| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / කඞ්‌ඛාවිතරණී-අභිනව-ටීකා • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
8. සන්‌නිධිකාරකසික්‌ඛාපදවණ්‌ණනා
8. Sannidhikārakasikkhāpadavaṇṇanā
‘‘කාරො කරණං කිරියාති අත්‌ථතො එක’’න්‌ති එතෙන කාරසද්‌දස්‌ස භාවත්‌ථතං දස්‌සෙති. සම්‌මා නිධානං ඨපනං සන්‌නිධි. ‘‘පටිග්‌ගහෙත්‌වා එකරත්‌තං වීතිනාමිතස්‌සෙතං නාම’’න්‌ති ඉමිනා පටිග්‌ගහෙත්‌වා එකරත්‌තං වීතිනාමිතෙ ඉමස්‌ස දුද්‌ධොතභාවං දස්‌සෙති. කිඤ්‌චාපි යාමකාලිකං ඛාදනීයං, භොජනීයං වා න හොති, ‘‘අනාපත්‌ති යාමකාලිකං යාමෙ නිදහිත්‌වා භුඤ්‌ජතී’’තිආදි වචනතො පන තත්‌ථාපි යාමාතික්‌කමෙ සන්‌නිධිපච්‌චයා පාචිත්‌තියෙන භවිතබ්‌බන්‌ති ‘‘යං කිඤ්‌චි යාවකාලිකං වා යාමකාලිකං වා’’ති වුත්‌තං. ඉදානි දුද්‌ධොතභාවමෙව විභාවෙතුං ‘‘යං අඞ්‌ගුලියා’’තිආදි වුත්‌තං. තත්‌ථ යං අඞ්‌ගුලියා ඝංසන්‌තස්‌ස ලෙඛා පඤ්‌ඤායතීති යං පත්‌තං ධොතං අඞ්‌ගුලියා ඝංසන්‌තස්‌ස පත්‌තෙ අඞ්‌ගුලිලෙඛා පඤ්‌ඤායති, සො පත්‌තො දුද්‌ධොතො හොතීති අත්‌ථො. තෙලවණ්‌ණපත්‌තෙ පන අඞ්‌ගුලිලෙඛා පඤ්‌ඤායති, සා අබ්‌බොහාරිකා. ස්‌නෙහොති තෙලං. සන්‌දිස්‌සතීති යාගුයා උපරි සන්‌දිස්‌සති. තාදිසෙ පත්‌තෙපීති පටිග්‌ගහණං අවිස්‌සජ්‌ජිත්‌වා සයං වා අඤ්‌ඤෙන වා භොජනං නීහරිත්‌වා න සම්‌මා ධොතෙ පත්‌තෙපි. පුනදිවසෙ භුඤ්‌ජන්‌තස්‌ස පාචිත්‌තියන්‌ති පත්‌තෙ ලග්‌ගං අවිජහිතප්‌පටිග්‌ගහණං හොතීති දුතියදිවසෙ භුඤ්‌ජන්‌තස්‌ස පාචිත්‌තියං. පරිච්‌චත්‌තෙ පන පත්‌තෙ පුනදිවසෙ භුඤ්‌ජන්‌තස්‌ස අනාපත්‌ති.
‘‘Kāro karaṇaṃ kiriyāti atthato eka’’nti etena kārasaddassa bhāvatthataṃ dasseti. Sammā nidhānaṃ ṭhapanaṃ sannidhi. ‘‘Paṭiggahetvā ekarattaṃ vītināmitassetaṃnāma’’nti iminā paṭiggahetvā ekarattaṃ vītināmite imassa duddhotabhāvaṃ dasseti. Kiñcāpi yāmakālikaṃ khādanīyaṃ, bhojanīyaṃ vā na hoti, ‘‘anāpatti yāmakālikaṃ yāme nidahitvā bhuñjatī’’tiādi vacanato pana tatthāpi yāmātikkame sannidhipaccayā pācittiyena bhavitabbanti ‘‘yaṃ kiñci yāvakālikaṃ vā yāmakālikaṃ vā’’ti vuttaṃ. Idāni duddhotabhāvameva vibhāvetuṃ ‘‘yaṃ aṅguliyā’’tiādi vuttaṃ. Tattha yaṃ aṅguliyā ghaṃsantassa lekhā paññāyatīti yaṃ pattaṃ dhotaṃ aṅguliyā ghaṃsantassa patte aṅgulilekhā paññāyati, so patto duddhoto hotīti attho. Telavaṇṇapatte pana aṅgulilekhā paññāyati, sā abbohārikā. Snehoti telaṃ. Sandissatīti yāguyā upari sandissati. Tādise pattepīti paṭiggahaṇaṃ avissajjitvā sayaṃ vā aññena vā bhojanaṃ nīharitvā na sammā dhote pattepi. Punadivase bhuñjantassa pācittiyanti patte laggaṃ avijahitappaṭiggahaṇaṃ hotīti dutiyadivase bhuñjantassa pācittiyaṃ. Pariccatte pana patte punadivase bhuñjantassa anāpatti.
යං පනාති යං භොජනං පන. අපරිච්‌චත්‌තමෙව හීති අනපෙක්‌ඛවිස්‌සජ්‌ජනෙන වා අනුපසම්‌පන්‌නස්‌ස නිරපෙක්‌ඛදානෙන වා අපරිච්‌චත්‌තමෙව. කප්‌පිය භොජනන්‌ති අන්‌තමසො එකසිත්‌ථමත්‌තම්‌පි කප්‌පියභොජනං. අකප්‌පියෙසූති අකප්‌පියමංසෙසු. සෙසෙසූති මනුස්‌සමංසතො අවසෙසෙසු හත්‌ථිඅස්‌සසුනඛඅහිසීහබ්‍යග්‌ඝදීපිඅච්‌ඡතරච්‌ඡමංසෙසු චෙව අප්‌පටිවෙක්‌ඛිතෙ උද්‌දිස්‌සකතමංසෙ ච. පාළියං ‘‘සත්‌තාහකාලිකං යාවජීවිකං ආහාරත්‌ථාය පටිග්‌ගණ්‌හාති, ආපත්‌ති දුක්‌කටස්‌සා’’තිආදිනා (පාචි. 255) සන්‌නිහිතෙසු සත්‌තාහකාලිකයාවජීවිකෙසු පුරෙභත්‌තම්‌පි ආහාරත්‌ථාය අජ්‌ඣොහරණෙපි දුක්‌කටස්‌ස වුත්‌තත්‌තා යාමකාලිකෙපි ආහාරත්‌ථාය අජ්‌ඣොහරණෙපි විසුං දුක්‌කටෙනාපි භවිතබ්‌බන්‌ති ආහ ‘‘ආහාරත්‌ථාය අජ්‌ඣොහරතො දුක්‌කටෙන සද්‌ධිං පාචිත්‌තිය’’න්‌ති. සබ්‌බවිකප්‌පෙසූති ‘‘කප්‌පියභොජනං භුඤ්‌ජන්‌තස්‌සා’’තිආදිනා වුත්‌තෙසු සබ්‌බෙසු විකප්‌පෙසු අපරම්‌පි පාචිත්‌තියං වඩ්‌ඪති. ඉදං වුත්‌තං හොති (පාචි. අට්‌ඨ. 253) – කප්‌පියභොජනෙ ද්‌වෙ පාචිත්‌තියානි, මනුස්‌සමංසෙ ථුල්‌ලච්‌චයෙන සද්‌ධිං ද්‌වෙ පාචිත්‌තියානි, අවසෙසෙසු පන අකප්‌පියමංසෙසු දුක්‌කටෙන සද්‌ධිං ද්‌වෙ පාචිත්‌තියානි. යාමකාලිකං සති පච්‌චයෙ සාමිසෙන මුඛෙන අජ්‌ඣොහරතො ද්‌වෙ පාචිත්‌තියානි, නිරාමිසෙන එකමෙව. ආහාරත්‌ථාය අජ්‌ඣොහරතො විකප්‌පද්‌වයෙපි දුක්‌කටෙන සද්‌ධින්‌ති.
Yaṃ panāti yaṃ bhojanaṃ pana. Apariccattameva hīti anapekkhavissajjanena vā anupasampannassa nirapekkhadānena vā apariccattameva. Kappiya bhojananti antamaso ekasitthamattampi kappiyabhojanaṃ. Akappiyesūti akappiyamaṃsesu. Sesesūti manussamaṃsato avasesesu hatthiassasunakhaahisīhabyagghadīpiacchataracchamaṃsesu ceva appaṭivekkhite uddissakatamaṃse ca. Pāḷiyaṃ ‘‘sattāhakālikaṃ yāvajīvikaṃ āhāratthāya paṭiggaṇhāti, āpatti dukkaṭassā’’tiādinā (pāci. 255) sannihitesu sattāhakālikayāvajīvikesu purebhattampi āhāratthāya ajjhoharaṇepi dukkaṭassa vuttattā yāmakālikepi āhāratthāya ajjhoharaṇepi visuṃ dukkaṭenāpi bhavitabbanti āha ‘‘āhāratthāya ajjhoharato dukkaṭena saddhiṃ pācittiya’’nti. Sabbavikappesūti ‘‘kappiyabhojanaṃ bhuñjantassā’’tiādinā vuttesu sabbesu vikappesu aparampi pācittiyaṃ vaḍḍhati. Idaṃ vuttaṃ hoti (pāci. aṭṭha. 253) – kappiyabhojane dve pācittiyāni, manussamaṃse thullaccayena saddhiṃ dve pācittiyāni, avasesesu pana akappiyamaṃsesu dukkaṭena saddhiṃ dve pācittiyāni. Yāmakālikaṃ sati paccaye sāmisena mukhena ajjhoharato dve pācittiyāni, nirāmisena ekameva. Āhāratthāya ajjhoharato vikappadvayepi dukkaṭena saddhinti.
අවසෙසෙසූති යාමකාලිකාදිතො අවසෙසෙසු. පාචිත්‌තියං වඩ්‌ඪතියෙවාති අපරම්‌පි පාචිත්‌තියං වඩ්‌ඪතියෙව. ඉදං වුත්‌තං හොති – සචෙ විකාලෙ අජ්‌ඣොහරති, පකතිභොජනෙ සන්‌නිධිපච්‌චයා ච විකාලභොජනපච්‌චයා ච ද්‌වෙ පාචිත්‌තියානි, අකප්‌පියමංසෙසු මනුස්‌සමංසෙ ථුල්‌ලච්‌චයෙන සද්‌ධිං ද්‌වෙ පාචිත්‌තියානි, අවසෙසෙසු දුක්‌කටෙන සද්‌ධිං ද්‌වෙති.
Avasesesūti yāmakālikādito avasesesu. Pācittiyaṃ vaḍḍhatiyevāti aparampi pācittiyaṃ vaḍḍhatiyeva. Idaṃ vuttaṃ hoti – sace vikāle ajjhoharati, pakatibhojane sannidhipaccayā ca vikālabhojanapaccayā ca dve pācittiyāni, akappiyamaṃsesu manussamaṃse thullaccayena saddhiṃ dve pācittiyāni, avasesesu dukkaṭena saddhiṃ dveti.
බෙලට්‌ඨසීසො නාම ජටිලසහස්‌සස්‌ස අබ්‌භන්‌තරෙ එකො මහාථෙරො. තිකපාචිත්‌තියන්‌ති සන්‌නිධිකාරකෙ සන්‌නිධිකාරකසඤ්‌ඤිවෙමතිකඅසන්‌නිධිකාරකසඤ්‌ඤීනං වසෙන තීණි පාචිත්‌තියානි. සංසට්‌ඨානීති සංසට්‌ඨරසානි. සම්‌භින්‌නරසං සන්‌ධායෙව හි ‘‘තදහුපටිග්‌ගහිතං කාලෙ කප්‌පතී’’තිආදි වුත්‌තං. තෙනාහ ‘‘තස්‌මා’’තිආදි. එත්‌ථ ච අසම්‌භින්‌නරසන්‌ති අමිස්‌සිතරසං. ඉදඤ්‌ච සීතලපායාසාදිනා සහ ලද්‌ධං සප්‌පිපිණ්‌ඩාදිකං සන්‌ධාය වුත්‌තං. ‘‘සුධොතං වා’’ති ඉදං පන පිණ්‌ඩපාතෙන සද්‌ධිං ලද්‌ධං තක්‌කොලජාතිඵලාදිං, යාගුආදීසු පක්‌ඛිපිත්‌වා දින්‌නසිඞ්‌ගීවෙරාදිකඤ්‌ච සන්‌ධාය වුත්‌තං.
Belaṭṭhasīso nāma jaṭilasahassassa abbhantare eko mahāthero. Tikapācittiyanti sannidhikārake sannidhikārakasaññivematikaasannidhikārakasaññīnaṃ vasena tīṇi pācittiyāni. Saṃsaṭṭhānīti saṃsaṭṭharasāni. Sambhinnarasaṃ sandhāyeva hi ‘‘tadahupaṭiggahitaṃ kāle kappatī’’tiādi vuttaṃ. Tenāha ‘‘tasmā’’tiādi. Ettha ca asambhinnarasanti amissitarasaṃ. Idañca sītalapāyāsādinā saha laddhaṃ sappipiṇḍādikaṃ sandhāya vuttaṃ. ‘‘Sudhotaṃ vā’’ti idaṃ pana piṇḍapātena saddhiṃ laddhaṃ takkolajātiphalādiṃ, yāguādīsu pakkhipitvā dinnasiṅgīverādikañca sandhāya vuttaṃ.
තෙනාති සත්‌තාහකාලිකෙන. තදහු පටිග්‌ගහිතං අස්‌සාති තදහුපටිග්‌ගහිතං, තෙන තදහුපටිග්‌ගහිතෙන. එස නයො ‘‘ද්‌වීහපටිග්‌ගහිතෙනා’’තිආදීසුපි. තස්‌මාති යස්‌මා පුරෙභත්‌තං පටිග්‌ගහිතම්‌පි වට්‌ටති, තස්‌මා. පටිග්‌ගහිතං සත්‌තාහං කප්‌පතීති වුත්‌තන්‌ති ‘‘සත්‌තාහකාලිකෙන, භික්‌ඛවෙ, යාවජීවිකං පටිග්‌ගහිතං සත්‌තාහං කප්‌පති, සත්‌තාහාතික්‌කන්‌තෙ න කප්‌පතී’’ති (මහාව. 305) භෙසජ්‌ජක්‌ඛන්‌ධකෙ වුත්‌තං. කිඤ්‌චාපි මුඛෙ එකරත්‌තං න වුත්‌තං, තථාපි මුඛෙ පක්‌ඛිත්‌තමෙව යස්‌මා සන්‌නිධි නාම හොති, තස්‌මා ‘‘මුඛසන්‌නිධී’’ති වුත්‌තං.
Tenāti sattāhakālikena. Tadahu paṭiggahitaṃ assāti tadahupaṭiggahitaṃ, tena tadahupaṭiggahitena. Esa nayo ‘‘dvīhapaṭiggahitenā’’tiādīsupi. Tasmāti yasmā purebhattaṃ paṭiggahitampi vaṭṭati, tasmā. Paṭiggahitaṃ sattāhaṃ kappatīti vuttanti ‘‘sattāhakālikena, bhikkhave, yāvajīvikaṃ paṭiggahitaṃ sattāhaṃ kappati, sattāhātikkante na kappatī’’ti (mahāva. 305) bhesajjakkhandhake vuttaṃ. Kiñcāpi mukhe ekarattaṃ na vuttaṃ, tathāpi mukhe pakkhittameva yasmā sannidhi nāma hoti, tasmā ‘‘mukhasannidhī’’ti vuttaṃ.
චතස්‌සො කප්‌පියභූමියොති උස්‌සාවනන්‌තිකා, ගොනිසාදිකා, ගහපති, සම්‌මුතීති චතස්‌සො කප්‌පියකුටියො. තත්‌ථ උස්‌සාවනන්‌තිකා (මහාව. අට්‌ඨ. 295) නාම ගෙහෙ කරියමානෙ සම්‌පරිවාරෙත්‌වා ඨිතෙහි ‘‘කප්‌පියකුටිං කරොම, කප්‌පියකුටිං කරොමා’’ති වා ‘‘කප්‌පියකුටි කප්‌පියකුටී’’ති වා වදන්‌තෙහි ඨපිතපඨමිට්‌ඨකථම්‌භාදිකා සඞ්‌ඝස්‌ස වා එකස්‌ස භික්‌ඛුනො වා කුටි. යො පන ආරාමො යෙභුය්‍යෙන වා අපරික්‌ඛිත්‌තො හොති, සකලොපි වා , සො ‘‘ගොනිසාදී’’ති වුච්‌චති. ගහපතීති යා ඨපෙත්‌වා භික්‌ඛුං සෙසෙහි ‘‘කප්‌පියකුටිං දෙමා’’ති දින්‌නා, තෙසං වා සන්‌තකා. සම්‌මුති නාම කම්‌මවාචාය සාවෙත්‌වා කතා. කථං පනෙතාසං විනිච්‌ඡයො ජානිතබ්‌බොති ආහ ‘‘තාසං විනිච්‌ඡයො සමන්‌තපාසාදිකායං වුත්‌තො’’ති.
Catasso kappiyabhūmiyoti ussāvanantikā, gonisādikā, gahapati, sammutīti catasso kappiyakuṭiyo. Tattha ussāvanantikā (mahāva. aṭṭha. 295) nāma gehe kariyamāne samparivāretvā ṭhitehi ‘‘kappiyakuṭiṃ karoma, kappiyakuṭiṃ karomā’’ti vā ‘‘kappiyakuṭi kappiyakuṭī’’ti vā vadantehi ṭhapitapaṭhamiṭṭhakathambhādikā saṅghassa vā ekassa bhikkhuno vā kuṭi. Yo pana ārāmo yebhuyyena vā aparikkhitto hoti, sakalopi vā , so ‘‘gonisādī’’ti vuccati. Gahapatīti yā ṭhapetvā bhikkhuṃ sesehi ‘‘kappiyakuṭiṃ demā’’ti dinnā, tesaṃ vā santakā. Sammuti nāma kammavācāya sāvetvā katā. Kathaṃ panetāsaṃ vinicchayo jānitabboti āha ‘‘tāsaṃ vinicchayo samantapāsādikāyaṃ vutto’’ti.
සන්‌නිධිකාරකසික්‌ඛාපදවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Sannidhikārakasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
