೧. ಪಣ್ಣತ್ತಿವಾರವಣ್ಣನಾ

1. Paṇṇattivāravaṇṇanā

೧. ಇದಾನಿ ತೇಸಞ್ಞೇವ ಮೂಲಯಮಕೇ ದೇಸಿತಾನಂ ಕುಸಲಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ ಲಬ್ಭಮಾನವಸೇನ ಏಕದೇಸಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಸಚ್ಚಯಮಕಾನನ್ತರಂ ದೇಸಿತಸ್ಸ ಸಙ್ಖಾರಯಮಕಸ್ಸ ವಣ್ಣನಾ ಹೋತಿ। ತತ್ಥಾಪಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಪಣ್ಣತ್ತಿವಾರಾದಯೋ ತಯೋ ಮಹಾವಾರಾ, ಅನ್ತರವಾರಾದಯೋ ಚ ಅವಸೇಸಪಭೇದಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ವಿಸೇಸೋ – ಪಣ್ಣತ್ತಿವಾರೇ ತಾವ ಯಥಾ ಹೇಟ್ಠಾ ಖನ್ಧಾದಯೋ ಧಮ್ಮೇ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ‘‘ರೂಪಂ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೋ; ಚಕ್ಖು ಚಕ್ಖಾಯತನಂ; ಚಕ್ಖು ಚಕ್ಖುಧಾತು; ದುಕ್ಖಂ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಪದಸೋಧನವಾರೋ ಆರದ್ಧೋ। ತಥಾ ಅನಾರಭಿತ್ವಾ ‘‘ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ’’ತಿ ಪಠಮಂ ತಯೋಪಿ ಸಙ್ಖಾರಾ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸಿತಾ।

1. Idāni tesaññeva mūlayamake desitānaṃ kusalādidhammānaṃ labbhamānavasena ekadesaṃ saṅgaṇhitvā saccayamakānantaraṃ desitassa saṅkhārayamakassa vaṇṇanā hoti. Tatthāpi heṭṭhā vuttanayeneva paṇṇattivārādayo tayo mahāvārā, antaravārādayo ca avasesapabhedā veditabbā. Ayaṃ panettha viseso – paṇṇattivāre tāva yathā heṭṭhā khandhādayo dhamme uddisitvā ‘‘rūpaṃ rūpakkhandho; cakkhu cakkhāyatanaṃ; cakkhu cakkhudhātu; dukkhaṃ dukkhasacca’’nti padasodhanavāro āraddho. Tathā anārabhitvā ‘‘assāsapassāsā kāyasaṅkhāro’’ti paṭhamaṃ tayopi saṅkhārā vibhajitvā dassitā.

ತತ್ಥ ಕಾಯಸ್ಸ ಸಙ್ಖಾರೋ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ। ‘‘ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾ ಕಾಯಿಕಾ, ಏತೇ ಧಮ್ಮಾ ಕಾಯಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೬೩; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೩೪೮ ಅತ್ಥತೋ ಸಮಾನಂ) ಹಿ ವಚನತೋ ಕಾರಣಭೂತಸ್ಸ ಕರಜಕಾಯಸ್ಸ ಫಲಭೂತೋ ಏವ ಸಙ್ಖಾರೋತಿ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ। ಅಪರೋ ನಯೋ – ಸಙ್ಖರಿಯತೀತಿ ಸಙ್ಖಾರೋ। ಕೇನ ಸಙ್ಖರಿಯತೀತಿ? ಕಾಯೇನ। ಅಯಞ್ಹಿ ವಾತೋ ವಿಯ ಭಸ್ತಾಯ ಕರಜಕಾಯೇನ ಸಙ್ಖರಿಯತೀತಿ। ಏವಮ್ಪಿ ಕಾಯಸ್ಸ ಸಙ್ಖಾರೋತಿ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ। ಕಾಯೇನ ಕತೋ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸವಾತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಪುಬ್ಬೇವ ಖೋ, ಆವುಸೋ ವಿಸಾಖ, ವಿತಕ್ಕೇತ್ವಾ ವಿಚಾರೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ವಾಚಂ ಭಿನ್ದತಿ, ತಸ್ಮಾ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾ ವಚೀಸಙ್ಖಾರೋ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೬೩; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೩೪೮) ವಚನತೋ ಪನ ಸಙ್ಖರೋತೀತಿ ಸಙ್ಖಾರೋ। ಕಿಂ ಸಙ್ಖರೋತಿ? ವಚಿಂ। ವಚಿಯಾ ಸಙ್ಖಾರೋತಿ ವಚೀಸಙ್ಖಾರೋ। ವಚೀಭೇದಸಮುಟ್ಠಾಪಕಸ್ಸ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರದ್ವಯಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಂ। ‘‘ಸಞ್ಞಾ ಚ ವೇದನಾ ಚ ಚೇತಸಿಕಾ ಏತೇ ಧಮ್ಮಾ ಚಿತ್ತಪಟಿಬದ್ಧಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೬೩; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೩೪೮) ವಚನತೋಯೇವ ಪನ ತತಿಯಪದೇಪಿ ಸಙ್ಖರಿಯತೀತಿ ಸಙ್ಖಾರೋ। ಕೇನ ಸಙ್ಖರಿಯತಿ? ಚಿತ್ತೇನ। ಕರಣತ್ಥೇ ಸಾಮಿವಚನಂ ಕತ್ವಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸಙ್ಖಾರೋತಿ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರೋ। ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾನಂ ಚೇತಸಿಕಧಮ್ಮಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾನಂ ಪನ ವಚೀಸಙ್ಖಾರಭಾವೇನ ವಿಸುಂ ಗಹಿತತ್ತಾ ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।

Tattha kāyassa saṅkhāro kāyasaṅkhāro. ‘‘Assāsapassāsā kāyikā, ete dhammā kāyappaṭibaddhā’’ti (ma. ni. 1.463; saṃ. ni. 4.348 atthato samānaṃ) hi vacanato kāraṇabhūtassa karajakāyassa phalabhūto eva saṅkhāroti kāyasaṅkhāro. Aparo nayo – saṅkhariyatīti saṅkhāro. Kena saṅkhariyatīti? Kāyena. Ayañhi vāto viya bhastāya karajakāyena saṅkhariyatīti. Evampi kāyassa saṅkhāroti kāyasaṅkhāro. Kāyena kato assāsapassāsavātoti attho. ‘‘Pubbeva kho, āvuso visākha, vitakketvā vicāretvā pacchā vācaṃ bhindati, tasmā vitakkavicārā vacīsaṅkhāro’’ti (ma. ni. 1.463; saṃ. ni. 4.348) vacanato pana saṅkharotīti saṅkhāro. Kiṃ saṅkharoti? Vaciṃ. Vaciyā saṅkhāroti vacīsaṅkhāro. Vacībhedasamuṭṭhāpakassa vitakkavicāradvayassetaṃ nāmaṃ. ‘‘Saññā ca vedanā ca cetasikā ete dhammā cittapaṭibaddhā’’ti (ma. ni. 1.463; saṃ. ni. 4.348) vacanatoyeva pana tatiyapadepi saṅkhariyatīti saṅkhāro. Kena saṅkhariyati? Cittena. Karaṇatthe sāmivacanaṃ katvā cittassa saṅkhāroti cittasaṅkhāro. Sabbesampi cittasamuṭṭhānānaṃ cetasikadhammānametaṃ adhivacanaṃ. Vitakkavicārānaṃ pana vacīsaṅkhārabhāvena visuṃ gahitattā ‘‘ṭhapetvā vitakkavicāre’’ti vuttaṃ.

೨-೭. ಇದಾನಿ ಕಾಯೋ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋತಿ ಪದಸೋಧನವಾರೋ ಆರದ್ಧೋ। ತಸ್ಸ ಅನುಲೋಮನಯೇ ತೀಣಿ, ಪಟಿಲೋಮನಯೇ ತೀಣೀತಿ ಛ ಯಮಕಾನಿ। ಪದಸೋಧನಮೂಲಚಕ್ಕವಾರೇ ಏಕೇಕಸಙ್ಖಾರಮೂಲಕಾನಿ ದ್ವೇ ದ್ವೇ ಕತ್ವಾ ಅನುಲೋಮನಯೇ ಛ, ಪಟಿಲೋಮನಯೇ ಛಾತಿ ದ್ವಾದಸ ಯಮಕಾನಿ। ಸುದ್ಧಸಙ್ಖಾರವಾರೇ ಪನ ಯಥಾ ಸುದ್ಧಖನ್ಧವಾರಾದೀಸು ‘‘ರೂಪಂ ಖನ್ಧೋ, ಖನ್ಧಾ ರೂಪಂ; ಚಕ್ಖು ಆಯತನಂ, ಆಯತನಾ ಚಕ್ಖೂ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಯಮಕಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ। ಏವಂ ‘‘ಕಾಯೋ ಸಙ್ಖಾರೋ, ಸಙ್ಖಾರಾ ಕಾಯೋ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ ವಚೀಸಙ್ಖಾರೋ, ವಚೀಸಙ್ಖಾರೋ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಮೂಲಕಾನಿ ದ್ವೇ, ವಚೀಸಙ್ಖಾರಮೂಲಕಂ ಏಕನ್ತಿ ಅನುಲೋಮೇ ತೀಣಿ, ಪಟಿಲೋಮೇ ತೀಣೀತಿ ಸಬ್ಬಾನಿಪಿ ಸುದ್ಧಿಕವಾರೇ ಛ ಯಮಕಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ। ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ಸುದ್ಧಿಕಏಕೇಕಪದವಸೇನ ಅತ್ಥಾಭಾವತೋ। ಯಥಾ ಹಿ ಖನ್ಧಯಮಕಾದೀಸು ರೂಪಾದಿವಿಸಿಟ್ಠಾನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಚಕ್ಖಾದಿವಿಸಿಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಆಯತನಾದೀನಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ‘‘ರೂಪಂ ಖನ್ಧೋ , ಖನ್ಧಾ ರೂಪಂ, ಚಕ್ಖು ಆಯತನಂ, ಆಯತನಾ ಚಕ್ಖೂ’’ತಿ ಸುದ್ಧಿಕಏಕೇಕಪದವಸೇನ ಅತ್ಥೋ ಅತ್ಥಿ। ಏವಮಿಧ ‘‘ಕಾಯೋ ಸಙ್ಖಾರೋ, ಸಙ್ಖಾರಾ ಕಾಯೋ’’ತಿ ನತ್ಥಿ। ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋತಿ ಪನ ದ್ವೀಹಿಪಿ ಪದೇಹಿ ಏಕೋವ ಅತ್ಥೋ ಲಬ್ಭತಿ। ಅಸ್ಸಾಸೋ ವಾ ಪಸ್ಸಾಸೋ ವಾತಿ ಸುದ್ಧಿಕಏಕೇಕಪದವಸೇನ ಅತ್ಥಾಭಾವತೋ ‘‘ಕಾಯೋ ಸಙ್ಖಾರೋ, ಸಙ್ಖಾರಾ ಕಾಯೋ’’ತಿ ನ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಕಾಯೋ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ’’ತಿಆದಿ ಪನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ। ತಮ್ಪಿ ಕಾಯವಚೀಚಿತ್ತಪದೇಹಿ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾನಂ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಅಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ ನ ಯುಜ್ಜತಿ। ಸುದ್ಧಸಙ್ಖಾರವಾರೋ ಹೇಸ। ಪದಸೋಧನೇ ಪನ ವಿನಾಪಿ ಅತ್ಥೇನ ವಚನಂ ಯುಜ್ಜತೀತಿ ತತ್ಥ ಸೋ ನಯೋ ಗಹಿತೋವ। ಇಧ ಪನ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಸ್ಸ ವಚೀಸಙ್ಖಾರಾದೀಹಿ, ವಚೀಸಙ್ಖಾರಸ್ಸ ಚ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರಾದೀಹಿ, ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರಸ್ಸ ಚ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಾದೀಹಿ, ಅಞ್ಞತ್ತಾ ‘‘ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ ವಚೀಸಙ್ಖಾರೋ, ವಚೀಸಙ್ಖಾರೋ, ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ’’ತಿ ಏಕೇಕಸಙ್ಖಾರಮೂಲಕಾನಿ ದ್ವೇ ದ್ವೇ ಕತ್ವಾ ಛ ಯಮಕಾನಿ ಯುಜ್ಜನ್ತಿ। ತೇಸು ಅಗ್ಗಹಿತಗ್ಗಹಣೇನ ತೀಣೇವ ಲಬ್ಭನ್ತಿ। ತಸ್ಮಾ ತಾನೇವ ದಸ್ಸೇತುಂ ಅನುಲೋಮನಯೇ ತೀಣಿ, ಪಟಿಲೋಮನಯೇ ತೀಣೀತಿ ಛ ಯಮಕಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ। ಸುದ್ಧಸಙ್ಖಾರಮೂಲಚಕ್ಕವಾರೋ ಪನೇತ್ಥ ನ ಗಹಿತೋತಿ। ಏವಂ ಪಣ್ಣತ್ತಿವಾರಸ್ಸ ಉದ್ದೇಸವಾರೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

2-7. Idāni kāyo kāyasaṅkhāroti padasodhanavāro āraddho. Tassa anulomanaye tīṇi, paṭilomanaye tīṇīti cha yamakāni. Padasodhanamūlacakkavāre ekekasaṅkhāramūlakāni dve dve katvā anulomanaye cha, paṭilomanaye chāti dvādasa yamakāni. Suddhasaṅkhāravāre pana yathā suddhakhandhavārādīsu ‘‘rūpaṃ khandho, khandhā rūpaṃ; cakkhu āyatanaṃ, āyatanā cakkhū’’tiādinā nayena yamakāni vuttāni. Evaṃ ‘‘kāyo saṅkhāro, saṅkhārā kāyo’’ti avatvā ‘‘kāyasaṅkhāro vacīsaṅkhāro, vacīsaṅkhāro kāyasaṅkhāro’’tiādinā nayena kāyasaṅkhāramūlakāni dve, vacīsaṅkhāramūlakaṃ ekanti anulome tīṇi, paṭilome tīṇīti sabbānipi suddhikavāre cha yamakāni vuttāni. Kiṃ kāraṇā? Suddhikaekekapadavasena atthābhāvato. Yathā hi khandhayamakādīsu rūpādivisiṭṭhānaṃ khandhānaṃ cakkhādivisiṭṭhānañca āyatanādīnaṃ adhippetattā ‘‘rūpaṃ khandho , khandhā rūpaṃ, cakkhu āyatanaṃ, āyatanā cakkhū’’ti suddhikaekekapadavasena attho atthi. Evamidha ‘‘kāyo saṅkhāro, saṅkhārā kāyo’’ti natthi. Kāyasaṅkhāroti pana dvīhipi padehi ekova attho labbhati. Assāso vā passāso vāti suddhikaekekapadavasena atthābhāvato ‘‘kāyo saṅkhāro, saṅkhārā kāyo’’ti na vuttaṃ. ‘‘Kāyo kāyasaṅkhāro’’tiādi pana vattabbaṃ siyā. Tampi kāyavacīcittapadehi idha adhippetānaṃ saṅkhārānaṃ aggahitattā na yujjati. Suddhasaṅkhāravāro hesa. Padasodhane pana vināpi atthena vacanaṃ yujjatīti tattha so nayo gahitova. Idha pana kāyasaṅkhārassa vacīsaṅkhārādīhi, vacīsaṅkhārassa ca cittasaṅkhārādīhi, cittasaṅkhārassa ca kāyasaṅkhārādīhi, aññattā ‘‘kāyasaṅkhāro vacīsaṅkhāro, vacīsaṅkhāro, kāyasaṅkhāro’’ti ekekasaṅkhāramūlakāni dve dve katvā cha yamakāni yujjanti. Tesu aggahitaggahaṇena tīṇeva labbhanti. Tasmā tāneva dassetuṃ anulomanaye tīṇi, paṭilomanaye tīṇīti cha yamakāni vuttāni. Suddhasaṅkhāramūlacakkavāro panettha na gahitoti. Evaṃ paṇṇattivārassa uddesavāro veditabbo.

೮-೧೮. ನಿದ್ದೇಸವಾರೇ ಪನಸ್ಸ ಅನುಲೋಮೇ ತಾವ ಯಸ್ಮಾ ನ ಕಾಯಾದಯೋವ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಾದೀನಂ ನಾಮಂ, ತಸ್ಮಾ ನೋತಿ ಪಟಿಸೇಧೋ ಕತೋ। ಪಟಿಲೋಮೇ ನ ಕಾಯೋ ನ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋತಿ ಯೋ ನ ಕಾಯೋ ಸೋ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋಪಿ ನ ಹೋತೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ। ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ ನ ಕಾಯೋ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋತಿ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ ಕಾಯೋ ನ ಹೋತಿ, ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋಯೇವ ಪನೇಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅವಸೇಸನ್ತಿ ನ ಕೇವಲಂ ಸೇಸಸಙ್ಖಾರದ್ವಯಮೇವ। ಕಾಯಸಙ್ಖಾರವಿನಿಮುತ್ತಂ ಪನ ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಸಙ್ಖತಾಸಙ್ಖತಪಣ್ಣತ್ತಿಭೇದಂ ಧಮ್ಮಜಾತಂ ನೇವ ಕಾಯೋ, ನ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋತಿ ಇಮಿನಾ ಉಪಾಯೇನ ಸಬ್ಬವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇಸು ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ।

8-18. Niddesavāre panassa anulome tāva yasmā na kāyādayova kāyasaṅkhārādīnaṃ nāmaṃ, tasmā noti paṭisedho kato. Paṭilome na kāyo na kāyasaṅkhāroti yo na kāyo so kāyasaṅkhāropi na hotīti pucchati. Kāyasaṅkhāro na kāyo kāyasaṅkhāroti kāyasaṅkhāro kāyo na hoti, kāyasaṅkhāroyeva panesoti attho. Avasesanti na kevalaṃ sesasaṅkhāradvayameva. Kāyasaṅkhāravinimuttaṃ pana sesaṃ sabbampi saṅkhatāsaṅkhatapaṇṇattibhedaṃ dhammajātaṃ neva kāyo, na kāyasaṅkhāroti iminā upāyena sabbavissajjanesu attho veditabboti.

ಪಣ್ಣತ್ತಿವಾರವಣ್ಣನಾ।

Paṇṇattivāravaṇṇanā.

೨. ಪವತ್ತಿವಾರವಣ್ಣನಾ

2. Pavattivāravaṇṇanā

೧೯. ಪವತ್ತಿವಾರೇ ಪನೇತ್ಥ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಕಾಲೇ ಪುಗ್ಗಲವಾರಸ್ಸ ಅನುಲೋಮನಯೇ ‘‘ಯಸ್ಸ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಸ ವಚೀಸಙ್ಖಾರೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಮೂಲಕಾನಿ ದ್ವೇ, ವಚೀಸಙ್ಖಾರಮೂಲಕಂ ಏಕನ್ತಿ ತೀಣೇವ ಯಮಕಾನಿ ಲಬ್ಭನ್ತಿ; ತಾನಿ ಗಹಿತಾನೇವ। ತಸ್ಸ ಪಟಿಲೋಮನಯೇಪಿ ಓಕಾಸವಾರಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಏವಮೇತ್ಥ ಸಬ್ಬವಾರೇಸು ತಿಣ್ಣಂ ತಿಣ್ಣಂ ಯಮಕಾನಂ ವಸೇನ ಯಮಕಗಣನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

19. Pavattivāre panettha paccuppannakāle puggalavārassa anulomanaye ‘‘yassa kāyasaṅkhāro uppajjati, tassa vacīsaṅkhāro uppajjatī’’ti kāyasaṅkhāramūlakāni dve, vacīsaṅkhāramūlakaṃ ekanti tīṇeva yamakāni labbhanti; tāni gahitāneva. Tassa paṭilomanayepi okāsavārādīsupi eseva nayo. Evamettha sabbavāresu tiṇṇaṃ tiṇṇaṃ yamakānaṃ vasena yamakagaṇanā veditabbā.

ಅತ್ಥವಿನಿಚ್ಛಯೇ ಪನೇತ್ಥ ಇದಂ ಲಕ್ಖಣಂ – ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಸಙ್ಖಾರಯಮಕೇ ‘‘ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾನಂ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾನಂ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ’’ತಿಆದಿವಚನತೋ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾದಿಕಾಲಭೇದೋ ಪವತ್ತಿವಸೇನಾಪಿ ಗಹೇತಬ್ಬೋ, ನ ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನೇವ। ‘‘ದುತಿಯಜ್ಝಾನೇ ತತಿಯಜ್ಝಾನೇ ತತ್ಥ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿಆದಿವಚನತೋ ಚ ಝಾನಮ್ಪಿ ಓಕಾಸವಸೇನ ಗಹಿತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಏವಮೇತ್ಥ ಯಂ ಯಂ ಲಬ್ಭತಿ, ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ವಸೇನ ಅತ್ಥವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

Atthavinicchaye panettha idaṃ lakkhaṇaṃ – imasmiñhi saṅkhārayamake ‘‘assāsapassāsānaṃ uppādakkhaṇe vitakkavicārānaṃ uppādakkhaṇe’’tiādivacanato paccuppannādikālabhedo pavattivasenāpi gahetabbo, na cutipaṭisandhivaseneva. ‘‘Dutiyajjhāne tatiyajjhāne tattha kāyasaṅkhāro uppajjatī’’tiādivacanato ca jhānampi okāsavasena gahitanti veditabbaṃ. Evamettha yaṃ yaṃ labbhati, tassa tassa vasena atthavinicchayo veditabbo.

ತತ್ರಿದಂ ನಯಮುಖಂ – ವಿನಾ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರೇಹೀತಿ ದುತಿಯತತಿಯಜ್ಝಾನವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ತೇಸನ್ತಿ ತೇಸಂ ದುತಿಯತತಿಯಜ್ಝಾನಸಮಙ್ಗೀನಂ। ಕಾಮಾವಚರಾನನ್ತಿ ಕಾಮಾವಚರೇ ಉಪ್ಪನ್ನಸತ್ತಾನಂ। ರೂಪಾವಚರದೇವಾನಂ ಪನ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾ ನತ್ಥಿ। ಅರೂಪಾವಚರಾನಂ ರೂಪಮೇವ ನತ್ಥಿ। ವಿನಾ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸೇಹೀತಿ ರೂಪಾರೂಪಭವೇಸು ನಿಬ್ಬತ್ತಸತ್ತಾನಂ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ।

Tatridaṃ nayamukhaṃ – vinā vitakkavicārehīti dutiyatatiyajjhānavasena vuttaṃ. Tesanti tesaṃ dutiyatatiyajjhānasamaṅgīnaṃ. Kāmāvacarānanti kāmāvacare uppannasattānaṃ. Rūpāvacaradevānaṃ pana assāsapassāsā natthi. Arūpāvacarānaṃ rūpameva natthi. Vinā assāsapassāsehīti rūpārūpabhavesu nibbattasattānaṃ vitakkavicāruppattiṃ sandhāya vuttaṃ.

೨೧. ಪಠಮಜ್ಝಾನೇ ಕಾಮಾವಚರೇತಿ ಕಾಮಾವಚರಭೂಮಿಯಂ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಪಠಮಜ್ಝಾನೇ। ಅಙ್ಗಮತ್ತವಸೇನ ಚೇತ್ಥ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ನ ಅಪ್ಪನಾವಸೇನೇವ। ಅನಪ್ಪನಾಪತ್ತೇಪಿ ಹಿ ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರಚಿತ್ತೇ ಇದಂ ಸಙ್ಖಾರದ್ವಯಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೇವ।

21. Paṭhamajjhāne kāmāvacareti kāmāvacarabhūmiyaṃ uppanne paṭhamajjhāne. Aṅgamattavasena cettha paṭhamajjhānaṃ gahetabbaṃ, na appanāvaseneva. Anappanāpattepi hi savitakkasavicāracitte idaṃ saṅkhāradvayaṃ uppajjateva.

೨೪. ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇತಿ ಇದಂ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಸ್ಸ ಏಕನ್ತಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನತ್ತಾ ವುತ್ತಂ। ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಮೇವ ಹಿ ಚಿತ್ತಂ ರೂಪಂ ವಾ ಅರೂಪಂ ವಾ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ, ನ ಭಿಜ್ಜಮಾನಂ।

24. Cittassabhaṅgakkhaṇeti idaṃ kāyasaṅkhārassa ekantacittasamuṭṭhānattā vuttaṃ. Uppajjamānameva hi cittaṃ rūpaṃ vā arūpaṃ vā samuṭṭhāpeti, na bhijjamānaṃ.

೩೭. ಸುದ್ಧಾವಾಸಾನಂ ದುತಿಯೇ ಚಿತ್ತೇ ವತ್ತಮಾನೇತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿತೋ ದುತಿಯೇ ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತೇ। ಕಾಮಞ್ಚೇತಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತೇಪಿ ವತ್ತಮಾನೇ ತೇಸಂ ತತ್ಥ ನುಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ಥೇವ। ಯಾವ ಪನ ಅಬ್ಬೋಕಿಣ್ಣಂ ವಿಪಾಕಚಿತ್ತಂ ವತ್ತತಿ, ತಾವ ನುಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ಥೇವ ನಾಮಾತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಮೇತಂ ವುತ್ತಂ। ಯಸ್ಸ ವಾ ಝಾನಸ್ಸ ವಿಪಾಕಚಿತ್ತೇನ ತೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ, ತಂ ಸತಸೋಪಿ ಸಹಸ್ಸಸೋಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ಪಠಮಚಿತ್ತಮೇವ। ವಿಪಾಕಚಿತ್ತೇನ ಪನ ವಿಸದಿಸಂ ಭವನಿಕನ್ತಿಯಾ ಆವಜ್ಜನಚಿತ್ತಂ ದುತಿಯಚಿತ್ತಂ ನಾಮ। ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

37. Suddhāvāsānaṃ dutiye citte vattamāneti paṭisandhito dutiye bhavaṅgacitte. Kāmañcetaṃ paṭisandhicittepi vattamāne tesaṃ tattha nuppajjittheva. Yāva pana abbokiṇṇaṃ vipākacittaṃ vattati, tāva nuppajjittheva nāmāti dassanatthametaṃ vuttaṃ. Yassa vā jhānassa vipākacittena te nibbattā, taṃ satasopi sahassasopi uppajjamānaṃ paṭhamacittameva. Vipākacittena pana visadisaṃ bhavanikantiyā āvajjanacittaṃ dutiyacittaṃ nāma. Taṃ sandhāyetaṃ vuttanti veditabbaṃ.

೪೪. ಪಚ್ಛಿಮಚಿತ್ತಸಮಙ್ಗೀನನ್ತಿ ಸಬ್ಬಪಚ್ಛಿಮೇನ ಅಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕಚಿತ್ತೇನ ಸಮಙ್ಗೀಭೂತಾನಂ ಖೀಣಾಸವಾನಂ। ಅವಿತಕ್ಕಅವಿಚಾರಂ ಪಚ್ಛಿಮಚಿತ್ತನ್ತಿ ರೂಪಾವಚರಾನಂ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಿಕಾದಿಚುತಿಚಿತ್ತವಸೇನ, ಅರೂಪಾವಚರಾನಞ್ಚ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಿಕಚುತಿಚಿತ್ತವಸೇನೇತಂ ವುತ್ತಂ। ತೇಸನ್ತಿ ತೇಸಂ ಪಚ್ಛಿಮಚಿತ್ತಸಮಙ್ಗೀಆದೀನಂ।

44. Pacchimacittasamaṅgīnanti sabbapacchimena appaṭisandhikacittena samaṅgībhūtānaṃ khīṇāsavānaṃ. Avitakkaavicāraṃ pacchimacittanti rūpāvacarānaṃ dutiyajjhānikādicuticittavasena, arūpāvacarānañca catutthajjhānikacuticittavasenetaṃ vuttaṃ. Tesanti tesaṃ pacchimacittasamaṅgīādīnaṃ.

೭೯. ಯಸ್ಸ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರೋ ನಿರುಜ್ಝತೀತಿ ಏತ್ಥ ನಿಯಮತೋ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕಕ್ಖಣೇ ನಿರುಜ್ಝನತೋ ಆಮನ್ತಾತಿ ಪಟಿವಚನಂ ದಿನ್ನಂ। ನ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರಸ್ಸ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೇನ ಸದ್ಧಿಂ। ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರೋ ಹಿ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೇನ ವಿನಾಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಚ ನಿರುಜ್ಝತಿ ಚ। ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ ಪನ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನೋ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸವಾತೋ। ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಞ್ಚ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಯಾವ ಅಞ್ಞಾನಿ ಸೋಳಸಚಿತ್ತಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತಾವ ತಿಟ್ಠತಿ। ತೇಸಂ ಸೋಳಸನ್ನಂ ಸಬ್ಬಪಚ್ಛಿಮೇನ ಸದ್ಧಿಂ ನಿರುಜ್ಝತೀತಿ ಯೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸತ್ತರಸಮೇನ ಸದ್ಧಿಂ ನಿರುಜ್ಝತಿ। ನ ಕಸ್ಸಚಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ವಾ ಠಿತಿಕ್ಖಣೇ ವಾ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ನಾಪಿ ಠಿತಿಕ್ಖಣೇ ವಾ ಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇ ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಏಸಾ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಸ್ಸ ಧಮ್ಮತಾತಿ ನಿಯಮತೋ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕಕ್ಖಣೇ ನಿರುಜ್ಝನತೋ ಆಮನ್ತಾತಿ ವುತ್ತಂ। ಯಂ ಪನ ವಿಭಙ್ಗಪ್ಪಕರಣಸ್ಸ ಸೀಹಳಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಂ ರೂಪಂ ಸತ್ತರಸಮಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ನಿರುಜ್ಝತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಇಮಾಯ ಪಾಳಿಯಾ ವಿರೂಜ್ಝತಿ। ಅಟ್ಠಕಥಾತೋ ಚ ಪಾಳಿಯೇವ ಬಲವತರಾತಿ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತಮೇವ ಪಮಾಣಂ।

79. Yassa kāyasaṅkhāro nirujjhati, tassa cittasaṅkhāro nirujjhatīti ettha niyamato kāyasaṅkhārassa cittasaṅkhārena saddhiṃ ekakkhaṇe nirujjhanato āmantāti paṭivacanaṃ dinnaṃ. Na cittasaṅkhārassa kāyasaṅkhārena saddhiṃ. Kiṃ kāraṇā? Cittasaṅkhāro hi kāyasaṅkhārena vināpi uppajjati ca nirujjhati ca. Kāyasaṅkhāro pana cittasamuṭṭhāno assāsapassāsavāto. Cittasamuṭṭhānarūpañca cittassa uppādakkhaṇe uppajjitvā yāva aññāni soḷasacittāni uppajjanti, tāva tiṭṭhati. Tesaṃ soḷasannaṃ sabbapacchimena saddhiṃ nirujjhatīti yena cittena saddhiṃ uppajjati, tato paṭṭhāya sattarasamena saddhiṃ nirujjhati. Na kassaci cittassa uppādakkhaṇe vā ṭhitikkhaṇe vā nirujjhati, nāpi ṭhitikkhaṇe vā bhaṅgakkhaṇe vā uppajjati. Esā cittasamuṭṭhānarūpassa dhammatāti niyamato cittasaṅkhārena saddhiṃ ekakkhaṇe nirujjhanato āmantāti vuttaṃ. Yaṃ pana vibhaṅgappakaraṇassa sīhaḷaṭṭhakathāyaṃ ‘‘cittasamuṭṭhānaṃ rūpaṃ sattarasamassa cittassa uppādakkhaṇe nirujjhatī’’ti vuttaṃ, taṃ imāya pāḷiyā virūjjhati. Aṭṭhakathāto ca pāḷiyeva balavatarāti pāḷiyaṃ vuttameva pamāṇaṃ.

೧೨೮. ಯಸ್ಸ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಸ ವಚೀಸಙ್ಖಾರೋ ನಿರುಜ್ಝತೀತಿ ಏತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ನ ಚ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ನೋತಿ ಪಟಿಸೇಧೋ ಕತೋತಿ। ಇಮಿನಾ ನಯಮುಖೇನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅತ್ಥವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಪರಿಞ್ಞಾವಾರೋ ಪಾಕತಿಕೋಯೇವಾತಿ।

128. Yassa kāyasaṅkhāro uppajjati, tassa vacīsaṅkhāro nirujjhatīti ettha yasmā kāyasaṅkhāro cittassa uppādakkhaṇe uppajjati, na ca tasmiṃ khaṇe vitakkavicārā nirujjhanti, tasmā noti paṭisedho katoti. Iminā nayamukhena sabbattha atthavinicchayo veditabbo. Pariññāvāro pākatikoyevāti.

ಪವತ್ತಿವಾರವಣ್ಣನಾ।

Pavattivāravaṇṇanā.

ಸಙ್ಖಾರಯಮಕವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

Saṅkhārayamakavaṇṇanā niṭṭhitā.

Next: ೭. ಅನುಸಯಯಮಕಂ • 7. Anusayayamakaṃ

Related texts:

ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ • Abhidhammapiṭaka / ಯಮಕಪಾಳಿ • Yamakapāḷi / ೬. ಸಙ್ಖಾರಯಮಕಂ • 6. Saṅkhārayamakaṃ

ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಪಞ್ಚಪಕರಣ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ೬. ಸಙ್ಖಾರಯಮಕಂ • 6. Saṅkhārayamakaṃ

ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಪಞ್ಚಪಕರಣ-ಅನುಟೀಕಾ • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ೬. ಸಙ್ಖಾರಯಮಕಂ • 6. Saṅkhārayamakaṃ

© 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea^® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
Contact