Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā |
२. उपोसथक्खन्धकवण्णना
2. Uposathakkhandhakavaṇṇanā
सन्निपातानुजाननादिकथावण्णना
Sannipātānujānanādikathāvaṇṇanā
१३२-३. तेन समयेनाति अत्तनो ओवादपातिमोक्खुद्देसे धुरं निक्खिपित्वा भिक्खूनंयेव विसुं उपोसथकरणं अनुजानित्वा ठितसमयेन। को पन सोति? मज्झिमबोधियं पातिमोक्खुद्देसप्पहोनकसिक्खापदानं परिनिट्ठानकालो। तेनेवाह ‘‘तानि नेसं पातिमोक्खुद्देसं अनुजानेय्य’’न्ति। ‘‘एवञ्च पन, भिक्खवे, उद्दिसितब्ब’’न्ति निदानुद्देसं पञ्ञापेतुकामताय च सिक्खापदानं उद्देसपरिच्छेदनिदस्सनत्थञ्च वुत्तं। अञ्ञथा ‘‘एवञ्च पन, भिक्खवे, इमं सिक्खापदं उद्दिसेय्यथा’’ति सब्बसिक्खापदानं उद्दिसितब्बक्कमस्स दस्सितत्ता इदानि ‘‘एवञ्च पन, भिक्खवे, उद्दिसितब्ब’’न्ति इदं निरत्थकं आपज्जति, इदञ्च सब्बसङ्घुपोसथं सन्धाय वुत्तं।
132-3.Tenasamayenāti attano ovādapātimokkhuddese dhuraṃ nikkhipitvā bhikkhūnaṃyeva visuṃ uposathakaraṇaṃ anujānitvā ṭhitasamayena. Ko pana soti? Majjhimabodhiyaṃ pātimokkhuddesappahonakasikkhāpadānaṃ pariniṭṭhānakālo. Tenevāha ‘‘tāni nesaṃ pātimokkhuddesaṃ anujāneyya’’nti. ‘‘Evañca pana, bhikkhave, uddisitabba’’nti nidānuddesaṃ paññāpetukāmatāya ca sikkhāpadānaṃ uddesaparicchedanidassanatthañca vuttaṃ. Aññathā ‘‘evañca pana, bhikkhave, imaṃ sikkhāpadaṃ uddiseyyathā’’ti sabbasikkhāpadānaṃ uddisitabbakkamassa dassitattā idāni ‘‘evañca pana, bhikkhave, uddisitabba’’nti idaṃ niratthakaṃ āpajjati, idañca sabbasaṅghuposathaṃ sandhāya vuttaṃ.
१३४. ‘‘यंनून अय्यापि…पे॰… सन्निपतेय्यु’’न्ति बहूनं अधिकारप्पवत्ति। तत्रापि विनयं आगम्म वुत्तो भिक्खु सामि, न केवलं सङ्घत्थेरोति दस्सनत्थं, सङ्घस्स गारवयुत्तवचनारहतादस्सनत्थञ्च ‘‘सुणातु मे, भन्ते’’ति आह। तत्थ सयं चे थेरो, भिक्खुं सन्धाय ‘‘आवुसो’’ति वत्तुं युज्जति। कथं पञ्ञायति? बुद्धकाले सङ्घत्थेरो अब्यत्तो नाम दुल्लभो। सब्बकम्मवाचाय पयोगनिदस्सने च ‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो’’ इच्चेव भगवा दस्सेतीति चे? एवमेतं तथा दस्सनतो। सङ्घं उपादाय सङ्घत्थेरेनापि ‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो’’ति वत्तब्बं, भिक्खुं उपादाय ‘‘आवुसो’’ति महाकस्सपस्स कम्मवाचाय पयोगदस्सनतो, पारिसुद्धिउपोसथे च थेरेन भिक्खुना ‘‘परिसुद्धो अहं, आवुसो’’ति पयोगदस्सनतो च। ‘‘यदि सङ्घस्स पत्तकल्ल’’न्ति परतो पञ्ञापेतब्बे उपोसथकरणन्तराये सन्धायाह। उपोसथस्स बहुविधत्ता सरूपतो वत्तुं ‘‘पातिमोक्खं उद्दिसेय्या’’ति आह। एत्तावता ञत्तिं निट्ठपेसि। ञत्तिदुतियकम्मतो एव हि उपोसथकम्मं। न, ततियानुस्सावनसम्भवतोति चे? न, अञ्ञेहि ञत्तिचतुत्थकम्मेहि असदिसत्ता। न हि एत्थ चतुक्खत्तुं ‘‘सुणातु मे’’ति आरभीयतीति। अञ्ञेहि ञत्तिदुतियेहि असदिसत्ता ञत्तिदुतियम्पि माहोतूति चे? न, ञत्तिदुतियकम्मस्स अञ्ञथापि कत्तब्बतो। तथा हि ञत्तिदुतियकम्मं एकच्चं अपलोकनवसेनपि कातुं वट्टति, न अञ्ञं अञ्ञथा कातुं वट्टति। कथं पञ्ञायतीति? इदमेव उपोसथकम्मं ञापकं।
134. ‘‘Yaṃnūna ayyāpi…pe… sannipateyyu’’nti bahūnaṃ adhikārappavatti. Tatrāpi vinayaṃ āgamma vutto bhikkhu sāmi, na kevalaṃ saṅghattheroti dassanatthaṃ, saṅghassa gāravayuttavacanārahatādassanatthañca ‘‘suṇātu me, bhante’’ti āha. Tattha sayaṃ ce thero, bhikkhuṃ sandhāya ‘‘āvuso’’ti vattuṃ yujjati. Kathaṃ paññāyati? Buddhakāle saṅghatthero abyatto nāma dullabho. Sabbakammavācāya payoganidassane ca ‘‘suṇātu me, bhante, saṅgho’’ icceva bhagavā dassetīti ce? Evametaṃ tathā dassanato. Saṅghaṃ upādāya saṅghattherenāpi ‘‘suṇātu me, bhante, saṅgho’’ti vattabbaṃ, bhikkhuṃ upādāya ‘‘āvuso’’ti mahākassapassa kammavācāya payogadassanato, pārisuddhiuposathe ca therena bhikkhunā ‘‘parisuddho ahaṃ, āvuso’’ti payogadassanato ca. ‘‘Yadi saṅghassa pattakalla’’nti parato paññāpetabbe uposathakaraṇantarāye sandhāyāha. Uposathassa bahuvidhattā sarūpato vattuṃ ‘‘pātimokkhaṃ uddiseyyā’’ti āha. Ettāvatā ñattiṃ niṭṭhapesi. Ñattidutiyakammato eva hi uposathakammaṃ. Na, tatiyānussāvanasambhavatoti ce? Na, aññehi ñatticatutthakammehi asadisattā. Na hi ettha catukkhattuṃ ‘‘suṇātu me’’ti ārabhīyatīti. Aññehi ñattidutiyehi asadisattā ñattidutiyampi māhotūti ce? Na, ñattidutiyakammassa aññathāpi kattabbato. Tathā hi ñattidutiyakammaṃ ekaccaṃ apalokanavasenapi kātuṃ vaṭṭati, na aññaṃ aññathā kātuṃ vaṭṭati. Kathaṃ paññāyatīti? Idameva uposathakammaṃ ñāpakaṃ.
‘‘किं सङ्घस्स पुब्बकिच्च’’न्ति इदं न ञत्ति निट्ठपेत्वा वत्तब्बं, तञ्हि ञत्तितो पुरेतरमेव करीयतीति। तस्मा ‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, किं सङ्घस्स पुब्बकिच्चं, यदि सङ्घस्सा’’ति वत्तब्बं सियाति? तथापि न वत्तब्बं, न हि तं ञत्तिया अन्तोकरीयतीति। यदि एवं सब्बत्थ न वत्तब्बं पयोजनाभावाति चे? न, यथागतट्ठानेयेव वत्तब्बतो, परपदापेक्खतायाति वुत्तं होति। इदं पुब्बकिच्चं अकत्वा उपोसथं करोन्तो सङ्घो, पुग्गलो वा ठपनक्खेत्तातिक्कमे आपज्जति। न हि तस्मिं खेत्ते अतिक्कन्ते सम्मज्जनासनोदकपदीपकरणे आपत्तिमोक्खो होति। उपोसथकम्मतो पुब्बे कत्तब्बकिच्चाकरणपच्चयत्ता तस्सा आपत्तिया, न सा कम्मपरियोसानापेक्खा एत्थागतसम्पजानमुसावादापत्ति विय, तस्मा पातिमोक्खुद्देसको भिक्खु ‘‘पारिसुद्धिं आयस्मन्तो आरोचेथा’’ति वत्तुकामो पठमंयेव परिसुद्धापरिसुद्धपच्चयं पुब्बकिच्चं सरापेति। तञ्हि कतं परिसुद्धपच्चयो होति, अकतं अपरिसुद्धपच्चयो, तेनेव उभयापेक्खाधिप्पायेन ‘‘कतं न कत’’न्ति अवत्वा ‘‘किं सङ्घस्स पुब्बकिच्च’’ मिच्चेवाह। तत्थ अकतपक्खे ताव पारिसुद्धिआरोचनक्कमनिदस्सनत्थं परतो ‘‘यस्स सिया आपत्ति, सो आवि करेय्या’’ति च, कतपक्खे ‘‘असन्तिया आपत्तिया तुण्ही भवितब्ब’’न्ति च वक्खति।
‘‘Kiṃ saṅghassa pubbakicca’’nti idaṃ na ñatti niṭṭhapetvā vattabbaṃ, tañhi ñattito puretarameva karīyatīti. Tasmā ‘‘suṇātu me, bhante, saṅgho, kiṃ saṅghassa pubbakiccaṃ, yadi saṅghassā’’ti vattabbaṃ siyāti? Tathāpi na vattabbaṃ, na hi taṃ ñattiyā antokarīyatīti. Yadi evaṃ sabbattha na vattabbaṃ payojanābhāvāti ce? Na, yathāgataṭṭhāneyeva vattabbato, parapadāpekkhatāyāti vuttaṃ hoti. Idaṃ pubbakiccaṃ akatvā uposathaṃ karonto saṅgho, puggalo vā ṭhapanakkhettātikkame āpajjati. Na hi tasmiṃ khette atikkante sammajjanāsanodakapadīpakaraṇe āpattimokkho hoti. Uposathakammato pubbe kattabbakiccākaraṇapaccayattā tassā āpattiyā, na sā kammapariyosānāpekkhā etthāgatasampajānamusāvādāpatti viya, tasmā pātimokkhuddesako bhikkhu ‘‘pārisuddhiṃ āyasmanto ārocethā’’ti vattukāmo paṭhamaṃyeva parisuddhāparisuddhapaccayaṃ pubbakiccaṃ sarāpeti. Tañhi kataṃ parisuddhapaccayo hoti, akataṃ aparisuddhapaccayo, teneva ubhayāpekkhādhippāyena ‘‘kataṃ na kata’’nti avatvā ‘‘kiṃ saṅghassa pubbakicca’’ miccevāha. Tattha akatapakkhe tāva pārisuddhiārocanakkamanidassanatthaṃ parato ‘‘yassa siyā āpatti, so āvi kareyyā’’ti ca, katapakkhe ‘‘asantiyā āpattiyā tuṇhī bhavitabba’’nti ca vakkhati.
पारिसुद्धिं आयस्मन्तो आरोचेथ। किंकारणा? यस्मा पातिमोक्खं उद्दिसिस्सामि। एत्थ च ‘‘उद्दिसामी’’ति वत्तमानकालं अपरामसित्वा ‘‘उद्दिसिस्सामी’’ति अनागतकालपरामसनेन य्वायं ‘‘दानि नेसं पातिमोक्खुद्देसं अनुजानेय्य’’न्ति (महाव॰ १५०) एत्थ वुत्तपातिमोक्खुद्देसो, तं सन्धाय ‘‘पातिमोक्खं उद्दिसिस्सामी’’ति वुत्तन्ति एके। यस्मा ‘‘पञ्चिमे, भिक्खवे, पातिमोक्खुद्देसा’’ति वुत्तं, तस्मा वत्तमानस्स निदानुद्देससङ्खातस्स पातिमोक्खस्स यदेतं अन्ते ‘‘कच्चित्थ परिसुद्धा’’तिआदिकं यावततियानुस्सावनं, तस्सेव आपत्तिखेत्तत्ता, अवयवेपि अवयवीवोहारसम्भवतो च इध आपत्तिखेत्तमेव सन्धाय ‘‘पातिमोक्खं उद्दिसिस्सामी’’ति वुत्तं। एवञ्हि वुत्ते यस्मा परतो आपत्तिखेत्तं आगमिस्सति, तस्मा आपत्तिभीरुका तुम्हे सब्बेव पठममेव पारिसुद्धिं आरोचेथाति अयमत्थो सम्भवति। वत्तमानकालवसेन वुत्ते ‘‘पारिसुद्धिं आयस्मन्तो आरोचेथा’’ति वचनमेव न सम्भवति तदारोचनस्स पठमं इच्छितब्बत्ता, पगेव तस्स करणाभावेन ‘‘पातिमोक्खं उद्दिसिस्सामी’’ति वचनं। अयं नयो सन्तिया आपत्तिया आरोचने युज्जति, न तुण्हीभावे, अकम्मपरियोसाना तुण्हीभावप्पत्तितो, एवं सन्तेपि तस्मिं युज्जतेव। पातिमोक्खुद्देसको हि अञ्ञमञ्ञं आपत्तिआविकरणं अकत्वा तुण्हीभूते भिक्खू पस्सित्वा तेनेव तुण्हीभावेन आरोचितपारिसुद्धिको हुत्वा ‘‘सुणातु मे, भन्ते’’ति पातिमोक्खुद्देसं आरभि।
Pārisuddhiṃ āyasmanto ārocetha. Kiṃkāraṇā? Yasmā pātimokkhaṃ uddisissāmi. Ettha ca ‘‘uddisāmī’’ti vattamānakālaṃ aparāmasitvā ‘‘uddisissāmī’’ti anāgatakālaparāmasanena yvāyaṃ ‘‘dāni nesaṃ pātimokkhuddesaṃ anujāneyya’’nti (mahāva. 150) ettha vuttapātimokkhuddeso, taṃ sandhāya ‘‘pātimokkhaṃ uddisissāmī’’ti vuttanti eke. Yasmā ‘‘pañcime, bhikkhave, pātimokkhuddesā’’ti vuttaṃ, tasmā vattamānassa nidānuddesasaṅkhātassa pātimokkhassa yadetaṃ ante ‘‘kaccittha parisuddhā’’tiādikaṃ yāvatatiyānussāvanaṃ, tasseva āpattikhettattā, avayavepi avayavīvohārasambhavato ca idha āpattikhettameva sandhāya ‘‘pātimokkhaṃ uddisissāmī’’ti vuttaṃ. Evañhi vutte yasmā parato āpattikhettaṃ āgamissati, tasmā āpattibhīrukā tumhe sabbeva paṭhamameva pārisuddhiṃ ārocethāti ayamattho sambhavati. Vattamānakālavasena vutte ‘‘pārisuddhiṃ āyasmanto ārocethā’’ti vacanameva na sambhavati tadārocanassa paṭhamaṃ icchitabbattā, pageva tassa karaṇābhāvena ‘‘pātimokkhaṃ uddisissāmī’’ti vacanaṃ. Ayaṃ nayo santiyā āpattiyā ārocane yujjati, na tuṇhībhāve, akammapariyosānā tuṇhībhāvappattito, evaṃ santepi tasmiṃ yujjateva. Pātimokkhuddesako hi aññamaññaṃ āpattiāvikaraṇaṃ akatvā tuṇhībhūte bhikkhū passitvā teneva tuṇhībhāvena ārocitapārisuddhiko hutvā ‘‘suṇātu me, bhante’’ti pātimokkhuddesaṃ ārabhi.
एत्थाह – पठमं ‘‘सङ्घो उपोसथं करेय्य, पातिमोक्खं उद्दिसेय्या’’ति वुत्तत्ता इधापि ‘‘सङ्घो उपोसथं करिस्सति, पातिमोक्खं उद्दिसिस्सती’’ति वत्तब्बं, अथ ‘‘पुग्गलस्स उद्देसा’’ति लक्खणत्ता यथारुतमेव वत्तब्बं, तथापि ‘‘उपोसथं करिस्सामि, पातिमोक्खं उद्दिसिस्सामी’’ति वत्तब्बन्ति? न वत्तब्बं लक्खणविरोधतो, अनिट्ठप्पसङ्गतो च। पुग्गलस्स उद्देसा एव हि सङ्घस्स उपोसथो कतो होति, न पुग्गलस्स उपोसथकरणेन। तञ्च सोव करिस्सति, न सङ्घोति अनिट्ठप्पसङ्गोव आपज्जति। ‘‘सुणाथा’’ति वुत्ते अचित्तसामग्गिप्पसङ्गभया ‘‘सुणोमा’’ति वुत्तं। ‘‘सुणिस्सामा’’ति वत्तब्बं ‘‘उद्दिसिस्सामी’’ति वुत्तत्ताति चे? न वत्तब्बं, आपत्तिखेत्तदस्सनाधिप्पायनिरपेक्खताय ‘‘सुणोम’’ इच्चेव वत्तब्बं। एकपदेनेव हिस्स तदधिप्पायो अतिक्कन्तोति। यदि एवं किमत्थं तं सब्बेहेव आरद्धन्ति चे? ‘‘उद्दिसिस्सामी’’ति इमिना असाधारणवचनेन आपन्नस्स अचित्तसामग्गिप्पसङ्गनिवारणत्थं। सरमानेनाति इमिना चस्स सम्पजानमुसावादस्स सचित्तकतं दस्सेति। अन्तरायिको धम्मो वुत्तो भगवताति एवं अकिरियसमुट्ठानस्सापि एवं परित्तकस्स इमस्स मुसावादस्स महादीनवतं दस्सेति। विसुद्धापेक्खेनाति सावसेसं आपत्तिं उपादाय अनापत्तिभावसङ्खातं अनवसेसञ्च उपादाय गिहिभावसङ्खातं विसुद्धिं इच्छन्तेन कस्मा आवि कातब्बा? अन्तरायभावानुपगमनेन फासुविहारपच्चयत्ता। इध ‘‘अज्जुपोसथो पन्नरसो’’ति न वुत्तं परतो दिवसनियमस्स कत्तुकामताधिप्पायेन अवुत्तत्ता। एवं पन ते भिक्खू सब्बदिवसेसु उद्दिसिंसु।
Etthāha – paṭhamaṃ ‘‘saṅgho uposathaṃ kareyya, pātimokkhaṃ uddiseyyā’’ti vuttattā idhāpi ‘‘saṅgho uposathaṃ karissati, pātimokkhaṃ uddisissatī’’ti vattabbaṃ, atha ‘‘puggalassa uddesā’’ti lakkhaṇattā yathārutameva vattabbaṃ, tathāpi ‘‘uposathaṃ karissāmi, pātimokkhaṃ uddisissāmī’’ti vattabbanti? Na vattabbaṃ lakkhaṇavirodhato, aniṭṭhappasaṅgato ca. Puggalassa uddesā eva hi saṅghassa uposatho kato hoti, na puggalassa uposathakaraṇena. Tañca sova karissati, na saṅghoti aniṭṭhappasaṅgova āpajjati. ‘‘Suṇāthā’’ti vutte acittasāmaggippasaṅgabhayā ‘‘suṇomā’’ti vuttaṃ. ‘‘Suṇissāmā’’ti vattabbaṃ ‘‘uddisissāmī’’ti vuttattāti ce? Na vattabbaṃ, āpattikhettadassanādhippāyanirapekkhatāya ‘‘suṇoma’’ icceva vattabbaṃ. Ekapadeneva hissa tadadhippāyo atikkantoti. Yadi evaṃ kimatthaṃ taṃ sabbeheva āraddhanti ce? ‘‘Uddisissāmī’’ti iminā asādhāraṇavacanena āpannassa acittasāmaggippasaṅganivāraṇatthaṃ. Saramānenāti iminā cassa sampajānamusāvādassa sacittakataṃ dasseti. Antarāyiko dhammo vutto bhagavatāti evaṃ akiriyasamuṭṭhānassāpi evaṃ parittakassa imassa musāvādassa mahādīnavataṃ dasseti. Visuddhāpekkhenāti sāvasesaṃ āpattiṃ upādāya anāpattibhāvasaṅkhātaṃ anavasesañca upādāya gihibhāvasaṅkhātaṃ visuddhiṃ icchantena kasmā āvi kātabbā? Antarāyabhāvānupagamanena phāsuvihārapaccayattā. Idha ‘‘ajjuposatho pannaraso’’ti na vuttaṃ parato divasaniyamassa kattukāmatādhippāyena avuttattā. Evaṃ pana te bhikkhū sabbadivasesu uddisiṃsu.
१३५. ‘‘आदिमेत’’न्ति सीलपातिमोक्खमेव वुत्तं, किञ्चापि गन्थपातिमोक्खो अधिप्पेतो। ‘‘पञ्चन्नं वा’’ति मातिकायं वुत्तानं वसेन वुत्तं। अनज्झापन्नो वाति पुग्गलाधिट्ठानदेसना। पोराणगण्ठिपदे पन ‘‘‘उपोसथं करेय्या’ति एत्तावता ञत्ति होति। यावततियानुस्सावना नाम ‘यस्स सिया आपत्ती’तिआदिवचनत्तयं, अन्ते ‘दुतियम्पि ततियम्पि पुच्छामी’ति इदञ्चाति दुविधं। तत्थ पठमं आपत्तिं सरित्वा निसिन्नस्स, दुतियं असरन्तस्स सारणत्थ’’न्ति वुत्तं। ‘‘वचीद्वारे’’ति पाकटवसेन उजुकमेव वुत्तं। किञ्चापि कायविञ्ञत्तियापि करीयति, कायकम्माभावा पन वचीविञ्ञत्तियायेव आवि कातब्बा। ‘‘सङ्घमज्झे वा’’तिआदि लक्खणवचनं किर। सङ्घुपोसथकरणत्थं सङ्घमज्झे चे निसिन्नो, तस्मिं सङ्घमज्झे। गणुपोसथकरणत्थञ्चे गणमज्झे निसिन्नो, तस्मिं गणमज्झे। एकस्सेव सन्तिके चे पारिसुद्धिउपोसथं कत्तुकामो, तस्मिं एकपुग्गले आवि कातब्बाति, ‘‘एतेन न केवलं सङ्घमज्झे एवायं मुसावादो सम्भवति, अथ खो एत्थ वुत्तलक्खणेन असतिपि ‘पारिसुद्धिं आयस्मन्तो आरोचेथा’तिआदिविधाने गणुपोसथेपि सापत्तिको हुत्वा उपोसथं कत्तुकामो अनारोचेत्वा तुण्हीभूतोव करोति चे, सम्पजानमुसावादापत्तिं आपज्जतीति इमस्सत्थस्स आविकरणतो लक्खणवचनं किरेत’’न्ति वदन्ति तक्किका। अञ्ञथा ‘‘गणमज्झेवा’’ति न वुत्तन्ति तेसं अधिप्पायो। आरोचनाधिप्पायवसेन वुत्तन्ति नो तक्कोति आचरियो। आरोचेन्तो हि सङ्घस्स आरोचेमीति अधिप्पायेन आवि करोन्तो सङ्घमज्झे आवि करोति नाम। अत्तनो उभतोपस्से निसिन्नानं आरोचेन्तो गणमज्झे। एकस्सेवारोचेस्सामि सभागस्साति अधिप्पायेन आरोचेन्तो एकपुग्गले आरोचेति नाम। पुब्बे विभत्तपदस्स पुन विभजनं अत्थविसेसाभावदीपनत्थन्ति वेदितब्बं।
135.‘‘Ādimeta’’nti sīlapātimokkhameva vuttaṃ, kiñcāpi ganthapātimokkho adhippeto. ‘‘Pañcannaṃ vā’’ti mātikāyaṃ vuttānaṃ vasena vuttaṃ. Anajjhāpanno vāti puggalādhiṭṭhānadesanā. Porāṇagaṇṭhipade pana ‘‘‘uposathaṃ kareyyā’ti ettāvatā ñatti hoti. Yāvatatiyānussāvanā nāma ‘yassa siyā āpattī’tiādivacanattayaṃ, ante ‘dutiyampi tatiyampi pucchāmī’ti idañcāti duvidhaṃ. Tattha paṭhamaṃ āpattiṃ saritvā nisinnassa, dutiyaṃ asarantassa sāraṇattha’’nti vuttaṃ. ‘‘Vacīdvāre’’ti pākaṭavasena ujukameva vuttaṃ. Kiñcāpi kāyaviññattiyāpi karīyati, kāyakammābhāvā pana vacīviññattiyāyeva āvi kātabbā. ‘‘Saṅghamajjhe vā’’tiādi lakkhaṇavacanaṃ kira. Saṅghuposathakaraṇatthaṃ saṅghamajjhe ce nisinno, tasmiṃ saṅghamajjhe. Gaṇuposathakaraṇatthañce gaṇamajjhe nisinno, tasmiṃ gaṇamajjhe. Ekasseva santike ce pārisuddhiuposathaṃ kattukāmo, tasmiṃ ekapuggale āvi kātabbāti, ‘‘etena na kevalaṃ saṅghamajjhe evāyaṃ musāvādo sambhavati, atha kho ettha vuttalakkhaṇena asatipi ‘pārisuddhiṃ āyasmanto ārocethā’tiādividhāne gaṇuposathepi sāpattiko hutvā uposathaṃ kattukāmo anārocetvā tuṇhībhūtova karoti ce, sampajānamusāvādāpattiṃ āpajjatīti imassatthassa āvikaraṇato lakkhaṇavacanaṃ kireta’’nti vadanti takkikā. Aññathā ‘‘gaṇamajjhevā’’ti na vuttanti tesaṃ adhippāyo. Ārocanādhippāyavasena vuttanti no takkoti ācariyo. Ārocento hi saṅghassa ārocemīti adhippāyena āvi karonto saṅghamajjhe āvi karoti nāma. Attano ubhatopasse nisinnānaṃ ārocento gaṇamajjhe. Ekassevārocessāmi sabhāgassāti adhippāyena ārocento ekapuggale āroceti nāma. Pubbe vibhattapadassa puna vibhajanaṃ atthavisesābhāvadīpanatthanti veditabbaṃ.
१३६-७. ‘‘न, भिक्खवे, देवसिकं…पे॰… दुक्कटस्सा’’ति वत्वा ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, उपोसथे पातिमोक्खं उद्दिसितु’’न्ति इदं अनुपोसथे एव तं दुक्कटं , उपोसथे पन देवसिकम्पि वट्टतीति दीपेति, तस्मा ते भिक्खू चातुद्दसियं उद्दिसित्वापि पन्नरसियं उद्दिसिंसु, तेनाह ‘‘सकिं पक्खस्सा’’ति। तत्थ पुरिमेन सामग्गीदिवसो उपोसथदिवसो एवाति दीपेति। उभयेन अट्ठमिं पटिक्खिपित्वा देवसिकं पटिक्खेपस्स अतिप्पसङ्गं निवारेति। किं वुत्तं होति? भिन्नो चे सङ्घो पाटिपददिवसे समग्गो होति, तस्मिं दिवसे सामग्गीउपोसथं करोन्तो उभयम्पि दुक्कटं आपज्जन्तो उभयेन एकीभूतेन निवारितो होतीति वुत्तं होति। अञ्ञथा सामग्गीउपोसथो न देवसिको। चे, अहोरत्तं कातब्बो। तस्मिञ्च पक्खे पकतिउपोसथो न देवसिको। चे, अहोरत्तं कातब्बो। तस्मिञ्च पक्खे पकतिउपोसथो अनुद्दिट्ठो। चे होति, सामग्गीउपोसथो कातब्बोति आपज्जति। न अपवादनयेन गहेतब्बत्ताति चे? न, अनिट्ठप्पसङ्गतो। किं वुत्तं होति? सामग्गीदिवसे सामग्गीउपोसथं कत्वा पुन तस्मिं पक्खे पकतिउपोसथदिवसे सम्पत्ते पकतिउपोसथो न कातब्बोति। अपवादोति। अपवादितब्बट्ठानतो अञ्ञत्थ उस्सग्गविधानं निवारेति।
136-7.‘‘Na, bhikkhave, devasikaṃ…pe… dukkaṭassā’’ti vatvā ‘‘anujānāmi, bhikkhave, uposathe pātimokkhaṃ uddisitu’’nti idaṃ anuposathe eva taṃ dukkaṭaṃ , uposathe pana devasikampi vaṭṭatīti dīpeti, tasmā te bhikkhū cātuddasiyaṃ uddisitvāpi pannarasiyaṃ uddisiṃsu, tenāha ‘‘sakiṃ pakkhassā’’ti. Tattha purimena sāmaggīdivaso uposathadivaso evāti dīpeti. Ubhayena aṭṭhamiṃ paṭikkhipitvā devasikaṃ paṭikkhepassa atippasaṅgaṃ nivāreti. Kiṃ vuttaṃ hoti? Bhinno ce saṅgho pāṭipadadivase samaggo hoti, tasmiṃ divase sāmaggīuposathaṃ karonto ubhayampi dukkaṭaṃ āpajjanto ubhayena ekībhūtena nivārito hotīti vuttaṃ hoti. Aññathā sāmaggīuposatho na devasiko. Ce, ahorattaṃ kātabbo. Tasmiñca pakkhe pakatiuposatho na devasiko. Ce, ahorattaṃ kātabbo. Tasmiñca pakkhe pakatiuposatho anuddiṭṭho. Ce hoti, sāmaggīuposatho kātabboti āpajjati. Na apavādanayena gahetabbattāti ce? Na, aniṭṭhappasaṅgato. Kiṃ vuttaṃ hoti? Sāmaggīdivase sāmaggīuposathaṃ katvā puna tasmiṃ pakkhe pakatiuposathadivase sampatte pakatiuposatho na kātabboti. Apavādoti. Apavāditabbaṭṭhānato aññattha ussaggavidhānaṃ nivāreti.
कित्तावता नु खो सामग्गीति एत्थायमधिप्पायो – सामग्गी नामेसा सभागानं सन्निपातो। सभागा च नाम यत्तका सहधम्मिका, ते सब्बेपि होन्ति, उदाहु आवाससभागताय सभागा नाम होन्तीति। तत्थ यदि सहधम्मिकानं सामग्गी सामग्गी नाम, सब्बेसं पुथुविभत्तानं सामग्गी इच्छितब्बा। अथावसथवसेन, एकावाससभागानन्ति वुत्तं होति। अञ्ञथा एकावासे सामग्गीति आपज्जति। मा नो अगमासीति अगतो मा होति।
Kittāvatānu kho sāmaggīti etthāyamadhippāyo – sāmaggī nāmesā sabhāgānaṃ sannipāto. Sabhāgā ca nāma yattakā sahadhammikā, te sabbepi honti, udāhu āvāsasabhāgatāya sabhāgā nāma hontīti. Tattha yadi sahadhammikānaṃ sāmaggī sāmaggī nāma, sabbesaṃ puthuvibhattānaṃ sāmaggī icchitabbā. Athāvasathavasena, ekāvāsasabhāgānanti vuttaṃ hoti. Aññathā ekāvāse sāmaggīti āpajjati. Mā no agamāsīti agato mā hoti.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महावग्गपाळि • Mahāvaggapāḷi
६८. सन्निपातानुजानना • 68. Sannipātānujānanā
६९. पातिमोक्खुद्देसानुजानना • 69. Pātimokkhuddesānujānanā
७०. महाकप्पिनवत्थु • 70. Mahākappinavatthu
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महावग्ग-अट्ठकथा • Mahāvagga-aṭṭhakathā / सन्निपातानुजाननादिकथा • Sannipātānujānanādikathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / सन्निपातानुजाननादिकथावण्णना • Sannipātānujānanādikathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / सन्निपातानुजाननादिकथावण्णना • Sannipātānujānanādikathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / ६८. सन्निपातानुजाननादिकथा • 68. Sannipātānujānanādikathā