| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
५. कस्सपसंयुत्तं
5. Kassapasaṃyuttaṃ
१. सन्तुट्ठसुत्तवण्णना
1. Santuṭṭhasuttavaṇṇanā
१४४. सन्तुट्ठोति सकेन उच्चावचेन पच्चयेन सममेव च तुस्सनको। तेनाह ‘‘इतरीतरेना’’तिआदि। तत्थ दुविधं इतरीतरं – पाकतिकं, ञाणसञ्जनितञ्चाति। तत्थ पाकतिकं पटिक्खिपित्वा ञाणसञ्जनितमेव दस्सेन्तो ‘‘थूलसुखुमा’’तिआदिमाह। इतरं वुच्चति हीनं पणीततो अञ्ञत्ता। तथा पणीतम्पि इतरं हीनतो अञ्ञत्ता। अपेक्खासद्दा हि इतरीतराति। इति येन केनचि हीनेन वा पणीतेन वा चीवरादिपच्चयेन सन्तुस्सितो तथापवत्तो अलोभो इतरीतरपच्चयसन्तोसो, तंसमङ्गिताय सन्तुट्ठो। यथालाभं अत्तनो लाभानुरूपं सन्तोसो यथालाभसन्तोसो। सेसपदद्वयेपि एसेव नयो। लब्भतीति वा लाभो, यो यो लाभो यथालाभो, तेन सन्तोसो यथालाभसन्तोसो। बलन्ति कायबलं। सारुप्पन्ति भिक्खुनो अनुच्छविकता।
144.Santuṭṭhoti sakena uccāvacena paccayena samameva ca tussanako. Tenāha ‘‘itarītarenā’’tiādi. Tattha duvidhaṃ itarītaraṃ – pākatikaṃ, ñāṇasañjanitañcāti. Tattha pākatikaṃ paṭikkhipitvā ñāṇasañjanitameva dassento ‘‘thūlasukhumā’’tiādimāha. Itaraṃ vuccati hīnaṃ paṇītato aññattā. Tathā paṇītampi itaraṃ hīnato aññattā. Apekkhāsaddā hi itarītarāti. Iti yena kenaci hīnena vā paṇītena vā cīvarādipaccayena santussito tathāpavatto alobho itarītarapaccayasantoso, taṃsamaṅgitāya santuṭṭho. Yathālābhaṃ attano lābhānurūpaṃ santoso yathālābhasantoso. Sesapadadvayepi eseva nayo. Labbhatīti vā lābho, yo yo lābho yathālābho, tena santoso yathālābhasantoso. Balanti kāyabalaṃ. Sāruppanti bhikkhuno anucchavikatā.
यथालद्धतो अञ्ञस्स अपत्थना नाम सिया अप्पिच्छताय पवत्तिआकारोति ततो विनिवत्तितमेव सन्तोसस्स सरूपं दस्सेन्तो ‘‘लभन्तोपि न गण्हाती’’ति आह। तं परिवत्तेत्वाति पकतिदुब्बलादीनं गरुचीवरं न फासुभावावहं सरीरबाधावहञ्च होतीति पयोजनवसेन, नात्रिच्छतादिवसेन परिवत्तेत्वा। लहुकचीवरपरिभोगे सन्तोसविरोधि न होतीति आह ‘‘लहुकेन यापेन्तोपि सन्तुट्ठोव होती’’ति। महग्घचीवरं बहूनि वा चीवरानि लभित्वा तानि विस्सज्जेत्वा अञ्ञस्स गहणं यथासारुप्पनये ठितत्ता न सन्तोसविरोधीति आह ‘‘तेसं…पे॰… धारेन्तोपि सन्तुट्ठोव होती’’ति। एवं सेसपच्चयेसु यथाबलयथासारुप्पनिद्देसेसु अपि-सद्दग्गहणे अधिप्पायो वेदितब्बो।
Yathāladdhato aññassa apatthanā nāma siyā appicchatāya pavattiākāroti tato vinivattitameva santosassa sarūpaṃ dassento ‘‘labhantopi na gaṇhātī’’ti āha. Taṃ parivattetvāti pakatidubbalādīnaṃ garucīvaraṃ na phāsubhāvāvahaṃ sarīrabādhāvahañca hotīti payojanavasena, nātricchatādivasena parivattetvā. Lahukacīvaraparibhoge santosavirodhi na hotīti āha ‘‘lahukena yāpentopi santuṭṭhova hotī’’ti. Mahagghacīvaraṃ bahūni vā cīvarāni labhitvā tāni vissajjetvā aññassa gahaṇaṃ yathāsāruppanaye ṭhitattā na santosavirodhīti āha ‘‘tesaṃ…pe… dhārentopi santuṭṭhova hotī’’ti. Evaṃ sesapaccayesu yathābalayathāsāruppaniddesesu api-saddaggahaṇe adhippāyo veditabbo.
पकतीति वाचापकतिआदिका। अवसेसनिद्दाय अभिभूतत्ता पटिबुज्झतो सहसा पापका वितक्का पातुभवन्तीति।
Pakatīti vācāpakatiādikā. Avasesaniddāya abhibhūtattā paṭibujjhato sahasā pāpakā vitakkā pātubhavantīti.
मुत्तहरीतकन्ति गोमुत्तपरिभावितं, पूतिभावेन वा छड्डितत्ता मुत्तहरीतकं। बुद्धादीहि वण्णितन्ति ‘‘पूतिमुत्तभेसज्जं निस्साय या पब्बज्जा’’तिआदिना सम्मासम्बुद्धादीहि पसत्थं।
Muttaharītakanti gomuttaparibhāvitaṃ, pūtibhāvena vā chaḍḍitattā muttaharītakaṃ. Buddhādīhi vaṇṇitanti ‘‘pūtimuttabhesajjaṃ nissāya yā pabbajjā’’tiādinā sammāsambuddhādīhi pasatthaṃ.
एको एकच्चो सन्तुट्ठो होति, सन्तोसस्स वण्णं न कथेति सेय्यथापि आयस्मा बाकुलत्थेरो। न सन्तुट्टो होति, सन्तोसस्स वण्णं कथेति सेय्यथापि थेरो उपनन्दो सक्यपुत्तो। नेव सन्तुट्ठो होति, न सन्तोसस्स वण्णं कथेति सेय्यथापि थेरो लाळुदायी। अयन्ति आयस्मा महाकस्सपो। अनेसनन्ति अयोनिसो मिच्छाजीववसेन पच्चयपरियेसनं। उत्तसतीति ‘‘कथं नु खो लभेय्य’’न्ति जातुत्तासेन उत्तसति। तथा परितस्सति। अयन्ति महाकस्सपत्थेरो। एवं यथावुत्तएकच्चभिक्खु विय न परितस्सति, अलाभपरित्तासेन विघातप्पत्तिया न परित्तासं आपज्जति। लोभोयेव आरम्मणेन सद्धिं गन्थनट्ठेन बज्झनट्ठेन गेधो लोभगेधो। मुच्छन्ति गेधं मोमूहत्तभावं। आदीनवन्ति दोसं। निस्सरणमेवाति चीवरे इदमत्थितादस्सनपुब्बकं अलग्गभावसङ्खातनिय्यानमेव पजानन्तो। यथालद्धादीनन्ति यथालद्धपिण्डपातादीनं। निद्धारणे चेतं सामिवचनं।
Eko ekacco santuṭṭho hoti, santosassa vaṇṇaṃ na katheti seyyathāpi āyasmā bākulatthero. Na santuṭṭo hoti, santosassa vaṇṇaṃ katheti seyyathāpi thero upanando sakyaputto. Neva santuṭṭho hoti, na santosassa vaṇṇaṃ katheti seyyathāpi thero lāḷudāyī. Ayanti āyasmā mahākassapo. Anesananti ayoniso micchājīvavasena paccayapariyesanaṃ. Uttasatīti ‘‘kathaṃ nu kho labheyya’’nti jātuttāsena uttasati. Tathā paritassati. Ayanti mahākassapatthero. Evaṃ yathāvuttaekaccabhikkhu viya na paritassati, alābhaparittāsena vighātappattiyā na parittāsaṃ āpajjati. Lobhoyeva ārammaṇena saddhiṃ ganthanaṭṭhena bajjhanaṭṭhena gedho lobhagedho. Mucchanti gedhaṃ momūhattabhāvaṃ. Ādīnavanti dosaṃ. Nissaraṇamevāti cīvare idamatthitādassanapubbakaṃ alaggabhāvasaṅkhātaniyyānameva pajānanto. Yathāladdhādīnanti yathāladdhapiṇḍapātādīnaṃ. Niddhāraṇe cetaṃ sāmivacanaṃ.
यथा महाकस्सपत्थेरोति अत्तना वत्तब्बनियामेन वदति, भगवता पन वत्तब्बनियामेन ‘‘यथा कस्सपो भिक्खू’’ति भवितब्बं। कस्सपेन निदस्सनभूतेन। कथनं नाम भारो ‘‘मुत्तो मोचेय्य’’न्ति पटिञ्ञानुरूपत्ता। पटिपत्तिं परिपूरं कत्वा पूरणं भारो सत्थु आणाय सिरसा सम्पटिच्छितब्बतो।
Yathā mahākassapattheroti attanā vattabbaniyāmena vadati, bhagavatā pana vattabbaniyāmena ‘‘yathā kassapo bhikkhū’’ti bhavitabbaṃ. Kassapena nidassanabhūtena. Kathanaṃ nāma bhāro ‘‘mutto moceyya’’nti paṭiññānurūpattā. Paṭipattiṃ paripūraṃ katvā pūraṇaṃ bhāro satthu āṇāya sirasā sampaṭicchitabbato.
सन्तुट्ठसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Santuṭṭhasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / १. सन्तुट्ठसुत्तं • 1. Santuṭṭhasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / १. सन्तुट्ठसुत्तवण्णना • 1. Santuṭṭhasuttavaṇṇanā
