| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පඤ්‌චපකරණ-අට්‌ඨකථා • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
6. සඞ්‌ඛාරයමකං
6. Saṅkhārayamakaṃ
1. පණ්‌ණත්‌තිවාරවණ්‌ණනා
1. Paṇṇattivāravaṇṇanā
1. ඉදානි තෙසඤ්‌ඤෙව මූලයමකෙ දෙසිතානං කුසලාදිධම්‌මානං ලබ්‌භමානවසෙන එකදෙසං සඞ්‌ගණ්‌හිත්‌වා සච්‌චයමකානන්‌තරං දෙසිතස්‌ස සඞ්‌ඛාරයමකස්‌ස වණ්‌ණනා හොති. තත්‌ථාපි හෙට්‌ඨා වුත්‌තනයෙනෙව පණ්‌ණත්‌තිවාරාදයො තයො මහාවාරා, අන්‌තරවාරාදයො ච අවසෙසපභෙදා වෙදිතබ්‌බා. අයං පනෙත්‌ථ විසෙසො – පණ්‌ණත්‌තිවාරෙ තාව යථා හෙට්‌ඨා ඛන්‌ධාදයො ධම්‌මෙ උද්‌දිසිත්‌වා ‘‘රූපං රූපක්‌ඛන්‌ධො; චක්‌ඛු චක්‌ඛායතනං; චක්‌ඛු චක්‌ඛුධාතු; දුක්‌ඛං දුක්‌ඛසච්‌ච’’න්‌ති පදසොධනවාරො ආරද්‌ධො. තථා අනාරභිත්‌වා ‘‘අස්‌සාසපස්‌සාසා කායසඞ්‌ඛාරො’’ති පඨමං තයොපි සඞ්‌ඛාරා විභජිත්‌වා දස්‌සිතා.
1. Idāni tesaññeva mūlayamake desitānaṃ kusalādidhammānaṃ labbhamānavasena ekadesaṃ saṅgaṇhitvā saccayamakānantaraṃ desitassa saṅkhārayamakassa vaṇṇanā hoti. Tatthāpi heṭṭhā vuttanayeneva paṇṇattivārādayo tayo mahāvārā, antaravārādayo ca avasesapabhedā veditabbā. Ayaṃ panettha viseso – paṇṇattivāre tāva yathā heṭṭhā khandhādayo dhamme uddisitvā ‘‘rūpaṃ rūpakkhandho; cakkhu cakkhāyatanaṃ; cakkhu cakkhudhātu; dukkhaṃ dukkhasacca’’nti padasodhanavāro āraddho. Tathā anārabhitvā ‘‘assāsapassāsā kāyasaṅkhāro’’ti paṭhamaṃ tayopi saṅkhārā vibhajitvā dassitā.
තත්‌ථ කායස්‌ස සඞ්‌ඛාරො කායසඞ්‌ඛාරො. ‘‘අස්‌සාසපස්‌සාසා කායිකා, එතෙ ධම්‌මා කායප්‌පටිබද්‌ධා’’ති (ම. නි. 1.463; සං. නි. 4.348 අත්‌ථතො සමානං) හි වචනතො කාරණභූතස්‌ස කරජකායස්‌ස ඵලභූතො එව සඞ්‌ඛාරොති කායසඞ්‌ඛාරො. අපරො නයො – සඞ්‌ඛරියතීති සඞ්‌ඛාරො. කෙන සඞ්‌ඛරියතීති? කායෙන. අයඤ්‌හි වාතො විය භස්‌තාය කරජකායෙන සඞ්‌ඛරියතීති. එවම්‌පි කායස්‌ස සඞ්‌ඛාරොති කායසඞ්‌ඛාරො. කායෙන කතො අස්‌සාසපස්‌සාසවාතොති අත්‌ථො. ‘‘පුබ්‌බෙව ඛො, ආවුසො විසාඛ, විතක්‌කෙත්‌වා විචාරෙත්‌වා පච්‌ඡා වාචං භින්‌දති, තස්‌මා විතක්‌කවිචාරා වචීසඞ්‌ඛාරො’’ති (ම. නි. 1.463; සං. නි. 4.348) වචනතො පන සඞ්‌ඛරොතීති සඞ්‌ඛාරො. කිං සඞ්‌ඛරොති? වචිං. වචියා සඞ්‌ඛාරොති වචීසඞ්‌ඛාරො. වචීභෙදසමුට්‌ඨාපකස්‌ස විතක්‌කවිචාරද්‌වයස්‌සෙතං නාමං. ‘‘සඤ්‌ඤා ච වෙදනා ච චෙතසිකා එතෙ ධම්‌මා චිත්‌තපටිබද්‌ධා’’ති (ම. නි. 1.463; සං. නි. 4.348) වචනතොයෙව පන තතියපදෙපි සඞ්‌ඛරියතීති සඞ්‌ඛාරො. කෙන සඞ්‌ඛරියති? චිත්‌තෙන. කරණත්‌ථෙ සාමිවචනං කත්‌වා චිත්‌තස්‌ස සඞ්‌ඛාරොති චිත්‌තසඞ්‌ඛාරො. සබ්‌බෙසම්‌පි චිත්‌තසමුට්‌ඨානානං චෙතසිකධම්‌මානමෙතං අධිවචනං. විතක්‌කවිචාරානං පන වචීසඞ්‌ඛාරභාවෙන විසුං ගහිතත්‌තා ‘‘ඨපෙත්‌වා විතක්‌කවිචාරෙ’’ති වුත්‌තං.
Tattha kāyassa saṅkhāro kāyasaṅkhāro. ‘‘Assāsapassāsā kāyikā, ete dhammā kāyappaṭibaddhā’’ti (ma. ni. 1.463; saṃ. ni. 4.348 atthato samānaṃ) hi vacanato kāraṇabhūtassa karajakāyassa phalabhūto eva saṅkhāroti kāyasaṅkhāro. Aparo nayo – saṅkhariyatīti saṅkhāro. Kena saṅkhariyatīti? Kāyena. Ayañhi vāto viya bhastāya karajakāyena saṅkhariyatīti. Evampi kāyassa saṅkhāroti kāyasaṅkhāro. Kāyena kato assāsapassāsavātoti attho. ‘‘Pubbeva kho, āvuso visākha, vitakketvā vicāretvā pacchā vācaṃ bhindati, tasmā vitakkavicārā vacīsaṅkhāro’’ti (ma. ni. 1.463; saṃ. ni. 4.348) vacanato pana saṅkharotīti saṅkhāro. Kiṃ saṅkharoti? Vaciṃ. Vaciyā saṅkhāroti vacīsaṅkhāro. Vacībhedasamuṭṭhāpakassa vitakkavicāradvayassetaṃ nāmaṃ. ‘‘Saññā ca vedanā ca cetasikā ete dhammā cittapaṭibaddhā’’ti (ma. ni. 1.463; saṃ. ni. 4.348) vacanatoyeva pana tatiyapadepi saṅkhariyatīti saṅkhāro. Kena saṅkhariyati? Cittena. Karaṇatthe sāmivacanaṃ katvā cittassa saṅkhāroti cittasaṅkhāro. Sabbesampi cittasamuṭṭhānānaṃ cetasikadhammānametaṃ adhivacanaṃ. Vitakkavicārānaṃ pana vacīsaṅkhārabhāvena visuṃ gahitattā ‘‘ṭhapetvā vitakkavicāre’’ti vuttaṃ.
2-7. ඉදානි කායො කායසඞ්‌ඛාරොති පදසොධනවාරො ආරද්‌ධො. තස්‌ස අනුලොමනයෙ තීණි, පටිලොමනයෙ තීණීති ඡ යමකානි. පදසොධනමූලචක්‌කවාරෙ එකෙකසඞ්‌ඛාරමූලකානි ද්‌වෙ ද්‌වෙ කත්‌වා අනුලොමනයෙ ඡ, පටිලොමනයෙ ඡාති ද්‌වාදස යමකානි. සුද්‌ධසඞ්‌ඛාරවාරෙ පන යථා සුද්‌ධඛන්‌ධවාරාදීසු ‘‘රූපං ඛන්‌ධො, ඛන්‌ධා රූපං; චක්‌ඛු ආයතනං, ආයතනා චක්‌ඛූ’’තිආදිනා නයෙන යමකානි වුත්‌තානි. එවං ‘‘කායො සඞ්‌ඛාරො, සඞ්‌ඛාරා කායො’’ති අවත්‌වා ‘‘කායසඞ්‌ඛාරො වචීසඞ්‌ඛාරො, වචීසඞ්‌ඛාරො කායසඞ්‌ඛාරො’’තිආදිනා නයෙන කායසඞ්‌ඛාරමූලකානි ද්‌වෙ, වචීසඞ්‌ඛාරමූලකං එකන්‌ති අනුලොමෙ තීණි, පටිලොමෙ තීණීති සබ්‌බානිපි සුද්‌ධිකවාරෙ ඡ යමකානි වුත්‌තානි. කිං කාරණා? සුද්‌ධිකඑකෙකපදවසෙන අත්‌ථාභාවතො. යථා හි ඛන්‌ධයමකාදීසු රූපාදිවිසිට්‌ඨානං ඛන්‌ධානං චක්‌ඛාදිවිසිට්‌ඨානඤ්‌ච ආයතනාදීනං අධිප්‌පෙතත්‌තා ‘‘රූපං ඛන්‌ධො , ඛන්‌ධා රූපං, චක්‌ඛු ආයතනං, ආයතනා චක්‌ඛූ’’ති සුද්‌ධිකඑකෙකපදවසෙන අත්‌ථො අත්‌ථි. එවමිධ ‘‘කායො සඞ්‌ඛාරො, සඞ්‌ඛාරා කායො’’ති නත්‌ථි. කායසඞ්‌ඛාරොති පන ද්‌වීහිපි පදෙහි එකොව අත්‌ථො ලබ්‌භති. අස්‌සාසො වා පස්‌සාසො වාති සුද්‌ධිකඑකෙකපදවසෙන අත්‌ථාභාවතො ‘‘කායො සඞ්‌ඛාරො, සඞ්‌ඛාරා කායො’’ති න වුත්‌තං. ‘‘කායො කායසඞ්‌ඛාරො’’තිආදි පන වත්‌තබ්‌බං සියා. තම්‌පි කායවචීචිත්‌තපදෙහි ඉධ අධිප්‌පෙතානං සඞ්‌ඛාරානං අග්‌ගහිතත්‌තා න යුජ්‌ජති. සුද්‌ධසඞ්‌ඛාරවාරො හෙස. පදසොධනෙ පන විනාපි අත්‌ථෙන වචනං යුජ්‌ජතීති තත්‌ථ සො නයො ගහිතොව. ඉධ පන කායසඞ්‌ඛාරස්‌ස වචීසඞ්‌ඛාරාදීහි, වචීසඞ්‌ඛාරස්‌ස ච චිත්‌තසඞ්‌ඛාරාදීහි, චිත්‌තසඞ්‌ඛාරස්‌ස ච කායසඞ්‌ඛාරාදීහි, අඤ්‌ඤත්‌තා ‘‘කායසඞ්‌ඛාරො වචීසඞ්‌ඛාරො, වචීසඞ්‌ඛාරො, කායසඞ්‌ඛාරො’’ති එකෙකසඞ්‌ඛාරමූලකානි ද්‌වෙ ද්‌වෙ කත්‌වා ඡ යමකානි යුජ්‌ජන්‌ති. තෙසු අග්‌ගහිතග්‌ගහණෙන තීණෙව ලබ්‌භන්‌ති. තස්‌මා තානෙව දස්‌සෙතුං අනුලොමනයෙ තීණි, පටිලොමනයෙ තීණීති ඡ යමකානි වුත්‌තානි. සුද්‌ධසඞ්‌ඛාරමූලචක්‌කවාරො පනෙත්‌ථ න ගහිතොති. එවං පණ්‌ණත්‌තිවාරස්‌ස උද්‌දෙසවාරො වෙදිතබ්‌බො.
2-7. Idāni kāyo kāyasaṅkhāroti padasodhanavāro āraddho. Tassa anulomanaye tīṇi, paṭilomanaye tīṇīti cha yamakāni. Padasodhanamūlacakkavāre ekekasaṅkhāramūlakāni dve dve katvā anulomanaye cha, paṭilomanaye chāti dvādasa yamakāni. Suddhasaṅkhāravāre pana yathā suddhakhandhavārādīsu ‘‘rūpaṃ khandho, khandhā rūpaṃ; cakkhu āyatanaṃ, āyatanā cakkhū’’tiādinā nayena yamakāni vuttāni. Evaṃ ‘‘kāyo saṅkhāro, saṅkhārā kāyo’’ti avatvā ‘‘kāyasaṅkhāro vacīsaṅkhāro, vacīsaṅkhāro kāyasaṅkhāro’’tiādinā nayena kāyasaṅkhāramūlakāni dve, vacīsaṅkhāramūlakaṃ ekanti anulome tīṇi, paṭilome tīṇīti sabbānipi suddhikavāre cha yamakāni vuttāni. Kiṃ kāraṇā? Suddhikaekekapadavasena atthābhāvato. Yathā hi khandhayamakādīsu rūpādivisiṭṭhānaṃ khandhānaṃ cakkhādivisiṭṭhānañca āyatanādīnaṃ adhippetattā ‘‘rūpaṃ khandho , khandhā rūpaṃ, cakkhu āyatanaṃ, āyatanā cakkhū’’ti suddhikaekekapadavasena attho atthi. Evamidha ‘‘kāyo saṅkhāro, saṅkhārā kāyo’’ti natthi. Kāyasaṅkhāroti pana dvīhipi padehi ekova attho labbhati. Assāso vā passāso vāti suddhikaekekapadavasena atthābhāvato ‘‘kāyo saṅkhāro, saṅkhārā kāyo’’ti na vuttaṃ. ‘‘Kāyo kāyasaṅkhāro’’tiādi pana vattabbaṃ siyā. Tampi kāyavacīcittapadehi idha adhippetānaṃ saṅkhārānaṃ aggahitattā na yujjati. Suddhasaṅkhāravāro hesa. Padasodhane pana vināpi atthena vacanaṃ yujjatīti tattha so nayo gahitova. Idha pana kāyasaṅkhārassa vacīsaṅkhārādīhi, vacīsaṅkhārassa ca cittasaṅkhārādīhi, cittasaṅkhārassa ca kāyasaṅkhārādīhi, aññattā ‘‘kāyasaṅkhāro vacīsaṅkhāro, vacīsaṅkhāro, kāyasaṅkhāro’’ti ekekasaṅkhāramūlakāni dve dve katvā cha yamakāni yujjanti. Tesu aggahitaggahaṇena tīṇeva labbhanti. Tasmā tāneva dassetuṃ anulomanaye tīṇi, paṭilomanaye tīṇīti cha yamakāni vuttāni. Suddhasaṅkhāramūlacakkavāro panettha na gahitoti. Evaṃ paṇṇattivārassa uddesavāro veditabbo.
8-18. නිද්‌දෙසවාරෙ පනස්‌ස අනුලොමෙ තාව යස්‌මා න කායාදයොව කායසඞ්‌ඛාරාදීනං නාමං, තස්‌මා නොති පටිසෙධො කතො. පටිලොමෙ න කායො න කායසඞ්‌ඛාරොති යො න කායො සො කායසඞ්‌ඛාරොපි න හොතීති පුච්‌ඡති. කායසඞ්‌ඛාරො න කායො කායසඞ්‌ඛාරොති කායසඞ්‌ඛාරො කායො න හොති, කායසඞ්‌ඛාරොයෙව පනෙසොති අත්‌ථො. අවසෙසන්‌ති න කෙවලං සෙසසඞ්‌ඛාරද්‌වයමෙව. කායසඞ්‌ඛාරවිනිමුත්‌තං පන සෙසං සබ්‌බම්‌පි සඞ්‌ඛතාසඞ්‌ඛතපණ්‌ණත්‌තිභෙදං ධම්‌මජාතං නෙව කායො, න කායසඞ්‌ඛාරොති ඉමිනා උපායෙන සබ්‌බවිස්‌සජ්‌ජනෙසු අත්‌ථො වෙදිතබ්‌බොති.
8-18. Niddesavāre panassa anulome tāva yasmā na kāyādayova kāyasaṅkhārādīnaṃ nāmaṃ, tasmā noti paṭisedho kato. Paṭilome na kāyo na kāyasaṅkhāroti yo na kāyo so kāyasaṅkhāropi na hotīti pucchati. Kāyasaṅkhāro na kāyo kāyasaṅkhāroti kāyasaṅkhāro kāyo na hoti, kāyasaṅkhāroyeva panesoti attho. Avasesanti na kevalaṃ sesasaṅkhāradvayameva. Kāyasaṅkhāravinimuttaṃ pana sesaṃ sabbampi saṅkhatāsaṅkhatapaṇṇattibhedaṃ dhammajātaṃ neva kāyo, na kāyasaṅkhāroti iminā upāyena sabbavissajjanesu attho veditabboti.
පණ්‌ණත්‌තිවාරවණ්‌ණනා.
Paṇṇattivāravaṇṇanā.
2. පවත්‌තිවාරවණ්‌ණනා
2. Pavattivāravaṇṇanā
19. පවත්‌තිවාරෙ පනෙත්‌ථ පච්‌චුප්‌පන්‌නකාලෙ පුග්‌ගලවාරස්‌ස අනුලොමනයෙ ‘‘යස්‌ස කායසඞ්‌ඛාරො උප්‌පජ්‌ජති, තස්‌ස වචීසඞ්‌ඛාරො උප්‌පජ්‌ජතී’’ති කායසඞ්‌ඛාරමූලකානි ද්‌වෙ, වචීසඞ්‌ඛාරමූලකං එකන්‌ති තීණෙව යමකානි ලබ්‌භන්‌ති; තානි ගහිතානෙව. තස්‌ස පටිලොමනයෙපි ඔකාසවාරාදීසුපි එසෙව නයො. එවමෙත්‌ථ සබ්‌බවාරෙසු තිණ්‌ණං තිණ්‌ණං යමකානං වසෙන යමකගණනා වෙදිතබ්‌බා.
19. Pavattivāre panettha paccuppannakāle puggalavārassa anulomanaye ‘‘yassa kāyasaṅkhāro uppajjati, tassa vacīsaṅkhāro uppajjatī’’ti kāyasaṅkhāramūlakāni dve, vacīsaṅkhāramūlakaṃ ekanti tīṇeva yamakāni labbhanti; tāni gahitāneva. Tassa paṭilomanayepi okāsavārādīsupi eseva nayo. Evamettha sabbavāresu tiṇṇaṃ tiṇṇaṃ yamakānaṃ vasena yamakagaṇanā veditabbā.
අත්‌ථවිනිච්‌ඡයෙ පනෙත්‌ථ ඉදං ලක්‌ඛණං – ඉමස්‌මිඤ්‌හි සඞ්‌ඛාරයමකෙ ‘‘අස්‌සාසපස්‌සාසානං උප්‌පාදක්‌ඛණෙ විතක්‌කවිචාරානං උප්‌පාදක්‌ඛණෙ’’තිආදිවචනතො පච්‌චුප්‌පන්‌නාදිකාලභෙදො පවත්‌තිවසෙනාපි ගහෙතබ්‌බො, න චුතිපටිසන්‌ධිවසෙනෙව. ‘‘දුතියජ්‌ඣානෙ තතියජ්‌ඣානෙ තත්‌ථ කායසඞ්‌ඛාරො උප්‌පජ්‌ජතී’’තිආදිවචනතො ච ඣානම්‌පි ඔකාසවසෙන ගහිතන්‌ති වෙදිතබ්‌බං. එවමෙත්‌ථ යං යං ලබ්‌භති, තස්‌ස තස්‌ස වසෙන අත්‌ථවිනිච්‌ඡයො වෙදිතබ්‌බො.
Atthavinicchaye panettha idaṃ lakkhaṇaṃ – imasmiñhi saṅkhārayamake ‘‘assāsapassāsānaṃ uppādakkhaṇe vitakkavicārānaṃ uppādakkhaṇe’’tiādivacanato paccuppannādikālabhedo pavattivasenāpi gahetabbo, na cutipaṭisandhivaseneva. ‘‘Dutiyajjhāne tatiyajjhāne tattha kāyasaṅkhāro uppajjatī’’tiādivacanato ca jhānampi okāsavasena gahitanti veditabbaṃ. Evamettha yaṃ yaṃ labbhati, tassa tassa vasena atthavinicchayo veditabbo.
තත්‍රිදං නයමුඛං – විනා විතක්‌කවිචාරෙහීති දුතියතතියජ්‌ඣානවසෙන වුත්‌තං. තෙසන්‌ති තෙසං දුතියතතියජ්‌ඣානසමඞ්‌ගීනං. කාමාවචරානන්‌ති කාමාවචරෙ උප්‌පන්‌නසත්‌තානං. රූපාවචරදෙවානං පන අස්‌සාසපස්‌සාසා නත්‌ථි. අරූපාවචරානං රූපමෙව නත්‌ථි. විනා අස්‌සාසපස්‌සාසෙහීති රූපාරූපභවෙසු නිබ්‌බත්‌තසත්‌තානං විතක්‌කවිචාරුප්‌පත්‌තිං සන්‌ධාය වුත්‌තං.
Tatridaṃ nayamukhaṃ – vinā vitakkavicārehīti dutiyatatiyajjhānavasena vuttaṃ. Tesanti tesaṃ dutiyatatiyajjhānasamaṅgīnaṃ. Kāmāvacarānanti kāmāvacare uppannasattānaṃ. Rūpāvacaradevānaṃ pana assāsapassāsā natthi. Arūpāvacarānaṃ rūpameva natthi. Vinā assāsapassāsehīti rūpārūpabhavesu nibbattasattānaṃ vitakkavicāruppattiṃ sandhāya vuttaṃ.
21. පඨමජ්‌ඣානෙ කාමාවචරෙති කාමාවචරභූමියං උප්‌පන්‌නෙ පඨමජ්‌ඣානෙ. අඞ්‌ගමත්‌තවසෙන චෙත්‌ථ පඨමජ්‌ඣානං ගහෙතබ්‌බං, න අප්‌පනාවසෙනෙව. අනප්‌පනාපත්‌තෙපි හි සවිතක්‌කසවිචාරචිත්‌තෙ ඉදං සඞ්‌ඛාරද්‌වයං උප්‌පජ්‌ජතෙව.
21. Paṭhamajjhāne kāmāvacareti kāmāvacarabhūmiyaṃ uppanne paṭhamajjhāne. Aṅgamattavasena cettha paṭhamajjhānaṃ gahetabbaṃ, na appanāvaseneva. Anappanāpattepi hi savitakkasavicāracitte idaṃ saṅkhāradvayaṃ uppajjateva.
24. චිත්‌තස්‌ස භඞ්‌ගක්‌ඛණෙති ඉදං කායසඞ්‌ඛාරස්‌ස එකන්‌තචිත්‌තසමුට්‌ඨානත්‌තා වුත්‌තං. උප්‌පජ්‌ජමානමෙව හි චිත්‌තං රූපං වා අරූපං වා සමුට්‌ඨාපෙති, න භිජ්‌ජමානං.
24. Cittassabhaṅgakkhaṇeti idaṃ kāyasaṅkhārassa ekantacittasamuṭṭhānattā vuttaṃ. Uppajjamānameva hi cittaṃ rūpaṃ vā arūpaṃ vā samuṭṭhāpeti, na bhijjamānaṃ.
37. සුද්‌ධාවාසානං දුතියෙ චිත්‌තෙ වත්‌තමානෙති පටිසන්‌ධිතො දුතියෙ භවඞ්‌ගචිත්‌තෙ. කාමඤ්‌චෙතං පටිසන්‌ධිචිත්‌තෙපි වත්‌තමානෙ තෙසං තත්‌ථ නුප්‌පජ්‌ජිත්‌ථෙව. යාව පන අබ්‌බොකිණ්‌ණං විපාකචිත්‌තං වත්‌තති, තාව නුප්‌පජ්‌ජිත්‌ථෙව නාමාති දස්‌සනත්‌ථමෙතං වුත්‌තං. යස්‌ස වා ඣානස්‌ස විපාකචිත්‌තෙන තෙ නිබ්‌බත්‌තා, තං සතසොපි සහස්‌සසොපි උප්‌පජ්‌ජමානං පඨමචිත්‌තමෙව. විපාකචිත්‌තෙන පන විසදිසං භවනිකන්‌තියා ආවජ්‌ජනචිත්‌තං දුතියචිත්‌තං නාම. තං සන්‌ධායෙතං වුත්‌තන්‌ති වෙදිතබ්‌බං.
37. Suddhāvāsānaṃ dutiye citte vattamāneti paṭisandhito dutiye bhavaṅgacitte. Kāmañcetaṃ paṭisandhicittepi vattamāne tesaṃ tattha nuppajjittheva. Yāva pana abbokiṇṇaṃ vipākacittaṃ vattati, tāva nuppajjittheva nāmāti dassanatthametaṃ vuttaṃ. Yassa vā jhānassa vipākacittena te nibbattā, taṃ satasopi sahassasopi uppajjamānaṃ paṭhamacittameva. Vipākacittena pana visadisaṃ bhavanikantiyā āvajjanacittaṃ dutiyacittaṃ nāma. Taṃ sandhāyetaṃ vuttanti veditabbaṃ.
44. පච්‌ඡිමචිත්‌තසමඞ්‌ගීනන්‌ති සබ්‌බපච්‌ඡිමෙන අප්‌පටිසන්‌ධිකචිත්‌තෙන සමඞ්‌ගීභූතානං ඛීණාසවානං. අවිතක්‌කඅවිචාරං පච්‌ඡිමචිත්‌තන්‌ති රූපාවචරානං දුතියජ්‌ඣානිකාදිචුතිචිත්‌තවසෙන, අරූපාවචරානඤ්‌ච චතුත්‌ථජ්‌ඣානිකචුතිචිත්‌තවසෙනෙතං වුත්‌තං. තෙසන්‌ති තෙසං පච්‌ඡිමචිත්‌තසමඞ්‌ගීආදීනං.
44. Pacchimacittasamaṅgīnanti sabbapacchimena appaṭisandhikacittena samaṅgībhūtānaṃ khīṇāsavānaṃ. Avitakkaavicāraṃ pacchimacittanti rūpāvacarānaṃ dutiyajjhānikādicuticittavasena, arūpāvacarānañca catutthajjhānikacuticittavasenetaṃ vuttaṃ. Tesanti tesaṃ pacchimacittasamaṅgīādīnaṃ.
79. යස්‌ස කායසඞ්‌ඛාරො නිරුජ්‌ඣති, තස්‌ස චිත්‌තසඞ්‌ඛාරො නිරුජ්‌ඣතීති එත්‌ථ නියමතො කායසඞ්‌ඛාරස්‌ස චිත්‌තසඞ්‌ඛාරෙන සද්‌ධිං එකක්‌ඛණෙ නිරුජ්‌ඣනතො ආමන්‌තාති පටිවචනං දින්‌නං. න චිත්‌තසඞ්‌ඛාරස්‌ස කායසඞ්‌ඛාරෙන සද්‌ධිං. කිං කාරණා? චිත්‌තසඞ්‌ඛාරො හි කායසඞ්‌ඛාරෙන විනාපි උප්‌පජ්‌ජති ච නිරුජ්‌ඣති ච. කායසඞ්‌ඛාරො පන චිත්‌තසමුට්‌ඨානො අස්‌සාසපස්‌සාසවාතො. චිත්‌තසමුට්‌ඨානරූපඤ්‌ච චිත්‌තස්‌ස උප්‌පාදක්‌ඛණෙ උප්‌පජ්‌ජිත්‌වා යාව අඤ්‌ඤානි සොළසචිත්‌තානි උප්‌පජ්‌ජන්‌ති, තාව තිට්‌ඨති. තෙසං සොළසන්‌නං සබ්‌බපච්‌ඡිමෙන සද්‌ධිං නිරුජ්‌ඣතීති යෙන චිත්‌තෙන සද්‌ධිං උප්‌පජ්‌ජති, තතො පට්‌ඨාය සත්‌තරසමෙන සද්‌ධිං නිරුජ්‌ඣති. න කස්‌සචි චිත්‌තස්‌ස උප්‌පාදක්‌ඛණෙ වා ඨිතික්‌ඛණෙ වා නිරුජ්‌ඣති, නාපි ඨිතික්‌ඛණෙ වා භඞ්‌ගක්‌ඛණෙ වා උප්‌පජ්‌ජති. එසා චිත්‌තසමුට්‌ඨානරූපස්‌ස ධම්‌මතාති නියමතො චිත්‌තසඞ්‌ඛාරෙන සද්‌ධිං එකක්‌ඛණෙ නිරුජ්‌ඣනතො ආමන්‌තාති වුත්‌තං. යං පන විභඞ්‌ගප්‌පකරණස්‌ස සීහළට්‌ඨකථායං ‘‘චිත්‌තසමුට්‌ඨානං රූපං සත්‌තරසමස්‌ස චිත්‌තස්‌ස උප්‌පාදක්‌ඛණෙ නිරුජ්‌ඣතී’’ති වුත්‌තං, තං ඉමාය පාළියා විරූජ්‌ඣති. අට්‌ඨකථාතො ච පාළියෙව බලවතරාති පාළියං වුත්‌තමෙව පමාණං.
79. Yassa kāyasaṅkhāro nirujjhati, tassa cittasaṅkhāro nirujjhatīti ettha niyamato kāyasaṅkhārassa cittasaṅkhārena saddhiṃ ekakkhaṇe nirujjhanato āmantāti paṭivacanaṃ dinnaṃ. Na cittasaṅkhārassa kāyasaṅkhārena saddhiṃ. Kiṃ kāraṇā? Cittasaṅkhāro hi kāyasaṅkhārena vināpi uppajjati ca nirujjhati ca. Kāyasaṅkhāro pana cittasamuṭṭhāno assāsapassāsavāto. Cittasamuṭṭhānarūpañca cittassa uppādakkhaṇe uppajjitvā yāva aññāni soḷasacittāni uppajjanti, tāva tiṭṭhati. Tesaṃ soḷasannaṃ sabbapacchimena saddhiṃ nirujjhatīti yena cittena saddhiṃ uppajjati, tato paṭṭhāya sattarasamena saddhiṃ nirujjhati. Na kassaci cittassa uppādakkhaṇe vā ṭhitikkhaṇe vā nirujjhati, nāpi ṭhitikkhaṇe vā bhaṅgakkhaṇe vā uppajjati. Esā cittasamuṭṭhānarūpassa dhammatāti niyamato cittasaṅkhārena saddhiṃ ekakkhaṇe nirujjhanato āmantāti vuttaṃ. Yaṃ pana vibhaṅgappakaraṇassa sīhaḷaṭṭhakathāyaṃ ‘‘cittasamuṭṭhānaṃ rūpaṃ sattarasamassa cittassa uppādakkhaṇe nirujjhatī’’ti vuttaṃ, taṃ imāya pāḷiyā virūjjhati. Aṭṭhakathāto ca pāḷiyeva balavatarāti pāḷiyaṃ vuttameva pamāṇaṃ.
128. යස්‌ස කායසඞ්‌ඛාරො උප්‌පජ්‌ජති, තස්‌ස වචීසඞ්‌ඛාරො නිරුජ්‌ඣතීති එත්‌ථ යස්‌මා කායසඞ්‌ඛාරො චිත්‌තස්‌ස උප්‌පාදක්‌ඛණෙ උප්‌පජ්‌ජති, න ච තස්‌මිං ඛණෙ විතක්‌කවිචාරා නිරුජ්‌ඣන්‌ති, තස්‌මා නොති පටිසෙධො කතොති. ඉමිනා නයමුඛෙන සබ්‌බත්‌ථ අත්‌ථවිනිච්‌ඡයො වෙදිතබ්‌බො. පරිඤ්‌ඤාවාරො පාකතිකොයෙවාති.
128. Yassa kāyasaṅkhāro uppajjati, tassa vacīsaṅkhāro nirujjhatīti ettha yasmā kāyasaṅkhāro cittassa uppādakkhaṇe uppajjati, na ca tasmiṃ khaṇe vitakkavicārā nirujjhanti, tasmā noti paṭisedho katoti. Iminā nayamukhena sabbattha atthavinicchayo veditabbo. Pariññāvāro pākatikoyevāti.
පවත්‌තිවාරවණ්‌ණනා.
Pavattivāravaṇṇanā.
සඞ්‌ඛාරයමකවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Saṅkhārayamakavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / අභිධම්‌මපිටක • Abhidhammapiṭaka / යමකපාළි • Yamakapāḷi / 6. සඞ්‌ඛාරයමකං • 6. Saṅkhārayamakaṃ
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / පඤ්‌චපකරණ-මූලටීකා • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / 6. සඞ්‌ඛාරයමකං • 6. Saṅkhārayamakaṃ
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / පඤ්‌චපකරණ-අනුටීකා • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / 6. සඞ්‌ඛාරයමකං • 6. Saṅkhārayamakaṃ
