| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
७. सन्तुट्ठिसुत्तवण्णना
7. Santuṭṭhisuttavaṇṇanā
२७. सत्तमे निद्दोसानीति अवज्जरहितानि आगमनसुद्धितो कायमण्डनादिकिलेसवत्थुभावाभावतो च। तत्थ सुलभताय परियेसनदुक्खस्स अभावो दस्सितो, अप्पताय परिहरणदुक्खस्सपि अभावो दस्सितो, अनवज्जताय अगरहितब्बताय भिक्खुसारुप्पभावो दस्सितो होति। अप्पताय वा परित्तासस्स अवत्थुता, सुलभताय गेधादीनं अवत्थुता, अनवज्जताय आदीनवदस्सननिस्सरणपञ्ञानं अत्थिता दस्सिता होति। अप्पताय वा लाभेन न सोमनस्सं जनयन्ति, अलाभेन न दोमनस्सं जनयन्ति, अनवज्जताय विप्पटिसारनिमित्तं अञ्ञाणुपेक्खं न जनयन्ति अविप्पटिसारवत्थुभावतो।
27. Sattame niddosānīti avajjarahitāni āgamanasuddhito kāyamaṇḍanādikilesavatthubhāvābhāvato ca. Tattha sulabhatāya pariyesanadukkhassa abhāvo dassito, appatāya pariharaṇadukkhassapi abhāvo dassito, anavajjatāya agarahitabbatāya bhikkhusāruppabhāvo dassito hoti. Appatāya vā parittāsassa avatthutā, sulabhatāya gedhādīnaṃ avatthutā, anavajjatāya ādīnavadassananissaraṇapaññānaṃ atthitā dassitā hoti. Appatāya vā lābhena na somanassaṃ janayanti, alābhena na domanassaṃ janayanti, anavajjatāya vippaṭisāranimittaṃ aññāṇupekkhaṃ na janayanti avippaṭisāravatthubhāvato.
पंसुकूलन्ति सङ्कारकूटादीसु यत्थ कत्थचि पंसूनं उपरि ठितत्ता अब्भुग्गतट्ठेन पंसुकूलं वियाति पंसुकूलं, पंसु विय कुच्छितभावं उलति गच्छतीति पंसुकूलन्ति एवं लद्धनामं रथिकादीसु पतितनन्तकानि उच्चिनित्वा कतचीवरं। रुक्खमूलन्ति विवेकानुरूपं यं किञ्चि रुक्खसमीपं। यं किञ्चि मुत्तन्ति यं किञ्चि गोमुत्तं। केचि पनेत्थ ‘‘गोमुत्तपरिभावितहरीतकखण्डं पूतिमुत्त’’न्ति वदन्ति। ‘‘पूतिभावेन आपणादितो विस्सट्ठं छड्डितं अपरिग्गहितं यं किञ्चि भेसज्जं पूतिमुत्तन्ति अधिप्पेत’’न्ति अपरे।
Paṃsukūlanti saṅkārakūṭādīsu yattha katthaci paṃsūnaṃ upari ṭhitattā abbhuggataṭṭhena paṃsukūlaṃ viyāti paṃsukūlaṃ, paṃsu viya kucchitabhāvaṃ ulati gacchatīti paṃsukūlanti evaṃ laddhanāmaṃ rathikādīsu patitanantakāni uccinitvā katacīvaraṃ. Rukkhamūlanti vivekānurūpaṃ yaṃ kiñci rukkhasamīpaṃ. Yaṃ kiñci muttanti yaṃ kiñci gomuttaṃ. Keci panettha ‘‘gomuttaparibhāvitaharītakakhaṇḍaṃ pūtimutta’’nti vadanti. ‘‘Pūtibhāvena āpaṇādito vissaṭṭhaṃ chaḍḍitaṃ apariggahitaṃ yaṃ kiñci bhesajjaṃ pūtimuttanti adhippeta’’nti apare.
यतो खोति पच्चत्ते निस्सक्कवचनं, यं खोति वुत्तं होति। तेन तुट्ठो होतीति वुत्तकिरियं परामसति। तुट्ठोति सन्तुट्ठो। इदमस्साहन्ति य्वायं चतुब्बिधेन यथावुत्तेन पच्चयेन अप्पेन सुलभेन सन्तोसो, इदं इमस्स भिक्खुनो सीलसंवरादीसु अञ्ञतरं एकं सामञ्ञङ्गं समणभावकारणन्ति अहं वदामि। सन्तुट्ठस्स हि चतुपारिसुद्धिसीलं परिपुण्णं होति, समथविपस्सना च भावनापारिपूरिं गच्छन्ति। अथ वा सामञ्ञं नाम अरियमग्गो, तस्स सङ्खेपतो द्वे अङ्गा बाहिरं अज्झत्तिकन्ति। तत्थ बाहिरं सप्पुरिसूपनिस्सयो सद्धम्मस्सवनञ्च। अज्झत्तिकं पन योनिसोमनसिकारो धम्मानुधम्मप्पटिपत्ति च। तेसु यस्मा यथारहं धम्मानुधम्मप्पटिपत्तिभूता तस्स मूलभूता चेते धम्मा, यदिदं अप्पिच्छता सन्तुट्ठिता पविवित्तता असंसट्ठता आरद्धवीरियताति एवमादयो, तस्मा वुत्तं ‘‘इदमस्साहं अञ्ञतरं सामञ्ञङ्गन्ति वदामी’’ति।
Yato khoti paccatte nissakkavacanaṃ, yaṃ khoti vuttaṃ hoti. Tena tuṭṭho hotīti vuttakiriyaṃ parāmasati. Tuṭṭhoti santuṭṭho. Idamassāhanti yvāyaṃ catubbidhena yathāvuttena paccayena appena sulabhena santoso, idaṃ imassa bhikkhuno sīlasaṃvarādīsu aññataraṃ ekaṃ sāmaññaṅgaṃ samaṇabhāvakāraṇanti ahaṃ vadāmi. Santuṭṭhassa hi catupārisuddhisīlaṃ paripuṇṇaṃ hoti, samathavipassanā ca bhāvanāpāripūriṃ gacchanti. Atha vā sāmaññaṃ nāma ariyamaggo, tassa saṅkhepato dve aṅgā bāhiraṃ ajjhattikanti. Tattha bāhiraṃ sappurisūpanissayo saddhammassavanañca. Ajjhattikaṃ pana yonisomanasikāro dhammānudhammappaṭipatti ca. Tesu yasmā yathārahaṃ dhammānudhammappaṭipattibhūtā tassa mūlabhūtā cete dhammā, yadidaṃ appicchatā santuṭṭhitā pavivittatā asaṃsaṭṭhatā āraddhavīriyatāti evamādayo, tasmā vuttaṃ ‘‘idamassāhaṃ aññataraṃ sāmaññaṅganti vadāmī’’ti.
सेनासनमारब्भाति विहारादिं मञ्चपीठादिञ्च सेनासनं निस्साय। चीवरं पानभोजनन्ति निवासनादिचीवरं अम्बपानकादिपानं खादनीयभोजनीयादिभुञ्जितब्बवत्थुञ्च आरब्भाति सम्बन्धो। विघातोति विघातभावो, चित्तस्स दुक्खं न होतीति योजना। अयञ्हेत्थ सङ्खेपत्थो – ‘‘अमुकस्मिं नाम आवासे पच्चया सुलभा’’ति लभितब्बट्ठानगमनेन वा ‘‘मय्हं पापुणाति, न तुय्ह’’न्ति विवादापज्जनेन वा नवकम्मकरणादिवसेन वा सेनासनादीनि परियेसन्तानं असन्तुट्ठानं इच्छितालाभादिना यो विघातो चित्तस्स होति, सो तत्थ सन्तुट्ठस्स न होति। दिसा नप्पटिहञ्ञतीति सन्तुट्ठिया चातुद्दिसभावेन दिसा न पटिहनति। वुत्तञ्हेतं ‘‘चातुद्दिसो अप्पटिघो च होति, सन्तुस्समानो इतरीतरेना’’ति (सु॰ नि॰ ४२)।
Senāsanamārabbhāti vihārādiṃ mañcapīṭhādiñca senāsanaṃ nissāya. Cīvaraṃ pānabhojananti nivāsanādicīvaraṃ ambapānakādipānaṃ khādanīyabhojanīyādibhuñjitabbavatthuñca ārabbhāti sambandho. Vighātoti vighātabhāvo, cittassa dukkhaṃ na hotīti yojanā. Ayañhettha saṅkhepattho – ‘‘amukasmiṃ nāma āvāse paccayā sulabhā’’ti labhitabbaṭṭhānagamanena vā ‘‘mayhaṃ pāpuṇāti, na tuyha’’nti vivādāpajjanena vā navakammakaraṇādivasena vā senāsanādīni pariyesantānaṃ asantuṭṭhānaṃ icchitālābhādinā yo vighāto cittassa hoti, so tattha santuṭṭhassa na hoti. Disā nappaṭihaññatīti santuṭṭhiyā cātuddisabhāvena disā na paṭihanati. Vuttañhetaṃ ‘‘cātuddiso appaṭigho ca hoti, santussamāno itarītarenā’’ti (su. ni. 42).
समणधम्मस्स अनुलोमाति समणधम्मस्स समथविपस्सनाभावनाय, अरियमग्गस्सेव वा अनुच्छविका अप्पिच्छतादयो। तुट्ठचित्तस्स भिक्खुनोति तुट्ठचित्तेन भिक्खुना। अधिग्गहिता होन्तीति पटिपक्खधम्मे अभिभवित्वा गहिता होन्ति। अन्तोगताति अब्भन्तरगता। न परिबाहिराति न बाहिरा कता।
Samaṇadhammassaanulomāti samaṇadhammassa samathavipassanābhāvanāya, ariyamaggasseva vā anucchavikā appicchatādayo. Tuṭṭhacittassa bhikkhunoti tuṭṭhacittena bhikkhunā. Adhiggahitā hontīti paṭipakkhadhamme abhibhavitvā gahitā honti. Antogatāti abbhantaragatā. Na paribāhirāti na bāhirā katā.
सन्तुट्ठिसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Santuṭṭhisuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / ७. सन्तुट्ठिसुत्तं • 7. Santuṭṭhisuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ७. सन्तुट्ठिसुत्तवण्णना • 7. Santuṭṭhisuttavaṇṇanā
