatāsaṅkhatapaṇṇattibhedaṃ dhammajātaṃ neva kāyo, na kāyasaṅkhāroti iminā upāyena sabbavissajjanesu attho veditabboti.
పణ్ణత్తివారవణ్ణనా.
Paṇṇattivāravaṇṇanā.
౨. పవత్తివారవణ్ణనా
2. Pavattivāravaṇṇanā
౧౯. పవత్తివారే పనేత్థ పచ్చుప్పన్నకాలే పుగ్గలవారస్స అనులోమనయే ‘‘యస్స కాయసఙ్ఖారో ఉప్పజ్జతి, తస్స వచీసఙ్ఖారో ఉప్పజ్జతీ’’తి కాయసఙ్ఖారమూలకాని ద్వే, వచీసఙ్ఖారమూలకం ఏకన్తి తీణేవ యమకాని లబ్భన్తి; తాని గహితానేవ. తస్స పటిలోమనయేపి ఓకాసవారాదీసుపి ఏసేవ నయో. ఏవమేత్థ సబ్బవారేసు తిణ్ణం తిణ్ణం యమకానం వసేన యమకగణనా వేదితబ్బా.
19. Pavattivāre panettha paccuppannakāle puggalavārassa anulomanaye ‘‘yassa kāyasaṅkhāro uppajjati, tassa vacīsaṅkhāro uppajjatī’’ti kāyasaṅkhāramūlakāni dve, vacīsaṅkhāramūlakaṃ ekanti tīṇeva yamakāni labbhanti; tāni gahitāneva. Tassa paṭilomanayepi okāsavārādīsupi eseva nayo. Evamettha sabbavāresu tiṇṇaṃ tiṇṇaṃ yamakānaṃ vasena yamakagaṇanā veditabbā.
అత్థవినిచ్ఛయే పనేత్థ ఇదం లక్ఖణం – ఇమస్మిఞ్హి సఙ్ఖారయమకే ‘‘అస్సాసపస్సాసానం ఉప్పాదక్ఖణే వితక్కవిచారానం ఉప్పాదక్ఖణే’’తిఆదివచనతో పచ్చుప్పన్నాదికాలభేదో పవత్తివసేనాపి గహేతబ్బో, న చుతిపటిసన్ధివసేనేవ. ‘‘దుతియజ్ఝానే తతియజ్ఝానే తత్థ కాయసఙ్ఖారో ఉప్పజ్జతీ’’తిఆదివచనతో చ ఝానమ్పి ఓకాసవసేన గహితన్తి వేదితబ్బం. ఏవమేత్థ యం యం లబ్భతి, తస్స తస్స వసేన అత్థవినిచ్ఛయో వేదితబ్బో.
Atthavinicchaye panettha idaṃ lakkhaṇaṃ – imasmiñhi saṅkhārayamake ‘‘assāsapassāsānaṃ uppādakkhaṇe vitakkavicārānaṃ uppādakkhaṇe’’tiādivacanato paccuppannādikālabhedo pavattivasenāpi gahetabbo, na cutipaṭisandhivaseneva. ‘‘Dutiyajjhāne tatiyajjhāne tattha kāyasaṅkhāro uppajjatī’’tiādivacanato ca jhānampi okāsavasena gahitanti veditabbaṃ. Evamettha yaṃ yaṃ labbhati, tassa tassa vasena atthavinicchayo veditabbo.
తత్రిదం నయముఖం – వినా వితక్కవిచారేహీతి దుతియతతియజ్ఝానవసేన వుత్తం. తేసన్తి తేసం దుతియతతియజ్ఝానసమఙ్గీనం. కామావచరానన్తి కామావచరే ఉప్పన్నసత్తానం. రూపావచరదేవానం పన అస్సాసపస్సాసా నత్థి. అరూపావచరానం రూపమేవ నత్థి. వినా అస్సాసపస్సాసేహీతి రూపారూపభవేసు నిబ్బత్తసత్తానం వితక్కవిచారుప్పత్తిం సన్ధాయ వుత్తం.
Tatridaṃ nayamukhaṃ – vinā vitakkavicārehīti dutiyatatiyajjhānavasena vuttaṃ. Tesanti tesaṃ dutiyatatiyajjhānasamaṅgīnaṃ. Kāmāvacarānanti kāmāvacare uppannasattānaṃ. Rūpāvacaradevānaṃ pana assāsapassāsā natthi. Arūpāvacarānaṃ rūpameva natthi. Vinā assāsapassāsehīti rūpārūpabhavesu nibbattasattānaṃ vitakkavicāruppattiṃ sandhāya vuttaṃ.
౨౧. పఠమజ్ఝానే కామావచరేతి కామావచరభూమియం ఉప్పన్నే పఠమజ్ఝానే. అఙ్గమత్తవసేన చేత్థ పఠమజ్ఝానం గహేతబ్బం, న అప్పనావసేనేవ. అనప్పనాపత్తేపి హి సవితక్కసవిచారచిత్తే ఇదం సఙ్ఖారద్వయం ఉప్పజ్జతేవ.
21. Paṭhamajjhāne kāmāvacareti kāmāvacarabhūmiyaṃ uppanne paṭhamajjhāne. Aṅgamattavasena cettha paṭhamajjhānaṃ gahetabbaṃ, na appanāvaseneva. Anappanāpattepi hi savitakkasavicāracitte idaṃ saṅkhāradvayaṃ uppajjateva.
౨౪. చిత్తస్స భఙ్గక్ఖణేతి ఇదం కాయసఙ్ఖారస్స ఏకన్తచిత్తసముట్ఠానత్తా వుత్తం. ఉప్పజ్జమానమేవ హి చిత్తం రూపం వా అరూపం వా సముట్ఠాపేతి, న భిజ్జమానం.
24. Cittassabhaṅgakkhaṇeti idaṃ kāyasaṅkhārassa ekantacittasamuṭṭhānattā vuttaṃ. Uppajjamānameva hi cittaṃ rūpaṃ vā arūpaṃ vā samuṭṭhāpeti, na bhijjamānaṃ.
౩౭. సుద్ధావాసానం దుతియే చిత్తే వత్తమానేతి పటిసన్ధితో దుతియే భవఙ్గచిత్తే. కామఞ్చేతం పటిసన్ధిచిత్తేపి వత్తమానే తేసం తత్థ నుప్పజ్జిత్థేవ. యావ పన అబ్బోకిణ్ణం విపాకచిత్తం వత్తతి, తావ నుప్పజ్జిత్థేవ నామాతి దస్సనత్థమేతం వుత్తం. యస్స వా ఝానస్స విపాకచిత్తేన తే నిబ్బత్తా, తం సతసోపి సహస్ససోపి ఉప్పజ్జమానం పఠమచిత్తమేవ. విపాకచిత్తేన పన విసదిసం భవనికన్తియా ఆవజ్జనచిత్తం దుతియచిత్తం నామ. తం సన్ధాయేతం వుత్తన్తి వేదితబ్బం.
37. Suddhāvāsānaṃ dutiye citte vattamāneti paṭisandhito dutiye bhavaṅgacitte. Kāmañcetaṃ paṭisandhicittepi vattamāne tesaṃ tattha nuppajjittheva. Yāva pana abbokiṇṇaṃ vipākacittaṃ vattati, tāva nuppajjittheva nāmāti dassanatthametaṃ vuttaṃ. Yassa vā jhānassa vipākacittena te nibbattā, taṃ satasopi sahassasopi uppajjamānaṃ paṭhamacittameva. Vipākacittena pana visadisaṃ bhavanikantiyā āvajjanacittaṃ dutiyacittaṃ nāma. Taṃ sandhāyetaṃ vuttanti veditabbaṃ.
౪౪. పచ్ఛిమచిత్తసమఙ్గీనన్తి సబ్బపచ్ఛిమేన అప్పటిసన్ధికచిత్తేన సమఙ్గీభూతానం ఖీణాసవానం. అవితక్కఅవిచారం పచ్ఛిమచిత్తన్తి రూపావచరానం దుతియజ్ఝానికాదిచుతిచిత్తవసేన, అరూపావచరానఞ్చ చతుత్థజ్ఝానికచుతిచిత్తవసేనేతం వుత్తం. తేసన్తి తేసం పచ్ఛిమచిత్తసమఙ్గీఆదీనం.
44. Pacchimacittasamaṅgīnanti sabbapacchimena appaṭisandhikacittena samaṅgībhūtānaṃ khīṇāsavānaṃ. Avitakkaavicāraṃ pacchimacittanti rūpāvacarānaṃ dutiyajjhānikādicuticittavasena, arūpāvacarānañca catutthajjhānikacuticittavasenetaṃ vuttaṃ. Tesanti tesaṃ pacchimacittasamaṅgīādīnaṃ.
౭౯. యస్స కాయసఙ్ఖారో నిరుజ్ఝతి, తస్స చిత్తసఙ్ఖారో నిరుజ్ఝతీతి ఏత్థ నియమతో కాయసఙ్ఖారస్స చిత్తసఙ్ఖారేన సద్ధిం ఏకక్ఖణే నిరుజ్ఝనతో ఆమన్తాతి పటివచనం దిన్నం. న చిత్తసఙ్ఖారస్స కాయసఙ్ఖారేన సద్ధిం. కిం కారణా? చిత్తసఙ్ఖారో హి కాయసఙ్ఖారేన వినాపి ఉప్పజ్జతి చ నిరుజ్ఝతి చ. కాయసఙ్ఖారో పన చిత్తసముట్ఠానో అస్సాసపస్సాసవాతో. చిత్తసముట్ఠానరూపఞ్చ చిత్తస్స ఉప్పాదక్ఖణే ఉప్పజ్జిత్వా యావ అఞ్ఞాని సోళసచిత్తాని ఉప్పజ్జన్తి, తావ తిట్ఠతి. తేసం సోళసన్నం సబ్బపచ్ఛిమేన సద్ధిం నిరుజ్ఝతీతి యేన చిత్తేన సద్ధిం ఉప్పజ్జతి, తతో పట్ఠాయ సత్తరసమేన సద్ధిం నిరుజ్ఝతి. న కస్సచి చిత్తస్స ఉప్పాదక్ఖణే వా ఠితిక్ఖణే వా నిరుజ్ఝతి, నాపి ఠితిక్ఖణే వా భఙ్గక్ఖణే వా ఉప్పజ్జతి. ఏసా చిత్తసముట్ఠానరూపస్స ధమ్మతాతి నియమతో చిత్తసఙ్ఖారేన సద్ధిం ఏకక్ఖణే నిరుజ్ఝనతో ఆమన్తాతి వుత్తం. యం పన విభఙ్గప్పకరణస్స సీహళట్ఠకథాయం ‘‘చిత్తసముట్ఠానం రూపం సత్తరసమస్స చిత్తస్స ఉప్పాదక్ఖణే నిరుజ్ఝతీ’’తి వుత్తం, తం ఇమాయ పాళియా విరూజ్ఝతి. అట్ఠకథాతో చ పాళియేవ బలవతరాతి పాళియం వుత్తమేవ పమాణం.
79. Yassa kāyasaṅkhāro nirujjhati, tassa cittasaṅkhāro nirujjhatīti ettha niyamato kāyasaṅkhārassa cittasaṅkhārena saddhiṃ ekakkhaṇe nirujjhanato āmantāti paṭivacanaṃ dinnaṃ. Na cittasaṅkhārassa kāyasaṅkhārena saddhiṃ. Kiṃ kāraṇā? Cittasaṅkhāro hi kāyasaṅkhārena vināpi uppajjati ca nirujjhati ca. Kāyasaṅkhāro pana cittasamuṭṭhāno assāsapassāsavāto. Cittasamuṭṭhānarūpañca cittassa uppādakkhaṇe uppajjitvā yāva aññāni soḷasacittāni uppajjanti, tāva tiṭṭhati. Tesaṃ soḷasannaṃ sabbapacchimena saddhiṃ nirujjhatīti yena cittena saddhiṃ uppajjati, tato paṭṭhāya sattarasamena saddhiṃ nirujjhati. Na kassaci cittassa uppādakkhaṇe vā ṭhitikkhaṇe vā nirujjhati, nāpi ṭhitikkhaṇe vā bhaṅgakkhaṇe vā uppajjati. Esā cittasamuṭṭhānarūpassa dhammatāti niyamato cittasaṅkhārena saddhiṃ ekakkhaṇe nirujjhanato āmantāti vuttaṃ. Yaṃ pana vibhaṅgappakaraṇassa sīhaḷaṭṭhakathāyaṃ ‘‘cittasamuṭṭhānaṃ rūpaṃ sattarasamassa cittassa uppādakkhaṇe nirujjhatī’’ti vuttaṃ, taṃ imāya pāḷiyā virūjjhati. Aṭṭhakathāto ca pāḷiyeva balavatarāti pāḷiyaṃ vuttameva pamāṇaṃ.
౧౨౮. యస్స కాయసఙ్ఖారో ఉప్పజ్జతి, తస్స వచీసఙ్ఖారో నిరుజ్ఝతీతి ఏత్థ యస్మా కాయసఙ్ఖారో చిత్తస్స ఉప్పాదక్ఖణే ఉప్పజ్జతి, న చ తస్మిం ఖణే వితక్కవిచారా నిరుజ్ఝన్తి, తస్మా నోతి పటిసేధో కతోతి. ఇమినా నయముఖేన సబ్బత్థ అత్థవినిచ్ఛయో వేదితబ్బో. పరిఞ్ఞావారో పాకతికోయేవాతి.
128. Yassa kāyasaṅkhāro uppajjati, tassa vacīsaṅkhāro nirujjhatīti ettha yasmā kāyasaṅkhāro cittassa uppādakkhaṇe uppajjati, na ca tasmiṃ khaṇe vitakkavicārā nirujjhanti, tasmā noti paṭisedho katoti. Iminā nayamukhena sabbattha atthavinicchayo veditabbo. Pariññāvāro pākatikoyevāti.
పవత్తివారవణ్ణనా.
Pavattivāravaṇṇanā.
సఙ్ఖారయమకవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Saṅkhārayamakavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / అభిధమ్మపిటక • Abhidhammapiṭaka / యమకపాళి • Yamakapāḷi / ౬. సఙ్ఖారయమకం • 6. Saṅkhārayamakaṃ
టీకా • Tīkā / అభిధమ్మపిటక (టీకా) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / పఞ్చపకరణ-మూలటీకా • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ౬. సఙ్ఖారయమకం • 6. Saṅkhārayamakaṃ
టీకా • Tīkā / అభిధమ్మపిటక (టీకా) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / పఞ్చపకరణ-అనుటీకా • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ౬. సఙ్ఖారయమకం • 6. Saṅkhārayamakaṃ