Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / പഞ്ചപകരണ-മൂലടീകാ • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā |
൬. സങ്ഖാരയമകം
6. Saṅkhārayamakaṃ
൧. പണ്ണത്തിവാരവണ്ണനാ
1. Paṇṇattivāravaṇṇanā
൧. ഖന്ധാദയോ വിയ പുബ്ബേ അവിഭത്താ കായസങ്ഖാരാദയോതി തേസം അവിഞ്ഞാതത്താ ‘‘അസ്സാസപസ്സാസാ കായസങ്ഖാരോ’’തിആദിനാ (സം॰ നി॰ ൪.൩൪൮) തയോ സങ്ഖാരേ വിഭജതി. കായസ്സ സങ്ഖാരോതി പഠമേ അത്ഥേ സാമിഅത്ഥേ ഏവ സാമിവചനം, ദുതിയേ അത്ഥേ കത്തുഅത്ഥേ. വചിയാ സങ്ഖാരോതി കമ്മത്ഥേ സാമിവചനം. ചിത്തസ്സ സങ്ഖാരോതി ച കത്തുഅത്ഥേയേവ. സോ പന കരണവചനസ്സ അത്ഥോതി കത്വാ ‘‘കരണത്ഥേ സാമിവചനം കത്വാ’’തി വുത്തം.
1. Khandhādayo viya pubbe avibhattā kāyasaṅkhārādayoti tesaṃ aviññātattā ‘‘assāsapassāsā kāyasaṅkhāro’’tiādinā (saṃ. ni. 4.348) tayo saṅkhāre vibhajati. Kāyassa saṅkhāroti paṭhame atthe sāmiatthe eva sāmivacanaṃ, dutiye atthe kattuatthe. Vaciyā saṅkhāroti kammatthe sāmivacanaṃ. Cittassa saṅkhāroti ca kattuattheyeva. So pana karaṇavacanassa atthoti katvā ‘‘karaṇatthe sāmivacanaṃ katvā’’ti vuttaṃ.
൨-൭. സുദ്ധികഏകേകപദവസേന അത്ഥാഭാവതോതി പദസോധനതംമൂലകചക്കവാരേഹി യോപി അത്ഥോ ദസ്സിതോ ദ്വീഹി പദേഹി ലബ്ഭമാനോ ഏകോ അസ്സാസപസ്സാസാദികോ, തസ്സ സുദ്ധികേഹി കായാദിപദേഹി സുദ്ധികേന ച സങ്ഖാരപദേന അവചനീയത്താ യഥാ രൂപപദസ്സ ഖന്ധേകദേസോ ഖന്ധപദസ്സ ഖന്ധസമുദായോ പദസോധനേ ദസ്സിതോ യഥാധിപ്പേതോ അത്ഥോ അത്ഥി, ഏവം ഏകേകപദസ്സ യഥാധിപ്പേതത്ഥാഭാവതോതി അധിപ്പായോ. കായോ കായസങ്ഖാരോതിആദി പന വത്തബ്ബം സിയാതി യദി വിസും അദീപേത്വാ സമുദിതോ കായസങ്ഖാരസദ്ദോ ഏകത്ഥ ദീപേതി, കായസങ്ഖാരസദ്ദോ കായസങ്ഖാരത്ഥേ വത്തമാനോ ഖന്ധസദ്ദോ വിയ രൂപസദ്ദേന കായസദ്ദേന വിസേസിതബ്ബോതി അധിപ്പായേന വദതി. സുദ്ധസങ്ഖാരവാരോ ഹേസാതി ഏതേന ഇമസ്സ വാരസ്സ പദസോധനേന ദസ്സിതാനം യഥാധിപ്പേതാനമേവ ഗഹണതോ തേസഞ്ച കായാദിപദേഹി അഗ്ഗഹിതത്താ ‘‘കായോ കായസങ്ഖാരോ’’തിആദിവചനസ്സ അയുത്തിം ദസ്സേതി. ഇധ പന സങ്ഖാരയമകേ കായാദിപദാനം സങ്ഖാരപദസ്സ ച അസമാനാധികരണത്താ ‘‘കായോ സങ്ഖാരോ, സങ്ഖാരാ കായോ’’തിആദിമ്ഹി വുച്ചമാനേ അധിപ്പേതത്ഥപരിച്ചാഗോ അനധിപ്പേതത്ഥപരിഗ്ഗഹോ ച കതോ സിയാതി സുദ്ധസങ്ഖാരതംമൂലചക്കവാരാ ന വുത്താ. പദസോധനവാരതംമൂലചക്കവാരേഹി പന അസമാനാധികരണേഹി കായാദിപദേഹി സങ്ഖാരസദ്ദസ്സ വിസേസനീയതായ ദസ്സിതായ സംസയോ ഹോതി ‘‘യോ അത്ഥന്തരപ്പവത്തിനാ കായസദ്ദേന വിസേസിതോ കായസങ്ഖാരോ, ഏസോ അത്ഥന്തരപ്പവത്തീഹി വചീചിത്തേഹി വിസേസിതോ ഉദാഹു അഞ്ഞോ’’തി. ഏവം സേസേസുപി. ഏത്ഥ തേസം അഞ്ഞത്ഥ ദസ്സനത്ഥം ‘‘കായസങ്ഖാരോ വചീസങ്ഖാരോ’’തിആദിനാ അനുലോമപടിലോമവസേന ഛ യമകാനി വുത്താനീതി ദട്ഠബ്ബം. അട്ഠകഥായം പന സുദ്ധസങ്ഖാരവാരട്ഠാനേ വുത്തത്താ അയം നയോ സുദ്ധസങ്ഖാരവാരോതി വുത്തോ.
2-7. Suddhikaekekapadavasena atthābhāvatoti padasodhanataṃmūlakacakkavārehi yopi attho dassito dvīhi padehi labbhamāno eko assāsapassāsādiko, tassa suddhikehi kāyādipadehi suddhikena ca saṅkhārapadena avacanīyattā yathā rūpapadassa khandhekadeso khandhapadassa khandhasamudāyo padasodhane dassito yathādhippeto attho atthi, evaṃ ekekapadassa yathādhippetatthābhāvatoti adhippāyo. Kāyo kāyasaṅkhārotiādi pana vattabbaṃ siyāti yadi visuṃ adīpetvā samudito kāyasaṅkhārasaddo ekattha dīpeti, kāyasaṅkhārasaddo kāyasaṅkhāratthe vattamāno khandhasaddo viya rūpasaddena kāyasaddena visesitabboti adhippāyena vadati. Suddhasaṅkhāravāro hesāti etena imassa vārassa padasodhanena dassitānaṃ yathādhippetānameva gahaṇato tesañca kāyādipadehi aggahitattā ‘‘kāyo kāyasaṅkhāro’’tiādivacanassa ayuttiṃ dasseti. Idha pana saṅkhārayamake kāyādipadānaṃ saṅkhārapadassa ca asamānādhikaraṇattā ‘‘kāyo saṅkhāro, saṅkhārā kāyo’’tiādimhi vuccamāne adhippetatthapariccāgo anadhippetatthapariggaho ca kato siyāti suddhasaṅkhārataṃmūlacakkavārā na vuttā. Padasodhanavārataṃmūlacakkavārehi pana asamānādhikaraṇehi kāyādipadehi saṅkhārasaddassa visesanīyatāya dassitāya saṃsayo hoti ‘‘yo atthantarappavattinā kāyasaddena visesito kāyasaṅkhāro, eso atthantarappavattīhi vacīcittehi visesito udāhu añño’’ti. Evaṃ sesesupi. Ettha tesaṃ aññattha dassanatthaṃ ‘‘kāyasaṅkhāro vacīsaṅkhāro’’tiādinā anulomapaṭilomavasena cha yamakāni vuttānīti daṭṭhabbaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana suddhasaṅkhāravāraṭṭhāne vuttattā ayaṃ nayo suddhasaṅkhāravāroti vutto.
പണ്ണത്തിവാരവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Paṇṇattivāravaṇṇanā niṭṭhitā.
൨. പവത്തിവാരവണ്ണനാ
2. Pavattivāravaṇṇanā
൧൯. പവത്തിവാരേ സങ്ഖാരാനം പുഗ്ഗലാനഞ്ച ഓകാസത്താ ഝാനം ഭൂമി ച വിസും ഓകാസഭാവേന ഗഹിതാതി പുഗ്ഗലവാരേ ച ഓകാസവസേന പുഗ്ഗലഗ്ഗഹണേന തേസം ദ്വിന്നം ഓകാസാനം വസേന ഗഹണം ഹോതി, തസ്മാ ‘‘വിനാ വിതക്കവിചാരേഹി അസ്സാസപസ്സാസാനം ഉപ്പാദക്ഖണേ’’തി ദുതിയതതിയജ്ഝാനോകാസവസേന ഗഹിതാ പുഗ്ഗലാ വിസേസേത്വാ ദസ്സിതാതി ദട്ഠബ്ബാ . പുന പഠമജ്ഝാനം സമാപന്നാനന്തി ഝാനോകാസവസേന പുഗ്ഗലം ദസ്സേതി, കാമാവചരാനന്തി ഭൂമോകാസവസേന. ദ്വിപ്പകാരാനമ്പി പന തേസം വിസേസനത്ഥമാഹ ‘‘അസ്സാസപസ്സാസാനം ഉപ്പാദക്ഖണേ’’തി. തേന രൂപാരൂപാവചരേസു പഠമജ്ഝാനസമാപന്നകേ കാമാവചരേ ഗബ്ഭഗതാദികേ ച നിവത്തേതി. കാമാവചരാനമ്പി ഹി ഗബ്ഭഗതാദീനം വിനാ അസ്സാസപസ്സാസേഹി വിതക്കവിചാരാനം ഉപ്പത്തി അത്ഥി. അട്ഠകഥായം പന ഏകന്തികത്താ രൂപാരൂപാവചരാ നിദസ്സിതാ. വിനാ അസ്സാസപസ്സാസേഹി വിതക്കവിചാരാനം ഉപ്പാദക്ഖണേതി ഏതേന പന ദസ്സിതാ പുഗ്ഗലാ പഠമജ്ഝാനോകാസാ കാമാവചരാദിഓകാസാ ച അസ്സാസപസ്സാസവിരഹവിസിട്ഠാ ദട്ഠബ്ബാ. ഇമിനാ നയേന സബ്ബത്ഥ പുഗ്ഗലവിഭാഗോ വേദിതബ്ബോ.
19. Pavattivāre saṅkhārānaṃ puggalānañca okāsattā jhānaṃ bhūmi ca visuṃ okāsabhāvena gahitāti puggalavāre ca okāsavasena puggalaggahaṇena tesaṃ dvinnaṃ okāsānaṃ vasena gahaṇaṃ hoti, tasmā ‘‘vinā vitakkavicārehi assāsapassāsānaṃ uppādakkhaṇe’’ti dutiyatatiyajjhānokāsavasena gahitā puggalā visesetvā dassitāti daṭṭhabbā . Puna paṭhamajjhānaṃ samāpannānanti jhānokāsavasena puggalaṃ dasseti, kāmāvacarānanti bhūmokāsavasena. Dvippakārānampi pana tesaṃ visesanatthamāha ‘‘assāsapassāsānaṃ uppādakkhaṇe’’ti. Tena rūpārūpāvacaresu paṭhamajjhānasamāpannake kāmāvacare gabbhagatādike ca nivatteti. Kāmāvacarānampi hi gabbhagatādīnaṃ vinā assāsapassāsehi vitakkavicārānaṃ uppatti atthi. Aṭṭhakathāyaṃ pana ekantikattā rūpārūpāvacarā nidassitā. Vinā assāsapassāsehi vitakkavicārānaṃ uppādakkhaṇeti etena pana dassitā puggalā paṭhamajjhānokāsā kāmāvacarādiokāsā ca assāsapassāsavirahavisiṭṭhā daṭṭhabbā. Iminā nayena sabbattha puggalavibhāgo veditabbo.
൨൧. ‘‘പഠമജ്ഝാനേ കാമാവചരേതി കാമാവചരഭൂമിയം ഉപ്പന്നേ പഠമജ്ഝാനേ’’തി അട്ഠകഥായം വുത്തം , ഏതസ്മിം പന അത്ഥേ സതി ‘‘ചതുത്ഥജ്ഝാനേ രൂപാവചരേ അരൂപാവചരേ തത്ഥ ചിത്തസങ്ഖാരോ ഉപ്പജ്ജതി, നോ ച തത്ഥ കായസങ്ഖാരോ ഉപ്പജ്ജതീ’’തി ഏത്ഥാപി രൂപാരൂപാവചരഭൂമീസു ഉപ്പന്നേ ചതുത്ഥജ്ഝാനേതി അത്ഥോ ഭവേയ്യ, സോ ച അനിട്ഠോ ഭൂമീനം ഓകാസഭാവസ്സേവ അഗ്ഗഹിതതാപത്തിതോ, സബ്ബചതുത്ഥജ്ഝാനസ്സ ഓകാസവസേന അഗ്ഗഹിതതാപത്തിതോ ച, തസ്മാ ഝാനഭൂമോകാസാനം സങ്കരം അകത്വാ വിസും ഏവ ഓകാസഭാവോ യോജേതബ്ബോ. പഠമജ്ഝാനോകാസേപി ഹി കായസങ്ഖാരോ ച ഉപ്പജ്ജതി വചീസങ്ഖാരോ ച ഉപ്പജ്ജതി കാമാവചരോകാസേ ച. യദിപി ന സബ്ബമ്ഹി പഠമജ്ഝാനേ സബ്ബമ്ഹി ച കാമാവചരേ ദ്വയം ഉപ്പജ്ജതി, തത്ഥ പന തംദ്വയുപ്പത്തി അത്ഥീതി കത്വാ ഏവം വുത്തന്തി ദട്ഠബ്ബം. വിസും ഓകാസത്താ ച ‘‘അങ്ഗമത്തവസേന ചേത്ഥാ’’തിആദിവചനം ന വത്തബ്ബം ഹോതീതി. ഇമമ്ഹി ച യമകേ അവിതക്കവിചാരമത്തം ദുതിയജ്ഝാനം വിചാരവസേന പഠമജ്ഝാനേ സങ്ഗഹം ഗച്ഛതീതി ദട്ഠബ്ബം. മുദ്ധഭൂതം ദുതിയജ്ഝാനം ഗഹേത്വാ ഇതരം അസങ്ഗഹിതന്തി വാ. യസ്സയത്ഥകേ ‘‘നിരോധസമാപന്നാന’’ന്തി ന ലബ്ഭതി. ന ഹി തേ അസഞ്ഞസത്താ വിയ ഓകാസേ ഹോന്തീതി.
21. ‘‘Paṭhamajjhāne kāmāvacareti kāmāvacarabhūmiyaṃ uppanne paṭhamajjhāne’’ti aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ , etasmiṃ pana atthe sati ‘‘catutthajjhāne rūpāvacare arūpāvacare tattha cittasaṅkhāro uppajjati, no ca tattha kāyasaṅkhāro uppajjatī’’ti etthāpi rūpārūpāvacarabhūmīsu uppanne catutthajjhāneti attho bhaveyya, so ca aniṭṭho bhūmīnaṃ okāsabhāvasseva aggahitatāpattito, sabbacatutthajjhānassa okāsavasena aggahitatāpattito ca, tasmā jhānabhūmokāsānaṃ saṅkaraṃ akatvā visuṃ eva okāsabhāvo yojetabbo. Paṭhamajjhānokāsepi hi kāyasaṅkhāro ca uppajjati vacīsaṅkhāro ca uppajjati kāmāvacarokāse ca. Yadipi na sabbamhi paṭhamajjhāne sabbamhi ca kāmāvacare dvayaṃ uppajjati, tattha pana taṃdvayuppatti atthīti katvā evaṃ vuttanti daṭṭhabbaṃ. Visuṃ okāsattā ca ‘‘aṅgamattavasena cetthā’’tiādivacanaṃ na vattabbaṃ hotīti. Imamhi ca yamake avitakkavicāramattaṃ dutiyajjhānaṃ vicāravasena paṭhamajjhāne saṅgahaṃ gacchatīti daṭṭhabbaṃ. Muddhabhūtaṃ dutiyajjhānaṃ gahetvā itaraṃ asaṅgahitanti vā. Yassayatthake ‘‘nirodhasamāpannāna’’nti na labbhati. Na hi te asaññasattā viya okāse hontīti.
൩൭. സുദ്ധാവാസാനം ദുതിയേ ചിത്തേ വത്തമാനേതി തേസം പഠമതോ അവിതക്കഅവിചാരതോ ദുതിയേ സവിതക്കസവിചാരേപി ഭവനികന്തിആവജ്ജനേ വത്തമാനേ ഉഭയം നുപ്പജ്ജിത്ഥാതി ദസ്സേന്തേന തതോ പുരിമചിത്തക്ഖണേസുപി നുപ്പജ്ജിത്ഥാതി ദസ്സിതമേവ ഹോതി. യഥാ പന ചിത്തസങ്ഖാരസ്സ ആദിദസ്സനത്ഥം ‘‘സുദ്ധാവാസം ഉപപജ്ജന്താന’’ന്തി വുത്തം, ഏവം വചീസങ്ഖാരസ്സ ആദിദസ്സനത്ഥം ‘‘ദുതിയേ ചിത്തേ വത്തമാനേ’’തി വുത്തന്തി ദട്ഠബ്ബം.
37. Suddhāvāsānaṃ dutiye citte vattamāneti tesaṃ paṭhamato avitakkaavicārato dutiye savitakkasavicārepi bhavanikantiāvajjane vattamāne ubhayaṃ nuppajjitthāti dassentena tato purimacittakkhaṇesupi nuppajjitthāti dassitameva hoti. Yathā pana cittasaṅkhārassa ādidassanatthaṃ ‘‘suddhāvāsaṃ upapajjantāna’’nti vuttaṃ, evaṃ vacīsaṅkhārassa ādidassanatthaṃ ‘‘dutiye citte vattamāne’’ti vuttanti daṭṭhabbaṃ.
പവത്തിവാരവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Pavattivāravaṇṇanā niṭṭhitā.
സങ്ഖാരയമകവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Saṅkhārayamakavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / അഭിധമ്മപിടക • Abhidhammapiṭaka / യമകപാളി • Yamakapāḷi / ൬. സങ്ഖാരയമകം • 6. Saṅkhārayamakaṃ
അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / അഭിധമ്മപിടക (അട്ഠകഥാ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / പഞ്ചപകരണ-അട്ഠകഥാ • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / ൬. സങ്ഖാരയമകം • 6. Saṅkhārayamakaṃ
ടീകാ • Tīkā / അഭിധമ്മപിടക (ടീകാ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / പഞ്ചപകരണ-അനുടീകാ • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ൬. സങ്ഖാരയമകം • 6. Saṅkhārayamakaṃ