| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
५. सानुसुत्तवण्णना
5. Sānusuttavaṇṇanā
२३९. पञ्चमे यक्खेन गहितो होतीति सो किर तस्सा उपासिकाय एकपुत्तको। अथ नं सा दहरकालेयेव पब्बाजेसि। सो पब्बजितकालतो पट्ठाय सीलवा अहोसि वत्तसम्पन्नो, आचरियुपज्झायआगन्तुकादीनं वत्तं कतमेव होति, मासस्स अट्ठमीदिवसे पातो वुट्ठाय उदकमाळके उदकं उपट्ठापेत्वा धम्मस्सवनग्गं सम्मज्जित्वा दीपं जालेत्वा मधुरस्सरेन धम्मस्सवनं घोसेति। भिक्खू तस्स थामं ञत्वा ‘‘सरभाणं भण, सामणेरा’’ति अज्झेसन्ति। सो ‘‘मय्हं हदयवातो रुजति, कासो वा बाधती’’ति किञ्चि पच्चाहारं अकत्वा धम्मासनं अभिरुहित्वा आकासगङ्गं ओतारेन्तो विय सरभाणं वत्वा ओतरन्तो – ‘‘मय्हं मातापितूनम्पि इमस्मिं सरभञ्ञे पत्ती’’ति वदति। तस्स मनुस्सा मातापितरो पत्तिया दिन्नभावं न जानन्ति। अनन्तरत्तभावे पनस्स माता यक्खिनी जाता। सा देवताहि सद्धिं आगता , धम्मं सुत्वा – ‘‘सामणेरेन दिन्नपत्तिं अनुमोदामि, ताता’’ति वदति। सीलसम्पन्ना च नाम भिक्खू सदेवकस्स लोकस्स पिया होन्तीति तस्मिं सामणेरे देवता सलज्जा सगारवा महाब्रह्मं विय अग्गिक्खन्धं विय च नं मञ्ञन्ति। सामणेरे गारवेन तं यक्खिनिं गरुं कत्वा पस्सन्ति। धम्मस्सवनयक्खसमागमादीसु ‘‘सानुमाता सानुमाता’’ति यक्खिनिया अग्गासनं अग्गोदकं अग्गपिण्डं देन्ति। महेसक्खापि यक्खा तं दिस्वा मग्गा ओक्कमन्ति, आसना वुट्ठहन्ति।
239. Pañcame yakkhena gahito hotīti so kira tassā upāsikāya ekaputtako. Atha naṃ sā daharakāleyeva pabbājesi. So pabbajitakālato paṭṭhāya sīlavā ahosi vattasampanno, ācariyupajjhāyaāgantukādīnaṃ vattaṃ katameva hoti, māsassa aṭṭhamīdivase pāto vuṭṭhāya udakamāḷake udakaṃ upaṭṭhāpetvā dhammassavanaggaṃ sammajjitvā dīpaṃ jāletvā madhurassarena dhammassavanaṃ ghoseti. Bhikkhū tassa thāmaṃ ñatvā ‘‘sarabhāṇaṃ bhaṇa, sāmaṇerā’’ti ajjhesanti. So ‘‘mayhaṃ hadayavāto rujati, kāso vā bādhatī’’ti kiñci paccāhāraṃ akatvā dhammāsanaṃ abhiruhitvā ākāsagaṅgaṃ otārento viya sarabhāṇaṃ vatvā otaranto – ‘‘mayhaṃ mātāpitūnampi imasmiṃ sarabhaññe pattī’’ti vadati. Tassa manussā mātāpitaro pattiyā dinnabhāvaṃ na jānanti. Anantarattabhāve panassa mātā yakkhinī jātā. Sā devatāhi saddhiṃ āgatā , dhammaṃ sutvā – ‘‘sāmaṇerena dinnapattiṃ anumodāmi, tātā’’ti vadati. Sīlasampannā ca nāma bhikkhū sadevakassa lokassa piyā hontīti tasmiṃ sāmaṇere devatā salajjā sagāravā mahābrahmaṃ viya aggikkhandhaṃ viya ca naṃ maññanti. Sāmaṇere gāravena taṃ yakkhiniṃ garuṃ katvā passanti. Dhammassavanayakkhasamāgamādīsu ‘‘sānumātā sānumātā’’ti yakkhiniyā aggāsanaṃ aggodakaṃ aggapiṇḍaṃ denti. Mahesakkhāpi yakkhā taṃ disvā maggā okkamanti, āsanā vuṭṭhahanti.
अथ खो सामणेरो वुड्ढिमन्वाय परिपक्किन्द्रियो अनभिरतिपीळितो अनभिरतिं विनोदेतुं असक्कोन्तो परूळ्हकेसनखो किलिट्ठनिवासनपारुपनो कस्सचि अनारोचेत्वा पत्तचीवरमादाय एककोव मातु घरं गतो। उपासिका पुत्तं दिस्वा, वन्दित्वा आह – ‘‘तात, त्वं पुब्बे आचरियुपज्झायेहि वा दहरसामणेरेहि वा सद्धिं इधागच्छसि। कस्मा एककोव अज्ज आगतो’’ति? सो उक्कण्ठितभावं आरोचेसि। सद्धा उपासिका नानप्पकारेन घरावासे आदीनवं दस्सेत्वा पुत्तं ओवदमानापि तं सञ्ञापेतुं असक्कोन्ती, ‘‘अप्पेव नाम अत्तनो धम्मतायपि सल्लक्खेस्सती’’ति अनुयोजेत्वाव – ‘‘तिट्ठ, तात, याव ते यागुभत्तं सम्पादेमि, यागुं पिवित्वा कतभत्तकिच्चस्स ते मनापानि वत्थानि नीहरित्वा दस्सामी’’ति वत्वा आसनं पञ्ञापेत्वा अदासि। निसीदि सामणेरो। उपासिका मुहुत्तेनेव यागुखज्जकं सम्पादेत्वा अदासि। ततो ‘‘भत्तं सम्पादेस्सामी’’ति अविदूरे निसिन्ना तण्डुले धोवति। तस्मिं समये सा यक्खिनी ‘‘कहं नु खो सामणेरो? किञ्चि भिक्खाहारं लभति , उदाहु नो’’ति? आवज्जमाना तस्स विब्भमितुकामताय निसिन्नभावं ञत्वा, ‘‘मा हेव खो मे देवतानं अन्तरे लज्जं उप्पादेय्य, गच्छामिस्स विब्भमने अन्तरायं करोमी’’ति आगन्त्वा सरीरे अधिमुच्चित्वा गीवं परिवत्तेत्वा भूमियं पातेसि। सो अक्खीहि विपरिवत्तेहि खेळेन पग्घरन्तेन भूमियं विप्फन्दति। तेन वुत्तं ‘‘यक्खेन गहितो होती’’ति।
Atha kho sāmaṇero vuḍḍhimanvāya paripakkindriyo anabhiratipīḷito anabhiratiṃ vinodetuṃ asakkonto parūḷhakesanakho kiliṭṭhanivāsanapārupano kassaci anārocetvā pattacīvaramādāya ekakova mātu gharaṃ gato. Upāsikā puttaṃ disvā, vanditvā āha – ‘‘tāta, tvaṃ pubbe ācariyupajjhāyehi vā daharasāmaṇerehi vā saddhiṃ idhāgacchasi. Kasmā ekakova ajja āgato’’ti? So ukkaṇṭhitabhāvaṃ ārocesi. Saddhā upāsikā nānappakārena gharāvāse ādīnavaṃ dassetvā puttaṃ ovadamānāpi taṃ saññāpetuṃ asakkontī, ‘‘appeva nāma attano dhammatāyapi sallakkhessatī’’ti anuyojetvāva – ‘‘tiṭṭha, tāta, yāva te yāgubhattaṃ sampādemi, yāguṃ pivitvā katabhattakiccassa te manāpāni vatthāni nīharitvā dassāmī’’ti vatvā āsanaṃ paññāpetvā adāsi. Nisīdi sāmaṇero. Upāsikā muhutteneva yāgukhajjakaṃ sampādetvā adāsi. Tato ‘‘bhattaṃ sampādessāmī’’ti avidūre nisinnā taṇḍule dhovati. Tasmiṃ samaye sā yakkhinī ‘‘kahaṃ nu kho sāmaṇero? Kiñci bhikkhāhāraṃ labhati , udāhu no’’ti? Āvajjamānā tassa vibbhamitukāmatāya nisinnabhāvaṃ ñatvā, ‘‘mā heva kho me devatānaṃ antare lajjaṃ uppādeyya, gacchāmissa vibbhamane antarāyaṃ karomī’’ti āgantvā sarīre adhimuccitvā gīvaṃ parivattetvā bhūmiyaṃ pātesi. So akkhīhi viparivattehi kheḷena paggharantena bhūmiyaṃ vipphandati. Tena vuttaṃ ‘‘yakkhena gahito hotī’’ti.
अभासीति उपासिका पुत्तस्स तं विप्पकारं दिस्वा वेगेन गन्त्वा पुत्तं आलिङ्गेत्वा ऊरूसु निपज्जापेसि। सकलगामवासिनो आगन्त्वा बलिकम्मादीनि करोन्ति। उपासिका परिदेवमाना इमा गाथायो अभासि।
Abhāsīti upāsikā puttassa taṃ vippakāraṃ disvā vegena gantvā puttaṃ āliṅgetvā ūrūsu nipajjāpesi. Sakalagāmavāsino āgantvā balikammādīni karonti. Upāsikā paridevamānā imā gāthāyo abhāsi.
पाटिहारियपक्खञ्चाति मनुस्सा ‘‘अट्ठमीउपोसथस्स पच्चुग्गमनञ्च अनुग्गमनञ्च करिस्सामा’’ति सत्तमियापि नवमियापि उपोसथङ्गानि समादियन्ति, चातुद्दसीपन्नरसीनं पच्चुग्गमनानुग्गमनं करोन्ता तेरसियापि पाटिपदेपि समादियन्ति, ‘‘वस्सावासस्स अनुग्गमनं करिस्सामा’’ति द्विन्नं पवारणानं अन्तरे अड्ढमासं निबद्धुपोसथिका भवन्ति। इदं सन्धाय वुत्तं ‘‘पाटिहारियपक्खञ्चा’’ति। अट्ठङ्गसुसमागतन्ति अट्ठङ्गेहि सुट्ठु समागतं, सम्पयुत्तन्ति अत्थो। ब्रह्मचरियन्ति सेट्ठचरियं। न ते हि यक्खा कीळन्तीति न ते गहेत्वा यक्खा किलमेन्ति।
Pāṭihāriyapakkhañcāti manussā ‘‘aṭṭhamīuposathassa paccuggamanañca anuggamanañca karissāmā’’ti sattamiyāpi navamiyāpi uposathaṅgāni samādiyanti, cātuddasīpannarasīnaṃ paccuggamanānuggamanaṃ karontā terasiyāpi pāṭipadepi samādiyanti, ‘‘vassāvāsassa anuggamanaṃ karissāmā’’ti dvinnaṃ pavāraṇānaṃ antare aḍḍhamāsaṃ nibaddhuposathikā bhavanti. Idaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘pāṭihāriyapakkhañcā’’ti. Aṭṭhaṅgasusamāgatanti aṭṭhaṅgehi suṭṭhu samāgataṃ, sampayuttanti attho. Brahmacariyanti seṭṭhacariyaṃ. Na te hi yakkhā kīḷantīti na te gahetvā yakkhā kilamenti.
पुन चातुद्दसिन्ति इमाय गाथाय सामणेरस्स काये अधिमुत्ता यक्खिनी आह। आवि वा यदि वा रहोति कस्सचि सम्मुखे वा परम्मुखे वा। पमुत्यत्थीति पमुत्ति अत्थि। उप्पच्चापीति उप्पतित्वापि। सचेपि सकुणो विय उप्पतित्वा पलायसि, तथापि ते मोक्खो नत्थीति वदति। एवञ्च पन वत्वा सामणेरं मुञ्चि। सामणेरो अक्खीनि उम्मीलेसि, माता केसे पकिरिय अस्ससन्ती पस्ससन्ती रोदति। सो ‘‘अमनुस्सेन गहितोम्ही’’ति न जानाति। ओलोकेन्तो पन ‘‘अहं पुब्बे पीठे निसिन्नो। माता मे अविदूरे निसीदित्वा तण्डुले धोवति। इदानि पनम्हि भूमियं निसिन्नो, मातापि मे अस्ससन्ती पस्ससन्ती रोदति, सकलगामवासिनोपि सन्निपतिता। किं नु खो एत’’न्ति? निपन्नकोव मतं वा अम्माति गाथमाह।
Puna cātuddasinti imāya gāthāya sāmaṇerassa kāye adhimuttā yakkhinī āha. Āvi vā yadi vā rahoti kassaci sammukhe vā parammukhe vā. Pamutyatthīti pamutti atthi. Uppaccāpīti uppatitvāpi. Sacepi sakuṇo viya uppatitvā palāyasi, tathāpi te mokkho natthīti vadati. Evañca pana vatvā sāmaṇeraṃ muñci. Sāmaṇero akkhīni ummīlesi, mātā kese pakiriya assasantī passasantī rodati. So ‘‘amanussena gahitomhī’’ti na jānāti. Olokento pana ‘‘ahaṃ pubbe pīṭhe nisinno. Mātā me avidūre nisīditvā taṇḍule dhovati. Idāni panamhi bhūmiyaṃ nisinno, mātāpi me assasantī passasantī rodati, sakalagāmavāsinopi sannipatitā. Kiṃ nu kho eta’’nti? Nipannakova mataṃ vā ammāti gāthamāha.
कामे चजित्वानाति दुविधेपि कामे पहाय। पुनरागच्छतेति विब्भमनवसेन आगच्छति। पुन जीवं मतो हि सोति उप्पब्बजित्वा पुन जीवन्तोपि सो मतकोव, तस्मा तम्पि रोदन्तीति वदति।
Kāmecajitvānāti duvidhepi kāme pahāya. Punarāgacchateti vibbhamanavasena āgacchati. Puna jīvaṃ mato hi soti uppabbajitvā puna jīvantopi so matakova, tasmā tampi rodantīti vadati.
इदानिस्स घरावासे आदीनवं दस्सेन्ती कुक्कुळातिआदिमाह। तत्थ कुक्कुळाति घरावासो किर उण्हट्ठेन कुक्कुळा नाम होति। कस्स उज्झापयामसेति – ‘‘अभिधावथ, भद्दं ते होतू’’ति एवं वत्वा – ‘‘यं त्वं विब्भमितुकामो यक्खेन पापितो, इमं विप्पकारं कस्स मयं उज्झापयाम निज्झापयाम आरोचयामा’’ति वदति। पुन डय्हितुमिच्छसीतिआदित्तघरतो नीहटभण्डं विय घरा नीहरित्वा बुद्धसासने पब्बजितो पुन महाडाहसदिसे घरावासे डय्हितुं इच्छसीति अत्थो। सो मातरि कथेन्तिया कथेन्तिया सल्लक्खेत्वा हिरोत्तप्पं पटिलभित्वा, ‘‘नत्थि मय्हं गिहिभावेन अत्थो’’ति आह। अथस्स माता ‘‘साधु, ताता’’ति तुट्ठा पणीतभोजनं भोजेत्वा, ‘‘कति वस्सोसि, ताता’’ति पुच्छि। परिपुण्णवस्सोम्हि उपासिकेति। ‘‘तेन हि, तात, उपसम्पदं करोही’’ति चीवरसाटके अदासि। सो तिचीवरं कारापेत्वा उपसम्पन्नो बुद्धवचनं उग्गण्हन्तो तेपिटको हुत्वा सीलादीनं आगतट्ठाने तं तं पूरेन्तो नचिरस्सेव अरहत्तं पत्वा महाधम्मकथिको हुत्वा वीसवस्ससतं ठत्वा सकलजम्बुदीपं खोभेत्वा परिनिब्बायि। पञ्चमं।
Idānissa gharāvāse ādīnavaṃ dassentī kukkuḷātiādimāha. Tattha kukkuḷāti gharāvāso kira uṇhaṭṭhena kukkuḷā nāma hoti. Kassa ujjhāpayāmaseti – ‘‘abhidhāvatha, bhaddaṃ te hotū’’ti evaṃ vatvā – ‘‘yaṃ tvaṃ vibbhamitukāmo yakkhena pāpito, imaṃ vippakāraṃ kassa mayaṃ ujjhāpayāma nijjhāpayāma ārocayāmā’’ti vadati. Puna ḍayhitumicchasītiādittagharato nīhaṭabhaṇḍaṃ viya gharā nīharitvā buddhasāsane pabbajito puna mahāḍāhasadise gharāvāse ḍayhituṃ icchasīti attho. So mātari kathentiyā kathentiyā sallakkhetvā hirottappaṃ paṭilabhitvā, ‘‘natthi mayhaṃ gihibhāvena attho’’ti āha. Athassa mātā ‘‘sādhu, tātā’’ti tuṭṭhā paṇītabhojanaṃ bhojetvā, ‘‘kati vassosi, tātā’’ti pucchi. Paripuṇṇavassomhi upāsiketi. ‘‘Tena hi, tāta, upasampadaṃ karohī’’ti cīvarasāṭake adāsi. So ticīvaraṃ kārāpetvā upasampanno buddhavacanaṃ uggaṇhanto tepiṭako hutvā sīlādīnaṃ āgataṭṭhāne taṃ taṃ pūrento nacirasseva arahattaṃ patvā mahādhammakathiko hutvā vīsavassasataṃ ṭhatvā sakalajambudīpaṃ khobhetvā parinibbāyi. Pañcamaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / ५. सानुसुत्तं • 5. Sānusuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ५. सानुसुत्तवण्णना • 5. Sānusuttavaṇṇanā
