Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / పటిసమ్భిదామగ్గ-అట్ఠకథా • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
౯. సఙ్ఖారుపేక్ఖాఞాణనిద్దేసవణ్ణనా
9. Saṅkhārupekkhāñāṇaniddesavaṇṇanā
౫౪. సఙ్ఖారుపేక్ఖాఞాణనిద్దేసే ఉప్పాదాదీని వుత్తత్థానేవ. దుక్ఖన్తి భయన్తి సామిసన్తి సఙ్ఖారాతి ఉప్పాదాదిముఞ్చనఞాణస్స కారణవచనాని. ఏవఞ్చ లక్ఖణతో సఙ్ఖారుపేక్ఖం దస్సేత్వా ఇదాని అత్థతో దస్సేతుం ఉప్పాదో సఙ్ఖారా, తే సఙ్ఖారే అజ్ఝుపేక్ఖతీతి సఙ్ఖారుపేక్ఖాతిఆదిమాహ. తత్థ సఙ్ఖారే అజ్ఝుపేక్ఖతీతి తస్స ఆరద్ధవిపస్సకస్స విపస్సనాఞాణేన లక్ఖణత్తయస్స దిట్ఠత్తా లక్ఖణవిచిననే పహీనబ్యాపారస్స ఆదిత్తే వియ తయో భవే పస్సతో సఙ్ఖారగ్గహణే మజ్ఝత్తస్స తం విపస్సనాఞాణం తే సఙ్ఖారే విసేసేన చ ఇక్ఖతి, గహణేన వజ్జితఞ్చ హుత్వా ఇక్ఖతి ఓలోకేతీతి సఙ్ఖారుపేక్ఖా నామాతి అత్థో. యథా లోకే విసేసేన జయన్తో అధిజయతీతి, అన్నేన వజ్జితో వసన్తో ఉపవసతీతి వుచ్చతి. పున సఙ్ఖారే అనిచ్చాదితో విపస్సిత్వా గహణే మజ్ఝత్తభావసణ్ఠితం సఙ్ఖారుపేక్ఖమ్పి అనిచ్చాదితో విపస్సిత్వా తస్సాపి సఙ్ఖారుపేక్ఖాయ గహణే మజ్ఝత్తాకారసణ్ఠితాయ సఙ్ఖారుపేక్ఖాయ సబ్భావతో యే చ సఙ్ఖారా యా చ ఉపేక్ఖాతిఆది వుత్తం.
54. Saṅkhārupekkhāñāṇaniddese uppādādīni vuttatthāneva. Dukkhanti bhayanti sāmisanti saṅkhārāti uppādādimuñcanañāṇassa kāraṇavacanāni. Evañca lakkhaṇato saṅkhārupekkhaṃ dassetvā idāni atthato dassetuṃ uppādo saṅkhārā, te saṅkhāre ajjhupekkhatīti saṅkhārupekkhātiādimāha. Tattha saṅkhāre ajjhupekkhatīti tassa āraddhavipassakassa vipassanāñāṇena lakkhaṇattayassa diṭṭhattā lakkhaṇavicinane pahīnabyāpārassa āditte viya tayo bhave passato saṅkhāraggahaṇe majjhattassa taṃ vipassanāñāṇaṃ te saṅkhāre visesena ca ikkhati, gahaṇena vajjitañca hutvā ikkhati oloketīti saṅkhārupekkhā nāmāti attho. Yathā loke visesena jayanto adhijayatīti, annena vajjito vasanto upavasatīti vuccati. Puna saṅkhāre aniccādito vipassitvā gahaṇe majjhattabhāvasaṇṭhitaṃ saṅkhārupekkhampi aniccādito vipassitvā tassāpi saṅkhārupekkhāya gahaṇe majjhattākārasaṇṭhitāya saṅkhārupekkhāya sabbhāvato ye ca saṅkhārā yā ca upekkhātiādi vuttaṃ.
౫౫. ఇదాని సఙ్ఖారుపేక్ఖాయ చిత్తాభినీహారభేదం దస్సేతుం కతిహాకారేహీతిఆదిమాహ. తత్థ సఙ్ఖారుపేక్ఖాయాతి భుమ్మవచనం. చిత్తస్స అభినీహారోతి సఙ్ఖారుపేక్ఖాలాభినో తతో అఞ్ఞస్స చిత్తస్స సఙ్ఖారుపేక్ఖాభిముఖం కత్వా భుసం హరణం. అభిముఖత్థో హి ఏత్థ అభిసద్దో, భుసత్థో నీసద్దో. కతిహాకారేహీతి పుచ్ఛితం పుచ్ఛం అట్ఠహాకారేహీతి విస్సజ్జేత్వా దుతియపుచ్ఛావిస్సజ్జనేనేవ తే అట్ఠాకారే దస్సేతుకామో తే అదస్సేత్వావ పుథుజ్జనస్స కతిహాకారేహీతిఆది పుచ్ఛం అకాసి. పుథుజ్జనస్సాతి ఏత్థ పన –
55. Idāni saṅkhārupekkhāya cittābhinīhārabhedaṃ dassetuṃ katihākārehītiādimāha. Tattha saṅkhārupekkhāyāti bhummavacanaṃ. Cittassa abhinīhāroti saṅkhārupekkhālābhino tato aññassa cittassa saṅkhārupekkhābhimukhaṃ katvā bhusaṃ haraṇaṃ. Abhimukhattho hi ettha abhisaddo, bhusattho nīsaddo. Katihākārehīti pucchitaṃ pucchaṃ aṭṭhahākārehīti vissajjetvā dutiyapucchāvissajjaneneva te aṭṭhākāre dassetukāmo te adassetvāva puthujjanassa katihākārehītiādi pucchaṃ akāsi. Puthujjanassāti ettha pana –
దువే పుథుజ్జనా వుత్తా, బుద్ధేనాదిచ్చబన్ధునా;
Duve puthujjanā vuttā, buddhenādiccabandhunā;
అన్ధో పుథుజ్జనో ఏకో, కల్యాణేకో పుథుజ్జనోతి.
Andho puthujjano eko, kalyāṇeko puthujjanoti.
తత్థ యస్స ఖన్ధధాతుఆయతనాదీసు ఉగ్గహపరిపుచ్ఛాసవనధారణపచ్చవేక్ఖణాదీని నత్థి, అయం అన్ధపుథుజ్జనో. యస్స తాని అత్థి, సో కల్యాణపుథుజ్జనో. దువిధోపి పనేస –
Tattha yassa khandhadhātuāyatanādīsu uggahaparipucchāsavanadhāraṇapaccavekkhaṇādīni natthi, ayaṃ andhaputhujjano. Yassa tāni atthi, so kalyāṇaputhujjano. Duvidhopi panesa –
పుథూనం జననాదీహి, కారణేహి పుథుజ్జనో;
Puthūnaṃ jananādīhi, kāraṇehi puthujjano;
పుథుజ్జనన్తోగధత్తా, పుథువాయం జనో ఇతి.
Puthujjanantogadhattā, puthuvāyaṃ jano iti.
సో హి పుథూనం నానప్పకారానం కిలేసాదీనం జననాదీహి కారణేహి పుథుజ్జనో. యథాహ – ‘‘పుథు కిలేసే జనేన్తీతి పుథుజ్జనా, పుథు అవిహతసక్కాయదిట్ఠికాతి పుథుజ్జనా, పుథు సత్థారానం ముఖుల్లోకికాతి పుథుజ్జనా, పుథు సబ్బగతీహి అవుట్ఠితాతి పుథుజ్జనా, పుథు నానాభిసఙ్ఖారే అభిసఙ్ఖరోన్తీతి పుథుజ్జనా, పుథు నానాఓఘేహి వుయ్హన్తీతి పుథుజ్జనా, పుథు నానాసన్తాపేహి సన్తప్పేన్తీతి పుథుజ్జనా, పుథు నానాపరిళాహేహి పరిడయ్హన్తీతి పుథుజ్జనా, పుథు పఞ్చసు కామగుణేసు రత్తా గిద్ధా గధితా ముచ్ఛితా అజ్ఝోసన్నా లగ్గా లగ్గితా పలిబుద్ధాతి పుథుజ్జనా, పుథు పఞ్చహి నీవరణేహి ఆవుతా నివుతా ఓవుతా పిహితా పటిచ్ఛన్నా పటికుజ్జితాతి పుథుజ్జనా’’తి (మహాని॰ ౯౪). పుథూనం వా గణనపథాతీతానం అరియధమ్మపరమ్ముఖానం నీచధమ్మసమాచారానం జనానం అన్తోగధత్తాపి పుథుజ్జనా, పుథు వా అయం విసుంయేవ సఙ్ఖం గతో, విసంసట్ఠో సీలసుతాదిగుణయుత్తేహి అరియేహి జనోతిపి పుథుజ్జనో. తేసు కల్యాణపుథుజ్జనో ఇధాధిప్పేతో ఇతరస్స భావనాయ ఏవ అభావా.
So hi puthūnaṃ nānappakārānaṃ kilesādīnaṃ jananādīhi kāraṇehi puthujjano. Yathāha – ‘‘puthu kilese janentīti puthujjanā, puthu avihatasakkāyadiṭṭhikāti puthujjanā, puthu satthārānaṃ mukhullokikāti puthujjanā, puthu sabbagatīhi avuṭṭhitāti puthujjanā, puthu nānābhisaṅkhāre abhisaṅkharontīti puthujjanā, puthu nānāoghehi vuyhantīti puthujjanā, puthu nānāsantāpehi santappentīti puthujjanā, puthu nānāpariḷāhehi pariḍayhantīti puthujjanā, puthu pañcasu kāmaguṇesu rattā giddhā gadhitā mucchitā ajjhosannā laggā laggitā palibuddhāti puthujjanā, puthu pañcahi nīvaraṇehi āvutā nivutā ovutā pihitā paṭicchannā paṭikujjitāti puthujjanā’’ti (mahāni. 94). Puthūnaṃ vā gaṇanapathātītānaṃ ariyadhammaparammukhānaṃ nīcadhammasamācārānaṃ janānaṃ antogadhattāpi puthujjanā, puthu vā ayaṃ visuṃyeva saṅkhaṃ gato, visaṃsaṭṭho sīlasutādiguṇayuttehi ariyehi janotipi puthujjano. Tesu kalyāṇaputhujjano idhādhippeto itarassa bhāvanāya eva abhāvā.
సేక్ఖస్సాతి ఏత్థ సత్త సేక్ఖా సోతాపత్తిమగ్గఫలసకదాగామిమగ్గఫలఅనాగామిమగ్గఫలఅరహత్తమగ్గట్ఠా. తే హి తిస్సో సిక్ఖా సిక్ఖన్తీతి సేక్ఖా. తేసు సోతాపత్తిసకదాగామిఅనాగామిఫలట్ఠా తయో ఇధాధిప్పేతా మగ్గట్ఠానం సఙ్ఖారుపేక్ఖాయ చిత్తాభినీహారాభావా.
Sekkhassāti ettha satta sekkhā sotāpattimaggaphalasakadāgāmimaggaphalaanāgāmimaggaphalaarahattamaggaṭṭhā. Te hi tisso sikkhā sikkhantīti sekkhā. Tesu sotāpattisakadāgāmianāgāmiphalaṭṭhā tayo idhādhippetā maggaṭṭhānaṃ saṅkhārupekkhāya cittābhinīhārābhāvā.
వీతరాగస్సాతి ఏత్థ సముచ్ఛేదవిగమేన విగతో రాగో అస్సాతి వీతరాగో. అరహతో ఏతం అధివచనం. తీసుపి పదేసు జాతిగ్గహణేన ఏకవచనం కతం.
Vītarāgassāti ettha samucchedavigamena vigato rāgo assāti vītarāgo. Arahato etaṃ adhivacanaṃ. Tīsupi padesu jātiggahaṇena ekavacanaṃ kataṃ.
సఙ్ఖారుపేక్ఖం అభినన్దతీతి తస్మిం ఉపేక్ఖావిహారే ఫాసువిహారసఞ్ఞం పటిలభిత్వా ఫాసువిహారనికన్తియా సఙ్ఖారుపేక్ఖాభిముఖో హుత్వా నన్దతి, సప్పీతికం తణ్హం ఉప్పాదేతీతి అత్థో. విపస్సతీతి సోతాపత్తిమగ్గపటిలాభత్థం అనిచ్చాదివసేన వివిధా పస్సతి, సేక్ఖో ఉపరిమగ్గత్థం, వీతరాగో దిట్ఠధమ్మసుఖవిహారత్థం విపస్సతి. పటిసఙ్ఖాయాతి అనిచ్చాదివసేనేవ ఉపపరిక్ఖిత్వా. యస్మా పన సోతాపన్నాదయో అరియా సకం సకం ఫలసమాపత్తిం సమాపజ్జమానా ఉదయబ్బయఞాణాదీహి నవహి విపస్సనాఞాణేహి అవిపస్సిత్వా సమాపజ్జితుం న సక్కోన్తి, తస్మా పటిసఙ్ఖాయ వా ఫలసమాపత్తిం సమాపజ్జతీతి వుత్తం.
Saṅkhārupekkhaṃ abhinandatīti tasmiṃ upekkhāvihāre phāsuvihārasaññaṃ paṭilabhitvā phāsuvihāranikantiyā saṅkhārupekkhābhimukho hutvā nandati, sappītikaṃ taṇhaṃ uppādetīti attho. Vipassatīti sotāpattimaggapaṭilābhatthaṃ aniccādivasena vividhā passati, sekkho uparimaggatthaṃ, vītarāgo diṭṭhadhammasukhavihāratthaṃ vipassati. Paṭisaṅkhāyāti aniccādivaseneva upaparikkhitvā. Yasmā pana sotāpannādayo ariyā sakaṃ sakaṃ phalasamāpattiṃ samāpajjamānā udayabbayañāṇādīhi navahi vipassanāñāṇehi avipassitvā samāpajjituṃ na sakkonti, tasmā paṭisaṅkhāya vā phalasamāpattiṃ samāpajjatīti vuttaṃ.
ఫలసమాపత్తియా పవత్తిదస్సనత్థం పన తేసం ఇదం పఞ్హకమ్మం – కా ఫలసమాపత్తి? కే తం సమాపజ్జన్తి? కే న సమాపజ్జన్తి? కస్మా సమాపజ్జన్తి? కథఞ్చస్సా సమాపజ్జనం హోతి? కథం ఠానం? కథం వుట్ఠానం? కిం ఫలస్స అనన్తరం? కస్స చ ఫలం అనన్తరన్తి?
Phalasamāpattiyā pavattidassanatthaṃ pana tesaṃ idaṃ pañhakammaṃ – kā phalasamāpatti? Ke taṃ samāpajjanti? Ke na samāpajjanti? Kasmā samāpajjanti? Kathañcassā samāpajjanaṃ hoti? Kathaṃ ṭhānaṃ? Kathaṃ vuṭṭhānaṃ? Kiṃ phalassa anantaraṃ? Kassa ca phalaṃ anantaranti?
తత్థ కా ఫలసమాపత్తీతి? యా అరియఫలస్స నిరోధే అప్పనా.
Tattha kā phalasamāpattīti? Yā ariyaphalassa nirodhe appanā.
కే తం సమాపజ్జన్తి? కే న సమాపజ్జన్తీతి? సబ్బేపి పుథుజ్జనా న సమాపజ్జన్తి. కస్మా? అనధిగతత్తా. అరియా పన సబ్బేపి సమాపజ్జన్తి. కస్మా ? అధిగతత్తా. ఉపరిమా పన హేట్ఠిమం న సమాపజ్జన్తి పుగ్గలన్తరభావూపగమనేన పటిప్పస్సద్ధత్తా, హేట్ఠిమా చ ఉపరిమం అనధిగతత్తా. అత్తనో అత్తనోయేవ పన ఫలం సబ్బేపి సమాపజ్జన్తీతి ఇదమేత్థ సన్నిట్ఠానం.
Ke taṃ samāpajjanti? Ke na samāpajjantīti? Sabbepi puthujjanā na samāpajjanti. Kasmā? Anadhigatattā. Ariyā pana sabbepi samāpajjanti. Kasmā ? Adhigatattā. Uparimā pana heṭṭhimaṃ na samāpajjanti puggalantarabhāvūpagamanena paṭippassaddhattā, heṭṭhimā ca uparimaṃ anadhigatattā. Attano attanoyeva pana phalaṃ sabbepi samāpajjantīti idamettha sanniṭṭhānaṃ.
కేచి పన ‘‘సోతాపన్నసకదాగామినోపి న సమాపజ్జన్తి, ఉపరిమా ద్వేయేవ సమాపజ్జన్తీ’’తి వదన్తి. ఇదఞ్చ నేసం కారణం – ఏతే హి సమాధిస్మిం పరిపూరకారినోతి. తం పుథుజ్జనస్సాపి అత్తనా పటిలద్ధం లోకియసమాధిం సమాపజ్జనతో అకారణమేవ. కిఞ్చేత్థ కారణాకారణచిన్తాయ. నను ఇధేవ పాళియం ‘‘కతమే దస సఙ్ఖారుపేక్ఖా విపస్సనావసేన ఉప్పజ్జన్తి, కతమే దస గోత్రభుధమ్మా విపస్సనావసేన ఉప్పజ్జన్తీ’’తి (పటి॰ మ॰ ౧.౬౦) ఇమేసం పఞ్హానం విస్సజ్జనే ‘‘సోతాపత్తిఫలసమాపత్తత్థాయ సకదాగామిఫలసమాపత్తత్థాయా’’తి (పటి॰ మ॰ ౧.౬౦) విసుం విసుం వుత్తా. తస్మా సబ్బేపి అరియా అత్తనో అత్తనో ఫలం సమాపజ్జన్తీతి నిట్ఠమేత్థ గన్తబ్బం.
Keci pana ‘‘sotāpannasakadāgāminopi na samāpajjanti, uparimā dveyeva samāpajjantī’’ti vadanti. Idañca nesaṃ kāraṇaṃ – ete hi samādhismiṃ paripūrakārinoti. Taṃ puthujjanassāpi attanā paṭiladdhaṃ lokiyasamādhiṃ samāpajjanato akāraṇameva. Kiñcettha kāraṇākāraṇacintāya. Nanu idheva pāḷiyaṃ ‘‘katame dasa saṅkhārupekkhā vipassanāvasena uppajjanti, katame dasa gotrabhudhammā vipassanāvasena uppajjantī’’ti (paṭi. ma. 1.60) imesaṃ pañhānaṃ vissajjane ‘‘sotāpattiphalasamāpattatthāya sakadāgāmiphalasamāpattatthāyā’’ti (paṭi. ma. 1.60) visuṃ visuṃ vuttā. Tasmā sabbepi ariyā attano attano phalaṃ samāpajjantīti niṭṭhamettha gantabbaṃ.
కస్మా సమాపజ్జన్తీతి? దిట్ఠధమ్మసుఖవిహారత్థం. యథా హి రాజానో రజ్జసుఖం, దేవతా దిబ్బసుఖమనుభవన్తి, ఏవం అరియా ‘‘లోకుత్తరసుఖం అనుభవిస్సామా’’తి అద్ధానపరిచ్ఛేదం కత్వా ఇచ్ఛితిచ్ఛితక్ఖణే ఫలసమాపత్తిం సమాపజ్జన్తి.
Kasmā samāpajjantīti? Diṭṭhadhammasukhavihāratthaṃ. Yathā hi rājāno rajjasukhaṃ, devatā dibbasukhamanubhavanti, evaṃ ariyā ‘‘lokuttarasukhaṃ anubhavissāmā’’ti addhānaparicchedaṃ katvā icchiticchitakkhaṇe phalasamāpattiṃ samāpajjanti.
కథఞ్చస్సా సమాపజ్జనం హోతి, కథం ఠానం, కథం వుట్ఠానన్తి? ద్వీహి తావ ఆకారేహి అస్సా సమాపజ్జనం హోతి నిబ్బానతో అఞ్ఞస్స ఆరమ్మణస్స అమనసికారా, నిబ్బానస్స చ మనసికారా. యథాహ – ‘‘ద్వే ఖో, ఆవుసో, పచ్చయా అనిమిత్తాయ చేతోవిముత్తియా సమాపత్తియా సబ్బనిమిత్తానఞ్చ అమనసికారో, అనిమిత్తాయ చ ధాతుయా మనసికారో’’తి (మ॰ ని॰ ౧.౪౫౮). అయం పనేత్థ సమాపజ్జనక్కమో – ఫలసమాపత్తత్థికేన హి అరియసావకేన రహోగతేన పటిసల్లీనేన ఉదయబ్బయాదివసేన సఙ్ఖారా విపస్సితబ్బా. తస్స పవత్తానుపుబ్బవిపస్సనస్స సఙ్ఖారారమ్మణగోత్రభుఞాణానన్తరం ఫలసమాపత్తివసేన నిరోధే చిత్తం అప్పేతి. ఫలసమాపత్తినిన్నతాయ చేత్థ సేక్ఖస్సాపి ఫలమేవ ఉప్పజ్జతి, న మగ్గో. యే పన వదన్తి ‘‘సోతాపన్నో ‘ఫలసమాపత్తిం సమాపజ్జిస్సామీ’తి విపస్సనం పట్ఠపేత్వా సకదాగామీ హోతి, సకదాగామీ చ అనాగామీ’’తి. తే వత్తబ్బా ‘‘ఏవం సతి అనాగామీ అరహా భవిస్సతి, అరహా పచ్చేకబుద్ధో, పచ్చేకబుద్ధో చ బుద్ధో’’తి.
Kathañcassā samāpajjanaṃ hoti, kathaṃ ṭhānaṃ, kathaṃ vuṭṭhānanti? Dvīhi tāva ākārehi assā samāpajjanaṃ hoti nibbānato aññassa ārammaṇassa amanasikārā, nibbānassa ca manasikārā. Yathāha – ‘‘dve kho, āvuso, paccayā animittāya cetovimuttiyā samāpattiyā sabbanimittānañca amanasikāro, animittāya ca dhātuyā manasikāro’’ti (ma. ni. 1.458). Ayaṃ panettha samāpajjanakkamo – phalasamāpattatthikena hi ariyasāvakena rahogatena paṭisallīnena udayabbayādivasena saṅkhārā vipassitabbā. Tassa pavattānupubbavipassanassa saṅkhārārammaṇagotrabhuñāṇānantaraṃ phalasamāpattivasena nirodhe cittaṃ appeti. Phalasamāpattininnatāya cettha sekkhassāpi phalameva uppajjati, na maggo. Ye pana vadanti ‘‘sotāpanno ‘phalasamāpattiṃ samāpajjissāmī’ti vipassanaṃ paṭṭhapetvā sakadāgāmī hoti, sakadāgāmī ca anāgāmī’’ti. Te vattabbā ‘‘evaṃ sati anāgāmī arahā bhavissati, arahā paccekabuddho, paccekabuddho ca buddho’’ti.
తస్మా న కిఞ్చి ఏతం, పాళివసేనేవ చ పటిక్ఖిత్తన్తిపి న గహేతబ్బం. ఇదమేవ పన గహేతబ్బం. సేక్ఖస్సాపి ఫలమేవ ఉప్పజ్జతి, న మగ్గో. ఫలఞ్చస్స సచే అనేన పఠమజ్ఝానికో మగ్గో అధిగతో హోతి, పఠమజ్ఝానికమేవ ఉప్పజ్జతి, సచే దుతియాదీసు అఞ్ఞతరజ్ఝానికో, దుతియాదీసు అఞ్ఞతరజ్ఝానికమేవాతి ఏవం తావస్సా సమాపజ్జనం హోతి.
Tasmā na kiñci etaṃ, pāḷivaseneva ca paṭikkhittantipi na gahetabbaṃ. Idameva pana gahetabbaṃ. Sekkhassāpi phalameva uppajjati, na maggo. Phalañcassa sace anena paṭhamajjhāniko maggo adhigato hoti, paṭhamajjhānikameva uppajjati, sace dutiyādīsu aññatarajjhāniko, dutiyādīsu aññatarajjhānikamevāti evaṃ tāvassā samāpajjanaṃ hoti.
‘‘తయో ఖో, ఆవుసో, పచ్చయా అనిమిత్తాయ చేతోవిముత్తియా ఠితియా సబ్బనిమిత్తానఞ్చ అమనసికారో, అనిమిత్తాయ చ ధాతుయా మనసికారో, పుబ్బే చ అభిసఙ్ఖారో’’తి (మ॰ ని॰ ౧.౪౫౮) వచనతో పనస్సా తీహాకారేహి ఠానం హోతి. తత్థ పుబ్బే చ అభిసఙ్ఖారోతి సమాపత్తితో పుబ్బే కాలపరిచ్ఛేదో. ‘‘అసుకస్మిం నామ కాలే వుట్ఠహిస్సామీ’’తి పరిచ్ఛిన్నత్తా హిస్సా యావ సో కాలో నాగచ్ఛతి, తావ ఠానం హోతి. ఏవమస్స ఠానం హోతి.
‘‘Tayo kho, āvuso, paccayā animittāya cetovimuttiyā ṭhitiyā sabbanimittānañca amanasikāro, animittāya ca dhātuyā manasikāro, pubbe ca abhisaṅkhāro’’ti (ma. ni. 1.458) vacanato panassā tīhākārehi ṭhānaṃ hoti. Tattha pubbe ca abhisaṅkhāroti samāpattito pubbe kālaparicchedo. ‘‘Asukasmiṃ nāma kāle vuṭṭhahissāmī’’ti paricchinnattā hissā yāva so kālo nāgacchati, tāva ṭhānaṃ hoti. Evamassa ṭhānaṃ hoti.
‘‘ద్వే ఖో, ఆవుసో, పచ్చయా అనిమిత్తాయ చేతోవిముత్తియా వుట్ఠానాయ సబ్బనిమిత్తానఞ్చ మనసికారో, అనిమిత్తాయ చ ధాతుయా అమనసికారో’’తి (మ॰ ని॰ ౧.౪౫౮) వచనతో పనస్సా ద్వీహాకారేహి వుట్ఠానం హోతి. తత్థ సబ్బనిమిత్తానన్తి రూపనిమిత్తవేదనాసఞ్ఞాసఙ్ఖారవిఞ్ఞాణనిమిత్తానం. కామఞ్చ న సబ్బానేవేతాని ఏకతో మనసి కరోతి, సబ్బసఙ్గాహికవసేన పనేతం వుత్తం. తస్మా యం భవఙ్గస్స ఆరమ్మణం హోతి, తం మనసికరోతో ఫలసమాపత్తితో వుట్ఠానం హోతీతి ఏవమస్సా వుట్ఠానం వేదితబ్బం.
‘‘Dve kho, āvuso, paccayā animittāya cetovimuttiyā vuṭṭhānāya sabbanimittānañca manasikāro, animittāya ca dhātuyā amanasikāro’’ti (ma. ni. 1.458) vacanato panassā dvīhākārehi vuṭṭhānaṃ hoti. Tattha sabbanimittānanti rūpanimittavedanāsaññāsaṅkhāraviññāṇanimittānaṃ. Kāmañca na sabbānevetāni ekato manasi karoti, sabbasaṅgāhikavasena panetaṃ vuttaṃ. Tasmā yaṃ bhavaṅgassa ārammaṇaṃ hoti, taṃ manasikaroto phalasamāpattito vuṭṭhānaṃ hotīti evamassā vuṭṭhānaṃ veditabbaṃ.
కిం ఫలస్స అనన్తరం, కస్స చ ఫలం అనన్తరన్తి? ఫలస్స తావ ఫలమేవ వా అనన్తరం హోతి భవఙ్గం వా. ఫలం పన అత్థి మగ్గానన్తరం, అత్థి ఫలానన్తరం, అత్థి గోత్రభుఅనన్తరం, అత్థి నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనానన్తరన్తి. తత్థ మగ్గవీథియం మగ్గానన్తరం, పురిమస్స పురిమస్స పచ్ఛిమం పచ్ఛిమం ఫలానన్తరం, ఫలసమాపత్తీసు పురిమం పురిమం గోత్రభుఅనన్తరం. గోత్రభూతి చేత్థ అనులోమం వేదితబ్బం. వుత్తఞ్హేతం పట్ఠానే ‘‘అరహతో అనులోమం ఫలసమాపత్తియా అనన్తరపచ్చయేన పచ్చయో. సేక్ఖానం అనులోమం ఫలసమాపత్తియా అనన్తరపచ్చయేన పచ్చయో’’తి (పట్ఠా॰ ౧.౧.౪౧౭). యేన ఫలేన నిరోధా వుట్ఠానం హోతి, తం నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనానన్తరన్తి. తత్థ ఠపేత్వా మగ్గవీథియం ఉప్పన్నఫలం అవసేసం సబ్బం ఫలసమాపత్తివసేన పవత్తం నామ. ఏవమేతం మగ్గవీథియం వా ఫలసమాపత్తియం వా ఉప్పజ్జనవసేన –
Kiṃ phalassa anantaraṃ, kassa ca phalaṃ anantaranti? Phalassa tāva phalameva vā anantaraṃ hoti bhavaṅgaṃ vā. Phalaṃ pana atthi maggānantaraṃ, atthi phalānantaraṃ, atthi gotrabhuanantaraṃ, atthi nevasaññānāsaññāyatanānantaranti. Tattha maggavīthiyaṃ maggānantaraṃ, purimassa purimassa pacchimaṃ pacchimaṃ phalānantaraṃ, phalasamāpattīsu purimaṃ purimaṃ gotrabhuanantaraṃ. Gotrabhūti cettha anulomaṃ veditabbaṃ. Vuttañhetaṃ paṭṭhāne ‘‘arahato anulomaṃ phalasamāpattiyā anantarapaccayena paccayo. Sekkhānaṃ anulomaṃ phalasamāpattiyā anantarapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 1.1.417). Yena phalena nirodhā vuṭṭhānaṃ hoti, taṃ nevasaññānāsaññāyatanānantaranti. Tattha ṭhapetvā maggavīthiyaṃ uppannaphalaṃ avasesaṃ sabbaṃ phalasamāpattivasena pavattaṃ nāma. Evametaṃ maggavīthiyaṃ vā phalasamāpattiyaṃ vā uppajjanavasena –
‘‘పటిప్పస్సద్ధదరథం, అమతారమ్మణం సుభం;
‘‘Paṭippassaddhadarathaṃ, amatārammaṇaṃ subhaṃ;
వన్తలోకామిసం సన్తం, సామఞ్ఞఫలముత్తమ’’న్తి.
Vantalokāmisaṃ santaṃ, sāmaññaphalamuttama’’nti.
అయమేత్థ ఫలసమాపత్తికథా.
Ayamettha phalasamāpattikathā.
తదజ్ఝుపేక్ఖిత్వాతి తం సఙ్ఖారుపేక్ఖం అఞ్ఞేన తాదిసేనేవ విపస్సనాఞాణేన అజ్ఝుపేక్ఖిత్వా. సుఞ్ఞతవిహారేన వాతిఆదీసు ఫలసమాపత్తిం వినా విపస్సనావిహారేనేవ విహరితుకామస్స అరహతో అత్తాభినివేసం భయతో దిస్వా సుఞ్ఞతాధిముత్తస్స సఙ్ఖారుపేక్ఖాయ వయం పస్సన్తస్స విపస్సనత్తయవిహారో సుఞ్ఞతవిహారో నామ, సఙ్ఖారనిమిత్తం భయతో దిస్వా అనిమిత్తాధిముత్తస్స సఙ్ఖారుపేక్ఖాయ వయం పస్సన్తస్స విపస్సనత్తయవిహారో అనిమిత్తవిహారో నామ, తణ్హాపణిధిం భయతో దిస్వా అప్పణిహితాధిముత్తస్స సఙ్ఖారుపేక్ఖాయ వయం పస్సన్తస్స విపస్సనత్తయవిహారో అప్పణిహితవిహారో నామ. తథా హి పరతో వుత్తం –
Tadajjhupekkhitvāti taṃ saṅkhārupekkhaṃ aññena tādiseneva vipassanāñāṇena ajjhupekkhitvā. Suññatavihārena vātiādīsu phalasamāpattiṃ vinā vipassanāvihāreneva viharitukāmassa arahato attābhinivesaṃ bhayato disvā suññatādhimuttassa saṅkhārupekkhāya vayaṃ passantassa vipassanattayavihāro suññatavihāro nāma, saṅkhāranimittaṃ bhayato disvā animittādhimuttassa saṅkhārupekkhāya vayaṃ passantassa vipassanattayavihāro animittavihāro nāma, taṇhāpaṇidhiṃ bhayato disvā appaṇihitādhimuttassa saṅkhārupekkhāya vayaṃ passantassa vipassanattayavihāro appaṇihitavihāro nāma. Tathā hi parato vuttaṃ –
‘‘అభినివేసం భయతో సమ్పస్సమానో సుఞ్ఞతే అధిముత్తత్తా ఫుస్స ఫుస్స వయం పస్సతి, సుఞ్ఞతో విహారో. నిమిత్తం భయతో సమ్పస్సమానో అనిమిత్తే అధిముత్తత్తా ఫుస్స ఫుస్స వయం పస్సతి, అనిమిత్తో విహారో. పణిధిం భయతో సమ్పస్సమానో అప్పణిహితే అధిముత్తత్తా ఫుస్స ఫుస్స వయం పస్సతి, అప్పణిహితో విహారో’’తి (పటి॰ మ॰ ౧.౭౮).
‘‘Abhinivesaṃ bhayato sampassamāno suññate adhimuttattā phussa phussa vayaṃ passati, suññato vihāro. Nimittaṃ bhayato sampassamāno animitte adhimuttattā phussa phussa vayaṃ passati, animitto vihāro. Paṇidhiṃ bhayato sampassamāno appaṇihite adhimuttattā phussa phussa vayaṃ passati, appaṇihito vihāro’’ti (paṭi. ma. 1.78).
ఛళఙ్గుపేక్ఖాసబ్భావేన చ పటికూలే అప్పటికూలసఞ్ఞాదివిహారసబ్భావేన చ అరహతోయేవ సబ్బాకారేన చిత్తం వసే వత్తతి, తతో అయం విపస్సనావిహారో అరహతోయేవ ఇజ్ఝతీతి వుత్తం హోతి. వీతరాగో సఙ్ఖారుపేక్ఖం విపస్సతి వాతి ఏత్థ పన తిధా చ భయం, తిధా చ అధిముత్తిం అనాపజ్జిత్వా కేవలం విపస్సనాతి వేదితబ్బా. ఏవఞ్హి సతి పుబ్బాపరవిసేసో హోతి.
Chaḷaṅgupekkhāsabbhāvena ca paṭikūle appaṭikūlasaññādivihārasabbhāvena ca arahatoyeva sabbākārena cittaṃ vase vattati, tato ayaṃ vipassanāvihāro arahatoyeva ijjhatīti vuttaṃ hoti. Vītarāgo saṅkhārupekkhaṃ vipassati vāti ettha pana tidhā ca bhayaṃ, tidhā ca adhimuttiṃ anāpajjitvā kevalaṃ vipassanāti veditabbā. Evañhi sati pubbāparaviseso hoti.
౫౬. ఇదాని ద్విన్నం తిణ్ణం పుగ్గలానం వసేన సఙ్ఖారుపేక్ఖాయ ఏకత్తనానత్తభేదం దస్సేతుకామో కథం పుథుజ్జనస్స చ సేక్ఖస్స చాతిఆదిమాహ. తత్థ చిత్తస్స అభినీహారో ఏకత్తం హోతీతి ఏకో హోతి, సకత్థే భావవచనన్తి వేదితబ్బం. యథా ఇదప్పచ్చయా ఏవ ఇదప్పచ్చయతాతి వుత్తం, తథా ఏకోవ ఏకత్తం. అభినీహారోతి సామిఅత్థే పచ్చత్తవచనం వా, అభినీహారస్సాతి అత్థో. ‘‘సో దేసో సమ్మజ్జిత్వా’’తిఆదీసు (మహావ॰ ౧౬౮) వియ విభత్తివిపల్లాసో కతోతి వేదితబ్బో. చిత్తం కిలిస్సతీతి విపస్సనానికన్తిసఙ్ఖాతేన లోభకిలేసేన చిత్తం కిలిస్సతి, తాపీయతి బాధీయతీతి అత్థో. భావనాయ పరిపన్థో హోతీతి పటిలద్ధాయ విపస్సనాభావనాయ ఉపఘాతో హోతి. పటివేధస్స అన్తరాయో హోతీతి విపస్సనాభావనాయ పటిలభితబ్బస్స సచ్చప్పటివేధస్స పటిలాభన్తరాయో హోతి. ఆయతిం పటిసన్ధియా పచ్చయో హోతీతి సఙ్ఖారుపేక్ఖాసమ్పయుత్తకమ్మస్స బలవత్తా తేనేవ సుగతిపటిసన్ధియా దీయమానాయ అతినన్దనసఙ్ఖాతో లోభకిలేసో అనాగతే కామావచరసుగతిపటిసన్ధియా పచ్చయో హోతి . యస్మా కిలేససహాయం కమ్మం విపాకం జనేతి, తస్మా కమ్మం జనకపచ్చయో హోతి, కిలేసో ఉపత్థమ్భకపచ్చయో. సేక్ఖస్స పన ఉత్తరిపటివేధస్సాతి సకదాగామిమగ్గాదివసేన సచ్చప్పటివేధస్స. ఆయతిం పటిసన్ధియా పచ్చయో హోతీతి సేక్ఖేసు సోతాపన్నసకదాగామీనం అనధిగతజ్ఝానానం సఙ్ఖారుపేక్ఖాకమ్మేన దీయమానాయ కామావచరసుగతిపటిసన్ధియా అభినన్దనకిలేసో పచ్చయో హోతి, ఝానలాభీనం పన అనాగామిస్స చ బ్రహ్మలోకేయేవ పటిసన్ధానతో పచ్చయో న హోతి, అనులోమగోత్రభూహి చ దీయమానాయ పటిసన్ధియా అయమేవ కిలేసో పచ్చయో హోతీతి వేదితబ్బో.
56. Idāni dvinnaṃ tiṇṇaṃ puggalānaṃ vasena saṅkhārupekkhāya ekattanānattabhedaṃ dassetukāmo kathaṃ puthujjanassa ca sekkhassa cātiādimāha. Tattha cittassa abhinīhāro ekattaṃ hotīti eko hoti, sakatthe bhāvavacananti veditabbaṃ. Yathā idappaccayā eva idappaccayatāti vuttaṃ, tathā ekova ekattaṃ. Abhinīhāroti sāmiatthe paccattavacanaṃ vā, abhinīhārassāti attho. ‘‘So deso sammajjitvā’’tiādīsu (mahāva. 168) viya vibhattivipallāso katoti veditabbo. Cittaṃ kilissatīti vipassanānikantisaṅkhātena lobhakilesena cittaṃ kilissati, tāpīyati bādhīyatīti attho. Bhāvanāya paripantho hotīti paṭiladdhāya vipassanābhāvanāya upaghāto hoti. Paṭivedhassa antarāyo hotīti vipassanābhāvanāya paṭilabhitabbassa saccappaṭivedhassa paṭilābhantarāyo hoti. Āyatiṃ paṭisandhiyā paccayo hotīti saṅkhārupekkhāsampayuttakammassa balavattā teneva sugatipaṭisandhiyā dīyamānāya atinandanasaṅkhāto lobhakileso anāgate kāmāvacarasugatipaṭisandhiyā paccayo hoti . Yasmā kilesasahāyaṃ kammaṃ vipākaṃ janeti, tasmā kammaṃ janakapaccayo hoti, kileso upatthambhakapaccayo. Sekkhassa pana uttaripaṭivedhassāti sakadāgāmimaggādivasena saccappaṭivedhassa. Āyatiṃ paṭisandhiyā paccayo hotīti sekkhesu sotāpannasakadāgāmīnaṃ anadhigatajjhānānaṃ saṅkhārupekkhākammena dīyamānāya kāmāvacarasugatipaṭisandhiyā abhinandanakileso paccayo hoti, jhānalābhīnaṃ pana anāgāmissa ca brahmalokeyeva paṭisandhānato paccayo na hoti, anulomagotrabhūhi ca dīyamānāya paṭisandhiyā ayameva kileso paccayo hotīti veditabbo.
అనిచ్చతోతి హుత్వా అభావట్ఠేన అనిచ్చన్తికతాయ ఆదిఅన్తవన్తతాయ చ అనిచ్చతో. దుక్ఖతోతి అభిణ్హం పటిపీళనట్ఠేన ఉప్పాదవయపటిపీళనతాయ దుక్ఖవత్థుతాయ చ దుక్ఖతో. అనత్తతోతి అవసవత్తనట్ఠేన పచ్చయాయత్తవుత్తితాయ సామినివాసీకారకవేదకాభావేన చ అనత్తతో. అనుపస్సనట్ఠేనాతి అను అను అనిచ్చాదితో పస్సనట్ఠేన. అభినీహారో నానత్తం హోతీతి అభినీహారో నానా హోతీతి వా అభినీహారస్స నానాభావో హోతీతి వా వేదితబ్బం.
Aniccatoti hutvā abhāvaṭṭhena aniccantikatāya ādiantavantatāya ca aniccato. Dukkhatoti abhiṇhaṃ paṭipīḷanaṭṭhena uppādavayapaṭipīḷanatāya dukkhavatthutāya ca dukkhato. Anattatoti avasavattanaṭṭhena paccayāyattavuttitāya sāminivāsīkārakavedakābhāvena ca anattato. Anupassanaṭṭhenāti anu anu aniccādito passanaṭṭhena. Abhinīhāro nānattaṃ hotīti abhinīhāro nānā hotīti vā abhinīhārassa nānābhāvo hotīti vā veditabbaṃ.
కుసలాతి ఆరోగ్యట్ఠేన అనవజ్జట్ఠేన కోసల్లసమ్భూతట్ఠేన చ. అబ్యాకతాతి కుసలాకుసలభావేన న బ్యాకతా. కిఞ్చికాలే సువిదితాతి విపస్సనాకాలే సుట్ఠు విదితా. కిఞ్చికాలే న సువిదితాతి అభినన్దనకాలే న సుట్ఠు విదితా. అచ్చన్తం సువిదితాతి అభినన్దనాయ పహీనత్తా ఏకన్తేన సువిదితా. విదితట్ఠేన చ అవిదితట్ఠేన చాతి ఏత్థ పుథుజ్జనసేక్ఖానం సువిదితట్ఠోపి వీతరాగస్స అచ్చన్తసువిదితట్ఠోపి విదితట్ఠోవ హోతి, ద్విన్నమ్పి న సువిదితట్ఠో అవిదితట్ఠోవ.
Kusalāti ārogyaṭṭhena anavajjaṭṭhena kosallasambhūtaṭṭhena ca. Abyākatāti kusalākusalabhāvena na byākatā. Kiñcikāle suviditāti vipassanākāle suṭṭhu viditā. Kiñcikāle na suviditāti abhinandanakāle na suṭṭhu viditā. Accantaṃ suviditāti abhinandanāya pahīnattā ekantena suviditā. Viditaṭṭhena ca aviditaṭṭhena cāti ettha puthujjanasekkhānaṃ suviditaṭṭhopi vītarāgassa accantasuviditaṭṭhopi viditaṭṭhova hoti, dvinnampi na suviditaṭṭho aviditaṭṭhova.
అతిత్తత్తాతి విపస్సనాయ కరణీయస్స అపరియోసితత్తా అప్పణీతభావేన. తబ్బిపరీతేన తిత్తత్తా. తిణ్ణం సఞ్ఞోజనానం పహానాయాతి సక్కాయదిట్ఠివిచికిచ్ఛాసీలబ్బతపరామాసానం పహానత్థం. పచ్ఛిమభవికాపి బోధిసత్తా ఏత్థేవ సఙ్గహం గచ్ఛన్తి. అపచ్ఛిమభవికా పన విపస్సనం సఙ్ఖారుపేక్ఖం పాపేత్వా ఠపేన్తి. సోతాపత్తిమగ్గం పటిలాభత్థాయాతి అసమాసేత్వా పఠన్తి, సమాసేత్వా పాఠో సున్దరతరో. సేక్ఖో తిణ్ణం సఞ్ఞోజనానం పహీనత్తాతి సోతాపన్నసకదాగామిఅనాగామీనం సామఞ్ఞేన వుత్తం. సకదాగామిఅనాగామీనమ్పి హి తాని పహీనానేవ. ఉత్తరిపటిలాభత్థాయాతి ఉపరూపరిమగ్గపటిలాభత్థం. దిట్ఠధమ్మసుఖవిహారత్థాయాతి దిట్ఠేవ ధమ్మే పచ్చక్ఖే అత్తభావే యో సుఖో విహారో, తదత్థాయ. విహారసమాపత్తట్ఠేనాతి సేక్ఖస్స ఫలసమాపత్తట్ఠేన, వీతరాగస్స విపస్సనావిహారఫలసమాపత్తట్ఠేన.
Atittattāti vipassanāya karaṇīyassa apariyositattā appaṇītabhāvena. Tabbiparītena tittattā. Tiṇṇaṃ saññojanānaṃ pahānāyāti sakkāyadiṭṭhivicikicchāsīlabbataparāmāsānaṃ pahānatthaṃ. Pacchimabhavikāpi bodhisattā ettheva saṅgahaṃ gacchanti. Apacchimabhavikā pana vipassanaṃ saṅkhārupekkhaṃ pāpetvā ṭhapenti. Sotāpattimaggaṃ paṭilābhatthāyāti asamāsetvā paṭhanti, samāsetvā pāṭho sundarataro. Sekkho tiṇṇaṃ saññojanānaṃ pahīnattāti sotāpannasakadāgāmianāgāmīnaṃ sāmaññena vuttaṃ. Sakadāgāmianāgāmīnampi hi tāni pahīnāneva. Uttaripaṭilābhatthāyāti uparūparimaggapaṭilābhatthaṃ. Diṭṭhadhammasukhavihāratthāyāti diṭṭheva dhamme paccakkhe attabhāve yo sukho vihāro, tadatthāya. Vihārasamāpattaṭṭhenāti sekkhassa phalasamāpattaṭṭhena, vītarāgassa vipassanāvihāraphalasamāpattaṭṭhena.
౫౭. ఇదాని సఙ్ఖారుపేక్ఖానం గణనపరిచ్ఛేదం దస్సేతుం కతి సఙ్ఖారుపేక్ఖాతిఆదిమాహ. తత్థ సమథవసేనాతి సమాధివసేన. అయమేవ వా పాఠో. నీవరణే పటిసఙ్ఖాతి పఞ్చ నీవరణాని పహాతబ్బభావేన పరిగ్గహేత్వా. సన్తిట్ఠనాతి నీవరణానం పహానాభిముఖీభూతత్తా తేసం పహానేపి అబ్యాపారభావూపగమనేన మజ్ఝత్తతాయ సన్తిట్ఠనా. సఙ్ఖారుపేక్ఖాసూతి నీవరణప్పహానే బ్యాపారాకరణేన నీవరణసఙ్ఖాతానం సఙ్ఖారానం ఉపేక్ఖనాసు. ఏస నయో వితక్కవిచారాదీసు చ. సమథే సఙ్ఖారుపేక్ఖా నామ అప్పనావీథియా ఆసన్నపుబ్బభాగే బలప్పత్తభావనామయఞాణం. సోతాపత్తిమగ్గం పటిలాభత్థాయాతిఆదీసు చతూసు మగ్గవారేసు సుఞ్ఞతానిమిత్తఅప్పణిహితమగ్గానం అఞ్ఞతరఞ్ఞతరో మగ్గో లబ్భతి. సోతాపత్తిఫలసమాపత్తత్థాయాతిఆదీసు చతూసు ఫలవారేసు పన అప్పణిహితా ఫలసమాపత్తి వేదితబ్బా. కస్మా? ‘‘సుఞ్ఞతవిహారసమాపత్తత్థాయ అనిమిత్తవిహారసమాపత్తత్థాయా’’తి ఇతరాసం ద్విన్నం ఫలసమాపత్తీనం విసుం వుత్తత్తా. అనిచ్చానుపస్సనావుట్ఠానవసేన హి అనిమిత్తమగ్గో, తథేవ ఫలసమాపత్తికాలే అనిమిత్తఫలసమాపత్తి, దుక్ఖానుపస్సనావుట్ఠానవసేన అప్పణిహితమగ్గఫలసమాపత్తియో, అనత్తానుపస్సనావుట్ఠానవసేన సుఞ్ఞతమగ్గఫలసమాపత్తియో సుత్తన్తనయేనేవ వేదితబ్బా.
57. Idāni saṅkhārupekkhānaṃ gaṇanaparicchedaṃ dassetuṃ kati saṅkhārupekkhātiādimāha. Tattha samathavasenāti samādhivasena. Ayameva vā pāṭho. Nīvaraṇe paṭisaṅkhāti pañca nīvaraṇāni pahātabbabhāvena pariggahetvā. Santiṭṭhanāti nīvaraṇānaṃ pahānābhimukhībhūtattā tesaṃ pahānepi abyāpārabhāvūpagamanena majjhattatāya santiṭṭhanā. Saṅkhārupekkhāsūti nīvaraṇappahāne byāpārākaraṇena nīvaraṇasaṅkhātānaṃ saṅkhārānaṃ upekkhanāsu. Esa nayo vitakkavicārādīsu ca. Samathe saṅkhārupekkhā nāma appanāvīthiyā āsannapubbabhāge balappattabhāvanāmayañāṇaṃ. Sotāpattimaggaṃ paṭilābhatthāyātiādīsu catūsu maggavāresu suññatānimittaappaṇihitamaggānaṃ aññataraññataro maggo labbhati. Sotāpattiphalasamāpattatthāyātiādīsu catūsu phalavāresu pana appaṇihitā phalasamāpatti veditabbā. Kasmā? ‘‘Suññatavihārasamāpattatthāya animittavihārasamāpattatthāyā’’ti itarāsaṃ dvinnaṃ phalasamāpattīnaṃ visuṃ vuttattā. Aniccānupassanāvuṭṭhānavasena hi animittamaggo, tatheva phalasamāpattikāle animittaphalasamāpatti, dukkhānupassanāvuṭṭhānavasena appaṇihitamaggaphalasamāpattiyo, anattānupassanāvuṭṭhānavasena suññatamaggaphalasamāpattiyo suttantanayeneva veditabbā.
ఏత్థ చ చతూసు మగ్గవారేసు ఉప్పాదన్తిఆదీని పఞ్చ మూలపదాని, గతిన్తిఆదీని దస వేవచనపదానీతి పన్నరస పదాని వుత్తాని. ఛసు పన ఫలసమాపత్తివారేసు పఞ్చ మూలపదానేవ వుత్తాని. తం కస్మా ఇతి చే? సఙ్ఖారుపేక్ఖాయ తిక్ఖభావే సతి కిలేసప్పహానే సమత్థస్స మగ్గస్స సమ్భవతో తస్సా తిక్ఖభావదస్సనత్థం వేవచనపదేహి సహ దళ్హం కత్వా మూలపదాని వుత్తాని. ఫలస్స నిరుస్సాహభావేన సన్తసభావత్తా మగ్గాయత్తత్తా చ మన్దభూతాపి సఙ్ఖారుపేక్ఖా ఫలస్స పచ్చయో హోతీతి దస్సనత్థం మూలపదానేవ వుత్తానీతి వేదితబ్బాని.
Ettha ca catūsu maggavāresu uppādantiādīni pañca mūlapadāni, gatintiādīni dasa vevacanapadānīti pannarasa padāni vuttāni. Chasu pana phalasamāpattivāresu pañca mūlapadāneva vuttāni. Taṃ kasmā iti ce? Saṅkhārupekkhāya tikkhabhāve sati kilesappahāne samatthassa maggassa sambhavato tassā tikkhabhāvadassanatthaṃ vevacanapadehi saha daḷhaṃ katvā mūlapadāni vuttāni. Phalassa nirussāhabhāvena santasabhāvattā maggāyattattā ca mandabhūtāpi saṅkhārupekkhā phalassa paccayo hotīti dassanatthaṃ mūlapadāneva vuttānīti veditabbāni.
౫౮. ఇదాని జాతివసేన పుచ్ఛిత్వా లబ్భమానవసేన విస్సజ్జేతుం కతి సఙ్ఖారుపేక్ఖా కుసలాతిఆదిమాహ. తత్థ పన్నరస సఙ్ఖారుపేక్ఖాతి సమథవసేన అట్ఠ, చతున్నం మగ్గానం తిణ్ణం ఫలానం వసేన సత్తాతి పన్నరస. సమథవసేన అట్ఠ సఙ్ఖారుపేక్ఖా అరహతో నీవరణపటిసఙ్ఖాఅభావతో, వితక్కవిచారాదీనం పహానబ్యాపారం వినా సుఖేన పహానతో చ సఙ్ఖారుపేక్ఖానామస్స అననురూపాతి కత్వా తాసం అబ్యాకతతా న వుత్తాతి వేదితబ్బా. అరహతా పన ఫలసమాపత్తిం సమాపజ్జన్తేన సఙ్ఖారుపేక్ఖం వినా సమాపజ్జితుం న సక్కాతి తిస్సో సఙ్ఖారుపేక్ఖా అబ్యాకతాతి వుత్తా. అప్పణిహితసుఞ్ఞతానిమిత్తవసేన హి అరహతో తిస్సో సఙ్ఖారుపేక్ఖా.
58. Idāni jātivasena pucchitvā labbhamānavasena vissajjetuṃ kati saṅkhārupekkhā kusalātiādimāha. Tattha pannarasa saṅkhārupekkhāti samathavasena aṭṭha, catunnaṃ maggānaṃ tiṇṇaṃ phalānaṃ vasena sattāti pannarasa. Samathavasena aṭṭha saṅkhārupekkhā arahato nīvaraṇapaṭisaṅkhāabhāvato, vitakkavicārādīnaṃ pahānabyāpāraṃ vinā sukhena pahānato ca saṅkhārupekkhānāmassa ananurūpāti katvā tāsaṃ abyākatatā na vuttāti veditabbā. Arahatā pana phalasamāpattiṃ samāpajjantena saṅkhārupekkhaṃ vinā samāpajjituṃ na sakkāti tisso saṅkhārupekkhā abyākatāti vuttā. Appaṇihitasuññatānimittavasena hi arahato tisso saṅkhārupekkhā.
ఇదాని సఙ్ఖారుపేక్ఖానం సంవణ్ణనావసేన వుత్తాసు తీసు గాథాసు పటిసఙ్ఖాసన్తిట్ఠనా పఞ్ఞాతి సఙ్ఖారుపేక్ఖా . అట్ఠ చిత్తస్స గోచరాతి సమథవసేన వుత్తా అట్ఠ సఙ్ఖారుపేక్ఖా సమాధిస్స విసయా, భూమియోతి అత్థో. ‘‘చిత్తం పఞ్ఞఞ్చ భావయ’’న్తిఆదీసు (సం॰ ని॰ ౧.౨౩, ౧౯౨) వియ చిత్తసీసేన సమాధి నిద్దిట్ఠో, ‘‘గోచరే, భిక్ఖవే, చరథ సకే పేత్తికే విసయే’’తిఆదీసు (సం॰ ని॰ ౫.౩౭౨) వియ గోచరసద్దేన విసయో. యఞ్హి యదాయత్తం, తస్సేసో విసయోతి వుచ్చతి. పుథుజ్జనస్స ద్వేతి సమథవసేన విపస్సనావసేన చ. తయో సేక్ఖస్సాతి సమథవిపస్సనాసమాపత్తివసేన. తయో చ వీతరాగస్సాతి అప్పణిహితసుఞ్ఞతానిమిత్తఫలసమాపత్తివసేన. ‘‘తిస్సో’’తి వత్తబ్బే ‘‘తయో’’తి చ లిఙ్గవిపల్లాసో కతో. తయో సఙ్ఖారుపేక్ఖా ధమ్మాతి వా యోజేతబ్బం. యేహి చిత్తం వివట్టతీతి యేహి సఙ్ఖారుపేక్ఖాధమ్మేహి వితక్కవిచారాదితో, ఉప్పాదాదితో వా చిత్తం అపగచ్ఛతి. వీతరాగస్సాపి హి సఙ్ఖారుపేక్ఖాసబ్భావతో చ సఙ్ఖారతో చిత్తం వివట్టిత్వా నిబ్బానం పక్ఖన్దతీతి వుత్తం హోతి. అట్ఠ సమాధిస్స పచ్చయాతి సమథవసేన వుత్తా అట్ఠ అప్పనాసమ్పాపకత్తా అప్పనాసమాధిస్స పచ్చయా. దస ఞాణస్స గోచరాతి విపస్సనావసేన వుత్తా దస మగ్గఞాణస్స ఫలఞాణస్స చ భూమియో. తిణ్ణం విమోక్ఖాన పచ్చయాతి సుఞ్ఞతానిమిత్తఅప్పణిహితవిమోక్ఖానం ఉపనిస్సయపచ్చయా. నానాదిట్ఠీసు న కమ్పతీతి భఙ్గం అవిస్సజ్జిత్వావ సఙ్ఖారే అనిచ్చాదివసేన విపస్సన్తో సస్సతదిట్ఠిఆదీసు నానప్పకారాసు దిట్ఠీసు న వేధతీతి.
Idāni saṅkhārupekkhānaṃ saṃvaṇṇanāvasena vuttāsu tīsu gāthāsu paṭisaṅkhāsantiṭṭhanā paññāti saṅkhārupekkhā . Aṭṭha cittassa gocarāti samathavasena vuttā aṭṭha saṅkhārupekkhā samādhissa visayā, bhūmiyoti attho. ‘‘Cittaṃ paññañca bhāvaya’’ntiādīsu (saṃ. ni. 1.23, 192) viya cittasīsena samādhi niddiṭṭho, ‘‘gocare, bhikkhave, caratha sake pettike visaye’’tiādīsu (saṃ. ni. 5.372) viya gocarasaddena visayo. Yañhi yadāyattaṃ, tasseso visayoti vuccati. Puthujjanassa dveti samathavasena vipassanāvasena ca. Tayosekkhassāti samathavipassanāsamāpattivasena. Tayo ca vītarāgassāti appaṇihitasuññatānimittaphalasamāpattivasena. ‘‘Tisso’’ti vattabbe ‘‘tayo’’ti ca liṅgavipallāso kato. Tayo saṅkhārupekkhā dhammāti vā yojetabbaṃ. Yehi cittaṃ vivaṭṭatīti yehi saṅkhārupekkhādhammehi vitakkavicārādito, uppādādito vā cittaṃ apagacchati. Vītarāgassāpi hi saṅkhārupekkhāsabbhāvato ca saṅkhārato cittaṃ vivaṭṭitvā nibbānaṃ pakkhandatīti vuttaṃ hoti. Aṭṭha samādhissa paccayāti samathavasena vuttā aṭṭha appanāsampāpakattā appanāsamādhissa paccayā. Dasa ñāṇassa gocarāti vipassanāvasena vuttā dasa maggañāṇassa phalañāṇassa ca bhūmiyo. Tiṇṇaṃ vimokkhāna paccayāti suññatānimittaappaṇihitavimokkhānaṃ upanissayapaccayā. Nānādiṭṭhīsu na kampatīti bhaṅgaṃ avissajjitvāva saṅkhāre aniccādivasena vipassanto sassatadiṭṭhiādīsu nānappakārāsu diṭṭhīsu na vedhatīti.
సఙ్ఖారుపేక్ఖాఞాణనిద్దేసవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Saṅkhārupekkhāñāṇaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / పటిసమ్భిదామగ్గపాళి • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ౯. సఙ్ఖారుపేక్ఖాఞాణనిద్దేసో • 9. Saṅkhārupekkhāñāṇaniddeso