| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / कङ्खावितरणी-अभिनव-टीका • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
८. सन्निधिकारकसिक्खापदवण्णना
8. Sannidhikārakasikkhāpadavaṇṇanā
‘‘कारो करणं किरियाति अत्थतो एक’’न्ति एतेन कारसद्दस्स भावत्थतं दस्सेति। सम्मा निधानं ठपनं सन्निधि। ‘‘पटिग्गहेत्वा एकरत्तं वीतिनामितस्सेतं नाम’’न्ति इमिना पटिग्गहेत्वा एकरत्तं वीतिनामिते इमस्स दुद्धोतभावं दस्सेति। किञ्चापि यामकालिकं खादनीयं, भोजनीयं वा न होति, ‘‘अनापत्ति यामकालिकं यामे निदहित्वा भुञ्जती’’तिआदि वचनतो पन तत्थापि यामातिक्कमे सन्निधिपच्चया पाचित्तियेन भवितब्बन्ति ‘‘यं किञ्चि यावकालिकं वा यामकालिकं वा’’ति वुत्तं। इदानि दुद्धोतभावमेव विभावेतुं ‘‘यं अङ्गुलिया’’तिआदि वुत्तं। तत्थ यं अङ्गुलिया घंसन्तस्स लेखा पञ्ञायतीति यं पत्तं धोतं अङ्गुलिया घंसन्तस्स पत्ते अङ्गुलिलेखा पञ्ञायति, सो पत्तो दुद्धोतो होतीति अत्थो। तेलवण्णपत्ते पन अङ्गुलिलेखा पञ्ञायति, सा अब्बोहारिका। स्नेहोति तेलं। सन्दिस्सतीति यागुया उपरि सन्दिस्सति। तादिसे पत्तेपीति पटिग्गहणं अविस्सज्जित्वा सयं वा अञ्ञेन वा भोजनं नीहरित्वा न सम्मा धोते पत्तेपि। पुनदिवसे भुञ्जन्तस्स पाचित्तियन्ति पत्ते लग्गं अविजहितप्पटिग्गहणं होतीति दुतियदिवसे भुञ्जन्तस्स पाचित्तियं। परिच्चत्ते पन पत्ते पुनदिवसे भुञ्जन्तस्स अनापत्ति।
‘‘Kāro karaṇaṃ kiriyāti atthato eka’’nti etena kārasaddassa bhāvatthataṃ dasseti. Sammā nidhānaṃ ṭhapanaṃ sannidhi. ‘‘Paṭiggahetvā ekarattaṃ vītināmitassetaṃnāma’’nti iminā paṭiggahetvā ekarattaṃ vītināmite imassa duddhotabhāvaṃ dasseti. Kiñcāpi yāmakālikaṃ khādanīyaṃ, bhojanīyaṃ vā na hoti, ‘‘anāpatti yāmakālikaṃ yāme nidahitvā bhuñjatī’’tiādi vacanato pana tatthāpi yāmātikkame sannidhipaccayā pācittiyena bhavitabbanti ‘‘yaṃ kiñci yāvakālikaṃ vā yāmakālikaṃ vā’’ti vuttaṃ. Idāni duddhotabhāvameva vibhāvetuṃ ‘‘yaṃ aṅguliyā’’tiādi vuttaṃ. Tattha yaṃ aṅguliyā ghaṃsantassa lekhā paññāyatīti yaṃ pattaṃ dhotaṃ aṅguliyā ghaṃsantassa patte aṅgulilekhā paññāyati, so patto duddhoto hotīti attho. Telavaṇṇapatte pana aṅgulilekhā paññāyati, sā abbohārikā. Snehoti telaṃ. Sandissatīti yāguyā upari sandissati. Tādise pattepīti paṭiggahaṇaṃ avissajjitvā sayaṃ vā aññena vā bhojanaṃ nīharitvā na sammā dhote pattepi. Punadivase bhuñjantassa pācittiyanti patte laggaṃ avijahitappaṭiggahaṇaṃ hotīti dutiyadivase bhuñjantassa pācittiyaṃ. Pariccatte pana patte punadivase bhuñjantassa anāpatti.
यं पनाति यं भोजनं पन। अपरिच्चत्तमेव हीति अनपेक्खविस्सज्जनेन वा अनुपसम्पन्नस्स निरपेक्खदानेन वा अपरिच्चत्तमेव। कप्पिय भोजनन्ति अन्तमसो एकसित्थमत्तम्पि कप्पियभोजनं। अकप्पियेसूति अकप्पियमंसेसु। सेसेसूति मनुस्समंसतो अवसेसेसु हत्थिअस्ससुनखअहिसीहब्यग्घदीपिअच्छतरच्छमंसेसु चेव अप्पटिवेक्खिते उद्दिस्सकतमंसे च। पाळियं ‘‘सत्ताहकालिकं यावजीविकं आहारत्थाय पटिग्गण्हाति, आपत्ति दुक्कटस्सा’’तिआदिना (पाचि॰ २५५) सन्निहितेसु सत्ताहकालिकयावजीविकेसु पुरेभत्तम्पि आहारत्थाय अज्झोहरणेपि दुक्कटस्स वुत्तत्ता यामकालिकेपि आहारत्थाय अज्झोहरणेपि विसुं दुक्कटेनापि भवितब्बन्ति आह ‘‘आहारत्थाय अज्झोहरतो दुक्कटेन सद्धिं पाचित्तिय’’न्ति। सब्बविकप्पेसूति ‘‘कप्पियभोजनं भुञ्जन्तस्सा’’तिआदिना वुत्तेसु सब्बेसु विकप्पेसु अपरम्पि पाचित्तियं वड्ढति। इदं वुत्तं होति (पाचि॰ अट्ठ॰ २५३) – कप्पियभोजने द्वे पाचित्तियानि, मनुस्समंसे थुल्लच्चयेन सद्धिं द्वे पाचित्तियानि, अवसेसेसु पन अकप्पियमंसेसु दुक्कटेन सद्धिं द्वे पाचित्तियानि। यामकालिकं सति पच्चये सामिसेन मुखेन अज्झोहरतो द्वे पाचित्तियानि, निरामिसेन एकमेव। आहारत्थाय अज्झोहरतो विकप्पद्वयेपि दुक्कटेन सद्धिन्ति।
Yaṃ panāti yaṃ bhojanaṃ pana. Apariccattameva hīti anapekkhavissajjanena vā anupasampannassa nirapekkhadānena vā apariccattameva. Kappiya bhojananti antamaso ekasitthamattampi kappiyabhojanaṃ. Akappiyesūti akappiyamaṃsesu. Sesesūti manussamaṃsato avasesesu hatthiassasunakhaahisīhabyagghadīpiacchataracchamaṃsesu ceva appaṭivekkhite uddissakatamaṃse ca. Pāḷiyaṃ ‘‘sattāhakālikaṃ yāvajīvikaṃ āhāratthāya paṭiggaṇhāti, āpatti dukkaṭassā’’tiādinā (pāci. 255) sannihitesu sattāhakālikayāvajīvikesu purebhattampi āhāratthāya ajjhoharaṇepi dukkaṭassa vuttattā yāmakālikepi āhāratthāya ajjhoharaṇepi visuṃ dukkaṭenāpi bhavitabbanti āha ‘‘āhāratthāya ajjhoharato dukkaṭena saddhiṃ pācittiya’’nti. Sabbavikappesūti ‘‘kappiyabhojanaṃ bhuñjantassā’’tiādinā vuttesu sabbesu vikappesu aparampi pācittiyaṃ vaḍḍhati. Idaṃ vuttaṃ hoti (pāci. aṭṭha. 253) – kappiyabhojane dve pācittiyāni, manussamaṃse thullaccayena saddhiṃ dve pācittiyāni, avasesesu pana akappiyamaṃsesu dukkaṭena saddhiṃ dve pācittiyāni. Yāmakālikaṃ sati paccaye sāmisena mukhena ajjhoharato dve pācittiyāni, nirāmisena ekameva. Āhāratthāya ajjhoharato vikappadvayepi dukkaṭena saddhinti.
अवसेसेसूति यामकालिकादितो अवसेसेसु। पाचित्तियं वड्ढतियेवाति अपरम्पि पाचित्तियं वड्ढतियेव। इदं वुत्तं होति – सचे विकाले अज्झोहरति, पकतिभोजने सन्निधिपच्चया च विकालभोजनपच्चया च द्वे पाचित्तियानि, अकप्पियमंसेसु मनुस्समंसे थुल्लच्चयेन सद्धिं द्वे पाचित्तियानि, अवसेसेसु दुक्कटेन सद्धिं द्वेति।
Avasesesūti yāmakālikādito avasesesu. Pācittiyaṃ vaḍḍhatiyevāti aparampi pācittiyaṃ vaḍḍhatiyeva. Idaṃ vuttaṃ hoti – sace vikāle ajjhoharati, pakatibhojane sannidhipaccayā ca vikālabhojanapaccayā ca dve pācittiyāni, akappiyamaṃsesu manussamaṃse thullaccayena saddhiṃ dve pācittiyāni, avasesesu dukkaṭena saddhiṃ dveti.
बेलट्ठसीसो नाम जटिलसहस्सस्स अब्भन्तरे एको महाथेरो। तिकपाचित्तियन्ति सन्निधिकारके सन्निधिकारकसञ्ञिवेमतिकअसन्निधिकारकसञ्ञीनं वसेन तीणि पाचित्तियानि। संसट्ठानीति संसट्ठरसानि। सम्भिन्नरसं सन्धायेव हि ‘‘तदहुपटिग्गहितं काले कप्पती’’तिआदि वुत्तं। तेनाह ‘‘तस्मा’’तिआदि। एत्थ च असम्भिन्नरसन्ति अमिस्सितरसं। इदञ्च सीतलपायासादिना सह लद्धं सप्पिपिण्डादिकं सन्धाय वुत्तं। ‘‘सुधोतं वा’’ति इदं पन पिण्डपातेन सद्धिं लद्धं तक्कोलजातिफलादिं, यागुआदीसु पक्खिपित्वा दिन्नसिङ्गीवेरादिकञ्च सन्धाय वुत्तं।
Belaṭṭhasīso nāma jaṭilasahassassa abbhantare eko mahāthero. Tikapācittiyanti sannidhikārake sannidhikārakasaññivematikaasannidhikārakasaññīnaṃ vasena tīṇi pācittiyāni. Saṃsaṭṭhānīti saṃsaṭṭharasāni. Sambhinnarasaṃ sandhāyeva hi ‘‘tadahupaṭiggahitaṃ kāle kappatī’’tiādi vuttaṃ. Tenāha ‘‘tasmā’’tiādi. Ettha ca asambhinnarasanti amissitarasaṃ. Idañca sītalapāyāsādinā saha laddhaṃ sappipiṇḍādikaṃ sandhāya vuttaṃ. ‘‘Sudhotaṃ vā’’ti idaṃ pana piṇḍapātena saddhiṃ laddhaṃ takkolajātiphalādiṃ, yāguādīsu pakkhipitvā dinnasiṅgīverādikañca sandhāya vuttaṃ.
तेनाति सत्ताहकालिकेन। तदहु पटिग्गहितं अस्साति तदहुपटिग्गहितं, तेन तदहुपटिग्गहितेन। एस नयो ‘‘द्वीहपटिग्गहितेना’’तिआदीसुपि। तस्माति यस्मा पुरेभत्तं पटिग्गहितम्पि वट्टति, तस्मा। पटिग्गहितं सत्ताहं कप्पतीति वुत्तन्ति ‘‘सत्ताहकालिकेन, भिक्खवे, यावजीविकं पटिग्गहितं सत्ताहं कप्पति, सत्ताहातिक्कन्ते न कप्पती’’ति (महाव॰ ३०५) भेसज्जक्खन्धके वुत्तं। किञ्चापि मुखे एकरत्तं न वुत्तं, तथापि मुखे पक्खित्तमेव यस्मा सन्निधि नाम होति, तस्मा ‘‘मुखसन्निधी’’ति वुत्तं।
Tenāti sattāhakālikena. Tadahu paṭiggahitaṃ assāti tadahupaṭiggahitaṃ, tena tadahupaṭiggahitena. Esa nayo ‘‘dvīhapaṭiggahitenā’’tiādīsupi. Tasmāti yasmā purebhattaṃ paṭiggahitampi vaṭṭati, tasmā. Paṭiggahitaṃ sattāhaṃ kappatīti vuttanti ‘‘sattāhakālikena, bhikkhave, yāvajīvikaṃ paṭiggahitaṃ sattāhaṃ kappati, sattāhātikkante na kappatī’’ti (mahāva. 305) bhesajjakkhandhake vuttaṃ. Kiñcāpi mukhe ekarattaṃ na vuttaṃ, tathāpi mukhe pakkhittameva yasmā sannidhi nāma hoti, tasmā ‘‘mukhasannidhī’’ti vuttaṃ.
चतस्सो कप्पियभूमियोति उस्सावनन्तिका, गोनिसादिका, गहपति, सम्मुतीति चतस्सो कप्पियकुटियो। तत्थ उस्सावनन्तिका (महाव॰ अट्ठ॰ २९५) नाम गेहे करियमाने सम्परिवारेत्वा ठितेहि ‘‘कप्पियकुटिं करोम, कप्पियकुटिं करोमा’’ति वा ‘‘कप्पियकुटि कप्पियकुटी’’ति वा वदन्तेहि ठपितपठमिट्ठकथम्भादिका सङ्घस्स वा एकस्स भिक्खुनो वा कुटि। यो पन आरामो येभुय्येन वा अपरिक्खित्तो होति, सकलोपि वा , सो ‘‘गोनिसादी’’ति वुच्चति। गहपतीति या ठपेत्वा भिक्खुं सेसेहि ‘‘कप्पियकुटिं देमा’’ति दिन्ना, तेसं वा सन्तका। सम्मुति नाम कम्मवाचाय सावेत्वा कता। कथं पनेतासं विनिच्छयो जानितब्बोति आह ‘‘तासं विनिच्छयो समन्तपासादिकायं वुत्तो’’ति।
Catasso kappiyabhūmiyoti ussāvanantikā, gonisādikā, gahapati, sammutīti catasso kappiyakuṭiyo. Tattha ussāvanantikā (mahāva. aṭṭha. 295) nāma gehe kariyamāne samparivāretvā ṭhitehi ‘‘kappiyakuṭiṃ karoma, kappiyakuṭiṃ karomā’’ti vā ‘‘kappiyakuṭi kappiyakuṭī’’ti vā vadantehi ṭhapitapaṭhamiṭṭhakathambhādikā saṅghassa vā ekassa bhikkhuno vā kuṭi. Yo pana ārāmo yebhuyyena vā aparikkhitto hoti, sakalopi vā , so ‘‘gonisādī’’ti vuccati. Gahapatīti yā ṭhapetvā bhikkhuṃ sesehi ‘‘kappiyakuṭiṃ demā’’ti dinnā, tesaṃ vā santakā. Sammuti nāma kammavācāya sāvetvā katā. Kathaṃ panetāsaṃ vinicchayo jānitabboti āha ‘‘tāsaṃ vinicchayo samantapāsādikāyaṃ vutto’’ti.
सन्निधिकारकसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Sannidhikārakasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
